You are on page 1of 125

Energy and Civilization

A History

Vaclav Smil

pGrf;tifESifhvlU,Ofaus;rSKtzGJUtpnf;
(ordkif;tjrifwpf&yf)
twGJ(2)

Am;qvmhzfqar;vf

vSKdifoif;
(jrefrmbmomjyefonf)
rmwdum
bmomjyefol\trSm
bmomjyefol\tw¬KyÜwÅdtusOf;
rl&if;pma&;q&m\tw¬KyÜwÅdtusOf;
rl&if;pma&;q&m\trSm

tcef;(5)
&kyf<uif;avmifpmrsm;?y"mevQyfppf"mwftm;?ESifh
jyefvnfjynfhNzdK;NrJpGrf;tifrsm;

tBuD;tus,ftul;tajymif;
ausmufrD;aoG;xkwfvkyfykHtpESifhysHUESHUykH
xif;rD;aoG;rSukwfcfrD;aoG;odkY
a&aEG;aiGUtif*sifrsm;
a&eHESifhtwGif;avmiftif*sifrsm;
vQyfppf"mwftm;
enf;ynmwDxGifqef;opfrSKrsm;
ausmufrD;aoG;
[dkif;'&dkum;bJef
vQyfppf"mwftm;
jyefvnfjynfhNzdK;NrJpGrf;tifrsm;
o,f,lydkYaqmifa&;rSy"mea&GUvsm;tm;rsm;

tcef;(6)
&kyf<uif;avmifpmokH;vlU,Ofaus;rSKtzGJUtpnf;

rBuKHpzl;pGrf;tm;ESifh4if;tm;tokH;csykH
pdkuffysKd;a&;twGif;upGrf;tif
pufrSKxGef;um;vmjcif;
o,f,lydkYaqmifa&;
owif;tcsuftvufESifhqufoG,fa&;
pD;yGm;a&;zGHUNzdK;wdk;wufrSK
tusKd;qufrsm;ESifhpdk;&drfylyefrSKrsm;
NrdKUjyykHpHoGif;jcif;
vlUb0t&nftaoG;
EdkifiHa&;*,uf&dkufcwfrSK
vufeufrsm;ESifhppfyGJrsm;
obm0ywf0ef;usifajymif;vJrSKrsm;

tcef;(7)
urÇÇmhordkif;twGif;upGrf;tif

pGrf;tifokH;pGJrSK\BuD;us,faomtqifykHpHrsm;
pGrf;tifacwfrsm;ESifhtoGiful;ajymif;rSKrsm;
a&&Snftvm;tvmrsm;ESifhusqif;vmaomukefusp&dwfrsm;
b,ft&murajymif;vJovJ
tjy|mef;cH0g'ESifha&G;cs,fydkifcGifh
pGrf;tifvdktyfcsufESifhpGrf;tifokH;pGJrSK\t&SdefMoZmrsm;
xdef;csKyfuGyfuJrSKrsm;\ta&;ygykH
pGrf;tif&Sif;jycsufrsm;\tuefYtowfrsm;

aemufqufwGJrsm;
tajccHtwdkif;twmrsm;
odyHÜ,l;epfrsm;ESifh4if;wdkY\
qwdk;udef;rsm;ESifhqavQmhudef;rsm;
pGrf;tifESifhqufpyfaomzGHUNzdK;wdk;wufrSKrsm;\
umvtvdkufjzpfpOf
ordkif;twGif;rSpGrf;tm;

tu©&m0vdtnTef;
ajr;rsm;ESifhrsKd;qufopfrsm;..odkY
tcef; (5)

&kyf<uif;avmifpmrsm;?y"mevQyfppf"mwftm;ESifh
jyefvnfjynfhNzKd;NrJpGrf;tifrsm;

tajccHususqdk&vQif þurÇÇmajray:u,Ofaus;rSKtzGJUtpnf;rSeforQonf
aerif;BuD;\a&mifjcnfjzm
xGufrSKtay:tm;jyKrSDcdkae&aom aea&mifjcnftajcjyKvlYtzGJUtpnf;rsm;rSvGJí
tjcm;bmrQr[kwfay/aea&mif
jcnfuom touf&Sifaexdkifí&aomZD0avmuudkpGrf;tifay;&if; uRefawmfwdkY\
tpm;tpm? wd&pämeftpm;t
pmESifhopfawmopfyiftm;vkH;udk
xkwfvkyfay;aejcif;jzpfonf/pufrSKacwfrwdkifrDvlYtzGJUtpnf;rsm;onf þae
a&mifjcnfpGrf;tifudk wdkuf&dkufaum?oG,f0dkufaum
ESpfrsKd;pvkH;tokH;jyKonf/ wdkuf&kdufenf;wGif 0ifvmaomjzm
xGufrSKtjzpftokH;jyKjcif; (aea&mifESifhwdkuf&kdufxdawGUjcif;1)jzpf&m
vlaetdrfrSeforQonf vlrzefwD;bJtaEG;
"mwf&aeaom qdkvmtdrfrsm;tpOftNrJjzpfonf/oG,f0dkuftokH;jyKrSKrsm;xJwGif
v,f,moD;ESHrsm;ESifh(opfoD;rsm;?
cGHrmoD;rsm;?qD?opf odkYr[kwfavmifpmtwGufjzpfrnfh)
tyifrsm;pdkufysKd;jcif;ESifh obm0aygufyifrsm;?jrufyifrsm;
ESifha&aetyifZD0j'yfwdkYudk &,lqGwfcl;jcif;omru avESifha&pD;qif;rSKudk
tokH;0ifpufrSKpGrf;tiftjzpf toGif
ajymif;jcif;vnf;yg0ifonf/
avESifha&pD;qif;rSKrsm;onf aea&mifjcnfjzmxGufrSKudk
csufcsif;eD;eD;toGifajymif;jcif;jzpfonf/urÇÇmajr
rsufESmjyifylaEG;rSKuGmjcm;csufrS avxkzdtm;tvsiftjrefjrifhwufvmNyD;
wdkuf&kdufa&aiGUjyefjcif;ESifh tyifrsm;rS
wpfqifha&aiGUjyefjcif;onf urÇÇmha&oHo&mvnfatmif
tqufrjywfarmif;ESifaeonf/ aea&mifjcnfjzmxGuf
rSKonf vltpmESifh wd&pämeftpmtjzpftoGifajymif;jcif;tjyif
ZD0j'yfavmifpmtcsKdUtjzpftoGifajymif;&mwGif
MuefYMumrSKonf(wd&pämefacs;rsm;twGuf)&uftenf;i,fESifh(oD;ESHt<uif;tuse
frsm;twGuf)vtenf;i,f(&uf
1 insolation

90rS&uf180txd)&SdEdkifonf/
tdrfarG;wd&pämefrsm;cdkif;pm;Edkifonfht&G,fa&mufatmif
ESpftenf;i,fomvdkNyD;&kd;
&mvlUtzGJUtpnf;rsm;rSuav;rsm;onf 5ESpf6ESpft&G,fa&mufonfESifh
vlBuD;rsm;tvkyfudk pwif0ifa&muful&
onf/opfyifBuD;rsm;ckwfvSJum
4if;wdkYrSxGufvmaomxif;udkokH;jcif;odkYr[kwfrD;aoG;tjzpfzkwfjcif;wdkYjyK
vkyfaom
tcgusrSom aea&mifjcnfudktokH;jyKrSK
q,fpkESpfrsm;txda&TUqdkif;jcif;jzpfonf/(aemufydkif;vTBuD;rsm;ay:vmNyD;
ouf&ifhrdk;opfawmBuD;rsm;xJrS
{&mrtyifBuD;rsm;ckwfvSJEdkifonfhtcsdefwGif
a&TUqdkif;&rSKonf&mpkESpfESifhcsDNyD;Mum
onf/)
&kyf<uif;avmifpmrsm;\rlvtponfvnf; aea&mifjcnfjzmxGufrSK\
toGifajymif;jcif;twGif;rSmyif&Sd
onf/opfaqG;ajrESifhausmufrD;aoG;onf tyifrsm;
(tyifZD0j'yfrsm;)ao&mrSjznf;nif;pGmajymif;vJvmrSKrSvnf;
aumif; yifv,fESifha&tdkifae
qJvfwpfckwnf;&SdaomtyifarsmavS;2(trsm;pkonfpdrf;jyma&nSd3ESifh'dkif;twJrf4
rsm;)?
taumifarsmavS;5(trsm;pkonfz&Jrf;repfzm&m6)ESifhtcsKdUa&arSmfa&nSdrsm;?
ausm&kd;rJhowÅ0grsm;?ig;rsm;\ydk
rdk&IyfaxG;aomtoGifajymif;vJrSK\
[dkif;'&dkum;bJefrSvnf;aumif;xGufay:vmjcif;jzpfonf?(qar;vf?20008)/
tylESifhzdtm;onf
vTrf;rdk;BuD;pkd;aomtoGifajymif;vJrSKjzpfpOfrsm;jzpfonf/4if;wdkYonfoufEko
pfaqG;ajrtwGuf
ESpfaxmif*Pef;tenf;i,frS rmausmaomausmufrD;aoG;twGuf
ESpfoef;*Pef;txdMumEdkifonf/ þrlvtp
u 4if;wdkY\jrifhrm;aomum;bJefyg0ifrSKudkjy|mef;ay;jcif;jzpf&m xdkum;bJefonf
rD;ravmifEdkifaomypönf;rsm;ESifh
a&yg0ifrSKenf;yg;jcif;ESifhaygif;pyfaomtcg
jrifhrm;aompGrf;tifodyfonf;rSKtjzpftaumiftxnfay:vmonf/
(Z,m;uGuf 5.1)/
odkYaomf rlvtptenfusaomZD0j'yfum;bJef\ ao;i,faomtydkif;*Pef;omvQif
&kyf<uif;avmif
pmtjzpftoGifajymif;jcif;jzpfonf?('sLUcfZf7?2003)/
ausmufrD;aoG;tjzpftoGifajymif;aepOftawmtwGif; tyif
um;bJef\15%onfopfaqG;ajrtjzpftqkH;owf&m 4if;\
90%uomausmufrD;aoG;twGif;xdef;odrf;usef&SdfNyD;
tyGifhwl;azmfaomrdkif;rsm;wGif 95%udkxlxJaom
ausmufrD;aoG;taMumxJrSxkwf,ljcif;jzpfonf/ odkYjzpfírlv
a&S;a[mif;tyifum;bJef\13%txdom ausmufrD;aoG;tjzpfxkwf,l&Sdjcif;jzpfonf/
wpfenf;tm;jzifh a&S;
a[mif;um;bJef tMurf;zsif;8,l;epfonf aps;uGufa&mufaomausmufrD;aoG;tjzpf
tqkH;owfonf[kqdkvdk
onf(tenf;trsm;uGmjcm;csufonf
trsm;tm;jzifh5rS20,l;epftwGif;jzpfonf)/qefYusifbuftaeESifhpkpkaygif;
um;bJefjyefvnf&&SdrSKudef;onf a&eHpdrf;ESifhobm0"mwfaiGUtwGuf
tqrsm;pGmydkenf;onf/ tqdkygavmifpm
rsm;onf yifv,fESifha&tdkiftenftESpfrsm;twGif;jrSKyfESHxm;aom
ZD0&kyfrsm;qDrSay:xGufvmjcif;jzpfí &kyf<uif;
um;bJefjyefvnf&&SdrSKonf taumif;qkH;taetxm;wGif 1%teD;uyfaomfvnf;
trsm;tm;jzifha&eHpdrf;ESifho
bm0"mwfaiGUtjzpftoGifajymif;vmrnfh a&S;a[mif;ZD0j'yftwGif;
rlvuwnf&SdcJhaomum;bJef\0.01%om
jzpfonf/jyefvnf&&SdESKef;0.01%qdkonfrSm
a&eHpdrf;eSifhobm0"mwfaiGUtjzpfa&mif;csrnfhum;bJef1,l;epfxkwf
vkyf&eftwGuf a&S;a[mif;um;bJef10,000,l;epfvdktyfonf[kqdkvdkonf/
odkYaomf tyifZD0j'yfudk&kd;&mtwdkif;tokH;jyKjcif;(qdkvdkonfrSm
tylESifhtvif;xkwfvkyf&eftwGuf 4if;wdkY
tm;xda&mufrSKr&SdpGmrD;&IdUjcif;)udk&kd;&Sif;pGmtpm;xdk;onfhtaeESifh
&kyf<uif;avmifpmrsm;tokH;jyKaom vlUtzGJUt
pnf;wpfckonf 18&mpkOa&myESifhw&kwf\
ydkrdk<u,f0vmonfhykHpHaygufonf/&kyf<uif;avmifpmodkY ul;ajymif;jcif;
wGift&nftaoG;qdkif&m
tajccHwdk;wufrSKtrsKd;tpm;2ckyg0ifonf/yxrtrsKd;tpm;onf &kyf<uif;avmifpm
rsm;udk toGifajymif;onfhenf;vrf;topfrsm; wDxGifjcif;?
zGHUNzdK;wdk;wufatmifvkyfjcif;ESifh aemufqkH;wGiftvkH;
vdkuft&if;vdkuf ysHUESHUatmifvkyfjcif;jzpfonf/ þodkYjyKvkyf&mwGif
(a&aEG;aiGUtif*sifESifhpNyD; aemufydkif;twGif;
avmiftif*sifrsm;? a&aEG;aiGUwm;bdkifrsm;ESifh"mwfaiGUwm;bdkifrsm;txd)
y"mea&GUvsm;tm;topfrsm;azmfxkwf
jcif;jzifhvnf;aumif;? ausmufrD;aoG;rSowÅKaA'okH;ukwfcfrD;aoG;xkwfjcif;?
t&nftrsKd;rsKd;ESifhavmifpmqDr[kwf
aomypönf;trsKd;rsKd;xkwfvkyf&ef a&eHpdrf;csuffjcif;?
vlvkyf"mwkypönf;topfrsm;twGuf ausmufrD;aoG;ESifh[dkif; '&kdum;bJefudk
ukefMurf;tjzpftokH;jyKjcif;wdkYtygt0if avmifpmtMurf;xnfudk
toGifajymif;onfhenf;pOft
opfrsm;azmfxkwfjcif;jzifhvnf;aumif; jyKvkyfjcif;jzpfonf/
2 phytoplankton 3 cyanobacteria 4 diatoms 5 zooplankton 6 foraminifera 7 Dukes

Z,m;uGuf (5.1)
&kyf<uif;avmifpmrsm;
tyifj'yfxkonf (45-55%C)?tJef;o&qdkufwfonf (100%C)eD;yg;?
uwÅ&mrD;aoG;trsKd;tpm;aumif;onf(85%C)txuf?
a&eHpdrf;trsm;pkonf(82%C)ESifh(84%C)tMum;? obm0"mwfaiGU\
vTrf;rdk;aomtpdwfydkif;jzpfonfh rufodef; (CH4)onf
(75%C)jzpfonf/ uwÅ&m(trnf;)rD;aoG;onfwpfurÇÇmvkH;tpdkiftcJavmifpmxkwfvkyfrSK\
trsm;pkjzpfonf/4if;wdkYonf
tNrJwrf;vdkvdkjymESifhqm;vfzmtcsKdUyg0ifojzifh4if;wdkY\
avmifuRrf;rSKonfjymrSKefrsm;ESifh(SO2)xkwfvkyfonf/'kwd,urÇÇm
ppfBuD;NyD;onftxd4if;wdkYonfrsufpdjzifhjrifawGUEdkifaomtrSKefrsm;usjcif;?
tufqpfygaomt&mrsm;tajcmuftwdkif;usjcif;?
tufqpfrdk;&Gmjcif;wdkYjzpfay:ap&if; pufrSKZkHrsm;ESifhNrdKUjyavxknpfnrf;rSK\
t"duZmpfjrpf2ckjzpfonf?(qar;vf?2008)/a&

eHpdrf;onf&IyfaxG;aom[dkif;'&dkum;bJefrsm;aygif;pyfxm;rSKjzpfNyD;4if;udkcsufvkyfrSKuo
,f,lydkYaqmifa&;twGuf"mwfqD? 'D;
Z,fvfESifhav,mOfqDrsm;? tylESifha&aEG;aiGUxkwfvkyf&efavmifpmqD?
acsmqDESifhvrf;cif;uwÅ&mrsm; xkwfvkyfay;onf/&kyf
<uif;avmifpmrsm;xJwGiftoefY&Sif;qkH;jzpfaomobm0"mwfaiGUrsm;onftayghyg;qkH;
[dkif;'&dkum;bJefrsm;jzpfonf/[dkif;'&dk

um;bJefrsm;udkausmufrD;aoG;rSvnf;xkwfEdkifonf/19&mpktwGif;tvif;a&mif&a&;twGuf]NrdK
U"mwfaiGU}udkus,fus,fjyefYjyefY

tokH;jyKcJhNyD;acwfrDausmufrD;aoG;h"mwfaiGUxkwfvkyfrSKuobm0"mwfaiGUESifhqifwla
omvlvkyf"mwfaiGUudkxkwfvkyfonf/vl

vkyft&nfavmifpmrsm;udkyxrqkH;taeESifh'kwd,urÇÇmppfBuD;twGif;*sm;reDEdkifiHuyrmPtaj
rmuftjrm;xkwfvkyfcJhonf/
pGrf;tifodyfonf;rSKrsm;onfausmufrD;aoG;rsm;wGiftrsKd;rsKd;uGJjym;aomfvnf;;
[dkif;'&dkum;bJefrsm;urltxdkuftavsmufwpf
ajy;nDjzpfonf/a&eHpdrf;onftpOftNrJomvGefaumif;rGefaompGrf;tift&if;tjrpfjzpfonf/
4if;wGifomrefuwÅ&mausmuf
rD;aoG;wpf,l;epfj'yfxkrSmyg0ifaompGrf;tifxuf2qeD;yg;rsm;aompGrf;tifyg0ifonf/
EdkifiHwumpGrf;tifpm&if;tif;rsm;u

tokH;rsm;aombkHyifudkvu©Pm3ckxJrS1ckudkokH;avY&Sd&m4if;wdkYrSmpHjyKausmufrD;
aoG;(29.3 MJ /kg yg0ifaomavmifpm)?pHjyK
a&eH(42 MJ /kgyg0ifaomavmifpm)odkYr[kwfpHjyKpGrf;tif,l;epfrsm;rSwefzdk;rsm;
(*sL;vf)odkYr[kwf&kd;&m,l;epf2ckjzpfaomuJv
&DESifhbDwD,lwdkYjzpfonf/
pGrf;tifodyfonf;rSK
avmifpm MJ /kg MJ /m3
ausmufrD;aoG;
tJef;o&qdkufwf 31-33
uwÅ&mausmufrD;aoG; 20-29
vpf*fEdkuf 8-20
opfaqG;ajr
a&eHpdrf; 42-44
obm0"mwfaiGU 29-39

'kwd,trsKd;tpm;onf &kyf<uif;avmifpmudk pD;yGm;jzpfpGrf;tif\


vkH;vkH;vsm;vsm;trsKd;tpm;topfjzpf
onfhvQyfppfpGrf;tm;xkwfvkyf&mwGif tokH;jyKjcif;jzpfonf/ rnfonfhtpdkiftcJ?
t&nf odkYr[kwf"mwfaiGUavmif
pmrqdk rD;&IdUonfhtcgtylxGufvmNyD;
a&udka&aEG;aiGUtjzpftoGifajymif;vJap&m
xdka&aEG;aiGUjzifhwm;bdk*sJef;e
a&wmvnfywfapNyD;
vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfEdkifonf/odkYaomfvQyfppf"mwftm;xkwfvkyfcJhonfhr
lvtpuyif
uRefawmfwdkYonf jyefYum;Edkifonfha&aEG;aiGUtpm; a&\
ta&GUpGrf;tifudkvnf;tokH;jyKcJhonf/ þodkYjzifh a&tm;
vQyfppfudk (avmifpmavmifuRrf;rSKrSxkwfvkyfonfh
vQyfppf"mwftm;ESifhqefYusifpGm)y"mevQyfppf"mwftm;ykHpH
wpfcktjzpfowfrSwfonf/ þtrsKd;tpm;twGif;aemufxyfjznfhpGufrSKrsm;wGif
blrdtylpuf&kHrsm;rSxkwfvkyfrSK?
EsL;uvDtmuGJjcif;enf;jzifhxkwfvkyfrSKESifh rsm;rMumrDu
MuD;rm;onfhavwm;bdkifMuD;rsm;?zdk;wdkAdkvfaw;tpfcfqJvf
rsm; odkYr[kwfpkpnf;xm;aomaea&mifjcnfjzmxGufrSKrSxkwfvkyfaom
vQyfppf"mwftm;rsm;vnf;yg0ifonf/

a&&Snftvm;tvmonf&Sif;vif;onf/uRefawmfwdkYonfrSefrSefwdk;wufvmaeaom&k
yf<uif;avmifpmyg
0ifrSKtcsKd;udkvQyfppf"mwftm;tjzpfajymif;vJaeonf/
vQyfppf"mwftm;onfokH;pGJ&tqiftajyqkH;? pG,fpkHtokH;
jyKEdkifqkH;ESifh tokH;jyKonfhae&mwGif
toefY&Sif;qkH;acwfrDpGrf;tifykHpHjzpfojzifh y"mevQyfppfxkwfvkyfrSKtwGuf
vkyfaqmifEdkifpGrf;rsm;wdk;csJUaeonf/ þtcef;\yxrtydkif;wGif
tyifZD0j'yfavmifpmESifh ouf&SdpGrf;tifrsm;udk

