Biokemijske funkcije vitamina i iona

Uvod o vitaminima

Povijest otkrića vitamina usko je vezana uz razvoj znanosti o životu općenito, uz činjenicu da
su ljudi relativno rano došli do zaključka da je hrana, odnosno prehrana povezana sa zdravljem
i bolešću. Liječnici u Starom Egiptu hranili su ljude životinjskom jetrom (telećom/goveđom)
ako su imali slabiji vid. U 18. i 19 stoljeću dolazi do naglog razvoja znanosti o životu, a razvija
se i eksperimentalni pristup. James Cook vodio je detaljne brodske dnevnike i u njih upisivao
sve što se na brodovima događa, između ostalog i ono vezano za prehranu posade (zbog
praćenja zaliha hrane). Za prehranu mornara mogla se koristiti samo konzervirana hrana,
sušeno meso, suho voće i povrće (minimalno) – prehrana nije raznovrsna – skorbut –
ispadanje zubi, mornari gladuju i umiru. Cook zna da je Lind (liječnik) istraživao povezanost
hrane i zdravlja (?), a borio se i sa skorbutom na brodovima. Cook je proveo eksperiment,
podijelio je mornare u parove i, uz normalnu, redovnu prehranu, dodavao parovima po neku
namirnicu. Mislio je da je skorbut posljedica nedostatka kiseline pa im je davao različite
kiseline. Par koji je dobivao limun i limetu kao suplement, ozdravio je od skorbuta (nije više
imao simptoma), oni koji su dobivali cider imali su blaže simptome, a ostali nisu imali nikakva
poboljšanja. Sve je zapisivao, a njegove zapise imao je Lind kada je plovio sa svojim mornarima
i davao im voće kako se ne bi pojavila skorbut.
Prvi izolirani vitamin (iz ribljeg ulja) nazvan je antirahitik A (jer je liječio rahitis). Nikolaj Lunin
(Estonija) proveo je pokus s malim miševima i hranio ih mlijekom. Poslije je jednu grupu hranio
samo vodenom fazom mlijeka, a drugu samo lipidnom. Razvijali su se samo oni koji su dobivali
kompletno mlijeko. Zaključio je da mlijeko sadrži neke važne tvari za život i to minimalno dvije
(jer se ne razvijaju niti samo s vodenom niti samo s lipidnom fazom), a razlučio ih je na one
topive u vodi i one topive u mastima.
Kanehiro je primijetio da mornari na japanskim brodovima obolijevaju od beriberi, ali ne i
oficiri. Zaključio je da nema dovoljno proteina u prehrani mornara jer su oni jeli samo rižu
(pogrešno – nije do proteina, ali je do neraznovrsne prehrane). Eijkman otkrio da se
neljuštenom rižom može spriječiti beriberi.
Hopkins postulira da hrana, osim makronutrijentata i energije ima i neke pomoćne faktore
koji su nužni za život.
Fletcher pokušava otkloniti neke komponente hrane u prehrani čovjeka i primjećuje da tada
nastaje bolest. Objavljuje da postoji neki faktor u ljusci riže koji sprječava beriberi.
Suzuki izolirao prvi vitaminski kompleks i nazvao ga je aberična kiselina (B kompleks). Funkprvi
koristi naziv vitamin za otkriće vitamina B1 (otkrio da je on amin, pa je pogrešno mislio za sve
vitamine da su amini). Slova su vitamini dobili po redoslijedu otkrivanja. Vitamin F bila je
smjesa nezasićenih mk (esencijalnih), vitamin H bio je biotin itd. Vitamin K jedini se zove po
funkciji (koagulacija krvi – njemačka riječ koja počinje s k). Vitamini B skupine otkriveni su kao
kompleks (jedinstvena molekula), a tek se poslije, kada se razvila i aparatura, otkrilo da se radi
o više vitamina pa su im se dodavali brojevi (B4 je bio adenin, napušten je pa tako nemamo
sve brojeve od 1 do 12 (također i B7, B8…)). Nijedno područje u znanosti nije dobilo više
Nobelovih nagrada od otkrića vitamina (17).

