‫اﻟﺤﺴﺎب اﻟﻤﺜﻠﺜﻲ‬

‫اﻟﻘﺪرات اﻟﻤﺘﻈﺮة‪:‬‬
‫ـ ﺍﻟﺘﻤﻜﻦ ﻣﻦ ﳐﺘﻠﻒ ﺻﻴﻎ ﺍﻟﺘﺤﻮﻳﻞ؛‬
‫ـ ﺍﻟﺘﻤﻜﻦ ﻣﻦ ﺣﻞ ﻣﻌﺎﺩﻻﺕ ﻭﻣﺘﺮﺍﺟﺤﺎﺕ ﻣﺜﻠﺜﻴﺔ ﺗﺆﻭﻝ ﰲ ﺣﻠﻬﺎ ﺇﱃ ﺍﳌﻌﺎﺩﻻﺕ ﻭﺍﳌﺘﺮﺍﺟﺤﺎﺕ ﺍﻷﺳﺎﺳﻴﺔ؛‬
‫ـ ﺍﻟﺘﻤﻜﻦ ﻣﻦ ﲤﺜﻴﻞ ﻭﻗﺮﺍﺀﺓ ﺣﻠﻮﻝ ﻣﻌﺎﺩﻟﺔ ﺃﻭ ﻣﺘﺮﺍﺟﺤﺔ ﻣﺜﻠﺜﻴﺔ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺪﺍﺋﺮﺓ ﺍﳌﺜﻠﺜﻴﺔ‪.‬‬
‫‪ -1‬أﻧﺸﻄﺔ‬

‫‪m‬‬
‫‪ /a‬أﻧﺸﻄﺔ ﺗﺬآﻴﺮﻳﺔ‬
‫ﻧﺸﺎط‪1‬‬
‫ﺑﺴﻂ اﻟﺘﻌﺎﺑﻴﺮ اﻟﺘﺎﻟﻴﺔ‬

‫‪.co‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 21π‬‬ ‫‪‬‬
‫‪A = sin (11π − x ) ⋅ cos  − x  − sin ‬‬ ‫) ‪− x  ⋅ cos ( 5π − x‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪2π‬‬ ‫‪3π‬‬ ‫‪4π‬‬
‫‪B = tan + tan‬‬ ‫‪+ tan‬‬ ‫‪+ tan‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫ﻧﺸﺎط‪2‬‬

‫‪ro‬‬
‫اﻟﻤﻌﺎدﻻت‬ ‫‪ /1‬ﺣﻞ ﻓﻲ‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫ج‪tan x = −1 -‬‬ ‫‪cos x = −‬‬ ‫ب‪-‬‬ ‫= ‪sin x‬‬ ‫أ‪-‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ /2‬ﺣﻞ اﻟﻤﺘﺮاﺟﺤﺎت‬

‫‪i-p‬‬
‫‪‬‬ ‫‪π 1‬‬ ‫‪1‬‬
‫ب ‪x ∈ [ −π ; π ] sin  x −  ≤ -‬‬ ‫] ‪x ∈ ]−π ; π‬‬ ‫≥ ‪cos x‬‬ ‫أ‪-‬‬
‫‪‬‬ ‫‪3 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫] ‪x ∈ [ 0; 2π‬‬ ‫ج‪tan x ≺ 1 -‬‬
‫‪ /b‬أﻧﺸﻄﺔ اﻟﺘﻘﺪﻳﻢ‬
‫‪ar‬‬
‫أﻧﺸﻄﺔ‬
‫ﻧﻌﺘﺒﺮ ‪ O; i ; j‬ﻣﻌﻠﻢ ﻣﺘﻌﺎﻣﺪ ﻣﻤﻨﻈﻢ ﻣﺒﺎﺷﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﻟﺪاﺋﺮة اﻟﻤﺜﻠﺜﻴﺔ ) ‪ . ( C‬ﻟﻴﻜﻦ ‪ x‬و ‪y‬‬ ‫(‬ ‫)‬
‫ﻋﺪدﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﻴﻴﻦ‪ .‬و ‪ M‬و ' ‪ M‬ﻧﻘﻄﺘﻴﻦ ﻣﻦ ) ‪ ( C‬أﻓﺼﻮﻟﻴﻬﻤﺎ اﻟﻤﻨﺤﻨﻴﻴﻦ ‪ x‬و ‪ y‬ﻋﻠﻰ اﻟﺘﻮاﻟﻲ‬
‫‪k‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻴﻦ أن ‪OM ⋅ OM ' = cos x.cos y + sin x.sin y‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫‪ab‬‬

