STATIKA-ZAVRŠNI

Teorija

1. Šta je mehanika?
-Mehanika je grana prirodnih nauka koja izučava zakone mirovanja, mehaničkog kretanja kao i
uzajamnog djelovanja materijalnih tijela.
2. Šta je statika?
Statika je nauka koja proučava ravnotežu vanjskih sila koje djeluju na neko tijelo u stanju mirovanja
zasnovana je na svojim aksiomima.
3. Šta je kruzo tijelo?
Tijelo koje pod djelovanjem sila, ma kako velike one bile, ne mijanja oblik i volumen.
4. Šta predstavlja sistem sila?
Sistem sila je skup sila koje djeluju na jedno tijelo.
5. Šta predstavlja ravnotežni sistem sila?
To je onaj sistem pri ćijem se dejstvu tijelo nalazi u ravnoteži.Sila ekvivalenta sistemu svila nazivamo
rezultanta.Sila može da bude koncentrisana ili kontinualna.
6. Šta je sila?
Sila predstavlja veličinu koja karakteriše mehaničko djelovanje jednog tijela na drugo. Definiše se
pravcem smjerom i intenzitetom pa je zbog toga vektorska veličina. Tačka tijla u kojoj se prenosi
dejstvo djelovanjem sile zove se napadna tačka sile, a pravac duž koga sila djeluje naziva se napadna
linija.
7. Vrste sila?
Koncentrisana -> kada djeluje u jednu tačku
Kontinualna -> kada djeluje po određenoj dužini
Aktivna -> koja pomaže tijelo pri kretanju
Pasivna -> koje pružaju otpor i sprečavaju kretanje. Mogu biti korisne i štetne
Vanjske -> djeluju izvana na tijelo
Unutrašnje -> djeluju između čestica tijela i suprostavljaju se vanjskim silama.
8. Slobono tijelo
Tijelo koje nije vezano za drugo tijelo
9. Vezano tijelo
Tijelo čije je kretanje ograničeno nekim drugim tijelom.
10. Materijalno tijelo
Prostor ispunjen materijom.
11. Materijalna tačka
Tijelo čije dimenzije možemo zanemariti i smatra se da je cjelokupna masa tijela skoncentrisana u
jednoj tački.
12. Materija
Sve ono što ispunjava prosor.
13. Aksiomi statike.
AKSIOM 1 Ako na tijelo djeluju dvije sile, onda ono može da se nalazi u ravnoteži, onda i samo onda aku
su te dvije sile jednake po intenzitetu, imaju iste pravce, djeluju duž iste napadne linije a suprotnih su
smjerova.

AKSIOM 2 Dejstvo datog sistema sila na kruto tijelo neće se promijeniti ako se datom sistemu doda ili
oduzme ravnotežni sistem sila

AKSIOM 3 Dvije sile koje djeluju na kruto tijelo u jednoj tački imaju rezultantu određenu dijagonalom.
Rezultantna sila jednaka je vektorskom zbiru sila u istoj tački.

AKSIOM 4 Dva materijalna tijela uvijek djeluju jedno na drugo silama istih intenziteta, duž iste napadne
linije ali suprotnih smjerova.
 AKSIOM 5 Ako se deformabilno tijelo nalazi u ravnoteži, ravnotežno stanje će se zadržati ako to tijelo
postane kruto (primcip solidifikacije)
AKSIOM 6 (Aksiom o vezama) Vezano tijelo je ono tijelo čije pomjeranje u prostoru je ograničeno
drugim tijelom. Slobodno tijelo je ono tijelo čije pomjeranje u prostoru nije ograničeno.
Ravnoteža vezanih tijela proučava se u statici na osnovu sljedeće aksiome:
Svako vezano tijelo može se posmatrati kao slobodno ako se uklone veze i njihov uticaj zamijeni
reakcijama veza.
14. Vrste veza i njihove reakcije
Vezama nazivamo mehanička ili fizička tijela koja ograničavaju slobodu kretanja materijalne tačke ili
sistema materijalnih tačaka.
1) Veza ostvarena pomoću užeta
Reakcija ima pravac ose zategnutog užeta, tj. Sile koja nastoje prouzrokovati naprezanje na
zatezanje takvih elemenata.