&kyf<uif;avmifpmrsm;ESifhoufrJhy"mea&GUvsm;tm;rsm;tjzpf
tBuD;tus,ful;ajymif;aerSKjzpfpOf\t"duusaom
jzpfay:wdk;wufrSKrsm;udk azmfjyxm;ygonf/'kwd,ydkif;wGif
acwfrDpGrf;tifjrifhvlUtzGJUtpnf;rsm;\ xda&mufrSK&Sd
jcif;?,kHMunftm;xm;avmufjcif;?tukeftuscHEdkifjcif;
yifudkvu©PmjzpfxGef;ay:aygufvmatmifaygif;pyfoGm;
onfh ta&;ygaomenf;ynmqef;opfwDxGifrSKrsm;taMumif;
ajc&mcHMunfhxm;ygonf/

tBuD;tus,ftul;tajymif;
&kyf<uif;avmifpmrsm;u
ZDD0j'yfavmifpmrsm;ESifhouf&Sdvkyftm;rsm;ae&mudk tvsiftjreftpm;xdk;0if
a&mufrSKrpwifrD &mpkaygif;rsm;pGmrSmyif
4if;wdkYudktcsKdUEdkifiHrsm;wGif yrmPenf;onfhwdkifatmif tokH;jyKaeNyD
jzpfonf/w&kwfjynfrSausmufrD;aoG;ESifhobm0"mwfaiGUESifh
t*FvefEdkifiHrSausmufrD;aoG;onftaumif;qkH;erl
emrsm;jzpfonf/w&kwfrsm;onf[efrif;quf(bDpD206-at'D220)twGif;
ausmufrD;aoG;udk ao;i,faompufrSK
vkyfief;rsm;wGiftokH;jyKcJhonf/t*Fvef?a0;vfZfESifhpaumhwfvJefwGif
ausmufrD;aoG;aMumrsm;uajray:wGifay:
umtvG,fwulwl;,lí&aom ae&ma'otrsm;tjym;&Sd&m
tcsKdUudk&kd;rJefpdk;rdk;tkyfcsKyfonfhacwfrSmuwnf;u
wl;azmfaeNyD;jzpfum tv,facwfwGifydkrsm;vmonf/odkYaomf eufzf8(1932)url
atmufygtwdkif;rSwfwrf;wif
onf-
16&mpka&mufonftxd ajray:ay:aomtaMumESifh1rdkif2rdkifoma0;aomae&mwGif
ausmufrD;aoG;udk rdom;pk
rD;vif;zdkrSmjzpfjzpf?rD;zdkacsmifrSmjzpfjzpfrokH;oavmufeD;eD;jzpfonf/
þuJhodkYabmifcwfxm;aome,fajrtwGif;rSm
yif4if;udkxif;0,f&efrwwfEdkifaomqif;&Jom;rsm;omokH;onf/

a,bk,stm;jzifhausmufrD;aoG;onf Oa&my\toGiful;ajymif;rSKwGif
tc&musaom&kyf<uif;avmifpm
jzpfonf/odomxif&Sm;rSKt&SdqkH;>cif;csufwpfcku acwfopfOD;Oa&my\
MoZmoufa&mufrSKt&SdqkH;pD;yGm;a&;udk
pGrf;tifay;cJhonf/17&mpkESifh18&mpktwGif; 'yfcsfa&Tacwf\avmifpmonf
t"dutm;jzifh jynfwGif;jzpfopfaqG;
ajrjzpfonf/ 4if;udkokH;pGJcJhonfh twdkif;tqyrmPudk eufomvJef'fZf\
opfaqG;ajr<u,f0aom ajr[ufwm
aygif;175,000rS
[ufwm5,000cefYomajc&mvuf&mrysufyuwdtwdkif;usefcJhonfqdkaom'DZif;9(1978
)\cefY
rSef;ajcuaumif;pGm o&kyfazmfjyEdkifonf/,ltufpfESifhuae;'DtJeftajymif;tvJuvnf;
ausmufrD;aoG;ESifhpwif
jcif;jzpfonf/odkYaomf Oa&myESifhrwlonfrSm tqdkygpD;yGm;a&;BuD;2ckonf
a&eHESifhobm0"mwfaiGUodkY ydkrdkapmpD;
pGmESifh ydkrdkvsifjrefpGmajymif;vJoGm;jcif;jzpfonf?
(qar;vf?2010)/tvm;wlyif&yf&Smuvnf; BuD;rm;aomyrmP
ESifhpD;yGm;jzpfa&eHxkwfvkyfrSK\ a&SUaqmifEdkifiHwpfEdkifiHjzpfovdk
aemufydkif;wGif 4if;\tvGefBuD;rm;aomobm0
"mwfaiGUodkufrsm;rSvnf; tusKd;tjrwfrsm;&,lEdkifcJhonf/
Oa&my\EdkifiHtrsm;pku ZD0j'yfavmifpmtay:4if;wdkYrSDcdkae&rSKudk
19&mpktwGif;tvGefedrfhaomtqifh
a&mufatmifavQmhcsaecdkuf
tyifZD0j'yfavmifpmudkpGefYcGmEdkifa&;udpöonf
0ifaiGedrfhEdkifiHtrsm;tjym;wGifquf&Sd
aeqJjzpfonf/ajymif;vJrSKtqifykHpHrsm;uGJvJGonfqdkvQif
avmifpmrsm;uvnf;uGJvGJonf/ þae&mwGif A[k0kpf
udef;okH;jcif;onf 4if;wdkY\trsKd;tpm;axGjym;rSKudkay:vGifapvdkíjzpfonf/
ausmufrD;aoG;?a&eHpdrf;ESifh obm0
"mwfaiGUwdkYwGif us,fjyefYaom*kPfowÅdtrsKd;pkHvifrSK&Sdonf?
(Z,m;uGuf5.1)/ 4if;wdkYtm;rD;&IdUjcif;rSxkwfvTwf
aomtyludk csufjyKwfjcif;?taEG;"mwfay;jcif;ESifh
owÅKt&nfusKdjcif;wGifwdkuf&kduftokH;jyKEdkifovdk trsKd;rsKd;aom
y"mea&GUvsm;tm;rsm;tm;pGrf;tifay;&mwGif
oG,f0dIuftokH;jyKEdkifonf/a&aEG;aiGYtif*sifonf 19&mpk\a&SU
aqmifoufrJhy"mea&GUvsm;tm;jzpfvmcJhonf/
twGif;avmiftif*sifrsm;ESifha&aEG;aiGUwm;bdkifrsm;onf 1890
jynfhvGefESpfrsm;twGif; pD;yGm;jzpfxdk;azmufrSKrsm;pwifjzpfvmonf/
1950jynfhESpfrwdkifrD "mwfqDESifh 'D;Z,fvf
tif*sifrsm;onf o,f,lydkYaqmifa&;wGifvTrf;rdk;aom
y"mea&GUvsm;tm;rsm;jzpfvmNyD; a&aEG;aiGUwm;bdkifrsm;u
tBuD;pm;vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfrSKwGifvTrf;rdk;aom
y"mea&GUvsm;tm;rsm;jzpfvmonf? (qar;vf?2005)/ "mwfaiGUwm;bdkifrsm;tm;
wGifus,fpGmtokH;jyKrSK(vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfjcif;twGuf
ae&mrSmwifokH;jcif;ESifh
*sufav,mOfrsm;ESifhoabFmrsm;wGifokH;jcif;)onf
1960jynfhESpfaemufydkif;usrSomjzpfonf? (qar;vf?2010)/
8 Nef 9 De Zeeuw

pGrf;tifokH;pGJrSKtul;tajymif;ESifhywfoufNyD;rsm;rMumrDujyKvkyfao
mavYvmrSKrsm;u tqdkygwa&GUa&GU
ajymif;vJvmrSKtay:vTrf;rdk;jc,fvS,faeaom
bkHvu©PmaqmifrSKtrsm;tjym;udkazmfxkwfjyoNyD; xdkjzpfpOfudk
tm;ay;jrSifhwifaom odkYr[kwf [efYwm;aESmuf,Sufaom
t"dutaMumif;tcsufrsm;udka&G;xkwfjyonf?(rvJef;
eDrm10?2006/
zlau;11?2010/qar;vf?2010/yD;tmqifESifhazmufcfqif12?2012/&pf*fvD13?2010?
2013)/xdkt
aMumif;tcsufrsm;onf &SnfMumaomprf;oyfumvaemufudk
wdk;wufrSKtjrifhqkH;tqifhu qufwdkufuyfygvm
rSKESifhtwl enf;ynmydkif;r&Sdrjzpfudpörsm;rS
pGrf;tifokH;pGJolvlenf;pktwGif; ydkapmpD;pGmESifhydkvsifjrefpGm ul;ajymif;
jcif;txd trsKd;trnfpkHvifonf? (&l;bDtdkESifhazmvfcsD14?2012)/ xdkYtjyif
tcsKdUEdkifiHi,frsm;onf <u,f0aom
ausmufrD;aoG;odkufrsm;&SdonfhMum;rSyif
ausmufrD;aoG;tqifhudkausmfoGm;um jynfwGif;odkYr[kwf jzpfzdkYydkrsm;
onfrSm jynfyrSwifoGif;aoma&eHpdrf;tay:rSDcdkonfhtqifhodkY
tvsiftjreful;ajymif;oGm;onf/odkYaomf rnf
onfhjzpf&yfrSmyJjzpfjzpf aemufqkH;tEÅdrxGufay:vmaom&v'fonf
,cifutyifZD0j'yfxkwf,l&&SdEdkifrSKESifhouf
&SdpGrf;tifrsm;udktokH;csEdkifrSK\uefYowfjcif;cHae&aom
vlUtzGJUtpnf;rsm;onf trsKd;pkHvifaom&kyf<uif;avmif
pmrsm;&&SdEdkifNyD; pufrSKy"mea&GUvsm;tm;rsm;udk
tBuD;tus,ftokH;csEdkifonfh acwfopfwpfcktwGif;0ifa&muf
vmonfESifhtrQ vlwpfOD;csif;y"mepGrf;tifokH;pGJrSK
ododomomwdk;wufvmjcif;jzpfonf/

ausmufrD;aoG;xkwfvkyfykHtpESifhysHUESHUykH
ausmufrD;aoG;okH;pGJrSKtpudk
a&S;acwfa[mif;txdaemufaMumif;jyefEdkif&m xdkavmifpmudkta&;tygqkH;
okH;pGJrSKonf [efrif;qufw&kwfrsm;u
oHxkwfvkyfrSKwGiftokH;jyKjcif;jzpfonf? (eD;'ifrf15?1964)/Oa&myrSwfwrf;
rsm;u bJvf*sJrfrSyxrqkH;xkwfvkyfrSKonf 1113ck[kvnf;aumif;? vef'efodkY
yxrqkH;oabFmjzidhwifydkYrSKonf
1228ck[kvnf;aumif;? wdkif;rmhof16a'orSjyifopfodkY
yxrqkH;wifydkYrSKonf1325[kvnf;aumif;? 16&mpkESifh17
&mpktwGif; tyifavmifpmrsm;rSausmufrD;aoG;odkYul;ajymif;rSKudk
yxrqkH;atmifjrifatmifaqmif&GufEdkifaom
EdkifiHonf t*Fvef[kvnf;aumif;azmfjyonf? (eufzf?1932)/1500jynfhaemufydkif;
xdkEdkifiHtwGif; a'oEÅ&opf
tBuD;tus,fjywfvyfrSKu xif;? xif;rD;aoG;ESifhopfcGJom;aps;rsm;
wdk;jrifhoGm;aponf/þ&Sm;yg;jywfvyfrSKonf
oHvdktyfcsufwdk;jrifhvmrSKESifh oabFmwnfaqmufrSKtwGuf
opfvdktyfcsuftvGefBuD;rm;rSKwdkYaMumifh17&mpkwGif
ydkrdkqdk;&Gm;vmonf/oHacsmif;ESifhopfrsm;jynfyrSydkrdkwifoGif;jcif;jzifh
4if;udk,m,Doufomaponf?(awmrff;rufpf?
1986)/jynfwGif;ausmufrD;aoG;xkwfvkyfrSKwdk;jrSifhjcif;onf
odomay:vGifaomajz&Sif;enf;jzpfonf/ 1540ESifh
1640tMum;wGif wdkif;jynf\ausmufrD;aoG;rdkif;tm;vkH;vdkvdkudk
zGifhvSpfcJhonf/
1650ta&mufwGif t*FvdyfausmufrD;aoG;ESpfpOfxGufESKef;onf (2
Mt)udkausmfoGm;onf/ 18&mpkapm
apmydkif;wGif (3 Mt/year)udkxkwfvkyfEdkifNyD; 4if;&mpktukefwGif(10
Mt/year)xufyifausmfvGefxkwfvkyfEdkifonf/
ausmufrD;aoG;tokH;jyKrSKwdk;wufvmjcif;aMumifh 4if;\wl;azmfrSK?
o,f,lydkYaqmifrSKESifhavmifuRrf;rSKESifhqufpyf
ywfoufaom enf;ynmqdkif&mESifhzGJUpnf;ykHqdkif&m
jyóemtrsm;tjym;&Sif;ay;&efvdktyfvmonf/ajray:ay:
aom ausmufrD;aoG;aMumrsm;ukefcef;oGm;jcif;u
wGif;teufrsm;wl;a&;qDa&S;&Iaponf/17&mpkaESmif;ydkif;wGif
(50 m)xufausmfaomwGif;rsm;&Sm;yg;aomfvnf;
1700jynfhausmfNyD;rMumrDrSmyif teufqkH;wGif;onf(100 m)
ausmfum 1765ckta&mufwGif(200 m)ESifh 1830aemufydkif;wGif(300
m)a&mufonf/xdktcsdefta&mufwGif aeY
pOfxkwfvkyfrSKonf rdkif;wpfrdkif;vQif vGefcJhaomwpf&mpku
weftenf;i,fomxkwfEdkifonfESifh ESKdif;,SOfvQif
(20 t) ESifh (40 t) tMum;wGif&Sdonf/ydkeufaomwGif;rsm;wGif
a&ydkpkyfxkwf&efvdktyfovdk rdkif;twGif;av0ifav
xGuf? wGif;teufrSausmufrD;aoG;udktay:odkYyifhwifa&;ESifh
4if;tm;jzefYcsda&;twGuf pGrf;tifrsm;vnf;ydkvdktyf
onf/ a&bD;rsm;?av&[wfrsm;ESifh jrif;rsm;u
tqdkygvdktyfcsufrsm;udkjznfhqnf;onf/ ausmufrD;aoG;rdkif;wl;
azmfrSKudkf,fESKdufonf jyif;xefaomvlUvkyftm;jzifh
tm;pdkufvkyfudkif&jcif;jzpfonf/
wl;&Gif;rsm;?aygufcRef;rsm;? oyfrsm;?aqmufykwfrsm;jzifh
ausmufrD;aoG;udktaMumrSxkwf,l&mwGif rwf
wwf&yfonfhtaetxm;rS usOf;ajrmif;aomvdkPftwGif; wGm;oGm;onfhtaetxm;txd
vltaetxm;trsKd;
rsKd;jzifhxkwfvkyfonf/aumuform;u rD;aoG;udkjcif;rsm;xJaumufxnfhNyD;
opfom;pGwfzm;ay:wifum wGif;t
10 Malanima 11Fouquet 12 Pearson and Foxon 13Wrigley 14 Rubio and Folchi 15 Needham
16 Tynemouth
ajcta&mufqGJonf/wiform;u 4if;wdkYudkBudK;rsm;rSmcsdwfonf/qGJorm;u
tay:udkqGJwifonf/ykHorm;u4if;
wdkYudkpkykHonf/vlBuD;rsm;uxkwfvkyfrSKtrsm;pkudk vkyfjcif;jzpfaomfvnf;
6ESpfrS8ESpftxdi,fonfhuav;rsm;udk
ayghyg;onfhtvkyfrsm;cdkif;onf/wGif;trsm;tjym;wGif
rdef;rrsm;ESifhq,fausmfoufrdef;uav;rsm;u tav;vHqkH;
tvkyfudkvkyf&onf/olwdkYuav;vHaomjcif;rsm;ausmrSmydk;um
odkif;BudK;udkezl;wGifodkif;vsuf rwfapmufaom
avSum;wpfavQmufwuf&if; ausmufrD;aoG;udkajrjyifay:ta&mufo,f&onf? (ykH
5.1)/ 1812ckwGifpaumh
wpf&SfNrdKUjytif*sifeD,mESifh owÅKwGif;ppfaq;a&;t&m&SdwpfOD;jzpfol
a&mbmhwfabmvf'f17u tqdkygrdef;rrsm;\
b0taMumif;pl;prf;avYvmrSKudkykHESdyfxkwfa0cJh&m 4if;pmtkyfonf
olwdkYcHpm;&aomyifyef;Murf;wrf;rSKrsm;udkpdwf
rcsrf;ajrUp&mo&kyfazmfEdkifrSKaMumifhomru
trSefwu,fum,tm;pdkufxkwf&rSKtay: wduspGmtuJjzwfEdkifrSK
aMumifhyg us,fus,fjyefYjyefY&nfnTef;udk;um;&ef xdkufwefonf? (Z,m;uGuf
5.2)/

(ykH 5.1)/ 19&mpkOD;ydkif;paumhwpf&Sfrdkif;rSausmufrD;aoG;o,folrsm;(aumbpfpf)

abmvf'f\uGufuGufuGif;uGif;ay:atmifo&kyfazmfEdkifrSKonf pGrf;tifaA'\
tajccHtrSefw&m;t
aMumif; pif;vkH;acsmom"ujyrSKwpf&yfvnf;jzpfí
pGrf;tifykHpHtopfodkYtoGiful;ajymif;rSKrSeforQudk vuf&Sdwnf
qJpGrf;tifrsm;ESifh
y"mea&GUvsm;tm;rsm;urnfrQtm;oGefcGefpdkufarmif;ESifay;&ykHudkjyoaom
txifBuD;zG,ferl
emwpf&yfjzpf&m xif;rSausmufrD;aoG;odkYtul;tajymif;udk
vlY<uufom;rsm;utm;pdkufay;&jcif;jzpfovdkausmuf
rD;aoG;avmifuRrf;rSKua&eHzGHUNzdK;ay:xGufvmatmifarmif;ESifay;&jcif;jzp
fonf/aemufqkH;tcef;wGifuRefawmft
xl;tav;xm;wifjyrnfjzpfonfhtwdkif; ,aeYaea&mifjcnfzdk;wdkAkdvfaw;tpfcfqJvfrsm
;ESifhavtm;wm;bdkifBuD;
rsm;onf 4if;wdkYtwGufvdktyfaom owÅKrsm;t&nfusKd&ef?
vlvkyfyvwfpwpfrsm;udk "mwkenf;jzifhjyKvkyf&efESifhf
jrifhrm;aompGrf;tifoGif;tm;pkrsm;vdktyfaom tjcm;0w¬Kypönf;rsm;xkwfvkyf&ef
r&Sdrjzpfvdkonfh &kyf<uif;avmif
pmrsm;\jy,k*frsm;omjzpfonf/
ydkeufaomwGif;rsm;wGif ausmufrD;aoG;udktay:odkYqGJwif&ef
odkYr[kwfa&pkyfxkwf&ef 0ifhcsfrsm;udkvSnfh
a&;jrif;rsm;udktokH;jyKonf/1650aemufydkif;wGif 4if;wdkYudkaum?
jrnf;rsm;udkyg ajratmufrSmvnf;tokH;jyKonf/
c&D;wdkwGifausmufrD;aoG;jzefYjzL;&efESifh wl;ajrmif;oabFmrsm;ESifh
jrpfoabFmrsm;tay:wifa&;twGuf qdyfurf;
17 Robert Bald
rsm;ESifhjrpfrsm;okdYykdYaqmif&ef jrif;qGJukefwifvSnf;rsm;ESifh
wpfcgwpf&H&xm;vrf;rsm;tokH;jyKonf/ 17&mpkt
pta&mufwGif ausmufrD;aoG;onfvlaetdrfrsm;wGif trsm;okH;jzpfvmovdk
yef;yJzdkrsm;twGif;rD;xdk;jcif;? tkwf
rsm;?tkwf<uyfrsm;?ajrxnfypönf;rsm;zkwfjcif;? aumfESifhqyfjymvkyfjcif;ESif
hqm;csufjcif;wdkYwGifvnf;trsm;okH;jzpf
vmonf/odkYaomf tNyD;owftacsmxnftwGif;
tnpftaMu;rsm;0ifa&mufEdkifrSKaMumifh rSefvkyfjcif;?rka,mt
anSmuftajcmufcHjcif;ESifh ta&;tBuD;qkH;rSmoHt&nfusKdjcif;wGif
4if;udkwdkuf&kdufokH;pGJjcif;rjyKEdkifay/1610wpf
0dkufwGif ukefMurf;ypönf;rsm;udktvkHydwftdk;xJxnfhNyD;
(tyl"mwfa&mifjyef[yfonfh) rD;zdkrsm;pwiftokH;jyKjcif;jzifh
rSefvkyfonfh
jyóemudkOD;qkH;ajz&Sif;vdkufEdkifonf/ukcfrD;aoG;&aomtcgusrSomusefjyóem
rsm;ajz&Sif;Edkifonf?
(aemuftcef;Munfh&ef)/
Z,m;uGuf (5.2)
paumhwfvJefwGifajratmufrSausmufrD;aoG;o,f&aomrdef;rrsm;\
tajctaeudkpkHprf;ppfaq;jcif; (o,faqmifolrsm;
trnfcHolrsm;xHrSod&jcif;)
þonfrSm1812ckESpfwGifykHESdyfxkwfa0aom]paumhwfvJef\
ausmufrD;aoG;ukefoG,fa&;tay:taxGaxG&IjrifrSK}wGifyl;wGJ
csuf\acgif;pD;jzpfonf? (abmvf'f?1812)/
rdcifonfolYorD;rsm;ESifhtwlwGif;xJqif;vmNyD;
ygvmaomawmif;rsm;csumausmufrD;aoG;wkH;BuD;rsm;xnfhonf/o,f