Vitamini su organske molekule koje imaju ulogu u funkcioniranju stanice, različitih kemijskih
struktura (nemaju puno toga zajedničkog). Uloge su im različite, mnogi su koenzimi ili
prekursori koenzima, a većina ih ima i druge uloge u organizmu (više njih). Tako je i
preporučeni dnevni unos raznolik, od 6 mikrograma do 75 mg (različito na stranicama).
Zajedničko im je da ih treba puno manje od makromolekula. Posljedica manjka vitamina je
hipovitaminoza, što nije jedno stanje ili jedna bolest. Bolesti nedostatka vitamina su
sistemske, pogotovo kod kompleksa B vitamina, teško se identificiraju i dijagnosticiraju jer se
radi o raznolikim simptomima. Hipervitaminoze postoje uglavnom samo za vitamine A, D i K
(nedvojbeno), kao i za vitamin E, ali je, u njegovom slučaju, jako teško doći do hipervitminoze
jer se nalazi u malim količinama (jedino suplementi). Oni se ugrađuju u membrane, a prevelika
količina molekula koje se ugrađuju u membrane mijenja strukturu membrane i ona gubi svoja
svojstva, postaje propusnija, fluidnija. Kod vitamina K je posebno važna njegova količina u
organizmu jer se brzina koagualcije može poremetiti u slučaju premale (presporo grušanje
kod ozljeda – krvarenje) i prevelike (ubrzana koagulacija - tromboza – ugrušci) koncentracije.
Vitamini topivi u vodi ne izazivaju hipervitaminoze jer se efikasno izlučuju iz organizma.

Vitamini sudjeluju u metabolizmu svih stanica, zbog čega su prisutni u svim stanicama i
vrstama hrane. Bioraspoloživost može biti jako različita i ovisna o puno faktora. Vitamini u
hrani nalaze se u različitim kemijskim oblicima, pa bioraspoloživost ovisi o tome koji oblik
dominira. Biorasoloživost B vitmina ovise i o proteolizi jer su ugrađeni u proteine. Dobar izvor
vitamina A je povrće, a biljne stanice maju i veliku količinu vlakana i štite vitamine, A je vezan
na ta vlakna i bioraspoloživost ovisi o tome koliko će se odvojiti od vlakana jer njih ne možemo
probaviti. Stabilnost vitamina ovisi o temperaturi (generalno su nestabilni na visokim
temperaturama), pH (termička obrada na različitim pH različito utječe na stabilnost i
destrukciju vitamina), vlaga, kisik, svjetlo itd.

VITAMIN A (Retinol)

Retinol pri kristalizaciji stvara kristale u obliku križa.