‫) ‪OM ⋅ OM ' = cos ( x − y‬‬ ‫‪ OM '; OM ≡ x − y‬ﺛﻢ اﺱﺘﻨﺘﺞ أن‬ ‫] ‪[ 2π‬‬ ‫‪ -2‬أ‪ /‬ﺑﻴﻦ أن‬
‫ب‪ /‬اﺱﺘﻨﺘﺞ أن ‪cos ( x − y ) = cos x.cos y + sin x.sin y‬‬
‫‪ /3‬اﺱﺘﻨﺘﺞ أن ‪cos ( x + y ) = cos x.cos y − sin x.sin y‬‬
‫‪al3‬‬

‫‪sin ( x + y ) = sin x.cos y + cos x.sin y‬‬

‫‪sin ( x − y ) = sin x.cos y − cos x.sin y‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪tan x + tan y‬‬
‫≠ ‪x+ y‬‬ ‫≠ ‪ y‬و ‪+ kπ‬‬ ‫≠ ‪ x‬و ‪+ kπ‬‬ ‫= ) ‪ tan ( x + y‬ﺣﻴﺚ ‪+ kπ‬‬ ‫‪ /4‬ﺑﻴﻦ أن‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 − tan x.tan y‬‬
‫‪w.‬‬

‫∈ ‪ k‬و ‪. tan x.tan y ≠ 1‬‬ ‫و‬

‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪tan x − tan y‬‬
‫≠ ‪x− y‬‬ ‫≠ ‪ y‬و ‪+ kπ‬‬ ‫≠ ‪ x‬و ‪+ kπ‬‬ ‫= ) ‪ tan ( x − y‬ﺣﻴﺚ ‪+ kπ‬‬ ‫اﺱﺘﻨﺘﺞ أن‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 + tan x.tan y‬‬
‫∈ ‪ k‬و ‪. tan x.tan y ≠ −1‬‬ ‫و‬
‫‪ww‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪cos 2 x = cos x − sin x = 2cos x − 1 = 1 − 2sin x‬‬ ‫‪ sin 2 x = 2sin x cos x‬و‬ ‫‪ /5‬اﺱﺘﻨﺘﺞ أن‬
‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪2 tan x‬‬
‫∈‪k‬‬ ‫≠‪ x‬و‬ ‫‪+k‬‬ ‫≠‪ x‬و‬ ‫= ‪ tan 2 x‬ﺣﻴﺚ ‪+ kπ‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1 − tan 2 x‬‬
‫‪ /2‬ﺻﻴﻎ اﻟﺘﺤﻮﻳﻞ‬
‫‪ /a‬ﺧﺎﺻﻴﺎت‬

‫‪1‬‬
 cos ( x + y ) = cos x.cos y − sin x.sin y
cos ( x − y ) = cos x.cos y + sin x.sin y
sin ( x + y ) = sin x.cos y + cos x.sin y
sin ( x − y ) = sin x.cos y − cos x.sin y

π π π tan x + tan y
+ kπ ‫ و‬y ≠ + kπ ‫ و‬x ≠ + kπ ‫ ﺣﻴﺚ‬tan ( x + y ) =

m
x+ y ≠
2 2 2 1 − tan x.tan y
tan x.tan y ≠ 1 ‫ و‬k ∈ ‫و‬
π π π tan x − tan y
+ kπ ‫ ﺣﻴﺚ‬tan ( x − y ) =

