Ο ναός της Αγίας Σοφίας ή Αγιά-Σοφιά, όπως συνηθίζουμε να την προφέρουμε, είναι ένα από

σημαντικότερα μνημεία της σύγχρονης ιστορίας αλλά και ένα από τα κορυφαία σύμβολα της
Ορθοδοξίας, το οποίο έχει ξεχωριστή θέση στην καρδιά των Ελλήνων.

Ο πρώτος ναός της Αγία Σοφίας θεμελιώθηκε από το Μεγάλο Κωνσταντίνο το 330 μ.Χ., όταν
μετέφερε στην Πόλη την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτός ο ναός που
ολοκληρώθηκε μετά το θάνατο του αυτοκράτορα, καταστράφηκε δύο φορές στα χρόνια που
ακολούθησαν.

Ο επιβλητικός ναός χτίστηκε στα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού μεταξύ 532 και 537 μ.Χ. Τα
εγαίνια έγιναν στις 27 Δεκεμβρίου 537 από τον Ιουστινιανό ο οποίος σύμφωνα με το θρύλο
αναφώνησε: «Νενίκηκά σε Σολομών», εννοώντας ότι η Αγία Σοφία ξεπερνούσε σε κάλλος και
μεγαλοπρέπεια το Ναό του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ.

Ο ναός είναι χτισμένος σε ρυθμό βασιλικής με τρούλο και υπέυθυνοι νγια το σχεδιασμό υπήρξαν
οι αρχιτέκτονες Ισίδωρος από τη Μίλητο και Ανθέμιος από τις Τράλλεις. Ο κυρίως χώρος του
κτίσματος έχει σχήμα κύβου, ενώ τέσσερις τεράστιοι πεσσοί (τετράγωνοι στύλοι), που απέχουν
μεταξύ τους 30 μέτρα, στηρίζουν τα τέσσερα μεγάλα τόξα πάνω στα οποία εδράζεται ο
επιβλητικός τρούλος, διαμέτρου 31 μέτρων, ο οποίος δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται στο
κενό, εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω από τη βάση του.

Αρχιτεκτονικές επιρροές της Αγίας Σοφίας εντοπίζονται σε αρκετούς μεταγενέστερους ορθόδοξους

ναούς αλλά και σε οθωμανικά τζαμιά, ενώ –εκτός από τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της- η εκκλησία
ξεχωρίζει επίσης για τον πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο και τα καταπληκτικά ψηφιδωτά, που,
όμως, καταστράφηκαν σε μεγάλο βαθμό στην πορεία του χρόνου και σήμερα γίνεται μεγάλη
προσπάθεια για τη διάσωσή τους.

1
Η Αγία Σοφία αποτέλεσε τη μεγαλύτερη εκκλησία του χριστιανικού κόσμου μέχρι την Άλωση το
1453, ενώ ως το 1520 που κατασκευάστηκε ο καθεδρικός ναός της Σεβίλλης ήταν και ο μεγαλύτερος
ναός στον κόσμο. Μετά το 1453 λειτούργησε ως τζαμί, με την προσθήκη τεσσάρων μιναρέδων για
το σκοπό αυτό, ενώ υπήρξε «οδηγός» για την κατασκευή διάφορων οθωμανικών τεμένων της πόλης.
Από το 1935 μέχρι σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, μετά από απόφαση του Ατατούρκ.

Αξίζει να ρίξετε μια ματιά στην περίφημη «τρύπα του Εξαδάχτυλου» που υπάρχει πάνω σε μια
κολόνα στο εσωτερικό του ναού. Σύμφωνα με το μύθο, αν βάλετε εκεί το δάχτυλό σας και το
γυρίσετε, η ευχή σας θα πραγματοποιηθεί!