Molekula vitamina A ima ugljikovodični prsten koji u nastavku ima poliizopren, a jedina
polarna skupina je OH skupina na kraju molekule (jedino potencijalno reaktivno mjesto). A2
ima jednu dehidriranu molekulu, a A3 ima jednu hidroksilnu molekulu. U ljudskim stanicama
postoji samo retinol. Vitamin A2 nađen je kod nekih slatkovodnih riba, iako srodne ribe koje
žive u slanoj vodi imaju A1. One ribe koje se tijekom života sele iz slatkih u slane vode imaju i
A1 i A2 vitamin. Nije dokazana veza u metabolizmu vitamina A1 i A2 (oba su aktivna) i ne zna
se zašto bi život riba u slatkoj vodi uvjetovao potrebu za formom vitamina A2. A3 je nađen
samo kod nekih kukaca (rijedak je u prirodi), a isto je aktivan kao i A1 i A2.
Molekula je hidrofobna (ima samo jednu polarnu grupu na kraju), topljiva u lipidima, a slabo
topljiva u vodi. To uvjetuje lokaciju vitamina A u organizmu, pa je najčešće u membrana
stanica i (?). Konjugirane veze mogu primati elektrone od slobodnih radikala što ga čini
antioksidansom. On pri tome postaje stabilan radikal, jer će suvišni elektron biti dobro vezan
u oblaku konjugiranih veza. (???)
RDA je 1mg/kg TM što ga svrstava, prema količini, u srednje vitamine.
Jetra ima najveću ulogu u metabolizmu i pohrani retinola, metabolizam se odivja u
heatocitima, a u zvjezdastim stanicama jetre se pohranjuje (imamo rezervu retinola u
stanicama jetre). Preveliki unos može biti toksičan jer interferira s funkcijom i propusnošću
stanične membrane koja se mijenja i ometa normalne funkcije membrane.
Funkcije retinola su raznovrsne, a pri deficijenciji se prvo vidi njegova uloga u stanicama retine
(mrežnice), a prvi simptom je noćno sljepilo. Međutim, ima i ulogu u diferencijaciji i razvoju
mnogih stanica: kože i mukoznih membrana, mišićnih i koštanih stanica, u razvoju
imunološkog sustava, u eritropoezi. Još jedna uloga je da pospješuje resorpciju željeznih iona
iako je metabolizam još uvijek nepoznat.
Uloge vitamina A uključuju funkcijer etinola, ali i njegovih oksidiranih metabolita: retinala i
retinoične kiseline koji se jednim imenom nazivaju retinoidi. Retinoidi se transportiraju putem
krvi i dolaze do stanica gdje izražavaju svoju aktivnost. Problem je što su hidrofobne molekule.
Retinol se transportira ___ stnaicama, a kad se aktiviraju u jetri ulaze u krv i transportiraju se
putem proteina kroz vodeni medij: proteini koji vežu retinoide (svaki retinoid imasvoj, ne
postoji univerzalni). U stanicama se također vežu na proteine, stanične proteine koji vežu
retinoide koji ih transportiraju kroz stanicu (cRBP). Receptori za retinoide (retinoičnu kiselinu)
su transkripcijski faktori koji vežu retinoičnu kiselinu i aktiviraju ih.
Jetra ima dvije važne vrste stanica: hepatocite i zvjedaste stanice. Retinol u krvotok dolazi
putem prehrane. Retinol se esterificira (OH skupina reagira s masnom kiselinom
(palmitinskom) i dobivamo retinilester) pa se tako transportira, kako OH skupina ne bi stvarala
polarne reakcije. U stanicama hepatocita postoji enzim (retinoil ester hidrolaza) koji
deesterificira taj ester. Veže se na CRBP. Tada vitmian A ima nekoliko mogćih sudbina. Ako je
potreba u nekim stanicama velika, on se može transportirati u krvi i do drugih stanica (veže
se na plazma RBP). Ako je potreba u roganizmu geenralno mala, difuzijom ce se prenijeti u
zvjezdastim stanicama gdje će se ponovno esterificirati (ako je velika količina na malom
mjestu, uvijek je u formi estera), enzim ARAT (acil-coA retinol aciltransferaza) koji koristi CoA
za energiju. LRAT je lecitin retinol aciltransferaza koji također može esterificirati.
treća moguća sudbina je ako imamo dovoljnu količinu vitamina A u rganizm, ali i u zvjezdastim
stanicama (nema više difuzije u zvjezdaste stanice), suvišni vitmain A će se razgraditi
djelovanjem citokroma P450 i izlučuje ga iz organizma. 4 sudbina je metabolizacacija u
hepatocitima: uključuje reakcije oksidacije retinola (OH skupine). Prva reakcija retinol
dehidrogenaza – retinol u retinal, a uvjetno se događa i izomerizacija iz trans u cis položaj (11
cis retinal), on je u stanicama hepatocita vezan na c Retinal binding protein. To je forma
