EVROPSKI UNIVERZITET KALLOS TUZLA

FAKULTET ZDRAVSTVENIH NAUKA

ODSJEK: SESTRINSTVO

SEMINARSKI RAD

Predmet: Biohemija

TEMA: HEMOGLOBIN I MIOGLOBIN

Mentor: Student:
Doc.dr Halida Mhmutbegović - Poljaković Semina Muratović

Tuzla, April, 2023

SAŽETAK
Željezo je bitan element, tehnički najvažniji. Nezamjenjiv je u biološkim sistemima. Život čovjeka
bez željeza je nezamisliv. Ima ga u crvenim krvnim zrncima (eritrocitima). Može vezati kisik pa
sudjeluje u njegovu transportu. Sastavni je dio procesa staničnog disanja kao prenositelj elektrona.
Brojni proteini u svojoj strukturi sadrže željezo. Željezo u čovjekov organizam dospijeva hranom.
Uravnoteženom prehranom osigurava se količina željeza potrebna za normalan rad ljudskog
organizma. Višak željeza je opasan pa su razvijeni i obrambeni mehanizmi koji tijelo štite od
neželjenih posljedica. Istraživanja hemije željeza omogućila su razumijevanje mehanizma njegova
djelovanja u metaboličkim procesima. Poznat je niz bolesti kojima je uzrok abnormalan
metabolizam željeza.

Ključne riječi: Željezo, biološki sistem, kisik

SUMMARY

Iron is an essential element, technically the most important. It is irreplaceable in biological

systems. The life of a man without iron is unimaginable. It is found in red blood cells
(erythrocytes). It can bind oxygen and participate in its transport. It is an integral part of the cellular
respiration process as an electron carrier. Numerous proteins contain iron in their structure. Iron
enters the human body through food. A balanced diet ensures the amount of iron required for the
normal functioning of the human body. An excess of iron is dangerous, so defense mechanisms
have been developed to protect the body from unwanted consequences. Research into the
chemistry of iron has made it possible to understand the mechanism of its action in metabolic
processes. A number of diseases are known, the cause of which is abnormal iron metabolism.

Keywords: Iron, biological system, oxygen

SADRŽAJ:

1. UVOD ......................................................................................................................................... 1

1.1 Željezo.................................................................................................................................. 1

2. HEMOGLOBIN I MIOGLOBIN ............................................................................................... 3

2.1 Struktura hemoglobina ......................................................................................................... 6

2.1.1 Nastajanje hemoglobina………………………………………………………………..7

2.1.2 Razgradnja……………………………………………………………………………..7

2.1.3 Dijagnostika……………………………………………………………………………7

2.2 Mioglobin………………………………………………………………………………….8

2.2.1 Rzlike hemoglobin - mioglobin………………………………………………………..9

2.2.2 Uloga u bolesti………………………………………………………………………..10

2.2.3 Olakšavanje difuzije O2………………………………………………………………10

2.2.4 Difuzija mioglobina…………………………………………………………………..10

2.2.5 Oksimioglobin………………………………………………………………………...11

2.3 Struktura hema ................................................................................................................... 11

3. ZAKLJUČAK ........................................................................................................................... 13

4. LITERATURA ......................................................................................................................... 14
1. UVOD

1.1 Željezo

Ukupna količina gvožđa u organizmu odraslog covjeka iznosi 3,5-4g. Ovo je jedan veoma toksičan
metal, ali se njegova toksičnost sprječava kompleksiranjem gvožđa sa proteinima.

Svi proteini koji sadrze gvožđe se mogu podijeliti na: proteine koji sadrže hem i hem vezujuće
gvožđe (hemoglobin, mioglobin, citohromi i hemoproteidi) i na proteine koji ne sadrže hem, a
vezuju željezo (feritin, transferin, flavoproteini). U ovim proteinima željezo ima centralnu ulogu
u transportu kiseonika i energetskom metabolizmu.

Željezo se dnevno normalnom ishranom unosi u organizam u kolicini od 10-20mg, ali se od toga
apsorbuje oko 1-2 mg željeza (10-15% od ukupno unijetog željeza) i isto toliko izgubi. Kod žena
se željezo dodatno gubi tokom menstrualnog ciklusa. Apsorpcija željeza se odvija na nivou
duodenuma i proksimalnog jejunuma. Željezo unijeto hranom može se apsorbovati na dva nacina:
kao željezo vezano za hem i kao nehem željezo.