2) Kruti štap zanemarive težine

Reakcija ima pravac njegove uzdužne ose, odnosno pravac koji spaja njegove krajnje tačke (uz
zanemareno trenje u zglobu

3) Glatka površina
Sila veze je okomita na površinu. Ona sprečava kretanje tijela pod dejstvom aktivnih sila samo u
pravcu zajedničke normale na dodirne površine tijela u tački njihovog dodira.

4) Cilindrični zglob: sila veze je upravna na osu ležišta i obično se u proračunima radi lakšeg
izračunavanja razlaže na 2 komponente.
5) Sferni zglob: veza ne dozvoljava kretanje u svim pravcima pa je sila veze kosa sila koja se za
analitičke proračune razlaže na 3 pravca
 6) Uklještenje: otpor veze je sila i spreg za ravanski sistem sila, reakcija leži u ravni dejstva sila u kojoj
djeluje i moment uklještenja

15. Trenje klizanja

Ako sile djeluju na tijelo „A“ teže da ga pomjere po površini, onda se na mjestu dodira, osim normalne
komponente N i reakcije veze F pojavljeje i tangencijalana komponenta Fµ, ona leži u tangencijalnoj
ravni dodirne površine, ima pravac u kome sila teži da pomjeri tijelo a suprotan smjer.

16. Trenje kotrljanja

Ako se za vrijeme kretanja točka po horizontalnom putu dužina kružnih lukova nastalih rotacijom točka
poklapa sa dužinom duži prenesenih po tangenti, točak vrši šisto kotrljanje otpor idealne glatke
površine je normalan na površsinu i brojno jednak težini točka. Otpor koji nastaje pri kotrljanju jednog
tijela po površini drugog naziva se trenje kotrljanja.

17. Sistem sučeljnih sila

Sistem sila koje djeluju na tijelo u jednoj tački ili u različitim tačkama krutog tijela, a pri čemu mora biti
zadovoljen uslov da se produžene napadne linije tih sila sijeku u jednoj tački.
18. Princip rješavanja statičkih zadataka
* Uočiti tijelo čija se ravnoteža izučava
* Osloboditi tijelo veza i njih zamijeniti odgovarajućim reakcijama veze
* Uočiti o kakvom sistemu sila je riječ i primijeniti odgovarajuće uslove ravnoteže koji mogu biti
analitički i grafički
19. Šta je grafostatika?
Zadatak grafostatike jeste izučavanje ravnoteže nosača grafičkim metodama i grafičko predstavljanje
opterećenja svakog od elemenata konstrukcije i pojedinih presjeka nosača.
20. Objasniti slaganje proizvoljnog sitema sila.
Sistem sila se svodi na rezultantu. Grafička metoda rješavanja problema statike bazira se na
konstruisanju proizvoljnog poligona sila i verižnog poligona sila. Konstruisanje verižnog poligona sila
određuje položaj napadne linije rezultante. Sistem sila se svodi na spreg sila. Pri slaganju ravnog
sistema sila ože nastupiti slučaj da se kraj posljednje sile poligona poklapa sa početkom prve. Tada je
glavni vektor sistema, tj. Rezultujuči vektor jednak 0, a poligon sila je zatvoreni poligon sila.
21. Moment sile za tačku.
Moment sile u odnosu na tačku jednak je proizvodu intenziteta sile i najkraćeg rastojanja od tačke do
sile. Djelovanje momenta sile na tijelo, uzrokuje obrtanje tijela oko nepomične tačke, odnosno oko
nepomične ose. Moment sile koji uzrokuje obrtanje tijela u smjeru suprotnom od smjera obrtanja
kazaljke na satu je pozitivan (+), odnosno moment koji uzrokuje obrtanje tijela u smjeru obrtanja
kazaljke na satu je negativan

Slika. Moment sile za tačku

⃗⃗⃗⃗⃗
𝑀1 = 𝐹1 ∙ ℎ; ⃗⃗⃗⃗⃗
𝑀2 = −𝐹2 ∙ ℎ
Moment sile za tačku je vektorska veličina i označava se sa 𝑀𝑜𝐹 , a jedinica mjere za moment je [Nm].
Prema navedenoj konvenciji, zavisno od smjera obrtanja, moment sile za tačku može biti pozitivan ili
negativan.
Iz jednačina vidimo da je intenzitet momenta sile u odnosu na tačku jednak dvostrukoj površini torugla
konstruisanog između krajeva vektora sile i momentne tačke.