vitamina A koji je potreban za ciklus vida i može biti transportiran u stanice oka. Osim toga
može se dalje ____ uz pomoc retinal ___ i prevodi se u retinoičnu kiselinu, ponovo se
izomerizira cis u trans oblik, iako je djelomicno i u cis obliku. Retinoicna kiselina ima ulogu u
diferencijaciji stanica,vee se na ___i transportira u stanice gdje je potrebna. Može se i ona
razgraditi. deesterifikacija i izbacivanje u krvotok, prebacuje se u stelearne stanice i ponovno
se esterificira i pohranjuje, razgrađuje se putem cP450 ili oksidacija do retinala (11 cis retinal)
i retinoične kiseline. RBP – oblik rukavice za bejzbol koja ima udubinu u koju se hvata loptica,
u tu se udubinu veže retinol. Za svaki retinoid postoji drugačije aktivno mjesto i specifično se
veže suspstrat za svaki od tih RBP proteina.
ciklus vida
Retinal dolazi iz jetre u formi 11 cis retinala, ali se i transoblik nalazi u ravnoteži i može se
prevesti u cis oblik. 11 cis retinal ulazi u stanicu oka i reagira s proteinom opsinom. Opsin ima
specificno mjesto vezanja retinala (aldehidna grupa retinala i lizinska amino grupa opsina
reagiraju), a taj se kompleks naziva rodopsin (fotosenzibilna molekula – ako je se osvjetli i
dobije fotone svjetla, apsorbira energiju fotona i to dovodi do konformacijske promjene,
odnosno izomerizacije iz cis u trans oblik – batorodopsin i ta molekula je energetski bogatiji
spoj. batorodopsin otpušta proton iz veze između proteinai retinala te nastaje metarodopsin
i dolazi do konformacije promjene opsina što dovodi do prijenosa signala u stanici oka. nA
molekulu opsina vezan je G protein (translucin) koji ima 3 podjedinice (alfa beta gama) i veze
se na opsin. alfa podjedinca imamjesto za vezanje gdpa. Dolazi d zamjene gdpa gtpom čime
se g proetin aktivira. alfa podejdinica se veze na fosfodiesterazu, cijepa jednu vezu u ciklo
gmpu i dobivamo gmp. Stanica koja nije osvjetljena ima visoku konc ciklo gmpa,a osvjetljena
ima visoku konc gmpa. Metarodopsin se odvaja od opsina i on je slobodan vezat se ponovo
na cis retinala, ametarodopsin se vraca u bolik trans retinala koji se prevodi u cis itd.
Oko se sastoji od vise slojeva stanica, a slika se stvara u stanicama mrežnice koje generiraju
signal živčanim stanicama. Epitelne stanice dijele krvnu žilu od stanica mrežnice. Stanice
mrežnice mogu biti štapićaste i stožaste. Ciklus vida događa se između štapićastih staanica i
epitelnih stanica. 11 cis retinal ulazi u fotoreceptorsku stanicu (štapićastu stanicu). Ta stanica
je puna diskova (fotoreceptorski diskovi), opdsjeća na stanice kloroplaste. T i diskovi su
membranske tvorbe koje u sebi sadrže opsin. On prolazi kroz cijelu membranu i reagira s 11
cis retinalom i nastaje rodopsin. on SE MOŽE I NE MORA osvjetljiti. One koje su osvjetljene u
njima se rodopsin pretvara u batorodopsin, potom metarodopsin na kojeg se veze g protein.
nakoj toga metarodopsin otpusta opsini nastaje tran retinal koji se moze izomerizirati u cis i
ponovno uci u reakciju. kada je stanica osvjetljena ciklo gmp prelazi u gmp. Ako je u stanici
pristuan ciklo gmp on se veze na ciklo gmp kanale (nema svjetla), a to su kanali za kalcij i natrij
i kanal je tada otvoren. Kalcijeve ione transportira u stanicu, a natrijeve van stanice. Natrijevi
idu niz koncentraciju gradijenta, a kalcijevi uz i nagoomilavaju se u stanici receptora. Kada je
osvjeltjen, gmp se veze na kanale i zatvara kanal, alcij i natrij s ene transportiraju,
nagomilavaju se izvan stanice i to je signal za zvicanu stanicu da se pokrene zivcani impuls.
Retinoična kiselina nasatje u hepatocitima i transportira se u stanice (signal za diferencijaciju).
Sve stancie imaju reeptore za retinoicnu kiselinu
Razlika je u metabolizmu citokroma p26 koji se u nekim stanicama eksprimiraju a u nekim ne.
oN RAZGRADUJE RETINOIcnu kiselinu. Ako se u tim stanicama proizvodi cyp26, onda
retinoicna kiselina moze djelovat na diferencijaciju. (1:05)
. Taj se kompleks transportira u jezgru stanice i veze se na preotein rar (receptor za retinoicnu
kiselinu). on ne stoji sam u stanici vec ima drugu podjedinicu rxr protein (retinoid x receptor).
Ti rar i rxr se vezu na ____

