UNIVERZITET U BIHAĆU

FAKULTET ZDRAVSTVENIH STUDIJA

ODSJEK: SESTRINSTVO

PROTEINI
SEMINARSKI RAD IZ HEMIJE

Student: Profesorica:
Ćatić Almedina Aldina Aldžić-Baltić

Bihać, januar, 2022. godina

SADRŽAJ:
UVOD.....................................................................................................................................................1
PROTEINI...............................................................................................................................................2
STRUKTURA BJELANČEVINA...................................................................................................................3
ESENCIJALNE BJELANČEVINE.................................................................................................................5
PODJELA PROTEINA...............................................................................................................................6
Albumini............................................................................................................................................7
Globulini............................................................................................................................................7
Glijadini s...........................................................................................................................................8
Glutelini.............................................................................................................................................8
Skleroproteini....................................................................................................................................8
• Kolageni,................................................................................................................................8
• Elastini...................................................................................................................................8
• Retikularni..............................................................................................................................9
• Keratini..................................................................................................................................9
• Fibroini...................................................................................................................................9
• Histoni....................................................................................................................................9
SLOŽENE BJELANČEVINE......................................................................................................................10
Glikoproteini s.................................................................................................................................11
Hromoproteini.................................................................................................................................11
Nukleinske kiseline..........................................................................................................................11
Glikoproteini....................................................................................................................................11
OSOBINE BJELANČEVINA.....................................................................................................................12
REAKCIJE BJELANČEVINA.....................................................................................................................13
Biuretska reakcija............................................................................................................................13
Taložne reakcije...............................................................................................................................14
Ksantoproteinska reakcija...............................................................................................................14
Cisteinska reakcija...........................................................................................................................15
ABC PROTEINI......................................................................................................................................16
BJELANČEVINE U ISHRANI....................................................................................................................17
BJELANČEVINE U KRVI.........................................................................................................................18
ZAKLJUČAK...........................................................................................................................................19
LITERATURA:........................................................................................................................................20
UVOD
Tema mog seminarskog rada su proteini odnosno bjelančevine. Oni su uz vodu,
najvažnije tvari u tijelu. Najvažniji su faktor u rastu i razvoju svih tjelesnih tkiva.
Glavni su izvor tvari za izgradnju mišića, krvi, kože, kose, noktiju i unutrašnjih
organa, uključujući srce i mozak. Sastavni su dijelovi svake stanice, što ih čini
osnovom života na Zemlji. Izgrađene su od aminokiselina koje su međusobno
povezane peptidnom vezom. Proteini su po meni veoma interesantni zbog toga što su
veoma značajne za naš organizam, a samim tim i za opstanak našeg života.
Bjelančevine i proteini su veoma značajni za čovjeka zbog toga što ih mi ne možemo
sami proizvoditi nego ih moramo unositi preko hrane biljnog i životinjskog porijekla,
a samim unošenjem proteina održavamo normalno funkcionisanje našeg organizma.
Svakodnevno u organizam moramo unositi različite vrste bjelančevina biljnog i
životinjskog porijekla, ali pri unošenju moramo paziti da ne unesemo ni previše, a s
druge strane ni premalo bjelančevina, jer bez obzira na to koliko su bjelančevine
potrebne našem organizmu i tijelu, moramo misliti i o našem zdravlju jer unosom
prevelike količine može doći do neželjene gojaznosti kao i do drugih oboljenja, a isto
tako s druge strane moramo da pazimo da ne unesemo premalu količinu bjelančevina
u naše tijelo kako bi naš organizam normalno funkcionisao. Ja ću dalje kroz svoj rad
pokušati da što bolje prikažem i objasnim šta su to bjelančevine i za šta nam one služe
a samim tim objasnit ću i strukturu bjelančevina kao i njihove osobine i gdje ih sve
možemo pronaći i zbog čega su one važne za naš organizam tj. za šta nam one služe.