&rnfhtav;rnfrQrsm;ovJqdkaomfolwdkYausmay:wif&efa,musfm;2a,mufr&onf.rdcifurD;xGef;xm
;aomza,mif;
wdkifudkoGm;ESifhudkuf&if;tvsifqkH;pwuf&mrdef;uav;rsm;u
av;vHaomajcvSrf;rsm;ESifhaemufuvdkufumavSum;udk
wuf&if; touf&SLEdkifatmifrMumcPem;&onf..tvkyf\
tvGeftuRHjyif;xefrSKaMumifh&IdufBuD;wiifidk&if; avSum;
wufaeonfhjrifuGif;onfjrifaerusaomjrifuGif;r[kwfay..
þenf;vrf;rsKd;jzifhtvkyfvkyfaeykHonfpOf;pm;Munfhí
yif&Edkifrnfr[kwfay..
rdef;rwpfa,mufþenf;jzifhwGif;xdyfa&mufatmifaeYpOfo,f&aomausmufrD;aoG;tav;csdef
onf4080aygif&Sdonf..2wefo,f&onfhtcgrsm;vnf;rMumcP&Sdonf/
udk,ftav;csdef (60 kg) &Sdonf[k,lqvQif (35 m )cefYteuf&SdaomwGif;xJrSausmufrD;aoG; (1.5 t
)udktay:odkYwif&jcif;
oufoufuyif(1 MJ
)cefYvdktyfonf/(ajratmufwGifwGif;tajca&mufatmifESifhajray:wGifjzefYjzL;onfhae&mta&muf
)

a&jyifnDodkYr[kwfedrfhavQmtenf;tusOf;o,f&jcif;ESifhtjyefwpfacgufjyefqif;jcif;tygt0ifpGrf;tif
okH;pGJukefusrSKonf
aeYpOfpkpkaygif; (1.8 MJ )cefY&SdEdkifonf/vkyftm;pGrf;&nfxda&mufrSKudk15%
[k,lqvQift&G,fa&mufNyD;rdef;ro,faqmifol
wpfa,mufonfpGrf;tif(12 MJ
)cefYokH;&rnfjzpf&mwpfaeYtvkyfcsdef10em&DtwGif;ysrf;rQ(330 W)jzpfonf/tvkyfMurf;t
vkyftwGif;rSpGrf;tifokH;pGJrSKtm;acwfrDwdkif;wmcsufrsm;u 8em&Dtqdkif;twGif; (350
W)ESKef;ESifhtvkyfvkyfjcif;udka&&SnfcH

EdkifaMumif;twnfjyKxm;onf/odkYaomfþESKef;xufausmfEdkifaomudpöonf&Sm;&Sm;yg;yg;o
mjzpfonf? (qar;vf?2008)/o,f
aqmifolrsm;onf
(olwdkYþtvkyfxJodkYtouf7ESpfwGif0ifa&mufcJhNyD;touf50ausmftxdqufvkyfEdkifonf)ESpfa
ygif;rsm;
pGmMumatmif wpfaeYNyD;wpfaeYtvkyfvkyfaejcif;onfvlUpGrf;&nf\
tjrifhqkH;eD;eD;jzpfaeonfrSm&Sif;vif;xif&Sm;onf/
ausmufrD;aoG;udk ta&;ygpGmoG,f0dkuftokH;jyKrSKaemufwpfrsKd;onf
uwÅ&mausmufrD;aoG;udk um;bJef
jzpfatmifvkyfjcif;jzifh ]NrdKU"mwfaiGU}xkwfvkyfjcif;jzpfonf/qdkvdkonfrSm
avmifpmudk zdkxJwGifatmufcfqD*sJef&Edkif
rSKtuefYtowfjzifh tylcsdefjrifhrm;pGmay;jcif;jzpfonf? (tJvfwef?1958)/
yxrqkH;vufawGUusonfh pufwyf
qifrSKrsm;udk t*Fvdyftxnfpuf&kHrsm;ü 1805-1806wGif
wpfoD;wpfjcm;pDaqmif&Gufjcif;jzpfonf/vef'efudkA
[dkucsKyfudkifNyD; "mwfaiGUay;rnfhurf;yeDwpfckudk
1812ckwGifvkyfydkifcGifhjyKcJhonf/ydkaumif;aomaygif;zdkrsm;?"mwf
aiGUrS qm;vfzmz,f&Sm;rSK?
tcsif;ao;i,faomoH<uyfydkufrsm;xkwfvkyfEdkifonfhenf;pepftopfESifh
xda&mufrSKydk
aumif;aomrD;&IdUud&d,mwdkYu "mwfaiGUjzifhrD;xGef;jcif;
tvsiftjrefysHUESHUaponf/ 1885ckwGifum;vftm;,mzGef
AJvfZfbmhcf18rlydkifrSwfykHwifaom"mwfaiGUZmrD;vkH;onf
"mwfaiGUvkyfief;tm; vQyfppfrD;ESifhaemufxyfq,fpkESpf
tenf;i,fMumatmif,SOfNydKifEdkifapcJhonf/
t*FvefEdkifiHjyifywGif
ausmufrD;aoG;rdkif;wl;azmfjcif;ysHUESHUrSKonf
18&mpktwGif;twefyifaES;auG;onf/
t"duxkwfvkyfrSKonf jyifopfjynfajrmufydkif;?a,YZfESifh&l;tm19a'orsm;ESifh
bdk[D;rDtmESifhqdkifvD;&Sm20\tpdwf
tydkif;rsm;rS OD;pGmyxrxGufay:vmonf/trJ&dum\
ausmufrD;aoG;xkwfvkyfrSKonf wpfEdkifiHvkH;ta&;udpöt
jzpf19&mpkOD;ydkif;usrSom jzpfvmonf/
ordkif;0ifausmufrD;aoG;xkwfvkyfrSKpm&if;tif;rsm;ESihf wpfEdkifiHvkH;xif;
18 Carl Auer von Welsbach 19 Leige and Ruhr 20 Silesia
okH;pGJrSKtay:taumif;qkH;&Edkifonfh
(rsm;pGmtm;rxm;&avmufonfh)cefYrSef;ajcrsm;t& ausmufrD;aoG;uxif;
udkausmfwufoGm;NyD; wdkif;jynfy"mepGrf;tiftaxmuftyHh\wpf0ufausmfudk
pwifjznfhqnf;vmonfh&ufpGJrsm;
ESifhywfoufí abmifusOf;atmifcwfEdkif&kHomru
tcsKdUudpö&yfrsm;wGif'ufxdyifajymEdkifvmonf? (qar;vf?
2010)/t*FvefESifha0;vfZfwGif
þudpöonfxl;xl;jcm;jcm;apmpD;pGmjzpfyGm;NyD;
tqdkygtapmqkH;pGrf;tifokH;pGJrSKul;
ajymif;onfhtcsdefumvudkrl tMurf;zsif;cefYrSef;&kHomwwfEdkifonf/
0gY'f(2007)u xif;ESifhausmufrD;aoG;tMum;
ajymif;vJoGm;onfh&ufpGJtwdtusowfrSwfjcif;onf pdwf
ul;aygufovdkvkyfjcif;omjzpfonf[k aumufcsufcsonf/odkYaomf ol\
jyefvnfwnfaqmufMunfhrSKrsm;u tyl
\Zmpfjrpftjzpf ausmufrD;aoG;uZD0j'yfudkausmfwufoGm;aom
jzpfEdkifp&mt&SdqkH;&ufpGJonf 1620wpf0dkufodkYr
[kwf onfhxuftenf;i,fapmíyif jzpfEdkifonf[kjyoonf/ 1650wGif ausmufrD;aoG;\
tcsKd;usyg0ifrSKonf
65%txd? 1700wGif75%cefY? 1800wGif90%cefYESifh
1850jynfhvGefESpfrsm;wGif98%txufjzpfonf? (aemuf
qkH;tcsKd;2ckonf ,lautwGufjzpfonf)/ b&pfwifwGif
ausmufrD;aoG;BuD;pdk;rSKonf aemuf&mpkwpfcktxdcH
onf/1950wGifausmufrD;aoG;u EdkifiHy"mepGrf;tif\91%udkjznfhqnf;ay;NyD;
1960wGif77%jznfhqnf;aeqJ
jzpfonf/ odkYjzpfíausmufrD;aoG;onf tESpf250Mumatmif xdkEdkifiH\
pGrf;tifokH;pGJrSK(75%ausmf)tay:BuD;pdk;cJh
&m tjcm;rnfonfhEdkifiHxufrqdk ydkNyD;&SnfMumonf/
apmapmydkif;eydk;vD,Hacwfjyifopfjynfonf rdrdy"mepGrf;tif\
90%ausmfudkxif;rS&,ljcif;jzpfNyD; xdkt
csKd;onf 1850wGif75%cefY&SdaeqJjzpfum aemufydkif;1875ta&mufwGif
50%atmufodkYusoGm;onf?(bm,dk21?
1991)/jynfyrSwifoGif;aoma&eHua&SUaqmifjzpfvmonhf
1950jynfhvGefaemufydkif;ESpfrsm;rwdkifrDtxd ausmuf
rD;aoG;onf jyifopfjynf\BuD;pdk;aomavmifpmtjzpf
&yfwnfcJhonf/aumveDacwftrJ&dum\ ausmufrD;aoG;
rdkif;wl;azmfjcif;onf Am*sif;nmwGif 1758ckwGifpwifjcif;jzpfNyD;
19&mpktpta&mufwGif yJefq,fvfAdef;nm?tdk
[kdif;tdk? tDvEdGKif;ESifh tif'DtJef;emwdkYonf
ausmufrD;aoG;xkwfvkyfaomjynfe,frsm;jzpfvmonf? (tD;AJefqif22?
1942)/xdkavmifpmonf1843ckwGif pkpkaygif;y"mepGrf;tif\5%udkom
jznfhqnf;Edkifonf/odkYaomf aemufydkif;
xkwfvkyfrSKwdk;jrifhvmrSKaMumifh xdktcsKd;onf
1860jynfhvGefapmapmydkif;ESpfrsm;wGif20%odkYwufvmum 1884ck
wGifxkwf,l&&SdaomausmufrD;aoG;wGif wdkif;jynf\tvGefBuD;rm;aom
xif;okH;pGJrSKxufydkrsm;onfh pGrf;tifrsm;yg
0ifonf?(&SL;tmESifheuf&Smhwf23?1960)/*syefEdkifiH\
ordkif;qdkif&mpm&if;tif;rsm;pwifaom 1880jynfhESpfwGifxif;
(ESifh4if;rSxkwf,laomxif;rD;aoG;)onf EdkifiHy"mepGrf;tif\
85%udkjznfhqnf;aomfvnf; 1901ckta&mufwGif
acwfrDa&; tm;oGefcGefpdkufvkyfrSKu ausmufrD;aoG;\yg0ifrSKtcsKd;udk
50%ausmftxdjrSifhwifEdkifcJhNyD; 1917ckt
a&mufwGif tjrifhqkH;77%txda&mufatmif jrSifhwifEdkifcJhonf? (qar;vf?2010)/
Oa&myajrmufydkif;ESifhqdkifbD;&DtmrS rdrd\
BuD;rm;aomajrmufydkif;opfawmBuD;ESifhtwl &yf&SJeftifyg,m
onf pHjyKavmufaom opfom;vlYtzGJUtpnf;jzpfonf/
qdk;AD,ufordkif;qdkif&mpm&if;tif;rsm;t& xif;onf
1913ckwGifxkwfvkyfaom pkpkaygif;y"mepGrf;tif\20%udkjznfhqnf;onf?
(wDtufpftufpf,l24?1977)/ odkY
aomf4if;onfpD;yGm;jzpfxkwfvkyfaomavmifpm
(&yf&SJefwpfjynfvkH;tyl"mwfay;&efvdktyfonfhpGrf;tif\tydkif;
*Pef;rQ)udkom &nfnTef;onfrSmay:vGifonf/ao;i,faomtdrfav;wpfvkH;yif(100
GJ/year)xufrenf;aom
pGrf;tifvdktyfrnfjzpfonf/uRefawmf\taumif;qkH;cefYrSef;csufrSm xif;onf
1913ckpGrf;tiftm;vkH;\75%
udkjznfhqnf;vdrfhrnfjzpfNyD; a&eHESifhausmufrD;aoG;onf
1930jynfhvGefapmapmydkif;ESpfrsm;usrSom y"mepGrf;tif
tm;vkH;\wpf0ufausmfudk pwifjznfhqnf;Edkifrnfjzpfonf?(qar;vf?2010)/
tyifZD0j'yfrSausmufrD;aoG;odkYtul;tajymif;udk
aemufqkH;vkyfaoma&SUaqmifpD;yGm;a&;BuD;onfw&kwf
jynfjzpfonf/ xdkEdkifiHwGifþjzpfpOfonf tawmrowfaom
20&mpkta&;tcif;rsm;aMumifh aESmifhaES;MuefYMum
jcif;jzpf&m 1911ckwGifbk&ifpepfNydKvJusqif;rSKESifhpwifNyD;
aumfrf;jrLepfESifhudk;rifwJef;tMum; tDav;qGJaom
jynfwGif;ppf(1927-1936? 1945-1950)ESifh *syefESifhjzpfaomppf(1933-
1945)uqufvdkufvmum aemufydkif;
armif;0g'pD;yGm;a&;wvGJpDrHrSK\ q,fpkESpfrsm;a&mufvmcsdefwGif armif;\
vufcsuf25 urÇÇmhtBuD;qkH;tiwfab;
BuD;(1958-1961)ESifh &l;oGyfpGmtrnfay;xm;aom ,Ofaus;rSKawmfvSefa&;
(1966-1976)wdkY tygt0ifjzpf
21 Barjot 22 Eavenson 23 Schurr and Netschert 24 TsSU 25 Mao-made

onf/ tusKd;quftaeESifh ZD0j'yfu w&kwfjynfy"mepGrf;tif\wpf0ufxuf


avsmhenf;jznfhqnf;EdkifrSKonf
1965ckusrSomjzpfNyD;
1983ckwGif4if;tcsKd;onf25%atmufusum2006ckwGif10%atmufusonf?(qar;vf?
2010)/

xif;rD;aoG;rSukwfcfrD;aoG;odkY
oH<uyf(odkYr[kwfoGef;oH)t&nfusKdvkyfief;twGuf
xif;rD;aoG;ae&mwGif owÅKaA'okH;ukwfcfrD;aoG;t
pm;xdk;Edkifjcif;onf acwfopf\
ftBuD;us,fqkH;enf;ynmqef;opfwDxGifrSKrsm;xJwGif tygt0ifjzpfonfrSm,kHrSm;
p&mr&Sday/taMumif;rSm
4if;utajccHtajymif;tvJBuD;2&yfudkpGrf;aqmifEdkifjcif;aMumifhjzpf&m
yxrwpfckonf
pufrSKvkyfief;\opftay:rSDcdktm;xm;ae&rSKudk jzwfawmufEdkifjcif;
(þodkYjzifh oH&nfusKdzdkrsm;\wnfae&mudk
opfawma'otwGif; odkYr[kwfteD;tem;wGifxm;&Sd&ef rvdkawmhjcif;)jzpfNyD;
aemufwpfcsufrSm zdk\0ifqefYEdkif
rSKyrmPudk tqrsm;pGmwdk;csJUEdkifjcif;jzifh
ESpfpOfxkwfvkyfEdkifrSKvsifjrefpGm wdk;wufvmjcif;jzpfonf/xdkYtjyif 4if;
onft&nftaoG;omvGefaumif;rGefaom
owÅKaA'okH;avmifpmjzifhtpm;xdk;jcif;vnf;jzpfonf/ausmufrD;aoG;
tm;ydkif&Jvqpfpf26(tyljzifh"mwkNzKdcGJrSK27)vkyfjcif;
(jymESifhqm;vfzmyg0ifESKef;enf;aom uwÅ&mausmufrD;aoG;udk
atmufcfqD*sJefuif;rJhpGmtylay;jcif;)onf vkH;0oefYpifoavmufeD;eD;
um;bJef0w¬Kypönf;udkxkwfvkyfay;&m 4if;
onfodyfonf;q(0.8-1 g/cm3)om&Sdíenf;ykHay:aomfvnf;
jrifhrm;aompGrf;tifodyfonf;rSK(31-32 MJ/kg)&Sdonfh
tjyif zdtm;cHEdkif&nfonf xif;rD;aoG;xuftqrsm;pGmtm;aumif;ojzifh jrifhrm;onfh
avrSKwfrD;zdkxJxnfhoGif;
aom ydkrdkrsm;jym;onfhoH&dkif;ESifhxkH;ausmufrsm;\
tav;csdefudkxrf;Edkifonf? (qar;vf?2016)/
t*FvefEdkifiHwGif ukwfcfudk
1640jynfhvGefapmapmydkif;ESpfrsm;uwnf;u rkka,mtanSmuftajcmufcH
jcif;twGuf tokH;jyKaecJhNyD;jzpfonf/(ausmufrD;aoG;\avmifuRrf;rSKonf
usyfcdk;ESifhqm;vfzmatmufqdkuf'frsm;
xkwfvTwfojzifh 4if;udktokH;jyKír&ay/)odkYaomfukwfcftm;
owÅKaA'okH;avmifpmtjzpftokH;jyKjcif;onf at;
b&m[Jrf'g;bD28(1678-
1717)uudk;vfb&Gwfcfa';vf29wGifpwifokH;pGJjyonfh1709ckusrSompwifjcif;jzpfo
nf/
ukwfcftokH;jyKjcif;u t&nftaoG;ydkaumif;aom owÅKaA'okH;avmifpmudk
tuefYtowfr&SdoavmufeD;eD;
jznfhqnf;ay;EdkifrnfudktmrcHaomfvnf; xdkvkyfief;pOfonf rlvtpwGif
tavtvGifhrsm;NyD;ukefusp&dwfrsm;
jcif;aMumifh 4if;udk1750jynfhESpfaemufrSom
us,fus,fjyefYjyefYtokH;jyKvmonf? ([J&pfpf?1988/ uif;?2011)/
18&mpkyxrwpf0ufrS t*FvdyfoHxnfuRrf;usifolrsm;onf 'g;bD\
erlemaemufodkYcsufcsif;rvdkufMuay/t"du
taMumif;&if;rSm jynfwGif;xkwfvkyfrSKESifh
qGDU'pf&SfoGif;ukefrsm;,SOfNydKif&mwGif
oHacsmif;aps;rsm;usqif;oGm;jcif;
aMumifhjzpfonf/1750jynfhvGeftv,fydkif;ESpfrsm;wGif
aps;uGuftajctaejyefvnfwdk;wufvmonfESifh t*Fvdyf
oHxnfuRrf;usifolrsm;u ukwfcfavmifpmESifhzdktopfrsm; pwifwnfaqmufvm&m
1770jynfhESpfta&mufwGif
ukwfcfudk b&pfwpf&SfoHxkwfvkyfrSK\46%wGif tokH;jyKvmonf?(uif;?2005)/
þu@opfzGifhvSpfaom t
ajymif;tvJu ,laurSmcHpm;ae&oavmuf(Z,m;uGuf 4.22&I)
yifrwdkufwGifvnf;cHpm;ae&um qufrxdef;
Edkifawmhonfh opft&if;tjrpfrsm;tay:usa&mufaeaomzdtm;udk
tqkH;owfoGm;aponf/ om"utm;jzifh
1820jynfhESpfwGif bJvf*sJrfopfawmajr\52%onf
owÅKaA'okH;xif;rD;aoG;xkwf&ef tokH;jyKcJhNyD;jzpfonf?
(r'la&;&m30?2012)/
19&mpkapmapmydkif;twGif; trJ&dum\
tajctaeonfþrQrqdk;0g;ao;&m(Z,m;uGuf 4.23&I)?1840
jynfhESpfwGif ,ltufpfoH<uyftm;vkH;onf
xif;rD;aoG;jzifht&nfusKdaeqJjzpfonf/odkYaomf pufrSKvkyfief;aemuf
ydkif;wdk;csJUvmrSKaMumifh yxrwGiftJef;o&qdkufESifh
aemufydkif;ukwfcfodkY tvsiftjrefajymif;vJtokH;jyK&&m1875
ckta&mufwGif ukwfcfuBuD;pdk;oGm;onf/ukwfcfudk
tvkHydwfysm;tkHykHzdkrsm;twGif; tavtvGifhrsm;pGmjzifhrsKd;quf
aygif;rsm;pGmMumatmif xkwfvkyfaecJhonf? (qufcfpfwif31?
1897/0gY&SfvmhpfuD32?2008)/t&if;tjrpfususjyKjyif
ajymif;vJrSKonf ab;xGufypönf;ukwfcfrD;zdkrsm;
pwiftokH;jyKjcif;jzifha&mufvm&m 4if;wdkYu avmifpmtjzpf CO
<u,f0aom"mwfaiGU? ukefMurf;rsm;tjzpfokH;Edkifaom"mwkypönf;rsm;
(uwÅ&m?bJef;aZm33?awmvsLatmvf34)
ESifh"mwfajrMoZmtjzpf trdk;eDtJrfqm;vfzdwfwdkYudk
jyefvnfq,fwifay;onf/4if;wdkYtm;tokH;jyKjcif;onfOa&m
26 pyrolysis 27 destructive distillation 28 Abraham Darby 29 Coalbrookdale 30 Madureira
31 Sexton 32 Washlaski 33 benzol 34toluol
ywGif 1881ckwGifpwifNyD; ,lEdkufwufpwdwfpfwGif1895ckwGifpwifum
4if;wdkY\wdk;wufjyKjyifxm;aom'DZdkif;
onf acwfopfukwfcfxkwfvkyfrSK\ t"duyhHydk;rSKjzpf&yfwnfaeqJjzpfonf??
(a[mhzfref35?1953/ rqm;wD36?
1998)/
yxrqkH;ukwfcfavmifpmokH;avrSKwfrD;zdkrsm;onf 4if;wdkY\
BuD;rm;aomacwfNydKifxif;rD;aoG;avmifpm
okH;taqmufttkHrsm;avmufyif tjrifh(8 m)cefYESifhxkxnf (<17 m3)&Sdonf/odkYaomf
1810wGif ukwfcfavmif
pmokH;rD;zdkrsm;onf trsm;tm;jzifhtjrifh(14 m)wpf0dkufESifh xkxnf(>70
m3)&Sdvmonf/ 1840aemufydkif;wGif
b&pfwpf&Sfa&SUaqmifowÅKaA'ynm&SifwpfOD;jzpfol vdk;oDtJefbJvf37(1816-
1904)uta&;ygaom'DZdkif;jyef
vnfjyifqifrSKjyKvkyfcJh&m
19&mpktukefwGifBuD;rm;aomavrSKwfrD;zdkBuD;rsm;onf(25 m)eD;yg;jrifhNyD;
twGif;ydkif;
xkxnf(300 m3)wpf0dkuf&Sdonf?
(bJvf?1884/qar;vf?2016)/tqrsm;pGmydkrdkxkwfvkyfEdkifpGrf;&Sdaom(1900jynf
h
wGif taumif;qkH;xif;rD;aoG;avmifpmokH;rD;zdkrsm;\(<10 t/day)ESifh
ukwfcfavmifpmokH;rD;zdkrsm;\(>250 t/day)udk
ESKdif;,SOfMunfhEdkifonf)BuD;rm;aomrD;zdkBuD;rsm;onf 1750jynfhwGif
urÇÇmhoH<uyfxkwfvkyfEdkifrSK (80,000 t)cefYom&Sd
&mrS 1900jynfhwGif(30 Mt)txd wdk;jrifhvmatmifpGrf;aqmifum 1860jynfhvGef
acwfrDoHrPdpufrSKvkyfief;zGHU
NzdK;wdk;wufa&;twGuf tajccHtkwfjrpfcsay;&if; pufrSKvkyfief;wnfaxmifa&;\
tcsuftcsmy"mejzpfaom
owÅKudkESif;tyfonf? (qar;vf?2016)/

