Attiki Orxidees

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 2
Το βιβλίο είναι σε φορμά .pdf και έχει σελιδοποιηθεί για ανάγνωση

με δισέλιδα. Προκειμένου να δείτε σωστά το περιεχόμενο και
ιδιαίτερα το άνοιγμα φωτογραφιών σε δισέλιδα, όταν ανοίξετε το
pdf πηγαίνετε στις ρυθμίσεις (μπάρα επάνω) και κάνετε κλικ σε
[1] Προβολή (View)

[2] Εμφάνιση σελίδας (Page display)
[3] Προβολή δύο σελίδων (Two pages view)
==> Εννοείται ότι όποιος θέλει μπορεί να τυπώσει το pdf

του βιβλίου ή μεμονωμένες σελίδες του σε έναν εκτυπωτή
Η χρήση του περιεχομένου καθορίζεται από την άδεια Creative Commons

Αναφορά Δημιουργού–Μη Εμπορική Χρήση–Παρόμοια Διανομή
4.0 Διεθνές.
Προκειμένου να δείτε αντίγραφο της άδειας επισκεφθείτε την
ακόλουθη σελίδα: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-
sa/4.0/deed.el
Αθήνα 2022
Copyright Νίκος Νικητίδης
amorgos51@gmail.com

Νίκου Νικητίδη
Ορχιδέες
της Αττικής
Αθήνα 2022

Ο Νίκος Νικητίδης είναι δημοσιογράφος,

Δύο είναι τα βασικά χαρα- φωτογράφος (για τις επαγγελματικές του
κτηριστικά που ξεχωρίζουν ασχολίες) και συγγραφέας. Γεννήθηκε στην
τις ορχιδέες από τα άλλα Αθήνα το 1951. Κατάγεται από την Αμοργό, την
Τήνο και το Ρέθυμνο.
φυτά και συνιστούν ένα Εργάστηκε σε εφημερίδες, περιοδικά και άλλα
θαύμα της φύσης στην πο- ΜΜΕ. Μετά την συνταξιοδότησή του ασχολείται
ρεία της εξέλιξης των ει- με την συγκέντρωση και ψηφιοποίηση των
δημοσιογραφικών του ερευνών και με την
δών. Το ένα είναι η συμβί- δημιουργία ψηφιακών εκδόσεων με
ωσή τους με μύκητες. Και αντικείμενο την χλωρίδα, την φύση, το
το δεύτερο είναι οι τεχνι- περιβάλλον, την Αττική και την Αμοργό.
κές εξαπάτησης των εντό- Εκδότης του ψηφιακού περιοδικού
«Το Κάστρο της Αμοργού».
μων προκειμένου να επι-
κονιαστούν με την μικρότε-
ρη δυνατή κατανάλωση
πόρων.
Βιβλία:
* Ορχιδέες Αμοργού Ηρακλειάς και Νήσων
https://www.openbook.gr/orchidees-amorgoy-
irakleias-kai-nison/
Στην Αττική για τις ορχιδέ- * Η βιοποικιλότητα στα Τουρκοβούνια
ες έχουν καταγραφεί 77 https://www.openbook.gr/i-viopoikilotita-sta-
toyrkovoynia/
είδη από 13 οικογένειες. Η
* Flora attica – Σπάνια και ενδημικά φυτά της
πλειοψηφία των ειδών Αττικής
(34) ανήκει στο γένος https://www.openbook.gr/flora-attica/
Ophrys και ακολουθεί το * Οι κρόκοι της Ελλάδας
γένος Orchis (10). Πρώτες https://www.openbook.gr/oi-krokoi-tis-elladas/
σε αριθμό ειδών είναι η * Flora amorgina – Σπάνια και ενδημικά φυτά
της Αμοργού και των Μικρών Κυκλάδων
Πάρνηθα (57), ο Υμηττός
https://www.openbook.gr/flora-amorgina/
(44) και η Ανατολική Αττική
* Οι γενιές των προσφύγων
(42). https://www.openbook.gr/oi-genies-twn-
prosfygwn
* Άγιον Όρος – Η επανάσταση των κοινοβίων
https://www.openbook.gr/agion-oros-i-
epanastasi-ton-koinovion/
© Νίκος Νικητίδης
amorgos51@gmail.com

Νίκου Νικητίδη
Ορχιδέες
της Αττικής
Αθήνα 2022

Η διαμόρφωση της Αττικής








Ένα θαύμα της φύσης
Ο ι ορχιδέες αποτελούν την πλουσιότερη σε είδη οικογένεια (Orchidaceae -

Ορχιδίδες) του Φυτικού Βασιλείου, περιλαμβάνοντας 736 γένη και πάνω
από 27.000 είδη. Ο συντριπτικά μεγαλύτερος αριθμός προέρχεται από τις υγρές
τροπικές και υποτροπικές περιοχές του πλανήτη μας. Σχεδόν όλες οι τροπικές ορ-
χιδέες είτε είναι επίφυτες και αναπτύσσονται πάνω σε δέντρα είτε είναι λιθοφυ-
τικές και φύονται σε βράχους και σχισμές βράχων. Λίγες είναι επίγειες. Πολλές
τροπικές ορχιδέες έχουν εντυπωσιακά άνθη και στο γεγονός αυτό οφείλεται η
σχεδόν μυθοποιημένη φήμη που έχουν.
Οι ευρωπαϊκές, άρα και οι ελληνικές, ορχιδέες είναι επίγεια φυτά. Για την ακρί-
βεια είναι γεώφυτα, δηλαδή φυτά με πολυετή υπόγεια ριζικά συστήματα, τα ο-
ποία ποικίλουν από δύο κονδύλους μέχρι σκληρές δακτυλοειδείς ρίζες ή πολύ-
πλοκα μπλεγμένα ριζώματα. Το βασικό ρίζωμα συνήθως αναπτύσσει αδιακλάδω-
τες, παχιές και σαρκώδεις ρίζες που λέγονται μυκόρριζες.
Μύκητες και εξαπάτηση

Δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν τις ορχιδέες από τα άλλα
φυτά και συνιστούν ένα θαύμα της φύσης στην πορεία της εξέλιξης των ειδών. Το
ένα είναι η συμβίωσή τους με μύκητες. Και το δεύτερο είναι οι τεχνικές εξαπάτη-
σης των εντόμων προκειμένου να επικονιαστούν με την μικρότερη δυνατή κατα-
νάλωση πόρων.
1.- Στην συμβίωση με τους με μύκητες συμβαίνει το εξής. Στις ορχιδέες τα σπέρ-
ματα όχι μόνο είναι πολύ μικρά σε μέγεθος αλλά δεν διαθέτουν και ενδοσπέρμιο
για να τραφεί το έμβρυο στο αρχικό στάδιο φύτρωσής του. Η βλάστηση των
σπερμάτων επιτυγχάνεται όταν προσβληθούν από μύκητες
(συνήθως βασιδιομύκητες). Οι μύκητες διαπερνούν τα κύτ-
ταρα του σπέρματος και αργότερα των ριζών, σχηματίζο-
ντας υφές οι οποίες συνδέουν τις ορχιδέες με φυτά, θά-
μνους ή δέντρα και τις τρέφουν με νερό, θρεπτικά στοιχεία
και κυρίως υδατάνθρακες. Έτσι δημιουργούνται οι μυκόρι-
ζες (φωτογραφία αριστερά). Το φαινόμενο αυτής της ετερο-
τροφικής συμβίωσης ονομάζεται μυκοτροφία ή μυκοετερο-
τροφία.
Σε κάποια στάδια της ζωής της μια ορχιδέα μπορεί να βασιστεί εξ ολοκλήρου
στην μυκοτροφία για την θρέψη της, ενώ σε άλλα στάδια χρησιμοποιεί την μυκο-
τροφία για την φωτοσύνθεση είτε εναλλακτικά είτε συμπληρωματικά. Έτσι μπο-
ρεί να ζήσει και σε άγονα ή εχθρικά εδάφη.
2.- Στην εξαπάτηση των εντόμων, προκειμένου να επικονιαστούν, οι ορχιδέες

Anacamptis pyramidalis Cypripedium calceolus
χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές. Μια τεχνική είναι η ψευτοσυνουσία, μία δεύ-

τερη είναι ότι έχουν νέκταρ χωρίς να έχουν, μια τρίτη είναι η μίμηση του φυσι-
κού καταφυγίου (συνήθως τρύπες σε πετρώματα) για τα έντομα.
Σημειώνεται ότι τα μόρια της γύρης στις ορχιδέες συγκεντρώνονται σε μια συ-
μπαγή κολλώδη μορφή, που ονομάζεται γυρεόμαγμα. Τα γυρεομάγματα πρέπει
να αποσπαστούν και να μεταφερθούν σε άλλο άνθος που θα επικονιαστεί. Αυτή
την διαδικασία την κάνουν τα έντομα και οι πεταλούδες που με τις τριχωτές κε-
φαλές τους γίνονται οι μεταφορείς.
Έτσι, η Ανακαμπτίς η πυραμιδική (Anacamptis pyramidalis) προσφέρει όλα τα
στοιχεία (όπως είναι ο νεκταρικός σωλήνας) ότι έχει νέκταρ χωρίς όμως να έχει.
Επικονιάζεται κυρίως από νυχτοπεταλούδες, οι οποίες βυθίζουν στον νεκταρικό
σωλήνα την προβοσκίδα τους για να ρουφήξουν το νέκταρ, που όπως είπαμε δεν
υπάρχει. Με τις κινήσεις της αναζήτησης που κάνουν οι νυχτοπεταλούδες απο-
σπούν τα γυρεομάγματα που κολλάνε στο τριχωτό τη ς κεφαλής τους. Αργότερα
θα ξαναπροσπαθήσουν να τραφούν σε ένα άλλο άνθος ή σε μια άλλη Anacamptis
pyramidalis στην οποία θα αφήσουν τα γυρεομάγματα που έχουν στην κεφαλή
τους και θα την επικονιάσουν.
Οι ορχιδέες έχουν άνθη ζυγόμορφα με 3 σέπαλα και 3 πέταλα. Το μεσαίο πέτα-
λο είναι συνήθως πολύ μεγαλύτερο ή διαφορετικό και είναι αυτό που δίνει την
ξεχωριστή μορφή στις περισσότερες ελληνικές ορχιδέες.
Μερικές ορχιδέες χρησιμοποιούν την μέθοδο του εξαναγκασμού. Το χείλος
τους, δηλαδή το μεσαίο τους πέταλο, έχει την μορφή λεκάνης με τα χείλη να κλεί-
νουν προς τα μέσα, έτσι ώστε να μην μπορούν να διαφύγουν τα έντομα που
έχουν μπει για να τραφούν στην «λεκάνη» που είναι γεμάτη νέκταρ. Υπάρχει μό-
νο μία στενή διέξοδος στην βάση της οποίας είναι τα γυρεομάγματα. Τα έντομα
κολυμπώντας στο νέκταρ κατορθώνουν τελικά να μπουν στην στενή οδό διαφυ-
γής και να φύγουν παίρνοντας μαζί τους όμως και τα γυρεομάγματα.
Στην Ευρώπη έχουμε μόνο μία τέτοια ορχιδέα με πέταλο-λεκάνη, το Cypripedi-
um calceolus, του οποίου η παρουσία στην Ελλάδα είναι αμφισβητήσιμη.

Ορχιδέες, Ορχιδίδες και Οφρύες

[1] Ορχιδέα, αντιδάνειο από την λατινική Orchis (γεν. orchidis), δηλαδή: όρχις (ο αντρι-
κός αδένας & το φυτό με δύο κονδύλους) αρσενικού γένους > orchis (λατιν.) θηλυκού
γένους (το φυτό με δύο κονδύλους) > orchidée (γαλλικά), orchidea (ιταλικά) > ορχιδέα.
[2] Ο όρος Ορχιδεοειδές / Ορχιδεοειδή είναι λανθασμένος. Είναι σύνθετος: ορχιδέα +
είδος, και σημαίνει κάτι που μοιάζει με ορχιδέα αλλά δεν είναι (παραβ. ανθρωποειδές,
κερατοειδής, τραπεζοειδής, ρομβοειδής, γραμμοειδής). Η σωστή απόδοση του βοτανι-
κού νεολατινικού όρου Orchidaceae είναι Ορχιδίδες.
[3] Η λέξη Οφρύς στα αρχαία και στην καθαρεύουσα είναι τριτόκλιτη (θέμα: οφρυ-) και
κλίνεται κατά δρυς, κλιτύς κλπ. Οφρύς, γεν. της οφρύος, πληθ. οι οφρύες.
Το γένος Serapias μιμείται τα φυσικά καταφύγια που

χρησιμοποιούν τα έντομα και που είναι τρύπες σε
βράχους, πρανή, ξερολιθιές. Τα σέπαλα και τα δύο
πέταλα του άνθους τους σχηματίζει ένα είδος θόλου,
μια τρύπα σα να λέμε, όπου τα έντομα βρίσκουν κατα-
φύγιο από τις καιρικές συνθήκες ή μπαίνουν μέσα για
να περάσουν τη νύχτα (φωτογραφία αριστερά). Με τις
κινήσεις τους κολλάνε στην κεφαλή τους τα γυρεομάγ-
ματα που βρίσκονται στην άκρη του θόλου. Έτσι χωρίς
να ξοδέψει πόρους και χωρίς να δίνει κάποιο αντάλ-
λαγμα στα έντομα η σεραπιάς επικονιάζεται… δωρε-
άν.
Τα είδη του γένος Ophrys (Οφρύς) έχουν το μεγαλύτε-
ρο ενδιαφέρον, γιατί εξασφαλίζουν την επικονίασή τους με την μέθοδο της σε-
ξουαλικής εξαπάτησης ή αλλιώς του σεξουαλικού μιμητισμού.
Συμβαίνει το εξής:
Τα άνθη των οφρύων εκλύουν συγκεκριμένες χημικές ουσίες που είναι παρό-
μοιες με τις σεξουαλικές φερομόνες που εκλύουν τα θηλυκά έντομα. Μάλιστα
κάθε είδος εκλύει σεξουαλικές φερομόνες που απευθύνονται σε συγκεκριμένα
είδη εντόμων, εξασφαλίζοντας έτσι αποκλειστικό επικονιαστή. Ταυτόχρονα το με-
σαίο πέταλο (χείλος) μοιάζει με το θηλυκό έντομο του αρσενικού επικονιαστή και
ως προς την μορφή της ράχης και ως προς τα σχέδια και την τριχοφυΐα του.
Ανάλογα με τις οικογένειες των εντόμων που προσελκύουν, οι οφρύες παίρνουν
είτε μια απλή μορφή (Pseudophrys) και τα έντομα τις επικονιάζουν με την κοιλιά
είτε παίρνουν μια πολύ σύνθετη μορφή (Euophrys) σε σχήμα και σχέδια και τα
έντομα τις επικονιάζουν με το κεφάλι.
Οι σεξουαλικές φερομόνες των θηλυκών εντόμων, διαφορετικές για κάθε είδος,
γίνονται αντιληπτές από τα αρσενικά σε απόσταση εκατοντάδων μέτρων. Κι έτσι
τα αρσενικά θα ανακαλύψουν και τις οφρύες που μπορεί να είναι ανάμεσα στα

Ετυμολογία του όρου Ophrys

Υπάρχει διχογνωμία σχετικά με την προέλευση του ονόματος Ophrys (Οφρύς). Ίσως το
όνομα οφρύς που σημαίνει φρύδι στα αρχαία ελληνικά αποδόθηκε στο γένος αυτό λό-
γω της έντονης πλαϊνής τριχοφυΐας του χείλους τους. Κατά άλλους, λόγω του ότι από
τους κονδύλους κάποιου φυτού στην αρχαιότητα παρασκευαζόταν καλλωπιστικές χρω-
στικές βαφής για τα φρύδια. Πιο πιθανή όμως είναι η προέλευση του ονόματος από το
«όφις» που αποδόθηκε από τον Ελβετό βοτανικό Gaspard Bauhin (1560-1624) στο γέ-
νος Listera λόγω του διχαλωτού χείλους που μοιάζει με γλώσσα φιδιού. Ο Bauhin της
έδωσε το όνομα Ophirys, το οποίο από παράφραση μετατράπηκε σε Ophrys.
Οι οφρύες επικονιάζονται με την τεχνική

της ψευτοσυνουσίας. Στην αριστερή φω-
τογραφία το έντομο έχει τα γυρεομάγματα
στο κεφάλι και στην δεξιά τα έχει στην
κοιλιά.
φρύγανα ή σε δύσκολα σημεία και θα τις επικονιάσουν.