Željezo vezano za hem nalazi se u mesu kao sastavni dio hemoproteina: hemoglobina i mioglobina.
Ne-hem željezo je prisutno u hrani kao Fe+3. Da bi se apsorbovalo, nehem željezo se redukuje u
Fe+2 na dva načina: neenzimski, pod dejstvom želudačne kiseline i redukujučih supstanci prisutnih
u hrani, poput askorbinske kiseline ili enzimski, dejstvom duodenalne citohrom b-reduktaze.

Željezo se u krvnoj plazmi transportuje vezano za apotransferin, β1-glikoprotein. Ovaj protein

sintetiše jetra i svaki molekul apotransferina je sposoban da veže dva atoma feri jona. Željezo se u
sastavu TF prenosi do ciljnih tkiva koja moraju da posjeduju specifičan receptor na površini svojih
ćelija, transferinski receptor 1. U uslovima niske koncentracije serumskog željeza povečava se
nivo ekspresije transferinskog receptora na membranama ćelija ciljnih tkiva i obrnuto, čime je
TFR1 odgovoran za homeostazu željeza na nivou ćelije. Novija istraživanja su pokazala da pored
TF postoje i drugi transporteri željeza poput H proteina i njegovog receptora, kalcijumovih kanala
na kardiomiocitima i izoferitina.

Ovako transportovano željezo se skladišti, a hepatociti i ćelije retikuloendotelnog sistema, poput

makrofaga i monocita, predstavljaju glavne ćelije za skladištenje željeza u ljudskom organizmu.
Željezo, oslobođeno iz endozoma, u ćeliji ima trojaku sudbinu: može da bude uskladišteno u
1
sastavu proteina feritina; može da bude iskorišćeno u metaboličkim putevima (poput sinteze hema
u mitohondrijama) ili može da bude transportovano iz ćelije preko transportera feroportina 1.
Feritin (FT) je glavni protein odgovoran za skladištenje željeza, prije svega u tkivima i organima
koji vrše sintezu hemoglobina i drugih hemoproteina. Oko 80% željeza prisutnog u ljudskom
organizmu koristi se u eritroblastima za sintezu hemoglobina.

Ljudski organizam posjeduje nekoliko mehanizama odgovornih za regulaciju metabolizma

željeza. Znamo da ne postoji fizioloski put ekskrecije željeza iz organizma tako da apsorpcija
željeza mora da bude regulisana da odgovara dnevnim gubicima. U slučaju nedostatka željeza u
organizmu, gotovo sva količina apsorbovanog željeza predaje se apotransferinu u cirkulaciji, a
uskladišteno željezo se oslobađa iz svojih depoa.

S druge strane, u uslovima viška željeza dolazi do intenzivnijeg skladištenja usljed povečane
sinteze feritina, dok se veoma male količine željeza predaju skoro potpuno zasičenom transferinu.
Višak željeza koji se nalazi u sastavu feritina enterocita gubi se njihovom deskvamacijom. Svi ovi
mehanizmi su veoma strogo regulisani, kako na sistemskom, tako i na ćelijskom nivou.

2
2. HEMOGLOBIN I MIOGLOBIN
Hemoglobin i mioglobin su povezani u primarnoj sekvenci. Iako se većina aminokiselina razlikuje
između ove dvije sekvence, promjene aminokiselina između dva proteina općenito su
konzervativne. Još upečatljivije je da su sekundarne strukture mioglobina i podjedinice
hemoglobina gotovo identične. Oba proteina su uglavnom alfa spiralna, a spirale se uklapaju na
sličan način. Jedan O 2 molekul je vezan za svaki proteinski molekul koordinatnom kovalentnom
vezom za atom željeza (Fe (II)) u hem grupi. Hem je kvadratni planarni molekul koji sadrži četiri
pirolne grupe, čiji azoti formiraju koordinatne kovalentne veze sa četiri od šest dostupnih pozicija
gvožđa. Jedna pozicija se koristi za formiranje koordinatne kovalentne veze sa bočnim lancem
jedne histidinske amino kiseline proteina, koja se naziva proksimalni histidin. Šesta i posljednja
orbitala se koristi za kisik. Prazan je u neoksigeniranim oblicima hemoglobina i mioglobina.