TIAMIN (Vitamin B1)

Kompleksna molekula s dva heterociklična aromatična prstena, jedan sadrži dušikove atome,
a drugi dušik i sumpor. Molekula je hidrofilna, polarna i stoga topiva u vodi.
Tiamin je prekursor tiamin pirofosfata, najvažnijeg metabolita ovog vitamina te tiamin
difosfata, također važnog koenzma. Tiamin trifosfat i adenozil tiamin trifosfat nemaju važnu
ulougu u ljudskom organizmu.
Uloge tiamina u organizmu pretežno su uloge koenzima u nekim enzimima poput piruvat
dehidrogenaze, alfa ketoglutarat dehidrogenaze, translokaze i enzima uključenih u razgradnju
nekih AK. Tamin se nalazi u gotovo svim stanicama u ljudskom organizmu, ali je posebno važan
za funkciju srca i krvožilnog sustava, i funkcije mozga i živčanog sustava.
Transketolaza katalizarira reakciju prijenosa 2 C atoma sa ksiloza-5-fosfata na riboza-5-fosfata
stvarajući tako gliceraldehid-3-fosfat i sedoheptuloza-7-fosfat. Aktivno mjesto enzima je C
atom u centralnom heterocikličnom prstenu TPP-a, između dušikovog i sumpornog atoma.
Taj uglik sadrži veoma kiseo proton zbog toga što dušik i sumpor privlače elektrone k sebi, a
to ugljik čini dobrim neutrofilom u reakciji neutrofilne suptitucije. Taj nukleofil napada ksilozu-
5-P pri čemu nastaje aktivni intemedijer. U drugoj fazi gliceraldehid-3-P napušta aktivno
mjesto, a preostala 2 C atoma premještaju se na ribozu-5-P pri čemu nastaje sedoheptuloza-
7-P.
Glavni izvori vitamin B1 u hrani su namirnice poput žitarica, mesa, ribe, mlijeka, jaja, krumpira,
jetre i zelenog povrća.
Preporučena dnevna doza iznosi 1,5 mg/kg TM. Deficit se javlja generalno s malnutricijom, a
uzrokuje različite metaboličke poremećaje, neurodegenerativne promjene, gubitak TM,
onemogućenu kontrolu mišićne aktivnost i smrt. Resorpcija tiamina smanjena je pri deficitu
folata, a može biti i poremećana hranom bogatom tiaminazom, enzimom koji degradira
tiamin. Nalazi s u sirovoj ribi i školjkama (termolabilan je) i bakterijama koje ga sintetiziraju.
Također, antitiaminske faktore može se pronaći u kavi i čaju. Resorpcija tiamina može biti
smanjena i kod osoba s GI poremećajima, alkoholizmom ili učestalim povraćanjem.

RIBOFLAVIN (Vitamin B2)

Riboflavin je građen iz 2 dijela: riboze i flavina, heterociklične molekule s 4 dušikova atoma.
Vitamin je hidrofilan, topiv u vodi. Metaboliti riboflavina dva su poznata koenzima: flavin
mononukleotid (FMN) i flavin adenin dinukleotid (FAD). Oba su koenzima transfer molekule
za elektrone u mnogim reakcijama stvaranja energije. Metaboličke uloge riboflavina su rast i
cijeljenje rana, iskorištavanje energije iz ugljikohidrata, sinteza epitelnih stanica i eritrocita.
FAD i FMN sadrže flavinski prsten s dušikom koji privlači elektrone i veže protone. Mogu
sudjelovati u dvoelektronskim redukcijama ili redukcijama samo jednog elektrona. Zbog
navedenog su FAD i FMN koenzimi u oksidoreduktazama, od kojih je najpoznatiji NADH:FMN
oksidoreduktaza. Drugi je primjer nitroreduktaza koji ima veliko, otvoreno aktivno mjesto s
FMN zbog čega može privući elektrone brojnih supstrata. Glavni izvori u hrani su žitarice,
zeleno povrće, orašasti plodovi, mlijeko, jaja, meso. Preporučena dnevna doza je 1,7 mg/kg
TM. Deficit se rijetko javlja, najčešće kod opće malnutricije u organizmu. Specifičan simptom
deficita je angularni stomatitis – lezije na koži u kutu usana.

NIACIN (Vitamin B3)

Niacin je miks dvije različite molekule, nikotinamida i nikotinske kiseline. Nikotinamid je
aktivni obil u ljudskom organizmu. Jednostavna molekula s jednim aromatičnim prstenom i
dušikom te amidnom skupinom koja može biti i deaminirana. Molekula je hidrofilna, odnosno
topiva u vodi.
Niacin sudjeluje u sintezi koenzima energetskog metabolizma, nikotinamid adenin
dinukleotida (NAD+) i nikotinamid adenin dinukleotid fosfata (NADP+), koji djeluju kao
donori/akeptori protona i elektrona u oksidoredukcijskim reakcijama. Osim u metabolizmu
energije (u ciklusu limunske kiseline nastaju tri molekule NADH koje u procesu oksidativne
fosforilacije daju molekule ATP-a), sudjeluje i u sintezi živčanog tkiva, stanica kože i izgradnji
gastrointestinalnog sustava. NAD se može sintetizirati iz nikotinamida ili nikotinske kiseline.
Ako se NAD+ sintetizira iz nikotinamida, u prvoj reakciji fosforilacije nastaje nikotinamid
mononukleotid, a potom, uz ATP, nastaje nikotinamid adenin dinukleotid. Ako nastaje iz
nikotinata, reakcijom fosforilacije prvo nastaje nikotinat mononukleotid, potom uz ATP
nastaje nikotinat adednin dinukleotid, a onda, uz glutamin kao izvor amino grupe, nastaje
NAD+. On se koristi za redoks reakcije u mnogim reakcijama energetskog metabolizma ili za
(poli)ribozilaciju proteina kao izvor ADP-a, pri čemu nastaju N-glikozidi koji imaju ulogu u
staničnoj signalizaciji tako da utječu na aktivnost G-proteina).
Vitamin B3 također se nalazi u svim vrstama hrane, a glavni su izvori mliječni proizvodi, perad,
meso, riba, orašasti plodovi i jaja. Deficit uzrokuje pelagru.