2
Ιστορία

Η Αγία Σοφία είναι το πρώτο κτίσμα που χτυπάει στα μάτια του επισκέπτη, καθώς εισέρχεται από
την Προποντίδα. Το ξεχωριστό αυτό σημείο είχαν επιλέξει για να χτίσουν τους ναούς τους, αιώνες
πριν από τους Βυζαντινούς, οι ειδωλολάτρες. Ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας θεμελιώθηκε από τον
Μεγάλο Κωνσταντίνο το 330 μ.Χ. όταν ονόμασε τη μετέπειτα Κωνσταντινούπολη πρωτεύουσα της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η ανέγερση του ναού ολοκληρώθηκε από τον γιο του Κωνστάντιο και
τα εγκαίνια έγιναν το 346. Κατά την εποχή του Αρκαδίου, το 404, η πρώτη Αγιά Σοφιά πυρπολείται
και θα κτισθεί εκ νέου από τον Θεοδόσιο Β'. Θα πυρποληθεί όμως και πάλι το 532, κατά τη Στάση
του Νίκα. Έτσι, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α' αποφασίζει να κατασκευάσει την εκκλησία από την
αρχή, στον ίδιο χώρο, αλλά πολύ πιο επιβλητική, για να δεσπόζει στη Βασιλεύουσα. Τα θεμέλια
αυτού του μεγαλοπρεπή ναού θα μπουν στις 23 Φεβρουαρίου του 532, με σχέδια που εκπόνησαν οι
αρχιτέκτονες Ανθέμιος Τραλλιανός και Ισίδωρο ο Μιλήσιος. Για την ολοκλήρωση του κολοσσιαίου
έργου δούλεψαν αδιάκοπα επί έξι χρόνια 10.000 τεχνίτες, ενώ ξοδεύτηκαν 320.000 λίρες (περίπου
120.000.000 ευρώ). Από κάθε σημείο όπου υπήρχε Ελληνισμός, έγινε προσφορά: Τα πράσινα
μάρμαρα από τη Μάνη και την Κάρυστο, τα τριανταφυλλιά από τη Φρυγία και τα κόκκινα από την
Αίγυπτο. Από τον υπόλοιπο κόσμο προσφέρθηκαν τα πολύτιμα πετράδια, ο χρυσός, το ασήμι και το
ελεφαντόδοντο, για τη διακόσμηση του εσωτερικού. Τα εγκαίνια έγιναν στις 27 Δεκεμβρίου του 537
από τον Ιουστινιανό, ο οποίος βλέποντας την υπεροχή της Αγίας Σοφίας έναντι του ξακουστού ναού
του Σολομώντα, αναφωνεί: «Δόξα των Θεώ το καταξιωσάντι με τελέσαι τοιούτον έργον. Νενίκηκά
σε Σολομών». Για χίλια και πλέον χρόνια (537-1453), η Αγία Σοφία θα αποτελέσει το κέντρο της
ορθοδοξίας και του ελληνισμού. Εκεί, ο λαός θα γιορτάσει τους θριάμβους, θα θρηνήσει τις
συμφορές και θα αποθεώσει τους νέους αυτοκράτορες. Η τελευταία λειτουργία τελέστηκε στις 29
Μαΐου του 1453. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ΙΑ' Δραγάτης, αφού προσευχήθηκε
μαζί με το λαό και ζήτησε συγνώμη για λάθη που πιθανόν έκανε, έφυγε για τα τείχη, όπου έπεσε
μαχόμενος. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, η Αγία Σοφία έγινε τζαμί και με την
επανάσταση του Κεμάλ Ατατούρκ μετατράπηκε σε μουσείο.

3
Αρχιτεκτονική Ναού

Τομή κατά μήκος

Ο ναός είναι κτισμένος σε αρχιτεκτονικό ρυθμό βασιλικής με τρούλο. Ο κυρίως χώρος

του κτίσματος έχει σχήμα περίπου κύβου. Ο τρούλος δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται
εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω στη βάση του.
Ο σύγχρονος ιστορικός Προκόπιος λέει: "...δίνει την εντύπωση ότι είναι ένα κομμάτι
ουρανού που κρέμεται στη γη...".

ΚΑΤΟΨΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ.

Εσωτερικά ο Ναός διαιρείται από δύο κιονοστοιχίες εξαρτώμενες από τους πεσσούς σε
τρία κλίτη. Ο όλος Ναός αποτελείται από τα εξής μέρη:

• Το αίθριο: υπαίθρια μαρμαρόστρωτη και περίστυλη αυλή στο μέσον της οποίας ήταν
η "κομψή φιάλη" η μαρμάρινη κρήνη που έφερε την ονομαστή καρκινική επιγραφή
"ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ". Στο αίθριο επίσης φέρονται κάποια ίχνη
οικοδομήματος.
• O έξω και o κυρίως νάρθηκας: Πέντε πύλες από το αίθριο οδηγούν στον έξω
νάρθηκα και από αυτόν άλλες πέντε πύλες οδηγούν στον εσωτερικό νάρθηκα, από
τις οποίες η μεσαία πύλη λέγεται και Μεγάλη ή Ωραία Πύλη. Από τον έσω νάρθηκα
εννέα πύλες, τρεις ανά κλίτος οδηγούν στον κυρίως Ναό. Οι τρεις μεσαίες εξ αυτών
καλούνται Βασιλικές πύλες επειδή εξ αυτών εισήρχετο ο Αυτοκράτορας στις
επίσημες τελετές. Και οι δύο νάρθηκες καταλαμβάνουν περίπου το ίδιο πλάτος του
Ναού με μικρό μήκος εισόδου ο καθένας 
 Ο κύριος ναός: Η είσοδος στον κυρίως Ναό όπως προαναφέρθηκε ήταν οι τρεις
Βασιλικές πύλες και οι έξι, ανά τρεις εκατέρωθεν, του έσω νάρθηκα. Ο κυρίως Ναός
χωρίζεται σε τρία κλίτη των οποίων το μεσαίο είναι διπλάσιου πλάτους των
εκατέρωθεν. Το εσωτερικό σχέδιο είναι απλούν. Τέσσερις πεσσοί, κτιστοί στύλοι,
συνδέονται μεταξύ τους με υπερώα τόξα στα οποία και φέρονται επιθόλια τόξα
συναποτελώντας έτσι μια πpπεριμετρική βάση επί της οποίας και εδράζει ο
τεράστιος θολός.

