Effect of Aquatic Exercise Program on Fatigue in

Women with Multiple Sclerosis

1
Ahmad Ebrahimi Atri ,
2
Morteza Saeedi ,
3
Fatemeh Sarvari ,
3
Maryam Khorshid Sokhangooy
1
Department of Exercise and Sport Sciences, Faculty of Sports Physical Education and Sports Sciences, Ferdowsi University
of Mashhad, Mashhad, Iran
2
Department of Neurology, Faculty of Medicine, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
3
MSc Student in Pathology and Corrective Movements, Faculty of Sports Physical Education and Sports Sciences, Ferdowsi
University of Mashhad, Mashhad, Iran

(Received July 4, 2012 ; Accepted August 27, 2012)

Abstract
Background and purpose: Fatigue is one of the most common disabling complaints in patients
with multiple sclerosis (MS). According to recent studies, between 60 to 90% of patients with MS suffer
from excessive fatigue. The nature of MS related fatigue is clearly distinct from normal fatigue.
Complementary therapies such as physiotherapy, yoga and exercise therapy could probably reduce
fatigue. The purpose of this research was to evaluate the effect of aquatic exercise program on fatigue in
women with MS.
Materials and methods: The participants were 26 females suffering from MS, aged between
25-45 years and 1-4 EDSS level. They were randomly assigned into two groups, experimental (n=12) and
control (n=14). Aquatic exercise program was performed for three times a week during eight weeks.
Fatigue Severity Scale (FSS) was used to measure the level of fatigue in patients with MS. SPSS V.16
and t-test were applied for statistical analysis.
Results: Results showed significant differences between pre- and post-test FSS scores in
experimental group (P<0.05). Also, significant differences were found between post-test FSS scores in
experimental and control groups (P<0.05) in which the level of fatigue decreased significantly after the
intervention.
Conclusion: Aquatic exercise program decreased fatigue in people with MS.

Keywords: Aquatic exercise, fatigue, multiple sclerosis

J Mazand Univ Med Sci 2012; 22(94): 54-61 (Persian).

53
 ‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬

‫ﻣﺠــﻠـــﻪ داﻧــﺸـــﮕﺎه ﻋــﻠــﻮم ﭘـــﺰﺷــﻜــﻲ ﻣــﺎزﻧــــــﺪران‬

‫دوره ﺑﻴﺴﺖ و دوم ﺷﻤﺎره ‪ 94‬آﺑﺎن ﺳﺎل ‪(54-61) 1391‬‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤﺮﻳﻦ در آب ﺑﺮ ﺧﺴﺘﮕﻲ زﻧﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ‬

‫ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ اﺳﻜﻠﺮوزﻳﺲ‬

‫‪1‬‬
‫اﺣﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﻋﻄﺮي‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺳﻌﻴﺪي‬
‫‪3‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺳﺮوري‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺮﻳﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺳﺨﻨﮕﻮي‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﻫﺪف‪ :‬ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻳﻜﻲ از راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﺎﻳﺎت ﻧﺎﺗﻮانﻛﻨﻨﺪه در ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ اﺳﻜﻠﺮوزﻳﺲ )‪ (MS‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺧﻴﺮ ‪ 60‬ﺗﺎ ‪ 90‬درﺻﺪ ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ )‪ (MS‬از ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ‬
‫)‪ (MS‬ﻛﺎﻣﻼً از ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺠﺰا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درﻣـﺎنﻫـﺎي ﺗﻜﻤﻴﻠـﻲ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻓﻴﺰﻳـﻮﺗﺮاﭘﻲ‪ ،‬ﻳﻮﮔـﺎ و ﺗﻤـﺮﻳﻦ درﻣـﺎﻧﻲ اﺣﺘﻤـﺎﻻً‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺴﺘﮕﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف از اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤﺮﻳﻦ درآب ﺑﺮ ﺷـﺪت ﺧـﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ اﺳﻜﻠﺮوزﻳﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣــﻮاد و روشﻫــﺎ‪ :‬ﺗﺤﻘﻴــﻖ ﺣﺎﺿــﺮ ﺷــﺎﻣﻞ ‪ 26‬زن ﻣﺒــﺘﻼ ﺑــﻪ ﻣﻮﻟﺘﻴﭙــﻞ اﺳــﻜﻠﺮوزس ‪ 25 -45‬ﺳــﺎل ﺑــﺎ درﺟــﻪ ‪EDSS‬‬
‫)‪ (Expanded Disability Status Scale‬ﺑﻴﻦ ‪ 1-4‬ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ در دو ﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل )‪ 12‬ﻧﻔـﺮ( و ﺗﺠﺮﺑـﻲ )‪14‬‬
‫ﻧﻔﺮ( ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤﺮﻳﻦ در آب ﺷﺎﻣﻞ ‪ 8‬ﻫﻔﺘﻪ )‪ 3‬ﺟﻠﺴﻪ در ﻫﻔﺘـﻪ( ﺑـﻮد‪ .‬از ﭘﺮﺳـﺸﻨﺎﻣﻪ ﺳـﻨﺠﺶ ﺷـﺪت ﺧـﺴﺘﮕﻲ )‪(FSS‬‬
‫ﺟﻬﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺧﺴﺘﮕﻲ در ﺑﻴﻤﺎران ‪ MS‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺗﺠﺰﻳـﻪ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ دادهﻫـﺎ از ﻧـﺮماﻓـﺰار ‪ SPSS16‬و روش‬
‫آزﻣﻮنﻫﺎي ‪ t‬واﺑﺴﺘﻪ و ‪ t‬ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ‪ :‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻧﻤﺮات ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﮔﺮوه ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨـﻲداري وﺟـﻮد‬
‫داﺷﺖ )‪ .(p<0/05‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﺮات ﭘﺲ آزﻣﻮن ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ دوﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل و ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﻲداري ﻧـﺸﺎن داد‬
‫)‪ (p <0/05‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺘﮕﻲ درﮔﺮوه ﺗﺠﺮﺑﻲ ﭘﺲ از دوره ﺗﻤﺮﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺎرزي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻨﺘﺎج‪ :‬ﺗﻤﺮﻳﻦ درآب‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ در ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ اﺳﻜﻠﺮوزﻳﺲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫واژه ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﺗﻤﺮﻳﻦ در آب‪ ،‬ﺧﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ اﺳﻜﻠﺮوزﻳﺲ‬

‫ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ)‪ .(2 ،1‬ﻃﺒﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷـﺪه‪ ،‬از‬
‫ﻫﺮ ‪ 1000‬ﻧﻔﺮ ﺣـﺪود ‪ 11‬ﺗـﺎ ‪ 15‬ﻧﻔـﺮ از ﺑﻴﻤـﺎري ‪ MS‬رﻧـﺞ‬
‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه ﺗﻮﺳـﻂ ﺳـﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ )‪ (WHO‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ در اﻳـﺮان اﻳـﻦ ﻧـﺴﺒﺖ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ اﺳﻜﻠﺮوزﻳﺲ )‪(Multiple Sclerosis: MS‬‬
‫ﺟﺰء ﺷﺎﻳﻊﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي دﻣﻴﻠﻴﻨﻴﺰاﺳﻴﻮن دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺷـﻴﻮع و ﺷـﺪت‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻛﻪ در اﻓﺮاد ﺟﻮان و ﻣﻴﺎنﺳﺎل اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر‬