Το γένος Ophrys έχει κέντρο της εξέλιξής του το Αιγαίο και γενικότερα την Ανα-
τολική Μεσόγειο, γι’ αυτό και είναι το πολυπληθέστερο στην χώρα μας. Επομέ-
νως, ας δούμε τα φυτά και τα άνθη, όπως τα περιγράφει στο βιβλίο του «Το γένος
Ophrys» ο Ζήσης Αντωνόπουλος.
Περιγραφή του γένους Ophrys

«Το γένος Ophrys είναι μονοφυλετικό όπως αποδείχθηκε από γονιδιακές μελέ-
τες των τελευταίων ετών, δηλαδή όλα τα είδη και υποείδη Ophrys κατάγονται από
ένα μοναδικό, προγονικό είδος. Οι ίδιες μελέτες έδειξαν ότι οι κοντινότεροι
«συγγενείς» των Ophrys είναι είδη των γενών Anacamptis και Serapias. Το μονα-
δικό αυτό αρχέγονο είδος Ophrys, χωρίς να είναι γνωστό πότε ακριβώς, υπό την
πίεση εξελικτικών μηχανισμών που αφορούσαν τις σχέσεις του με έντομα επικο-
νιαστές (μορφή άνθους, έκκριση μορίων σεξουαλικής προσέλκυσης) διαχωρίστη-
κε σε πολλά είδη που εξαπλώθηκαν κυρίως γύρω από την Μεσογειακή λεκάνη.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των μελών του γένους αυτού είναι ο περίεργος τρόπος

διασταύρωσης και αναπαραγωγής τους, μέσω σεξουαλικής εξαπάτησης αρσενι-

κών εντόμων, κυρίως υμενοπτέρων των οικογενειών Andrenidae, Anthophoridae,
Megachilidae, Apidae και Colletidae, σφηκών των οικογενειών Sphecidae και Scoli-
dae και σε δυο περιπτώσεις, σκαθαριών που ανήκουν στα Scarabidae.
Τα άνθη των Ophrys εξελίχθηκαν με θαυμαστό τρόπο έτσι ώστε να μοιάζουν με
θηλυκά μέλη ορισμένων ειδών υμενοπτέρων. Μάλιστα, πολύπλοκοι εξελικτικοί
μηχανισμοί οδήγησαν στην αναπαραγωγική απομόνωση των περισσοτέρων ειδών
Ophrys, δηλαδή στην εδραίωση μοναδικών αμφίδρομων σχέσεων μεταξύ εντόμων
– φυτών, όπου κάθε είδος Ophrys έλκει εξειδικευμένα ένα ξεχωριστό είδος εντό-
μου. Διαφαίνεται τα τελευταία χρόνια ότι η σεξουαλική εξαπάτηση στηρίζεται κυ-
ρίως στην έκκριση χημικών ουσιών με ιδιότητες σεξουαλικής προσέλκυσης προς
τα έντομα (φερομόνες) από τα άνθη των Ophrys και όχι μόνο στην οπτική ομοιότη-
Ένα άνθος Ophrys παράγει πανομοιότυπες ενώσεις σεξουαλικής φερομόνης για

να προσελκύσει τις αρσενικές μέλισσες για επικονίαση. Εδώ παρουσιάζονται ως
παράδειγμα η Ophrys heldreichii (Κρήτη) και τα αρσενικά επικονιαστές της
Eucera berlandi (προσαρμοσμένη εικόνα από τον καθηγητή Paulus 2018).

Το σκαθάρι Blitopertha lineolata είναι αποκλειστικός επικονιαστής της Ophrys

blitopertha που της έδωσε και το όνομα. Στην φωτογραφία του Ζήση
Αντωνόπουλου το σκαθάρι έχει πάρει τα γυρεομάγματα με την κοιλιά.
τα, γεγονός που δικαιολογεί τις ανύπαρκτες, για το ανθρώπινο μάτι, διαφορές με-
ταξύ συγγενικών ειδών. Φαίνεται ότι τυχαίες αλλαγές στα μόρια αυτών των φερο-
μονών είναι η κύρια εξελικτική «ώθηση» που δημιούργησε αυτή την ενεργά εξε-
λισσόμενη ομάδα φυτών. (εικόνα αριστερά)
Με πολλές μεθόδους λοιπόν, τα άνθη των Ophrys εξαπατούν σεξουαλικά τα αρ-
σενικά υμενόπτερα, τα οποία συνήθως εκκολάπτονται νωρίτερα από τα θηλυκά.
Οι μέθοδοι αυτές, που επινόησαν οι Ophrys μέσω εξελικτικών πιέσεων, περιλαμ-
βάνουν οπτικά (σχήμα χείλους, σχήμα και χρώμα θυρεού, χρωματισμός περιανθί-
ου), απτικά (τρίχες και προεξοχές στο άνθος) και οσφρητικά (φερομόνες) ερεθί-
σματα.
Τα αρσενικά έντομα, λόγω απειρίας και σεξουαλικής παρόρμησης προσπαθούν
να ζευγαρώσουν (ψευδοσυνουσία - pseudocopulation) με το υποτιθέμενο θηλυκό
και αυτό το κάνουν μερικές ακόμα φορές πριν καταλάβουν την απάτη, με αποτέ-
λεσμα να μεταφέρουν γύρη από το ένα φυτό στο άλλο. Η πολυπλοκότητα αυτή
του τρόπου γονιμοποίησης των Ophrys την καθιστά όχι ιδιαίτερα αποδοτική με
αποτέλεσμα να γονιμοποιείται μόνο το 10% των ανθέων, κάθε χρονιά, ωστόσο ο
πολλαπλασιασμός εξασφαλίζεται λόγω της μεγάλης παραγωγής σπερμάτων, αφού
κάθε γονιμοποιημένο άνθος Ophrys μπορεί να παράγει ως και 12.000 μικροσκοπι-
κά σπέρματα.
Η σεξουαλική εξαπάτηση, ως μηχανισμός αναπαραγωγής, είναι σχεδόν αποκλει-
στικό προνόμιο των ορχιδεών. Ανεξάρτητοι μηχανισμοί εξέλιξης οδήγησαν στην

δημιουργία γενών που χρησιμοποιούν τον μηχανισμό αυτό, και σε άλλες περιοχές
του πλανήτη, στην Νότια Αφρική, τη Νότια Αμερική και την Αυστραλία.
Από τις ευρωπαϊκές ορχιδέες, και γενικά από τις ορχιδέες του βορείου ημισφαι-
ρίου, τα μέλη του γένους Ophrys είναι απ’ αυτή την άποψη μοναδικά καθώς είναι
τα μόνα που προσελκύουν επικονιαστές με τον μηχανισμό αυτό.
Είναι καθαρά μεσογειακό γένος αφού εξαπλώνεται κυρίως γύρω από την λεκάνη
της Μεσογείου, ακτινοβολώντας στην βόρεια Αφρική, βόρεια Ευρώπη και ανατο-
λικά ως την Κασπία θάλασσα και το Ιράκ.
Από τα 250 ευρωπαϊκά είδη, στην Ελλάδα απαντώνται περισσότερα από το 1/3,
περίπου 100 είδη. Ο πλούτος αυτός δικαιολογείται από τις ιδιαίτερες κλιματικές
και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της Ελλάδας. Λόγω της θέσης, διαθέτει είδη από
την κεντρική Μεσόγειο (όπως την Ophrys
bertolonii) και από την ανατολική
(διάφορα μικρασιατικά είδη στα νησιά του
ανατολικού Αιγαίου). Επίσης λόγω της
ύπαρξης απομονωμένων γεωγραφικά οι-
κοσυστημάτων (νησιά, έντονο γεωλογικό
ανάγλυφο) διαθέτει πολλά ενδημικά είδη
με πολύ στενή εξάπλωση (όπως την
Ophrys astypalaeica που επί του παρόντος
θεωρείται στενά ενδημικό είδος της Αστυ-
πάλαιας).
Οι Ophrys εξελίσσονται ενεργά και οι σχέ-
σεις τους μεταξύ των και με τα έντομα-
επικονιαστές είναι πολύπλοκες, έτσι τα
περισσότερα είδη είναι ποικιλόμορφα και
πολυτυπικά.
Η δομή των οφρύων
Οι οφρύες , όπως όλες οι ορχιδέες, είναι

πολυετή ποώδη φυτά με λεπτοφυή βλα-
στό, ο οποίος συνήθως φέρει μια αραιή
ταξιανθία με λίγα άνθη. Η δομή του φυ-
τού, πλην του άνθους, σπάνια παραλλάσ-
σει μεταξύ των ειδών και ως εκ τούτου δεν
προσφέρει αναγνωριστικά στοιχεία.
Στο ριζικό σύστημα υπάρχει κόνδυλος
(βολβός) πλούσιος σε θρεπτικά συστατικά
για να υποστηρίξει την ανάπτυξη του νεα-

ρού φυτού του επομένου έτους. Στα φυτά του γένους Ophrys, όπως και σε όλες
τις ορχιδέες που φέρουν κονδύλους, ο παλαιότερος εκ των δύο καταστρέφεται
κατά την περίοδο της ανθοφορίας του φυτού, ενώ με την χειμερινή έκπτυξη των
φύλλων και την φωτοσύνθεση αρχίζει η αποθήκευση θρεπτικών ουσιών σε νέο
κόνδυλο. Αυτός θα διατηρηθεί την επόμενη χρονιά και θα πάρει τη θέση του πα-
λαιότερου.
Τα φύλλα είναι τοποθετημένα στην βάση και απλώνονται στο έδαφος σχηματί-
ζοντας τον βασικό ρόδακα, ενώ μερικές φορές τα 1-2 ανώτερα περικλείουν τη βά-
ση του βλαστού ανερχόμενα παράλληλα μ’ αυτόν.
Ο βλαστός έχει συνήθως κοντό ύψος στα περισσότερα είδη 10-30εκ (με διακύ-
μανση από 5 ως 90εκ σε μερικές περιπτώσεις).

Η δομή του άνθους
Όπως σε όλες τις ορχιδέες, το άνθος των Ophrys εμφανίζει κατοπτρική συμμετρί-
α όσον αφορά τον οβελιαίο άξονα του άνθους. Κατ’ ομοίωση των ανθέων των κρι-
νοειδών (Liliaceae), το περιάνθιο (περιγόνιο) των Ophrys αποτελείται από δύο κύ-
κλους, εξωτερικό και εσωτερικό που μετασχηματίστηκαν αντίστοιχα στα σέπαλα
και τα πέταλα.
Το κοιλιακό (κατώτερο) τέπαλο έχει διαφοροποιηθεί αρκετά σε όλες τις ορχιδέες
και ονομάζεται χείλος ή γλωσσάριο (labellum). Σε πολλά είδη το χείλος εμφανίζε-
ται ισχυρά διαφοροποιημένο και αποτελεί κατά την ανθοφορία την «πλατφόρμα»
στην οποία επικάθεται το έντομο κατά τη διαδικασία της επικονίασης.
Τα αναπαραγωγικά όργανα του άνθους των Ophrys και γενικά των υποοικογε-
νειών Orchidoideae και Epidendroideae προήλθαν από την εξέλιξη ενός γόνιμου
στήμονα κάποιου προγονικού είδους Liliaceae. Το στίγμα και ο στύλος του υπέρου
έχουν συνενωθεί με το γόνιμο στήμονα σε ένα ειδικό όργανο, με τη μορφή μικρής
στήλης (column) που είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των ορχεοειδών και
λέγεται γυνοστήμιο (gynostegium). Το γυνοστήμιο βρίσκεται πάνω από την
(υποφυή) ωοθήκη που δε συμμετέχει στο σχηματισμό του.
Οι ανθήρες των Ophrys δεν γυρεοβολούν, γιατί οι γυρεόκοκκοι κάθε γυρεόσακ-
κου είναι συνήθως ενωμένοι με κολλώδη – ιξώδη ουσία και σχηματίζουν κορυνο-
ειδείς σχηματισμούς που ονομάζονται γυρεομάγματα ή πολλίνια (pollinia). Τα γυ-
ρεομάγματα έχουν (στις περισσότερες περιπτώσεις) στη βάση τους μικρούς ποδί-
σκους (caudicle) που κατεβαίνοντας καταλήγουν και συνενώνονται με τους ιξώ-
δεις αδένες (retincle). Η συνολική κατασκευή του γυρεομάγματος με τον ποδίσκο
και τον ιξώδη αδένα ονομάζεται πολλινάριο. Οι ποδίσκοι των γυρεομαγμάτων κα-
ταλήγουν και ενώνονται με μικρούς, ιξώδεις, δισκοειδείς αδένες που περικλείο-
νται σε μικρά σακίδια – θυλακίδια (bursicle). Θεμελιώδης ιδιότητα των θυλακιδί-
ων είναι η παραγωγή κολλώδους – ιξώδους ουσίας με την οποία οι ποδίσκοι (και
επομένως τα γυρεομάγματα) προσκολλώνται στο κεφάλι ή την κοιλιά των εντό-
μων – επικονιαστών κατά την ψευδοσυνουσία και έτσι γίνεται η μεταφορά τους
προς επικονίαση.
Τα τρία σέπαλα λόγω της σταυρωτής τους διάταξης χωρίζονται σε ραχιαίο και
στα δύο πλευρικά (πλαϊνά). Το ραχιαίο σέπαλο είναι όρθιο στις περισσότερους
Euophrys και πάντοτε εμφανίζει πρόσθια κάμψη, με αποτέλεσμα να καλύπτει το
γυνοστήμιο, σε όλες τις Pseudophrys. Τα πλαϊνά είναι συμμετρικά μεταξύ τους και
είναι άλλοτε μονόχρωμα, άλλοτε δίχρωμα με το κατώτερο ημιμόριό τους σκουρό-
χρωμο-ιώδες.»


Οι βιότοποι της Αττικής

ΚΙΘΑΙΡΩΝΑΣ
ΣΧΙΝΙΑΣ
ΠΑΡΝΗΘΑ
ΠΕΝΤΕΛΗ
ΠΑΤΕΡΑΣ
ΓΕΡΑΝΕΙΑ ΑΙΓΑΛΕΩ
ΣΑΛΑΜΙΝΑ ΥΜΗΤΤΟΣ
ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗ
ΑΙΓΙΝΑ




Ορχιδέες από τον Υμηττό

Ορχιδέες από τα Μεσόγεια



Ορχιδέες από τις ανατολικές ακτές

Γένος Ελλάδα Αττική
Ophrys 91 34
Epipactis 21 3
Orchis 15 10
Anacamptis 13 8
Dactylorhiza 12 3
Serapias 11 7
Cephalanthera 5 3
Neotinea 4 3
Gymnadenia 4
Neottia 3 1
Platanthera 3 1
Himantoglossum 3 2
Limodorum 2 1
Spiranthes 1 1
Epipogium 1
Corallorhiza 1
Goodera 1
Pseudorchis 1
Coeloglossum 1


Οδηγός για την ονομασία των ειδών
επιστημονικό όνομα ενδημικό
Ophrys aesculapii Renz 1928 ***

Οφρύς του Ασκληπιού
Επιστήμονες
ελληνικό όνομα που το περιέγραψαν

Γένη
Anacamptis
Συγγενικό με το γένος Orchis. Τα είδη του επικονιάζονται εξαπατώντας τα έντομα δί-
νοντας κατάλληλη μορφή στα άνθη τους ότι έχουν νέκταρ ενώ δεν έχουν.
Ετυμολογία: Anacamptis < ανά + κάμπτω ==> από την κάμψη την γυρεομαγμάτων
προς τα πίσω.
Cephalanthera
Τα είδη του επικονιάζονται εξαπατώντας τα έντομα ότι με κατάλληλες πτυχώσεις στο
άνθος έχουν γύρη ενώ δεν έχουν.
Ετυμολογία: Cephalanthera < κεφαλή + ανθήρας ==> αναφορά στο σχήμα των ανθή-
ρων.
Dactylorhiza
Τα είδη του επικονιάζονται εξαπατώντας τα έντομα δίνοντας κατάλληλη μορφή στα
άνθη τους ότι έχουν νέκταρ ενώ δεν έχουν.
Ετυμολογία: Dactylorhiza < δάκτυλο + ρίζα => από το σκληρό ρίζωμα που είναι χωρι-
σμένο σαν τα δάκτυλα του χεριού.
Epipactis
Τα είδη του έχουν νέκταρ και επικονιάζονται κυρίως από σφήκες.
Ετυμολογία: Epipactis < Επιπακτίς, όνομα φυτού που αναφέρει ο Διοσκουρίδης:
«επιπακτίς, οἱ δε ελλεβορίνην, θαμνίσκος μικρός, φυλλάρια ελάχιστα έχων».
Himantoglossum
Τα είδη του επικονιάζονται εξαπατώντας τα έντομα δίνοντας κατάλληλη μορφή στα
άνθη τους ότι έχουν νέκταρ ενώ δεν έχουν.
Ετυμολογία: Himantoglossum < ιμάς, ιμάντος + γλώσσα ==> από την μορφή του άνθους
που έχει επιμηκυσμένο μεσαίο λοβό.
Limodorum
Τα είδη του έχουν νέκταρ και επικονιάζονται κυρίως από πεταλούδες.
Ετυμολογία: Limodorum < λειμών + δώρο = λειμόδωρο, επειδή θεωρείται δώρο των
λειμώνων ( λιβαδιών, βοσκότοπων).
Neotinea
Επικονιάζονται προσελκύοντας από την οσμή βανίλιας που έχουν τα άνθη αλλά δεν
παίρνουν αντάλλαγμα γιατί τα άνθη δεν έχουν νέκταρ.
Ετυμολογία: Neotinea < νέο + Tineo ==> γένος αφιερωμένο στον Ιταλό βοτανικό Vin-
cenzo Tineo (1791-1856) .