a&aEG;aiGUtif*sifrsm;
a&aEG;aiGUtif*sifonf av&[wfrsm;pwiftokH;jyKvmNyD;aemufydkif;
atmifjrifatmifwDxGifEdkifcJhaom
yxrqkH;y"mea&GUvsm;tm;jzpf&m 4if;wdkY2ckuGmjcm;aomumvonf
tESpf800ausmfonf/ þpufonfausmuf
rD;aoG;\"mwkpGrf;tifudk pufrSKpGrf;tiftjzpftoGifajymif;Edkifaom
vufawGUusNyD; pD;yGm;a&;wGufajcudkufum
,kHMunftm;xm;&onfh yxrqkH;pGrf;tiftoGifajymif;ud&dd,mjzpfovdk 4if;onf
aea&mifjcnfjzmxGufrSKudkcsuf
csif;vdkvdktoGifajymif;rSKu pGrf;tm;ay;jcif;r[kwfbJ
&kyf<uif;avmifpmupGrf;tm;ay;onfh yxrqkH;oufrJhy"m
ea&GUvsm;tm;vnf;jzpfonf/18&mpkapmapmydkif;\yxrqkH;tif*sifrsm;onf
a&pkyfwif&efoifhavsmfonfh a&SUwdk;
aemufiifvIyf&Sm;rSKudkomay;onf/odkYaomf1800jynfhra&mufrDrSmyif
vufawGUydktokH;usaom vnfywfvIyf&Sm;
rSKay;onfh'DZdkif;rsm;ay:xGufvmonf?('pfuifqif?1939/*sKef;Zf?1973)/
þtif*sifudktokH;jyKjcif;onf wpfurÇÇm
vkH;pufrSKvkyfief;wnfaxmifa&;? NrdKUjywnfaxmifa&;ESifh
o,f,lydkYaqmifa&;wdkYtwGuftxl;euf&Idif;pGmta&;yg
rSKjzpfonfrSm oHo,jzpfp&mr&Sd&m tqdkyg&kdufcwfrSKrsm;taMumif;
pmrsm;tajrmuftjrm; a&;om;cJhMuNyD;jzpf
onf? (zGefwGef;Z,fvfref38?1978/[ef;wm?1979/&kd;ZJef?2012)/
wpfcsdefwnf;rSmyif
a&aEG;aiGUtif*sifrsm;udkpD;yGm;jzpfxkwfvkyfa&;ESifh
us,fjyefYpGmtokH;csa&;rsm;onf&m pkwpfpkausmftcsdef,l&if;
aES;auG;pGmwdk;wufvmaeonf/1820aemufydkif;
4if;wdkYtvsiftjrefysHUESHUvmonfh ESpf
rsm;twGif;rSmyif (tcef;4wGifawGUcJhNyD;jzpfonfhtwdkif;) 4if;wdkY
a&bD;rsm;?wm;bdkifrsm;ESifh,SOfNydKifae&onf/4if;
wdkYtm;tokH;csrSKu ouf&Sdvkyftm;trsKd;tpm;trsm;tjym;
(rdkif;rsm;rSa&pkyfxkwfjcif;ESifh tjcm;ukefxkwfvkyfrSK
vkyfief;wm0efrsm;)udky,fzsufay;aomfvnf; vlUvkyftm;ESifh
wd&pämef0efqGJtm;tay: vkH;vkH;vsm;vsm;rDScdktm;
xm;ae&rSKonf 19&mpkwpfavQmufvkH;qufvufwdk;yGm;aeqJjzpfonf/
þyuwdt&Sdw&m;u a&aEG;aiGUtif*sif
pwiftokH;jyKrSKudk pufrSKawmfvSefBuD;tjzpf
a,bk,sjzpfaomfvnf;vGJrSm;pGmod&Sdxm;onfhjzpfpOfESifh twlwljzpf
onfqdkonfh us,fjyefYpGmpGJudkifxm;aomem;vnfrSKudk
jyefvnfppfaq;a&;qDa&S;&Iaponf/
xdkacwfudk pD;yGm;a&;ESifhvlrSKa&;tajymif;tvJ\
ordkif;u@opfzGifhvSpfvdkufonfhacwftjzpf trsm;
\xifjrif,lqcsuf (tuf&Sfwif?1948/ vkef;39?1969/ rdk;uDtm40?
2009)udkyk*¾KdvftcsKdUuar;cGef;xkwfMu&mxdk
yk*¾Kdvfrsm;u þjzpfpOfudk pufrSKvkyfief;rsm;(txnftvdyf?
oHxkwfvkyfrSKESifho,f,lydkYaqmifa&;)wkdYtay:om
tusKd;ouffa&mufrSK&SdNyD; usefpD;yGm;a&;u@rsm;udkd
acwfopfrwdkifrD19&mpktv,fa&mufonftxd wdk;wufrSK
qdwfokOf;onfhtaetxm;twGif;usef&pfapaom
enf;ynmtajymif;tvJrsm;ESifhwuGa'oEÅ&[kyifqdkEdkifonfh
tuefYtowf&Sdaom jzpfpOfwpfcktjzpf&Ijrifonf? (c&yfzfZfESifh[m;vD41?1992)/
tcsKdUa0zefa&;q&mrsm;u 'Dh
35 Hoffmann 36 Mussatti 37 Lowthian Bell 38 von Tunzelmann 39 Landes 40 Mokyr
41 Crafts and Harley
xufyifydkum tajymif;tvJonf
pD;yGm;a&;wpf&yfvkH;ESifhESKdif;,SOfvQifao;i,fvGef;ojzifh
pufrSKawmfvSefa&;qdk
aomtrnfudk,fESKdufuyif rSm;,Gif;ac:a0:rSKwpf&yfomjzpfonf(uJrf;r&ef42?1982)
[kvnf;aumif;? pifppf b
&pfwpf&SfpufrSKawmfvSefa&;qdkaomt,ltqwpfckvkH;onf
'@m&Domjzpfonf(azmhZf43?1981)[kvnf;aumif;
qdkMuonf/
ydkwduspGmqdk&vQif b&pfwpf&Sftcsuftvufrsm;u
19&mpkpD;yGm;a&;wdk;wufrSKudktajccHtm;jzifha&aEG;
aiGUESifhqufpyfajymqdkjcif;onf rSm;,Gif;pGm,lqxm;aom
okH;oyfcsufomjzpfaMumif;jyoaeonf? (c&yfzfZfESifh
ar;vf?2004)/ a&aEG;aiGUtif*sifrsm;&Sdvifhupm; ]b&pfwpf&SfpD;yGm;a&;onf
1760aemufydkif;tESpf90txd t"d
utm;jzifh &kd;&momjzpfonf} (qm;vAJef44?1990)? xdkYtjyif ]19&mpktv,frS
pHerlejyb&pfwpf&Sfvkyfom;wpf
a,mufonf puf&kHwpf&kHrSpufarmif;orm;wpfa,mufr[kwfbJ
&kd;&mvufrSKynmonfwpfa,muf odkYr[kwft
vkyfMurf;orm;wpfa,muf odkYr[kwftdrfwGif;tapcHwpfa,mufom jzpfaeqJjzpfonf}
(ryfZif45?1978)/odkYaomf
jzpfpOfudk pkpkaygif;pGrf;tifokH;pGJrSK&IaxmifhrSMunfhvQif
okH;oyfqkH;jzwf&efydk&Sif;onf? &pf*fvD (2010)\t*Fvef
ESifha0;vfZf\ ESpfpOfpkpkaygif;pGrf;tifokH;pGJrSKrsm;onf 1650-1659twGif;
(117 PJ)cefY? aemufwpf&mpktMum
wGif(231 PJ)ESifh 1850-1859twGif; (1.83 EJ) odkYr[kwftESpf200twGif;
tMurf;zsif;15qwdk;wufvmjcif;jzpf
&m þrQBuD;rm;aompGrf;tifwdk;wufrSKonf pD;yGm;a&;wdk;wufrSKudk
xyfnTef;udef;ESifhjzpfay:aprnfjzpfNyD; a&aEG;
aiGUtif*sifonf pufrSKvkyfief;jzpfwnfa&;ESifh NrdKUjyxGef;um;a&;twGuf
t"dutcsuftcsmusaompufrSKarmif;
ESiftm;jzpfonfrSm ,kHrSm;zG,f&mr&Sday/
odkYaomf 4if;\tjynfht0tusKd;oufa&mufrSKonf
rD;&xm;vrf;rsm;ESifhrD;oabFmrsm;tvsiftjrefwnf
aqmufjcif;? ta&GUpGrf;tifudk A[dkucsKyfxdef;onfh
(pufwpfvkH;csif;pDodkYpufcg;ywfjzifhydkYvTwfonfh)ukefxkwfvkyf
aompuf&kHtvkyfvkyf&kHrsm; ydkrdkrsm;jym;vmjcif;wdkYESifhtwl
1840aemufydkif;usrSom jzpfay:onf/ þpuf\vuf
awGUusaomqifhuJjzpfpOfonf 'Jef;epfpfyufyif46(1647-1712)\
1690wGifwnfaqmufaomao;i,fonfhykHpH
i,fESifhvufawGUprf;oyfrSKjyKvkyfjcif;ESifhtwl pwifay:xGufvmonf/yufyif\
uav;upm;p&mESifhwlaompuf
xGufay:vmNyD; rMumrDrSmyif awmfrf;rufpfaq;A&D47(1650-1715)\ao;i,faom
(750 WcefY odkYr[kwfjrif;
aumifa&wpfaumiftm;&Sd) a&aEG;aiGUESifharmif;ESifNyD;
ypfpfwifrygbJtvkyfvkyfaom a&pkyfpufxGufay:vm
onf/1712ckwGifEsLUuJrfrJef48(1664-1729)u (3.75 kW)&Sd
tif*sifudkrdkif;a&pkyfpufrsm;armif;ESif&eftwGuf
wnfaqmufonf? (&kdUvfwf49?1963)/ avxkzdtm;twGif;tvkyfvkyfaom
þtif*sifonfypfpfwif\atmuf
jcrf;wGif a&aEG;aiGUudkacR;jyefapjcif;aMumifh 4if;\
pGrf;&nfxda&mufrSKtvGefedrfhonf (taumif;qkH;taeESifh
0.7%om&Sdonf)(ykH 5.2)/ y"mea&GUvsm;tm;rsm;\
ESKdif;,SOfpGrf;tm;rsm;taMumif; okawoevkyfcJhaom
(tcef;4) *RefqrD;wef50u 1770wGifxdk'DZdkif;udk wdk;wufjyKjyifjcif;jzifh
pGrf;&nfxda&mufrSK2qwdk;yGm;aponf/
EsLUuJrfrJef\tif*sifrsm;onf 1750aemufydkif;wGif
t*Fvdyfrdkif;rsm;odkYpwifysHUESHUcJhonf/ odkYaomf4if;wdkY
\nHhzsif;aompGrf;aqmif&nfudk
vkyfief;cGifae&mrSmwifavmifpm&&SdEdkifvQif vufoifhcHEdkifaomfvnf;
avmif
pmudko,f,lydkYaqmif&rnfqdkvQif tvkyfrjzpfawmhay/ *sdrf;Zf0yfwf(1736-
1819)uol\emrnfausmf'DZdkif;jyif
qifcsuf\&nf&G,fcsufudk ol\1769rlydkifrSwfykHwifavQmufxm;rSK\
acgif;pD; ]rD;tif*sifrsm;wGifa&aEG;aiGUESifh
avmifpmokH;pGJukefusrSKavQmhcsa&;twGuf topfwDxGifxm;aomenf;vrf;}
rSmyif trdt&azmfjycJhonf? 0yfwf?
1855(1769)/xdkrSwfykHwifudk 1769ck?at;y&,fvf25&ufwGif
cGifhjyKrdefYcsrSwfay;onf/ jyKjyifrGrf;rHrSKrsm;t
aMumif;0yfwf\pepfwuspm&if;jyKpkxm;rSKu puftopfonf 4if;\
a&SUuaemifawmfpufESifhrnfuJhodkYuGJjym;oGm;
ykHudk&Sif;vif;oGm;aponf?(Z,m;uGuf 5.3)/

42 Cameron 43 Fores 44 Sullivan 45 Musson 46Denis Papin 47Thomas Savery 48Newcomen


49 Rolt 50 John Smeaton
(ykH 5.2)/EsLUuJrfrJefESifh0yfwf\a&aEG;aiGUtif*sifrsm;/( a)
*RefqrD;wef1772ckwGifwnfaqmufaomEsLUuJrfrJeftif*sifwGif
a&aEG;aiGUudkqD;vfvif'gtwGif;acR;jyefaponf/(b)
1788wGifwnfaqmufaom0yfwftif*sifwGifbdGKif;vmudkoD;jcm;wpf
ae&mrSmxm;umqD;vfvif'gudkvnf;tyl"mwfumxm;aoma&aEG;aiGUtay:tkHjzifhywf&Hxm;onf/
oD;jcm;aiGU&nfzGJYud&d,m
udk av[me,fxdef;odrf;onfhavpkyfpufESifhcsdwfqufonf/zJ&D51(1827)rSjyefvnful;,lazmfjyonf/

Z,m;uGuf (5.3)
0yfwf\1769rlydkifrSwfykHwif
þonfrSm0yfwfuol\wdk;wufjyKjyifxm;aom'DZdkif;taMumif;&Sif;jyykHjzpfonf-

rD;tif*sifrsm;wGifa&aEG;aiGUokH;pGJukefusrSKavsmhenf;ap&efESifhþodkYjzifhavmifpmok
H;pGJukefusrSKvnf;avsmhenf;ap&ef

uRefawmf\enf;vrf;wGifatmufygtajccHoabmw&m;rsm;yg0ifonf/yxrwpfcsufrSmtif*siftvkyfvkyfa
p&eft
wGufa&aEG;aiGU\pGrf;tm;udktokH;jyKrnfhftdk;BuD;
(omrefrD;tif*sifrsm;wGifqD;vfvif'g[kac:NyD;uRefawmfua&aEG;aiGU
tdk;
[kac:onf)onftif*siftvkyfvkyfaepOfwpfavQmufvkH;4if;twGif;0ifvmaoma&aEG;aiGUrsm;yloavm
ufylae&ef
xdef;xm;&rnfjzpfonf..
'kwd,tcsufrSma&aEG;aiGUaiGU&nfzGJUjcif;(acR;jyefjcif;)jzifhtjynfht0jzpfap?
wpf0ufwpfysufjzpfaptvkyfvkyfaomrD;

tif*sifrsm;wGifa&aEG;aiGUonfa&aEG;aiGUtdk;odkYr[kwfqD;vfvif'gESifh&Hzef&Hcgqufpyf
rnfjzpfaomfvnf;oD;oefYuGJjym;

aomtdk;rsm;twGif;rSmomaiGU&nfzGJU&rnf/xdktdk;rsm;udkuRefawmfuaiGU&nfzGJUud&d,
mrsm;[kac:onf/tif*sifrsm;t
vkyfvkyfaecdkuftqdkygaiGU&nfzGJUud&d,mrsm;onfa&odkYr[kwftjcm;tat;0w¬Krsm;tokH;jy
Kjcif;jzifhtif*sifrsm;teD;
ywf0ef;usif&Sdavat;oavmufat;aeatmifxdef;xm;oifhonf/
wwd,tcsufrSmavodkYr[kwftjcm;taiGYwpfckckonfaiGUU&nfzGJUud&d,m\
tat;"mwfjzifhaiGU&nfrzGJUbJtif*sift
vkyfvkyfaerSKudkt[efYtwm;jzpfvQif
4if;wdkYudktif*sifrsm;udk,fwdkiftvkyfvkyfaomavpkyfpufodkYr[kwftjcm;enf;
vrf;rsm;jzifha&aEG;aiGUtdk;odkYr[kwfqD;vfvif'gxJrSpkyfxkwf&rnf/ 0yfwf?1855(1769)/

oD;jcm;aiGU&nfzGJUud&d,monf ta&;tygqkH;wDxGifrSKjzpfonfrSm
ay:vGifonf?(ykH 5.2)/ aemufydkif;
0yfwfupkHtvkyfvkyfaomtif*sif(ypfpfwiftay:wufpOfrSmaum atmufqif;pOfrSmaum
a&aEG;aiGUuypfpfwif
udkwGef;onf)ESifh0eftav;csdefajymif;vJcsdefwGif
tjrefESKef;udkykHaoxdef;xm;Edkif&eftwGuf A[dkcGmtm;t&Sdefxdef;
ud&d,m(*yfAem)udkvnf;wDxGifonf/ 0yfwfESifhol\
pD;yGm;zufrufof,l;bdk;vfwif52(1728-1809)wdkYtusKd;cHpm;
&jcif;onf
xkwfvkyfay;aomtif*sifaMumifhr[kwfbJ ,cifEsLUuJrfrJeftif*sifESifh,SOfvQif
wdk;wufaumif;rGefvm
aom4if;\pGrf;aqmifEdkifrSKaMumifhjzpfonf/ ausmufrD;aoG;rdkif;vkyfief;ESifh
a&aEG;aiGUtif*sifonf wpfOD;\zGHUNzdK;
wdk;wufrSKudk
wpfOD;utjyeftvSeftaxmuftuljyKaejcif;jzpfonf/ydkeufaomrdkif;xJrS
a&ydkpkyfxkwf&efvdktyf
csufonf a&aEG;aiGUtif*sifrsm;azmfxkwfa&;twGuf
t"duusaomtaMumif;&if;jzpfonf/aps;ydkaygaomavmif
51 Farey 52 Matthew Boulton

pm&&SdEdkifrSKonf
tqdkygpufrsm;wpf[kefxdk;wdk;yGm;vma&;udka&S;&Iap&m
þodkYjzifhrdkif;vkyfief;aemufxyfwdk;csJUa&;
udka&S;&Iaponf/rsm;rMumrDrSmyifþpufrsm;u
av0ifavxGufaumif;atmifvkyfonfhpufrsm;udkvnf;armif;ESif
ay;onf/
0yfwf\ydkaumif;atmifjyifxm;onfh a&aEG;aiGUtif*sifrsm;onf
csufcsif;vdkvdkyif pD;yGm;a&;atmifjrifrSK
wpf&yfjzpfoGm;&m ausmufrD;aoG;rdkif;udkausmfum
ukefxkwfvkyfief;rsm;ESifh o,f,lydkYaqmifa&;rSmyg oGm;a&muf
tusKd;oufa&mufonfudk vG,fulpGmawGUjrifEdkifonf? (omhpfwef53?1878/
a'gvfbD54?1920/ zGefwGef;Z,fvfrJef?
1978)/wpfcsdefwnf;rSmyif 4if;onf
18&mpkaESmif;pufrSKvkyfief;aemufcHum;ESifh ESKdif;pmNyD;wdkif;wmaom
atmif
jrifrSKjzpfonf/þpufrsm;\pkpkaygif;okH;pGJrSKonf
acwfopftvkH;t&if;vdkufxkwfvkyfrSKESifh,SOfvQifrjzpfpavmuf
om&Sdonf/rlvrSwfykHwif\ (1775a&aEG;aiGUtif*siftufOya't&)
xyfwdk;umv25ESpfukefqkH;onfh1800jynfh
ta&mufwGif0yfwfESifhbdk;vfwifydkifqdkifaomurf;yeDuxkwfvkyfaomtif*sifonf
500cefYjzpfNyD;4if;teuf40%
onfa&pkyf&eftwGufjzpfonf/ tif*sif\ysrf;rQpGrf;&nf(20 kW)cefYonf
acwfNydKifpHerlemjya&bD;rsm;\ ysrf;rQ
xuf5qydkjrifhNyD; av&[wfrsm;\ysrf;rQxuf 3qeD;yg;ydkrsm;onf/
0yfwf\ (100 kW omom&Sdaom) tBuD;qkH;puffrsm;onf
wnf&SdqJtm;taumif;qkH;a&bD;rsm;ESifh,SOf
Edkifonf/odkYaomf a&bD;rsm;\wnfae&mura&TUajymif;EdkifcsdefwGif
a&aEG;aiGUtif*sifrsm;udkrESKdif;,SOfEdkifatmif
omvGefaomvGwfvyfrSKESifhae&mcsEdkif&m txl;tm;jzifh
avmifpmvdktyfcsufudkaps;ESKef;csKdompGmo,f,lydkYaqmif
ay;Edkifaom oabFmrsm;?avSrsm;qdkufuyf&m qdyfurf;rsm;teD;
odkYr[kwfwl;ajrmif;rsm;wpfavQmuf rnfonfhae
&mrSmrqdkwnfaqmufEdkifonf/0yfwf\wDxGifrSKrsm;u tqdkygtif*sif\
pufrSKvkyfief;atmifjrifrSKudk u@opf
wpf&yfzGifhvSpfay;cJhaomfvnf; olYrlydkifrSwfykHwifoufwrf;wdk;jrSifhrSKu
aemufxyfwDxGifqef;opfrSKudk trSefyif
[efYwm;onf/vkHNcKHrSKpdwftjynfh&Sdaom
0yfwfuzdtm;jrifha&aEG;aiGUrsm;tokH;jyK&ef vufwGefYaejcif;vm;? odkYr
[kwfolYoufwrf;wdk;umvwnf&SdaepOftwGif; tjcm;tvm;wlrSwfykHwifrsm;udk
ydwfyifwm;qD;&efBudK;pm;jcif;
vm;/0yfwfESifhbdk;vfwifonf
a&aEG;aiGUESifharmif;ESifaomo,f,lydkYaqmifa&;azmfxkwf&ef
wpfpkHwpf&mBudK;yrf;
rSKrvkyf&kHomru olwdkYtif*sifrsm;udkt"duwyfqifol 0D;vf,Jrfrm;a'gYcf55(1754-
1839)tm; xdkuJhodkYpufrsKd;
azmfxkwf&eftm;ray;onfhtjyif rm;a'gYcfuvufravQmhonfhtcg
xdkpufudkrSwfykHwifravQmuf&ef bdk;vfwif
urm;a'gYcftm;em;csonf?(Z,m;uGuf 5.4)/