Kada molekularni kiseonik naiđe na izolovanu molekulu hema, on brzo pretvara Fe (II) u Fe (III).
Oksidirani hem vrlo slabo veže kiseonik. Očigledno, ako bi se to dogodilo Fe (II) grupama
hemoglobina i mioglobina, proteini bi bili manje korisni kao prenosioci kiseonika. Oksidacija hem
gvožđa je sprječena prisustvom distalnog histidinskog bočnog lanca, koji sprječava O2 da formira
linearnu Fe–O–O vezu. Veza između Fe i O 2 je savijena, što znači da ova veza nije tako jaka
koliko bi mogla biti. Slabije vezivanje kiseonika znači lakše oslobađanje kiseonika. Ovo je važan
princip u razumijevanju ne samo heme hema, već i regulacije afiniteta hemoglobina prema kisiku.

Razlike između hemoglobina i mioglobina najvažnije su na nivou kvartarne strukture. Hemoglobin

je tetramer sastavljen od po dvije od dvije vrste blisko povezanih podjedinica, alfa i beta.
Mioglobin je monomer (tako da uopšte nema kvartarnu strukturu). Mioglobin veže kiseonik čvršće
nego hemoglobin. Ova razlika u energiji vezivanja odražava kretanje kisika iz krvotoka do stanica,
od hemoglobina do mioglobina.

Vezanje O2 za mioglobin je jednostavna ravnotežna reakcija:

Svaki molekul mioglobina je sposoban da veže jedan kiseonik, jer mioglobin sadrži jedan hem po
molekulu. Iako se reakcija mioglobina i kiseonika odvija u rastvoru, zgodno je izmeriti

3
koncentraciju kiseonika u smislu njegovog parcijalnog pritiska, količine gasa u atmosferi koja je
u ravnoteži sa kiseonikom u rastvoru.

Kriva titracije mioglobina sa kiseonikom je hiperbola, , gdje je Y udio

oksigeniranog mioglobina, pO₂ je parcijalni pritisak O₂, izražen u torr (mm Hg; 760 torr = 1
atmosfera) i P 0 je parcijalni pritisak O₂ potreban za vezanje 50% mioglobina molekule. Izvođenje
ove jednadžbe iz konstante ravnoteže za vezivanje ovdje se ne reprodukuje, ali se može naći u
mnogim standardnim udžbenicima hemije i biohemije. U gornjoj jednačini, ako je Y postavljen na
0,5, P 50 = pO₂.

Slika 1 – šematski prikaz mioglobina sa oksigenom; Izvor – placebo.hr, 2003

U standardnim fiziološkim uslovima, vezanje P 50 za O 2 za mioglobin je približno 1 torr. Budući

da atmosfera ima otprilike 21% kisika, pri 1 atmosferi pritiska, pO₂ = 0,21 × 760 = 159 tora
mioglobin bi bio gotovo potpuno zasićen:

4
Budući da je pO₂ u krvi niži od atmosferskog pO₂, Y varira od 0,91 (venska krv) do 0,97 (arterijska
krv). Budući da hemoglobin ima četiri podjedinice, njegovo vezivanje kisika može odražavati
višestruke ravnoteže:

Konstante ravnoteže za ova četiri događaja vezivanja O 2 zavise jedna od druge i od uslova
rješenja. Utjecaj vezivanja jednog kisika na vezivanje drugog kisika naziva se homotropnim
efektom. Sve u svemu, ovo kooperativno ravnotežno vezivanje čini krivulju vezivanja
sigmoidnom, a ne hiperboličnom. P 50 hemoglobina u crvenim krvnim zrncima je oko 26 tora u
normalnim fiziološkim uslovima. U alveolama pluća, pO₂ je oko 100 tora, au tkivima blizu 20 tora.
Dakle, možete očekivati da će hemoglobin biti oko 80% opterećen u plućima i nešto više od 40%
kisikom u kapilarama tkiva. U stvari, hemoglobin može biti više zasićen O₂ u plućima i manje
zasićen u kapilarama.