Αιγάλεω 16/02/2011
Anacamptis collina (Banks & Sol. ex Russell) R.M.Bateman, Pridgeon &

M.W.Chase 1997
Ανακαμπτίς του λόφου

Μεσογειακή και ασιατική ορχιδέα. Περιγράφηκε το 1798 από το Χαλέπι της Συρί-
ας. Στην Ελλάδα φύεται σποραδικά σε Λακωνία, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα και στην
Κρήτη όπου είναι συχνή.
Συνώνυμο: Orchis collina.
Ρωμαλέο φυτό μέχρι 40 εκατοστά. Φύλλα 3-10, λογχοειδή, γυαλιστερά, άστικτα.
Ετυμολογία:
collina < cóllis λόφος, βουνό = του λόφου.
Βιότοπος: φρύγανα, λιβάδια, ξερά λιβάδια, ανοικτό περιβάλλον σε υψόμετρα
μέχρι 1.300 μέτρα.
Άνθη: κυλινδρική ταξιανθία με 3-20 μέτρια ρόδινα ή λευκά άνθη.
Άνθιση: Ιανουάριος (στα χαμηλά) - Μάρτιος με πιο εύρωστα φυτά.
Εξάπλωση στην Αττική: Πεντέλη, Αιγάλεω, Ποικίλο, Βραυρώνα, Αίγινα...


Υμηττός 19/04/2008
Anacamptis fragrans (Pollini) R.M.Bateman 2003

Ανακαμπτίς η εύοσμη
Μεσογειακό και ευρωπαϊκό είδος. Περιγράφηκε το 1811 από την Βερόνα της Ιτα-
λίας. Ευδοκιμεί στην κεντρική και νότια Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και την
Κρήτη, μέχρι τα 1200 μ.
Συνώνυμα: Orchis fragrans, Orchis coriophora subsp. fragrans.
fragrans < fragro -are, ευοσμώ, μοσχοβολώ = εύοσμη.
Φυτό λεπτοκαμωμένο, μέχρι 30 εκατοστά ύψος, που συχνά σχηματίζει συστάδες.
Φύλλα 4-10 λογχοειδή, στενά, άστικτα.
Βιότοπος: αραιά πευκοδάση, φρύγανα και χαμηλή βλάστηση.
Άνθη: εύοσμα, ρόδινα με κόκκινα στίγματα, σε πυκνή ταξιανθία.
Άνθιση: από τα μέσα Απριλίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Υμηττός, Πεντέλη, Σχινιάς, Γεράνεια, Πατέρας,
Ωρωπός, Βραυρώνα, Λαυρεωτική…

Πάρνηθα
26/04/2009

Anacamptis laxiflora (Lamarck. 1778) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase 1997
Ανακαμπτίς η αραιανθής
Ευρωπαϊκή και μεσογειακή ορχιδέα, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Περιγράφηκε το 1778 από το Παρίσι και την γενικότερη περιοχή του.
Συνώνυμο: Orchis laxiflora
laxiflora < laxus χαλαρός, αραιός + flos (floris) άνθος = αραιανθής
Ψηλόλιγνο φυτό, με ύψος 20-60 εκατοστά και 3-8 στενά λογχοειδή φύλλα.
Βιότοπος: υγρά λιβάδια και έλη, σε υψόμετρα έως 1.600 μ.
Άνθη: ταξιανθία με 8-30 άνθη σε χρώμα σκούρο βιολετί. Σποραδικά συναντώνται
φυτά με άνθη ροζ ή λευκά.
Άνθιση: από τον Απρίλιο έως τον Ιούλιο, ανάλογα με το υψόμετρο.
Εξάπλωση στην Αττική: Γεράνεια (χαμηλά). Υπάρχουν παλαιές αναφορές από την
Πάρνηθα, τον Υμηττό και την Πεντέλη, που δεν έχουν επιβεβαιωθεί στην εποχή
μας, ίσως γιατί οι βιότοποί τους καταστράφηκαν.


Anacamptis morio (L. 1753) R. M. Bateman, Pridgeon & M. W. Chase 1997

subsp caucasica (L. Koch) H. Kretzschmar, Eccarius & H. Dietrich 2007
Ανακαμπτίς η «αστεία», υποείδος του Καύκασου
Ευρωπαϊκή και μεσογειακή ορχιδέα.
Περιγράφηκε το 1753 από την Βάδη - Βυτεμ-
βέργη της Γερμανίας.
Στην Ελλάδα έχει βασική κατανομή στην κε-
ντρική και βόρεια Ελλάδα.
Συνώνυμο: Orchis morio.
Ετυμολογία < Η ονομασία της morio αποδίδει
την μεσαιωνική έννοια του γελωτοποιού
Χαμηλό και εύρωστο φυτό, με ύψος 10-30 εκατοστά και 7-14 λογχοειδή άστικτα
φύλλα.
Βιότοπος: λιβάδια, φρύγανα, θαμνώνες, ανοιχτά δάση σε υψόμετρα έως 2.000 μ.
Άνθη: ταξιανθία με 6-25 άνθη σε χρώμα σκούρο μοβ, βιολετί
Άνθιση: Μάρτιος - Απρίλιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πεντέλη, Υμηττός, Σχινιάς...

Φωτογραφίες από την Πεντέλη 20/04/2009

Σχινιάς
20 / 05 / 2011
Anacamptis palustris subsp. elegans (Heuff. 1835) R. M.

Bateman, Pridgeon & M.W.Chase 1997
Ανακαμπτίς η ελώδης (ελοχαρής) υποείδος η κομψή
Βαλκανική και ασιατική ορχιδέα. Περιγράφηκε από το Ζαϊντόβαρ της Σερβίας.
Συνώνυμο: Orchis elegans.
palustris < pálus (palúdis) έλος = ελοχαρής,
ελώδης. *** elegans (λατιν.) = κομψή
Ψηλό και ρωμαλέο φυτό, με ύψος έως 1 μέ-
τρο και 3-5 λογχοειδή άστικτα φύλλα.
Βιότοπος: Υγρολίβαδα και έλη.
Άνθη: 15-16 μεγάλα βιολετί άνθη, σε αραιή επιμήκη ταξιανθία.
Άνθιση: Απρίλιος - Ιούλιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Σχινιάς.


Πάρνηθα 26/04/2009
Anacamptis papilionacea (L. 1759) R. M. Bateman, Pridgeon &

M.W.Chase 1997 subsp. papilionacea
Ανακαμπτίς η πεταλουδόμορφη
Ευρωπαϊκή και μεσογειακή ορχιδέα. Περιγράφηκε από την Ιταλία το 1759.
Έχει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Συνώνυμο: Orchis papilionacea.
papilionacea < papilio πεταλούδα.
Ντελικάτο φυτό με ύψος 10-40 εκατοστά. Φύλλα 3-10, λογχοειδή. Ποικιλόμορ-
φο, με αρκετές ποικιλίες και υποείδη.
Βιότοπος: λιβάδια, φρύγανα, θαμνότοποι, ανοιχτά δάση μέχρι τα 1.800 μέτρα.
Άνθη: σε σχήμα σπάτουλας, οδοντωτό, με ροζ γραμμές και κηλίδες.
Άνθιση: Φεβρουάριος - Μάιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Γεράνεια, Πατέρας, Τουρ-
κοβούνια…


Πάρνηθα
26_04_2009
Αγία Μαρίνα Γραμματικού

25/04/2009
Anacamptis pyramidalis (L. 1753) Rich. 1817

Ανακαμπτίς η πυραμιδική
Ευρωπαϊκή ορχιδέα, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα και την Αττική. Περιγρά-
φηκε το 1753 από την Οξφόρδη της Μεγάλης Βρετανίας.
pyramidalis < pyramis ,-idis < πυραμίς, -
ίδος = πυραμιδική, πυραμοειδής ==>
επειδή η ταξιανθία έχει σχήμα πυραμί-
δας.
Λεπτό φυτό με ύψος 20-50 εκατοστά.
Φύλλα 4-12 λογχοειδή, άστικτα. Ποικι-
λόμορφο, με αρκετές ποικιλίες.
Βιότοπος: φρύγανα, λιβάδια, θαμνώνες
σε υψόμετρα 0 - 2.000 μέτρα.
Άνθη: τρίλοβα, συνήθως ροζ, σε πυκνή πυραμιδική ταξιανθία.
Άνθιση: Μάρτιος - Ιούλιος, ανάλογα με το υψόμετρο.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Τουρκοβούνια, Γεράνεια,
Πατέρας, ανατολική ακτογραμμή, Σαλαμίνα, Αίγινα, κ. ά...

Πάρνηθα 26/04/2009

Anacamptis sancta, R. M. Bateman, Pridgeon & M.W.Chase 1997
Ανακαμπτίς η ιερή
Ορχιδέα της Ανατολικής Μεσογείου. Περιγρά-
φηκε το 1759 από την Παλαιστίνη.
Συνώνυμο: Orchis sancta.
Ετυμολογία: sancta = ιερή (επειδή στην Παλαι-
στίνη είναι οι Άγιοι Τόποι).
Στην Ελλάδα εξαπλώνεται στην Κρήτη, τις Κυ-
κλάδες και τα νησιά του Αν. Αιγαίου.
Λεπτό φυτό με ύψος 15-35 εκατοστά. Φύλλα 8-15 λογχοειδή, άστικτα.
Βιότοπος: φρυγανότοποι, λιβάδια, χωράφια μέχρι 900 μέτρα.
Άνθη: Τρίλοβα, απλωτά, ροζ. Άνθιση: Απρίλιος - Ιούνιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Αίγινα.


Πάρνηθα 31/05/2008
Cephalanthera damasonium (Miller.) Druce 1906
Κεφαλάνθηρο το δαμαζόνιο
Ευρασιατική ορχιδέα με ευρεία εξάπλωση στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα μεγά-
λα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
Περιγράφηκε το 1768 από την Γαλλία.
Cephalanthera < κεφαλή + ανθήρας ==> αναφέρεται στο σχήμα των ανθήρων.
damasonium < όνομα άγνωστου φυτού που αναφέρει ο Πλίνιος.
Εύρωστο φυτό με ύψος 15-60 εκατοστά. Φύλλα 2-5 επιμήκη ωοειδή, δερματώδη,
σκούρα πράσινα.
Βιότοπος: δάση, σε σκιερές θέσεις, σε υψόμετρα μέχρι 1.800 μέτρα.
Άνθη: λευκά, στρογγυλά, με πορτοκαλί εσωτερικό και κίτρινες ραβδώσεις.
Άνθιση: Μάιος - Ιούλιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Γεράνεια, Κιθαιρώνας.

Πάρνηθα
22/ 05/2010

Πεντέλη 19/04/2014
Cephalanthera longifolia (L.) Fritsch 1888
Κεφαλάνθηρο το μακρόφυλλο
Ευρασιατική ορχιδέα με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. Περιγράφηκε το 1753
από την Σουηδία.
longifolia < longus μακρύς, μακρός + folium φύλλο = μακρόφυλλη.
Φύλλα 4-12 μακριά, λογχοειδή, πράσινα με έντονες νευρώσεις.
Βιότοπος: ξέφωτα δασών, άκρες δασικών δρόμων, σκιερές θέσεις, σε υψόμετρα
μέχρι τα 1.800 μέτρα.
Άνθη: λευκά, σχεδόν κλειστά, με πορτοκαλί εσωτερικό, σε αραιή επιμήκη ταξιαν-
θία. Οι κιτρινωπές οδοντώσεις μιμούνται την γύρη του Cistus salviifolius.
Άνθιση: Απρίλιος - Ιούλιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Κιθαιρώνας.


Πάρνηθα 02/06/2011
Cephalanthera rubra (L.) Rich. 1817
Κεφαλάνθηρο το ερυθρό
Ευρασιατική ορχιδέα με ευρεία εξάπλωση σε ηπειρωτική Ελλάδα και Κρήτη.
Περιγράφηκε το 1767 από την Ιένα της Γερμανίας.
rubra < ruber ερυθρός.
Φύλλα 2-10 επιμήκη.
Βιότοπος: ξέφωτα δασών, άκρες δασικών δρόμων, σκιερές θέσεις, σε υψόμετρα
μέχρι τα 2.000 μέτρα.
Άνθη: μεγάλα, ροζ, με μυτερά πέταλα.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Γεράνεια, Πατέρας, Κιθαιρώνας. Πάστρα.


φωτογραφίες
Ζήσης Αντωνόπουλος
Dactylorhiza iberica (M.Bieb. ex Willd. 1806) Soó 1962
Δακτυλόριζα η ιβηρική
Ορχιδέα με εξάπλωση στην Ανατολική Ευρώ-
πη και δυτικότερο σημείο κατανομής την Ελ-
λάδα. Περιγράφηκε επιστημονικά από την
Γεωργία του Καυκάσου.
Dactylorhiza < δάκτυλο + ρίζα => από το σκληρό ρίζωμα που είναι χωρισμένο σαν
τα δάκτυλα του χεριού.
iberica < Ιβηρία (το όνομα που έδιναν οι Βυζαντινό στη σημερινή Γεωργία)
Εξαιρετικά σπάνια στην Αττική, λόγω έλλειψης κατάλληλων βιότοπων.
Φυτό λεπτό, ύψους 20-60 εκατοστών. Φύλλα 3-7 λογχοειδή.
Βιότοπος: υγρολίβαδα και όχθες ρυακιών, σε υψόμετρα 600 - 2000 μ.
Άνθη: ρόδινα με βυσσινί κηλίδες και στίγματα. Άνθιση: Ιούνιος-Αύγουστος.
Εξάπλωση στην Αττική: Γεράνεια.


Πεντέλη 13/03/2010
Dactylorhiza romana (Sebastiani. 1813) Soó 1962
Δακτυλόριζα της Ρώμης

Είδος της Ανατολικής Ευρώπης και της Μεσο-
γείου. Περιγράφηκε το 1813 από την περιοχή
της Ρώμης ως Orchis romana.
Είναι η μόνη δακτυλόριζα που ευδοκιμεί σε
χαμηλά υψόμετρα, στην νότια Ελλάδα και τα
νησιά.
Λεπτό φυτό, ύψους 10-30 εκατοστών. Φύλλα 3-9 λογχοειδή. Βιότοπος: φρυγανό-
τοποι, μακία βλάστηση, αραιά δάση σε υψόμετρα μέχρι 2.000 μέτρα.
Aνθοταξία με συνήθως ροζ- πορφυρά άνθη και σπανίως λευκά.
Εξάπλωση στην Αττική: Πεντέλη, Υμηττός, Γεράνεια.

