ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΕΜΠΕΝΤΕΦ.

Ο ΛΟΓΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟ

Από τον 19ο αιώνα, όσον αφορά την ερμηνεία του Ηρακλείτειου λόγου, αντιμάχονταν
δύο σχολές διανόησης που θυμίζουν τη διαμάχη των ρεαλιστών και νομιναλιστών στη
μεσαιωνική φιλοσοφία. Στην παραδοσιακή μεταφυσική (ρεαλιστική) ερμηνεία “αυτού
του λόγου” κατά τον Ηράκλειτο ως αντικειμενικού κοσμικού νόμου (Weltgezetzt) ή
θεϊκού λόγου αντιστεκόταν μία νομιναλιστική ερμηνεία της φράσης ως απλής αναφοράς
στον λόγο και στη διδασκαλία του ίδιου του Ηρακλείτου. Και οι δύο αυτές ερμηνείες
συνεπάγονται σοβαρές δυσκολίες και πρέπει να απορριφθούν. Η μόνη δυνατότητα για να
αποφύγουμε τις δυσκολίες και των δύο ερμηνειών είναι να αποδεχτούμε ότι η φράση
“αυτός ο λόγος” [o λόγος ὅδε] σε δύο αποσπάσματα του Ηρακλείτου (ήτοι τα
απόσπασματα Β50 και Β1), έχει μεταφορική σημασία. Δηλαδή στο εικονικό
(μεταφορικό) επίπεδο νοήματος η φράση διατηρεί τη σημασία του λόγου, ο οποίος
μπορεί να ακουστεί, ενώ στο αναφορικό επίπεδο νοήματος δηλώνει το σύμπαν. Αυτή η
ερμηνεία, άγνωστη στους σύγχρονους μελετητές, ήταν γνωστή στους αρχαίους
αναγνώστες του Ηρακλείτου, όπως είναι ο Πλάτων (στον Κρατύλο και στο Θεαίτητο), ο
Σέξτος ο Εμπειρικός, ο Ιππόλυτος και ο Φίλων από την Αλεξάνδρεια. Ο Ηράκλειτος
μπορεί να θεωρηθεί ως ο πατέρας της φιλοσοφικής ερμηνευτικής: Για τον ίδιο η τέχνη
της γνώσης δεν είναι μία αιτιατική και υλική εξήγηση (σε αυτό το σημείο διαφωνεί
ριζικά με τους Μιλησίους), αλλά μία τέχνη ερμηνείας της πραγματικότητας, η οποία
νοείται ως κείμενο. Επομένως φιλόσοφος για τον Ηράκλειτο είναι ένας καταρτισμένος
αναγνώστης, ο οποίος γνωρίζει τη γλώσσα της φύσεως και τους κανόνες της σωστής
ανάγνωσης.

Βλέπε την πρόσφατη συναφή βιβλιογραφία του Καθηγητού Α.Lebedev. που είναι συναφής με τον Ηράκλειτο

A.V.Lebedev, The Metaphor of Liber Naturae and the Alphabet Analogy in Heraclitus’ Logos Fragments (With some remarks on

Plato’s „dream theory“ and the origin of the concept of elements“, in: E. Fantino, U. Muss, Ch. Schubert, K. Sier (Hrsg.), “Heraklit

im Kontext“ ( Studia Praesocratica, v.8), Walter de Gruyter: Berlin/ New York 2017, 233-269. A.V.Lebedev. Logos Geraklita:

Rekonstrukciiamysliislova. S novymkriticheskimizdaniemfragmentov, Sankt-Peterburg, “Nauka”, 2014, 533 pp. = Ο λόγος του

Ηρακλείτου. Ανασύσταση της σκέψης και του λόγου του. Με νέα κριτική έκδοση των αποσπασμάτων. Αγία Πετρούπολη, 2014.