Z,m;uGuf (5.4)
0yfwfESifhbdk;vfwifua&aEG;aiGU&xm;vkH;wDxGifazmfxkwfa&;aESmifhaES;MuefY
MumatmifvkyfykH
1777ck?olYtouf23ESpfwGif0D;vf,Jrfrm;a'gYcfonf*sdrf;Zf0yfwf\
a&aEG;aiGUtif*sifurf;yeDwGiftvkyfwpfck&&eftwGuf

bm;riftJrfodkYuD;vdkrD;wm500eD;yg;vrf;avQmufoGm;onf/0yfwfaumolYpD;yGm;zufrufof,lbd
k;vfwifaum2a,mufpvkH;
urMumrDrSmyifolonftzdk;weft&nftcsif;&Sdolwpfa,mufjzpfrSef;awGY&SdMuonf/
puftopfrsm;udkrm;a'gYcf\uRrf;usif
vdr®mpGmwyfqifwnfaqmufrSKu4if;wdkY\
pGrf;&nfxda&mufNyD;tusKd;tjrwfjzpfxGef;rnfhvnfywfjcif;udktmrcHEdkifonf/

1784ckwGifrm;a'gYcfubD;3vkH;ygNyD;aemufbD;2vkH;tMum;wGifbdGKifvmwyfqifxm;aoma
&aEG;aiGU&xm;vkH;\ykHpHi,fwpf

ckjyKvkyfonf/aemufykHpHi,fwpfckjyKvkyfNyD;csdefwGifrm;a'gYcfuolYa&aEG;aiGU&xm;v
kH;udkrlydkifrSwfykHwif&efqkH;jzwfvdkufonf?
(*&pfzpfofpf56?1992)/

odkYaomfþodkYvkyf&efvef'efodkYtoGm;vrf;ckvwftufcfqwmwGifbdk;vfwifuolYtm;wm;qD;N
yD;rSwfykHwifravQmufbJtdrf
vSnfhjyef&efwdkufwGef;onf/olurm;a'gYcf\
ZGwfvkyfaerSKudkpepfwusr&SdrSKtjzpf,lqonf/bdk;vfwifu0yfwfxHpma&;&m-

oluolvef'efodkYoGm;jcif;onfvl&SmzdkY[kajymonf/'gayrJholoGm;jcif;onfolYa&aEG;aiGU&x
m;vkH;ykHpHi,fujdkyNyD;rlydkifrSwf
ykHwif&,la&;twGufjzpfonfudkuRefawmfod&Sd&onf/olYudkrpöwm'AvsL0D;vfcifu
quf'fvmbmajymovJudkajymjyNyD;

jzpfovdka&aEG;aiGU&xm;vkH;vkyfa&;vkyfief;&Siftm;vkH;tm;jyefvnftoufoGif;ay;onfhqifrif;
wefpfaMumfjim57udko

wif;pmxJrSmvnf;olzwfNyD;jzpfonf/'gayrJhaemufwpfaeYtjref&xm;vkH;58ESifhaumfef;a0gvfjye
fzdkYtvG,fwulyJwdkufwGef;

vdkY&ojzifhol'DaeYaeYvnfrSmyJ'DrSmjyefa&mufaeygNyD..uRefawmfolYpepfwusr&SdrSKu
dkukoEdkifwmyJjzpfjzpf tqdk;udkt

aumif;ajymif;wmyJjzpfjzpfvkyfEdkifr,fvdkYawG;aewkef;olESifhawGUwmuHaumif;wmyJ/
olYvef'efc&D;&JUtusKd;quftaeeJYjzpf
vmr,fhxdcdkufepfemEdkifwJhudpöudktenf;qkH;uRefawmfumuG,fvdkufEdkifwmyJ?
(*&pfzpfofpf?1992)/
53Thurston 54 Dalby 55 William Murdoch 56 Griffiths 57 Simmingtons puff 58 diligence
odkYaomf4if;u a&aEG;aiGUjzifharmif;ESifaomo,f,lydkYaqmifa&;\
tem*wfzGHUNzdK;wdk;wufrSKudkbmrQxl;
xl;jcm;jcm;ajymif;vJaprnfr[kwfay/taMumif;rSm taumif;qkH;BuHpnfpdwful;um
1800jynfhwGifwnfaqmuf
aom&xm;vkH;onf vufcHEdkifzG,frjzpfatmifav;vHrnfjzpf&m
av;vHaom,mOftoGm;tvmudkcHEdkifaom t
usteausmufcif;xm;aom vrf;rsm;r&SdoavmufeD;eD;jzpfaecsdefwGif
omíyifvufrcHEdkifaom0efxkyf0efydk;BuD;
jzpfaomaMumifhjzpfonf/ 4if;oGm;Edkif&eftwGufvufawGUusonfh
wpfckwnf;aomenf;vrf;rSm 4if;udk &xm;
vrf;ay:wifay;jcif;jzpfonf/odkYjzpfvQifyif 1800jynfhESpfwGif0yfwf\
rSwfykHwifoufwrf;ukefqkH;rSKutonf;t
oefqef;opfwDxGifrnfhumvudka&S;&IaponfESifh
tawG;tac:BuHpnfpdwful;onfhtcsdefrS pD;yGm;jzpfvkyfEdkifonfh
tcsdeftxd q,fpktenf;i,ftcsdef,lOD;rnfjzpfonf/ y"meusaomyxrqkH;wdk;wufrSKrSm
t*Fvefü 1804ck
wGif&pfcs'fx&ufAopfcf59(1771-1833)uvnf;aumif;?
trJ&dumü1805ckwGifatmvAmtufAJefZf60uvnf;
aumif;pwifrdwfqufay;aomzdtm;jrifhbdGKifvmtdk;rsm;jzpfonf/
tjcm;ordkif;rSwfwdkifrsm;xJwGif 1827ckwGifa*s;
uufbfyg;uifZf61(1766-1849)rdwfqufay;aom wpforwfwnf;pD;qif;rSK'DZdkif;?
1849ckwGifa*smhcsf[Jef;e&D
aumvpfpf62(1817-1888)wDxGifaomxdef;nSdtpdkY&Sif*D,mESifh
1870jynfhvGeftv,faemufydkif; pyfaygif;puf
acgif;tif*sifwGif
jyifopf\wdk;wufrGrf;rHrSKrsm;yg0ifonf/txl;jyK'DZdkif;trsKd;trnfrsm;pGmtwGuf
tajccHtif*sif
ykHpH2usdyfxGufay:vmonf? (0yfwfcifZf?1967)/
þtif*sif\rdkif;rsm;twGif; a&pkyfjcif;ESifhBudK;&pfjcif;twGuf
rlvtokH;jyKrSKrsm; (ykH 5.3)onfrsm;rMum
rDrSmyif tajccstaeESihfaum?a&GUvsm;taeESifhaum trsKd;trnftvGefrsm;onfh
tokH;csrSKrsm;tjzpfwdk;csJUjcif;cH
&onf/
(ykH
5.3)/[ufbefausmufrD;aoG;rdkif;63rSwGif;trSwfpDonfapmapmydkif;a&aEG;aiGUtif*sifacwf\
pHerlemjyt*Fvdyf
ausmufrD;aoG;rdkif;wpfckjzpfonf/rdkif;\
a&aEG;aiGUtif*sifonfacgif;wdkiftjrifhygtaqmufttkHxJwGifxkdifxm;jcif;
jzpfNyD;BudK;&pfjcif;ESifhav0ifavxGuf,EÅ&m;udkarmif;ESifonf/
[J(1844)rSjyefvnful;,lazmfjyonf/

todomtjrifomqkH;tokH;jyKrSKonf
ra&wGufEdkifatmifrsm;aompuf&kHrsm;\ pufcg;ywfBudK;rsm;armif;
ESifjcif;ESifh 19&mpkukef;vrf;?a&vrf;o,f,lydkYaqmifa&;udk
awmfvSefajymif;vJjcif;jzpfonf/rD;oabFmrsm;wDxGif
azmfxkwfjcif;ESifh rD;&xm;pufacgif;rsm;wDxGifazmfxkwfjcif;onf
wpfcsdefwnf;wpfNydKifwnf;jzpfyGm;jcif;jzpfonf/
yxrqkH;rD;oabFmrsm;udk
jyifopfjynf? ,lEdkufwufpwdwfpfESifhpaumhwfvJefwdkYwGif1780jynfhvGefESp
frsm;twGif;
wnfaqmufjcif;jzpfaomfvnf; yxrqkH;pD;yGm;jzpfatmifjrifrSK&onfhoabFmrsm;onf
t*FvefwGif (yufx&pfcf
rD;vm\]&Sm;vuf'ef;'ufpf}64)1802ckESifh ,lEdkufwufpwdwfpfwGif(a&mbmhwfzl;
vfwif\]uvJrkef;}651807ckus
59 Richard Trevithick 60 Oliver Evans 61 Jacob Perkins 62 George Henry Corliss 63 Hebburn Colliery
64 Charlotte Dundas 65 Clermont
rSoma&mufvmjcif;jzpfonf/
apmapmydkif;jrpfwGif;oGm;oabFmtm;vkH;udk
(yJhydkif;odkYr[kwfcg;v,fydkif;) ,ufbD;rsm;uwGef;tm;ay;
armif;ESifjcif;jzpfovdk &Guftjynfhwyfqifaom&GufoabFmrsm;uvnf;
yifv,fc&D;xGufaeqJjzpfonf/yxr
qkH;tufwfvJef;wpfcfjzwful;c&D;onf 1833ckwGif ]&GdKif,,fvf0D;vf,rf}\ ubufcf-
vef'efc&D;jzpfonf?(z&dkif;?
1896)/ yxrqkH;taemufbufywfc&D;onf
1838ckwGif ,ufbD;wyfrD;oabFmrsm;jzpfaom ]qD;&Dtufpf}ESifh
]*&dwf0ufpfwef}wdkY\tajy;NydKifyGJjzpf&m xdkESpfonf*ReftJ&pfcfqifu
yxrqkH;atmifjrifrSK&aom0uftlyefum
udkpwiftokH;jyKaomESpfjzpfonf/ ydkBuD;NyD;ydkjrefaomrD;oabFmrsm;u
ajrmuftufwfvJef;wpfcfjzwful;aomc&D;
onfESifhukefpnftpnfum;qkH;c&D;rsm;xHrSESifh aemufydkif;wGif
at;&SmESifhMopaMwvsodkYoGm;onfh c&D;a0;vrf;
aMumif;rsm;xHrS &GufoabFmrsm;ae&mudk
wjznf;jznf;tpm;xdk;0ifa&mufvmonf/4if;wdkYu 1815ESifh1930t
Mum; Oa&myrS yifv,f&yfjcm;c&D;yef;wdkifrsm; txl;ojzifh
ajrmuftrJ&dumodkYxGufcGmMuaom a&TUajymif;tajc
pdkufoloef;60\trsm;pkudk o,fydkYay;cJhonf?
(bdef;Zf66?1991)/wpfcsdefwnf;rSmyif ausmufrD;aoG;okH;yifv,ful;
oabFmrsm;onf ,ltufpfEdkifiHjcm;a&;rl0g'\
ta&;ygaomvufudkifwkwfrsm;jzpfvmonf? (&SL;vfrJef67?2015)/
a&aEG;aiGUokH;ukef;vrf;o,f,lydkYaqmifa&;onf
tvm;wlyiftpydkif;aES;auG;aomfvnf; aemifwGifrD;&
xm;vrf;rsm;vsifjrefpGmysHUESHUoGm;rSKu
aemufvdkufvmonf/1804ckwGif&pfcs'fx&ufAopfcfjyKvkyfaom oGef;oH
&xm;vrf;ay: pufwifprf;oyfMunfhjcif;aemufudk ao;i,faom
yk*¾vduydkif&xm;vrf;tawmfrsm;rsm;vdkufvm
onf/yxrqkH;trsm;jynfol&xm;vrf;jzpfaom vpfAmyl;vfrSrJef;csufpfwm&xm;vrf;udk
1830jynfhESpfusrSom
zGifhvSpfEdkifjcif;jzpf&m xdk&xm;udk a*smhcsfpwD;AJefqif68(1781-
1848)\ ]a&mhuuf}uqGJjcif;jzpfonf/'DZdkif;topf
wpfykHwpfacgif;u pGrf;&nfydkxda&mufNyD;
ydkjrefaompufrsm;xGufay:vmaponf/ 1900jynfhta&mufwGif t
aumif;qkH;rD;&xm;pufacgif;onf 1930jynfhvGefESpfrsm;rSpufacgif;rsm;xuf
5qtxdydkrsm;aomzdtm;ESifh 12%
xufydkaompGrf;&nfxda&mufrSKESifh tvkyfvkyfEdkifonf? (a'gvfbD?1920)/ (100
km/h)xufydkaomtjrefESKef;onf
ykHrSefjzpfvmNyD; 1930jynfhvGefESpfrsm;twGif;
ajyjypfoGufvufonfhykHoP²mefazmfxm;aom pufacgif;rsm;u
(200 km/h)tjrefESKef;em;csOf;uyfvm&kHomru ausmfyifausmfoGm;onf?(ykH 5.4)/
(ykH
5.4)/a&aEG;aiGUpufacgif;acwfrSxif&Sm;aompufrsm;/yxrqkH;pD;yGm;jzpfpufjzpfaompwD;AJ
efqif\1829]a&mhuuf}/
4if;uaemufayguf'DZdkif;rSeforQ\t*Fg&yf2ckudkazmfxkwfay;cJh&m ueufwif;a&mh'ftwdkjzifh
bD;rsm;tm;a&GUaponfhwpf
zufwpfcsuf&SdoD;jcm;qD;vfvif'grsm;ESifh
pGrf;&nfxda&mufrSK&Sdaom>yeftrsm;ygbdGKifvmwdkYjzpfonf/trJ&duJefpH'DZdkif;rsm;
u1850jynfhvGeftv,fESpfrsm;upNyD; ,ltufpf&xm;vrf;rsm;tay:BuD;pdk;aecJhonf/
ajyjypfoGufvufonfhykHoP²mef
azmfxm;aom*sm;rJefabmZpf69'DZdkif;onf1935ckwGif(191.7 km/h)odkYa&mufonf/bef;
(1900)ESifhtJvpfpf(1983)tay:
tajcjyKonf/
66 Baines 67 Shulman 68 George Stephenson 69 Borsig

1830jynfhESpfwGif vpfAmyl;vfESifhrJef;csufpfwmtMum;
yxrqkH;NrdKUcsif;quf&xm;vrf; (56 km)ESifhpwif
NyD;aemufb&pfwpf&Sf&xm;vrf;rsm;onf 1900jynfhwGif(30,000
km)cefYa&mufcJh&mxdktcsdefwGifOa&my\pkpkaygif;
onf (250,000 km)eD;yg;jzpfonf/xdk&mpk\aemufqkH;q,fpkESpf3cktwGif;
tjcm;ae&mrsm;rSmvnf; &xm;vrf;wdk;
csJUrSKtrsm;pkjzpfyGm;cJhonf/1900jynfhwGif &yf&SJefuGef&ufonf(53,000
km)odkYa&mufonf/(odkYaomf yqpfzpfcft
a&mufqdkifbD;&Dtmausmfjzwf&xm;vrf;onf
1917ckusrSomtNyD;owfonf/),ltufpfpepfonf (wdkufausmf
jzwfvrf;aMumif;3aMumif;tygt0if) (190,000 km)ausmf&Sdojzifh
wpfurÇÇmvkH;pkpkaygif;onf (775,000 km) jzpf
onf? (usef&SdonfhtxJrStrsm;tjym;onf b&pfwpf&SftdEd´,rSmjzpfonf)
(0D;vf,JrfZf?2006)/ odkYjzpfí &xm;
vrf;rsm;wdk;csJUrSKonf 19&mpk'kwd,wpf0uftwGif;
rBuKHpzl;aomoHrPdvdktyfcsuftwGuft"dutaMumif;&if;
jzpfonf/
pifppf þowÅKonf pufrSKvkyfief;aps;uGufopftrsm;tjym;u
rsm;oxufrsm;vmaomyrmPESifh vdk
tyfaeaomowÅKjzpfonf/4if;udk oHrPdvkyfief;udk,fwdkifuvnf;aumif;
( oHESifhoHrPdxkwfvkyfEdkif&eftwGuf)?
vQyfppfvkyfief;uvnf;aumif;
(bdGKifvmESifha&aEG;aiGUwm;bdk*sJef;ea&wmrsm;?
x&Jefpfazmfrf;rmrsm;ESifhvQyfppf0g
,mBudK;rsm;twGuf)?a&eHESifh"mwfaiGUxkwfvkyfrSKESifh
o,f,lydkYaqmifrSKuvnf;aumif; (wl;azmfa&;ydkufrsm;?vGef
oGm;rsm;?wGif;tumydkufrsm;?ydkufvdkif;rsm;ESifh odkavSmifuefrsm;twGuf)?
oabFmvkyfief;uvnf;aumif; (oHr
Pdudk,fxnftopfrsm;twGuf)? ukefxkwfvkyfief;uvnf;aumif; (pufrsm;?
ud&d,mrsm;ESifhpuftpdwftydkif;rsm;
twGuf) &dk;&mtxnftvdyfESifh
tpm;tpmjyifqifxkwfvkyfrSKvkyfief;rsm;uvnf;aumif; vdktyfaeonf/ odkY
aomf (,cifuoH<uyfjzifhjyKvkyfaom)rD;&xm;oHvrf;rsm;onf aemufydkif;wGif
1860jynfhvGefaESmif;ydkif;ESpfrsm;t
wGif;xGufay:vmum aps;ESKef;oufomaom bufqrmoHrPdjzifhjyKvkyfonfh
(tcef;6&I) ta&;tygqkH;tacsm
owfxkwfukefjzpfvmNyD; &mpkukefonftxd xdktwdkif;qufjzpfoGm;onf? (qar;vf?
2016)/
þtif*sif\txGwftxdyfonf 0yfwfwdk;wufjyKjyifxm;aomrSwfykHwifaemuf
wpf&mpkausmfNyD;rSa&muf
vmonf/1880jynfhvGefapmapmydkif;ESpfrsm;ta&mufwGif
4if;udkus,fjyefYpGmtokH;jyKrSKu acwfrDpufrSKvkyfief;xl
axmifa&;\ pGrf;tifqdkif&mtajccHtkwfjrpfcsrSwfNyD;jzpfovdk
þuJhodkYwpfpkwpfpnf;wnf;pGrf;tm;udk wwfEdkif
onfhaps;ESKef;ESifh&&SdEdkifrSKu ukefxkwfvkyfEdkifpGrf;udkaum?
ukef;vrf;ESifha&vrf;c&D;a0;o,f,lydkYaqmifa&;udkaum ESpfrsKd;pvkH;udk
toGifajymif;ypfonf/ 4if;tajymif;tvJrsm;uwpfzef
NrdKUjyrsm;us,fjyefYpGmjzpfxGef;vmrSK? ueOD;
csrf;om<u,f0rSKrsm;wdk;yGm;vmrSK?
EdkifiHwumukefoG,fa&;zGHUNzdK;vmrSKESifh
EdkifiHawmfacgif;aqmifrSKrsm;a&TUajymif;rSK
rsm;qDodkY a&S;&Iaponf/wpfpwpfpwdk;yGm;vmaomenf;ynmwdk;wufrSKrsm;u
rSwfavmufom;avmufjzpfonf/
1890jynfhvGefESpfrsm;twGif; 'DZdkif;vkyfaomtBuD;qkH;pufrsm;onf
1800jynfhwGifvkyfaompufrsm;xufpGrf;tm;
tq30cefY (3 MW ESifh 100 MW ESKdif;,SOfMunfh&ef) tm;ydkaumif;NyD;
taumif;qkH;pufrsm;\pGrf;&nfxda&mufrSK
onf (2.5%ESifh25%ESKdif;,SOfMunfh&ef) 10qydkomonf? (ykH
5.5)/avmifpmtBuD;tus,facRwmEdkifjcif;ESifh
avxknpfnrf;rSKavsmhenf;jcif;tusKd;aus;Zl;rsm;&apaom
pGrf;aqmifEdkifrSKtjrwfþrQBuD;rm;pGm&&Sdjcif;onf t
"dutm;jzifh tvkyfvkyfaomzdtm;udk (14 kPa rS 1.4 MPa txd)
tq100jrSifhwifjcif;rSvmjcif;jzpfonf/
þpuf\tMurf;ywrf;cHNyD;MumMumtokH;cHEdkifrSKaMumifh
ukefxkwfvkyfrSK? aqmufvkyfa&;ESifh o,f,lydkY
aqmifa&;vkyfief;trsm;tjym;wGif tokH;jyK&efoifhawmfjcif;udk
txufygwdk;wufrSKrsm;ESifhaygif;pyfjcif;u þ
pufudk 19&mpkpufrSKvkyfief;xlaxmifa&;\ oufrJhy"mea&GUvsm;tm;tjzpf
toGifajymif;ay;onf/ 4if;tm;
ae&mrSmwiftajcwustokH;jyKrSKrsm;onf (a&pkyfwifjcif;?
opfpufvTwdkufjcif;ESifhoD;ESHBudwfcGJjcif;uJhodkY) ,cif
uouf&Sdy"mea&GUvsm;tm;rsm;?a&bD;rsm;?av&[wfrsm;pGrf;aqmifcJhaom
vkyfief;wm0efrsm;rStpjyKum wdk;csJU
vmaompuf&kHtvkyf&kHrsm;rS (vGefazmuf&efpufcg;ywfBudK;armif;ESifjcif;?
wGifckH?yGwfckHrsm;vSnfhjcif;ESifhavzdnSpf
jcif;)wm0eftopfrsm;txdtrsKd;pkH&m wnfaqmufcJhorQtxJ
tBuD;qkH;a&aEG;aiGUtif*siftcsKdUudk 1880jynfh
vGefESpfrsm;ESifh 1890jynfhvGefESpfrsm;twGif;
yxrqkH;vQyfppf"mwftm;ay;puf&kHrsm;\ 'dkif;erdkrsm;vSnfh&eftokH;
jyKonf? (qar;vf?2005)/
tif*siftm;a&GUvsm;tokH;jyKrSKrsm;onf
&xm;vrf;rsm;vsifjrefpGmwdk;csJUwnfaqmufjcif;ESifh rD;oabFm