4
 ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ

Ως κυριος αρχιτεκτονας για την κατα¬σκευή της Αγίας Σοφίας επιλέχθηκε ο Ανθέμιος από
τις Τράλλεις, ο ικανότε¬ρος, όπως λέγεται, αρχιτέκτονας και μη¬χανικός του αιώνα.
Πρώτος απ' όλους τους Έλληνες χρησιμοποίησε τη δύναμη του ατμού — «ένας άνδρας»
λέει ο Αγαθίας «ικανός να μιμηθεί σεισμούς και κεραυνούς». Συνεργάτες του ήταν ο
Ισίδω¬ρος από τη Μίλητο και ο Ιγνάτιος, που είχε αποκαταστήσει τον Αυγουστεώνα,
αρχιτέκτονες σχεδόν ισάξιοι του Ανθέμιου σε ικανότητα και φήμη.
Ειπώθηκε ότι ένας άγγελος αποκάλυψε στον αυτοκράτορα τα σχέδια της Αγίας Σοφίας
μέσα σε όνειρο, όχι βέβαια στο σύνολο τους και με κάθε λεπτομέρεια, αλλά εκείνη τη
μοναδική ιδέα, την κύρια σύλληψη, που οι αρχιτέκτονες αργότερα θα ανέπτυσσαν και θα
της έδιναν μορφή. Κι αυτή ήταν η ιδέα ενός τρούλου, που θα είχε τη μεγαλύτερη δυνατή
διάμετρο, που θα ήταν τμήμα του μεγαλύτερου δυ¬νατού κύκλου, θα υψωνόταν σε
ιλιγγιώ¬δες ύψος και θα υποβασταζόταν από όσο το δυνατόν λιγότερα στηρίγματα. Η
αποκάλυψη δεν βρισκόταν στην απλή σύλληψη ενός τρούλου - που δεν αποτε¬λούσε νέα
ιδέα, έστω κι αν στη συνέχεια μονοπωλήθηκε σχεδόν από μία και μο¬ναδική σχολή - αλλά
στο τελειότερο συνταίριασμα όλων αυτών των όρων. Ο Ανθέμιος δεν θα ανέπτυσσε απλώς
ένα ήδη υπάρχον σύστημα ούτε και θα γινό¬ταν ταπεινός αντιγραφέας του. Η βυζα¬ντινή
αρχιτεκτονική με το έργο αυτό θα έφτανε στην πλήρη ακμή της σχεδόν μο¬νομιάς. Η Αγία
Σοφία ήταν «ταυτόχρονα προάγγελος και υπέρτατη έκφραση ενός νέου ρυθμού».

Η ΑΝΤΙΣΕΙΣΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Η Αγία Σοφία έχει ανεγερθεί σε μια γεωγραφική θέση φημισμένη για τη γεωφυσική ,πολιτική και
θρησκευτική της αστάθεια . Η Αγία Σοφία είναι ένα τεχνικό επίτευγμα του Ανθέμιου και του
Ισίδωρου ,οι οποίοι κατέστησαν το ναό ισχυρό απέναντι στις σεισμικές δονήσεις ,ή στάθηκαν
απλώς τυχεροί. Για την απάντηση επιστρατεύεται τώρα η επιστήμη . Η έρευνα για τα υλικά με τα
οποία χτίστηκε η Αγία Σοφία διήρκεσε δεκαέξι χρόνια .Στο τέλος βρέθηκε η λύση . Όλα τα σημεία
του κτηρίου που συγκεντρώνουν ικανά φορτία, έχουν σχεδιαστεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να
υπόκεινται σε θλιπτικές τάσεις. .Άλλωστε η Κωνσταντινούπολη είναι μία πόλη η οποία συνεχώς
κινείται . Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν πλέον ότι οι βυζαντινοί αρχιτέκτονες πρέπει να
επικεντρώθηκαν με πολύ μεγάλη προσοχή στα απλά γεωμετρικά μεγέθη και στο κλασικό πρότυπο
του υπάρχοντος Πανθέου στη Ρώμη, για το οποίο ο Ρόμπερτ Μαρκ είχε κάνει ένα μοντέλο στον
υπολογιστή, προτού ασχοληθεί με την Αγία Σοφία. Ως εκείνη τη στιγμή λοιπόν οι περισσότεροι
ερευνητές πίστευαν ότι τα 40 παράθυρα στην Αγία Σοφία είχαν τοποθετηθεί μόνο για την οπτική
εικόνα. Η δική του έρευνα όμως έδειξε ότι προστέθηκαν εκεί για λόγους στατικούς. Γιατί έτσι
αποφεύγονται οι ρωγμές. Κατά τον Μαρκ, ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος γνώριζαν ότι η περιοχή γύρω
από τον τρούλο ούτως ή άλλως θα «ήθελε», θα είχε την τάση, να ρηγματωθεί κατά μήκος του
άξονα των παραθύρων. Γι' αυτό και χρησιμοποίησαν τα παράθυρα ως τεχνητές ρωγμές.

