FARMACEUTSKI FAKULTET

UNIVERZITET U SARAJEVU

SEMINARSKI RAD IZ NASTAVNOG PREDMETA FARMACEUTSKA HEMIJA I

FIZIČKO-HEMIJSKE OSOBINE LIJEKOVA I FUNKCIONALNE

GRUPE OD ZNAČAJA ZA LIJEKOVE

Studenti:
Alilović Adna, 5136/11
Arslanović Azra, 5001/10
Bago Petar, 5006/10
Bašić Anita, 5142/11
Bešić Zinajda, 4725/08
Bešlić Antonela, 4569/07
Bijedić Tara, 5009/10
Brkić Aida, 4287/05
Borančić Aida, 5013/10
Mentor: Doc. dr. Samija Muratović Borozan Vedrana, 5012/10

Sarajevo, Oktobar 2013. god.

 SADRŽAJ

1. UVOD ............................................................................................................................... 2.

2. FIZIČKO-HEMIJSKE OSOBINE LIJEKOVA ............................................................... 3.

2.1. Rastvorljivost i lipofilnost
lijekova ................................................................. 3.
2.1.1. Utjecaj hemijske strukture na rastvorljivost lijeka..................... 4.
2.1.2. Optimizacija rastvorljivosti ....................................................... 6.

2.2. Jonizacija
lijekova ........................................................................................... 6.
2.3. Stabilnost
lijeka ............................................................................................... 7.

3. PREGLED FUNKCIONALNIH GRUPA ZNAČAJNIH ZA LIJEKOVE ...................... 8.

3.1. Funkcionalne grupe-karbonilne funkcionalne
grupe ....................................... 8.
3.2. Organski spojevi sa oksigenom-
alkoholi ......................................................... 9.
3.3. Aldehidna i keto-grupa u
lijekovima ............................................................. 10.
3.4. Esteri .............................................................................................................
. 11.
3.5. Amini ............................................................................................................
. 12.
3.6. Lijekovi koji sadrže sumpor unutar
strukture ................................................ 13.
3.7. Sulfonamidi ...................................................................................................
. 13.

4. CILjEVI RADA .............................................................................................................. 15.

5. REZULATI I DISKUSIJA .............................................................................................. 16.

6. ZAKLjUČAK .................................................................................................................. 17.

7. LITERATURA ................................................................................................................ 18.

1
1. UVOD

Faktor koji značajno utiče na bioraspoloživost primenjenog lijeka i njegovu raspodjelu u

organizmu jeste rastvorljivost lijeka. Razmatranjem rastvorljivosti u ranim fazama otkrića i
razvoja lijeka smanjuje se mogućnost neuspjeha u daljem razvoju lijeka. Iskorištenje punog
potencijala koje dobijemo istraživanjem modelovanja rastvorljivosti uslovljeno je širom
dostupnošću pouzdanih podataka za rastvorljivost određenih pod identičnim eksperimentalnim
uslovima. Mehanizam djelovanja lijeka najčešće je vezan za postojanje strukturno specifičnog
mjesta koje se zove receptor. Receptor se nalazi na površini ćelije ili u samoj ćeliji i za njega se
vežu molekule lijeka čiji prostorni raspored atoma i funkcionalnih grupa odgovara prostornoj
strukturi receptora. Receptor se zato može shvatiti kao negativni otisak lijeka, fenomen „ključ-
brava“.

2
2. FIZIČKO-HEMIJSKE OSOBINE LIJEKOVA

2.1. Rastvorljivost i lipofilnost lijekova

Rastvorljivost lijeka je bitna osobina lijeka koja znatno utječe na farmakohemijske promjene i na
samo djelovanje lijeka. Svaki lijek ima drugačiju hemijsku strukturu, osobine i svoje djelovanje,
stoga se on neće jednako ponašati u različitim medijima.

Rastvorljivost lijeka između lipofilne i hidrofilne faze definirano je i određeno particionim

koeficijentom (log P). „Particioni koeficijent predstavlja odnos ravnotežnih koncentracija neke
smjese u dvofaznom sistemu: organsko otapalo – voda. Pri stalnoj temperaturi, pritisku i pH
vrijednosti vodene faze, log P je konstantna vrijednost.“1 (Formula 1.)