Slika. Geometrijska interpolacija momenta sile za tačku

1
𝑃 △ (𝐴𝐵𝐶 ) = ̅̅̅̅ 𝐴𝐵 ∙ ℎ
2
𝑀𝑜𝐹 = 𝐹 ∙ ℎ = 𝑃 △ (𝐴𝐵𝐶 )
U slučaju da napadna linija sile F prolazi kroz momentnu tačku “O”, tada je intenzitet momenta sile F za
tačku “O” jednak nuli (𝑀𝑜𝐹 = 0)
Moment sile F u odnosu na momentnu tačku “O” može se definisati i preko vektorskog proizvoda
vektora sile F i vektora položaja r.
𝑀𝑜𝐹 = 𝑟 x F
 Slika. Definicija momenta sile za tačku preko
vektorskog proizvoda vektora položaja i vektora sile
Sada je intenzitet vektora momenta sile F, za tačku “O” određen sljedećim izrazom:
|𝑀𝑜𝐹 | = 𝑀𝑜𝐹 = |𝐹 | |𝑟| 𝑠𝑖𝑛∠(F, r) = F ∙ ℎ
22. Varinjonove teoreme (momentrno pravilo)
Moment rezultante ravnog sistema sučeljnih sila u odnosu na neku tačku jednak je algebarskom zbiru
momenata koje čine komponente te sile za istu tačku.
𝑀𝑅 = 𝑀1 + 𝑀2 + 𝑀3
Više spregova sila čine sistem koji se može zamijeniti jednim spregom čiji je vektorski moment jednak
zbiru komponenata.

Slika. Sistem sučeljnih sila u ravni xOy

Svaka od sila stvara moment u odnosu na tačku “O”. Kao što je poznato intenzitet momenta bilo koje
od ovih sila jenadk je dvostrukoj površini odgovarajućeg trougla. Tako na primjer:
|𝑀𝑜𝐹𝑅 | = 2 ∙ 𝑃 △ (𝑂𝐴𝐵) = ̅̅̅̅
𝑂𝐴 ∙ 𝑌1
Na isti način definisan je i intenzitet momenta rezultante 𝐹𝑅 , u odnosu na momentnu tačku “O”:
|𝑀𝑜𝐹𝑅 | = 2 ∙ 𝑃 △ (𝑂𝐴𝑅) = ̅̅̅̅ 𝑂𝐴 ∙ 𝑌𝑅
Kako je 𝑌𝑅 jenako algebarskom zbiru vertikalnih projekcija svih sila, to jest:
3

𝑌𝑅 = ∑ 𝑌𝑖 = 𝑌1 + 𝑌2 − 𝑌3
𝑙=1
Uvrštavanjem ovog izraza u prethodnu momentnu jednačinu dobijamo
|𝑀𝑜𝐹𝑅 | = ̅̅̅̅
𝑂𝐴 ∙ 𝑌𝑅 = ̅̅̅̅
𝑂𝐴 ∙ (𝑌1 + 𝑌2 − 𝑌3 )
odnosno:
|𝑀𝑜𝐹𝑅 | = ̅̅̅̅
𝑂𝐴 ∙ 𝑌1 + ̅̅̅̅
𝑂𝐴 ∙ 𝑌2 − ̅̅̅̅
𝑂𝐴 ∙ 𝑌3
|𝑀𝑜𝐹𝑅 | = |𝑀𝑜𝐹1 | + |𝑀𝑜𝐹2 | − |𝑀𝑜𝐹3 | Ovim je postavljena i dokazana teorema.
23. Šta je spreg sila?
Neka na posmatrano tijelo M dijeluju dvije paralelne sile 𝐹1 i 𝐹2 istog intenziteta a suprotnih smjerova
|𝐹1 | = |𝐹2 |