5
 ΤΟ «ΜΥΣΤΗΡΙΟ» ΤΟΥ ΚΤΙΣΜΑΤΟΣ

Αλλά το εκπληκτικό με την Αγία Σοφία, όπως φαντάζει μεγαλοπρεπέστατη, είναι το πως
παραμένει σταθερή στην θέση της επί τόσους αιώνες παρά τους τόσους μεγάλους σεισμούς
που δοκίμασαν την αντοχή της. Κατά καιρούς πολλοί Τούρκοι αλλά και Ευρωπαίοι
μελετητές προσπάθησαν να εξηγήσουν αυτό το αρχιτεκτονικό θαύμα. Είναι γεγονός πως
σε διεθνές επίπεδο αλλά και για τους ίδιους τους Τούρκους και σύμφωνα με τα πορίσματα
αυτών των ερευνών όπως αναφέρονται από το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού, για το
κτίσιμο και για τα θεμέλια της Αγίας Σοφίας εφαρμόστηκαν τεχνικές πρωτόγνωρες και
«μυστήριες» για τα τότε, αλλά ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα, γεγονός που
φανερώνει τη μαγική άξια του κτίσματος.

Είναι χαρακτηριστικό πως 1600 χρόνια περίπου μετά το κτίσιμο του ναού, ο μεγάλος
σεισμός της 17ης Αυγούστου 1999 που έγινε στην Τουρκία δεν πείραξε καθόλου τα θεμέλια
της Αγίας Σόφιας, ενώ έκανε μεγάλες ζημιές στα έργα ανακαίνισης που είχαν γίνει τα
τελευταία 14 χρόνια, με αποτέλεσμα να γκρεμιστούν όλοι οι αναπαλαιωμένοι σοβάδες και
να έχει δημιουργηθεί μεγάλο πρόβλημα στις εργασίες ανακαίνισης του ιστορικού
κτίσματος. Το γεγονός αυτό απέδειξε και την κακή δουλειά που είχε γίνει από αυτούς που
είχαν αναλάβει τις εργασίες αναπαλαίωσης του μνημείου, εργασίες που είχαν αρχίσει
ουσιαστικά από το 1980 και τα τελευταία χρόνια είχαν προστεθεί νέοι σοβάδες σε πολλά
τμήματα του βυζαντινού ναού. Έτσι παρουσιάστηκε το ιδιαίτερο φαινόμενο να πληγούν
από τον μεγάλο σεισμό τα έργα αναπαλαίωσης, ενώ οι ιστορικές βάσεις να μείνουν
ανέπαφες. Οι μελετητές έδωσαν μεγάλη σημασία στη μελέτη των παλαιών θεμελίων, γιατί
όπως τονίστηκε θα βγούνε πολλά χρήσιμα συμπεράσματα από την αντοχή που επέδειξε το
θαυμάσιο αυτό μνημείο στον τελευταίο σεισμό.

Αλλά η Αγία Σόφια, όπως φαίνεται και από το ιστορικό που παρέθεσαν οι ίδιοι οι Τούρκοι,
έχει αντέξει και σε παλαιοτέρους σεισμούς χωρίς να υποστεί σοβαρές ζημιές.
Συγκεκριμένα, τον Αύγουστο του 553 μ.Χ. γίνεται μεγάλος σεισμός στην
Κωνσταντινούπολη. Η Αγία Σοφία εκτός από μικροζημιές δεν έχει σοβαρές βλάβες.
Μεγάλο σεισμός γίνεται στις 14 Δεκεμβρίου 557. Ο ιστορικός ναός παθαίνει μικρές ζημιές.
Ιανουάριος 869. Από τον μεγάλο σεισμό πέφτει ο ένας μικρός τρούλος. Οκτώβριος 1344.
Γίνεται μεγάλος σεισμός και παθαίνει ζημιές η ανατολική πτέρυγα. 10 Ιουλίου 1894. Η Αγία
Σόφια είναι πια μουσουλμανικό τέμενος. Γίνεται μεγάλος σεισμός και πέφτουν μεγάλα
κομμάτια από το μωσαϊκό και κομμάτια τοίχου. Για μικρό χρονικό διάστημα το τέμενος
κλείνει για να επιδιορθωθεί. 1931. Αρχίζουν οι εργασίες επανεμφάνισης των ψηφιδωτών
εικόνων, ενώ στις 1 Φεβρουαρίου 1935, ο ιστορικός ναός ανακηρύσσεται από τον Κεμάλ
Ατατούρκ, μουσείο.