1
PROTEINI
Proteini (bjelančevine) - predstavljaju za žive sisteme najznačajnije organske
molekule, o čemu, uostalom, govori i sam njihov naziv – grč. proteus, što znači prvi,
najvažniji. Proteini su prirodni polimeri čije su monomerne jedinice ostatci α-
aminokiselina. Oni spadaju u složena organska jedinjenja koja čine glavni dio
protoplazme žive ćelije, koja je nosilac svih životnih funkcija. Proteini su
makromolekularni organski spojevi koloidnih svojstava, čija je osnovna molekularna
struktura izgrađena iz ostatka α- aminokiselinakoje su međusobno povezane
peptidnom vezom (NHCO). Čine veliku grupu složenih organskih spojeva azota koji
izgrađuju strukturu ćelije i nosioci su mnogobrojnih njezinih fizioloških aktivnosti.
Otprilike jedna petina sveukupne mase čovjeka i sisavaca otpada na njih. Biljna ćelija
može sintentizovati proteine iz jednostavnih sirovina, kao što su voda, ugljični dioksid
i anorganski azotovi spojevi. Životinjska ćelija to ne može, pa su životinje u sintezi
bjelančevina djelimično ovisne o biljkama. Različitost u sastavu i strukturi pojedinih
proteina je veća nego u članova bilo koje druge grupe biološki važnih spojeva. Tako
se razlikuju proteini iz različitih organa iste zoološke vrste, a onda i proteini iz istih
organa različitih životinjskih vrsta. Svi proteini sadrže: 50% ugljika, 7% vodika, 23%
kisika, 16% azota i 0-3% sumpora. Mnogi pored ovih elemenata sadrže i fosfor, jod,
željezo, bakar i cink kao i ostalih elemenata, ali u malim količinama. Proteine dijelimo
po broju aminokiselina: do 100 aminokiselina su peptidi, preko 100 su proteini, a
složene su proteidi.

Slika br.1 – Strukturna formula proteina sa prikazom peptidne veze

2
STRUKTURA BJELANČEVINA
Proteini spadaju u grupu najsloženijih organskih spojeva. Njihovi molekuli imaju više
od 100 molekula aminokiselina koje su vezane peptidnom vezom. Struktura molekula
proteina zavisi od više faktora, pa razlikujemo: primarnu, sekundarnu, tercijarnu i
kvartalnu strukturu proteina.

 Primarna struktura proteina predstavlja redoslijed vezivanja molekula

aminokiselina, broj molekula aminokiselina i koje molekule čine molekul
proteina. Molekuli proteina u vodenim rastvorima su savijeni ili naborani na
različite načine, tako da svaki atom ima tačno određenu funkciju pri obavljanju
složenih bioloških funkcija u organizmu.

Slika br 2. – Primarna struktura proteina

 Sekundarna struktura je uslovljena ostvarivanjem hidrogenovih veza između

karbonilne i amino grupe različitih peptidnih veza. Hidrogenove veze mogu biti
u okviru jednog molekula proteina i ove veze stabilizuju strukturu koja se
označava kao α-heliks i ima oblik zavojnice. Hidrogenova veza se može
ostvariti između različitih molekula. Ovom vezom stabilizuje se naborana
struktura molekula proteina i označava se kao β-konfiguracija. Sekundarna
struktura bitno utiče na vrstu proteina.

Slika br.3 – Prikaz sekundarnih struktura

3
 Tercijarna struktura proteina zavisi od drugih veza koje se ostvaruju između
molekula proteina. Veza između molekula moze biti hidrogenova, disulfidna, a
može se ostvariti i između raznoimeno naelektrisanih grupa ili između dviju
hidrofobnih grupa. Disulfidna veza je kovalentna veza, dok su ostale veze
slabije, ali ih ima dosta u molekulu proteina, što omogućuje stabilizaciju
određene strukture. Ovu strukturu imaju mioglobin i enzimi.

Slika br.4 – Prikaz tercijarne strukture proteina

 Kvartalna struktura se ostvaruje vezivanjem više lanaca pomenutim vezama.

Na primjer, molekula hemoglobina sastoji se od četiri lanca. Pomenute
strukture ili konformacije proteina nazivaju se nativna konformacija. Ova
konformacija omogućava da se makromolekuli proteina prilagođavaju
biološkim funkcijama koje obavljaju u organizmu.