Kooperativnost je složena tema; jedan model je interkonverzija hemoglobina između dva stanja –
T (napeta) i R (opuštena) konformacija – molekula. R stanje ima veći afinitet prema kiseoniku. U
uslovima gde je pO₂ visok (kao što je u plućima), R stanje je favorizovano; u uslovima gde je pO₂
nizak (kao kod vježbanja mišića), T stanje je favorizovano.

Kvantitativno, kriva vezivanja kompleksnog proteina poput hemoglobina opisuje se

aproksimacijom:

gdje je n broj podjedinica u interakciji. Jednačinom se može manipulisati u logaritamskom obliku:

Grafikon ove jednačine daje Hill grafiku (nazvan po britanskom fiziologu koji ju je prvi opisao).
Dijagrami brda log [ Y/(1 ‐ Y)] naspram log(pO₂) su linearni, preko barem dijela raspona, sa
nagibom n (ponekad se naziva Hill koeficijent), što je minimalni broj podjedinica koje djeluju u
interakciji. Za mioglobin, koji ima samo jednu podjedinicu, nagib mora biti 1; za hemoglobin, Hill

5
koeficijent je 2,8, što ukazuje na najmanje tri podjedinice koje međusobno djeluju, iako postoje
četiri podjedinice u molekulu hemoglobina.

Čak i ako nijedan drugi faktor nije djelovao, jer je P 50 hemoglobina veći od P 50 za mioglobin,
hemoglobin u krvi predaje O 2 mioglobinu u tkivima. Ovo proizilazi iz principa koji je gore
razmotren, da veći P50 znači manji afinitet, a slabije vezivanje znači veće oslobađanje.

2.1 Struktura Hemoglobina

Hemoglobin, (haemoglobin ili skraćeno Hb) je krvni pigment, metaloprotein koji u strukturi sadrži
željezo te služi za prijenos kisika. Nalazi se u crvenim krvnim stanicama krvi svih kralježnjaka i
ostalih sisavaca. Kod sisavaca hemoglobin čini oko 97% suhog dijela crvene krvne stanice, i oko
35% ukupnog sadržaja (uključujući vodu). Hemoglobin prenosi kisik iz pluća ili škrga prema
ostatku tijela, kao npr. mišićima, gdje otpušta kisik. Hemoglobin također ima razne druge zadatke
prijenosa plinova i prilagodbe dejstva, koji variraju od vrste do vrste, a mogu biti prilično raznoliki
kod nekralježnjaka. Hemoglobin koji prenosi kisik zove se oksihemoglobin i krvi daje
svjetlocrvenu boju, dok onaj koji prenosi ugljikov dioksid daje tamnocrvenu boju i zove se
karbaminohemoglobin

Hemoglobin (Mr = 64 500, oznaka Hb) je grubo sferičan, sa promjerom od približno 5,5 nm. To
je tetramerni protein koji sadrţi 4 hem prostetičke skupine, svaku povezanu sa svakim
polipeptidnim lancem. Hemoglobin odraslih osoba sadrži 2 tipa globina, 2 α lanca (141
aminokiselinski ostataka svaki) i 2 β lanca (146 aminokiselinskih ostataka svaki). Iako je manje
od pola aminokiselinskih ostataka u polipeptidnim slijedovima u α i β lancu identično,
trodimenzionalna struktura dvije vrste podjedinica je veoma slična. Također, njihove structure su
veoma slične strukturi mioglobina, iako je slijed aminokiselina u tri polipeptida identičan samo za
27 aminokiselina. Sva tri polipeptida su članovi globinske porodice proteina.

Kvaternu strukturu hemoglobina karakteriziraju jake interakcije između nejednakih podjedinica.

Interakcije među podjedinicama α1β1 (i α2β2) uključuju više od 30 aminokiselinskih ostataka.
Ukoliko se hemoglobin podvrgne blagom tretmanu ureom dolazi do ragradnje teramera no trebali
bi se razoriti i αβ dimeri, međutim oni ostaju netaknuti zbog jakih interakcija. α1β2 (i α2β1)

6
podjedinice povezuju interakcije između 19 aminokiselinskih ostataka. Dominiraju hidrofobne
interakcije ali također ima mnogo vodikovih veza i nekoliko ionskih parova (solni mostovi).