.co
x− y ≠ + kπ ‫ و‬y ≠ + kπ ‫ و‬x ≠
2 2 2 1 + tan x.tan y
tan x.tan y ≠ −1 ‫ و‬k ∈ ‫و‬
‫ ﻧﺘﺎﺋﺞ‬/b
sin 2 x = 2sin x cos x
cos 2 x = cos x − sin x = 2cos 2 x − 1 = 1 − 2sin 2 x
2 2

ro
π π π 2 tan x
k∈ ‫ و‬x≠ +k ‫ و‬x ≠ + kπ ‫ ﺣﻴﺚ‬tan 2 x =
4 2 2 1 − tan 2 x

i-p
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ‬
π
‫أﺣﺴﺐ اﻟﻨﺴﺐ اﻟﻤﺜﻠﺜﻴﺔ ﻟﻠﻌﺪد‬
8
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ‬
ar
3 3
sin 3 x = 3sin x − 4sin x ‫ و‬cos3 x = 4cos x − 3cos x ‫ﺑﻴﻦ أن‬
‫ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﺠﻤﻮع إﻟﻰ ﺟﺪاء – ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺟﺎء إﻟﻰ ﻣﺠﻤﻮع‬/c

cos ( x + y ) + cos ( x − y ) = 2cos x cos y

k

cos ( x + y ) − cos ( x − y ) = −2sin x sin y

ab

sin ( x + y ) + sin ( x − y ) = 2sin x cos y

sin ( x + y ) − sin ( x − y ) = 2cos x sin y
x− y p+q
y= ‫و‬ x= ‫أي أن‬ x − y = q ‫ و‬x + y = p ‫ﺑﻮﺿﻊ‬
al3

q 2
‫ﻧﺤﺼﻞ ﻋﻠﻰ اﻟﻨﺘﺎﺋﺞ‬
‫ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﺠﻤﻮع إﻟﻰ ﺟﺪاء‬
p+q p−q
cos ( p ) + cos ( q ) = 2cos cos
2 2
w.

p+q p−q
cos p − cos q = −2sin sin
2 2
p+q p−q
sin p + sin q = 2sin cos
ww

2 2
p+q p−q
sin p − sin q = 2cos sin
2 2
‫ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺟﺪاء اﻟﻰ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﻣﻤﺎ ﺱﺒﻖ ﻧﺴﺘﻨﺘﺞ أن‬

2
 1
cos x cos y = cos ( x + y ) + cos ( x − y ) 
2
1
sin x sin y = − cos ( x + y ) − cos ( x − y ) 
2
1
cos x sin y = sin ( x + y ) − sin ( x − y ) 
2

m
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ‬
‫ ﻋﻠﻰ ﺷﻜﻞ ﺟﺪاء‬cos3 x + cos 7 x ‫أآﺘﺐ‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ‬
ABC ‫ﻓﻲ ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺜﻠﺚ‬

.co
A B C
sin A + sin B + sin C = 4cos × cos × cos ‫ﺑﻴﻦ أن‬
2 2 2
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ‬
5x 3x
sin 2 − cos 2 = − sin 4 x.sin x ‫ﺑﻴﻦ أن‬

ro
2 2
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ‬
sin 2 x.sin 3 x.sin 5 x :‫أآﺘﺐ ﻋﻠﻰ ﺷﻜﻞ ﻣﺠﻤﻮع اﻟﺠﺪاء‬

i-p
a cos x + b sin x ‫ ﺗﺤﻮﻳﻞ‬-3
b ≠ 0 ‫ أو‬a ≠ 0 ‫ ﺣﻴﺚ‬a cos x + b sin x ‫ﻟﻴﻜﻦ اﻟﺘﻌﺒﻴﺮ‬
 a b 
a cos x + b sin x = a 2 + b 2  cos x + sin x 
 2 2 
 a +b a 2 + b2 
ar
2 2
 a   b 
  +   = 1 ‫ﻧﻼﺣﻆ أن‬
2 2 2 2
 a +b   a +b 
]−π ;π ] ‫ ﻣﻦ‬α ‫وﻣﻨﻩ ﻳﻮﺟﺪ‬
k