topfrsm;a&csjcif;ESifhtwl ukef;aMumif;auma&aMumif;aum
o,f,lydkYaqmifa&;2rsKd;pvkH;udk awmfvSeftoGif
ajymif;jcif;jzpfonf?(þonfrSm ,cifvkyfaeustwdo,0kwÅdazmfjycsufr[kwfbJ
trSeftuefokH;oyfcsufom
jzpfonf)/av;vHaomvkyfief;wm0efrsm;udkvG,fulatmifvkyfaom
tjcm;a&GUvsm;tokH;csrSKrsm;wGif a&aEG;aiGU
okH;0efcsDpufrsm;?ydkif&kdufpufrsm;?ajrwl;pufrsm;
(yxrqkH;a&aEG;aiGUokH;ajraumfpufudk1839ckuwnf;urSwfykHwif
NyD;jzpfonf)yg0ifonf/yJef;ermwl;ajrmif;onf
BuD;rm;aomblqdkif;&ufpfESifhr,f&D,H70a&aEG;aiGUokH;ajraumfpuf
BuD;tpD;100tokH;jyKjcif;r&SdvQif þrQjrefqefpGm(1904-
1914)tNyD;wnfaqmufEdkifrnfr[kwfay?(rD;vfpf?1913?
ba&mh'f[uf'f?2012)/a&aEG;aiGUtif*sifrsm;onf aub,fvfBudK;x,frsm;ESifhtwl
trJ&duJefv,fuGif;rsm;t
wGif;odkYyif0ifa&mufcJhonf/
ykH(5.5)/taumif;qkH;a&aEG;aiGUtif*sifrsm;(1700-1930)\
wkd;jrifhvmaompGrf;tm;ESifhydkrdkaumif;rGefaompGrf;&nf
xda&mufrSK/'pfuifqif(1939)ESifhzGefwGef;Z,fvfref(1978)\tcsuftvufrsm;jzifh*&yfzfqGJonf/

odkYaomf a&aEG;aiGUtif*sifrsm;onf 4if;wdkY\udk,fydkifatmifjrifrSK\


om;aumifrsm;jzpfvmonf/4if;wdkY
\tjrifhqkH;pGrf;&nfrsm;u a&S;urBuKHzl;aom
(rnfonfh&kd;&my"mea&GUvsm;tm;xufrqdk tqrsm;pGmydkjrifhaom)
tqifhodkYa&muf&Sdvmojzifh
4if;wdkYwwfEdkifonfxufydkawmif;qkdjcif;cH&onfESifhtrQ 4if;wdkY\
yifudkyg&if;pGJt
uefYtowfrsm;ESifh pwif&ifqdkifBuKHawGUae&NyDjzpfonf?
(qar;vf?2005)/wdk;wufjyKjyifrSKrsm;jyKvkyfonfhwpf&m
pkausmfvmcsdefrSmyif trsm;qkH;tokH;jyKaeaoma&aEG;aiGUtif*sifrsm;onf
tpGrf;xda&mufrSKtvGefnHhzsif;aeqJ
jzpf&m 1900jynfhwGif pHerlemjya&aEG;aiGU&xm;pufacgif;wpfvkH;onf 4if;\
bdGKifvmtwGif;oGif;onfhausmuf
rD;aoG;92%udk jzKef;wD;ypfonf/ xdkYtjyif4if;wdkY tvGefav;vHaeqJjzpfojzifh
4if;wdkY\j'yfxkudktvG,fwul
xrf;Edkifaom oHvrf;rsm;ESifha&jyifrSvGJvQif
4if;wdkYtm;a&GUvsm;tokH;jyKa&;wGif tuefYtowfjzpfonf? (Z,m;
uGuf 5.5)/
70 Bucyrus and Marion

Z,m;uGuf (5.5)
a&aEG;aiGUtif*sifrsm;ESifh{&mrpufBuD;71wpfvkH;\j'yfxk^pGrf;tm;tcsKd;
tav;csdef(750 kg)&SdNyD;jrif;aumifa&1aumiftm; (750
W)xkwfvkyfaomtv,ftvwfjrif;wpfaumifwGif(1000 g/W)
twdtuseD;eD;j'yfxk^pGrf;tm;tcsKd;&Sdovdk(80 W)ESKef;jzifhrSefrSeftvkyfvkyfaom(80
kg)vlwpfa,mufwGifvnf;tvm;wl
yif&Sdonf/18&mpk\yxrqkH;a&aEG;aiGUtif*sifrsm;onftvGefyifj'yfxkBuD;rm;NyD; tcsKd;
(600-700 g/W) &Sd&m vlESifh0efqGJ
wd&pämefrsm;\tcsKd;rsm;avmufeD;yg;jrifhrm;onf/1800jynfhta&mufwGif þtcsKd;u (500
g/W)cefYtxdusoGm;NyD;1900
jynfhta&mufwGiftaumif;qkH;a&aEG;aiGUtif*sifpufacgif;onf(60
g/W)omav;awmhonf/odkYaomf4if;onftrsKd;tpm;

uGJjym;aomfvnf;tajccHusonfhvkyfief;wm0ef2ckjzpfaomukef;,mOfrsm;tm;armif;ESifa&;ESifhv
Qyfppf"mwftm;ay;puf&kH
topfrSBuD;rm;aom'dkif;erdkBuD;rsm;vnfywfapa&;twGuftvGefav;aeqJjzpfonf/
1894ckyg&D-abm'dk;NydKifyGJwGiftEdkif&onfhum;wGifwyfqifxm;aom'dkiff;rfvm-
rdkif;bmhcf72"mwfqDtif*sifopfonf(30 g/W)
om&Sdjcif;jzifh(Adk;rGef;73?
1902)ukef;vrf;o,f,lydkYaqmifa&;wGifa&aEG;aiGUtif*sifrsm;twGufae&mvyfrusefapawmhay/
1891ckwGifwnfaqmufaomcsm;vfZfyg;qifZf74\ (100
kW)&Sda&aEG;aiGUwm;bdkifti,fpm;rsm;\yxrqkH;pD;yGm;jzpf'DZdkif;
yifvQif(40 g/W)om&SdNyD;yxrurÇÇmppfBuD;rpcifrSmyifxdktcsKd;onf(10
g/W)atmufusum4if;wdkY\pGrf;&nfxda&mufrSKu
25%ausmf&mtaumif;qkH;a&aEG;aiGUtif*sifrsm;\xda&mufrSK11-
17%rsm;xufrsm;pGmjrifhrm;onf (qar;vf?2005)/t
usKd;quftjzpf1902ck?
EsLUa,mhcftuf'qJefpuf&kHwGifwyfqifwnfaqmufaom0ufpfwifa[mufpf-aumvpfpfa&aEG;aiGU

tif*sifBuD;16vkH;onftvdktavsmufacwfvGefoGm;onf/odkYjzpfonfhwdkifatmifaemuf3ESpftMu
mwGifvef'efaumifpD
"mwf&xm;\*&if;epfcsfblwm&kHu ]tif*sifurÇÇm\{&mrpufBuD;}udkwyfqifwnfaqmufonf?
('pfuifqif?1939)/ þxk
xnfBuD;rm;aom*&if;epfcsfpufBuD;onfaygif;pyfa&aEG;aiGUtif*sif(3.5 MW)trsKd;tpm;\
yxrqkH;jzpfNyD;bk&m;&Sdcdk;ausmif;
uJhodkYus,faomajrae&mtwGif;(14.5
m)us,foavmuf4if;eD;eD;tjrifh&Sd&m4if;ESifhpGrf;tm;wlaomyg;qifZf\*sJef;ea&wm
onf(3.35 m)omus,fNyD; (4.45 m)omjrifhonf/
a&aEG;aiGUtif*sifrsm; 4if;wdkY\tjrifhqkH;pGrf;&nfxda&mufrSK?
tjrifhqkH;pGrf;tm;ESifh tedrfhqkH;j'yfxk^pGrf;
tm;tcsKd;odkYa&mufaomfvnf;
4if;wdkYonfaemufxyfvTrf;rdk;BuD;pdk;rSK&a&;vrf;cif;ay;aom
pGrf;aqmifcsufrsm;r
[kwfay/19&mpk\BuD;pdk;aomy"mea&GUvsm;tm;onf 4if;\
txifBuD;avmufzG,fwdk;wufrSKrsm;ESifh rsm;rMumrD
upGrf;aqmifcJhaom pufrSKvkyfief;rsm;?&xm;vrf;rsm;ESifh
a&aMumif;o,f,lydkYaqmifa&;wGif wpfrdk;vkH;azsmuf
qdwfjzpfrSKrsm;&SdcJhonfhwdkifatmif 20&mpk\
a&SUaqmify"mea&GUvsm;tm; qufvufjzpfvmp&mtaMumif;r&Sday/
xdktcef;u@onf2jcrf;uGJoGm;onf/a&aEG;aiGUwm;bdkifrsm;u
vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfa&;\ tm;taumif;
qkH;y"mea&GUvsm;tm;twGufawmif;qdkcsufudk tvsiftjrefjznfhqnf;aecdkuf
twGif;avmiftif*sifrsm;(yxr
wGif1880jynfhvGefESpfrsm;twGif; pwifaom"mwfqDavmifpmpufrsm;ESifh
aemufydkif;wGif 'D;Z,fvftif*sifrsm;)
u aemufqkH;wGifukef;vrf;o,f,lydkYaqmifa&;twGuf ayghyg;NyD;tm;aumif;um
vltrsm;0,f,l&efwwfEdkif
onfhy"mea&GUvsm;tm;udk jznfhqnf;ay;onf/
twGif;avmiftif*sifrsm;axmifwufvmjcif;onf a&eHpdrf;udk
csufvkyf&mrS&&Sdaom aps;rBuD;onfht&nfavmifpm&&SdEdkifrSKaMumifh
vufawGUjzpfvmjcif;jzpfonf/tqdkygavmif
pmqDonfausmufrD;aoG;xufpGrf;tifodyfonf;rSKydkjrifhNyD;
ydkoefY&Sif;pGmrD;avmifuma&TUajymif;&?odkavSmif&ydkvG,f
ulí xdktcsuf2csufaygif;pyfrSKu 4if;udko,f,lydkYaqmifa&;twGuf
taumif;qkH;a&G;cs,frSKjzpfatmif zefwD;
onf/

a&eHESifhtwGif;avmiftif*sifrsm;
BuD;rm;aomyrmPjzifha&eHpdrf;pwifxkwf,ljcif;ESifh pwiftokH;jyKjcif;onf
19&mpkaESmif;ydkif;q,fpkESpf
tenf;i,frQtwGif; pkNyKHjzpfyGm;vmjcif;jzpfonf/pifppf ta&SUtv,fydkif; txl;ojzihf
tD&mhcfajrmufydkif;wGift
awGU&rsm;aomfvnf; tjcm;a'orsm;rSmvnf;&Sdonfh ,dkpdrfhxGufrSKrsm;?
a&eHuwÅ&mtdkifrsm;ESifh ]wdkifvkH;ykHrD;
awmufrD;vQHrsm;}rSwpfqifh [dkif;'&kdum;bJefrsm;
(a&eHpdrf;ESifhobm0"mwfaiGUrsm;)udk vlom;rsm;aumif;pGmodae
cJhonfrSm axmifpkESpfrsm;pGm&SdNyDjzpfonf/a*smhcsf0g&Sifwef75\
aowrf;pmwGif yl;wGJxm;aomydkifqdkifrSKypönf;Opöm
71 Megatherium 72 Daimler-Maybach 73 Beaumont 74 Charles Parsons 75 George Washington

pm&if;wGif taemufAm*sif;nm\caem76jrpf0Srf;twGif;u
rD;avmifaeaomprf;a&xGufwpfcktaMumif;azmfjyyg
&Sdonf-
4if;\wpf0ufonf125{u&SdonfhajrwpfaMumudk
4if;txJwGift&ufjyefyrmtcsKyftcs,fuif;pGmrD;avmifvG,fonfh
obm0&SdNyD;
Nidrf;owf&efcufcJonfha&eHuwÅ&mprf;a&xGuf&SdonfhtaMumif;aMumifh
AkdvfcsKyfBuD;tJef;'&lvl;0pfpf77ESifh
uREfkyfudk,fwdkifodrf;ydkufcJhonf? (tyfyf[Jrf78?1851)/