Vrste hemoglobina su:

- Hemoglobin A1 (Hb-A1).
- Hemoglobin A2 (Hb-A2).
- Hemoglobin A3 (Hb-A3).
- Embrionalni hemoglobin.
- Glikozilirani hemoglobin.
- Fetalni hemoglobin (Hb-A1).

2.1.1 Nastajanje hemoglobina

Sintezom octene kiseline i glicina nastaje jedan pirolov prsten. Takva 4 pirolova prstena zajedno
tvore protoporfirinski spoj koji potom na sebe veže atom željeza i time nastaje jedna molekula
hema. Kad se 4 molekule hema spoje s jednom molekulom globina nastaje hemoglobin.

Hemoglobin nastaje u stanicama koštane srži koje imaju jezgru. Glavni hemoglobin u odrasle
osobe je hemoglobin A kojemu je podjedinični sastav α2β2. Hemoglobin odrasla čovjeka (HbA)
razlikuje se sastavom od hemoglobina u čovjeka koji je u fazi embrionalnog razvoja. Eritrociti u
ploda su embrionalni (ζ2ε2), potom fetalni (α2γ2). Nekoliko sedmica pred porođaj sinteza β-
podjedinice nadvlada sintezu γ-podjedinice. Ove dvije vrste hemoglobina u plodu (fetalni i
embrionalni) većeg su afiniteta za kisik od hemoglobina A, što omogućuje da se prenosi kisika iz
krvnoga optoka majke u krvni optok ploda. Hemoglobin sadrži 4 atoma željeza i može na sebe
vezati 8 atoma kisika, Hb4O8.

2.1.2 Razgradnja

Raspadom hemoglobina u slezeni nastaje bilirubin - žuti pigment. Bilirubin se izlučuje iz krvi i
jetre preko žuči u crijevo i tamo se pretvara u urobilin i sterkobilin, tvari koje daju boju urinu i
stolici.

2.1.3 Dijagnostika

Određivanje koncentracije hemoglobina u krvi dio je standardnih laboratorijskih pretraga koje se

koriste u dijagnostici bolesti. Referentne vrijednosti ovise o životnoj dobi, a za odrasle osobe su:

7
za muškarce: 138 do 175 g/L

za žene: 119 do 157 g/L

Povišene vrijednosti mogu biti u bolestima kao što su npr. policitemija, hemokoncentracija,
opstruktivna bolest pluća, dok snižene vrijednosti mogu se nalaziti u stanjima kao što su npr.
anemija, krvarenje, zloćudne bolesti, hemoliza, hemoglobinopatija.

Mjerenjem koncentracije Hb A1c, može se dobiti podatak o razini glukoze u krvi kod oboljelih od
diabetes mellitusa u razdoblju od 50-55 dana.

Slika 2 – trodimenzijalna struktura hemoglobina Slika 3 – hemoglobin; Izvor – medical.com, 2011

Izvor – Medical.com, 2011

2.2 Miglobin

Mioglobin (grč. μυς - mys = mišić + lat. globus = kugla) je protein sa vezom željezo-kisik, koji se
nalazi u mišićnom tkivu kičmenjaka općenito, a posebno sisara. To je citoplazmatski globularni
hemoprotein sastavljen od jednog polipeptidnog lanca, koji sadrži 154 aminokiselina. Relativno je
mali protein (Mr=17.600) – prisutan najčešće u mišićnim ćelijama srca i oksidativnim vlaknima
skeletnih mišića. Karakterizira ga funkcijska sličnost sa hemoglobinom, jer oba dvosmjerno vežu
kisik (O2) i tako olakšavaju transport O2 od crvenih krvnih zrnaca do mišićnih mitohondrija tokom
pojačane metaboličke aktivnosti ili mogu biti rezervoari O2 za vrijeme hipoksije ili anoksije.
Međutim, za razliku od hemoglobina, monomer mioglobina sa jednim O2 vezujućim mjestom,
ima hiperboličnu O2-saturacijsku krivu, koja je karakteristična za normalnu Mihaelis-Menten

8
enzimsku kinetiku, pravilniju nego što je sigmoidna kriva koja je svojstvena tetramernom
hemoglobinu. Kod ljudi, mioglobin se u krvotoku može naći samo nakon ozljede mišića. To je
abnormalan nalaz, a može biti dijagnostički relevantan kada se nađe u krvi.