‫‪E-mail : fatemehmfts@yahoo.com‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻒ ﻣﺴﺌﻮل‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺳﺮوري‪ -‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬ﻗﺎﺳﻢ آﺑﺎد‪ ،‬ﺑﻠﻮار ﺷﻬﻴﺪ رﻓﻴﻌﻲ‪ ،‬رﻓﻴﻌﻲ‪ ،3‬ﭘﻼك ‪17‬‬
‫‪ .1‬ﮔﺮوه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ و ﻋﻠﻮم ورزﺷﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬اﻳﺮان‬
‫‪ .2‬ﮔﺮوه ﻣﻐﺰ و اﻋﺼﺎب‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬اﻳﺮان‬
‫‪ .3‬داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ آﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺣﺮﻛﺎت اﺻﻼﺣﻲ‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ و ﻋﻠﻮم ورزﺷﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬اﻳﺮان‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺼﻮﻳﺐ ‪1391/6/6 :‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ارﺟﺎع ﺟﻬﺖ اﺻﻼﺣﺎت ‪1391/5/21 :‬‬ ‫‪ ‬ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ ‪1391/4/14 :‬‬

‫دوره ﺑﻴﺴﺖ و دوم ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 94‬آﺑﺎن ‪1391‬‬ ‫ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺎزﻧﺪران‬ ‫‪54‬‬
‫اﺣﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﻋﻄﺮي و ﻫﻤﻜﺎران‬
‫ﻋﻨﻮان درﻣﺎنﻫﺎي ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ‪ 1‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬درﻣـﺎنﻫـﺎي‬
‫ﺗﻜﻤﻴﻠــﻲ ﻣــﻲﺗﻮاﻧﻨــﺪ ﺳــﻴﺮ ﺑﻴﻤــﺎري ‪ MS‬را ﻛﻨــﺪ‪ ،‬ﺗﻌــﺪاد‬
‫ﺣﻤﻼت را ﻛﺎﺳﺘﻪ و ﺷﺮوع ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ را ﺑـﻪ ﺗـﺄﺧﻴﺮ‬
‫اﻧــﺪازد)‪ .(6‬آب درﻣــﺎﻧﻲ ﻳــﻚ روش درﻣــﺎن ﻏﻴﺮداروﻳــﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ درد‪ ،‬اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﻴــﺖ اﻧﻌﻄــﺎفﭘــﺬﻳﺮي ﻋــﻀﻼت و ﻣﻔﺎﺻــﻞ و ﺣﺮﻛــﺎت‬
‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛـﺎﻫﺶ اﺳﭙﺎﺳـﻢﻫـﺎي ﻋـﻀﻼﻧﻲ و‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪرت و ﺗﻮان ﻓﺮد ﺷﻮد‪ .‬اﺛﺮات ﻣﺜﺒﺖ آب درﻣﺎﻧﻲ‬
‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻳﺎدي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪاي در ﺧــﺼﻮص اﺛــﺮات آب درﻣــﺎﻧﻲ ﺑــﺮ‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ دردﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ آب درﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻳﻚ روش ﻣﻔﻴﺪ و ﻣﻘـﺮون ﺑـﻪ ﺻـﺮﻓﻪ در ﻛﻨﺘـﺮل ﻋﻼﻳﻤـﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ درد‪ ،‬اﺳﭙﺎﺳﻢ ﻋﻀﻼﻧﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻼل در ﻋﻤﻠﻜـﺮد و ﻋـﺪم‬
‫ﺗﻌــﺎدل ﺑــﺮاي اﻳــﻦ اﻓــﺮاد ﺑــﻮده اﺳــﺖ)‪ .(6‬ﻧﺘــﺎﻳﺞ ﭘــﮋوﻫﺶ‬
‫‪ Barker‬و ﻫﻤﻜــﺎران )‪ (2002‬ﻧــﺸﺎن داد ﻛــﻪ ‪ 8‬ﻫﻔﺘــﻪ آب‬
‫درﻣﺎﻧﻲ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﻛﻤﺮ درد ﻣـﺰﻣﻦ را‬
‫ﻛــﺎﻫﺶ داد)‪ .(7‬ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴــﺮات ﻛﻮﭼــﻚ در درﺟــﻪ‬
‫ﺣﺮارت ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺪن ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ‪ ،MS‬وﺟـﻮد اﺛـﺮات‬
‫ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ را در اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻧﺸﺎن داد و اﻓﺰاﻳﺶ درﺟـﻪ ﺣـﺮارت‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺪن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑـﺮاي‬
‫اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ)‪ .(8‬ﺑﻪ ﻋـﻼوه ‪ Gehlsen‬و ﻫﻤﻜـﺎران‬
‫)‪ (1986‬ﺳﻄﺢ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤـﺮﻳﻦ در آب را‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮده و ﺷـﺮﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﭘـﺲ از دوره ﺗﻤﺮﻳﻨـﻲ‬
‫اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻛﻤﺘـﺮي را ﮔـﺰارش ﻛﺮدﻧـﺪ و اﻳـﻦﻛـﻪ‬
‫آنﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺳﺨﺖﺗﺮ در ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن را‬
‫ﭘﺲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤـﺮﻳﻦ در آب را داﺷـﺘﻨﺪ)‪ Gehlsen .(10‬و‬
‫ﻫﻤﻜــﺎران )‪ (1984‬در ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ دﻳﮕــﺮ ﻧــﺸﺎن دادﻧــﺪ ﻛــﻪ‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻋﻀﻼت اﻧﺪام ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ در ﺑﻴﻤـﺎران ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ ‪MS‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ‪ 10‬ﻫﻔﺘﻪ آب درﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ)‪.(11‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت اﻧﺠــﺎم ﺷــﺪه ﻫﻤﮕــﻲ اﺛــﺮات ﻣﺜﺒــﺖ آب‬
‫درﻣﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﺑﻬﺒﻮد ﻋﻼﻳﻢ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳـﺎﻧﺪه‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺤﺪودي ﻋﻼﻳﻢ ﺑﻴﻤﺎري ‪ MS‬ﺑﻪ وﻳـﮋه ﺧـﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺪاﺧﻠﻪ آب درﻣﺎﻧﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛـﺮد و ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫‪1. complementary therapies‬‬
‫دوره ﺑﻴﺴﺖ و دوم ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 94‬آﺑﺎن ‪55 1391‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬
‫‪ 4 -5‬ﻧﻔﺮ در ﻫﺮ ‪ 10000‬ﻧﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﺪ ﺳـﺎل اﺧﻴـﺮ‪،‬‬
‫ﺷﻴـﻮع ﺑﻴﻤﺎري در ﺑﺮﺧـﻲ از ﻣﻨﺎﻃـﻖ ﺟﻬﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و‬
‫ﻃﺒﻖ آﻣﺎرﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ‪ 35/5‬ﻧﻔﺮ در ﻫﺮ ‪ 10000‬ﻧﻔـﺮ‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻔﻬﺎن و ﻣـﺸﻬﺪ از ﺟﻤﻠـﻪ ﺷـﻬﺮﻫﺎي اﻳـﺮان‬
‫ﻫــﺴﺘﻨﺪ ﻛــﻪ ﺑﻴــﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴــﺰان ﺷــﻴﻮع را ﻧــﺴﺒﺖ ﺑــﻪ دﻳﮕــﺮ‬
‫ﺷــﻬﺮﻫﺎي ﻛــﺸﻮر دارﻧــﺪ)‪ .(3‬ﺑﻴﻤــﺎري ‪ MS‬ﻳــﻚ ﻣﺎﻫﻴــﺖ‬
‫ﭘﻴﺸﺮوﻧﺪه دارد و ﺑﺎ وﺟـﻮد درﻣـﺎنﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺪد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﺎن‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻧـﺎﺗﻮان ﻛﻨﻨـﺪهﺗـﺮﻳﻦ ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮد ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارد ﺑﻪ ﻃـﻮري‬
‫ﻛﻪ ﻓﺮد در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑـﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و زﻧﺪﮔﻲ دارد‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﺘﻼ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺑﻴﻤـﺎري و‬
‫ﻋﻮارض ﻣﺘﻌﺪد و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ آن‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬
‫و ﻋﺎدي او را ﻣﺨﺘﻞ ﻣﻲ ﺷـﻮد)‪ .(5 ،4‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻫﺰﻳـﻪﻫـﺎي‬
‫درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺴﻴﺎر ﺑـﺎﻻ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ‪ 2/5‬ﺑﻴﻠﻴﻮن دﻻر و در اﻳﺮان ﺑـﻴﺶ‬
‫از ‪ 30‬درﺻﺪ ﺑﻮدﺟﻪ داروﻳﻲ وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺗﺨﻤﻴﻦ زده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺰان ﻣﺮگ وﻣﻴﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ ‪ MS‬در ﻃﻮل دو دﻫـﻪ‬
‫ﮔﺬﺷــﺘﻪ در آﻣﺮﻳﻜــﺎ ﺣــﺪود ‪ 25‬درﺻــﺪ اﻓــﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘــﻪ‬
‫اﺳﺖ)‪ .(6‬ﺧـﺴﺘﮕﻲ ﻳﻜـﻲ از ﺷـﺎﻳﻊﺗـﺮﻳﻦ ﺷـﻜﺎﻳﺎت ﻧـﺎﺗﻮان‬
‫ﻛﻨﻨﺪه در ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ‪ MS‬اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺧﻴﺮ‪،‬‬
‫‪ 60‬ﺗﺎ ‪ 90‬درﺻﺪ ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ‪ MS‬از ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑـﻴﺶ از‬
‫اﻧﺪازه رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ‪ MS‬ﻛـﺎﻣﻼَ‬
‫از ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺠﺰا ﺑـﻮده و ﺑﻴﻤـﺎران آن را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻳﻚ ﺿﻌﻒ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻳﻨﺎت ورزﺷﻲ ﻳﺎ ﭘﻴﺸﺮوﻧﺪه‬
‫در ﻃﻮل روز و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺣﺲ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌـﻲ‬
‫داﺋﻤﻲ و ﭘﺎﻳﺪار ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ)‪ .(9‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔـﺴﺘﺮش‬
‫روزاﻓﺰون ﺑﻴﻤﺎري ‪ ،MS‬ﻣﻴﺰان ﻣـﺮگ و ﻣﻴـﺮ ﺑـﺎﻻ‪ ،‬ﺻـﺮف‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻛـﻼن و ﻣـﺸﻜﻼت و ﻋـﻮارض زﻳـﺎد ﻧﺎﺷـﻲ از‬
‫دارودرﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﻏﻴﺮداروﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺸﻜﻼت و ارﺗﻘﺎء ﺳـﻄﺢ ﻋﻤﻠﻜـﺮد ﺑﻴﻤـﺎران‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺮي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ‪ .‬در ﺳـﺎلﻫـﺎي اﺧﻴـﺮ‬
‫روشﻫــﺎي ﻏﻴﺮداروﻳــﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺟــﻪ ﻛﻠﻴــﻪ ﺑﻴﻤــﺎران از ﺟﻤﻠــﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن ﺑﻪ ‪ MS‬را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛـﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺎزﻧﺪران‬