Πεντέλη
13/03/2010
Με φόντο
τον κόλπο Μαραθώνα
και στο βάθος την Εύβοια

Dactylorhiza saccifera (Brongn. 1832) Soó 1962
Δακτυλόριζα η σακκοφόρος
Μεσογειακή ορχιδέα του ευρωπαϊκού τμήμα-
τος της Μεσογείου. Περιγράφηκε από την
Μεσσήνη to 1832 αρχικά με το όνομα Orchis
saccifera. Έχει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα,
εκτός από τα νησιά του Αιγαίου.
Φυτό με ψηλό βλαστό και συνήθως στικτά φύλλα.
Φύεται σε ποικιλία ενδιαιτημάτων (δάση, θαμνώνες) κοντά σε ρυάκια και γενικά
σε θέσεις με υψηλή υγρασία. Ανθοταξία κωνική, επιμήκης. Άνθη τρίλοβα με πα-
χύ πλήκτρο στραμμένο προς τα κάτω.
saccifera < saccus σάκκος + fero φέρω ==> από το κοντόχοντρο σαν σάκκο πλή-
κτρο της.
Στην Αττική φύεται μόνο στην Πάρνηθα.


Epipactis helleborine (L. 1753) Crantz

Επιπακτίς η ελλεβορίνη
Πάρνηθα 16/07/2011
Ευρασιατική ορχιδέα με μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα. Περιγράφηκε το 1753

από την Βάδη - Βυτεμβέργη της Γερμανίας.
Epipactis < Επιπακτίς, όνομα φυτού που αναφέρει ο Διοσκουρίδης: «επιπακτίς, οἱ
δε ελλεβορίνην, θαμνίσκος μικρός, φυλλάρια ελάχιστα έχων».
helleborine < eλλέβορος ==> επειδή μοιάζουν τα φύλλα με τον λευκό ελλέβορο
(βοτανικό όνομα σήμερα: Veratrum album).
Φυτό με έρπον ρίζωμα και 1-6 εύρωστους βλαστούς, ύψους μέχρι 1 μέτρο. Φύλ-
λα καρδιόσχημα σε σπειροειδή διάταξη. Παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία κι
έχουν περιγραφεί διάφορα υποείδη.
Βιότοπος: δασικό είδος, που προτιμά σκιερές ή ημισκιερές θέσεις
Άνθη: καρδιόσχημα, συνήθως ροζ, σε πυκνή ταξιανθία 10-100 ανθέων.
Άνθιση: Ιούνιος - Αύγουστος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Γεράνεια, Πατέρας, Κιθαιρώνας, Υμηττός.


Πάρνηθα 06/07/2011
Epipactis microphylla (Ehrh. 1789) Sw. 1800

Επιπακτίς η μικρόφυλλη
Ευρασιατική ορχιδέα με μεγάλη εξάπλωση στην στεριανή Ελλάδα, την Εύβοια και
την Κρήτη.
Περιγράφηκε το 1789 από το Μπραουνσβάϊκ της Γερμανίας.
Φυτό με κοντό έρπον ρίζωμα και 1-2 λεπτούς και χνουδωτούς βλαστούς, με ύψος
15-55 εκατοστά.
Φύλλα 3-12 λογχοειδή, μικρά, γκριζοπράσινα.
Βιότοπος: δασικό είδος, που προτιμά σκιερές ή ημισκιερές θέσεις
Άνθη: καρδιόσχημα, πρασινωπά, με λευκό εσωτερικό σε αραιή ταξιανθία 4-30
ανθέων.
Άνθιση: Μάρτιος - Αύγουστος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Κιθαιρώνας, Γεράνεια.


Όλες οι φωτογραφίες είναι του Σπύρου Τσιφτσή, από το RDB 2009
Epipactis subclausa Robatsch 1988 ***

Επιπακτίς η σχεδόν κλειστανθής
Ενδημική ορχιδέα της Ελλάδας, σε λίγες θέσεις της Κεντρικής και Βόρειας Ελλά-
δας. Περιγράφηκε από τον Όλυμπο.
subclausa < sub υπό, σχεδόν + clausa κλειστή = σχεδόν κλειστανθής (από την μορ-
φή των ανθέων).
Πολυετής πόα με βραχύ ρίζωμα, από όπου εκφύονται ένας έως λίγοι βλαστοί.
Βιότοπος: υπόροφος δασών ελάτης ή οξιάς, σε σκιερά εδάφη.
Άνθη: χείλος πρασινωπό με καστανοπράσινα σέπαλα-πέταλα.
Άνθιση: μέσα Ιουλίου έως τέλος Αυγούστου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα (αναφορές 1988, που δεν έχουν επιβεβαιωθεί).
Περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων
Φυτών της Ελλάδας (RDB 2009), με τον χαρακτηρισμό «σχεδόν απειλούμε-
νο» (NT).


Himantoglossum jankae Somlyay, Kreutz & Óvári 2012

Ιμαντόγλωσσο του Γιάνκα
Εξαπλώνεται σε Κεντρική Ευρώπη, Βαλκάνια και Βόρεια Τουρκία.
Περιγράφηκε από την Ουγγαρία το 2012.
Himantoglossum < ιμάς, ιμάντος + γλώσσα ==> από την μορφή του άνθους.
jankae < αφιερωμένο στον Ούγγρο βοτανικό Βίκτωρ Γιάνκα (1837-1890).
Ρωμαλέο φυτό με ύψος μέχρι 1 μέτρο.
Βιότοπος: ξηρά λιβάδια, διάκενα δασών, μακία βλάστηση, παρυφές δασών σε
υψόμετρα έως 1.500 μ..
Άνθη: Χείλος πορφυρό, στενόμακρο, τρίλοβο, με στενόμακρους κυματιστούς
πλαϊνούς λοβούς. Άνθιση: Ιούνιος - Αύγουστος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα.


Λαυρεωτική 26/02/2008
Himantoglossum robertianum (Loisel. 1807) P.Delforge 1999

Ιμαντόγλωσσο του Ρομπέρ
Μεσογειακή ορχιδέα με ευρεία εξάπλωση στην κεντρική Ελλάδα, την Πελοπόννη-
σο και τα νησιά. Κοινή στην Αττική.
Πρώτη επιστημονική περιγραφή το 1807 από
την Γαλλία με το όνομα Barlia robertiana.
Ετυμολογία: robertianum < αφιερωμένη στο
Γάλλο βοτανικό G. N. Robert).
Ρωμαλέο φυτό με ύψος 20-80 εκατοστά.
Φύλλα 5-10, φαρδιά, γυαλιστερά.
Βιότοπος: λιβάδια, φρύγανα, μακία βλάστηση, χωράφια.
Άνθη: αρωματικά, μεγάλα, τρίλοβα, ροζ ή πρασινωπά.
Άνθιση: Ιανουάριος - Απρίλιος.
Εξάπλωση ευρεία στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Μερέντα, Λαύριο,
Γραμματικό, Γεράνεια, Κιθαιρώνας, Πατέρας, Πάστρα, Τουρκοβούνια...

Πεντέλη
17 / 03 / 2008

Πάρνηθα 01/06/2010
Limodorum abortivum (L.) Swartz 1799

Λειμόδωρο το εκτρωτικό
Ευρωπαϊκή ορχιδέα με παρουσία και στην
βορειοδυτική Αφρική. Έχει εξάπλωση σε όλη
την Ελλάδα. Πρώτη επιστημονική περιγραφή
το 1753 από την Γαλλία.
Limodorum < λειμών + δώρο = λειμόδωρο,
επειδή θεωρείται δώρο των λειμώνων ( λιβαδιών, βοσκότοπων).
abortivum < abortus έκτρωση = εκτρωτικό (από τα μικρά φύλλα του).
Ρωμαλέο, υψηλό φυτό, χωρίς χλωροφύλλη (μυκοετερότροφο). Βλαστός γκρι μοβ,
με υποτυπώδη φυλλάρια.
Βιότοπος: λιβάδια, θαμνώνες, διάκενα δασών μέχρι 2.300 μέτρα.
Άνθη: μοβ-μπλε με λευκό κέντρο, καρδιόσχημα.
Άνθιση: Ιανουάριος - Απρίλιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Γεράνεια, Πατέρας...

Πάρνηθα Κατσιμίδι
31/05/2011

Υμηττός 30/01/2010
Neotinea lactea (Poir.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase 1997

Νεοτινέα η γαλακτερή
Μεσογειακή ορχιδέα με εξάπλωση σε Δυτική
και Κεντρική Ελλάδα, Κρήτη και νησιά. Περι-
γράφηκε το 1798 από την Αλγερία.
Συνώνυμο: Orchis lactea.
Ετυμολογία: Neotinea < νέο + Tineo, γένος
αφιερωμένο στον Ιταλό βοτανικό Vincenzo
Tineo (1791-1856) — lactea < lac, láctis γάλα ==> για το χρώμα των ανθέων της.
Κοντό φυτό, με ύψος 10-25 εκ.. Φύλλα 3-10 άστικτα. Βιότοπος: φρύγανα, λιβά-
δια, θαμνώνες. Άνθη: χείλος τρίλοβο, λευκό με ροζ ή βυσσινί κηλίδες.
Άνθιση: Φεβρουάριος - Μάρτιος.
Εξάπλωση σε Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Δαφνί, Πατέρας, Μαραθώνας..

Υμηττός
23/02/2008

Υμηττός 07/04/2011
Neotinea maculata (Desf.) Stearn 1975

Νεοτινέα η στικτή
Ευρωπαϊκή ορχιδέα με ευρεία εξάπλωση
στην Ελλάδα. Πρώτη επιστημονική περι-
γραφή το 1800 από την Πορτογαλία.
Συνώνυμο: Orchis intacta.
maculata < macula (λατιν.) στίγμα, κηλί-
δα = => από την στίξη των φύλλων.
Λεπτό φυτό, με ύψος 10-30 εκατοστά. Φύλλα γαλαζοπράσινα.
Βιότοπος: φρύγανα, λιβάδια, θαμνώνες, δάση κωνοφόρων μέχρι 2.800 μέτρα.
Άνθη: τρίλοβα, λευκά, ροζ, καφεκόκκινα, κιτρινοπράσινα.
Άνθιση: Μάρτιος - Μάιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Γεράνεια, Πατέρας.

Υμηττός 07/04/2011

Ωρωπός 07/04/2012
Neotinea tridentata (Scopoli 1772) R. M. Bateman, Pridgeon & M.W.Chase 1997
Νεοτινέα η τρίδοντη
Ευρωπαϊκή ορχιδέα με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. Πρώτη επιστημονική περι-
γραφή το 1772 ως Orchis tridentata.
tridentata < tres/tris τρία/τρις + dens, dentis δόντι = τρίδοντη (από τις τρεις απο-
λήξεις στο χείλος του άνθους
Λεπτό φυτό, με ύψος 15-45 εκατοστά. Φύλλα 4-10 λογχοειδή. Βιότοπος: φρύγα-
να, λιβάδια, χωράφια, ορεινά λιβάδια μέχρι 1.600 μέτρα.
Άνθη: τρίλοβα, ελαφρά οδοντωτά, ροζ με σκούρες ροζ κηλίδες.
Άνθιση: Μάρτιος - Ιούνιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Μεσόγεια, Γραμματικό, Πα-
τέρας...


Η Ophrys blitopertha ανήκει στην υπερομάδα Pseudophrys. Όπως φαίνεται το

σκαθάρι Blitopertha lineolata, που είναι ο αποκλειστικός επικονιαστής της,
κάθεται με το κεφάλι προς τα έξω και με τις κινήσεις της ψευτοσυνουσίας που
κάνει τα γυρεομάγματα κολλάνε στις τρίχες του οπίσθιου μέρους του εντόμου.

Γένος Ophrys
Υπερομάδα Pseudophrys
Οι οφρύες (Ophrys) χωρίζονται σε δύο υπερομάδες, ανάλογα με το πως
κάθονται τα έντομα-επικονιαστές πάνω στο χείλος του άνθους.
Στην υπερομάδα Pseudophrys τα έντομα κάθονται με το κεφάλι προς τα έξω κι
επομένως τα γυρεομάγματα κολλάνε στο πίσω μέρος τους.
Το χείλος στις Pseudophrys γενικά είναι επίπεδο με απλά σχήματα.

Μαραθώνας
09/03/2016
Ophrys basilissa C. & A. Alibertis & H. R. Reinhard, 1990

Οφρύς η βασίλισσα
Εξαπλώνεται σε Κρήτη, Ανατολικό Αιγαίου, Κυκλάδες, Μικρά Ασία. Σπανιότατη
στην Αττική, γνωστή μόνο από δύο θέσεις.
Περιγράφηκε το 1990 από το Ρέθυμνο.
Συνώνυμα: Ophrys omegaifera subsp. basilissa. Ophrys omegaifera.
Ophrys < Οφρύς (φρύδι). Υπάρχει και το ενδεχόμενο γλωσσικής παρερμηνείας.
basilissa < βασίλισσα, λόγω του μεγάλου της άνθους.
Βιότοπος: φρύγανα, ελαιώνες, ξέφωτα πευκοδασών.
Άνθος: χείλος μεγάλο έως 3 εκατοστά, με θυρεό σε σχήμα Ωμέγα.
Άνθιση: Ιανουάριος - Απρίλιος, ανάλογα με το υψόμετρο.
Εξάπλωση στην Αττική: Μαραθώνας, Μεσόγεια.


Ophrys omegaifera, H. Fleischmann 1925

Οφρύς που φέρει ωμέγα
Νησιωτική ορχιδέα του Αιγαίου. Στην Αττική εί-
ναι σπάνια, γνωστή από μία θέση στην Λαυρεω-
τική. Περιγράφηκε το 1925 από το Λασίθι της
Κρήτης.
Ετυμολογία: omegaifera < ωμέγα + φέρω ==>
επειδή ο θυρεός του χείλους έχει το σχήμα του
γράμματος ωμέγα..
Βιότοπος: φρύγανα, ελαιώνες, αραιά πευκοδάση
σε ασβεστολιθικά εδάφη.
Άνθος: Μεγάλο έως 2 εκατοστά, που είναι διογκωμένο προς την κορυφή και θυμί-
ζει γάντι πυγμαχίας. Δεν έχει επιμήκη σχισμή σχήματος V στην βάση του χείλους.
Θυρεός γυαλιστερός, ανοιχτός καφέ ή λευκός σε σχήμα ωμέγα.
Άνθιση: Φεβρουάριος - αρχές Απριλίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Λαυρεωτική.


Πάρνηθα 13/03/2009
Ophrys bilunulata, Risso, subsp. punctulata, (Renz) Paulus 2014

Οφρύς η δις ημισέληνη υποείδος η στικτή
Μεσογειακή ορχιδέα. Στην Ελλάδα εξαπλώνεται κυρίως στα νησιά (εκτός Κρή-
της), σε Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο.
Ετυμολογία
bilunulata < bis δις + luna σελήνη, φεγγάρι ==> από τον θυρεό που μοιάζει με
δύο ημισελήνους .
punctulata < púnctulum σημείο, στίγμα, κουκκίδα = στικτή.
Βιότοπος: φρύγανα, θαμνώνες, πευκοδάση σε υψόμετρα 0-1400 μ.
Άνθος τρίλοβο, μεσαίου μεγέθους, σχετικά επίπεδο. Ο θυρεός είναι σχετικά βρα-
χύς και δεν φτάνει στην σχισμή μεταξύ μεσαίου και πλευρικών λοβών. Ο χρωμα-
τισμός του άνθους είναι ανοιχτόχρωμος-καφετί και συνήθως έχει στίγματα.
Άνθιση: Φεβρουάριος - Μάρτιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Υμηττός...

Υμηττός 18/03/2012

Πεντέλη 20/04/2009
Ophrys calocaerina Devillers-Tersch. & Devillers 1994 ***

Οφρύς η καλοκαιρινή
Θεωρείται ενδημική ορχιδέα Πελοποννήσου και Στερεάς Ελλάδας. Περιγράφηκε
το 1994 από την Βοιωτία.
Ονομάστηκε «καλοκαιρινή», λόγω της όψιμης άνθισής της.
Μοιάζει με άλλες παρόμοιες pseudophys και η αναγνώρισή της δεν είναι εύκολη
αλλά βοηθάει το γεγονός ότι βρίσκεται σε άνθιση όταν οι άλλες παρόμοιες ορχι-
δέες έχουν απανθίσει
Βιότοπος: ηλιόλουστα εδάφη με θάμνους και φρύγανα.
Άνθος: έως 10, μεγάλα, με μια διακριτή κύρτωση.
Άνθιση: Απρίλιος - Μάιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Σε όλα τα βουνά και σε χαμηλούς λόφους της ανατολικής
ακτής και των Μεσογείων.