P = Co/Cv

Formula1.Particioni koeficijent; Co-koncentracija otopljene supstance u organskoj fazi, Cv–koncentracija otopljene supstance u
vodenoj fazi

Log P > 1 – liposolubilno jedinjenje

Log P < -1 – hidrofilno jedinjenje
Log P > 5 – toksično jedinjenje
Log P = 0 – jednako u vodenoj i organskoj fazi
Log P = 5 – 100,000 puta rastvorljivije u organskoj fazi
Log P = -2 – 100 puta rastvorljivije u vodenoj fazi

Za objašnjenje particionog koeficijenta i njegovo određivanje, potrebno je poznavati put lijeka u

organizmu do njegovog ciljnog mjesta djelovanja.
Lipofilnost predstavlja prolazak određenog lijeka kroz ćelijsku membranu, njegovu interakciju s
receptorom, a ova osobina lijeka važna je i zbog koncentracije lijeka na onom mjestu gdje on
mora djelovati. Lipofilni lijekovi se slabo apsorbiraju iz GIT – te oni pokazuju slabu
rastvorljivost u vodi.

Vrste rastvorljivosti:
1
Praktikum farmaceutske kemije za internu upotrebu; Davorka Završnik,Samija Muratović, Selma Špirtović-
Halilović, Elma Veljović, Amar Osmanović; Farmaceutski fakultet Sarajevo; Sarajevo 2013; str.15.

3
  Intrinzična rastvorljivost (S0)
To je rastvorljivost koja se odnosi na rastvorljivost neutralnog oblika kiseline ili baze.

 Efektivna rastvorljivost (S)

Ova vrsta rastvorljivosti odnosi se na rastvorljivost joniziranih i nejoniziranih oblika
lijeka na određenoj pH te se može odrediti ukoliko je poznata intrinzična rastvorljivost i
pKa lijeka.

 Rastvorljivost lijeka u tjelesnim tekućinama

Ova rastvorljivost odnosi se na rastvorljivost lijeka u GIT – u i krvnoj plazmi jer lijekovi
koji se unose u cirkulaciji moraju zadovoljavati određene uvijete.

2.1.1. Utjecaj hemijske strukture na rastvorljivost lijeka

 Polarne grupe ( ROH, RNH2, RCHO )

To su grupe koje formiraju vodikove veze. Povećanjem polarnosti, rastvorljivost lijeka u vodi se
povećava, a lipofilnost se smanjuje. Može se ostvariti zamjenom većih alkil grupa manjim ili
njihovim uklanjanjem i dodavanjem polarnih funkcionalnih grupa. Smanjenje polarnosti
ostvaruje se maskiranjem polarnih funkcionalnih grupa, npr. alkohol ili fenol – eter ili ester,
karboksilna grupa – ester ili amid, te dovođenjem hidrofobne alkil grupe. Ovim dolazi do veće
lipofilnosti, a manje rastvorljivosti lijeka u vodi. (Slika 1.)

Tiokonazol2 Flukonazol
Log P = 4.4 log P = 0,5

Slika1.Povećanje polarnosti uvođenjem funkcionalne grupe time i rastvorljivosti lijeka u vodi, a smanjenje lipofilnosti lijeka

 Jonizirajući centri
Dolazi do formiranja hidrata sa molekulama vode.

2
Tiokonazol je antimikotik, tj.sredstvo za liječenje gljivičnih infekcija .

4
  Ugljikovodični lanci
Povećanjem broja C atoma u odnosu na polarne grupe rastvorljivost lijeka u vodi se smanjuje, a
lipofilnost se povećava.

 Aromatične grupe
Aromatične grupe smanjuju rastvorljivost lijeka u vodi, a povećavaju njegovu lipofilnost.

 Potencijal stvaranja H-veza (Slika 2.)

Slika 2.Stvaranje H-veza izmedu hipotetičkog lijeka i vode.

Intramolekulske vodikovee veze smanjuju rastvorljivost lijeka.

 Jon-dipol interakcije
„Dolazi do interakcije kationa i aniona s vodom(Slika3.). Rastvorljivost zavisi od pKa vrijednosti
lijeka pa tako soli slabih baza i slabih kiselina nisu veoma rastvorne jer slabo disociraju.
Rastvorljivost zavisi od MW (lijekovi male MW su rastorljiviji od lijekova velike MW).