Slika br.5 – Prikaz svih struktura proteina

4
ESENCIJALNE BJELANČEVINE
Naše tijelo ne može proizvesti esencijalne aminokiseline, pa se one u tijelo moraju
unijeti hranom. U skupinu esencijalnih aminokiselina ubrajaju se: valin, leucin,
izoleucin, lizin, metionin, fenilalanin, treonin i triptofan. Dobar izvor esencijalnih
aminokiselina jesu namirnice životinjskoga porijekla: meso, riba, jaja, mlijeko,
mliječni proizvodi i neke namirnice biljnoga podrijetla: mahunarke (grah, leća, soja).
Namirnice biljnog porijekla sadrže veoma malo lizina i triptofana. Danas se govori i o
“uvjetno esencijalnim“ aminokiselinama (serin, tirozin, arginin, prolin, histidin,
glicin). Prosječna potreba odrasloga čovjeka za esencijalnim aminokiselinama (u
milimolima/1 kg tjelesne težine): Fenilalanin 0,18, Izoleucin 0,21,Leucin 0,39, Lizin
0,24, Metionin 0,07, Treonin 0,20, Triptofan 0,04, Valin 0,28 i (Cistein) 0,07.
Cistein, zapravo, i nije esencijalna aminokiselina ali je potrebna kao izvor sumpora.
Histidin se smatra esencijalnom aminokiselinom u doba razvoja i rasta. Tijelo ga, u
malim količinama, proizvodi iz fosfoliranog 5-ugljikovog šećera i adenintrifosfata.
Važan je za rast i obnavljenje tkiva i mora ga biti u prehrani male djece kako ne bi
došlo do manjka rasta. Najviše ga ima u goveđem mesu, piletini i ribama. Da bi se u
tijelu mogla izvršiti pravilna sinteza bjelančevina, sve potrebne aminokiseline moraju
biti prisutne istovremeno i u pravilnom međusobnom odnosu. Ako manjka jedna
jedina potrebna aminokiselina ili je nema dovoljno, pa i samo privremeno, sinteza
bjelančevina, za čiju sintezu ta aminokiselina treba, usporava se ili prestaje. Rezultat
je da se sve aminokiseline koriste u postotku u kojemu je prisutna ona aminokiselina
koje ima premalo ili je uopće nema.

Slika br.6 –
Esencijalne aminokiseline u hrani

5
PODJELA PROTEINA
 Po složenosti:
1. Jednostavne bjelančevine (proteini) – sastavljene samo od aminokiselina (npr.:
histoni i protamini)
2. Složene bjelančevine (proteidi) – sastoje se od proteinskog (polipeptidni lanac)
i neproteinskog dijela (npr. glikoprotein, nukleoprotein, kromoprotein
(hemoglobin + Fe, hemocijanin + Cu), različiti enzimi)

Slika br.7 – Podjela bjelančevina

 Po vrsti:
1. Strukturne bjelančevine – oblikuju kosti, mišiće, korijenje, listove,
 Hormoni – reguliraju metaboličke procese u organizmu (neki hormoni su
proteini, neki steroidi)
 Antitijela (imunoglobulini) – obrambeni proteini

6
 2. Prijenosne bjelančevine – prenose druge tvari; na primjer, hemoglobin prenosi
O2
 Enzimi – ubrzavaju i kataliziraju kemijske reakcije u organizmu
 Fibrilne bjelančevine – strukturne bjelančevine u animalnom tkivu, netopive u
vodi; na primjer keratin (kosa), kolagen (tetive), fibroin (svila), miozin (mišići)
 Globularne bjelančevine – kompleksna struktura, topive u vodi, osjetljive na
promjene temperature; na primjer enzimi, antitijela, hemoglobin, albumin.
 Po funkciji:
 Strukturne bjelančevine
 Regulatori
 Izvor energije
Albumini se nalaze u biljnim i životinjskim organizmima.Poznatiji albumini su:
ovoalbumin iz jajeta, serumalbumin iz mlijeka. Imaju relativnu molekulsku masu od
30000 do 70000. Sadrže dosta citina. Lako se rastvaraju u vodi. Toplota ih denaturiše.

Slika br.8 – Strukturni prikaz serumalbumina

Globulini se obično pronalaze sa albuminima. Važniji su serumglobulini,

ovoglobulini, laktoglobulini, tireoglobulini, miozin i miglobin.Relativna molekulska
masa je od 150000 do 1500000. Nerastvorljivi su u vodi, rastvaraju se u rastvoru
kuhinjske soli. Toplota ih denaturiše, a mogu se denaturisati i zasićenim rastvorom
NaCl.

7
Glijadini spadaju u biljne bjelančevine i nalaze se u žitu: glijadin (pšenica), zein
(kukuruz). Sadrže dosta prolina i glutaminske kiseline. U sebi ne sadrže mnoge
neophodne aminokiseline, te predstavljaju nepotpunu hranu. Nerastvorljivi su u vodi i
koncentrovanom alkoholu. Rastvaraju se u razblaženim kiselinama i bazama i (50-
60%) etanolu.