Βαρνάβας 16/04/2008

Πάρνηθα 27/03/2011
Ophrys cinereophila H.E. Paulus & Clarck, 1998

Οφρύς η τσινερεόφιλα
Ορχιδέα της Ανατολικής Μεσογείου, με εξάπλωση από την Αττική και τις Κυκλά-
δες έως την Συρία.
Περιγράφηκε το 1998 από το Λασίθι της Κρή-
της.
Σχετικά συχνή στην Αττική.
cinereophila < από τον αποκλειστικό επικονια-
στή της Adrena cinereophila.
Ξεχωρίζει από την πρώιμη άνθιση και τα μικρά
της άνθη σε σπειροειδή διάταξη.
Βιότοπος: θαμνώνες, φρύγανα, ελαιώνες, αραιά πευκοδάση έως 900 μ.
Άνθη: καφετιά με γαλαζωπό συνήθως θυρεό και κίτρινη περιφέρεια, μικρά έως 1
εκατοστό, σε σπειροειδή ταξιανθία γύρω από τον βλαστό.
Άνθιση: Φεβρουάριος - αρχές Απριλίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Υμηττός, Γραμματικό...

Πάρνηθα 29/03/2009

Λαυρεωτική
15/02/2012
Ophrys forestieri subsp. laureotica E. Kalogeropoulos, P.

Delipetrou & A.Alibertis, 2011 ***
Οφρύς του Φορεστιέ υποείδος της Λαυρεωτικής

Ενδημικό υποείδος της Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου.
forestieri < προς τιμήν του Aimé (de) Forestier (1804-1853) ερευνητή της χλωρί-
δας της Κορσικής.
laureotica < επειδή περιγράφηκε με φυτά από την Λαυρεωτική.
Ξεχωρίζει από την πολύ πρώιμη άνθισή της. Σε ζεστούς βιότοπους, όπως οι ρεμα-
τιές με προσανατολισμό προς την θάλασσα ανθίζουν από τα μέσα Δεκεμβρίου.
Παρόμοια άνθιση παρουσιάζουν και φυτά από την Κεντρική και Δυτική Μεσό-
γειο, που έχουν ονομαστεί O. forestieri ή O. lupercalis.
Βιότοπος: ανοίγματα πευκοδασών με στρωμνές από πευκοβελόνες. φρύγανα,
ελαιώνες, αραιά πευκοδάση έως 900 μ.
Άνθος: καφεκόκκινα ή σκουροκόκκινα με λευκωπό θυρεό σε σχήμα ωμέγα.
Άνθιση: Δεκέμβριος - αρχές Μαρτίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Υμηττός, Αιγάλεω, Λαυρεωτική, Πατέρας...

Η Andrena nigroaenea είναι ο

αποκλειστικός επικονιαστής της Ophrys
forestieri.
Φωτογραφία του Ολλανδού εντομολόγου
Nicolas Vereecken

Πάρνηθα 14/03/2011
Ophrys iricolor Desfontaines 1807

Οφρύς η ιριδόχρωμη
Ορχιδέα της Ανατολικής Μεσογείου. Στην Ελλάδα εξαπλώνεται στη νότια χώρα
και τα νησιά του Αιγαίου.
Περιγράφηκε το 1807 από την Σάμο και την περιοχή της Σμύρνης.
iricolor < Ίρις + cólor (λατιν.) χρώμα = ιριδόχρωμη (από το χρώμα του θυρεού
της).
Βιότοπος: ηλιόλουστα εδάφη, πευκοδάση, θάμνοι, φρύγανα.
Άνθος: μεγάλο περίπου στα 2 εκατοστά, σχεδόν οριζόντιο, πορφυρό με ιώδη ιρι-
δίζοντα θυρεό.
Άνθιση: τέλη Φεβρουαρίου - αρχές Απριλίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Υμηττός, Γραμματικό, Μαραθώνας, Αίγινα, κ.ά.


Γραμματικό 08/04/2012
Ophrys leucadica Renz 1928

Οφρύς της Λευκάδας
Εξαπλώνεται από τις Δαλματικές ακτές και την Ελλάδα έως την Μικρά Ασία.
Περιγράφηκε επιστημονικά το 1928 από την Λευκάδα, από όπου έλκει και την
ονομασία της.
Ανήκει στην μεγάλη ομάδα της Ophrys fusca (=μελανή), η οποία παρουσιάζει με-
γάλη ποικιλομορφία, με αποτέλεσμα να έχουν περιγραφεί τελευταία πολλά υπο-
είδη της (ή και είδη), τα περισσότερα αμφισβητούμενα.
Βιότοπος: ηλιόλουστα εδάφη με θάμνους και φρύγανα, ελαιώνες.
Άνθος: τρίλοβα, καφεκόκκινα, σκούρα καφετιά, κοκκινωπά που σχηματίζουν γω-
νία 45 μοιρών σε σχέση με τον βλαστό.
Άνθιση: μετά τα τέλη Μαρτίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Μερέντα, Λαυρεωτική,
Γραμματικό, κ.ά...

Υμηττός 03/04/2011
Ophrys lutea subsp. lutea Cavaniles 1753

Οφρύς η κίτρινη
Μεσογειακή ορχιδέα.
Περιγράφηκε επιστημονικά το 1753 από την Βαλένθια της Ισπανίας.
Το 2013 τα φυτά της Ελλάδας περιγράφηκαν ως ξεχωριστό είδος, με το όνομα
Ophrys hellenica, χωρίς να παρουσιάζουν σοβαρές διαφορές από την Ophrys
lutea subsp. lutea.
Ετυμολογία: lutea (λατιν.) = κίτρινη
Εύρωστο φυτό με ύψος 10-40 εκατοστά.
Βιότοπος: φρύγανα, λιβάδια, θαμνώνες, ανοίγματα πευκοδασών
Άνθος: 1-6, μεγάλα, τρίλοβα, κίτρινα, με έντονη κάμψη. Θυρεός καφετής με λευ-
κό ω (ωμέγα).
Εξάπλωση στην Αττική: Υμηττός...

Αγία Μαρίνα Γραμματικού 01/04/2008
Ophrys phryganae subsp. phryganae (J.Devillers–Terschuren &

P. Devillers 1991) Melki 2000
Οφρύς των φρυγάνων

Ορχιδέα των παραλιακών περιοχών της Αδριατικής, του Ιονίου και του Αιγαίου.
Περιγράφηκε επιστημονικά το 1991 από το Λασίθι της Κρήτης.
Συνώνυμο: Ophrys lutea subsp. phryganeae, Melki 2000.
phryganeae < φρύγανα = των φρυγάνων (λόγω του βιότοπου που ευδοκιμούν).
Εύρωστο φυτό με ύψος 10-30 εκατοστά. Πέταλα κίτρινα και σέπαλα πράσινα.
Βιότοπος: φρύγανα, θαμνώνες.
Άνθη 1-5, μεγάλα, τρίλοβα, κίτρινα. Θυρεός καφετής με μεγάλο λευκό ω (ωμέγα).
Ξεχωρίζει από παρόμοια είδη από την κάμψη προς τα κάτω που έχει το χείλος.
Εξάπλωση στην Αττική: ανατολική ακτή.

Φιλοθέη 14/03/2009
Ophrys sicula Tineo.1817

Οφρύς η σικελική
Μεσογειακή ορχιδέα.
Έχει ευρεία εξάπλωση στην Νότια Ελλάδα, τα νησιά και την Αττική.
Περιγράφηκε επιστημονικά από την Σικελία, από όπου έλκει την ονομασία της.
Συνώνυμα: Ophrys galilaea - Ophrys lutea subsp. Minor.
Βιότοπος: φρύγανα, θαμνώνες, ελαιώνες, αραιά πευκοδάση.
Άνθος: 2-8, μικρά, τρίλοβα, κίτρινα. Θυρεός καφετής με μεγάλο γαλαζωπό ή λευ-
κό ω (ωμέγα).
Άνθιση: τέλη Ιανουαρίου - Μάρτιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Τουρκοβούνια, Γεράνεια,
Πατέρας, Κιθαιρώνας κ.ά...

Ophrys melena (Renz ) Paulus & Gack, 1990 ***
Οφρύς η μέλαινα
Ενδημική ορχιδέα Αττικής, Βοιωτίας, Εύβοιας και Ανατολικής Πελοποννήσου.
Περιγράφηκε το 1990 από τον Υμηττό.
melena < μέλας, μέλαινα, μέλαν == από το σκούρο χρώμα που έχει το χείλος του
άνθους.
Βιότοπος: αλκαλικά ηλιόλουστα εδάφη με φρύγανα και θάμνους.
Άνθη: 8-10, με σέπαλα και πλαϊνά πέταλα πράσινα. Το χείλος έχει σκούρο καφετί
χρώμα, που μερικές φορές περιφέρειά του περιβάλλεται με κίτρινο χρώμα. Θυ-
ρεός μικρός σε μπλε-γκρι.
Άνθιση: τέλη Φεβρουαρίου μέχρι μέσα Μαΐου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα (μέχρι κα τα 1100 μέτρα), Υμηττός, Πεντέλη,
λόφοι Ανατολικής Αττικής και Μεσογείων...

Γένος Ophrys
Υπερομάδα Euophrys
Οι οφρύες (Ophrys) χωρίζονται σε δύο υπερομάδες, ανάλογα με το πως κάθο-

νται τα έντομα-επικονιαστές πάνω στο χείλος του άνθους.
Στην υπερομάδα Euophrys τα έντομα κάθονται με το κεφάλι προς τα μέσα του
χείλους κι επομένως τα γυρεομάγματα κολλάνε στο κεφάλι τους.
Το χείλος στις Euophrys είναι πολύμορφο και συνήθως είναι ποικιλόμορφο με
πολύμορφα σχήματα.

Αγία Μαρίνα
(Γραμματικό)
05_04_2008
Υμηττός 05/04/2008
Ophrys aesculapii Renz 1928 ***

Οφρύς του Ασκληπιού
Ενδημική ορχιδέα της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας, με βορειότερο
σημείο την Μαγνησία.
Περιγράφηκε από την αρχαία Επίδαυρο κοντά στο Ασκληπιείο, γι’ αυτό και της
δόθηκε το όνομα του θεού Ασκληπιού (Aesculapius στα λατινικά) .
Συνώνυμο: Ophrys sphegodes subsp. aesculapii (Renz) J.J. Wood
Βιότοπος: φρυγανότοποι, θαμνώνες, ανοίγματα δασών, ξηρά παραθαλάσσια εν-
διαιτήματα, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τα 1.000 μ.
Επικονιαστής: άγνωστος.
Άνθος: Μικρό, σχεδόν σφαιρικό, ακέραιο (ενίοτε τρίλοβο), κοκκινωπό ή καφέ.
Θυρεός μπλε ή γαλάζιος σε σχήμα Η (ήτα). Πέταλα και σέπαλα πράσινα.
Εξάπλωση στην Αττική: Υμηττός, Πεντέλη, Πάρνηθα (σπάνια) , Μερέντα, Κορωπί,
Κιθαιρώνας, Πάστρα, Αγία Μαρίνα, Γραμματικού, Σχινιάς, Τουρκοβούνια, Σαλαμί-
να, κ.ά...

Υμηττός 16/04/2009



Πάρνηθα (Τατόι) 31/05/2011
Ophrys apifera Hudson, 1762

Οφρύς η μελισσοφόρος
Ευρωπαϊκή και μεσογειακή ορχιδέα. Έχει μεγάλη εξάπλωση στην Ευρώπη και
στην Ελλάδα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι περιγράφηκε επιστημονικά το 1762 από την φτωχή χλω-
ριδικά Αγγλία.
apifera < apis μέλισσα + fero φέρω ==> επειδή το χείλος «θυμίζει» μέλισσα.
Επικονιαστής: συνήθως Eucera pollinosa. Πολλές φορές αυτοεπικονιάζεται με α-
ποτέλεσμα την δημιουργία πολλών ποικιλιών και μορφών.
Βιότοπος: φρύγανα, θαμνώνες, λιβάδια, ανοίγματα δασών έως τα 1.800 μ.
Άνθη: τρίλοβα, κυλινδρικά καφετιά. Θυρεός κίτρινος, διχαλωτός. Σέπαλα ρόδινα.
Άνθιση: Απρίλιος - Ιούνιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πεντέλη, Πάρνηθα.

Πεντέλη
18/05/2011

Ophrys argolica H. Fleischm. 1919 ***

Οφρύς η αργολική
Ενδημική Πελοποννήσου και Στερεάς Ελλάδας. Περιγράφηκε το 1919 από την Αρ-
γολίδα. Σπάνια στην Αττική.
Επικονιαστής: Anthophora plagiata
Ορχιδέα με υψηλό βλαστό και 9-11 άνθη.
Βιότοπος: φρύγανα, θαμνώνες, ανοίγματα δασών, παρυφές δρόμων.
Άνθος: πορτοκαλί, κόκκινο-καφέ, με πυκνό λευκό τρίχωμα στην βάση. Σέπαλα και
πλαϊνά πέταλα ροζ έως πορφυρά.
Εξάπλωση στην Αττική: Υμηττός, Μεσόγεια, Σαλαμίνα..
Περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων
Φυτών της Ελλάδας (RDB 1996),

Υμηττός 16/04/2013

Ophrys ariadnae Paulus, 1994 ***

Οφρύς της Αριάδνης
Ενδημική ορχιδέα Κρήτης, Καρπάθου, Κυθήρων και Κυκλάδων. Στην Αττική
υπάρχει μια επιβεβαιωμένη θέση στην Πεντέλη (εύρεση από τον Θανάση
Παπανικολάου) και μια παλαιά αναφορά από τον Υμηττό.
Περιγράφηκε το 1994 από το Λασίθι της Κρήτης. Αφιερωμένη στην Αριάδνη, κόρη
του Μίνωα, που βοήθησε τον Θησέα να αντιμετωπίσει τον Μινώταυρο και να
βγει από τον Λαβύρινθο.
Συνώνυμο: Ophrys cretica subsp. karpathensis E. Nelson.
Βιότοπος: φρυγανότοποι και ξηρά ασβεστολιθικά εδάφη.
Άνθη: τρίλοβα, σκούρα καφετί με πολύπλοκο γαλάζιο θυρεό.
Άνθιση: μέσα Φεβρουαρίου – μέσα Απριλίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πεντέλη, Αίγινα, Υμηττός (;)

Πεντέλη 24/03/2014

Περισσός (Αθήνα)
31/03/2008
Ophrys attica (Boiss. & Orph.) B. D. Jackson 1894

Οφρύς της Αττικής
Παρά την ονομασία της έχει ευρύτερη εξάπλωση στην ηπειρωτική Ελλάδα, εκτός
από την Μακεδονία και την Θράκη. Απουσιάζει από τις Κυκλάδες και την Κρήτη.
Περιγράφηκε από τους Μπουασιέ & Ορφανίδη το 1859 με το όνομα Ophrys
arachnites var. attica, με βάση δείγματα του καθηγητή Θ. Ορφανίδη που είχε βρει
στις 23 Απριλίου του 1852 στην περιοχή του Παναθηναϊκού Σταδίου (prope Stadi-
um athaenarum). Το 1894 ο B. D. Jackson την αναβάθμισε σε ξεχωριστό είδος με
το όνομα Ophrys attica.
Βιότοπος: θαμνότοποι, φρυγανότοποι, παρυφές δρόμων και μονοπατιών, διάκε-
να πευκοδασών σε ηλιόλουστα ή ημισκιερά εδάφη.
Άνθιση: Καφετιά, πράσινο περιάνθιο, κάμψη του μεσαίου σέπαλου.
Άνθιση: αρχές Μαρτίου - μέσα Απριλίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Φιλοπάππου, Τουρκοβούνια (κοινή), Υμηττός, Πάρνηθα
(σπάνια), Γεράνεια, Πεντέλη (σπάνια), Αίγινα, Λαυρεωτική, Γραμματικό, κ.ά...