Slika3. Interakcija aniona i kationa s vodom

Intramolekulske veze

Kod intramolekulskih veza dolazi do stvaranja tzv. zwitter jona (Slika 4.). Zwitter jon je onaj koji
sadrži po jednu slobodnu kiselinsku i baznu grupu. Stoga, zwitter jon pokazuje svojstvo
amfoternosti.“3

3
https://www.google.ba/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CCgQFjAA&url=http
%3A%2F%2Fsupa.pharmacy.bg.ac.rs%2Fassets
%2F1613&ei=3HV5UtPmB8rO4QTD6oCoAg&usg=AFQjCNEsrLsiOSPxhiGciz0TKoaS0fcf1A&bvm=bv.5598027
6,d.bGE, (03.11.2013.)

5
 Slika 4. Primjer: Zwitter jonski oblik tirozina: jon-jon interakcije - interakcija funkcionalnih grupa suprotnog naelekstrisanja

2.1.2. Optimizacija rastvorljivosti

Prethodno je već spomenuto kako se može povećati/smanjiti rastvorljivost lijeka u vodi te kako
se može povećati/smanjiti njegova lipofilnost. Povećanje rastvorljivosti u vodi može se ostvariti
formiranjem soli, uvođenjem grupa koje imaju veliki potencijal rastvaranja, te upotrebom
specijalnih doziranih oblika. Smanjenje rastvorljivosti lijeka u vodi može se ostvariti
maskiranjem polarnih funkcionalnih grupa.

kiseline: soli sa metalima ili amino soli

baze: soli sa organskim kiselinama

Anioni Kationi
Citrati Natrij
Laktati Kalcij
Tartarati Cink
Hloridi Dietanolamin
Sulfati N-metil glukamin
Hidrogen sulfati Aminoetanol

2.2. Jonizacija

Jonizacija je prevođenje neutralnih atoma ili molekula u električki nabijene čestice tako što gube
ili primaju elektrone.

 Jonizacija lijekova
Od jonizacije lijeka ovisi njegovo ponašanje u organizmu. Nejonizovani oblik lijeka prolazi
ćelijsku membranu i tako ulazi u ćeliju gdje ispoljava svoj efekat, a jonizovani oblik lijeka je
rastvorljiv u vodi što je bitno za resorpciju i eliminaciju lijeka. (Primjer 1.) Zbog toga je od
velikog značaja ostvariti ravnotežu između jonizovanog i nejonizovanog oblika. Većina lijekova
su slabe kiseline, baze, amfoterni ili zwitter joni.
Lijek-slaba kiselina Lijek slaba baza

HA↔ H+  + A- B+H+↔BH+

HA - nejonizovani oblik lijeka (kiseline)

6
A-- jonizovani oblik lijeka (kiseline)
B - nejonizovani oblik lijeka (baze)
BH+ - jonizovani oblik lijeka (baze)
Primjer 1. Jonizovana i nejonizovana oblast kiselina i baza

Takođe je bitno znati kako odgovarajuća pH vrijednost utiče na ponašanje lijeka u organizmu.
Kod slabih kiselina povećavanjem pH povećava se i udio jonizovane forme, dok kod slabih baza
povećavanjem pH vrijednosti povećava se udio nejonizovane forme. To nam je bitno zbog
načina na koji ćemo unostiti lijek u organizam, jer ako lijek unosimo per os onda preko
digestivnog trakta dospijeva u želudac koji ima pH 1,5 - 3,0 što bi kod lijekova koji sadrže slabe
baze povećalo udio jonizovanog oblika te bi oni slabije prolazili kroz liposolubilnu membranu
ćelije u kojoj trebaju da ispolje svoj efekat.

2.3. Stabilnost lijeka

Stabilnost lijeka ovisi od funkcionalnih grupa koje lijek sadrži. Poznavanje tih funkcionalnih
grupa nam omogućava da predvidimo i spriječimo degradaciju i time onemogućimo stvaranje
novih nečistoća u lijeku.Zbog toga se vrše ispitivanja koja pokazuju ponašanje lijeka u zavisnosti
od temperature (pa imamo lijekove koji se čuvaju u hladnjaku i one koji se čuvaju na sobnoj
temperaturi), pH sredine, vlažnosti zraka, prisustvo svjetlosti. Ipak najčešći mehanizmi
degradacije su hidroliza i oksidacija. Primjer za degradaciju je aspirin (Slika 5.) koji hidrolizira i
nastaje salicilna kiselina i sirćetna kiselina:

Slika 5. Degradacija aspirina

 Sprječavanje degradacije lijekova:

 Supstance koje su osjetljive na svijetlost čuvati u sudovima tamnog stakla ili
metalnim kontenjerima, da bi spriječili fotohemijske reakcije.
 Supstance posebno osjetljive na oksidaciju, prisustvo vlage i ugljen-dioksida čuvati
u sudu u kome je vazduh zamijenjen azotom ili argonom.
 Manje osjetljive supstance čuvati u hermetički zatvorenim sudovima.
 Dodatak odgovarajućih antioksidanasa npr. fenol.
 Dodatak odgovarajućih aditiva za nutralizaciju toksičnih proizvoda oksidacije.