Glutelini se nalaze u žitaricama. Sadrže sve bitne aminokiseline i predstavljaju

kompletnu hranu. Nerastvorljivi su u vodi. Sa vodom daju ljepljivu tvar koja se
pečenjem tijesta zgrušnjava i zajedno sa dekstrinom čini koru peciva. Rastvaraju se u
razblaženim kiselinama i bazama.

Slika br.9 – Glutelini u žitaricama

Skleroproteini se nalaze u zaštitnim i potpornim tkivima organizma. Imaju vlaknastu

strukturu i slabo su rastvorljivi. Važniji su:

• Kolageni, koji se nalaze u kostima, hrskavici, dentinu. Sa vrelom vodom bubre i

nastaje želatin. Želatin hlađenjem prelazi u gel stanje, a zagrijavanjem u sol
stanje.

• Elastini se nalaze na elastičnoj hrskavici. Vari ih jedino pepsin u želudcu, uz

prisustvo hloroidne kiseline (HCl).

8
 • Retikularni se nalaze u limfnim čvorovima i slezeni.

• Keratini se nalaze u epidermu kože, zubnoj gleđi, dlakama, noktima, rogovima i

papcima. Nerastvorljivi su, otporni su na djelovanje enzima, kiselina i baza.

Slika br.10 – Prikaz kolagena u koži

• Fibroini se nalaze u predi insekata, naročito u svili.

• Histoni čine prelaz između najjednostavnijih proteina ili protamina i proteina

velike relativne molekulske mase. Imaju bazne osobine, jer sadrže
aminokiselinu arginin, sa izrazitim baznim osobinama. Ovi proteini sadrže i
aminokiseline sa sumporom. Nalaze se u jedru ćelije kao soli nukleinskih
kiselina.

Slika br.11- Model molekule histona

9
SLOŽENE BJELANČEVINE
U složene bjelančevine ubrajamo: nukleoproteine, glikoproteine, fosfoproteine,
hromoproteine i nukleinske kiseline. Nukleoproteini su proteini spojeni s
nukleinskim kiselinama ili kao soli ili kovalentnim vezama. Pojavljuju se u jezgri
svake ćelije a ponekad i u citoplazmi. Nukleoproteini su složeni proteini u
kojima je polipeptidni lanac nekovalentnom vezom spojen sa jednom od nukleinskih
kiselina (RNK ili DNK). Najpoznatiji takvi kompleksi su nukleoribosomi, nukleosomi
i svi virusi. Ribosomi su ribonukleoprotein. Kod prokariota su sastavljeni od tri, a u
kod eukariota od četiri različite molekule RNK i jedne molekule jednog od oko 50 i
više ribosomskih proteina. Nukleosomi su dezoksiribonukleoproteini, kod kojih
nukleinsku komponentu čini DNK. Neki virusi su jednostavni ribonukleoproteini, sa
samo jednom molekulom RNK i određenim brojem identičnih proteinskih molekula,
dok su drugi ribonukleoproteini ili deoksiribonukleoproteini složenije građeni, sa više
različitih proteina, a ponekad i više molekula nukleinske kiseline. DNK - je primarni
genetički materijal. Ona je osnovni nosilac genetičke informacije (gena) u
sveukupnom živom svijetu, a izuzeci u tom pogledu (kao npr. neki virusi) kod kojih tu
ulogu ima RNK – prava su rijetkost. S druge strane, najznačajnija uloga RNK je u
procesima ostvarivanja funkcije gena (genetičke poruke).

10
 Slika br.12 i 13. – Nukelinske kiseline

Glikoproteini su proteini vezani s ugljikohidratima, ali ne sadrže fosforne kiseline,

purina ni pirimidina. To su mucini i mukoidi ( sluzi slične tvari ) kosti, tetiva, ribljih
jaja, puževa i drugih tkiva i izlučevina žlijezda.

Hromoproteini su obojeni proteini. Oni imaju metalni element u molekuli, npr.

željezo, magnezij, bakar, mangan, kobalt i mogu imati prostetičku grupu, naročito
metaloprofirin. Kao primjeri mogu se navesti hemoglobin iz crijevnih krvnih tjelašaca
i hemocijanin iz krvi mekušaca i artropoda.