PANTOTENSKA KISELINA (Vitamin B5)

Molekula je izduljene strukture s hidroksilnom skupinom na jednom kraju, karbokisilnom na
drugom kraju te s hidroksilnom, amino i karbonilnom grupom u sredini molekule. Sve su te
grupe polarne što cijelu molekulu čini hidrofilnom i topivom u vodi. Aktivni oblici ovog
vitamina su CoA i protein nosač acila (ACP), čija je uloga prijenos acilnih skupina.
Pantotenat se sintetizira iz AK valina koja podliježe transaminaciji s alfa-keto glutaratom.
Potom se metilira pri čemu nastaje 2-dehidropantoat
CoA sintetizira se iz pantotenata. Sastoji se od 3 dijela: pantotenske molekule u sredini,
adenozina na jednoj strani i cisteina na drugoj strani. Sinteza počinje aktivacijom pantotenske
terminalne hidroksilne grupe koristeći ATP. Nakon toga, nastala molekula konjugira se s
cisteinom. Energiju potrebna za kreiranje nove kovalentne veze pruža CTP koji se hidrolizira
na CMP i PPi. Produkt ove reakcije se dekarbokislira i konjugira s molekulom ATP tako da ADP
postaje dio CoA, a PPi izlazi kao jedan od produkata. Finalna fosforilacija riboze uključuje ATP
za transfer fosfatne grupe na ribozu. CoA ima ključnu ulogu u oslobađanju E iz ugljikohidrata
i masti. On stvara visokoenergetske tioesterske veze s karboksilnim kiselinama koje prenosi
na mjesta gdje su one potrebne. CoA i ACP uključeni su u metabolizam ugljikohidrata, proteina
i lipida, a potrebni su i za sintezu lipida, neurotransmitera, steroidnih hormona, porfirina i
hemoglobina.

PIRIDOKSIN (Vitamin B6)

Piridoksin se može oksidirati u pirdoksal ili aminirati u piridoksamin. Metabolički aktivni oblivi
ovog vitamina su fosforilirani: piridoksal-5-P i piridoksamin-5-P. Piridoksal-5-P može primiti
amino skupinu, a piridoksmin može donirati amino skupinu, što je ključ njihove metaboličke
uloge. Piridoksin sudjeluje u reakcijama tranaminacije stoga se nalazi u većini stanica
organizma. Važan je za funkcije mozga, eritropoezu, degradaciju proteina i metabolizam AK,
sintezu antitijela i održavanje imunosnog sustava. Piridoksal fosfat nalazi se u aktivnom
mjestu enzima i može reagirati s bilo kojom molekulom koja sadrži amino grupu pri čemu
stvara intermedijer (schiffovu bazu). Dolazi do hidrolize te se, zbog skupine elektroflnih
molekula, pomiče dvostruka veza koja se hidrolizira, aminio grupa ostaje na koenzimu i
nastaje pridoksamin. Enzim transaminaza, koji za koenzim ima piridoksin, ima dvije
konformacije, piridoksalnu i piridoksaminsku. Piridoksalna ima veći afinitet prema AK, a
piridoksaminska prema ketokiselinama. Konformaciju uvjetuje u kojem smjeru ide reakcija.
Zbog toga reakcija ide u oba smjera.
Kao i drugi vitamini B skupine, B6 je također prisutan u svim stanicama stoga su izvori u hrani
raznovrsni: leguminoze, orašasti plodovi, jaja, meso i riba, žitarice. Deficit se rijetko javlja. RDA
iznosi 1,3-1,7 mcg/kg TM, a ovisi o količini unosa proteina (više proteina zahtijeva više
vitamina B6). Smanjena koncentracija piridoksal fosfata može izazvati koronarne bolesti zbog
povećane koncentracije homocisteina (onemogućena je pretvorba u cistein) što može
uzrokovati promjene u krvnim žilama, koagulacijskoj kaskadi, učestale lomove u starijih osoba
i erektilnu disfunkciju.