Τους τελευταίους μήνες έχει αρχίσει να ξετυλίγεται ένα νέο μυστήριο σχετικά με τις
υπόγειες διόδους της Αγίας Σοφίας για τις οποίες μερικοί Τούρκοι αρχαιολόγοι και
ερευνητές υποστηρίζουν ότι φτάνουν μέχρι... τα Πριγκηπόνησα και ότι είναι άλλο ένα από
τα θαύματα της Αγίας Σοφίας που είχε κατασκευαστεί από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες
για περιπτώσεις εκτάκτων καταστροφών, σαν διάδρομος διάσωσης των ιερών κειμηλίων,
αλλά και των πιστών του μεγάλου αυτού ναού. Όλη αυτή η καινούργια ιστορία έχει
προκαλέσει μια αναζωπύρωση παλιών θρύλων σχετικά με την Αγία Σοφία και την
αποκατάστασή της στον παλιό της ρόλο σαν σύμβολο του ελληνορθόδοξου κόσμου

6
 Σύγκριση με τον Άγιο Πέτρο (Βατικανό)

Η Βασιλική του Αγίου Πέτρου (ιταλ. Basilica di San Pietro in Vaticano) βρίσκεται στο
Βοτικανό και είναι χτισμένη πάνω από το σημείο ταφής του Αποστόλου Πέτρου. Μπορεί να
χωρέσει 60.000 άτομα ενώ με την συνολική έκταση ολόκληρου του αρχιτεκτονικού
συγκροτήματος αποτελεί και μία από τις μεγαλύτερες εκκλησίες του κόσμου.

Η εσωτερική επιφάνεια της 211,5 μακριάς και 132,5 ψηλής βασιλικής καταλαμβάνει μία
συνολική έκταση 15.160 m². Το εγκάρσιο κλίτος κατέχει ένα πλάτος 138 μέτρων. Ο
χρόνος ανέγερσης ξεπέρασε τα 120 χρόνια.

Η Αγία Σοφία σε αριθμούς

Η Αγία Σοφία είναι ορθογώνιο οικοδόμημα 78,16 μέτρων μήκους και 71,82 πλάτους. Ο
τρούλος, σε ύψος 54 μέτρων, στηρίζεται πάνω σε τέσσερις πεσσούς (κτιστοί τετράγωνοι
στύλοι) που σχηματίζουν τετράγωνο και συνδέονται μεταξύ τους με τόξα. Η διάμετρός του
είναι 31 μέτρα και έχει στη βάση του 40 παράθυρα. Ο τρούλος δίνει την εντύπωση ότι
αιωρείται εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω στη βάση του. 

Ο ναός άρχισε να χτίζεται στις 23 Φεβρουαρίου 532 και τελείωσε στις 27 Δεκεμβρίου 537
(5 χρόνια, 10 μήνες και 4 ημέρες), οπότε και έγιναν τα εγκαίνια της Αγίας Σοφίας. 
Για το χτίσιμο εργάστηκαν 10.000 εργάτες και τεχνίτες.
Το συνολικά κόστος για το χτίσιμο, έφτασε τα 360 εκατομμύρια χρυσές δραχμές. 

Ο Ιουστινιανός, για να γιορτάσει όλος ο πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης τα εγκαίνια

του ναού της Αγίας Σοφίας, διέταξε και σφάξανε χίλια βοοειδή, δέκα χιλιάδες αρνιά,
εξακόσιες αίγες, χίλια χοιρίδια και είκοσι χιλιάδες όρνιθες και όλα αυτά,
παρασκευάστηκαν και μοιράστηκαν στον κόσμο που πανηγύριζε.

Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ, ΕΝΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Κατά τη στάση του Νίκα καταστράφηκαν από πυρκαγιές τόσο η Αγία Ειρήνη όσο και η Γ'
Αγία Σοφία του Θεοδοσίου Β'. Μετά την καταστολή της στάσεως ο Ιουστινιανός (527-565)
αμέσως αποφάσισε το χτίσιμο της σημερινής Δ' Αγίας Σοφίας επάνω στα ερείπια της
βασιλικής

Σε πρώτο πλάνο η Αγία Σοφία του Θεοδοσίου, στη μέση η Δ΄Αγία Σοφία του
Ιουστινιανού(537) και στο βάθος η εκκλησία όπως αποκαταστάθηκε μετά από σεισμό και
αφού προστέθηκε ο μεγάλος τρούλος(557)

Ο Ιουστινιανός ανέθεσε το χτίσιμο στον μηχανικό Ανθέμιο και στον αρχιτέκτονα Ισίδωρο,
από τους μεγαλύτερους στην ειδικότητά τους στην ελληνική Ανατολή με την εντολή να τον
σχεδιάσουν έτσι ώστε όμοιος του να μην υπάρχει πουθενά.