Nukleinske kiseline predstavljaju neobično složene i vrlo značajne organske supstance

koje stoje u vezi sa nekim od najfudamentalnijih životnih procesa, uključujući i
biosintezu proteina i prenošenje genetičkih informacija preko gena iz generacije u
generaciju.

Glikoproteini su protein koji za sebe imaju vezane oligosaharide u vidu razgranatih

lanaca i koji cine do 60% njegove mase. Vezivanje ugljenog hidrata za protein
ostvaruje se kovalentnom vezom šećera sa bočnim lancima nekih aminokiselina.
Načešća su dva tipa glikozidnih veza: O-glikozidna veza i N-glikozidna veza.N-
glikozidna veza odlikuje se vezivanjem šećera za amidnu grupu asparagina. N-
glikolizacija je proces koji se odvija u eukariotskim ćelijma,a veoma retko i u
bakterijama. Za N-vezane oligosaharide karakteristično je što se asparaginu u
polipeptidnom lancu ciljanog proteina prvo dodaje prekursor koji sadrži 14 šećernih
jedinica. Struktura ovog prekursora je ista za većinu eukariota i sadrži 3 molekula
glukoze, 9 molekula manoze i 2 molekula N-acetilglukozamina.

11
Fosfoproteini imaju samo fosfornu kiselinu kao prostetičnu grupu. Primjeri ovih
bjelančevina su kazein iz mlijeka i vitelin iz žumanca. Imaju H3PO, vezani za serin.

Slika br.14 – Strukturna formula serin

OSOBINE BJELANČEVINA
Osobine proteina su određene osobinama aminokiselina koje ulaze u njihov sastav.

Rastvorljivost je različita što omogućava razdvajanje ili frakcionisanje u pojedine

grupe. Rastvori su koloidne prirode.

Steroizometrija. Proteini se sastoje od aminokiselina koje imaju molekule sa hiralnim

atomima karbona. Hiralnost se zadržava i u molekulima proteina, što ih čini optički
aktivnim tvarima. Većina proteina imaju L-konfiguraciju.

Izoelektrična tačka. Molekuli proteina imaju slobodne amino i karboksilne grupe kao
terminalne grupe, ali u njihov sastav mogu ulaziti i dikarboksilne grupe i diamino
kiseline koje utiču na izoelektričnu tačku. Tako, na primjer, kazein ima izoelektričnu
tačku na pH=4.5, a ovoalbumin na pH=4.6 jer u molekulima imaju dikarboksieline
aminokiseline. Histoni u svojim molekulima imaju diamino-monokarboksilne
aminokiseline, pa je iyoelektrična tačka na pH=10.5.

Denaturisanje je proces promjene nativne strukture proteina, mijenja se sekundarna i

tercijarna struktura, dok se hemijski sastav ne mijenja. Denaturisanje se može izazvati
toplotom. Na primjer, zagrijavanjem jajeta dolazi do koagulacije ili zgrušavanja.
Ovom prilikom raskidaju se hidrogenove veze i smanjuje se rastvorljivost.
Denaturisanje se može izazvati i rastvorima elektrolita. Dodavanjem kiselina
negativna grupa –COO- prelazi u neutralnu grupu –COOH, dok –NH3+ grupa ostaje
nepromjenjena. Tako dolazi do djelovanja odbojnih sila između –NH3+ grupa I
mijenja se nativna struktura.Ovo se dešava kod dobijanja sira iz mlijeka.

12
Denaturisanjem se smanjuje rastvorljivost proteina, nastaju talozi, pa se često nazivaju
i taložne reakcije proteina. Tom prilikom sol-stanje prelazi u gel-stanje. Taloženje
može biti reverzibilno sa solima lahkih metala ili sa amonijum-sulfatom
[(NH4)2SO4], ili ireverzibilno sa solima teških metala ili zagrijavanjem.

REAKCIJE BJELANČEVINA
Proteini reaguju s raznim supstancama i pri tom grade obojene proizvode pomoću
kojih se lako može dokazati njihovo prisustvo. Stupaju u reakcije : biuretske reakcije,
taložne reakcije, ksantoproteinske reakcije i cisteinske reakcije.

Hemijske reakcije proteina su reakcije peptidne veze ili pojedinih aminokiselina.

Reakcije su praćene promjenom boje i nazivaju se obojene reakcije.