Γαλάτσι (Αθήνα)
17/03/2008

Ωρωπός
19/03/2008
Ophrys bombyliflora Link, 1800

Οφρύς η βοβυλανθής
Μεσογειακή ορχιδέα. Περιγράφηκε επιστημονικά από την Πορτογαλία. Στην Ελ-
λάδα έχει ευρεία εξάπλωση, εκτός από Μακεδονία και Θράκη.
* bombyliflora < bombylis έντομο της οικογένειας Bombylidae + flos, floris άνθος
= βομβυλανθής ==> από το σχήμα του άνθους που μοιάζει με έντομο bombylis.
Μικρό φυτό με ύψος 5-10 εκατοστά. Πολλές φορές δύσκολα διακρίνεται στο
έδαφος. Οι κόνδυλοι του βγάζουν παραφυάδες, με αποτέλεσμα να σχηματίζει
συστάδες.
Βιότοπος: φρύγανα, θαμνώνες, λιβάδια, ακαλλιέργητα χωράφια, σε υψόμετρα
έως 900 μέτρα.
Άνθη: τρίλοβα, με κωνικούς και τριχωτούς πλαϊνούς λοβούς, με καφετί χρώμα και
ασαφή θυρεό.
Εξάπλωση στην Αττική: Ωρωπός, Λαυρεωτική, Σχινιάς, Υμηττός...

Σχινιάς 23/03/2013

Υμηττός 12/04/2011
Ophrys delphinensis O. Danesch & E. Danesch, 1972 ***

Οφρύς των Δελφών
Ενδημική ορχιδέα με κύρια κατανομή γύρω από τον Κορινθιακό κόλπο.
Σπάνια στην Αττική, με τρεις γνωστές θέσεις σε Υμηττό, Γεράνεια και Μεγαρίδα.
Περιγράφηκε από την Αχαΐα αλλά της δόθηκε (μάλλον υπερβολικά) το όνομα των
Δελφών, επειδή ευδοκιμεί και στην Φωκίδα.
Θεωρείται φυσικό υβρίδιο των O. oestrifera και O. argolica.
Βιότοπος: φρύγανα, θαμνώνες, παρυφές δρόμων, έως τα 1.100 μέτρα.
Άνθος: τρίλοβο, κυρτό, καφεκόκκινο. Οι στρογγυλοί πλαϊνοί λοβοί με πυκνό λευ-
κό τρίχωμα.
Εξάπλωση στην Αττική: Υμηττός, Γεράνεια, Μεγαρίδα...

Μεγαρίδα 20/03/2014

Φιλοθέη
10/05/2010
Ophrys ferrum-equinum Desfontaines, 1807

Οφρύς με πέταλο αλόγου
Ορχιδέα με κέντρο το Αιγαίο. Περιγράφηκε από την Σάμο και την Σμύρνη. Κοινή
στην Αττική
Ετυμολογία: ferrum-equinum < ferrum σίδηρος, κατασκευή από σίδηρο + equi-
num ίππειο, αλογίσιο = πέταλο αλόγου ==> από το σχήμα του θυρεού.
Εύρωστο φυτό, με ύψος έως 40 εκατοστά. Παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία
ανάλογα με την γεωγραφική περιοχή.
Βιότοπος: φρύγανα, λιβάδια, ακαλλιέργητα χωράφια, αραιά δάση σε υψόμετρα
από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τα 1.100 μέτρα.
Άνθος: ακέραιο, ανοιχτό ή σκούρο καφεκόκκινο με πυκνό κοκκινωπό τρίχωμα
στους ώμους. Θυρεός γαλαζωπός με μεταλλικό μπλε περίγραμμα σε σχήμα πέτα-
λου. Άνθιση: Φεβρουάριος - Μάιος.
Πολύ συχνή στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Μερέντα, Τουρκοβούνια,
Λαυρεωτική, Αίγινα...

Πάρνηθα 27/03/2011
Λαύριο 12/04/2009

Υμηττός 27/03/2014
Ophrys helenae Renz, 1928

Οφρύς της Ελένης
Εξαπλώνεται στην Βορειοδυτική Ελλάδα, με κέντρο την Ήπειρο.

Σπάνια στην Αττική, με τρεις θέσεις στον Υμηττό, τα Μεσόγεια και την γενικότερη
περιοχή της Κηφισιάς.
Ετυμολογία: helenae < αφιερωμένη στην Helen Renz, μητέρα του ερευνητή που
την περιέγραψε από την Κέρκυρα.
Επικονιαστές: Eucera longicornis, E. lucasi, E. berlandi, E. euroa.
Εύρωστο φυτό, με ύψος έως 40 εκατοστά. Ταξιανθία με 2-8 άνθη.
Βιότοπος: θαμνότοποι, λιβάδια και ξέφωτα δασών σε ηλιόλουστες ή ημισκιερές
θέσεις, μέχρι τα 1.00 μέτρα.
Άνθος: Χείλος με κερασί χρώμα και χωρίς θυρεό. Σέπαλα ανοιχτοπράσινα, συχνά
με ρόδινες αποχρώσεις. Πέταλα επιμήκη με κυματοειδείς άκρες.
Εξάπλωση στην Αττική: Υμηττός, Πεντέλη, Μεσόγεια.

Πεντέλη 28/04/2008
Ophrys leptomera P.Delforge 2000 ***

Οφρύς με λεπτά μέρη
Ενδημική ορχιδέα Αττικής, Εύβοιας, Πελοποννήσου και Κυκλάδων (Πάρος, Νά-
ξος).
Περιγράφηκε το 2000 από την Εύβοια.
leptomera < λεπτή + μέρη ==> Η ονομασία της αναφέρεται στους πολύ λεπτούς
πλαϊνούς λοβούς.
Βιότοπος: θαμνότοποι, φρυγανότοποι, αραιά πευκοδάση, σε ηλιόλουστα έως η-
μισκιερά εδάφη.
Άνθη: μεγάλα, με κιτρινοπράσινο χρωματισμό, σε ταξιανθία υψηλή και αραιή.
Ταξιανθία ψηλή και αραιή.
Εξάπλωση στην Αττική: Πεντέλη, Υμηττός.

Πάρνηθα 08/05/2011
Ophrys leucophthalma Devillers-Tersch. & Devillers 1994

Οφρύς η λευκόφθαλμη
Έχει κέντρο εξάπλωσης την Δυτική Ελλάδα.
Περιγράφηκε το 1994 από την Πρέβεζα.
Σπάνια στην Αττική, γνωστή από μια θέση στην Πάρνηθα.
leucophthalma < λευκός + οφθαλμός ==> αναφέρεται στο έντονο λευκό χρώμα
που έχουν οι πλαϊνοί λοβοί και η στιγματική κοιλότητα.
Βιότοπος: ανοιχτά δάση, θαμνότοποι, παρυφές δρόμων.
Άνθη: καφετιά, με πολλά λευκά σημεία.
Άνθιση: Μάιος - αρχές Ιουνίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα.


Βαρυμπόμπη 13/04/2008
Ophrys mammosa Desfontaines 1807

Οφρύς η μαστοφόρος
Ορχιδέα της Ανατολικής Ευρώπης και Ανατολικής Μεσογείου με μεγάλη εξάπλω-
ση στην Ελλάδα και στην Αττική. Περιγράφηκε επιστημονικά το 1807 από την Σά-
μο και την Σμύρνη.
mammosa < mamma (λατιν.) μαστός = μαστοειδής, μαστοφόρος.
Βιότοπος: ανοιχτά δάση, φρύγανα, λιβάδια, ελαιώνες, ακαλλιέργητα χωράφια.
Άνθη: ακέραια, στρογγυλά, τετράγωνα ή τριγωνικά, καστανοπόρφυρα ή σχεδόν
μαύρα, με δύο εξογκώματα στην βάση που μοιάζουν με μαστούς. Θυρεός γαλα-
ζωπός σε σχήμα Η (ήτα).
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα. Υμηττός, Πεντέλη, Ωρωπός, Μεσόγεια, Λαυρε-
ωτική, Γεράνεια, Αίγινα...

Πάρνηθα
07/04/2012

Υμηττός 20/04/2014
Ophrys (type) masticorum

Οφρύς τύπου masticorum
Αυτή είναι μία όψιμη Οφρύς, μικρών διαστάσεων, με χαρακτηριστικά που θυμί-
ζουν την Ophrys masticorum από την Χίο και τις συγγενικές της μορφές από την
Μικρά Ασία, με κοινό χαρακτηριστικό το γυρτό μεσαίο σέπαλο.
Οι πλαϊνοί λοβοί είναι μετρίου - μικρού μεγέθους,.
Το χείλος εμφανίζει καμπυλότητα,
Φύεται στα τρία βουνά του Λεκανοπεδίου Αθηνών, δηλαδή Πάρνηθα, Υμηττό και
Πεντέλη.
Φαίνεται να εμφανίζεται και στον Πάρνωνα της Λακωνίας.

Ophrys masticorum από την Χίο - φωτογραφία Ζήσης Αντωνόπουλος

Πεντέλη 08/05/2009
Ophrys minuscula, (G. & W. Thiele) H. Presser & H. Hertel 2010
Οφρύς η μικροσκοπική
Μικροσκοπική ορχιδέα με διάσπαρτη εξάπλωση σε Δυτική και Νότια Ελλάδα. Πε-
ριγράφηκε από την περιοχή της Ηπείρου.
Συνώνυμα: Ophrys scolopax subsp. cornuta — Ophrys cerastes var. miniscula.
minuscula = μικρή, μικροσκοπική ==> αναφορά στο μέγεθος των ανθέων.
Λεπτό φυτό με ύψος μέχρι 30 εκατοστά. Παρόμοια με την Ophrys oestrifera αλλά
με πολύ μικρότερα άνθη και τεράστια «κέρατα».,
Βιότοπος: θαμνότοποι, φρυγανότοποι, διάκενα πευκοδασών. λιβάδια.
Άνθη: μικρά γύρω στα 6 χιλιοστά, τρίλοβα, με πολύ μεγάλους πλαϊνούς λοβούς
σε σχήμα κέρατος, σκούρα καφετιά. Θυρεός με κίτρινο περίγραμμα.
Άνθιση: Απρίλιος μέχρι αρχές Ιουνίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός.

Αιγάλεω (Σκαραμαγκάς) 08/03/2008
Ophrys mycenensis S. Hertel & H.F. Paulus 2010 ***

Οφρύς των Μυκηνών
Ενδημική ορχιδέα Αττικής, Ανατολικής Πελοποννήσου, Εύβοιας, Μαγνησίας και
Σποράδων.
Περιγράφηκε το 2010 από την περιοχή των Μυκηνών, από όπου έλκει την ονομα-
σία της.
Βιότοπος: θαμνότοποι, φρυγανότοποι, διάκενα πευκοδασών. λιβάδια.
Άνθη: τρίλοβα, καφετιά, με έντονη τριχοφυΐα, ευδιάκριτο κιτρινωπό θυρεό και
ρόδινο περιάνθιο.
Άνθιση: τέλη Φεβρουαρίου μέχρι μέσα Μαΐου.
Εξάπλωση στην Αττική: Αιγάλεω, Δαφνί, Υμηττός, Μερέντα, Σαλαμίνα...

Σχινιάς 23/04/2008
Ophrys oestrifera subsp. oestrifera F.A. Marschall von Bieberstein 1808

Οφρύς η οιστροφόρος
Ευρασιατική ορχιδέα με ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα εκτός της Κρήτης.
Περιγράφηκε επιστημονικά το 1808 από την Γεωργία (Ιβηρία) του Καυκάσου.
Συνώνυμα: Ophrys cerastes - Ophrys cornuta.
oestrifera < oestrus (λατιν.) < οίστρος (αλογόμυγα) + φέρω.
Ψηλόλιγνο φυτό με ύψος 20-50 εκατοστά.
Βιότοπος: θαμνότοποι, φρυγανότοποι, λιβάδια, αραιά δάση σε υψόμετρα μέχρι
1.800 μέτρα.
Άνθη: τρίλοβα, ξανθοκόκκινα, με τριχωτούς πλαϊνούς λοβούς σε σχήμα κέρατος.
Θυρεός καφέ ή μπλε με κίτρινο περίγραμμα.
Συχνή στην Αττική.

Αγία Μαρίνα
Γραμματικού
23/04/2011
Ophrys oestrifera subsp. stavri, Kalogeropoulos & al. 2012 ***

Οφρύς του Σταύρου
Περιγράφηκε επιστημονικά ως ενδημικό υποείδος της Ophrys oestrifera από την
παραλιακή ζώνη Αγίας Μαρίνας Γραμματικού. Εξαπλώνεται σε Αττική και Πελο-
πόννησο.
oestrifera < oestrus (λατιν.) < οίστρος (αλογόμυγα) + φέρω.
stavri < αφιερωμένη στον ορειβάτη Σταύρο Καλογερόπουλο.
Βιότοπος: παραλιακοί θαμνότοποι, ανοίγματα διαπλάσεων με θαμνοκυπάρισσα
( Juniperus turbinata) φρύγανα, ξηρά λιβάδια.
Άνθη: σφαιρικά ή αμφοροειδή με μικρές ή ανύπαρκτες απολήξεις. Ο θυρεός είναι
πολλές φορές ασαφής και η στιγματική κοιλότητα μικρή και παράξενη.
Εξάπλωση στην Αττική: Αγία Μαρίνα Γραμματικού, Σχινιάς, Βραυρώνα, Μεσό-
γεια, Υμηττόε.

Υμηττός 16/04/2013
Ophrys reinholdii H. Fleischmann 1907

Οφρύς του Ρέινχολντ
Ορχιδέα με κύρια εξάπλωση στην Ελλάδα και το Αιγαίο. Σπάνια στην Αττική.
Περιγράφηκε το 1907 από την Αττική και την Κέρκυρα.
reinholdii < αφιερωμένη στοn γιατρό Ρέινχολντ (1802-1880) που έζησε για μεγά-
λο διάστημα στην Αθήνα.
Βιότοπος: φρυγανότοποι, θαμνώνες, ανοίγματα δασών, παρυφές δρόμων και μο-
νοπατιών.
Άνθος: Τρίλοβο, σκούρο καφέ ή μαύρο, με έντονη τριχοφυΐα και λαμπερό γαλά-
ζιο. Σέπαλα ρόδινα ή πράσινα.
Εξάπλωση στην Αττική: Υμηττός, Πάρνηθα.

Ophrys heldreichii Schlechter subsp. schlechteriana Soó 1926

Οφρύς του Χελδράιχ υποείδος του Σχλέiτερ
Ενδημική ορχιδέα της Νότιας Ελλάδας.
Περιγράφηκε το 1994 από την Αττική.
schlechteriana < αφιερωμένη στον Γερμανό ορνιθολόγο R. Sclechter (1872-1925).
Αποτελεί την στεριανή παραλλαγή της νησιώτικης Ophrys heldreichii που εξαπλώ-
νεται στην Κρήτη και τις Κυκλάδες.
Βιότοπος: φρυγανότοποι, θαμνώνες, ξηρά λιβάδια.
Άνθη: τρίλοβα, σκούρα καφέ, με κιτρινωπό θυρεό.
Εξάπλωση στην Αττική: Υμηττός, Πάρνηθα, Αιγάλεω, Ποικίλο, Ωρωπός, Γραμματι-
κό, Μερέντα.

Ωρωπός 25/04/2009
Ophrys speculum Link 1800

Οφρύς η κατοπτρική
Μεσογειακή ορχιδέα. Περιγράφηκε το 1800 από την Πορτογαλία. Στην χώρα μας
εξαπλώνεται στην Κεντρική Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τα νησιά.
Συνώνυμα: Ophrys ciliatα - Ophrys vernixia
speculum (λατιν) = καθρέφτης, κάτοπτρο ==> κατοπτρική από την ανακλαστική
επιφάνεια του χείλους.
Κοντό φυτό με ύψος 5-25 εκατοστά.
Βιότοπος: φρυγανότοποι, θαμνώνες, ελαιώνες, ακαλλιέργητα χωράφια, λιβάδια
σε υψόμετρα έως 1,200 μέτρα.
Άνθος: Τρίλοβα με τριχωτή καφέ περιφέρεια.. Σέπαλα ανοιχτό καφέ με καφεκόκ-
κινες γραμμές. Θυρεός γαλάζιος, γυαλιστερός.
Εξάπλωση στην Αττική: Υμηττός, Πεντέλη, Γραμματικό, Ωρωπός, Πάστρα....