7
Οι δύο αρχιτέκτονες συνδύασαν το ρυθμό της ορθογώνιας βασιλικής και του περίκεντρου
ναού με τρούλο. Έτσι γεννήθηκε η βασιλική με τρούλο που επηρέασε την αρχιτεκτονική
ως τις μέρες μας.

Αποτελείται από τα εξής μέρη: το αίθριο,τους δύο νάρθηκες και τον κυρίως ναό.
Το αίθριο είναι αυλή, ορθογώνια με κολόνες γύρω γύρω και με βρύση στο κέντρο(κρήνη)
που έφερε την περίφημη επιγραφή "ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ", που
διαβαζόταν και αντίστροφα(καρκινική). Σήμερα η επιγραφή δε σώζεται.
Ο ναός χωρίζεται σε τρία μέρη: τα κλίτη
Τέσσερις μεγάλοι πεσσοί(κολόνες) στηρίζουν τον τρούλο και συνδέονται μεταξύ τους με
τόξα

Το μήκος του ναού είναι 80,90 μ. το πλάτος 69,5 μ. και το ύψος 55,6 μ. Η διάμετρος του
τρούλου είναι 33 μ. και το ύψος του 13,8 μ.

Αρχιτεκτονική

Ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη είναι το αριστούργημα της βυζαντινής
αρχιτεκτονικής και ταυτόχρονα ένα από εκείνα τα μνημεία, όπου οι χριστιανοί της εποχής
εκείνης, σύμφωνα με τον Προκόπιο, πίστευαν ότι "ο ναός αυτός δεν είναι έργο
ανθρώπινης προσπάθειας ή τεχνικής, αλλά της επενέργειας του Θεού". Όταν το 532 ο
Ιουστινιανός έλαβε την απόφαση να κτίσει το ναό, ήταν αποφασισμένος όπως ο νέος ναός
υπερβεί όλους τούς άλλους σε λαμπρότητα. Μία εγκύκλιος απεστάλη σ' όλους τους
κυβερνήτες των επαρχιών να στείλουν στην πρωτεύουσα τα ωραιότερα μάρμαρα από τα
πιο φημισμένα λατομεία της αυτοκρατορίας, και τα πιο πολύτιμα υλικά όπως ήταν χρυσός,
άργυρος ελεφαντοστό και άλλους πολύτιμους λίθους. Δύο Έλληνες Μικρασιάτες, ο
Ανθέμιος από τις Τράλλεις (Αϊδινί) και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο ανέλαβαν την
πραγματοποίηση του κολοσσιαίου έργου το οποίο εγκαινιάστηκε στις 27 Δεκεμβρίου 537,
μόλις 5 έτη από την ημέρα πού ερίφθη ο πρώτος λίθος. Όταν ο αυτοκράτορας εισήλθε στο
εσωτερικό του ναού αναφώνησε το περίφημο "Νενίκηκά σε Σολομών". 

Όταν κανείς εισέρχεται στο ναό μένει έκθαμβος από τη μεγαλοπρέπεια και ατενίζει τον
ύψους 55 μέτρων τεράστιο θόλο, πλάτους 31 μέτρων, πού στηρίζεται σε τέσσερις μεγάλες
αψίδες, οι οποίες πάλι βαστάζονται από τέσσερις ογκώδεις κίονες. Η Αγία Σοφία είναι ο
τύπος της θολωτής βασιλικής, γνωστός στην Μικρά Ασία από τον 5ο αιώνα. Η διακόσμηση
πού κάλυπτε το εσωτερικό του ναού ήταν ίσης σπουδαιότητας με την αρχιτεκτονική του.
Υψηλοί κίονες από πορφύρα, λευκό και πρασινωπό διάστικτο μάρμαρο, στεφανωμένοι με
μαρμάρινα κιονόκρανα ήταν διακοσμημένοι με γραμμές χρώματος μπλε ή χρυσαφί. Οι
τοίχοι καλύπτονταν με μάρμαρα πολύχρωμα, ζωγραφισμένα από τούς πιο επιδέξιους
ζωγράφους, και από ψηφιδωτά πού έλαμπαν μέσα στο βαθύ μπλε ή αργυρό φόντο. Η Αγία
Τράπεζα ήταν κατασκευασμένη από καθαρό χρυσό και έλαμπε διακοσμημένη με σπάνια
κοσμήματα και σμάλτο, ενώ το Ιερό ήταν στολισμένο με μεταξωτά και χρυσά κεντήματα. Ο
τεράστιος πολυέλαιος με τα χιλιάδες κεριά φώτιζε το ναό, ο οποίος φωτιζόταν και στο
εξωτερικό του κατά τη διάρκεια της νύκτας και έκανε την εκκλησία να λάμπει με πύρινη
λαμπρότητα και να αναγγέλλει στους ναυτικούς από μακριά τη δόξα της αυτοκρατορίας
και το τέλος του ταξιδιού τους.