Biuretska reakcija: Peptidna struktura proteina i raznolikost aminokiselina u

proteinskoj molekuli uzrokom je da proteini reaguju s nizom reagensa za neku
određenu aminokiselinu, te daju s njima obojene reakcione produkte. Proteini
proteozoe i peptidi reaguju s ninhidrinom, dajući plavo obojeni reakcioni produkt.
Alkalične otopine proteina daju s razrijeđenom otopinom bakarnog sulfata purpurno-
ljubičastu boju od obojenoga koordinacionog kompleksa kupriiona s azotom u
peptidskom vezu i vodom. Ta se reakcija zove biuretska, jer inače daje biuret. Ova
reakcija je prvi put izvedena kod biuree koja se dobiva iz uree, pa je po tome i dobila
naziv. Ovu reakciju daju svi spojevi sa dvije peptidne veze. Ako se rastvor nekog
proteina tretira s malo razblaženog rastvora bakar (II)- sulfata, a zatim s 20 %- tnim
rastvorom NaOH, javlja se crveno ljubičasta boja. Ova je reakcija karakteristična za
peptidnu vezu. Svi proteini, a takođe i većina njihovih proizvoda raspadanja, daju ovu
istureakciju.

13
 Slika br.15 – Biuretska reakcija

Taložne reakcije. Za taložne reakcije najbolje je koristiti vodenu otopinu bjelanceta.

Bjelance se u čašu odvoji od žumanceta te se doda trostruki volumen vode. Nakon
miješanja staklenim štapičem, otopina se profiltrira preko lijevka sa filter papirom.
Koloidi su sustavi dvije ili više faza u kojima najmanje jedna faza ima čestice
dimenzija između 1 nm i 1 μm (10-9 m – 10-6 m). Dimenzije čestica, više od prirode
čestica, karakteriziraju koloide. Koloidne čestice se ne mogu odijeliti filtriranjem jer
su premalene i prolaze kroz pore filtar papira. Zbog malih dimenzija i male mase
koloidne čestice se ne talože, već lebde u otopini, praveći koloidnu otopinu. Takva je
otopina naizgled bistra, ali za razliku od prave otopine pokazuje Tyndallov efekt. U
taložne reakcije ubrajama povratne i nepovratne hemijske reakcije. Povratna reakcija
je reakcija stvaranja polazih reaktanata iz njihovih proizvoda.

14
 Slika br.16 – Tyndallov efekt

Ksantoproteinska reakcija je karakteristična za proteine koji u svom sastavu imaju

aromatične kiseline. Djelovanjem nitratne kiseline dolazi do nitrovanja benzena i
nastaju žuto obojeni nitro-spojevi. Takođe to je reakcija kojom se dokazuje postojanje
benzenovog prstena u jezgri bjelančevina. S koncentriranom dušičnom kiselinom
aromatske jezgre u bjelančevinama nitriraju, te nastaju aromatski spojevi žute boje. S
dodatkom bazičnog spoja poput amonijaka, dobiva se narandžasta boja. Pri
zagrijavanju koncentrovane azotne kiseline sa nekim proteinom, nastaje otvorenožut
talog.

Ova boja prelazi u narandžastu dodatkom vodenog rastvora aminokiselina do alkalne

reakcije. Žuta boja potiče od nitro proizvoda benzenovih prstenova koji čine skelet
nekih α- aminokiselina, na primjer, triozina, triptofana i fenil-analina.

Slika br.17 – Ksantoproteinska reakcija

Cisteinska reakcija se koristi za dokazivanje proteina koji u svom sastavu imaju

aminokiseline sa sumporom (cistein). Sumpor se prevodi u sulfatni jon, koji se
dokazuje u obliku PbS (crno obojenje). Proteini koji sadrže cistein daju sa otopinom
natrijeva nitroprusida crvenu boju. Slobodni arginin, a i onaj u proteinima daje s
otopinom α- naftola i natrijeva hipoklorita crvenu boju. Kvantitativno određivanje
proteina svodi se na određivanje azota po Kjeldahlu ili modificiranoj mikrometodipo

15
Markhamu. Proteini koji sadrže triouin ili tripofan mogu se odrediti kolorimetrijski po
metodi Folin-Ciocalteaua. Ove reakcije pokazuju kosa, dlaka, nokti, rogovi i papci.