Υμηττός 25/03/2009

Γεράνεια 13/04/2013
Ophrys spruneri Nyman 1855 ***

Οφρύς του Σπρούνερ
Ενδημική ορχιδέα Δυτικής, Κεντρικής και Νότιας Ελλάδας, Κρήτης και λίγων νη-
σιών των Κυκλάδων. Σπάνια στην Αττική. Περιγράφηκε το 1855 από την Αίγινα.
spruneri < αφιερωμένη στον Βαυαρό βοτανικό Wilhelm von Spuner (1805-1874)
Φυτό με ψηλό βλαστό και έως 8 άνθη σε αραιή ταξιανθία.
Βιότοπος: φρυγανότοποι, θαμνώνες, ανοίγματα δασών, παρυφές δρόμων, σε υ-
ψόμετρα έως 900 μέτρα.
Άνθος: τρίλοβο, σκούρο καφέ ή μαύρο, με λαμπερό γαλάζιο θυρεό σε σχήμα Η
(ήτα)., Σέπαλα ρόδινα πλαϊνά πέταλα δίχρωμα σε ροζ-λευκό.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Ποικίλο, Γεράνεια, Αίγινα.


Φιλοθέη (Αθήνα)
18/03/2008
Ophrys tenthredinifera Willdenow 1805
Οφρύς η σφηκάφερη
Μεσογειακή ορχιδέα. Περιγράφηκε το 1805 από την Αλγερία. Στην Ελλάδα εξα-
πλώνεται στην δυτική, νότια και νησιωτική χώρα.
tenthredinifera < τενθρηδών και τενθρήνη, αρχαιοελληνικά ονόματα άγριων με-
λισσών & σφηκών που κάνουν φωλιές μέσα στην γη + φέρω = η φέρουσα τενθρη-
δώνα από τον θυρεό του άνθους = σφηκάφερη
Πολύμορφο είδος με μεγάλη ποικιλομορφία. Εύρωστο φυτό με ύψος 10-30 εκα-
τοστά, σε αραιή ταξιανθία. Βιότοπος: φρυγανότοποι, θαμνώνες, ακαλλιέργητα
χωράφια, ανοίγματα δασών σε υψόμετρα έως 1.800 μέτρα. Άνθη: ακέραια, συνή-
θως με δύο πλαϊνά εξογκώματα, με χρώμα κίτρινο και καφέ, γαλαζωπό θυρεό και
κόκκινη στιγματική κοιλότητα. Πέταλα τριγωνικά ροζ. Σέπαλα ροζ, μεγάλα, φαρ-
διά, στρογγυλεμένα. Άνθιση: Φεβρουάριος - Μάρτιος.
Έχει ευρεία εξάπλωση στην Αττική.
Δαφνί
13/03/2011

Ταχυδρομημένη φωτογραφία το 1906

Γένος Orchis
Οι αρχαίοι ονόμασαν όρχεις φυτά με δύο κονδύλους που έμοιαζαν (ακόμη και ο
ένας κόνδυλος ήταν μικρότερος) παρά πολύ με τους όρχεις των θηλαστικών.
Το όνομα όρχις (αρσεινικού γένους) αντιγράφηκε από τους Ρωμαίους σε orchis
αλλά έγινε θηλυκού γένους (orchis, orxchidis). Γι’ αυτό και στα νεοαλτινικά επι-
στημονικά ονόματα το επίθετο που προσδιορίζει το είδος είναι γένους θηλυ-
κού, π.χ. Orchis mascula, Orchis purpurea.
Και το γένος αυτό εξαπατά με διάφορους τρόπους (οσμή, χρώμα, κ.ά.) τα
έντομα ότι έχει νέκταρ ενώ δεν έχει.
Η ταξιανθία των ειδών του γένους είναι κυλινδρική και μπορεί να αποτελείται
από αρκετά άνθη σε αρκετά σχήματα και χρώματα.
Στην Ελλάδα φύονται 15 taxa (είδη και υποείδη με ευρεία εξάπλωση στην χώ-
ρα. Από τους κονδύλους τους παρασκευάζεται το γνωστό ρόφημα «σαλέπι»..
Γράφει ο αρχαίος γιατρός και φαρμακοποιός Διοσκουρίδης:
ὄρχις· οἱ δὲ κυνὸς ὄρχιν καλοῦσι. φύλλα ἔχει κατὰ γῆς ἐστρωμένα περὶ τὸν καυλὸν
καὶ τὸν πυθμένα, ἐλαίᾳ μαλακῇ ὅμοια, στενότερα δὲ καὶ μακρότερα, καυλὸν σπι-
θαμῆς τὸ μῆκος, ἐφ' ᾧ ἄνθη πορφυροειδῆ, ῥίζαν βολβοειδῆ, ἐπιμήκη, διπλῆν,
στενήν, ὡς ἐλαίαν, τὴν μὲν ἄνω, τὴν δὲ κατωτέρω, καὶ τὴν μὲν πλήρη, τὴν δὲ μα-
λακὴν καὶ ῥυσήν. ἐσθίεται δὲ ἡ ῥίζα ὡς βολβὸς ἑφθή.
[2] καὶ περὶ ταύτης δὲ ἱστορεῖται τὴν μὲν μείζονα ῥίζαν ὑπ' ἀνδρῶν ἐσθιομένην
ἀρρενογονεῖν, τὴν δὲ ἐλάττονα ὑπὸ γυναικῶν θηλυγονεῖν. προσιστορεῖται δ' ὅτι
καὶ τὰς ἐν Θεσσαλίᾳ γυναῖκας τὸν μὲν ἁπαλὸν ‹βλαστὸν› μετὰ αἰγείου γάλακτος
ποτίζειν ὡς ἀφροδίσια συνιστάντα, τὸν δὲ ξηρὸν πρὸς ἐπίσχεσιν καὶ ἔκλυσιν τῶν
ἀφροδισίων, ἀναλύεσθαί τε τὸν ἕτερον ὑπὸ τοῦ ἑτέρου ἐπιπινομένου. φύεται δὲ
ἐν λιθώδεσι καὶ ἀμμώδεσι τόποις.

Πεντέλη
20/04/2009
Orchis anthropophora (L.) Allioni 1785

Ορχις η ανθρωποφόρα
Ευρωπαϊκή ορχιδέα με βασική εξάπλωση στην χώρα μας σε Κεντρική Ελλάδα, Πε-
λοπόννησο, Κρήτη κι αρκετά νησιά. Πρώτη επιστημονική περιγραφή το 1753 από
το Παρίσι της Γαλλίας. Κοινή στην Αττική
Συνώνυμο: Aceras anthropophorum
anthropophora < άνθρωπος + φέρω ==> από το σχήμα των ανθέων της.
Λεπτό φυτό, με ύψος 10-40 εκατοστά. Φύλλα 4-8 λογχοειδή, φαρδιά.
Βιότοπος: φρυγανότοποι, λιβάδια, άκρες δασών σε υψόμετρα μέχρι 1.600 μέτρα.
Άνθη: τρίλοβα, σε σχήμα ανθρωποειδούς, κόκκινα, πορτοκαλί ή κίτρινα.
Άνθιση: Μάριος - Ιούνιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Μερέντα, Γεράνεια, Πατέ-
ρας, Κιθαιρώνας, Σαλαμίνα, Αίγινα...

Πεντέλη Βαρυμπόμπη
20/04/2009 14/04/2008

Πεντέλη 07/04/2008
Orchis italica Poiret 1798

Ορχις η ιταλική
Μεσογειακή ορχιδέα με βασική εξάπλωση στην χώρα μας στην Δυτική και Κεντρι-
κή Ελλάδα, την Πελοπόννησο, την Κρήτη κι αρκετά νησιά.
Περιγράφηκε το 1798 από την Ιταλία.
Κοινή στην Αττική.
Εύρωστο φυτό, με ύψος 20-50 εκατοστά. Φύλλα 5-10 γυαλιστερά, λογχοειδή,
άστικτα ή με μελανές κηλίδες και κυματιστές άκρες.
Βιότοπος: θαμνώνες, φρυγανότοποι, λιβάδια, άκρες δασών σε υψόμετρα μέχρι
1.300 μέτρα.
Άνθη: τρίλοβα, σε σχήμα ανθρωποειδούς, ρόδινα με ανοιχτόχρωμο κέντρο.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Μερέντα, Λαυρεωτική, Με-
σόγεια, Γεράνεια, Πατέρας, Κιθαιρώνας,, Πάστρα..

Λαύριο
30/03/2008

Orchis mascula (L.) L. 1755

Ορχις η αρρενωπή
Ευρωπαϊκή ορχιδέα δασών και μεγάλων υψομέτρων. Περιγράφηκε το 1775 από
την Σουηδία.
mascula < υποκοριστικά του mas (άρρην, αρσενικός) = αρρενωπή ==> επειδή έχει
δύο εύρωστους κονδύλους σε σχήμα όρχεων.
Ψηλόλιγνο φυτό, με ύψος μέχρι 80 εκατοστά. Φύλλα 6-12 πράσινα, γυαλιστερά,
ωοειδή.
Βιότοπος: ανοιχτά δάση, αλπικά λιβάδια σε υψόμετρα μέχρι 2.300 μέτρα.
Άνθη: μεγάλα, σε σκούρο ροζ ή βιολετί χρώμα και πυκνή ταξιανθία.
Εξάπλωση στην Αττική: μόνο στην Πάρνηθα, από όπου υπάρχει αναφορά που
πρέπει όμως να επιβεβαιωθεί.


Μερέντα 19/04/2009
Orchis pauciflora Tenore, 1812

Ορχις η ολιγανθής
Ορχιδέα της Κεντρική Μεσογείου. Κατανέμεται σε Δυτική και Κεντρική Ελλάδα,
Πελοπόννησο, Κρήτη. Περιγράφηκε από τη Νάπολι της Ιταλίας.
Ετυμολογία: pauciflora < paucus λίγος + flos floris άνθος = ολιγσνθής.
Κοντό αλλά εύρωστο φυτό, με ύψος 10-20 εκατοστά. Φύλλα 4-9 πράσινα, γυαλι-
στερά, λογχοειδή.
Βιότοπος: ανοιχτά δάση, λιβάδια, φρύγανα, μακία, πετρώδεις θέσεις σε υψόμε-
τρα μέχρι 1.800 μέτρα.
Άνθη: κίτρινα με καστανές κηλίδες στο κέντρο, τρίλοβα, διπλωμένα προς τα πίσω.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Μερέντα, Γραμματικό, Γερά-
νεια, Πατέρας, Κιθαιρώνας.

Πάρνηθα
04/04/2008

Πάρνηθα 24/04/2009
Orchis provincialis Balbis ex Lamarck & DC., 1806

Ορχις της Προβηγκίας
Μεσογειακή ορχιδέα με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. Περιγράφηκε επιστημο-
νικά το 1806 από την Γαλλία.
provincialis < Provence (Προβηγκία), γαλλική περιοχή = της Προβηγκίας.
Κοντό λεπτό φυτό , με ύψος 10-25 εκατοστά. Φύλλα 3-7 γυαλιστερά, λογχοειδή
με έντονα μαύρες κηλίδες.
Βιότοπος: ανοιχτά δάση, λιβάδια, φρύγανα, μακία σε υψόμετρα μέχρι 1.800 μέ-
τρα.
Άνθη: τρίλοβα, φαρδιά, διπλωμένα προς τα πίσω, ανοιχτοπράσινα με κόκκινες
κηλίδες στο κέντρο.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός.

Πεντέλη 09/04/2010
Υμηττός 21/04/2008

Γεράνεια 06/04/2014
Orchis purpurea Huds. 1762

Ορχις η πορφυρή
Ευρωπαϊκή ορχιδέα με κύρια εξάπλωση στην Ελλάδα σε Μακεδονία και Ήπειρο.

Περιγράφηκε επιστημονικά το 1762 από το Κεντ της Βρετανίας.
purpurea = πορφυρή (από το χρώμα των ανθέων της).
Ρωμαλέο φυτό με ύψος 30-90 εκατοστά. Φύλλα 4-10 γυαλιστερά, φαρδιά που
σχηματίζουν όρθιο ρόδακα.
Βιότοπος: ανοιχτά δάση, λιβάδια, φρύγανα, μακία σε υψόμετρα μέχρι 1.800 μέ-
τρα.
Άνθη: τρίλοβα, φαρδιά, λευκά με σκούρες μοβ τριχωτές κηλίδες.
Εξάπλωση στην Αττική: Γεράνεια.


Πεντέλη 07/04/2008
Orchis quadripunctata Cyrillo ex Tenore, 1811

Ορχις η τετράστικτη
Μεσογειακή ορχιδέα (Αδριατική, Ελλάδα, Μικρά Ασία) με κέντρο της εξάπλωσής
της την Ελλάδα. Περιγράφηκε το 1811 από την Νάπολι της Ιταλίας.
quadripunctata < quadri τετράκις + punctata στικτή = τετράστικτη (από τις 4
σκούρες κηλίδες που έχει συνήθως το άνθος
Λεπτό φυτό, με ύψος 10-30 εκατοστά. Φύλλα 3-9 λογχοειδή, συνήθως με μεγάλα
μελανά στίγματα.
Βιότοπος: φρυγανότοποι, λιβάδια, πετρώδεις θέσεις, ανοιχτά δάση σε υψόμετρα
μέχρι 1.500 μέτρα.
Άνθη: τρίλοβα, φαρδιά, απλωτά, σε σκούρο ροζ με λευκό κέντρο με 4 σκούρες
κηλίδες. Ταξιανθία μe 7-35 άνθη.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός, Μερέντα, Γεράνεια, Πατέ-
ρας, Κιθαιρώνας...


Πατέρας 23/04/2013
Orchis simia, Lamarck 1779

Ορχις πίθηκος (πιθηκοειδής)
Ευρωπαϊκή ορχιδέα.
Περιγράφηκε το 1779 από την Γαλλία.
simia = μαϊμού, πίθηκος ==> αναφορά στο σχήμα των ανθέων της.
Εύρωστο φυτό, με ύψος 20-40 εκατοστά. Φύλλα 3-8 γυαλιστερά, λογχοειδή,
άστικτα.
Βιότοπος: θαμνώνες, φρυγανότοποι, ανοιχτά δάση σε υψόμετρα μέχρι 1.800 μέ-
τρα.
Άνθη: τρίλοβα, σε σχήμα ανθρωποειδές, ρόδινα-λευκά.
Εξάπλωση στην Αττική: Πατέρας, Αιγάλεω.



Γένος Serapias
Σε αντίθεση με άλλα γένη που εξαπατούν τα έντομα - επικονιαστές, το γένος

Serapias τους προσφέρει καταφύγιο. Το άνθος μοιάζει με τα φυσικά καταφύγια
των άγριων μελισσών και σφηκών που είναι τρύπες στο έδαφος ή σε βράχους.
Τα έντομα μπαίνουν στην «οπή» του άνθους για να κοιμηθούν ή να προφυλα-
χθούν και με τις κινήσεις τους κολλάνε τα γυρεομάγματα στο κεφάλι τους και
μεταφέρονται σε άλλο άνθος.
Το αρχαίο όνομα Σεραπιάς είναι αφιερωμένο στον ελληνοαιγυπτιακό θεό Σέρα-
πι ή Σάραπι της Ελληνιστικής Εποχής.
Τα είδη του γένους έχουν κι αυτά κονδύλους, που χρησιμοποιούνται στην Ανα-
τολία για το σαλέπι.
Γράφει ο αρχαίος γιατρός και φαρμακοποιός Διοσκουρίδης:
ὄρχις ἕτερος, ὃν σεραπιάδα ἔνιοι καλοῦσιν ὡς καὶ Ἀνδρέας διὰ τὸ πολύχρηστον
τῆς ῥίζης. φύλλα ἔχει ἐοικότα πράσῳ, ἐπιμήκη, πλατύτερα δὲ καὶ λιπαρά, καυλὸν
σπιθαμῆς, ἄνθη δὲ ὑποπόρφυρα. ῥίζα δὲ ὕπεστιν ὀρχιδίοις ὁμοία, ἥτις δύναμιν
ἔχει καταπλασσομένη οἰδημάτων διασκεδαστικὴν καὶ ἑλκῶν ἀνακαθαρτικὴν καὶ
ἕρπητος ἐφεκτικήν· ἀνασκευάζει δὲ καὶ σύριγγας καὶ τὰ φλεγμαίνοντα παρηγορεῖ
καταπλασσομένη. ξηρὰ δὲ νομὰς ἵστησι καὶ σηπεδόνας καὶ τὰ ἐν στόματι κακοήθη
ἰᾶται· ἵστησι δὲ καὶ κοιλίαν ἐν οἴνῳ ποθεῖσα. ἱστορεῖται δὲ καὶ περὶ ταύτης, ὅσα
καὶ περὶ τῆς τοῦ κυνὸς ὄρχεως.