BIOTIN (Vitamin B7, B8, H)

Biotin sadrži dva heterociklična prstena i linearni dio, karboksilnu kiselinu. On djeluje kao
prostetska skupina koja prenosi karboksilnu skupinu. Na enzim karbokislazu je vezan u obliku
karboksibiotina kovalentnom vezom na epsilon-amino skupinu lizina karboksilaze.
Karboksilnu skupinu prenosi na jednom od dušikovih iona u heterocikličnom dijelu.
Kada se konzumira hranom, biotin se apsorbira i ulazi u biotin ciklus. Prvo se aktivira ATP-om
uz enzim biotin protein ligazu. Intermedijer biotinil-5-AMP puca i biotin se transferira na
terminalnu amino grupu lizinskog ostatka pri čemu nastaje holokarboksilaza. Kada se taj
protein degradira proteolizom, biotin ostaje vezan na lizin, a ta molekula zove se biocitin.
Biocitin se, uz pomoć biotinidaze razgrađuje na biotin i lizin. Biotin se tada može opet aktivirati
i proći biotinski ciklus. Na ovaj način molekula se može ponono iskoristiti zbog čega su i
potrebe za njom mnogo manje.
Odlučujući korak u sintezi MK je ireverzibilna reakcija karboksilacije acetil-CoA u malonil-CoA.
Reakcija je katalizirana acetil-CoA karboksilazom koja ima biotin kao prostetku skupinu pri
čemu on prenosi karboksilnu skupinu. U prvoj reakciji ATP aktivira CO 2 pri čemu se oslobađa
ADP, a produkt je karboksi-fosfat s nestabilnom vezom koja je izložena nukleofilnom napadu
amino grupe biotina. Karboksilna grupa tako se veže na biotin. U drugoj reakciji veza između
karboksilne grupe i biotina napadnuta je od strane acetil-CoA, transferira se karboksilna grupa
i nastaje malonil-CoA te se oslobađa biotin.
Piruvat karboksilaza u prvoj reakciji glukoneogeneze katalizira karboksilaciju piruvata u
oksaloacetat. Ona također ima biotin za prostetsku skupinu i istim mehanizmom reakcije
prenosi karboksilnu skupinu.
Biotin je također prisutan u svim stanicama i stoga prisutan u većini namirnica, a glavni su
izvori jetra, bubrezi, žumanjak, perad, žitarice, leguminoze, čokolada, banana, cvjetača,
Brewerov kvasac itd.
Deficit je rijedak i posljedica opće neuhranjenosti. Moguć je urođeni sindrom nedostatka
biotinidaze koja cijepa vezu između proteina i biotina. Simptomi deficita su opadanje kose,
hepatomegalija, splenomegalija, problemi u govoru, povraćanje i koma.

FOLNA KISELINA (Vitamin B9)