Slika. Spreg sila u ravni

Prema izraz 𝐹𝑅 = 𝐹1 + 𝐹2 + ⋯ + 𝐹𝑛 , rezultanta ove dije paralelne sile istih intenziteta a suprotnih
smjerova je 0.
U ovom slučaju i pored toga što je rezultujuća sila jednaka 0, tijelo neće biti u ravnoteži.
Pod pojmom spreg sila podrazumijeva se sistem od 2 paralelne sile 𝐹1 i 𝐹2 istih intenziteta a suprotnih
smjerova koje djeluju na tijelo, a čije se napadne linije nalaze na rastojanju “n”. Spreg sila je element
statike kojeg nije moguće uprostiti.
24. Osnovni teorem statike.
Svaki ravanski sistem sila koji djeluje na kruto tijelo može se zamijeniti jednom silom 𝐹𝑅 koja je jednaka
glavnom vektoru datog sistema sila sa napadnom tačkom u tački “O”-
𝑛

𝐹𝑅 = 𝐹1 + 𝐹2 + ⋯ + 𝐹𝑛 = ∑ 𝐹𝑖
𝑖=1
25. Uslovi ravnoteže.
Sučeljni sistem sila: ∑ 𝑋𝑖 = 0 ; ∑ 𝑌𝑖 = 0 ; ∑ 𝑍𝑖 = 0
𝐹𝑅 = √𝐹𝑥2 + 𝐹𝑦2 + 𝐹𝑧2
Ravanski sistem sila: ∑ 𝑋𝑖 = 0 ; ∑ 𝑌𝑖 = 0
Prostorni sistem sila: ∑ 𝑋𝑖 = 0 ; ∑ 𝑌𝑖 = 0 ; ∑ 𝑍𝑖 = 0
∑ 𝑀𝑥 = 0 ; ∑ 𝑀𝑦 = 0 ; ∑ 𝑀𝑧 = 0
26. Varinjonova teorema o momentu rezultante ravnog sistema sučeljnih sila.
Moment sile ravnog sistema sučeljnih sila za neku tačku u ravni dejstva sila, upravan je na ravan dejstva
svih sila datog sistema sila za istu tačku.
27. Redukcija prostornog sistema sila na tačku
Teorem: Sila koja djeluje u nekoj tački krutog tijela može se premjestiti paralelno samoj sebi u bilo koju
drugu tačku tog krutog tijela, s tim da se uzima u obzir i vektor momenta te sile za tačku redukcije.
 Slika. Redukcija sile na tačku
Vektor 𝑀𝑂 = 𝑟𝐴 x F je okomit na ravan koju određuju vektori 𝑟𝐴 i F.
Pošto su na slici pod c vektori 𝑀𝑂 i F okomiti oni se mogu prestaviti rezultujućom silom F koja djeluju
u nekoj drugoj tački, slika pod a.
Ako na tijelo djeluje više sila one se, jedna po jedna, mogu redukovati na naku zajedničku proizvoljnu
tačku O i tako dobiti sistem sila i spregova, a zatim se te sile mogu sabrati u glvani vektor 𝐹𝐺 , a spregovi
u glavni moment 𝑀𝑂 .
28. Sinusna teorema
Stranice trougla proporcionalne su sinusima njima naspramnih uglova.
𝑎 𝑏 𝑐
= = = 2𝑅
𝑠𝑖𝑛𝛼 𝑠𝑖𝑛𝛽 𝑠𝑖𝑛γ
29. Kosinusna teorema.
𝑎2 = 𝑏2 + 𝑐 2 − 2 ∙ 𝑏 ∙ 𝑐 ∙ cos 𝛼
𝑏2 = 𝑎2 + 𝑐 2 − 2 ∙ 𝑎 ∙ 𝑐 ∙ cos 𝛽
𝑐 2 = 𝑎2 + 𝑏2 − 2 ∙ 𝑎 ∙ 𝑏 ∙ cos 𝛾
30. Skalari
Veličine koje imaju brojnu vrijednost
31. Vektori
Veličine koje određuju intenzitet, pravac i smjer. Intenzitet vektora je njegova apsolutna vrijednost.
Vektor ima početnu i krajnju tačku. Smjer se označava strelicom.
32. Podjela vektora
1) Slobodni vektor ( proizvoljna tačka u prostoru)
2) Klizni vektor ( vektor se može pomjerati po napadnoj liniji)
3) Vezni vektor ( određen početak i vektor se može pomjerati)
33. Jedinični vektor
Vektor kod koje je apsolutna vrijenost jednaka 1, tj. Čij je intenzitet 1.
34. Vektorski proizvod dva vektora.
𝐴x𝐵 ⃗ je vektor 𝐶 kod kojeg je intenzitet jendak površini paralelograma i koje je okomit na 𝐴 i 𝐵 ⃗.
35. Skalarni proizvod dva vektora.
Skalrani proizvod vektora a i b je skalar koji označavamo sa a ∙ b i definišemo ovako:
- ako je jedan od vektora 0, a ∙ b = 0
- ako su a ∙ b ≠ 0 -> a ∙ b= |𝑎| ∙ |𝑏| ∙ cos ∠(𝑎, 𝑏)