Slika 4 – myoglobin, Izvor – labos, 2004

Mioglobin je primarni biološki pigment prenosnik kisika u mišićnom tkivu. Visoke koncentracije
mioglobina u mišićnim ćelijama omogućavuju organizmu da zadrži dah na duži vremenski period.
Roneći sisari, kao što su kitovi i delfini, imaju mišiće sa posebno visokim obiljem mioglobina.
Mioglobin se u mišićima nalazi kao tip I, tip II A i tipa II B, ali većina izvora smatra da se
mioglobina ne može se naći u glatkim mišićima.

Mioglobin je bio prvi protein kod kojeg je nađena trodimenzijska struktura putem kristalografije
X-zracima. Ovo postignuće je objavio John Kendrew sa saradnicima, u 1958. Za ovo otkriće, John
Kendrew i Max Perutz su dobili zajedničku Nobelovu nagradu za hemiju, 1962. Uprkos tome što
je jedna od najvažnijih studija proteina u biologiji, fiziološka funkcija mioglobina još uvijek nije
pouzdano utvrđena: genetički modificirani miševi kojima nedostaje mioglobina su održivi, ali
ispoljavaju smanjenje od oko 30% normalnog volumena krvi koji se pumpa iz srca za vrijeme
kontrakcije. Oni su prilagođeni na ovaj nedostatak putem prirodne reakcije na nedovoljan dotok
kisika (hipoksiju) i širenje krvnih sudova (vazodilataciju). Kod ljudi mioglobin je kodiran genom
sa oznakom MB.

2.2.1 Razlike hemoglobin − mioglobin

Mioglobin je sličan hemoglobinu po tome što je uključen u transport kisika do ćelija. Postoji
mnogo jasnih razlika razdvajaju protein od hemoglobina. Jedan protein ima samo jedan vezujući
kisik s jedne hem grupe proteina. Iako mioglobin može vezati samo jedan atom kisika, afinitet za

9
kisik mu je vrlo visok u odnosu na hemoglobin. To je vjerojatno zbog činjenice da hemoglobin
transportira 4 kisika u tkivima i mišićima, gdje je uglavnom prisutan mioglobin. Mioglobin uzima
kisik iz hemoglobina (zbog Bohrovog efekta) i nosi taj kisik prema mišićnim ćelijama za upotrebu
u metaboličkim procesima.

2.2.2 Uloga u bolesti

Mioglobin se ispušta iz oštećenog mišićnog tkiva (rabdomioliza), koje ima vrlo visoke
koncentracije mioglobina. Oslobođeni mioglobin se filtrira u bubrezima, ali je toksičan za bubrežni
tubulski epitel i tako može izazvati akutne ozljede bubrega. Mioglobin sama po sebi nije otrovan
(već je protoksin), ali jeste ferihematni dio, koji se odvoji od mioglobina u kiselom okruženju (npr.
kiseli urin, lizosomi).

Mioglobin je osjetljiv marker za ozljede mišića, što ga čini potencijalnim pokazateljem za srčani
udar, kod bolesnika koji imaju bol u grudima. Međutim, povišena koncentracija mioglobina ima
nisku specifičnost za akutni infarkt miokarda (AIM) pa za postavljanje dijagnoze treba uzeti u
obzir CK-MB, cTnT, elektrokardiogram i kliničke znakove.

2.2.3 Olakšavanje difuzije O2

Značajna uloga mioglobina je u olakšavanje difuzije. Na početku aktiviranja mišića, brzo se

desaturira, povećavajući gradijent pritiska kisika od kapilara do citoplazme. Dalje pretpostavka su
da se približavanjem ćelijskoj membrani, veže O2 i difundira do mitohondrija.