8
 ΥΛΙΚΑ ΧΤΙΣΙΜΑΤΟΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
Πρώτες ύλες από τη Ρόδο και ειδική τεχνική από την Ανατολή συνδυάστηκαν για να
δημιουργηθούν οι οπτόπλινθοι στον σημερινό, δεύτερο, τρούλο της Αγίας Σοφίας, καθώς
ο πρώτος κατέρρευσε από σεισμό. Για να αποδειχθεί ο θρύλος που ήθελε τα τούβλα του
τρούλου να κατασκευάζονται με ειδική παραγγελία, οι ερευνητές συνέκριναν τα δομικά
υλικά της Αγίας Σοφίας με σύγχρονα κτίσματα από την Πόλη και τη Ρόδο. Τα
αποτελέσματα έδειξαν πως κατά 95% οι πρώτες ύλες προέρχονται από τη Ρόδο, είναι
εμπλουτισμένες σε άργιλο και μπορούν να δώσουν οπτόπλινθους συμπαγείς και με υψηλή
αντοχή. Όσο για την τεχνική όπτησης (ψησίματος των τούβλων) έχει τις ρίζες της στην
Ανατολή όπου η συγκεκριμένη τεχνογνωσία ήταν ιδιαιτέρως αναπτυγμένη.

Δεύτερο αντισεισμικό μυστικό της Αγίας Σοφίας ήταν τα κονιάματα από ημι-
αποκρυσταλλοποιημένο υλικό που έχει την ιδιότητα να απορροφά την ενέργεια του
σεισμού, εξηγεί η κ. Μοροπούλου. Τα κονιάματα αυτά μάλιστα, αφού αναλύθηκαν,
ξαναγεννήθηκαν βελτιωμένα στα εργαστήρια. Το αποτέλεσμα ήταν να αντιδράσουν πολύ
ικανοποιητικά στον σεισμό του 1999 (είχαν τοποθετηθεί στο μνημείο λίγους μόλις μήνες
προ του μεγάλου σεισμού στην Τουρκία) ενώ εκτιμάται πως η σύνθεση και η ιδιοσυστασία
του υλικού μπορούσε να αντέξει 7 ρίχτερ.

Εκτός από τα αντισεισμικά μυστικά, η έρευνα έχει εντοπίσει χαμένα ψηφιδωτά στο
εσωτερικό της Αγίας Σοφίας. Ήδη μέσω διασκόπησης εντοπίστηκε και αποκαλύφθηκε το
πρόσωπο ενός χερουβείμ στην αριστερή πλευρά του Ιερού, ενώ αναζητάται ακόμη ένα
πρόσωπο χερουβείμ στην απέναντι πλευρά, νοτιοανατολικά του Ιερού

Αρχιτεκτονική
Ο ναός της Αγίας Σοφίας έχει ρυθμό βασιλικής με τρούλο. Αποτελείται από τα ακόλουθα
μέρη: το αίθριο, τους δύο νάρθηκες και τον κύριο ναό. Το αίθριο είναι αυλή, στα δυτικά
του ναού, ορθογώνια με κολόνες γύρω γύρω και με βρύση στο κέντρο που έφερε την
περίφημη επιγραφή "ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ", που διαβαζόταν
αριστερόστροφα και δεξιόστροφα. Σήμερα η επιγραφή δε σώζεται.