7
3. PREGLED FUNKCIONALNIH GRUPA ZNAČAJNIH ZA LIJEKOVE

3.1. Funkcionalne grupe - karbonilne funkcionalne grupe

„Funkcionalnom grupom se smatra onaj dio organske molekule koji određuje hemijsku
reaktivnost i pripadnost određenoj hemijskoj grupi jedinjenja.

 Funkcionalne grupe:
 DEFINIŠU KLASU JEDINJENJA, pri čemu ta jedinjenja imaju slične osobine i
hemijsku reaktivnost,
 REAKTIVNA MJESTA, određuju hemijsku reaktivnost grupe jedinjenja,
 OBEZBJEĐUJU OSNOVU ZA IMENOVANJE JEDINJENJA.“4

„Karbonilna grupa je familija funkcionalnih grupa koje se sastoje od ugljenikovog atoma

dvostruko - vezanog za kiseonikov atom: C=O.“5
Aldehidi i ketoni su kiseonična organska jedinjenja koja sadrže karbonilnu grupu, C=O, tj.
kiseonik vezan dvostrukom vezom za ugljenik.
U daljem tekstu možemo vidjeti konkretan primjer lijeka, koji sadrži karbonilnu grupu, kao i
funkciju samog lijeka, uslovljenu prisustvom karbonilne, ali i hidroksilne grupe i dvostruke veze.

 Oksikodon
„Oksikodon (Slika 6.) je opioidni analgetik koji se sintetiše iz opijumskog derivata tebaina.
Oksikodon je oralni lijek koji se generalno propisuje za olakšavanje umjerenog do jakog bola.
Niske doze se takođe propisuju za privremeno olakšavanje dijareje. On je na tržištu u obliku
proizvoda sa jednim ili više ingridijenata. Neki uobičajeni primjeri proizvoda sa više sastojaka su
oksikodon sa acetaminofen/paracetamolom, ili NSAID kao što je ibuprofen. Formulacije su
dostupne kao generici, a i pod raznim brand imenima.“

Hemijsko ime oksikodona je izvedeno iz kodeina. Njihove hemijske strukture su veoma slične.
Razlikuju se samo u tome da:
 Oksikodon ima hidroksilnu grupu na ugljeniku-14 (kodein ima samo vodonik na tom
mestu), otuda oksikodon;

4
http://www.scribd.com/doc/131945322/Funkcionalne-grupe (03.11.2013)
5
http://sr.wikipedia.org/wiki/Karbonilna_grupa (05.11.2013.)

8
  Oksikodon ima 7,8-dihidro osobinu, dok kodein ima dvostruku vezu između ta dva
ugljenika; i
 Oksikodon ima karbonilnu grupu (kao u ketonima) umjesto hidroksilne grupe kodeina,
otuda sufiks „-on“.

On je isto tako sličan hidrokodonu. Razlikuju se samo po tome da oksikodon ima hidroksilnu
grupu na ugljeniku -14.“6

„Američki zdravstveni zvaničnici će tražiti da generička verzija najbolje prodavanog sredstva

protiv bolova "oksikontina" sadrži promjene formule, čiji je cilj da oteža zloupotrebu tog lijeka.“7
Oksikontin, analgetik privatne farmaceutske kompanije PP, "omiljen" je među osobama koje
zloupotrebljavaju lijekove koji se mogu dobiti na recept, jer sadrži velike količine moćnog opijata
protiv bolova - "oksikodona".

Slika 6. OKSIKODON

3.2. Organski spojevi sa oksigenom - Alkoholi

6
http://sr.wikipedia.org/wiki/Oksikodon (05.11.2013.)
7
http://www.b92.net/zdravlje/vesti.php?yyyy=2013&mm=04&nav_id=706039 (05.11.2013)

9
 Slika 7. Primjer strukture alkohola u ovom slučaju etanola

Alkoholi (Slika 7.) su hidroksilni derivati ugljikovodika. U molekuli alkohola OH – grupa

direktno je vezana na sp3 hibridizirani atom ugljika.