Slika br.18 – Cisteinska reakcija na kosi

ABC PROTEINI
ABC proteini (ATP-vezujući kasetni transporter, ABC transporteri) su članovi
proteinske superfamilije, koja je jedna od najvećih i najstarijih familija sa
predstavnicima u svim postojećim koljenima, od prokariota do ljudi. ABC
transporteri su transmembranski proteini koji koriste energiju vezivanja i hidrolize
adenozin trifosfata (ATP) za izvršavanje specifičnih bioloških procesa, među kojima
je translokacija raznih supstrata kroz membrane, kao i u procesima koji nemaju
transportni karakter, poput translacije RNK i popravke DNK. Oni transportuju širok
opseg supstrata kroz ekstra i intracelularne membrane, uključujući metaboličke
produkte, lipide i sterole, i lijekove. Proteini se klasifikuju kao ABC transporteri na
bazi njihove sekvence i organizacije njihovih ATP-vezujućih kasetnih (ABC) domena.
ABC transporteri doprinose otpornositi tumora, cističnoj fibrozi i nizu drugih
naslednih ljudskih oboljenja, kao i bakterijskom (prokariotskom) i eukariotskom
razviću otpornosti na višestruke lijekove. ABC transporteri koriste energiju ATP
vezivanja i hidrolize za transport raznih substrata kroz ćelijske membrane. Oni se
dijele u tri glavne funkcionalne kategorije. Kod prokariota, importeri posreduju unos
nutrijenata u ćeliju. Supstrati koji mogu biti transportovani su joni, aminokiseline,
peptidi, šećeri, i drugi molekuli, koji su uglavnom hidrofilni. Region ABC proteina
koji

16
premoštava membranu štiti hidrofilne supstrate od lipida iz membranskog dvosloja
čime otvara put kroz ćelijsku membranu. Eksporteri ili eflukseri, koji su prisutni kod
prokariota i eukariota, funkcionišu kao pumpe koje istiskuju toksine i lijekove iz
ćelije. Kod gram-negativnih bakterija, eksporteri transportuju lipide i pojedine
polisaharide iz citoplazme do periplazme. Treća podgrupa ABC proteina nisu
transporteri, nego proteini koji učestvuju u translaciji i procesima popravke DNK.

Slika br.18 – ABC proteini

BJELANČEVINE U ISHRANI
Proteini se nalaze u raznim vrstama prehrambenih namirnica. Može se gotovo reći da
su u većim ili manjim količinama zastupljeni u svoj hrani osim u rafiniranim šećerima
i mastima.Osim što sadrže mnogo bjelančevina, namirnice izvor svih esencijalnih
aminokiselina. Sadrže veliku količinu proteina, ali su i izvor svih esencijalnih
aminokiselina. Mnogi mikroorganizmi i biljke mogu da biosintetišu svih 20
aminokiselina, dok životinje i čovek moraju da se podvrgnu određenoj vrsti dijete tj.
ishrane. Mnogi enzimi koji imaju glavnu funkciju u ljudskom organizmu nisu stalno
prisutni i moraju se unositi.

Esencijalne aminokiseline se nalaze uglavnom u namirnicama životinjskog porekla.

Ove vrste proteina se nazivaju i kompletnim jer uglavnom sadrže sve esencijalne
amino kiseline i mogu se naći u: mesu, piletini, ribi, jajima i mlečnim proizvodima.

Masne ribe (losos, sardine, pastrmka, tuna) su dobri izvori proteina. Imaju dodatnu
prednost što pored proteina sadrže i visoku koncentraciju masnih kiselina koje pružaju
zaštitu od srčanih oboljenja i moždanog udara. Masna riba sadrži i do osam puta više
omega-3 i omega-6 masnih kiselina nego manje masne ribe.

17
Biljni proteini sadrže mnoge aminokiseline, ali nijedan biljni izvor ne sadrži sve
esencijalne amino kiseline u potpunosti. Ovakva vrsta proteina se nalazi u:
mahunarkama ( grašak, boranija), žitaricama, pasulju, orasima, sjemenkama i sojinim
proizvodima. Potrebno je da se kombinuju proteini biljnog porijekla da bi se unjele
sve amino kiseline koje su našem tijelu neophodne.

Preporučena dnevna doza proteina je 0,8 grama po kilogramu tjelesne težine za

odrasle. Trudnicama i dojiljama je potrebno 70 grama proteina dnevno. Dok je
starijim i fizički aktivnim osobama potrebno više od pomenute dnevne preporučene
doze, tj. Više od 0,8 grama po kilogramu tjelesne težine.