NMR eksperimenti pokazuju da saturiranje mioglobina (približno 76%) u izoliranom srcu ostaje
nepromijenjeno, uprkos osmostrukom povećanju brzine rada srca. Neinvazivna NMR proučavanja
aktivnog mišića u ljudskoj nozi pokazuju 50% otpuštanje kisika od mioglobina, pri čemu parcijalni
sarkoplazmatični pritisak iznosi približno 0,32 kPa. S druge strane, rezultati novijih studija srca
pokazuju da mioglobin u tom mišiću, pod normalnim uvjetima, može biti deoksigeniran samo
10%.

2.2.4 Difuzija mioglobina

Različitim metodama je utvrđeno da mioglobin može difundirati u homogenoj vodenoj fazi koja,
u širokoj oblasti citoplazme. Pritom se ne može razlikovati da li su smetnje u difuziji posljedica
trenja između molekula ili začepljenja molekulama ili drugim citoplazmatskim strukturama, što

10
izaziva u vijugav tok difuzije. Smatralo se da kisik protiče od kapilara naniže, sa konstantnim
gradijentom pritiska ka ravni ili cilindru, na pola puta između dvije kapilare, gdje je pritisak kisika
minimalan. Taj model cilindra nije u suglasnosti sa današnjim konceptom gradijenta O2 u
mišićima. Po suvremenom shvatanju, gradijent pritiska kisika oko kapilara nije konstantan. Visok
pritisak opada na zidu kapilara, praćen malim gradijentom kroz sarkoplazmu.

Konstanta brzine disocijacije kisika, zajedno sa difuzijskim koeficijentom, određuje koliko daleko
će molekuli mioglobina putovati nasumično, za vrijeme prisustva kisika. Nevjerovatna osobina
ovakvog kretanja je da: „čestica koja difundira i koja se nalazi u datom dijelu prostora je određena,
luta oko tog dijela izvjesno vrijeme istražujući ga temeljno prije nego što ode zauvijek.“ Ukoliko
su difundujuće molekule oksimioglobina pretežno reflektirane od poršinih mitohondrija,
posmatrana zapremina će biti između sfernog i diskoidnog oblika. Molekula oksimioglobina će
biti premještena dalje u ravni, koja je ograničena površinom mitohondrija, tokom prisustva O2 i
bit će ubrzana njegova difuzija.

2.2.5 Oksimioglobin

Budući da djeluje kao skladište bioaktivnih molekula NO, oksimioglobin regulira i korištenja
kisika. NO se kontinuirano stvara u miocitima. Oksimioglobin ragira sa NO i formira neškodljiv
produkt. Koncentracija NO je određena ravnotežom između ova dva procesa. Zaštitni učinak
oksimioglobina na aktivnost citohrom oksidaze je dokazan u eksperimentima, koristeći izolirane
ćelije srca, koje su bile pod visokim pritiskom kisika, dovoljnim da unutarćelijski mioglobin
oksigenira. Pri ovakvoj raspoloživosti, O2 ne ograničava brzinu disanja, a olakšana difuzija O2 ne
doprinosi dodatnom fluksu O2. Progresivno pretvaranje unutarćelijskog mioglobina u CO
mioglobin (MbCO) smanjuje potrošnju kisika za trećinu. Sa povećanjem molske frakcije MbCO,
količina oksimioglobina se smanjuje linarno.

2.3 Struktura hema

Kisik je slabo topljiv u vodenim otopinama i ne može se prenijeti u tkiva u dovoljnoj količini jer
se otopi u krvnom serumu. Difuzija kisika kroz tkiva je također neučinkovita za udaljenosti veće

11
od nekoliko milimetara. Evolucija većih, višestaničnih životinja ovisila je o evoluciji proteina koji
prenose i spremaju kisik. Ipak, niti jedan aminokiselinski bočni lanac proteina nije odgovoran za
reverzibilno vezanje molekula kisika. Ovu ulogu ispunjavaju određeni prijelazni metali, među
njima željezo i bakar, koji imaju veliku tendenciju da vežu kisik. Višestanični organizmi
iskorištavaju svojstva metala, pogotovo željeza, za transport kisika. Ipak, slobodno željezo potiče
stvaranje visoko reaktivnih kisikovih specija kao što su hidroksilni radikali koji mogu oštetiti DNA
i druge makromolekule. Željezo u stanicama je zato vezano u oblicima koji ga izoliraju ili čine
manje reaktivnim. U višestaničnim organizmima, pogotovo u onima u kojima je željezo koje
prenosi kisik, i mora se prenositi na velike udaljenosti, željezo je često spojeno s prostetičkom
skupinom proteina - hemom.