 a
cos α =
ab


 a2 + b2
 ‫ﺣﻴﺚ‬
 sin α = b
 a2 + b2
a cos x + b sin x = a 2 + b 2 ( cos α cos x + sin α sin x )
al3

a cos x + b sin x = a 2 + b 2 cos ( x − α )

b ≠ 0 ‫ أو‬a ≠ 0 ‫ﺣﻴﺚ‬ ‫ ﻣﻦ‬b ‫ و‬a ‫ﻟﻴﻜﻦ‬
a cos x + b sin x = a 2 + b 2 cos ( x − α )
w.

a b
cos α = sin α = ‫ﺣﻴﺚ‬
2 2 2 2
a +b a +b
:‫ﻣﻼﺡﻈﺔ‬
a cos x + b sin x = c ‫ ﻟﺤﻞ اﻟﻤﻌﺎدﻻت ﻣﻦ ﺷﻜﻞ‬a cos x + b sin x ‫ﻳﻤﻜﻨﻨﺎ ﺗﺤﻮﻳﻞ‬
ww

a cos x + b sin x ≥ c ‫ أو‬a cos x + b sin x ≤ c ‫أو اﻟﻤﺘﺮاﺟﺤﺎت‬

‫ﺗﻤﺮﻳﻦ‬
x∈ cos x + 3 sin x = −1 ‫ ﺣﻞ اﻟﻤﻌﺎدﻟﺔ‬/1
‫ ﺣﻞ اﻟﻤﺘﺮاﺟﺤﺔ اﻟﺘﺎﻟﻴﺔ‬/2
x ∈ [ −π ; 2π ] cos 2 x − 3 sin 2 x − 2

3
 ‫إﺿﺎﻓﺔ‬
‫‪x‬‬
‫‪t = tan‬‬
‫ﺗﺤﺪﻳﺪ اﻟﻨﺴﺐ اﻟﻤﺜﻠﺜﻴﺔ ﻟﻠﻌﺪد ‪ x‬ﺑﺪﻻﻟﺔ‬
‫‪2‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪cos x = cos 2 − sin 2‬‬ ‫ﻟﺪﻳﻨﺎ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪cos 2 − sin 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪m‬‬
‫= ‪cos x‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪cos 2 + sin 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪x‬‬

‫‪.co‬‬
‫ﻧﻘﺴﻢ اﻟﺒﺴﻂ و اﻟﻤﻘﺎم ﺑﺎﻟﻌﺪد ‪ cos 2‬ﻣﻊ اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺮوط اﻟﻮﺟﻮد‬
‫‪2‬‬
‫‪x‬‬
‫‪1 − tan 2‬‬
‫‪1− t2‬‬ ‫‪2‬‬
‫= ‪cos x‬‬ ‫= ‪ cos x‬أي‬ ‫وﻣﻨﻩ‬
‫‪2 x‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1+ t‬‬ ‫‪1 + tan‬‬

‫‪ro‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2t‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫= ‪sin x‬‬ ‫ﺑﺎﺱﺘﻌﻤﺎل اﻟﻌﻼﻗﺎت ‪ sin x = 2sin .cos‬و ﻧﻔﺲ اﻟﻄﺮﻳﻘﺔ ﻧﺤﺼﻞ ﻋﻠﻰ‬
‫‪1+ t2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪i-p‬‬
‫‪x‬‬
‫‪tan‬‬ ‫ﺑﻮﺿﻊ ‪= t‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2t‬‬ ‫‪2t‬‬ ‫‪1− t2‬‬
‫= ‪tan x‬‬ ‫و‬ ‫= ‪sin x‬‬ ‫و‬ ‫= ‪cos x‬‬
‫‪1− t2‬‬ ‫‪1+ t2‬‬ ‫‪1+ t2‬‬
‫‪k‬‬ ‫‪ar‬‬
‫‪ab‬‬
‫‪al3‬‬
‫‪w.‬‬
‫‪ww‬‬

‫‪4‬‬