Από το αίθριο πέντε πόρτες φέρνουν στον εξωνάρθηκα και από εκεί άλλες πέντε οδηγούν
στον εσωνάρθηκα, που είναι διπλάσιος του εξωνάρθηκα. Στον εσωνάρθηκα υπάρχει
σκάλα για το γυναικωνίτη. Από τον εσωνάρθηκα εννέα πόρτες οδηγούν στον κύριο ναό,
από τις οποίες οι τρεις μεσαίες ονομάζονται βασιλικές. Ο ναός χωρίζεται σε τρία μέρη, τα
κλίτη, με τέσσερις μεγάλους πεσσούς, που συνδέονται μεταξύ τους με τόξα, πάνω στα
οποία στηρίζεται ο τρούλος. Τέσσερις μικρότεροι πεσσοί, από δύο στην ανατολική και
δυτική πλευρά, μαζί με τους τέσσερις κεντρικούς πεσσούς, σχηματίζουν κόγχες, που
καλύπτονται με ημιθόλια. Στο κενό ανάμεσα στους πεσσούς τοποθετήθηκαν κολόνες σε
δύο σειρές, που συνδέονται μεταξύ τους με πλούσια διακοσμημένα τόξα. Οι κάτω
κιονοστοιχίες ανάμεσα στους μεγάλους πεσσούς έχουν από τέσσερις κολόνες, ενώ κάθε
κόγχη από δύο. Η πάνω σειρά από κολόνες χωρίζει τα υπερώα από το κεντρικό κλίτος.
Εδώ έχουμε περισσότερες κολόνες. Στην ανατολική πλευρά και ανάμεσα στους μικρούς
πεσσούς στο μέσο του ανατολικού ημιθόλιου ανοίγεται η αψίδα του ιερού βήματος,
ημικυκλική εσωτερικά και ημιεξαγωνική εξωτερικά.

9
Ο θόλος υψώνεται στο κέντρο του τεράστιου χώρου γραμμένος σε τετράγωνο, που
σχηματίζεται από τους τέσσερις μεγάλους πεσσούς, που συνδέονται μεταξύ τους σε
ισάριθμα πελώρια τόξα, που μαζί με τα σφαιρικά τρίγωνα υποβαστάζουν τη στεφάνη του.
Οι πεσσοί είναι τα κύρια στηρίγματα του θόλου και για να γίνουν πολύ ισχυρά
χρησιμοποιήθηκαν μεγάλοι λαξευτοί λίθοι δεμένοι μεταξύ τους με σιδερένιους συνδέσμους
και με χυτό μολύβι. Για το θόλο πάλι χρησιμοποιήθηκαν ειδικά υλικά, όπως ελαφριές
πέτρες και σπογγόλιθοι της Ρόδου. Για να στερεοποιηθεί το σχεδόν ημισφαίριο του θόλου
χώρισαν το κοίλο σε σαράντα ραβδώσεις (βεργία), που καθένα έχει από ένα τοξωτό
παράθυρο. Εξωτερικά ο θόλος ασφαλίζεται με μικρούς πεσσούς, που είναι χτισμένοι
ανάμεσα στα παράθυρα. Από αυτά τα παράθυρα το φως που διαχέεται σ` όλο το ναό είναι
τόσο πολύ, ώστε να νομίζει κανείς πως έχει πάνω από το κεφάλι του τον ακτινοβόλο ήλιο
του ουρανού και πως ο θόλος αιωρείται σαν να είναι κρεμασμένος από τον ουρανό.
Μια από τις χιλιάδες εκκλησίες που ανεγέρθηκαν από χριστιανούς του ορθόδοξου
δόγματος με βάση το αρχιτεκτονικό πρότυπο της Αγίας Σοφίας ήταν η ομώνυμη του
Κιέβου. Την έχτισε, μεταξύ 1040 και 1050, ο τσάρος Γιαροσλάβ ο Σοφός, από τότε όμως
αναδιαμορφώθηκε δυο τουλάχιστο φορές, με αποτέλεσμα η σημερινή της όψη να μην
θυμίζει την αρχική. Ωστόσο, ένας αρχιτέκτονας, ένας αρχαιολόγος και ένας σχεδιαστής
του 20ου αιώνα, ύστερα από επίπονη μελέτη πέτυχαν να την αποκαταστήσουν,
παρουσιάζοντας το αρχιτεκτονικό σχέδιο της μεσαιωνικής Αγίας Σοφίας του Κιέβου
βλ. επισυναπτόμενες εικόνες

ΤΑ ΠΕΡΙΦΗΜΑ ΜΩΣΑΪΚΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ

Αρκετοί από τους αυτοκράτορες που διαδέχτηκαν τον Ιουστινιανό θέλησαν κάτι να
προσθέσουν στην Αγία Σοφία, που να σηματοδοτεί και το δικό τους πέρασμα από το θρόνο
της «βασιλίδος των πόλεων». Ο Λέων ΣΤʼ, ο λεγόμενος Σοφός εμπλούτισε το νάρθηκα της
μητρόπολης στα τέλη του 9ου αιώνα μʼ αυτό το εξαιρετικής τέχνης μωσαϊκό, που
εικονογραφεί την αναγνωρισμένη θεσμική σχέση του αυτοκράτορα με το Θεό, από τον
οποίο -υποτίθεται ότι- αντλεί την κοσμική εξουσία του. Ο Λέων ΣΤʼ, γονατιστός και με
ύφος ταπεινό, κάθε άλλο παρά σύμφωνο με την πραγματικότητα, δέχεται από τον Ιησού
Χριστό το χρίσμα της «αγίας σοφίας», μέσα στον ομώνυμο Οίκο του Θεού.

10