36. Slaganje i sabiranje vekotra. Pravilo paralelograma i poligona.
37. Pozizvod skalara i vektora.
38. Komponente vektora.
Vektorske komponente su vekori pralelni sa kooridnatnim osama Fx i Fy.
𝐹𝑥 = 𝐹𝑥𝑖 𝐹𝑦 = 𝐹𝑦𝑖 𝐹 = √𝐹𝑥 2 + 𝐹𝑦 2
39. Otvoreni poligon sila
Rezultatna se postavlja od početka prve sile u poligonu do kraja posljednje
40. Zatvoreni poligon sila
Rezultanta u zatvorenom poligonu sila je uvijek jednaka 0.
41. Vrste nosača.
Ravni, prostorni, puni i rešetkasti, te linijski.
Linijski nosači predstavljaju jedno ili više tijal, međusobno zglobno ili kruto vezanih. Dijele se na proste i
složene nosače.
*Prosti linijski nosači*
1) Prosta greda vezana za podlogu nepokretnim i pokretnim osloncem.
Ako prosta greda prelazi preko oslonca, onda se ona zove greda sa prepustom
2) Konzola – greda vezana uklještenjem za podlogu. Uklještenje može da prenosi transverzalnu i
aksijalnu silu i može se opirati momentu sila koje djeluju na konzolni nosač
*Složeni linijski nosači*
1) Gerberovi nosači – složeni nosač sastavljen iz više greda čije se ose poklapaju i međusobno su
vezane zglobovima. Gerberov zglob ne može prenositi moment savijanja već samo aksijalne i
tansferzalne sile.
2) Ram (okvir) – složeni nosač sastavljen od više greda ili konzola, međusobno kruto ili zglobno
vezani, tako da se ose greda ne poklapaju. Ukoliko postoji zglobna veza između nosača, onda je
to Gerberov ram.
3) Rešetkasti nosači – nazivamo krute konstrukcije sastavljene od većeg broja štapova međusobno
čvrsto spojenih. Mjesta gdje se vezuju 2 ili više štapova nazivamo čvorovima. Rešetkasti nosač
može biti sastavljen u ravni ili u prostoru, pa na osnovu toga razlikujemo ravni i prostorni
rešetkasti nosač-
S = 2n – 3
a) S = 2n – 3 - statički određena rešetka
b) S > 2n – 3 - statički neodređena rešetka
c) S < 2n – 3 - labilna rešetka.
Smatra se da vanjeske sile djeluju samo u čvorovima. Veze između štapova i čvorova se
ostvaruju zglobno pa se momenti u čvorovima zanemaruju. Štapovi mogu biti opterećeni samo
na istezanje i pritisak.
Gerber rešetka sastoji se od dvije ili više rešetki međusobno zglobno vezani. S = 2n – 4
42. Vrste oslonaca
1) Nepokretni oslonac – reakcija u ravni dejstva sila, jedna u pravcu nosača, a druga vertikalna na
osu
2) Pokretni oslonac – reakcija uspravna na površinu oslanjanja.
3) Uklještenje – ne dopošta pomjeranje nosača u tački veze sa postoljem ni u kojem pravcu
nosača, a pored toga sprečava obrtanje nosača. Prenosi aksijalne i transferzalne sile i može se
opirati momentu sila koje djeluju na nosač.
43. Vrste oprerećenja
1) Koncentrisano – djeluje u jednoj tački. Koncentrisane sile mogu biti u pravcu ose nosača,
uspravne na nju ili proizvoljnog pravca.
𝐾𝑁
2) Kontinualno – takvo opterećenje da se prenosi na konačnom dijelu površine. 𝑞 = [ 𝑚 ]
Postoji: pravougaono, trougaono i trapezno.
44. Ravanski sistem sila.
Potreban i dovoljan uslov da ravanski sistem sila bude u ravnoteži je da glavni vektor i glavni moment
budu jednaki nuli.
𝑛