Hem se sastoji od složene strukture organskog prstena, protoporfirina, načinjenog od 4 pirolna

prstena povezana metinskim mostovima. Na tom tetrapirolnom prstenu nalaze se četiri metilne
skupine, dvije vinilne skupine i dva propionatna bočna ogranka. U središte tetrapirolnog prstena
vezan je jedan ion željeza. Atom željeza ima 6 koordinacijskih veza, 4 sa atomima dušika koji su
dio protoporfirinskog prstena i dvije veze koje su okomite na protoporfirin.

Slika 5 – struktura hema; Izvor – labos, 2010

12
3. ZAKLJUČAK

Željezo je rasprostranjen element koji je čovjeku važan. Nalazi se kao bitan dio multienzimskih
kompleksa, klastera Fe-S, hemoglobina, mioglobina…Sudjeluje u reakcijama prijenosa elektrona
i prijenosa malih molekula, oksidacijsko – redukcijskim procesima te reakcijama poput
oksigenacije. Najčešće ga nalazimo kao heksakoordiniranog. Proučavajući hemiju željeza, vidljivo
je da je zadržano oktaedarsko okruženje. Ono je prisutno kod željeza u protoporfirinu i u mnogim
klasterima. Željezo koje nalazimo u čovjekovom organizmu djeluje u vrlo blagim uslovima i
njegov je rad kontroliran enzimima. S druge strane, u laboratorijima izučavanje hemije željeza
zahtjeva puno jače uslove. Željezo u čovjekovom organizmu je još neistražena tema i predmetom
je budućih istraživanja.

Sposobnost vezanja molekule kisika, s proteinima hema, je ono što razlikuje obje molekule.
Hemoglobin se naziva tetramernim hemoproteinom, dok se mioglobin naziva monomerni protein.
Hemoglobin se nalazi sistemski u cijelom tijelu, dok se mioglobin nalazi samo u mišićnim tkivima.

Hemoglobin je napravljen od proteinske i protetske skupine i dobro je poznat po tome što nosi
pigment kisika. To je najvažniji dio za održavanje života, jer djeluje na transport kisika i ugljičnog
dioksida po tijelu.

Mioglobin djeluje samo na mišićne stanice primajući kisik iz RBC-a i dalje ga prenosi u
mitohondrijsku organelu mišićnih stanica. Nakon toga, ovaj kisik se koristi za stanično disanje za
stvaranje energije.

Stoga možemo reći da su hemoglobin i mioglobin podjednako i fiziološki važni zbog svoje
sposobnosti vezanja kisika. To su bile prve molekule čija je trodimenzionalna struktura otkrivena
rendgenskom kristalografijom. Nepravilnosti u sastojcima mogu dovesti do teških bolesti i
poremećaja. Hemoglobin i mioglobin razlikuju se u afinitetima vezivanja s kisikom. Ali njihov
središnji metalni ion je isti, zajedno s istim molekulama koje vežu ligande. Oboje su važni za tijelo,
jer bez njih čovjek ne može zamisliti život

13
4. LITERATURA

1. I. Filipović, S. Lipanović, Opća i anorganska kemija, Školska knjiga, Zagreb, 1995

2. J. M. Berg, J. L. Tymoczko, L. Stryer, Biokemija, Školska knjiga, Zagreb, 2013

3. K. Nienhaus, G. Ulrich Nienhaus, Methods mol.biol. 305, 2005

4. D. A. Skoog, D. M. West, F. J. Holler, Osnove analitičke kemije, Školska knjiga, Zagreb, 1999

5. Biohemija, D. Kovacevic, G. Bjelakovic, V. Djordjevic, J. Nikolic, D. Pavlovic, 2006

6. Sharp PA. Intestinal iron absorption: regulation by dietary & systemic factors, 2010

7. Clark SF. Iron deficiency anemia. Nutr Clin Pract Off Publ Am Soc Parenter Enter Nutr. 2008

Internetska stranica

1. https://www.google.hr/search?q=%5BFe(CN)6%5D3- (25.04.2023 | 09:13)

14