Njihov značaj u farmaciji prikazat ćemo na primijeru paracetamola (Slika 8.).

Slika 8. Struktura paracetamola

„Paracetamol se sastoji iz jezgra benzenovog prstena, substituiranog jednom hidroksilnom

grupom i atomom kisika od amidne grupe u para (1,4). Amidna grupa je acetamid (etanamid). On
je ekstentivno konjugirani sistem. Prisustvo dvije aktivne grupe također daje benzenovom prstenu
visoku reaktivnost prilikom elektrofilnih aromatskih substitucija. Kao substituenti, sve pozicije u
prstenu su više ili manje jednako aktivirani.“8 Konjugacija je značajno smanjuje bazičnost kisika i
nitrogena, dok u isto vrijeme hidroksilna kiselost kroz delokalizaciju naboja se razvija na
fenoksidom anionu. Alkoholna grupa je hidroksilna. OH grupa je polarna i gradi vodikove veze
sa molekulama vode i od broja OH grupa zavisi rastvorljivost lijeka. Rastvorljivi lijek lakše
cirkuliše krvlju ali slabije prolazi kroz lipidnu membranu ćelije. Da bi smanjili rastvorljivost
lijeka kako bi lijek lakše prošao kroz membranu i ostvario svoj efekat potrebno je maskirati OH
grupe a to se postiže esterifikacijom masnim kselinama, na taj način lijek postaje liposolubilan.
Moramo voditi računa na to da se lako masna kiselina odvaja od OH grupe i nepromijenjen u što
kaćem vremenskom periodu eliminiše iz organizma da bi se spriječilo njegovo eventualno
nakupljanje i toksično djelovanje.
8
http://bs.wikipedia.org/wiki/Paracetamol (05.11.2013.)

10
3.3 Aldehidna i keto-grupa u lijekovima

Aldehidi i ketoni sadrže karbonilnu grupu ( >C=O ). S obzirom da je kisik elektronegativniji od

ugljika, veza u karbonilnoj grupi je polarna. Stoga, kisik iz karbonilne grupe može graditi
vodikove veze sa molekulama vode, pa su aldehidi i ketoni rastvorljiviji u vodi od nepolarnih
jedinjenja iste molekulske mase. Međutim, sa porastom molekulske mase, rastvorljivost aldehida
i ketona u vodi značajno opada, pa je primjerice metanal veoma dobro rastvorljiv u vodi, dok je
već heksanal u njoj nerastvorljiv.

Jedan od lijekova koji sadrži karbonilnu, ili konkretno, keto-grupu, jeste prednizon (Slika 9).

Prednizon (17,21-dihidroksipregna-1,4-dien-3,11,20-trion) pripada grupi lijekova pod nazivom

kortikosteroidi za sistemsku primjenu - glukokortikoidi. Prednizon je imunosupresivni lijek koji
se koristi u tretmanu određenih inflamatornih oboljenja, te nekih tipova karcinoma. Biološki je
inertan derivat kortizona. Zbog toga se prednizon u jetri prevodi u aktivnu formu - prednizolon,
(11β)-11,17,21-trihidroksipregna-1,4-dien-3,20-dion (Slika 10), pomoću enzima 11β-
hidroksisteroid dehidrogenaze (Slika 11).

Slika 9. Prednizon Slika 10. Prednizolon

Slika 11. Prevođenje biološki inaktivnog prednizona u aktivnu formu pomoću 11β-HSD1.
Reverzibilan proces katalizira enzim 11β-HSD2.

11
Prednizolon može proći kroz ćelijske membrane, te se ireverzibilno vezati za glokokortikoidne
receptore (GR) alfa i beta. AlfaGR i BetaGR prisutni su u svim tkivima i njihov broj se kreće od
3000 do 10000 u ćeliji, ovisno o tipu tkiva. Steroid/receptor kompleksi dimeriziraju i stupaju u
interakcije sa nukleusnom DNA, djelujući na proces transkripcije. Induciraju sintezu pojedinih
proteina, dok na sintezu određenih proteina djeluju inhibitorno.
Premda se prednizon upotrebljava u tretmanu astme, alergija, Kronove bolesti, tiroiditisa,
laringitisa, tuberkuloze, perikarditisa, multiple skleroze, lupusa, miastenije gravis i mnogih
drugih oboljenja, ovaj lijek ima i izaziva neželjene efekte jer djeluje supresivno na imuni sistem,
te čini organizam podložnim infekcijama.