𝐹𝑅 = ∑ 𝐹𝑖 = 0
𝑖=1
𝑛 𝑛

𝑀𝑅 = ∑ 𝑀𝑖 = ∑ 𝑀𝑂 = 0
𝑖=1 𝑖=1
45. Prostorni sistem sila
Za objašnjavanje prostornog sistema sila treba uvesti i moment sile za osu.
Moment sile za osu karakteriše obrtni efekt sile koja teži da obrne tijelo oko neke ose
Da bi se riješio prostorni sitem sila porebno je postaviti 6 jednačina.
46. Pappus – Guldinove teoreme
Pomoću Guldinovih teorema može se odrediti površina tijela koje nastaje obrtanjem krive linije oko
date ose, tj. Zapremina tijela koje nastaje obrtanjem ravne površine oko date ose primjenom statičkih
metoda.
I TEOREMA
Površina koju opiše ravna linija AB pri obrtanju oko date ose djenaka je proizvodu dužine L, linije AB
luka koga opiše težište te linije (𝑟 ∙ 𝜑).

Slika. Površina koju opisuje linija AB pri rotaciji oko ose z

Površina opisanog tijela je:

𝐴 = ∫ 𝑑𝐴 = ∫ 𝑟 𝜑 𝑑𝐿 = 𝑟𝜑 ∫ 𝑑𝐿
𝐿 𝐿 𝐿
 Za slučaj da je 𝜑 = 2𝜋, tada je površina formiranog tijela

𝐴 = 2𝑟𝜋 ∫ 𝑑𝐿 = 2𝑟𝜋𝐿
𝐿
II TEOREMA
Zapremina tijela koja nastaje obrtanjem ravne povšine oko date ose, jednaka je proizvodu površine
ravne figure i dužine luka koju opiše težište te ravne figure.

Slika. Tijelo koje nastaje rotacijom površine A oko ose z

𝑑𝑉 = 𝑟 𝜑 𝑑𝐴
Ukupna zapremina formiranog tijela je:

𝑉 = ∫ 𝑑𝑉 = ∫ 𝑟 𝜑 𝑑𝐴 = 𝑟𝜑 ∫ 𝑑𝑉
𝐿𝐴 𝐴 𝐴
Za slučaj da je 𝜑 = 2𝜋

𝑉 = 2𝑟𝜋 ∫ 𝑑𝐴 = 2𝑟𝜋𝐴
𝐴
47. Težište tijela
Napadna tačka u kojoj djeluje ukupna težina tijela naziva se težište tijela.
48. Lančanice
Uže, lanac ili kabl koje je obješeno na krajevima i nosi teret uključujući i svoju težinu zove se lančanica.
Lančanice su važni elementi i koriste se kao noseći elementi visećih mostova, obješenih cjevovoda, za
pridržavanje visokih objekata i sl.
Zavisno od opterećenja koje nose dijele se u dvije grupe:
- lančanice opterećene koncentrisanim oprerećenjem,
- lančanice opterećene kontinualnim opterećenjem.
49. Pravilo desne ruke