‫ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ و روش اﺟﺮا و ﻣﺪت ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺗﻤـﺮﻳﻦ در‬
‫آب ﺑﻪ اﻃﻼع آﻧﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺪت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺗﻌﺪاد ﺟﻠـﺴﺎت و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ زﻣﺎن ﺑﺮﮔـﺰاري ﻛـﻼسﻫـﺎ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﭘﺮوﺗﻜـﻞ‬
‫اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ‪ ،(1998) Broach‬ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﺷﺪ)‪ .(12‬در اﺑﺘﺪا‪ ،‬آزﻣﻮدﻧﻲﻫﺎي ﮔﺮوه آزﻣﺎﻳﺶ در ﻣـﺪت‬
‫‪ 8‬ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻫﻔﺘﻪ ‪ 3‬ﺟﻠﺴﻪ در ﺻﺒﺢ در ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺗﻤـﺮﻳﻦ در‬
‫آب ﺷــﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧــﺪ‪ .‬ﺗﻌــﺪاد ﺟﻠــﺴﺎت ﺑــﻪ ﻃــﻮر ﻛﻠــﻲ ‪24‬‬
‫ﺟﻠﺴﻪ ‪ 45‬دﻗﻴﻘﻪاي ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻞ اﺿـﺎﻓﻪ ﺑـﺎر‬
‫ﻫﺮ ‪ 8‬ﺟﻠﺴﻪ ‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻫـﺮ ﺟﻠـﺴﻪ اﺿـﺎﻓﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮاﺣﻞ زﻳﺮ ﺑﻮد ‪:‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‪ :‬راه رﻓﺘﻦ در آب ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﮔـﺮم ﮔـﺮدن‬
‫)ﺣﺪود ‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ(‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ :‬ﺗﻤﺮﻳﻨﺎت اﺳﺘﭗ در آب )‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ(‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠــﻪ ﺳــﻮم‪ :‬ﺗﻤﺮﻳﻨــﺎت اﻧــﺪام ﻓﻮﻗــﺎﻧﻲ و ﺑﺎﻻﺗﻨــﻪ )‪18‬‬
‫دﻗﻴﻘــﻪ( )ﺗــﺎﻛﺮدن ﭼﺎﻧــﻪ‪ ،‬ﻧﮕــﺎه ﻛــﺮدن ﺑــﻪ ﺷــﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭼــﺮﺧﺶ‬
‫ﺷﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻻ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺷﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭼﺮﺧﺶ ﻣﭻ دﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻠﻜـﺸﻦ و‬
‫اﻛﺴﺘﻨﺸﻦ اﻧﮕﺸﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﺷﺴﺖ ﺑﺎ اﻧﮕـﺸﺘﺎن‪ ،‬ﺑـﺎﻻرﻓﺘﻦ از‬
‫ﻃﻨﺎب‪ ،‬ﻛﺸﻴﺪن ﻃﻨﺎب‪ ،‬ﺷﻨﺎي ﭘﺮواﻧـﻪ‪،‬ﭘﺮش ﺟـﻚ‪ ،‬ﻣـﺸﺖ‬
‫زدن‪ ،‬ﻛــﺸﺶ ﻗﻔــﺴﻪ ﺳــﻴﻨﻪ‪ ،‬داﻳــﺮه زدن ﺑــﻪ ﺟﻠــﻮ و ﻋﻘــﺐ‪،‬‬
‫ﺣﺮﻛﺖ اﻧﻘﺒﺎض دوﺳﺮﺑﺎزوﻳﻲ) ‪ ،(Biceps Curl‬ﻓﻠﻜﺸﻦ و‬
‫اﻛﺴﺘﻨﺸﻦ ﺷﺎﻧﻪ‪ ،‬آﺑﺪاﻛﺸﻦ و آدداﻛﺸﻦ ﺷﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭼﺮﺧﺶ ﺗﻨﻪ(‬
‫ﻣﺮﺣﻠــﻪ ﭼﻬــﺎرم‪ :‬ﺗﻤﺮﻳﻨــﺎت اﻧــﺪام ﺗﺤﺘــﺎﻧﻲ) ‪ 7‬دﻗﻴﻘــﻪ(‬
‫)ﻛﺸﻴﺪن زاﻧﻮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﻔﺴﻪ ﺳﻴﻨﻪ‪ ،‬آﺑﺪاﻛﺸﻦ و آدداﻛﺸﻦ‬
‫ﻟﮕﻦ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ اﻧﻘﺒﺎض ﻫﻤﺴﺘﺮﻳﻨﮓ ) ‪،(Hamstring Curl‬‬
‫ﻓﻴﻼﻣﻴﻨﮕــﻮ‪ ،‬ﭼــﺮﺧﺶ ﻣــﭻ ﭘــﺎ‪ ،‬ﻓﻠﻜــﺸﻦ ﻣــﭻ ﭘــﺎ‪ ،‬ﺣﺮﻛــﺖ‬
‫ﭘﺎﻧﺪوﻟﻲ‪ ،‬ﻟﮕﺪ زدن ﺳﺮﻳﻊ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺎي ﺻﺎف‪ ،‬ﻓـﺸﺎر ﺑـﻪ ﻋﻘـﺐ(‬
‫ﻛﻠﻴﻪ ﺗﻤﺮﻳﻨﺎت در ﻗﺴﻤﺖ ﻛﻢ ﻋﻤﻖ اﺳـﺘﺨﺮ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪ‪ .‬از‬
‫ﺑﻴﻤﺎران ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻛﻤـﻚ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺣﺮﻛﺎت‪ ،‬ﻳـﻚ ﻧﻔـﺮ ﻫﻤـﺮاه ﻧﻴـﺰ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﻪ ﺟﻠﺴﺎت ﺗﻤﺮﻳﻦ در اﺳﺘﺨﺮ داﻧـﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳـﻲ ﻣـﺸﻬﺪ‬
‫ﺑﺮﮔــﺰار ﺷــﺪ‪ .‬ﻏﻴﺒــﺖ ﺑــﻴﺶ از ‪ 5‬ﺟﻠــﺴﻪ ﻣﻮﺟــﺐ ﺧــﺮوج‬
‫آزﻣﻮدﻧﻲ از ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋـﺎت ﺟﻤـﻊ آوري ﺷـﺪه‬
‫در ﭘــﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿــﺮ ﺷــﺎﻣﻞ ﭘﺮﺳــﺸﻨﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋــﺎت ﻓــﺮدي‪،‬‬
‫‪1. Expanded Disability Status Scale‬‬
‫دوره ﺑﻴﺴﺖ و دوم ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 94‬آﺑﺎن ‪1391‬‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ در آب در ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ اﺳﻜﻠﺮوزﻳﺲ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺰ ﺗـﺎ ﺣـﺪودي ﻣﺘﻨـﺎﻗﺾ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد ذﻛﺮ ﺷﺪه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﺠﺎد ﻣﺤﻴﻄﻲ اﻣـﻦ و‬
‫راﺣﺖ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺣﺮﻛﺎت در ﺑﻴﻤﺎران ‪ ،MS‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع و اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت وﺳﻴﻊ ﺗـﺮ ﺿـﺮوري ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﻫﺪف از اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺑﺮرﺳـﻲ اﺛـﺮات‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤﺮﻳﻦ در آب ﺑﺮ ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻤـﺎران ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ اﺳﻜﻠﺮوزﻳﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻧﻴﻤـﻪ ﺗﺠﺮﺑـﻲ ﺑـﻮده ﻛـﻪ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ زﻧﺎن ‪ 25 -45‬ﺳﺎﻟﻪ ﻣﺒﺘﻼ ﺑـﻪ ﻣﻮﻟﺘﻴﭙـﻞ اﺳـﻜﻠﺮوزﻳﺲ‪،‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ اﻧﺠﻤﻦ ام اس ﺧﺮاﺳـﺎن رﺿـﻮي ﺑـﺎ داﻣﻨـﻪ‬
‫ﻣﻘﻴـــﺎس وﺿـــﻌﻴﺖ ﮔـــﺴﺘﺮش ﻧـــﺎﺗﻮاﻧﻲ‪ EDSS) 1‬ﺳﻴـــﺴﺘﻢ‬
‫درﺟــﻪﺑﻨــﺪي ﻧﻔــﺺ ﻧﻮروﻟﻮژﻳــﻚ ﻣﻮﻟﺘﻴﭙــﻞ اﺳــﻜﻠﺮوزﻳﺲ(‬
‫‪ 1-4‬ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻋﺪم اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻫـﺎ ﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﻮارد‬
‫زﻳﺮ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬در ‪ 3‬ﻣــﺎه ﮔﺬﺷــﺘﻪ در ﻓﻌﺎﻟﻴــﺖ ورزﺷــﻲ ﻣــﻨﻈﻢ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬در ‪ 4‬ﻫﻔﺘﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ دﭼـﺎر ﺣﻤﻠـﻪ ﻳـﺎ ﺑـﺮوز ﻋﻼﻳـﻢ‬
‫ﻋﺼﺒﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬داراي ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ارﺗﻮﭘـﺪﻳﻚ‪ ،‬ﻗﻠﺒـﻲ رﻳـﻮي ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻚ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣـﺼﺮف داروﻫـﺎﻳﻲ ﻏﻴـﺮ از رﺑﻴـﻒ‪،‬‬
‫ﺑﺘﺎﻓﺮون‪ ،‬آووﻧﻜﺲ و ﺳﻴﻨﻮوﻛﺲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ در اﺑﺘﺪا ﺷﺎﻣﻞ ‪ 30‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن دوره‪،‬‬
‫‪ 3‬ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪن در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺲ آزﻣﻮن و ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ داﺷﺘﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻋﺼﺒﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﺎرج و ﺗﻌـﺪاد‬
‫‪ 26‬ﻧﻔﺮ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻـﻮرت روش‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺳﺎده ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻣﻘﻴـﺎس ‪ EDSS‬دو‬
‫ﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل و ﺗﺠﺮﺑﻲ )‪ 14‬ﻧﻔـﺮ ﮔـﺮوه ﺗﺠﺮﺑـﻲ و ‪ 12‬ﻧﻔـﺮ‬
‫ﻛﻨﺘـــﺮل( ﺗﻘـــﺴﻴﻢ ﺷـــﺪﻧﺪ‪ .‬در اﺑﺘـــﺪا آزﻣـــﻮدﻧﻲﻫـــﺎ ﻓـــﺮم‬
‫رﺿﺎﻳﺖﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ در ﻃﺮح ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻓﺮم‬
‫ﺗ‪Ĥ‬ﻳﻴــﺪ ﭘﺰﺷــﻚ ﺗﻜﻤﻴــﻞ ﻧﻤــﻮده و ﺳــﭙﺲ در ﺟﻠــﺴﻪاي‬
‫ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺎزﻧﺪران‬ ‫‪56‬‬
‫اﺣﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﻋﻄﺮي و ﻫﻤﻜﺎران‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬

‫و درﺟــﻪ ‪ EDSS‬از ﺗﻮزﻳــﻊ ﻧﺮﻣــﺎل ﺑﺮﺧﻮردارﻧــﺪ‪ .‬آﻣــﺎر‬ ‫اﻃﻼﻋــﺎت ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ ﺑﻴﻤــﺎري و اﺑــﺰار ﺳــﻨﺠﺶ ﺷــﺪت‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ دادهﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣـﻮن ﻛﻠﻮﻣـﻮﮔﺮوف‪-‬‬ ‫ﺧﺴﺘﮕﻲ )‪ : FSS‬ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ در ﻋﻤﻠﻜـﺮد‬
‫اﺳﻤﻴﺮﻧﻮف و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﮔﺮوهﻫﺎ در ﺟﺪول ﺷـﻤﺎره ‪ 1‬ﻧـﺸﺎن‬ ‫روزاﻧﻪ را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪ .‬ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ ﺑـﻪ ‪MS‬‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﮔﺰارشدﻫﻲ ‪ 9‬ﺳﺆاﻟﻲ را ﭘـﺮ ﻣـﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﻴﺎس ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒـﺮ ﺑـﺮاي ﺳـﻨﺠﺶ‬
‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ :1‬ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳـﻦ‪،‬‬ ‫ﺷﺪت ﺧـﺴﺘﮕﻲ در ﺑﻴﻤـﺎران ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ ‪ MS‬ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫‪ BMI‬و درﺟﻪ ‪ EDSS‬و ﻧﺘﺎﻳﺞ آزﻣﻮن ‪ K-S‬در ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺧــﺴﺘﮕﻲ را ﺑــﻪ ﺻــﻮرت ﻛﻠــﻲ و ﺑــﺎ ﺳــﺮﻋﺖ ﺳــﻨﺠﻴﺪه‪،‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ داري‬ ‫ﻧﻤﺮه ‪Z‬‬ ‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ‬ ‫اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ﮔﺮوه‬ ‫ﺷﺎﺧﺺ‬
‫‪0/9‬‬ ‫‪0/57‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪7/811‬‬ ‫‪36/36‬‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻲ)‪(14‬‬ ‫ﺳﻦ‬ ‫ﺑــﻪﻃــﻮري ﻛــﻪ ﻧﻤــﺮه ﺣﺎﺻــﻞ از آن‪ ،‬ﺑــﺎ ﻣﻴــﺰان و ﺷــﺪت‬
‫‪0/42‬‬ ‫‪0/87‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪7/960‬‬ ‫‪31/50‬‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل)‪(12‬‬
‫‪0/86‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪34/20‬‬ ‫‪18/25‬‬ ‫‪4/474‬‬ ‫‪24/372‬‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻲ‬ ‫‪BMI‬‬ ‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻤﺎر ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫‪0/74‬‬ ‫‪0/67‬‬ ‫‪33/55‬‬ ‫‪18/77‬‬ ‫‪3/978‬‬ ‫‪23/041‬‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل‬
‫‪0/58‬‬ ‫‪0/77‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1/129‬‬ ‫‪2/393‬‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻲ‬ ‫درﺟﻪ‬ ‫‪ Krupp‬و ﻫﻤﻜــﺎران )‪ (1989‬ﻃﺮاﺣــﻲ و اﻋﺘﺒــﺎر آن ﺗﺄﻳﻴــﺪ‬
‫‪0/59‬‬ ‫‪0/76‬‬ ‫‪4,5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1/469‬‬ ‫‪2/750‬‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫‪EDSS‬‬
‫ﺷﺪ و ﺛﺒﺎت دورﻧﻲ آن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻟﻔـﺎ ﻛﺮوﻧﺒـﺎخ‪0/88 ،‬‬
‫ﮔــﺰارش ﺷــﺪ)‪ .(13‬اﻋﺘﺒــﺎر ﺻــﻮري و اﻋﺘﺒــﺎر ﻣﺤﺘــﻮاي‬
‫ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ‪ ،‬ﮔــﺮوهﻫــﺎي ﻣــﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ ﻗﺒــﻞ از ﺷــﺮوع‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ )‪(FSS‬ﺗﻮﺳﻂ ده ﻧﻔﺮ از اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﺤﺘﺮم ﭘﺮﺳـﺘﺎري‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤﺮﻳﻨﻲ از ﻧﻈﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﺳﻦ‪ ،BMI ،‬درﺟﻪ ‪ EDSS‬و‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس و داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮده و از ﻟﺤﺎظ آﻣـﺎري‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭘﺎﻳﺎﻳﻲ آن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ روش آزﻣﻮن ﻣﺠﺪد و ﺑـﺎ‪r=0/83‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲداري ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ )ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪.(2‬‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ)‪.(14‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﺮات ﺷـﺪت ﺧـﺴﺘﮕﻲ ﻗﺒـﻞ و ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺗﺠﺰﻳــﻪ و ﺗﺤﻠﻴــﻞ اﻃﻼﻋــﺎت از ﻧــﺮم اﻓــﺰار ‪SPSS16‬‬
‫‪ 8‬ﻫﻔﺘﻪ در ﮔﺮوه ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ‬
‫اﺳــﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳــﺪ ﺟﻬــﺖ آﻧــﺎﻟﻴﺰ دادهﻫــﺎ از ﺷــﺎﺧﺺﻫــﺎي‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲداري ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﺮﻛﺰي و ﭘﺮاﻛﻨـﺪﮔﻲ اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ از‬
‫ﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻌﺪ از ‪ 8‬ﻫﻔﺘﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻌﻨﻲ داري در ﻣﻴـﺰان‬
‫آزﻣﻮن ﻧﺮﻣﺎﻟﻴﺘﻪ ﻛﻠﻮﻣﻮﮔﺮوف‪ -‬اﺳﻤﻴﺮﻧﻮف‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ )‪ (p <0/05‬ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ دادهﻫﺎ و ﺟﻬﺖ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤﺮات ﭘﻴﺶ آزﻣﻮن و ﭘـﺲ‬
‫ﻃﻲ ‪ 8‬ﻫﻔﺘﻪ ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻤـﺎران ﮔـﺮوه ﻛﻨﺘـﺮل ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬
‫آزﻣﻮن دو ﮔﺮوه از آزﻣﻮن ﭘﺎراﻣﺘﺮﻳﻚ ﺗـﻲ واﺑـﺴﺘﻪ و ﺗـﻲ‬
‫ﺷﺪ )ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪.(3‬‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﺑـﻴﻦ ﺷـﺪت ﺧـﺴﺘﮕﻲ ﮔـﺮوه‬
‫ﺗﺠﺮﺑــﻲ و ﻛﻨﺘــﺮل ﺑﻌــﺪ از ‪ 8‬ﻫﻔﺘــﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪ ﺗﻤــﺮﻳﻦ در آب‪،‬‬
‫اﺧــﺘﻼف ﻣﻌﻨــﻲداري وﺟــﻮد داﺷــﺖ )‪) (p<0/05‬ﺟــﺪول‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪.(4‬‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎ ﻧـﺸﺎن داد ﻛـﻪ دو ﮔـﺮوه از ﻧﻈـﺮ ﺳـﻦ‪BMI ،‬‬

‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ :2‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﻦ‪ ،BMI ،‬درﺟﻪ ‪ EDSS‬و ﻧﻤﺮه ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ درﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺗﺴﺖ ﻟﻮن‬
‫ﺗﺴﺖ ‪  t‬‬ ‫ﮔﺮوه ﻛﻨﺮل‬ ‫ﮔﺮوه ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫) ﻫﻤﮕﻨﻲ وارﻳﺎﻧﺲ ﻫﺎ(‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ داري‬ ‫درﺟﻪ آزادي‬ ‫ﻣﻘﺪار ‪t‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ داري‬ ‫ﻣﻘﺪار ‪f‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ ±‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ ±‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر‬
‫‪0/13‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪1/567‬‬ ‫‪0/845‬‬ ‫‪0/039‬‬ ‫‪31/5±7/96‬‬ ‫‪36/36±7/811‬‬ ‫ﺳﻦ‬
‫‪0/434‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪0/795‬‬ ‫‪0/575‬‬ ‫‪0/324‬‬ ‫‪23/04±3/97‬‬ ‫‪24/37±4/47‬‬ ‫‪BMI‬‬
‫‪0/532‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪-0/635‬‬ ‫‪0/086‬‬ ‫‪3/201‬‬ ‫‪2/75±1/46‬‬ ‫‪2/39±1/12‬‬ ‫‪EDSS‬‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪-1/167‬‬ ‫‪0/242‬‬ ‫‪1/43‬‬ ‫‪39/42±13/09‬‬ ‫‪32/29±17/32‬‬ ‫ﻧﻤﺮه ‪FSS‬‬

‫دوره ﺑﻴﺴﺖ و دوم ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 94‬آﺑﺎن ‪57 1391‬‬ ‫ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺎزﻧﺪران‬
 ‫ﺗﻤﺮﻳﻦ در آب در ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ اﺳﻜﻠﺮوزﻳﺲ‬