3.4. Esteri

Esteri su jedan od najčešći oblika prolijekova. Faktor koji doprinosi popularnosti estera kao
prolijekovaj je lakoća sa kojom oni mogu biti pripremljeni. Esteri su bitni za poboljšanje
rastvorljivosti lijeka u vodi, za lijekove koji se daju i.v. u visokim koncentracijama i malim
zapreminama.
„Pripravljanjem oblika sa povećanom topivošću i hidrosolubilnošću moguće je umanjiti bol
prilikom parenteralne aplikacije hloramfenikola.“9 Hloramfenikol ima nisku hidrosolubilnost pa
se priprema njegov ester, hloramfenikol sukcinat. Sukcinatni ester hloramfenikola - povećava
rastvorljivost hloramfenikola u vodi zbog dodatne karboksilne grupe, a samim time smanjuje se
bol na mjestu aplikacije.

Injekcije antibakterijskog agensa klindamicina su bolne, kada se koristi prodrug u obliku fosfatnog estra
rastvorljivost je povećana, a bol na mjestu aplikacije smanjen.

Esteri se također koriste za privremeno maskiranje funkcionalnih grupa koje su značajne za

vezivanje za receptor ali koje spriječavaju prolazak lijeka kroz ćelijske membrane. „COOH
grupa je bitna za vezivanje lijeka za receptor. Prolazak kroz lipidne ćelijske membrane jonizujuće
grupe može biti spriječen, pa je rješenje u zaštiti kiselinske funkcije prevođenjem u ester; manje
polaran ester može proći kroz lipidne ćelijske membrane i u krvotoku, pod dejstvom esteraza,
hidrolizovati do slobodne kiseline.„10(Slike 12. i 13.)

9
Praktikum farmaceutske kemije za internu upotrebu; Davorka Završnik,Samija Muratović, Selma Špirtović-
Halilović, Elma Veljović, Amar Osmanović; Farmaceutski fakultet Sarajevo; Sarajevo 2013; str. 52.
10
http://www.farmacija.ucg.ac.me/admindoc/Farmaceutske_hemije_1_2013.pdf (05.11.2013.)

12
 Slika 12. Morfin Slika 13. Diacetilmorfin heroin

3.5. Amini

Organska jedinjenja amonijaka u kojima je jedan ili više H atoma zamijenjeno sa alkilnim
skupinama nazivamo aminima. Njihov značaj u farmaciji pokazat ćemo na primjeru ranitidina
(Slika 14.).

Slika 14. Ranitidin

Ranitidin je lijek, antagonist histaminskih H2-receptora. To je najčešće korišten lijek iz ove grupe.
Primjenjuje se oralno, koristi za smanjenje lučenja želučane kiseline. U svojoj strukturi sadrži
amino grupu, furan, nitro grupu koja u organizmu prelazi u amino grupu, što izaziva smanjenje
toksičnosti lijeka. Kao što vidimo, prisutna je i tio grupa –S- koja podliježe oksidaciji, a lijek
razgradnji. S obzirom da smo na predavanjima obradili antiulkusne lijekove, među njima i
ranitidin nećemo se zadržavati na njegovoj sintezi.

3.6. Lijekovi koji sadrže sumpor unutar strukture

Prikazat ćemo lijek u čijoj strukturi je prisutna sulfoksidna grupa. Omeprazol (Slika 15.), također
antiulkusni lijek koji liječi ulkusne bolesti, inhibitor je protonske pumpe.

13
 Slika 15. Omeprazol

Omeprazol djeluje kao prolijek, u organizmu se metabolizira i na taj način prelazi u aktivnu
formu. U kiseloj sredini prelazi u ciklični sulfonamid, koji s protonskom pumpom, enzimom H+-
K+-ATP-aze reaguje, te ireverzibilno veže preko sulfometilenskog mosta inhibirajući ga trajno.

3.7. Sulfonamidi

„Sulfonamidi (Slika 16.) su sintetski spojevi antibakterijskog djelovanja. Po sastavu su aromatski

spojevi sa primarnom amino skupinom i sulfonamidskom grupom.“ 11 Klinički se većinom
primjenjuju njihovi derivati u kombinaciji s drugim hemoterapeutikom.

Slika 16. Temeljni dio strukture sulfonamida

Njihov značaj u farmaciji ćemo prikazati na primjeru kotrimoksazola (Slika 17.) (kombinacija
sulfametaksazola i trimetroprima 5:1). Tvornički naziv ovog lijeka je Esbesul, Bactrim, Lidaprim,
Sulotrim.