Velika, kompleksna molekula. Sastoji se od nekoliko dijelova: heterociklički dio pterinski
prsten, p-aminobenzojeva kiselina (zajedno s pterinskim prstenom čini pterinsku kiselinu) i
glutaminska kiselina (kemijski naziv cijele molekule je pteroilglutaminska kiselina). Molekula
je dobro topljiva u vodi, jedan od topljivijih vitamina. Kompleksnost strukture zahtjeva mnogo
koraka u sintezi, a zbog toga su i deficijencije češće.
Folna kiselina nije aktivna već se reducira u tetrahidrofolnu kiselinu uz pomoć enzima
dihidrofolat reduktaza). Još dvije aktivne forme su N5-metiltetrahidrofolat i N5,10-
metilentetrahidrofolat.
Folna kiselina sudjeluje u reakcijama metiliranja (postsintetska modifikacija proteina i DNA).
Metiliranje DNA jedan je od mehanizama regulacije ekspresije gena. Folat također sudjeluje
u sintezi eritrocita, također metiliranjem.
U reakciji metiliranja proteina ili nukleinskih kiselina, donor metilne skupine je S-
adenozilmetionin. On nastaje iz metionina i ATP-a (metioninadenozil transferaza), pri čemu
se sva 3 fosfata oslobađaju se iz reakcije, a metionin se veže sumporom na adenozin. Sumpor
postaje pozitivno nabijen zbog čega je spoj nestabilan i metilna se skupina lako odvaja (zbog
toga je dobar donor metilne skupine uz pomoć metiltransferaze). Spoj koji ostaje nakon
odvajanja metilne skupine je S-adenozilhomocistein koji se hidrolizira na adenozin i
homocistein. Homocistein se koristi za sintezu metionina uz pomoć metionin sintaze koji
koristi metilnu grupu sa N5-tetrahidrofolata. Tetrahidrofolat ne predaje metilnu skupinu
direktno već preko vitamina B12 Homocistein se može i konjugirati sa serinom (potreban VB6)
stvarajući cistationin koji se hidrolizira i nastaje cistein (ako nema piridoksina povećava se
razina homocisteina).
Metiliranjem tetrahidrofolata na 5. i 10. C atomu nastaje 5,10-metilentetrahidrofolat koji
sudjeluje u sintezi nukleinskih kiselina. Redukcijom 5,10-metilentetrahidrofolata uz pomoć
NADPH i FAD kao prostetskih skupina nastaje 5-metiltetrahidrofolat koji sudjeluje u
reakcijama metionin sintaze.
Metabolička ulogu uključuje reakcije metilacije proteina, DNA i histona (metiliranjem se
histoni aktiviraju za duplikaciju DNA – utjecaj na ekspresiju gena), lipida u sintezi
fosfatidiletanolamina i fofatidilkolina. RDA ovisi o različitim faktorima (150-600 mcg/kg TM),
povišene potrebe posebno u trudnoći. Deficit folne kiseline može izazvati prerani porođaj ili
poremećaj izgradnje živčanog sustava djeteta (spina bifida). Deficit se uočava kasno jer
organizam stvara zalihe folne kiseline u jetri, a izaziva megaloblastičnu anemiju – manji broj
povećanih eritrocita koji slabije transportiraju kisik. Deficit može biti posljedica koznumacije
određenih lijekova (fenitoin, metotreksat, barbiturati i oralni kontraceptivi), alkoholizma,
bolesti probavnog sustava, opće neuhranjenosti ili uklanjanje određenog dijela crijeva.

CIJANOKOBALAMIN (Vitamin B12)

Najkompleksnija organska molekula u ljudskom organizmu i najveći organski spoj. Sastoji se
od porfirinskog prstena i imadizolnih prstena histidina, a sintetizira se iz AK. Sadrži kobalt koji
je koordinatno vezan na dušike, a to je jedina njegova uloga u organizmu. Cijaokobalamin ima
mnogo hidrofilnih grupa koje vežu vodu, međutim, s obzirom na njegovu veličinu, relativno
slabo topljiv u vodi (najmanje topljiv od svih vitamina topivih u vodi). Na kobalt se može vezati
metilna grupa, cijano grupa i adenoziln pa razlikujemo metilkobalamin, cijanokobalamin i
adenozikobalamin. Većinom se nalazi vezan na neki protein.
B12 je jedini vitamin koji je sintetiziran isključivo od strane MO (bakterije koje rastu na
korijenu biljaka), te se može naći samo u namirnicama životinjskog podrijetla. RDA iznosi 2-6
mcg/kg TM. Metabolička uloga uključuje metiliranje, odnosno sudjelovanje u eritropoezi,
održavanju središnjeg živčanog sustava, funkcija mozga i leđne moždine.
B12 ne cirkulira i ne resorbira se samostalno u organizmu. U duodenumu se veže na unutrašnji
faktor (IF). On se izlučuje u želudac, a stvaraju ga parijetalne stanice. B21 se veže na IF i taj
kompleks ulazi u tanko crijevo. Epitelne stanice tankog crijeva sadrže receptore (sastoje se od
dva dijela: kubilin i megalin) za IF zbog čega privlače kompleks i resorbiraju B12. On se tada
veže za protein transkobalamin II i nosi ga do krvi, odnosno do mezentefrične portalne vene.
Stanice koje trebaju kobalamin imaju na sebi receptore za TCII, kompleks se veže, ulazi u
stanicu i tamo se razgrađuje. Kobalamin se metilira ili adenozilira kako bi se iskoristio u
mitohondrijima.Drugi put je da se mezenteričnom veom vezan na hepatokorin koji ima svoj
receptor dovodi do hepatocita gdje se pohranjuje. Kad je potreban organizmu, izlučuje se
putem žuči iz jetre vezan na hepatokorin, a potom na IF.