odkYaomf a&S;acwfa[mif;\[dkif;'&kdum;bJeftokH;jyKrSKonf
aqmufvkyfa&;ypönf;rsm;odkYr[kwftay:,H
tumtuG,ftjzpfrHaomtvTmuvGJvQif tjcm;tokH;jyKjcif;r&Sdoavmufjzpfonf/
&kd;rJeftifyg,maESmif;ydkif;
twGif; aumefpwJefwEdk;y,fvf\]om;rD}79rsm;tylay;jcif;tygt0if
avmifuRrf;rSKtwGufokH;jcif;onf &Sm;yg;
udpöjzpfonf? (azmhbfZf?1964)/ rSwfavmufom;avmuf>cif;csufwpfckonf
ukef;wGif;ydwfpDcRrfjynfe,fwGif
w&kwfrsm;uqm;ief&nftaiGUjyefap&eftwGuf
obm0"mwfaiGUrD;&IdUjcif;jzpfonf? (tuf'fpf[uf'f80?1992)/t
enf;qkH;[efrif;quf(bDpD200)tpuwnf;utokH;jyKcJhaom
þenf;pOfay:aygufvmrSKonf &kdufcwfNyD;vGefwl;
jcif;81udk w&kwfrsm;wDxGifEdkifrSKaMumifhjzpfonf?(eD;'ifrf?1964)/
0g;pifay:rS0g;vkH;&Snftzsm;wGifwyfxm;onfh
av;vHaomoHvGefoGm;udkvl2a,mufrS6a,muftxdukwfarmif;wHtay:ckefjcif;jzifhpn
f;csufnDnDajrSmufvdkuf
csvdkufvkyfonf/rSwfwrf;wifxm;aom teufqkH;xGif;azmufwl;EdkifonfhwGif;onf
[efrif;qufwGif (10 m) ESifh
ompwifNyD; 10&mpkta&mufwGif (150 m)odkYa&muf&Sdum 1835ck?
&Sif[dkif;wGif;82wGifteuf(1 km)ESifhtxGwft
xdyfa&mufonf?
(Adk;*,fvf83?1993)/0g;>yefrsm;jzifhjzefYjzL;aomobm0"mwfaiGUudktokH;jyKNy
D; BuD;rm;aomoH',f
BuD;rsm;twGif;uqm;ief&nftaiGUjyefaponf/
w&kwfwdkY\þtpOftvmonf oD;oefYjzpfwnfae&m wpfurÇÇmvkH;\
[dkif;'&kdum;bJefacwfpwifa&;
onfaemufaxmifpkESpf2ckapmifh&onf/ ajrmuftrJ&dumwGifa&eHudk
18&mpkaESmif;ydkif;twGif; taemufydkif;yJef
q,fvfAdef;nmwGif obm0,dkpdrfhxGufrSKrSpkaqmif;&&SdNyD;
aq;zuf0if ]qJef;eumqD}84tjzpfa&mif;csonf/jyif
opfEdkifiHwGifa&eHoJajrrsm;85udk ruf0Dvm-yD;&SJb&ef86teD;
tmZmhpf87wGif1745ckuwnf;u tjrwfxkwftokH;
csaeNyDjzpfum xdkae&mwGifao;i,faoma&eHcsufpuf&kHav;udk
1857ckwGifwnfaqmufonf?(0Jvfwm88?2007)/
odkYaomf
pufrSKacwfrwdkifrDurÇÇmwGifa&eHpdrf;xkwfvkyfrSKESifhywfoufNyD;
&Snfvsm;aomordkif;aMumif;&Sdaoma'o
onfwpfckwnf;&Sd&m 4if;onf ,aeYacwftmhZfZmbdkif*sef;twGif;
bmul;NrdKUawmfwnf&Sd&m uufpfyDtJefyifv,f xJrS
tufbf&SJ&ef89uRef;qG,fyifjzpfonf/
xdke,fajr\a&eHtdkifrsm;ESifh a&eHwGif;rsm;taMumif;
ta&SUtv,fydkif;Zmpfjrpfrsm;twGif; azmfjyxm;&m
1593 urÜnf;wpfcktwGif; bmvmcg;eD90wGifvljzifhwl;aom(35
m)teuf&SdwGif;wpfwGif;taMumif;yg&Sdonf?(rD;
,m-bmbm,ufzf91?2004)/1806ckwGif Zmbk&ifpepf&yf&Smu 4if;\
uGyfuJrSK,laomtcg tufbf&SJ&efuRef;
qG,fwGif wGif;wdrfrsm;trsm;tjym;&Sdum 4if;wdkYrSxkwf,l&&Sdaom
a&eHpdrf;taygYrsm;tm;csufvkyfum a&eHqD
xkwfvkyfí a'otwGif;rD;xGef;&efokH;NyD;
jynfyodkY(om;a&tdwfrsm;twGif;)ukvm;tkwfrsm;ESifhvnf;aumif;?
opfom;pnfrsm;jzifhvnf;aumif;wifydkYonf/ &yf&Smu
urÇÇmhyxrqkH;pD;yGm;jzpfa&eHcsufpuf&kHudk bmvm;cgeDü
1837ckwGifwnfaqmufNyD; 1846ckwGif urÇÇmhyxrqkH;a&eHtprf;wGif; (21 m
teuf)udk bDbDa[;buf92wGif
wl;jcif;jzifh urÇÇmh{&mra&eHajrrsm;teuf
wpfckudkpwifazmfxkwf&m ,aeYtxda&eHxkwfvkyfaeqJjzpfonf/
a&eHpufrSKvkyfief;taMumif;taemufwdkif;ordkif;rsm;u
þbmul;wdk;wufrSKjzpfpOfrsm;udk rsufuG,fjyK
jcif;aomfvnf;aumif; odkYr[kwf
yJef;q,fvfAdef;nmrS,ltufpfa&eHvkyfief;tptaMumif; azmfjyNyD;aemufrSom
azmfjyjcif;aomfvnf;aumif; vkyfavY&Sdonf/trJ&duJefa&eH&SmazGrSKonf
rD;tdrfxGef;&eftokH;jyKonfh aps;BuD;
aoma0;vfig;tqDudktpm;xdk;Edkifa&;u wGef;tm;ay;jcif;aMumihfjzpfonf?
(b&JefYwfvD93?1971)/trJ&duJefrsm;
wGifurÇÇmhtBuD;qkH;a0;vfig;zrf;oabFmtkyfpk&Sd&m
pkpkaygif;onf1846ckwGif tpif;a&aygif;700ausmfESifhtjrifh
qkH;a&mufonf/ 1840jynfhvGefapmapmydkif;ESpfrsm;twGif;
4if;wdkYua0;vfig;qDpnfaygif;160,000cefYudk EsLU
t*Fvefqdyfurf;rsm;odkY ESpfpOfo,faqmifvmonf? (pwm;byfcf?1878/ z&ef;ppfpf?
1990)/
76 Kanawha 77 Andrew Lewis 78 Upham 79 thermae 80 Adshead 81 percussion drilling
82 Xinhai well 83 Vogel 84 Seneca oil 85 oilsands 86 Merkwiller-Pechelbronn 87Alsace
88 Walther 89 Absheron 90 Balakhani 91 Mir-Babaev 92 Bibi-Heybat 93 Brantly
odkYaomf yxrqkH;trJ&duJefa&eHwGif;udk uJef;e'gwGif1858ckwGif
vltm;jzifhwl;jcif;jzpfonf/csm;vfZfx
&pfyfESifh*sdrf;ZfrD;vm0D;vf,rfZf94u atmfefwJ&Dtdktaemufawmifbuf?
vJrf;wifpD&ifpktwGif; bvufcfacsmif;
teD;wGifwl;jcif;jzpfNyD;
urÇÇmhyxrqkH;a&eHpD;yGm;a&;wpf[kefxdk;wdk;wufrSKESifh
Zeyk'f&Gmav;udk tdGKif;vfpy&if;pf[k
trnfopfay;jcif;udk aqmifMuOf;onf?
(abmhwf?2004)/a&eHxkwfvkyfrSKordkif;rSeforQwGifazmfjyjcif;cH&um xif
ay:ausmfMum;onfh
vufESifhwl;jcif;r[kwfbJpufjzifhxGif;jcif;jzpfaoma&eHwGif;udk tuf'f0iff'&dwfcf95
(1819-1880)\BuD;MuyfrSKjzifh
atmifjrifpGmvufpowfcJhonf/olonfrD;&xm;wGJapmifhvkyfcJholjzpfNyD;
yJefq,fvfAdef;nm
a&mhcfa&eHurf;yeDwnfaxmifol a*smhcsf[Jef;e&DbpfpfqJvf96\
iSm;&rf;jcif;cH&oljzpfonf? ('pfuD?1959)/wGif;wl;
aomae&monf yJef;q,fvfAdef;nm? wdkif;wkqaA;vf97teD;
tdGKif;vfacsmif;rSa&eH,dkpdrfhae&mjzpfonf/a&eHwGif;
wl;orm;rsm;u 1859ck? Mo*ufpf27&ufaeYwGif teuf(21
m)ta&muf0,fa&eHawGU&m xdk&ufpGJudk acwfrDa&eH
acwf\tp[k trsm;uowfrSwfMuonf/xdkvkyfief;udk
a&aEG;aiGUtif*sifti,fpm;jzifharmif;ESifaom &kdufcwf
vGefazmufjcif;enf;vrf;jzifh aqmif&Gufjcif;jzpfonf/
1860jynfhvGefESpfrsm;twGif; ,lEdkufwufpwdwfpf? uJef;e'gESifh
&yf&Sm3EdkifiHonf BuD;xGm;vmaeaoma&
eHpufrSKvkyfief;opfrsm;ydkifqdkifaeNyDjzpfonf/ uae;'DtJefxkwfvkyfrSKonf
tGdKif;vfpy&if;pfrS urÇÇmhyxrqkH; 'v
a[myef;xGufonfhwGif;(1862)ESifh teD;tem;&Sdyufx&kd;vDtm98wGif
topfxyffrHawGU&SdaomwGif;rsm;(1865)
ESifhtwl acwÅrQaxmifwufcJhaomfvnf; xdk&mpkrukefcifrSmyif
rajymyavmufatmifjzpfoGm;onf/ uJef;e'gu
urÇÇmha&SUaqmifa&eHxkwfvkyfolrsm;tqifhodkY jyefvnfaygif;EdkifrSKonf
'kwd,urÇÇmppfBuD;tNyD; tmvfbm;wm
wGif{&mra&eHajrrsm;
&SmazGawGU&SdaomtcgusrSjzpfonf/qefYusifbuftaeESifh
trJ&duJefxkwfvkyfrSKonf yx
rwGif tufyav;csJefcsKdifh0Srf; (EsLUa,mhcfrSyJefq,fvfAdef;nmjzwfum
taemufAm*sif;nmtxd)twGif;&Sda&eHajr
ti,fpm;tajrmuftjrm;rS&NyD; aemufydkif;wGif1865rSpum
u,fvazmeDtmrS&jcif;jzifh awmufavQmufjrifh
wufaecJhonf/ avmhpftdef;*svDhZfcsKdifh0Srf;rSxkwfvkyfrSKonf
1880wGifpwifNyD; qJef[muGD;99(rpf'fa0;-qef;quf
ESifh uef;jrpf{&mra&eHajrrsm;onf
wpf&mpkausmfvmNyD;,ckwdkifxkwfvkyfaeqJjzpfonf)rSxkwfvkyfrSKonf 1891
ckwGifjzpfum qJef;wmbm;b&mpD&ifpk (opfom;wGif;wl;pifay:rSwl;aom
urÇÇmhyxrqkH;urf;vGefa&eHwGif;rsm;yg
0ifonf)rSxkwfvkyfrSKonf 1890aemufydkif;rSjzpfonf/
uJef;Zufpfonf a&eHxkwfvkyfaomjynfe,frsm;ESifh
1892ckwGifvma&mufyl;aygif;ovdk wufcfqufpf
(aumfqDumema&eHajr)u1894wGifvnf;aumif;?
tdkuvm[dk;rmu1897wGifvnf;aumif;yl;aygif;onf/1901ck
*sJef;EsL0,f&D 10&ufaeYwGif tJef;xeDz&Jef;ppfpfvl;uufpf100u
awmifydkif;wufcfqufpf? Adk;rGef;teD;wGif pyif;
',fvfawmhyf101a&eHajrudk wpfaeYvQifa&eHpdrf;pnf 100,000
'va[myef;xGufaomwGif;ESifhwuG vufzsm;cg
avmufatmif&SmazGawGU&SdcJhonf? (vif;pvD?&if;px&mESifhpwdkif;vfZf?
2002)(ykH 5.6)/tajcwnfp &yf&SJefa&eH
vkyfief;onf EdkifiHjcm;&if;ESD;jrSKyfESHrSKtrsm;tjym;vufcH&&Sd&m
rSwfavmufom;avmufjzpfolrsm;rSm 1875ckwGif
wnfaxmifaom olwdkY\EdkbJvfnDtpfudkrsm;a&eHurf;yeDrSwpfqifh
vkY'fApf*fESifha&mbmhwfEdkbJvfESifh 1883ck
wGifwnfaxmifaom &kdUwf&SD;vfnDtpfudkrsm;\
uufpfyDtJefESifhyifv,feufa&eHvkyfief;ESifh ukefoG,fa&;t
oif; wdkYjzpfonf/1890ta&mufwGif&yf&Smonf
pGrf;tifudkausmufrD;aoG;taeESifhxuf a&eHtaeESifhxkwfvkyf
aeNyDjzpfum awmifydkif;wufcfqufpfwGifa&eHrawGUao;cif1899wGif
wpfESpfvQif(9 Mt/year)omomxkwfjcif;jzifh
urÇÇmha&eHpdrf;txkwfvkyfqkH;EdkifiHtjzpf acwÅrQ&yfwnfcJhonf?
(qrfrD,ma'ghAf102?1988)/xdkavmifpmtrsm;pkudk
&if;ESD;jrSKyfESHolrsm;u jynfyodkYwifydkYonf/bmul;\xkwfvkyfrSKonf
1900aemufydkif;usqif;oGm;NyD; 1913ckwGif
&yf&Sm\ausmufrD;aoG;okH;pGJrSKonf
a&eHokH;pGJrSK2qxufydkrsm;onf/1900rwdkifrD rnfrnf&&jzpfaomtjcm;a&eH
xkwfvkyfrSKrsm;onf &kdar;eDtm? tif'eD;&Sm(1883ckwGifqlrm;x&mü)ESifh
jrefrm(1887wGifpwifxkwfvkyfonf)
wdkYjzpfonf/rufcfqDudku
1901ckwGifa&eHxkwfvkyfolrsm;ESifhvmyl;aygif;onf/1908ckwGif
tD&ef;rSrufpf*spf'f-tD;-qdkavref103wGif ta&SUtv,fydkif;\
yxrqkH;t"dua&eH&SmazGawGU&SdrSK xGufay:vmonf/x&if;e'ufwGif
a&eHudk1913ckwGif yxrqkH;xkwfvkyfonf/AJefeaZG;vm\
rm&mudkifbdktdkifBuD;\urf;ajcrS r[mrJefeD*&Jef;'fa&eH
ajr104onf 1914ckwGifpwifxkwfvkyfonf/
94 Charles Tripp and James Miller Williams 95 Edwin Drake 96 George Henry Bissell 97 Titusville 98 Petrolea
99 San Joaquin 100Anthony Francis Lukas 101Spindletop 102 Samedov 103Masjid-e-Soleiman 104 Mene Grande

ykH (5.6)/ 1901ck?*sJef;EsL0,f&DvwGifwufcfqufpfrSAdk;rGef;teD;pyif;',fvfawmhyfwGif;rS


a&eHrsm;'va[myef;xGufaeykH? (aumbpfpf)/

þ&SmazGawGU&SdrSKtrsm;pkonf a&eHpdrf;aum?
qufpyfaeaomobm0"mwfaiGUaum 2rsKd;pvkH;yg0ifonfh
[dkif;'&kdum;bJefajrrsm;jzpfonf/odkYaomf"mwfaiGUudk
[dkif;'&kdum;bJefpufrSKvkyfief;\ apmapmydkif;q,fpkESpfrsm;
twGif; tokH;jyKrSKenf;yg;onf/taMumif;rSm avzdodyfpuf(uJrfy&ufqm)rsm;ESifh
oHrPdydkufrsm;r&SdvQif 4if;udk
c&D;a0;ro,fEdkifojzifh 4if;udk&kd;&Sif;pGm
zGifhxkwfypf&aomaMumifhjzpfonf/qefYusifbuftaeESifh a&eHpdrf;rScsuf
vkyf&&Sdaomavmifpmt&nfrsm;( "mwfqD?a&eHqDESifhrD;xdk;qDrsm;)\
jrifhrm;aompGrf;tifodyfonf;rSKESifh tvG,f
wulo,faqmifEdkifjcif;u 4if;wdkYtm;o,f,lydkYaqmifa&;\
omvGefaumif;rGefaompGrf;tift&if;tjrpfjzpfap
onfhtjyif twGif;avmiftif*sif105rsm;wDxGifrSKESifhtvsiftjrefokH;pGJvmrSKu
4if;wdkYokH;pGJrSKtwGuf tvGefBuD;
rm;aomaps;uGufudkzGifhvSpfay;onf/
a&eHpdrf;xkwfvkyfrSKonf
rD;xGef;&eftwGufvltrsm;ydkwwfEdkifaompGrf;tift&if;tjrpfxkwfvkyfay;&ef
jzpfaomfvnf; ,ltufpfpwifxkwfNyD;25ESpfrMumrDrSmyif
pD;yGm;jzpfvQyfppf"mwftm;xkwfvkyfrSKESifhvQyfppfrD;vkH;
(aemuftcef;-&I)u ydkaumif;rGefaomaemufenf;vrf;wpf&yfudk
pwifay;vmNyDjzpfonf/1860jynfhvGefESpfrsm;
twGif;a&eHxkwfvkyfrSKpwifus,fjyefYvmcsdefwGif ,mOfrsm;udkpGrf;tm;ay;Ed
kifpGrf;&Sdonfh twGif;avmiftif*sifrsm;
pD;yGm;jzpfxGufay:rvmao;ay/
odkYaomfonfwpfBudrfwGifvnf;25ESpftwGif;rSmyif *sm;rJeftif*sifeD,m2a,muf
uolwdkY\vufawGUusaom yxrqkH;rdkYwmum;tif*sifudkwnfaqmufjy&if; 4if;\
wpfurÇÇmvkH;qdkif&mtxGwf
txdyfudkjrifawGU&ef aemuftESpf130ausmfapmifh&OD;rnfh
avmifpmawmif;qdkcsuftopfudkzefwD;azmfxkwfonf/
qD;vfvif'gtwGif;avmifpmavmifuRrf;onfh
y"mea&GUvsm;tm;topfjzpfaomtwGif;avmiftif*sifzGHU
NzdK;wdk;wufrSKonf
tvGefvsifjrefpGmyifqufvufjzpfay:onf/pD;yGm;jzpfpwiftokH;jyKaomyxrrsKd;qufj
zpfonfh
105 internal combustion engine
1886ckESifh1905cktMum;twGif; tjypfuif;atmifBudK;pm;xm;aom 'DZdkif;rsm;onf
(rsm;pGmwdk;wufjyKjyifxm;
aomfvnf;)20&mpktrsm;pkwGif tajccHtm;jzifhtajymif;tvJr&Sday? (qar;vf?2005)/
ratmifjrifaomvuf
awGUprf;oyfrSKrsm;ESifh pGefYvTwfvdkuf&aom'DZdkif;rsm;\
q,fpkESpftenf;i,fMumNyD;aemuf yxrqkH;pD;yGm;jzpf
atmifjrifrSK&onfh twGif;avmiftif*sifudk1860jynfhwGif
aZmifZdk;ZufatwDtJef;vDEGm106(1822-1900)url
ydkifrSwfykHwifonf/odkYaomf
olYtif*sifonfa&GUvsm;tokH;jyKrSKwpfpkHwpf&mtwGuf
vkH;vkH;vsm;vsm;roifhawmfay/
4if;onf zdodyfxm;jcif;r&Sdaom rD;xGef;"mwfaiGUESifhavta&mudk
vQyfppfrD;yGm;jzifhavmifuRrf;apaom a&jyifnD
2csufckwftif*sifjzpfNyD; 4if;\tmedoifxda&mufrSKonf 4%om&Sdonf? (qar;vf?
2005)/
1862ckwGif tJvfzGefYpf,l*sif;bdk;(bdk;'&kd;&Smhpf)107(1815-1893)u
4csufckwftif*sif\tvkyfvkyfykHudk
pdwful;jzifh&kyfvkH;ay:atmifazmfcJhaomfvnf; þuJhodkYpufrsKd;udk
eDudkavmif;atm*lYpfatmhwdk108(1832-1891)
u 1877ckwGif rlydkifrSwfykHwifNyD; aemufydkif;wGif (ysrf;rQ 6 kWESifh
zdESdyftm;tcsKd; 2.6 om&Sdaom)pufpif;a&
50,000eD;yg;udk a&aEG;aiGUtif*sif0,f&efrwwfEdkifaom tvkyf&kHav;rsm;odkY
a&mif;csa&;onf aemufxyf
15ESpf tcsdef,lonf? (uvmhcf?1909)/ þaES;auG;aom
ausmufrD;aoG;"mwfaiGUavmifpmokH;tif*sifonfo,f
,lydkYaqmifa&;wGif y"mea&GUvsm;tm;wpfcktjzpf tokH;awmfrcHEdkifay/
xdkodkYaomtif*sifudk 'DZdkif;vkyfolrsm;
onf atmhwdk\urf;yeDrSvkyfom;a[mif;wpfOD;jzpfol
a*gYvDYbf'dkif;rfvm109(1834-1900)ESifh AD;vf[rfrdkif;
bmhcf110(1846-1929)wdkYjzpfNyD;
olwdkYupwlYwf*gYwf&SdolwdkYtvkyf&kHwGif
"mwfqDudkrD;&IdUMunfhonf? (a0gvfESifh
eD;ref111?1997)/"mwfqD\pGrf;tifodyfonf;rSKonf(33 MJ/L)
(atmhwdktokH;jyKaomNrdKU"mwfaiGU\ pGrf;tifodyf
odyfonf;rSKxuf 1,600tqrsm;onf) jzpfNyD; 4if;\tvGefedrfhaomrD;awmuftrSwf(-40
HC)uvnf;pufESKd;&
vG,faponf/
'dkif;rfvmESifhrdkif;bmhcfu olwdkY\yxrqkH;a&SUajy;ykHpHudk
1883ckwGifwnfaqmufonf/1885ck EdkAJrf;bm
wGif urÇÇmhyxrqkH; rdkYwmqdkif;u,fvftm;pGrf;tm;ay;&ef
avjzifhtat;cHonfhykHpHudktokH;jyKNyD; 1886ck rmhcsfv
wGif olwdkY\ydkBuD;NyD; (0.462L, 820 W) (600 rpm) a&jzifhtat;cHaom'DZdkif;udk
opfom;bD;ESifh&xm;vkH;ay:wyf
qifonf?(a0gvfESifheD;ref?1997)/wpfcsdefwnf;rSmyif pwlYwf*ghwf\ajrmufbuf
120uD;vdkrD;wmcefYtuGm&Sd ref;
[drf;wGiftvkyfvkyfaeaom um;vfz&D;'&pfcfbJefYZf112(1844-1929)u 1883ckwGif
ol\yxrqkH;2csufckwf
"mwfqDtif*sifudk'DZdkif;vkyfNyD; (atmhwdk\
rSwfykHwifoufwrf;ukefqkH;NyD;aemuf) 4csufckwftif*sifudk'DZdkif;vkyfum
4if;udk1886ck *sJef;EsLL0,f&DvwGifrSwfykHwifonf/olu (500 W) (250
rpm)tif*sifudk3bD;wyfatmufcHxnfay:
wifum xdk,mOfudk 1886ck *sL;vdkifv3&ufaeYwGif
trsm;jynfoludkjyonf/'dkif;rfvm\vnfywfESKef;jrifhtif*sif?
bJefYZf\vQyfppfjzifhrD;ay;jcif;ESifh AD;vf[rfrdkif;bmhcf\
umb&ufwmwdkYaygif;pyfrSKonf acwfrDum;vrf;oGm;,mOf
\ tcsuftcsmtpdwftydkif;rsm;udk jznfhqnf;EdkifNyDjzpf&m
*sm;rJefa&SUaqmifum;xkwfvkyfonfhurf;yeDonf yx
qkH;y"meususacwfrDonfhum;udk 'DZdkif;vkyfonf?(Z,m;uGuf 5.6/ ykH5.7)/
'DtJrf*sDonf um;\tjrifhqkH;t&nftaoG;udk o&kyfxifapaomfvnf;
20&mpktpwGifcsrf;om<u,f0
aomaps;uGuftay:omtm&kHpdkufrSKonf
4if;\xl;jcm;rSKjzpfonf/1880jynfhvGeftv,fydkif;ESpfrsm;twGif; *sm;
rJefpwifyGJxkwftNyD; q,fpkESpf2ckausmfvGefvmonftxd c&D;onfwifum;onf
vufrSKuRrf;usifrSKenf;vrf;
jzifh ta&twGuftenf;i,fomxkwfvkyfonfh
aps;BuD;aom,EÅ&m;wpfcktjzpfwnf&SdaeqJjzpfonf/ xdkYtwl
trJ&duJefum;rsm;uvnf;
bmrQrxl;jcm;ay/a&SUaqmifb&pfwpf&Sfum;uRrf;usifolwpfOD;u
1906ckwGifa&;om;
&mwGif ]trJ&dumwGifrdkYwm,mOf'DZdkif;ESifhxkwfvkyfrSKwdk;wufrSKonf
þEdkifiHESifhyifrwdkufay:wGif&&Sdaomwdk;wuf
rSKESifh ajymyavmufatmifbmrQruGmjcm;ay}[kqdkonf?
(Adk;rGef;?1906)/2ESpftMumwGif [Jef;e&Dazmh'f113(1863-
1947)u trJ&duJef,mOfpnf;urf\
jyif;xefwif;usyfrSKESifhudkufnDatmifwnfaqmufxm;NyD; vltrsm;0,f&ef
wwfEdkifonfh tvkH;t&if;vdkufxkwfvkyfonfhykHpH-
wDudkpwifazmfxkwfvdkufcsdefwGif xdkt&mtm;vkH;ajymif;vJoGm;
onf/olYpGrf;aqmifatmifjrifrSKESifh olxm;&pfcJhaomtarGtESpftaMumif;
aemuftcef;wGif&Sif;jyxm;onf/

106 Jean Joseph E’tienne Lenoir 107 Alphonse Eugene Beau (Beau de Rochas) 108 Nicolaus August Otto
109 Gottlieb Daimler 110 Wilhelm Maybach 111Walz and Niemann 112 Karl Friedrich Benz 113 Henry Ford

Z,m;uGuf (5.6)/
yxrqkH;acwfrDum;
um;onf*sm;rJefwDxGifrSKjzpfonf/odkYaomf jyifopftif*sifeD,mwpfOD;jzpfol
atrD;vD;Aufaqm114(1844-1897)u
jrif;rygaomfvnf; taumif;qkH;*sm;rJtif*sifygonfh&xm;vkH;jzpfaom
yxrqkH;,mOfudk'DZdkif;vkyfjcif;jzpfonf/'dkif;rf

vmrdkwdk&ef*sufqJvf&Syfzf('DtJrf*sD115)ujyKvkyfxm;aom*sm;rJefAGDtif*sifudk1891ckwGi
fvD;Aufaqmtm;jyo&molu

4if;0ifqefYrnfhatmufcHxnftopfudk'DZdkif;vkyfonf/1890jynfhvGefESpfrsm;twGif;'DtJrf*sDtif*
sifrsm;ESifhum;rsm;onf
Oa&myum;tajy;NydKifyGJrsm;wGifEdkifyGJrsm;qufvsuf&Sdaomfvnf; þurf;yeD\
ordkif;wGifrnfhum;wGif vkH;0OókHpD;yGm;
a&;tajccHrlvZmpfjrpf&Sdonf? (a&mhbfqif?1973/tuf'fvm?2006)/armeudkwGifatmhpfx&kd-
[ef*J&DtJefaumifppf0ef
csKyfvnf;jzpf?pD;yGm;a&;vkyfief;&Sifvnf;jzpfol atrD;vf,Jveuf116(1853-
1918)u1900jynfhat;y&,fvf2&ufwGif

'dkif;rfvmum;rsm;ta&mif;t0,fpmcsKyfcsKyfqdk&mwGifoluum;pD;a&36pD;rSmumrMumrDrS
myiftrSmpmudk2qvkyfonf/
tusKd;tjrwfrsm;aomþtrSmpmtwGufwkHYjyefrSKawmif;qdk&mwGifoluatmhx&dk-
[ef*J&DtJeftifyg,m?jyifopf?bJvf*sJrf?
ESifh,lEdkufwufpwdwfpfwGifolwpfOD;wnf;rlydkifa&mif;cscGifhESifh
um;udkolUorD;trnfjzpfaom ]raq;a';}117[ktrnf
ay;&efawmif;qdkonf/