11
http://proleksis.lzmk.hr/47644/ (03.11.2013.)

14
 Slika 17. Kotrimoksazol

Kotrimoksazol se sastoji od standardne suflonamidske struktute koja se sastoji od primarne

aromatske amino skupine koja je vezana na benzenov prsten i karakteristične sulfonamidske
skupine SO2NHR na koju je u slučaju ovog lijeka vezan izoksazol. Amfoternog su karaktera
slabo bazičnih svojstava zbog prisustva slobodne aromatske amino grupe koja se nalazi na p
poziciji benzenovog prstena. Primarni aromatski amini se nalaze u obliku soli kako bi se
spriječila reakcija polaznog spoja sulfonamida. Soli u vodi hidroliziraju, pa otopine mogu
reagirati kiselo ili bazno. Pojedinačno ove grupe imaju bakteriostatsko djelovanje, u kombinaciji
sinergičnim djelovanjem djeluju baktericidno. Koristi se kod infekcija respiratornih puteva
(bronhitisa, pneumonije, tonzilisa itd.) i kod infektivnih oboljenja (salomonela, šigele, malarije
itd.) a asporbuju se lako iz gastrointestinalnog trakta. Lijek prolazi u eskudate, kroz krvno
barijere i plancentalnu membranu zbog čega treba biti oprezan prilikom prepisivanja lijeka u
trudnoći. Baktericidno djelovanje kotrimoksazol ispoljava sukcesivnom inhibicijom dva enzima
koji kataliziraju različite faze biosinteze folinske kiseline u osjetljivjm mikroorganizmima.

4. CILJEVI RADA
15
 Cilj našeg rada jeste da prikažemo koje su to fizičko-hemijske osobine lijekova, te kako utječu na
djelovanje i distribuciju samog lijeka u organizmu. Također da obradimo funkcionalne grupe od
značaja za lijekove i njihov utjecaj na samo ponašanje lijeka.

5. DISKUSIJA I REZULTATI

16
 Predviđanja rastvorljivosti lijeka izvršavaju se na osnovu hemijske strukture. Na osnovu
informacija koje smo dali u ovoj prezentaciji mogu se razjasniti odnosi hemijske strukture i
rastvorljivosti ispitivanih lijekova i optimizovati strukture u cilju poboljšanja rastvorljivosti, pri
čemu bi njihova aktivnost ostala nepromjenjena. Naravno da se sva naša diskusija završila samo
na teoretskoj prezentaciji, ali ukoliko bismo pratili ovaj protokol te pristupili odgovarajućim
eksperimentima, mogli bismo uveliko iskoristiti prezentirane informacije. U cilju racionalizacije
utrošenog vrijemena i novca, pri istraživanju i sintezi novih lijekova, možemo iskoristiti ove
informacije za racionalniji pristup sintezi lijekova, te predvidjeti fizičko-hemijske osobine i
aktivnost još neispitanih i nesintetiziranih spojeva.

6. ZAKLJUČAK

17
„Lijekovi predstavljaju hemijski jedinstvene supstance koje utječu na biološke procese i koriste
se za liječenje bolesti.“12 Da bi neki lijek bio idealan lijek, to jeste da bi bio efikasan i idealan za
upotrebu treba posjedovati određenje fizčko hemijske osobine, kao što su rastvorljivos,
lipofilnost, jonizacija, hemijska i metabolička stabilnost. Fizičko hemijske osobine lijeka također
su važan temelj za predviđanje raspodjele lijeka u tijelu, a samim time i njegovog dolaska do
mjesta djelovanja.

Lijek mora da posjeduje osobine rastvorljivosti da bi se mogao apsorbirati bez taloženja u GIT-u,
a zatim i lipofilnosti da bi mogao da prođe kroz biološke membrane do ciljnog mjesta djelovanja.
Rastvorljivost lijeka je faktor koji može značajno da utječe na bioraspoloživost lijeka, kao i na
njegovu raspodjelu u organizmu. Jonizacija bitno utječe na ponašanje lijeka u organizmu te na
distribuciju lijeka. Nejonizovani oblik lijeka prolazi kroz lipidne membrane dok jonizovani oblik
lijeka je rastvorljiviji.