‫ﻫﻮازي در آب‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻌﻨﻲداري را در ﻣﻴﺰان ﺧـﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ :3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤـﺮات ‪ FSS‬ﻗﺒـﻞ و ﺑﻌـﺪ از ‪ 8‬ﻫﻔﺘـﻪ‬
‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ در ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫‪ 19‬ﺑﻴﻤﺎر ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ‪ MS‬ﻧﺸﺎن داد )ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻤﺮه ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ ﭘﺲ آزﻣﻮن‬ ‫ﻧﻤﺮه ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ ﭘﻴﺶ آزﻣﻮن‬ ‫آزﻣﻮن‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﻲ داري‬
‫‪ .(8)(MFIS‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ذﻛـﺮ ﺷـﺪه ﻫﻤﮕـﻲ ﺑـﺎ ﻧﺘـﺎﻳﺞ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ ±‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ ±‬اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﻴﺎر‬ ‫ﮔﺮوه‬
‫ﮔﺮوه ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫‪0/013‬‬ ‫‪26/71 ±14/25‬‬ ‫‪32/29 ±17/32‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﻮده و ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ ﻟﺰوم ﺗﻤـﺮﻳﻦ آب‬ ‫‪  N=14‬‬
‫ﮔﺮوه ﻛﻨﺘﺮل ‪ ‬‬
‫‪0/01‬‬ ‫‪41/08 ± 13/61‬‬ ‫‪39/41 ± 13/09‬‬
‫‪N=12‬‬
‫درﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارﻧـﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬
‫‪ Pariser‬و ﻫﻤﻜــﺎران )‪ (2006‬در ﺑﺮرﺳــﻲ اﺛــﺮات ‪ 8‬ﻫﻔﺘــﻪ‬
‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ :4‬ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آزﻣﻮن ‪ t‬ﻣـﺴﺘﻘﻞ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ در آب ﺑﺮ روي ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﻮازي‪ ،‬آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻻﻛﺘﺎت و‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻧﻤﺮات ﭘﺲ آزﻣﻮن ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻲ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻴﻤﺎر ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ‪ MS‬ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻧﺘﻴﺠـﻪ رﺳـﻴﺪﻧﺪ‬ ‫ﺗﺴﺖ ‪  t‬‬
‫ﺗﺴﺖ ﻟﻮن‬
‫) ﻫﻤﮕﻨﻲ وارﻳﺎﻧﺲ ﻫﺎ(‬ ‫اﻧﺤﺮاف اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬ ‫ﮔﺮوه‬
‫ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از دوره ﺗﻤﺮﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ )‪ (FSS‬در ﻳـﻚ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ داري‬ ‫درﺟﻪ آزادي‬ ‫ﻣﻘﺪار ‪t‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ داري‬ ‫ﻣﻘﺪار‪f‬‬
‫‪0/015‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪-2/61‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/10‬‬ ‫‪14/25‬‬ ‫‪26/71‬‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻲ‬

‫ﻧﻔﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺸﺎن داده و ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺑﺪون ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪13/61‬‬ ‫‪41/08‬‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل‬

‫وي ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ را در ﻧﻘﺺ ﻣﻘﻴـﺎس ‪ FSS‬داﻧـﺴﺖ و‬

‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻘﻴﺎس‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻛـﺎﻓﻲ ﺑـﺮاي ارزﻳـﺎﺑﻲ ﺗﻐﻴﻴـﺮات‬
‫ﺧــﺴﺘﮕﻲ در ﻃــﻮل زﻣــﺎن در ﺑﻴﻤــﺎران ﻣﺒــﺘﻼ ﺑــﻪ ‪ MS‬را‬
‫ﻧﺪارد)‪ .(18‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﻋﻠﺖ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻓﻮق را ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ در ﻧﻮع ﺗﻤﺮﻳﻨﺎت اﺟﺮاﻳﻲ داﻧﺴﺖ‪،‬‬
‫و اﻳﻨﻜﻪ از ﺗﻤﺮﻳﻨﺎت ﻫﻮازي ﺑﺎ دوﭼﺮﺧـﻪ ﺛﺎﺑـﺖ در اﺳـﺘﺨﺮ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ‪ 2‬ﻧﻔﺮ ﺑـﻮده ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﺮدي و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ Newman‬و ﻫﻤﻜـﺎران )‪ (2007‬ﻧـﺸﺎن داد ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻨﺎت ﻫﻮازي ﺑﺎ ﺗﺮدﻣﻴﻞ ﺑﺮ روي ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ ‪MS‬‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻌﻨﻲدار در ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻧـﺸﺪه‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ و ﺳـﺮﻋﺖ راه رﻓـﺘﻦ‪،‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻌﻨـﻲداري ﻧـﺸﺎن ﻧـﺪاد ﻳﻌﻨـﻲ ﺳـﻄﺢ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﻓﺸﺎر ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺑـﺪون اﻓـﺰاﻳﺶ ﺧـﺴﺘﮕﻲ ﺑـﺎﻻ رﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ)‪.(19‬‬
‫‪ Broach‬و ﻫﻤﻜـــﺎران )‪ ،(2001‬در ﺑﺮرﺳـــﻲ اﺛـــﺮات‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪ ﺗﻤــﺮﻳﻦ در آب ﺑــﺮ ﺧــﺴﺘﮕﻲ ﺟــﺴﻤﺎﻧﻲ و ذﻫﻨــﻲ ‪4‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎر ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ‪ MS‬ﻧـﺸﺎن دادﻧـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺗﻤﺮﻳﻨـﺎت ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗــﻲ در ﺧــﺴﺘﮕﻲ ﺟــﺴﻤﺎﻧﻲ ﺷــﺪه وﻟــﻲ ﺗﻐﻴﻴــﺮات‬
‫ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﺮ ﺧﺴﺘﮕﻲ ذﻫﻨﻲ آﻧﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳـﺖ)‪ .(20‬اﻳـﻦ‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻫﻤﺨـﻮاﻧﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗـﺒﻼَ ذﻛـﺮ ﺷـﺪ ‪ FSS‬ﺷـﺪت ﺧـﺴﺘﮕﻲ ﺑـﻴﺶ‬
‫ازﺣﺪ در ﻋﻤﻠﻜﺮد روزاﻧﻪ را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﻤﺮﻛﺰ‬
‫آن ﺑﺮ روي ﺳﻨﺠﺶ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﺑﺤﺚ‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻧـﺸﺎن داد ﻛـﻪ آب درﻣـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨــﻮان ﻳــﻚ روش درﻣــﺎﻧﻲ ﻣﻜﻤــﻞ ﺑــﺮ ﻛــﺎﻫﺶ ﺷــﺪت‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻲ زﻧﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑـﻪ ﻣﻮﻟﺘﻴﭙـﻞ اﺳـﻜﻠﺮوزﻳﺲ ﻣـﺆﺛﺮ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻏﻔﺎري و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1387‬ﺑﺮ روي ﺑﻴﻤـﺎران‬
‫ام اس ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ‪ 12‬ﻫﻔﺘﻪ ﻣﺪاﺧﻠـﻪ آب درﻣـﺎﻧﻲ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺷﺪت ﺧﺴﺘﮕﻲ )‪ (FSS‬در ﺑﻴﻤﺎران ﻣـﻲ ﺷـﻮد)‪.(14‬‬
‫ﻧﺘــﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ ‪ Di Fabio‬و ﻫﻤﻜــﺎران )‪ (1997‬ﺟﻬــﺖ‬
‫ﻣﻘﺎﻳــﺴﻪ ﺑﻴﻤــﺎران ‪ MS‬ﺑــﺎ ﮔــﺮوه ﻛﻨﺘــﺮل در ﻳــﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪ‬
‫ورزﺷﻲ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﻌﺪ از درﻳﺎﻓﺖ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ورزﺷﻲ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻛﻤﺘـﺮي‬
‫را اﺣﺴﺎس ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﺣﻔﻆ اﻧـﺮژي‬
‫در آنﻫﺎ ﺑﻪ وﺿﻮح ﺑﻬﺒﻮد ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﻮد)‪.(15‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ‪ Mills‬و ﻫﻤﻜـﺎران )‪ (2000‬در ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫اﺛﺮات ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺗﺎ ﭼﻲ ﺑﺮ ﻋﻼﻳﻢ ﻧﺎﺗﻮان ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒﺘﻼ‬
‫ﺑﻪ ‪ MS‬ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﻳﻦ روش درﻣـﺎﻧﻲ ﻣﻜﻤـﻞ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺘﮕﻲ در اﻳـﻦ اﻓـﺮاد ﮔﺮدﻳـﺪه اﺳـﺖ)‪.(16‬‬
‫‪ Cidr‬و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (2003‬ﻧـﺸﺎن دادﻧـﺪ ﻛـﻪ آب درﻣـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑــﺮاي ﺑﻴﻤــﺎران ﻣﺒــﺘﻼ ﺑــﻪ ﺑﻴﻤــﺎريﻫــﺎي ﻣــﺰﻣﻦ و ﺳــﺎﻟﻤﻨﺪان‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻋﻀﻼﻧﻲ اﺳـﻜﻠﺘﻲ‪ ،‬ﻗﻠﺒـﻲ‬
‫ﻋﺮوﻗﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺸﻼت روﺣﻲ و رواﻧﻲ و اﻓﺴﺮدﮔﻲ و ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه ﻛـﺎﻫﺶ ﺧـﺴﺘﮕﻲ در اﻳـﻦ ﺑﻴﻤـﺎران ﺷـﻮد)‪ .(17‬ﻧﺘـﺎﻳﺞ‬
‫‪ Roehr‬و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (2004‬ﺑﻌﺪ از ‪ 12‬ﻫﻔﺘﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤـﺮﻳﻦ‬