BJELANČEVINE U KRVI
U krvnoj plazmi nalaze se kugličaste bjelančevine. U krvnoj plazmi je izolovano više
od 300 vrsta bjelančevina. Ukrvnoj plazmi bjelančevine imaju različite funkcije:

• Imaju zaštitnu ulogu od infekcija i utiču na koloidno osmotski pritisak i time na

raspodjelu vode između vaskularnog i međućelijskog prostora,

• Djeluju kao puferi, zbog čega su važni za održavaje pH vrijednosti krvi,

• Imaju transportnu funkciju, jer se neki lijekovi, hormoni, metaboliti i joni

vezuju za proteine plazme i tako transpotuju putem krvi do jetre ili ciljnih
organa,

• Pojedine bjelančevine imaju specifične funkcije poput enzima, hormona i

faktora koagulacije.

U krvi se može mjeriti koncentracija ukupnih proteina ili pojedinačnih specifičnih

proteina. Povećana koncentracija ukupnih proteina može se javiti kod dehidratacije
(napr. kod teških povraćanja), malignih bolesti krvnih ćelija i koštane srži, a nekad i
kod hroničnih upala i autoimunih bolesti.Smanjena koncentracija ukupnih proteina

18
javlja se pri gubitku proteina iz organizma ili poremećenjem metabolizma. Kod teškog
oštećenja bubrega , proteini se gube putem mokraće, kod opekotina koje zahvataju
veću površinu tijela, proteini se gube kroz oštećenu kožu. Smanjena koncentracija
proteina se javlja i kod smanjenog unosa proteina sa hranom, teških oštećenja jetre,
malignih bolesti i tuberkuloze.

Slika br. 19 – Kuglasta bjelančevina u krvi

ZAKLJUČAK
Značaj i nalaženje pojedinih bjelančevina je već pomenuto. Opšti zaključak bi mogao
biti: nijedan živi organizam ne može održati život bez bjelančevina pa ih mora primiti
hranom ili ih mora sintentizovati. Biljke su sposobne da iz neorganskih tvari (iz
zemljišta i vazduha) sintentizuju bjelančevine. Čovjek, životinje i parazitske biljke
moraju dobivati gotove bjelančevine. Unesene bjelančevine se onda razlažu do
aminokiselina i resorbuju se, a organizmi iz njih izgrađuju vlastite bjelančevine,
enzime i hormone. U industriji bjelančevine imaju veliki značaj, naročito u kožarstvu,
tekstilnoj industriji i industriji plastočnih masa. Prirodna svila ima oko 50%
bjelančevina. Vuna, koja se sastoji od bjelančevina, od najstarijih vremena se koristi
za dobivanje odjevnih predmeta. Pored upotrebe u vidu hrane, proteini se primjenjuju
kao osnovna sirovina u mnogim industrijskim granama. Vuna i svila osnova su
tekstilne industrije. Od rogova prave se češljevi, dugmad i mnogi drugi predmeti.
Neobično je važna upotreba kože koja se štavljenjem prerađuje u kožu podesnu za
izradu obuće i raznih drugih proizvoda. Koža se štavi raznim supstancama da bi
postala otporna prema dejstvu vlage i da bi bila podesna za obradu, dok sirova koža

19
brzo truhli pod uticajem vlage. Proteini se primjenjuju za dobivanje lepka ( tutkala ).
Obično tutkalo dobiva se kuhanjem otpadaka kože i kostiju s vodom. Želatin se
dobiva od hrskavica kostiju, a služi za izradu raznih lepkova, za dobivanje emulzije
srebro-bromida na filmu ili fotografskoj ploči i za spravljanje nekih proizvoda koji
služe kao hrana. Kazein se upotrebljava za dobivanje plastičnih masa, veštačkih
vlakana i za dobivanje lepkova za hartiju i drvo.

LITERATURA:
1. Hemija za 4. Razred gimnazije – Mehmedalija Lilić, Izdavačka kuća Ljiljan,
Sarajevo, 2001.

2.Organska Hemija – Stanimir R. Arsenijević, Izdavačka kuća Partenon, Beograd,

2001.

3. Medicinska enciklopedija – Ante Šarger, Izdanje i naklada jugoslavenskog

leksikografskog zavoda, Zagreb, 1963.

4.http://www.racunarstvo.matf.bg.ac.rs/MasterRadovi/2018_08_28_UnaStankovic/
rad.pdf

5. https://www.tehnologijahrane.com/enciklopedija/peptidi-proteini

6. https://onlinehemija.wordpress.com/2020/04/06/proteini/

20
21