Stabilnost lijekova i degradacioni procesi kojima lijekovi podliježu zavisi od specifičnih

strukturnih karakteristika, koje zavise od prisustva funkcionalnih grupa. Funkcionalna grupa se
predstavljaju grupe atoma u organskim spojevima koje su nosioci karakterističnih osobina tih
spojeva i njihovih reakcija. Funkcionalne grupe imaju veliki značaj za hemiju lijekova jer utječu
na: nomenklaturu lijekova, polarnost jedinjenja, rastvorljivost lijekova, jonizaciju lijekova,
hemijsku stabilnost lijeka, kiselinsko-bazne osobine, vezivanje lijeka za ciljana mjesta itd.

7. LITERATURA

12
http://bs.wikipedia.org/wiki/Lijek (03.11.2013)

18
 Praktikum farmaceutske kemije za internu upotrebu; Davorka Završnik, Samija Muratović,
Selma Špirtović-Halilović, Elma Veljović, Amar Osmanović; Farmaceutski fakultet
Sarajevo; Sarajevo 2013; str.15. i str. 52.
 https://www.google.ba/url?
sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CCgQFjAA&url=http%3A
%2F%2Fsupa.pharmacy.bg.ac.rs%2Fassets
%2F1613&ei=3HV5UtPmB8rO4QTD6oCoAg&usg=AFQjCNEsrLsiOSPxhiGciz0TKoaS0f
cf1A&bvm=bv.55980276,d.bGE,
(03.11.2013.)
 https://www.google.ba/url?
sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCgQFjAA&url=http%3A%2F
%2Fsupa.pharmacy.bg.ac.rs%2Fassets
%2F1524&ei=QoV5UoXjOrTP4QTOioGADg&usg=AFQjCNEa2kR9VosnLHrQyqoZQrub
fYbUZQ, (04.11.2013.)
 http://www.scribd.com/doc/131945322/Funkcionalne-grupe (03.11.2013)
 http://sr.wikipedia.org/wiki/Karbonilna_grupa (05.11.2013.)
 http://sr.wikipedia.org/wiki/Oksikodon (05.11.2013.)
 http://www.b92.net/zdravlje/vesti.php?yyyy=2013&mm=04&nav_id=706039 (05.11.2013)
 http://bs.wikipedia.org/wiki/Paracetamol (05.11.2013.)
 http://www.intechopen.com (04.11.2013.)
 http://www.farmacija.ucg.ac.me/admindoc/Farmaceutske_hemije_1_2013.pdf (04.11.2013.)
 http://proleksis.lzmk.hr/47644/ (03.11.2013.)
 http://bs.wikipedia.org/wiki/Lijek (03.11.2013.)
 http://www.zdravstvo.com/lijeci/kotrimoksazol.htm (05.11.2013.)
 http://www.bosnalijek.ba/loc/default.wbsp?p=144 (04.11.2013.)
 http://www.pliva.hr/proizvodi/otc (04.11.2013.)

SLIKE:
 Praktikum farmaceutske kemije za internu upotrebu; Davorka Završnik, Samija Muratović,
Selma Špirtović-Halilović, Elma Veljović, Amar Osmanović; Farmaceutski fakultet
Sarajevo; Sarajevo 2013; str.15.
 https://www.google.ba/url?
sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CCgQFjAA&url=http%3A
%2F%2Fsupa.pharmacy.bg.ac.rs%2Fassets
%2F1613&ei=3HV5UtPmB8rO4QTD6oCoAg&usg=AFQjCNEsrLsiOSPxhiGciz0TKoaS0f
cf1A&bvm=bv.55980276,d.bGE,
(03.11.2013.)
 http://en.wikipedia.org/wiki/Tioconazole, (05.11.2013.)
 http://www.ilactr.com/etken-madde/flukonazol, (05.11.2013.)
 http://sr.wikipedia.org/wiki/Oksikodon (05.11.2013.)
 http://bs.wikipedia.org/wiki/Paracetamol (05.11.2013.)
 http://en.wikipedia.org/wiki/Prednisolone (04.11.2013.)
 http://en.wikipedia.org/wiki/Prednisone (04.11.2013.)
 http://hr.wikipedia.org/wiki/Datoteka:Morphin_-_Morphine.svg (05.11.2013.)
 http://hr.wikipedia.org/wiki/Datoteka:Heroin_-_Heroine.svg (05.11.2013.)
19
 http://medicatherapy.com/index.php/content/printversion/71 (05.11.2013.)
 http://projekti.gimvic.org/2011/2f/antacidi/antacidi.html (04.11.2013.)

20