‫دوره ﺑﻴﺴﺖ و دوم ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 94‬آﺑﺎن ‪1391‬‬ ‫ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺎزﻧﺪران‬ ‫‪58‬‬
‫اﺣﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﻋﻄﺮي و ﻫﻤﻜﺎران‬
‫راﻧﺪن ﺧﻮن از اﻧﺪامﻫـﺎي ﺗﺤﺘـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﺷـﻜﻢ و ﺗﻨـﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ورﻳﺪي ﺑﻪ ﻗﻠـﺐ‪،‬‬
‫ﺣﺠﻢ ﺿﺮﺑﻪاي و ﻣﻴﺰان ﺑـﺮون ده ﻗﻠﺒـﻲ و ﺧـﻮنرﺳـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪام ﻫﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓـﻲ ﺷـﻨﺎور ﺷـﺪن در آب ﺑـﺎ‬
‫اﻳﺠــﺎد ﻧــﻮﻋﻲ اﺣــﺴﺎس ﺧــﻼ ذﻫﻨــﻲ و ﻛــﺎﻫﺶ ﻓــﺸﺎرﻫﺎي‬
‫روﺣﻲ و رواﻧﻲ و ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻛـﺎﻫﺶ ﺗﺮﺷـﺢ اﭘـﻲ ﻧﻔـﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﺮ روي ﻣـﺸﻜﻼت روﺣـﻲ و رواﻧـﻲ ﻓـﺮد ﻣـﺆﺛﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ)‪ .(7‬ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺷﺎﻣﻞ ﻋـﺪم ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﺗﻔــﺎوتﻫــﺎي ﻓــﺮدي از ﻧﻈــﺮ ﺳــﻄﺢ آﻣــﺎدﮔﻲ ﺟــﺴﻤﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي روﺣﻲ و رواﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺪم ﻛﻨﺘـﺮل دﻗﻴـﻖ‬
‫رژﻳﻢ ﻏﺬاﻳﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻴﻤﺎران ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴـﺮي ﻛـﺮد ﻛـﻪ ﺗﻤـﺮﻳﻦ در‬
‫آب ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺴﺘﻜﻲ در ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺒـﺘﻼ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ اﺳﻜﻠﺮوزﻳﺲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬
‫آب درﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از روشﻫـﺎي ﻛـﺎﻫﺶ دﻫﻨـﺪه‬
‫ﻋﻼﻳﻢ ﺑﻴﻤﺎري ‪ MS‬در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻮاﻧﺒﺨﺸﻲ اﻳـﻦ ﺑﻴﻤـﺎران‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري‬
‫از ﺗﻤﺎم ﺑﻴﻤـﺎراﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ وﺟـﻮد ﻣـﺸﻜﻼت ﺣﺮﻛﺘـﻲ‬
‫ﻧﺎﺷــﻲ از ﺑﻴﻤــﺎري در اﻳــﻦ ﻃــﺮح ﺷــﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧــﺪ‪ ،‬ﻛﻤــﺎل‬
‫ﺗﺸﻜﺮ را دارم‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آﺑـﻲ‬
‫ﭘــﺮدﻳﺲ داﻧــﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳــﻲ ﻣــﺸﻬﺪ ﺑــﻪ ﺧــﺎﻃﺮ ﻫﻤﻜــﺎري‬
‫ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﻗﺪرداﻧﻲ ﻛﺮده و از راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻫﺎي اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﺤﺘﺮم‬
‫ﻫﻤﻜﺎر ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪.‬‬
‫‪References‬‬
‫‪1. Aghajani R. Harrison’s Principles of Internal‬‬
‫‪Medicine‬‬ ‫‪1991.‬‬ ‫‪12th‬‬ ‫‪ed.‬‬
‫‪Ayandesazan publisher; 1991. p. 178-180.‬‬
‫‪2. Karpatkin‬‬ ‫‪HI.‬‬ ‫‪Multiple‬‬ ‫‪Sclerosis‬‬
‫‪Exercise: A review of the Evidence. Int JMS‬‬
‫دوره ﺑﻴﺴﺖ و دوم ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 94‬آﺑﺎن ‪59 1391‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬
‫ﮔﻠﺴﻦ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1984‬ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺧـﺴﺘﮕﻲ ﻋـﻀﻼﻧﻲ‬
‫اﻧﺪام ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﺷـﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻛـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ دﻳﻨـﺎﻣﻮﻣﺘﺮ‬
‫اﻳﺰوﻛﻴﻨﺘﻴــﻚ ارزﻳــﺎﺑﻲ ﺷــﺪ‪ ،‬ﺑﻌــﺪ از ﻣﺪاﺧﻠــﻪ ﺑــﻪ ﻃــﻮر‬
‫ﻣﻌﻨﻲداري ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ)‪.(11‬‬
‫‪ Gehlsen‬و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1986‬در ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ اي ﺳـﻄﺢ‬
‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻤﺮﻳﻦ در آب را ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻛـﺮده‬
‫و ﻧــﺸﺎن دادﻧــﺪ ﻛــﻪ ﺷــﺮﻛﺖﻛﻨﻨــﺪﮔﺎن اﺣــﺴﺎس ﺧــﺴﺘﮕﻲ‬
‫ﻛﻤﺘﺮي را ﮔﺰارش ﻧﻤﻮدﻧﺪ و اﻳﻦﻛﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﻛـﺎر ﺳـﺨﺖ‬
‫ﺗــﺮ در ﺷــﺮاﻳﻂ ﮔﻮﻧــﺎﮔﻮن را ﭘــﺲ از ﺷــﺮﻛﺖ در ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪ‬
‫ﺗﻤــﺮﻳﻦ در آب را دارﻧــﺪ)‪ .(10‬ﺧﺎﺻــﻴﺖ وﻳــﺴﻜﻮزﻳﺘﻪ‪ 1‬و‬
‫ﺟﺮﻳــﺎن ﻻﻳــﻪاي و ﻛــﺸﺶ‪ 2‬آب ﻣــﻲﺗﻮاﻧــﺪ اﻳــﻦ اﻣﻜــﺎن را‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﺣﺮﻛﺎت در آب ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﻓﺸﺎر و ﺳﺮﻋﺖ اﻋﻤﺎل ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ آﺑﻲ ﻳﻚ ﻣﺤـﻴﻂ ﭘﻮﻳـﺎ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﺳـﺎزﮔﺎري‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻴﻦ ﻓﺸﺎر ﺗﻤﺮﻳﻦ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫روز ﺑــﻪ روز ﺷــﺨﺺ واﺑــﺴﺘﻪ اﺳــﺖ)‪ .(21‬در ﻧﺘﻴﺠــﻪ ﻓــﺸﺎر‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻨﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از رﻳﺴﻚ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﺴﺘﮕﻲ‬
‫در آب ﻣﺤﺴﻮب ﺷـﻮد ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﮔﺬﺷـﺘﻪ و‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓـﺖ ﻋـﻼوه‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ آب ﺳـﺮد اﺛـﺮات ﺧـﺴﺘﮕﻲ ﻧﺎﺷـﻲ از ﺑـﺎﻻ رﻓـﺘﻦ‬
‫درﺟــﻪ ﺣــﺮارت ﻣﺮﻛــﺰي ﺑــﺪن را ﻛــﺎﻫﺶ ﻣــﻲدﻫــﺪ‪،‬‬
‫وﻳﮋﮔــﻲﻫــﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜــﻲ ﺷــﺎﻣﻞ ﻓــﺸﺎر ﻫﻴﺪرواﺳــﺘﺎﺗﻴﻚ و‬
‫ﺷﻨﺎوري‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﻛﺎﻫﺶ اﺛـﺮات ﻧﻴـﺮوي‬
‫ﮔﺮاﻧﺶ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓـﺸﺎر ﻫﻴﺪرواﺳـﺘﺎﺗﻴﻚ وارد ﺑـﺮ‬
‫ﺑــﺪن ﺑﺎﻋــﺚ ﺗﻮﻟﻴــﺪ ﭘﺎﺳــﺦﻫــﺎي ﻓﻴﺰوﻟﻮژﻳــﻚ ﻣﺘﻤﺮﻛــﺰ ﺑــﺮ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮔﺮدش ﺧـﻮن ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫‪Care 2005; 7(2): 36-41.‬‬
‫‪New‬‬ ‫‪York:‬‬ ‫‪3. Rafeeyan Z, Azarbarzin M, Mustafa Moosa‬‬
‫‪F, Hasanzadeh A. Effect of aquatic exercise‬‬
‫‪and‬‬ ‫‪on the multiple sclerosis patients' quality of‬‬
‫‪life. IJNMR 2010; 15(1): 43-47 (Persian).‬‬
‫‪1. Viscosity‬‬
‫‪2. Laminar Flow and Drag‬‬
‫ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺎزﻧﺪران‬