Serapias bergonii E.G. Camus 1908
Σεραπιάς του Μπεργκόν
Ορχιδέα της Ανατολικής Μεσογείου: Ιταλία, Βαλκάνια, Ελλάδα, Μικρά Ασία. Έχει
ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. Περιγράφηκε το 1908 από την Κέρκυρα.
bergonii < προς τιμήν του Γάλλου βοτανικού και φωτογράφου Louis-Jacques-Paul
Bergon (1863-1912).
Λεπτό φυτό, με ύψος 15-450 εκατοστά. Φύλλα 6-9 στενά, λογχοειδή. Σχηματίζει
συστάδες.
Βιότοπος: φρύγανα, ελαιώνες, ακαλλιέργητα χωράφια,, μακία, ανοιχτά δάση σε
υψόμετρα μέχρι 1.500 μέτρα.
Άνθη: μυτερά, διπλωμένα προς τα πίσω, κόκκινα ή ωχρά,
Εξάπλωση στην Αττική: Πεντέλη, Γεράνεια, Λαυρεωτική, Σχινιάς...

Serapias lingua L. 1753
Σεραπιάς η γλωσσόμορφη
Μεσογειακή ορχιδέα. Περιγράφηκε από την Νάπολι της Ιταλίας.
lingua (λατιν.) = γλώσσα ==> από την μορφή του χείλους
Λεπτό φυτό, με ύψος 10-30 εκατοστά.
Φύλλα 4-8 στενά, λογχοειδή.
Σχηματίζει συστάδες.
Βιότοπος: φρύγανα, ελαιώνες, ακαλλιέργητα χωράφια,, μακία, ανοιχτά δάση σε
Άνθη: στενόμακρα, γλωσσοειδή, σε ανοιχτό ή σκούρο ρόζ,
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Πάστρα, Γραμματικό...

Πεντέλη 20/04/2009
Serapias orientalis subsp. orientalis, (Greuter) H. Bauman & Kunkele 1988

Σεραπιάς της Ανατολής
Μεσογειακή ορχιδέα. Πρώτη επιστημονική περιγραφή το 1972 από το Λασίθι της

Κρήτης. Το κέντρο κατανομής της θεωρείται η Νότια Ελλάδα..
orientalis < oriens (ανατολή) = ανατολικός, ανατολίτικος
Εύρωστο φυτό, με ύψος 25-30 εκατοστά. Φύλλα 4-8 στενά, λογχοειδή. Σχηματί-
ζει συστάδες.
Βιότοπος: λιβάδια, φρύγανα, ελαιώνες, ακαλλιέργητα χωράφια,, παρυφές δρό-
μων σε υψόμετρα μέχρι 1.000 μέτρα.
Άνθη: μεγάλα, φαρδιά, κοκκινωπά, πορτοκαλί, ωχρά.
Εξάπλωση στην Αττική: Πεντέλη, Τουρκοβούνια...


Υμηττός 18/04/2008
Serapias parviflora Parlatore 1837

Σεραπιάς η μικρανθής
Μεσογειακή ορχιδέα. Περιγράφηκε το 1837 από το Παλέρμο της Σικελίας.
Στην χώρα μας εξαπλώνεται στην Κεντρική Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τα νη-
σιά.
parviflora < párvus μικρός + flos floris άνθος = μικρανθής
Λεπτό φυτό, με ύψος 15-30 εκατοστά. Φύλλα 4-7 στενά, λογχοειδή.
Βιότοπος: λιβάδια, φρύγανα, ελαιώνες, ανοιχτά δάση σε υψόμετρα μέχρι 1.200
μέτρα.
Άνθη: κοκκινωπά, πορτοκαλί, πρασινοκίτρινα.
Εξάπλωση στην Αττική: Πεντέλη, Υμηττός, ανατολική ακτή, Σαλαμίνα...

Πεντέλη 12/04/2008
Serapias vomeracea (Burm.f.) Briq. 1910
Σεραπιάς η «υνιόμορφη»
Εξαπλώνεται σε Μεσόγειο και Ανατολική Ευρώπη. Πρώτη επιστημονική περιγρα-
φή το 1770 από την Βερόνα της Ιταλίας.
vomeracea < vomer vomeris (υνί) = «υνί-μορφή», υνιόμορφη (από το σχήμα του
επιχειλίου)
Ρωμαλέο φυτό, με ύψος 30-60 εκατοστά. Φύλλα 4-7 στενά, λογχοειδή. Συχνά
σχηματίζει συστάδες.
Βιότοπος: λιβάδια, ακαλλιέργητα χωράφια, φρύγανα, ελαιώνες, ανοιχτά δάση σε
Άνθη: κοκκινωπά - κεραμιδί, με άσπρο τρίχωμα στο επιχείλιο.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Υμηττός, Σχινιάς.

Neottia ovata (L.) Bluff & Fingerh. 1838

Νοεττιά η ωοειδής
Ορχιδέα ορεινών περιοχών με ευρεία εξάπλωση στην Ευρασία. Περιγράφηκε από
την Βάδη - Βυτεμβέργη της Γερμανίας
Neottia < νεοσσός > νεοσσιά > νεοττιά (στην αττική διάλεκτο), φωλιά πουλιών
==> από το σχήμα του ριζικού συστήματος που μοιάζει με φωλιά πουλιών.
ovata < óvum αυγό = ωοειδής ==> από το σχήμα των φύλλων.
Ψηλόλιγνο φυτό, ολόκληρο πράσινο, με ύψος 20-70 εκατοστά.
Βιότοπος: υγρές θέσεις σε χλοερά δάση, εποχιακά έλη και λιβάδια, σε υψόμετρα
έως 2.400 μέτρων.
Άνθη: μικρά, πράσινα, τρίλοβα σε ταξιανθία 20-80 ανθέων,.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα (εύρεση 2013)

Platanthera chlorantha, (Custer) Rchb. 1829]

Πλατυνθέρα η χλωρανθής
Ευρωπαϊκή ορχιδέα των ορεινών δασών. Περιγράφηκε το 1829 από την Ελβετία.
Στην Ελλάδα φύεται κυρίως σε Πίνδο, Πήλιο, Δυτική Μακεδονία και Ροδόπη.
Platanthera < πλατύς + ανθήρας - από το σχήμα των ανθήρων.
chlorantha < χλωρός + άνθος = χλωρανθής, από το πρασινωπό χρώμα του άνθους
Ρωμαλέο φυτό, με ύψος μέχρι 80 εκατοστά. Φύλλα 2-3 πράσινα, γυαλιστερά, ωο-
ειδή.
Βιότοπος: ξέφωτα δασών και λιβάδια σε υψόμετρα μέχρι 2.000 μέτρα.
Άνθη: πράσινα, με μυτερά γραμμοειδή πέταλα.
Άνθιση: Μάιος - Αύγουστος.
Στην Αττική έχει βρεθεί μόνο σε μία θέση στην Πεντέλη.

Spiranthes spiralis (L) Chevallier, 1827
Σπειρανθές το σπειροειδές
Μικροσκοπική ορχιδέα με ευρεία εξάπλωση σε Ευρώπη, Ασία και Βόρεια Αφρική.
Η μοναδική που ανθίζει το φθινόπωρο. Πρώτη επιστημονική περιγραφή το 1753
από την Γαλλία.
Spiranthes < spira (λατιν.) < σπείρα + άνθος = Σπειρανθές (από την διάταξη των
ανθέων).
spiralis < spira (λατιν.) < σπείρα = σπειροειδές (από την διάταξη της ταξιανθίας)
Λεκπτό φυτό, με ύψος 6 - 30 εκατοστά. Βλαστός χνουδωτός. Τα φύλλα είναι μα-
ραμένα κατά την άνθιση.
Βιότοπος: θαμνώνες, φρύγανα, λιβάδια, ακαλλιέργητα χωράφια, διάκενα πευκο-
δασών σε υψόμετρα μέχρι 1.400 μέτρα.
Άνθη: μικρά, λευκά σε σπειροειδή ταξιανθία με 6-30 άνθη.
Άνθιση: τέλη Αυγούστου - Οκτώβριος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πεντέλη, Υμηττός, Λαυρεωτική, Σχινιάς, Σαλαμίνα...



Υβρίδια
Σχεδόν όλα τα φυτά έχουν μηχανισμούς προστασίας ώστε να μην φτάσει ξένη
γύρη στην ωοθήκη τους για γονιμοποίηση. Ετσι αποφεύγουν την δημιουργία
υβριδίων και συνεχίζουν αυτό που όλοι ξέρουμε ως «διαιώνιση του είδους».
Οι ορχιδέες δεν έχουν μηχανισμούς προστασίας και η δημιουργία υβριδίων δεν
είναι σπάνιο φαινόμενο σε είδη του ίδιου γένους. Το φαινόμενο είναι πιο συχνό
στο γένος Ophrys.

Τα υβρίδια ανάμεσα σε Euophrys και Pseudophrys είναι πολύ σπάνια. Η αιτία

είναι η διαφορετική θέση που παίρνουν οι επικονιαστές στα είδη των δύο υπε-
ρομάδων. Τα σπάναι υβρίδια σ' αυτή την σελίδα φωτογραφήθηκαν σε ένα χω-
ράφι του Γραμματικού στην Ανατολική Αττική τον Απρίλιο 2008 και 2009.


Op. bombyliflora X Op. ferrum-equinum

Σχινιάς 23/03/2013
Op. attica X Op. oestrifera

Υμηττός 16/04/2009

Op. ferrum-equinum X Op. tenthredinifera
Υμηττός 05/04/2009



Ophrys attica x mycenensis

Ophrys attica x mycenensis

Υμηττός 03/04/2012

Ενδεικτική βιβλιογραφία
** Αντωνόπουλος Ζήσης & Τσιφτσής Σπύρος, «ΑΤΛΑΣ των ελληνικών

ορχεοειδών», εκδόσεις Mediterraneo, Ρέθυμνο 2017.
** Αντωνόπουλους Ζήσης «Ορχιδέες της Ελλάδας - Το Γένος Ophrys », εκδόσεις
Mediterraneo, Ρέθυμνο 2009.
** Βαλλιανάτου Ειρήνη, «Γεωβοτανική έρευνα της Σαλαμίνας, της Αίγινας και
μερικών άλλων νησιών του Σαρωνικού κόλπου», διδακτορική διατριβή, Αθήνα
2005.
** Βανδαράκη Δημήτρη, «Η παλαιογεωγραφική εξέλιξη της πεδιάδας των
Αθηνών τα τελευταία 6.000 έτη», Διδακτορική Διατριβή 2013.
** Κωνσταντινίδη Θεοφάνη, «Η χλωρίδα και η βλάστηση των ορεών Γεράνεια,
Πατέρας και Κιθαιρών», Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα 1997
** Μαριολάκου Η. & Θεοχάρη Δ., «Μετατοπίσεις των ακτογραμμών στο
Σαρωνικό κατά τα τελευταία 18.000 χρόνια καιη Κυχρεία παλαιολίμνη}. Δελτίο
της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρείας 2001.
** Μπαλιούση Ευάγγελου, «Η χλωρίδα και η βλάστηση του όρους Πεντελικού
(Ανατολική Αττική», Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα 2011
** Νέζης Νίκος, «Τα βουνά της Αττικής», Αθήνα 2002
** Οικονόμου-Αμίλλη Α. (επιμέλεια έκδοσης), «Ο βιόκοσμος του Υμηττού».
Δραστηριότητες της έκθεσης «Αττικό Τοπίο και Περιβάλλον» Βοτανικό Μουσείο,
Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2007.
** Παπιομύτογλου Βαγγέλη, Αγριολούλουδα της Ελλάδας, εκδόσεις
Mediterraneo, Ρέθυμνο 2006.
** Πέτρου Νίκος, Πέτρου Μαρία, Γιαννακούλιας Μάριος, «Ορχιδέες της
Ελλάδας», εκδόσεις Οκτώ Σύννεφα, Αθήνα 2009.

** Delforge Pierre, “Orchids of Europe, North Africa and Middle East”, A&C Black
Publishers, London 2005.
** Hannes F. Paulus, "Speciation, pattern recognition and the maximization of
pollination: general questions and answers given by the reproductive biology of
the orchid genus Ophrys" - Journal of Comparative Physiology A (2019) 205:285–
300.
** Kretzschmar Gisela, Kretzschmar Horst, Eccarius Wolfgang, «Ορχιδέες - Κρήτη
& Δωδεκάνησα», εκδόσεις Mediterraneo, Ρέθυμνο 2004
** Βιβλίο ερυθρών δεδομένων των σπάνιων & απειλούμενων φυτών της Ελλάδας,
επιτροπή έκδοσης Δ. Φοίτος, Θ. Κωνσταντινίδης & Γ. Καμάρη, έκδοση Ελληνικής
Βοτανικής Εταιρείας, Πάτρα 2009.
** The Red Data Book of Rare and Threatened Plands of Greecem edited by D.
Phitos, A. Strid, S. Snogerup and W. Greuter, 1995.
** Dimopoulos & al.: Vascular plants of Greece an annotated checklist —
Botanischer Garten und Botanisches Museum Berlin-Dahlem & Hellenic Botanical
Society, 2013
** Arne Strid: Atlas of the Aegean Flora - Botanic Garden and Botanical Museum
Berlin.
Διαδίκτυο
The Flora of Greece Web
https://portal.cybertaxonomy.org/flora-greece/intro
ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΥΤΟΦΥΕΙΣ ΟΡΧΙΔΕΕΣ

https://www.facebook.com/groups/390108787680492
GreekFlora
https://www.facebook.com/groups/121195761395058

Attiki Orxidees

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Attiki Orxidees

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 2

Το βιβλίο είναι σε φορμά .pdf και έχει σελιδοποιηθεί για ανάγνωση

[1] Προβολή (View)

==> Εννοείται ότι όποιος θέλει μπορεί να τυπώσει το pdf

Η χρήση του περιεχομένου καθορίζεται από την άδεια Creative Commons

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 2

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 3

Ο Νίκος Νικητίδης είναι δημοσιογράφος,

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 4

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 5

Η διαμόρφωση της Αττικής

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 6

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 7

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 8

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 9

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 10

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 11

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 12

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 13

Ένα θαύμα της φύσης

Ο ι ορχιδέες αποτελούν την πλουσιότερη σε είδη οικογένεια (Orchidaceae -

Μύκητες και εξαπάτηση

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 14

Anacamptis pyramidalis Cypripedium calceolus

χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές. Μια τεχνική είναι η ψευτοσυνουσία, μία δεύ-

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 15

Ορχιδέες, Ορχιδίδες και Οφρύες

Το γένος Serapias μιμείται τα φυσικά καταφύγια που

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 16

Ετυμολογία του όρου Ophrys

Οι οφρύες επικονιάζονται με την τεχνική

φρύγανα ή σε δύσκολα σημεία και θα τις επικονιάσουν.

Περιγραφή του γένους Ophrys

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 17

διασταύρωσης και αναπαραγωγής τους, μέσω σεξουαλικής εξαπάτησης αρσενι-

Ένα άνθος Ophrys παράγει πανομοιότυπες ενώσεις σεξουαλικής φερομόνης για

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 18

Το σκαθάρι Blitopertha lineolata είναι αποκλειστικός επικονιαστής της Ophrys

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 19

Η δομή των οφρύων

Οι οφρύες , όπως όλες οι ορχιδέες, είναι

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 20

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 21

Η δομή του άνθους

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 22

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 23

Οι βιότοποι της Αττικής

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 24

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 25

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 26

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 27

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 28

Ορχιδέες από τον Υμηττό

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 29

Ορχιδέες από τα Μεσόγεια

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 30

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 31

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 32

Ορχιδέες από τις ανατολικές ακτές

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 33

Γένος Ελλάδα Αττική

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 34

ΟΙ ΟΡΧΙΔΕΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ 35