4. Hazrati M, Zahmatkeshan N, Dejbakhsh T,
Nikseresht AR, Zeyghami B. The Effect of
Rehabilitation Process on the Quality of Life
in Multiple Sclerosis Patients. Armaghane-
Danesh J 2005; 10(3): 53-64 (Persian).
5. Soltani M, Hejazi SM, Noorian A, Zendedel
A, Ashkanifar M. The Effect of Selected
Aerobic Exercise on the Balance Improvement
in Multiple Sclerosis Patients. J Mashhad
School Nurs Midwifery 2009; 2(9): 107-113
(Persian).
6. Mcllveen B, Robertson JV. A randomised
controlled study of theoutcome
hydrotherapy for sbbjects with low back or
back and legpain. Physiotherapy 1998; 84(1):
17-26.
7. Barker KL, Dawes H, Hansford P, Shamley
D. Perceived and measured levels of exertion
of patients with chronic back pain exercising
in a hydrotherapy pool. Arch Phys Med
Rehabil 2003; 84(9): 1319-1323.
8. Roehrs TG, Karst GM. Effects of an Aquatics
Exercise Program on Quality of Life Measures
for Individuals with Progressive Multiple
Sclerosis. J Neurol Phys Ther 2004; 28(2):
63-71.
9. Flachenecker P, Kümpfel T, Kallmann B,
Gottschalk M, Grauer O, Rieckmann P, et al.
Fatigue in multiple sclerosis: a comparison of
different rating scales and correlation to
clinical parameters. Mult Scler 2002; 8(6):
523-526.
10. Gehlsen G, Beekman K, Assmann N, Winant
D, Seidle M, Carter A. Gait characteristics in
multiple sclerosis: progressive changes and
effects of exercise on parameters. Arch Phys
Med Rehabil 1986; 67(8): 536-539.
11. Gehlsen GM, Grigsby SA, Winant DM.
Effects of an aquatic fitness program on the
muscular strength and endurance of patients
1391 ‫ آﺑﺎن‬،94 ‫ ﺷﻤﺎره‬، ‫دوره ﺑﻴﺴﺖ و دوم‬
‫ﺗﻤﺮﻳﻦ در آب در ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﻟﺘﻴﭙﻞ اﺳﻜﻠﺮوزﻳﺲ‬
with multiple sclerosis. Phys Ther 1984;
64(5): 653-657.
12. Broach ME. The effect of aquatic exercise on
the gross behavior, sterength, fatigue and
enjoyment of adults with multiple sclerosis
(dissertation). Ms. Univ of South Alabama;
(1998).
13. Krupp LB, LaRocca NG, Muir-Nash J,
Steinberg AD. The fatigue severity scale.
Application to patients with multiple
sclerosis and systemic lupus erythematosus.
Arch Neurol 1989; 46(10): 1121-1123.
of 14. Ghafari S, Ahmadi F, Nabavi SM. Effects of
applying hydrotherapy on fatigue in multiple
sclerosis patients. J Mazand Univ Med Sci
2008; 18(66): 71-81 (Persian).
15. Di Fabio RP, Choi T, Soderberg J, Hansen
CR. Health-related quality of life for patients
with progressive multiple sclerosis: influence
of rehabilitation. Phys Ther 1997; 77(12):
1704-1716.
16. Mills N, Allen J, Carey-Morgan S. Does Tai
Chi/Qi Gong help patients with Multiple
Sclerosis? J Bodyw Mov Ther 2000; 4(1):
39-48.
17. Cider A, Schaufelberger M, Sunnerhagen
KS, Andersson B. Hydrotherapy--a new
approach to improve function in the older
patient with chronic heart failure. Eur J Heart
Fail 2003; 5(4): 527-535.
18. Pariser G, Madras D, Weiss E. Outcomes of
an aquatic exercise program including
aerobic capacity, lactate threshold, and
fatigue in two individuals with multiple
sclerosis. J Neurol Phys Ther 2006; 30(2):
82-90.
19. Newman MA, Dawes H, van den Berg M,
Wade DT, Burridge J, Izadi H. Can aerobic
treadmill training reduce the effort of
walking and fatigue in people with multiple
‫ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺎزﻧﺪران‬ 60
 ‫اﺣﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﻋﻄﺮي و ﻫﻤﻜﺎران‬
sclerosis: a pilot study. Mult Scler 2007;
13(1): 113-119.
20. Broach E, Dattilo J. Effects of Aquatic
Therapy on Adults with multiple sclerosis.
Therapeutic Recreation Journal 2001; 35(2):
141-154.
61 1391 ‫ آﺑﺎن‬، 94 ‫ ﺷﻤﺎره‬، ‫دوره ﺑﻴﺴﺖ و دوم‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬
21. Carcary KD. Comparison of an Aqatic
Exercise Program and a Land- Based
Exercise Program for Persons with Multiple
sclerosis (Thesis). Ms. University of Calgary,
Alberta; (2004).
‫ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺎزﻧﺪران‬