þwpfrlxl;aomtrSmpmtwGufrdkif;bmhcfuum;wpfpD;'DZdkif;vkyf&molYudkqufcHaomurf;yeD?
raq;a';-bJefYZfu4if;tm;
yxrqkH;wu,fhtppftrSefrdkYwmum;
[kazmfjyum ]tajccHvdktyfcsuftm;vkH;t&yxrqkH;acwfrDum;}[kac:onf?(z

vifhcf?1988)/raq;a';35udktvsm;&SnfonfhaumufaMumif;ykHESifhwuGNydKifum;tjzpfpdwful;y
kHxkwfxm;jcif;jzpfonf/
4if;wGiftvGefedrfhaomqGJtm;A[dkESifhpkpkaygif;tav;csdef(1200
kg)&Sdonf/4if;wGif(xdktcsdeftaeESifh)xl;xl;jcm;jcm;pGrf;
tm;aumif;aomqD;vfvif'g4vkH;tif*sif (5.9 L, 26 kW or 35 hp, 950 rpm)?
umb&ufwm2vkH;ESifhpufrSKtm;ESifhtvkyf

vkyfaomt0iftqdkY&Sif(AmhvfAf)rsm;yg0ifonf/rdkif;bmhcfutvsL;reJrfudktokH;jyKjcif;jzifhtif*
siftav;csdefudk(230 kg)
om&SdonftxdavQmhcsjcif;jzifhj'yfxk^pGrf;tm;tcsKd;udk(9
g/W)atmufa&mufatmifavQmhcsjcif;jzpf&m1895ckwGifjyKvkyf
aomtaumif;qkH;'DtJrf*sDtif*sifxuf70%avQmhcsjcif;jzpfonf/xdkum;opfonfrMumrDrSmyif
urÇÇmhtjrefpHcsdefopf
(64.4
km/h)wifonf/xdkYxufyiftm;ydkaumif;aomraq;a';60onfydkqef;jym;aomykHoP²mefESifhtwl1903c
kwGif
aemufuvdkufvm&maemuf125ESpftxd4if;\
qGJaqmifrSKenf;enf;rQavQmhhroGm;aom&wem\tpyifjzpfonf/

ykH
(5.7)/1901ckwGifAD;vf[rfrdkif;bmhcfESifhaygvf'dkif;rfvmwdkY'DZdkif;vkyfaomraq;a';35/
'dkif;rfvm0ufbfqdkufrS"mwfykH/

rxifrSwfxm;aoma&SUaqmifwDxGifol2OD;onf tdk[dkif;tdk? a'YwfwifrS


bdkif;qu,fvfvkyfol 0D;vfbm
(1867-1912)ESifh atmADvf(1871-1948)&kdufwf118 jzpfNyD; 1903ck
'DqJrf;bm17&ufaeYwGif olwdkY\av,mOf
114 Emile Levassor 115 Daimler Motoren Gesellschaft (DMG) 116 Emil Jellinek 117 Mercedes
118 Wilbur and Orville Wright

ysHu ajrmufu,f&vdkif;em?upfwDa[mhcf\
oJckHay:wGifacwÅrQysHwufoGm;csdefwGif olwdkYonfayghyg;aomtwGif;
avmiftif*sifuarmif;ESifaom yxrqkH;atmifjrifrSK&onfhysHoef;rSKudk
yxrqkH;wDxGifEdkifolrsm;jzpfvmonf?(r
um;vyfzf119?2015)/olwdkYonf þuJhodkYBudK;pm;olrsm;xJwGif
yxrqkH;r[kwfay/olwdkY\atmifjrifaomysHoef;rSK
rvkyfcif9&ufomtvdkwGif csm;vfZftJrfrJef;vD120u ywdk;rufcfjrpftwGif;
orÁefay:rSavmufvTJjzifh]t,f&kd'&krf;
at}udkypfvTwfjcif;jzifh 'kwd,ajrmufBudK;yrf;rSKudkjyKvkyfonf/xdkav,mOfonf
qrpfofpdk;eDtJeftzGJUtpnf;\t
wGif;a&;rSL;
qJrf;jrLt,fvfyD,myGefYvJef;*fvD121vufcH,laom ,ltufpftpdk;&taxmuftyHhESifh
aqmufvkyfjcif;
jzpfum tm;aumif;aom (39 kW, 950 rpm) qD;vfvif'g5vkH;
a&;'Dt,fvftif*sifwyfqifxm;onf/ odkYaomf 1903ck?atmufwdk;bm7&ufwGif
yxrtBudrfBudK;yrf;pOfujzpfovdkyif av,mOfonfcsufcsif;yifjrpftwGif;xdk;
qif;oGm;onf/

&kdufwffnDaemifbmaMumifhatmifjrif&ovJESifhysHoef;rSKtaMumif;owif;tcsuft
vufawmif;cH&ef,cif
wpfcgrQrodzl;bJqrpfofpdk;eDtJefodkYpma&;NyD;5ESpfrjynfhcifrSmyifolwdkYb
maMumifhvkyfEdkifcJhovJ/olwdkYvdkcsifaom pH
csdefpHnTef;twdkif; pufudkraqmufvkyfEdkifaMumif; pufxkwfvkyfolrsm;\
jiif;y,frSKcH&NyD;aemuf pufudkolwdkYudk,f
wdkifESifh olwdkY\pufjyifq&mcsm;vfZfaw;vm122wdkY'DZdkif;vkyfNyD;
6ywfrQESifhtNyD;wnfaqmufonf/xdkpufonft
vsL;reJrfudk,fxnfjzpfNyD; umb&ufwmESifh pyghcfyvyf*frsm;rygaomfvnf; 4if;\
qD;vfvif'g4vkH;u (3.29 L)xk
xnfudkz,f&Sm;EdkifNyD; (6 kW)pGrf;tm;xkwfEdkif&ef&nfrSef;onf?(*ef;pwif123?
1986)/vufpowfvdkufaomtif*sif
onf (91 kg)av;NyD; j'yfxk^pGrf;tm;tcsKd; (7.6 g/W)twGuf ysHoef;pOftwGif;
(12kW)txd trSefwu,fxkwf
vkyfEdkifonf/odkYaomf þaygYyg;NyD;pGrf;tm;aumif;aomtif*sifonf
olwdkYatmifjrifrSK\wpfckwnf;aom tcsuf
tcsmtpdwftydkif;r[kwfay/nDtpfudkESpfa,mufonf
t,f&kd'dkifeJrf;rpfcfpfudkavYvm&m ysHoef;pOftwGif; [ef
csufnDrSK?wnfNidrfrSKESifh xdef;ausmif;uGyfuJrSKwdkY\ta&;ygykHudk
oabmaygufem;vnfvmNyD; þpdefac:rSKudkolwdkY
\ 1902*vdkif;'gwGifajz&Sif;&eftajz&Smonf? (a*s;uufbf124?1990)/olwdkYu
olwdkY\tif*sifeD,mtawGUtBuKH
udkav,mOfawmifyHykHoP²mefrsm;tay:wif;wif;usyfusyfpepfwusprf;oyfrSKrsm;?
*vdkif;'gysHoef;rSKtawGUtBuKH
rsm;ESifhaygif;pyfonf/1903ck? 'DqJrf;bm17&ufwGifjyKvkyfaom olwdkY\
yxrqkH;ysHoef;rSKrsm;taMumif;tust
erSwfwrf;jyKpkxm;onf? (Z,m;uGuf 5.7/ykH 5.8)/

Z,m;uGuf (5.7)
yxrqkH;ysHoef;rSKrsm;
rJef;vD\'kwd,tBudrfa&xJxdk;qif;rSKtNyD;
9&uftMumwGif&kdufwffnDaemifuolwdkY\ ]zvdkif;,m}udkupfwDa[mhcfwGifprf;oyf
&eftqifoifhjzpfaeNyDjzpfonf/tqdkygav,mOfysHonfxif;&SL;om;udk,fxnfabmifESifht0wfptkyfx
m;onfhawmifyHtvsm;
vsm; (12 m)?tav;csdef(283 kg)om&SdNyD; tMurf;ywrf;rcHEdkifaom
(tNrD;uawmifyHta&SUa&mufonfh)]uemh'f}125awmifyH

2xyfav,mOfjzpfonf/acG;oGm;pdyfcsdef;BudK;jzifharmif;ESifaomyefum2ckuwpfckESifhwpfck
ajymif;jyefvnfonf/eHeuf10;35em

&DceYfyxrysHoef;rSKwGifatmADvfuatmufawmifyHay:wGifarSmufumawmifyHESifhwufrudk
qufxm;onfhBudK;rsm;udkqGJonfh

ykcufudka&TUjcif;jzifhyJhudkifarmif;ESifaomav,mOfrSL;jzpfonf/yxrysHoef;rSKonfav,mOfrS
L;]avay:ay:csdef}12 puúefYom&Sd
ojzifh(37 m)tvsm;ckefESifhydkwlonf/

yxrtBudrfav,mOfqif;csdefwGifavQmygoGm;rSKaMumifhjzpfay:aomtysuftpD;rsm;jyefjyKjyifN
yD;prf;oyfaom'kwd,ysHoef;rSK
onf(53 m)oGm;NyD;wwd,tBudrfwGif(61
m)oGm;onf/pwkw¬ajrmufprf;oyfcsdefwGifav,mOfonfa&SUodkYxdk;pdkufvdkuf?jyefOD;
armhvdkufjzpfí0D;vfbmuxdef;uGyfrSKjyefvnf&,lojzifh avxJwGif57puúefYESifh(260
m)c&D;a&mufaomfvnf; av,mOfu

&kwfw&ufysufusumudk,fxnfa&SUydkif;usKd;oGm;onf/olwdkYa'YwfwifodkYjyefrxGufcGmr
DnDtpfudkESpfa,mufzcifjzpfolbkef;
awmfBuD;rD;vfwef&kdufwfxHaMu;eef;&dkufonf/]Mumoyaw;aeYeHeuf?
ysHoef;rSK4Budrfatmifjrif/tm;vkH;21rdkifajrjyifavudk
qefYusif&/tif*sifpGrf;tm;oufoufESifh31rdkifavxJwdk;0if&/tMumqkH;57puúefY&&Sd/
owif;pmwdkufudktaMumif;Mum;yg/
tdrfc&pfpfrufpf/} (urÇÇmh'pf*spfw,fvfpmMunfhwdkuf?2014)/
rlydkifrSwfykHwif(,ltufpf
821,393)udk1906ckarvusrSomcGifhjyKay;jcif;jzpfNyD;
EdkifiHaygif;rsm;pGmrS'DZdkif
emrsm;rdrdwdkYav,mOfysHrsm; pwifaqmufvkyfvmNyDjzpfí
4if;onfae&mtESHUrSm tcsKd;azmufcH&onf/ ysHoef;rSK
119 McCullough 120 Charles M. Manly 121 Samuel Pierpoint Langley 122 Charles Taylor 123 Gunston
124 Jakab 125 canard

txdef;tuGyfESifh ysHoef;csdefMumjrifhonfhumvwdkY
tvsiftjrefwdk;wufvmonf/1904ckpufyfwJrf;bm20&uf
wGif &kdufwfnDtpfudkuyxrqkH;puf0dkif;tjynfhwpfywfysHNyD;
EdkAJrf;bm9&ufwGif 3rdkifc&D;aygufatmifysHonf?
(rum;vyfzf?2015)/aemuf5ESpfrjynfhrD
EdkifiHwumtjyif;txef,SOfNydKifMuNyD;aemuf awmifyHwpfxyfwnf;av
,mOfudkyxrqkH;wnfaqmufol vl0D&Sm;vf,dk;ZufbvJ&D,dk126(1872-1936)u
1909ck *sLvdkif;25&ufwGift*F
vdyfa&vufMum;udkyxrqkH;jzwfysHonf?(bvJ&D,dk?2015)/1914ckta&mufwGif
tiftm;BuD;EdkifiHrsm;wGiftajc
wnfpavwyfrsm;&SdvmNyDjzpfum 4if;wdkYudkwyfjzefY&if;
yxrurÇÇmppfBuD;ydkBuD;xGm;vmatmifvkyfMuonf/

(ykH 5.8)/ 1903ck'DqJrf;bm17&ufeHeuf10;35em&DwGifajrmufu,f&vdkif;em?


upfwDa[mhcfüavxufydkav;aomudk,fydkif
wGef;ydkYarmif;ESiftm;&Sdpuf,EÅ&m;udkatmADvf&kdufwfxdef;uGyfaomyxrqkH;ysHoef;r
SK/vTwfawmfpmMunfhwdkufrS"mwfykH/

rD;yGifhonfh"mwfqDtif*sifrsm;
pD;yGm;a&;atmifjrifrSKvrf;aMumif;ay:a&mufaecdkufrSmyif 1892ckwGif
rSwfykHwifaom&l;a'ghvfzf'D;Z,fvf127(1858-1913)\wDxGifrSKu
vkH;vkH;uGJjym;jcm;em;aomavmifpmavmifuRrf;
onfhykHpHudkpwifazmfxkwfonf?('D;Z,fvf?
1913)/'D;Z,fvftif*sifwGifqD;vfvif'gtwGif;rSKwfoGif;aomavmifpm
onf (atmhwdk"mwfqDtif*sif\zdtm;tcsKd;7-10ESifhESKdif;,SOfMunfhEdkifonfh)
zdtm;tcsKd;14-24u xkwfvkyfaom
jrifhrm;onfhtylcsdefaMumifh tvdktavsmufavmifuRrf;rSKjzpfonf/
þtcsufuydkBuD;aomtif*sifj'yfxkESifh ydkaES;
aomtjrefESKef; vdktyfapaomfvnf; 'D;Z,fvfonfyifudkobm0t&
pGrf;&nfxda&mufrSKydk&Sdonf/1897ckzufAsL
0,f&DvtwGif; w&m;0ifaxmufcHcsuf&a&; tif*sif\yxrqkH;prf;oyfrSKrsm;rSmyif
a&SUajy;ykHpHwGif pGrf;&nfxd
a&mufrSK25%ausmf&Sdonf? (xdkpOfutaumif;qkH;"mwfqDtif*sifrsm;\ 14-
17%ESifhESKdif;,SOfMunfhEdkifonf/)
1911ckwGif
xdkESKef;xm;onf41%odkYa&mufNyD; ,cktcgtaumif;qkH;'D;Z,fvftif*siftBuD;pm
;rsm;onf 50%
txufa&mufaeNyDjzpf&m "mwfqDtif*sifrsm;\ESKef;xm;xuf2q&Sdonf? (qar;vf?
2010)/xdkYtjyif xdktif*sif
rsm;u ydkav;NyD;aps;ydkaygaom avmifpmudkokH;onf/ 'D;Z,fvfqDonf
"mwfqDxuf 14%eD;yg;ydkav;onf?
(820-850 g/L ESifh 720-750 g/L ESKdif;,SOfMunfhEdkifonf)/ 4if;wdkY\
wpf,l;epfj'yfxkrSm&SdaompGrf;tifodyfonf;rSKu
twlwljzpf&m 'D;Z,fvftif*sif\ wpf,l;epfxkxnfrSm&Sdaom pGrf;tifodyfonf;rSKonf
(36 MJ/L)cefYjzpf&m
12%cefYydkjrifhonf[kqdkvdkonf/
'D;Z,fvfonfwuúodkvfwufaepOfuwnf;u
pGrf;&nfydkxda&mufaomtwGif;avmiftif*sifudk'DZdkif;vkyf
126 Louis Charles Joseph Bleriot 127 Rudolf Diesel

&efpdwfydkif;jzwfxm;oljzpfonf/
1892ck'DqJrf;bmvwGif(2Budrfy,fcscH&NyD;aemuf)aemufqkH;wGifrSwfykHwif
cGifhjyK
rdefYcsrSwfay;&m-

twGif;avmiftif*sifwpfcktwGufjzpfonf/xdktif*sifudkrnfonfu0daoovu©PmaqmifovJqdkaomf
avouf
ouf&SdaomqD;vfvif'gtwGif;ypfpfwif\
zdodyftm;jyif;vGef;ojzifhjzpfay:vmaomtylcsdefonfavmifpmavmifuRrf;
EdkifaomtylcsdefxufausmfvGefoGm;&m..avmifpm0ifa&mufvmrSKonfjznf;nif;vGef;í
aygufavmifrSKonf tay:
jyefwufaomypfpfwifESifhzdodyfcHav\jyefYum;rSKaMumifh
tcsuftcsmzdtm;ESifhtylcsdefwdk;jrifhrSKrygbJ jzpfyGm;onf..
('D;Z,fvf?1893)/

rSwfykHwifonf avQmufxm;cJhovdktvkyfjzpfaomtif*siftjzpf
toGifajymif;ray;Edkifay/'kwd,rSwfykH
wifudk1895ckwGifxyfrHcsxm;onf/onfwpfBudrfwGif
'D;Z,fvfonftvkyfjzpfrnfhpufwpfvkH;jzpfxGef;ay:ayguf
a&;twGufaiGaMu;tajrmuftjrm;okH;pGJaeaom wdkif;jynf\
a&SUaqmifpufrSKtif*sifeD,mvkyfief;BuD;jzpfonfh
r&Sif;eefzufb&pfcfatmuf*fZfbk*f128\ nTefMum;a&;rSL;csKyf?
[dkif;&pfcfzGefbyfpf129(1833-1918)ESifh a&SUaqmif
oHrPdxkwfvkyfol z&D;'&pfcftJvfz&uf'fc&yfyf130 wdkYxHrS
vufawGUusustultnD&,lonf/1897ck zufAsL
0,f&D17&ufwGifjyKvkyfaom w&m;0ifaxmufcHcsuf&a&; (13.5
kW)pufudkprf;oyfrSKu tom;wifpGrf;&nfxd
a&mufrSK 26.2%ESifh tjrifhqkH;zdtm; 34avxkzdtm;&SdaMumif;jyo&m
'D;Z,fvf\rlvowfrSwfcsuf\10ykH1ykH
jzpfonf? ('D;Z,fvf?1913)/1897ck aqmif;OD;aygufta&mufwGif
pGrf;aqmifEdkifrSKonf 30.2%txdwufvm
onf/ þodkYjzifh'D;Z,fvfonf ydkrdkaumif;rGefaompufudk&NyDjzpf&m
olY&nfrSef;csufonf t"dutm;jzifhtaumif
txnfay:vmNyDjzpfonf/odkYaomf olUpufuvlrSKb0tay:tusKd;oufa&muf&ef ol\
e*dkrlvarQmfvifhcsufurl vkH;vkH;vsm;vsm;vGJacsmfoGm;&m
enf;ynmwdk;wufrSK\ &nfrSef;rxm;aomtusKd;qufjzpfay:rSK aemufxyferlem
wpfckyifjzpfonf? (Z,m;uGuf 5.8)/

Z,m;uGuf (5.8)
'D;Z,fvftif*sif? &nf&G,fcsufESifhtusKd;&v'f
'D;Z,fvf\&nf&G,fcsufonf (xdkpOfutyfcsKyfpufwpfvkH;t&G,f)
ayghyg;ao;i,fNyD;aps;aygum(pufjyifq&mrsm;?em&Dvkyfol
rsm;?
pm;aomufqdkifydkif&Sifrsm;uJhodkY)trSDcdkuif;aomvkyfief;&Sifrsm;0,f&efwwfEdkifojzifhp
ufrSKvkyfief;tay:A[dkrScsKyfudkifrSK
us,fus,fjyefYjyefYyaysmufoGm;aprnfhpufrsKd;xkwfvkyf&efjzpfonf/ þonfrSmol\
BuD;us,faomvlrSKa&;tdyfrufrsm;rSwpfck
jzpfonf/

pufrSKvkyfief;i,frsm;udkjzpfEdkiforQA[dkcsKyfudkifrSKrSuif;vGwfvsufNrdKUBuD;jyBuD;rs
m;twGif;av?tvif;a&mifodkYr[kwfae&m
vyfr&SdbJ>ywfodyfusyfnyfaernfhtpm; NrdKUtjyifywf0ef;usifodkYr[kwf
aus;vufawm&Gmrsm;rSmyifwnfaxmifjcif;uydk

aumif;onfrSmoHo,jzpfp&mr&Sday/þ&nfrSef;csufyef;wdkifudk,cktqdkjyKwifjyaomtokH;jyK&e
fvG,fulNyD;trSDtcdkuif;
onfhpufjzifhomtaumiftxnfazmfEdkifrnfjzpfonf/,ckpuftopfupD;yGm;a&;?EdkifiHa&;?
vlvlcsif;pmema&;?usef;rma&;

b,fbufuMunfhMunfhrSm;,Gif;aeaomrsm;rMumrDutvm;tvmrsm;ESifhpmvQifydkNyD;aMumif;u
sKd;cdkifvkHonfhzGHUNzdK;wdk;wuf
rSKudkaqmifMuOf;ay;EdkifonfrSmoHo,jzpfp&mr&Sday?('D;Z,fvf?1893)/
q,fpkESpfwpfcktMum?olYpmtkyf131('D;Z,fvf?
1903)twGif;olutvkyform;rsm;pDrHuGyfuJonfhpuf&kHrsm;taMumif;trTrf;wif
&if;&kd;om;jcif;?w&m;rQwjcif;? Nidrf;csrf;jcif;?
cspfjcif;arwÅmrsm;jynfh0onfhacwfudktdyfrufrufumtvkyform;or0g,rrsm;u
ysm;tkHyrmjzpfNyD;tvkyform;rsm;udkrSwfykHwifvufrSwfudk,fpD?
oabmwlpmcsKyfudk,fpDESifhysm;rsm;tjzpfolu&Ijrifonf/odkYaomf

olpmtkyf10,000wGiftkyf300oma&mif;&onf/acwfopfvlYtzGJUtpnf;rsm;onftvkyform;or0g,rrsm;
udkA[dkjyKNyD;rdrdwdkY

udk,frdrdwdkYrzGJUpnf;ay/'D;Z,fvfuolYom;tm;]igh&JUt"dutusqkH;pGrf;aqmifcsufuvlrSKjyóe
mudkig&Sif;EdkifcJhwJhtcsufyJ}[k
qdkonf?('D;Z,fvf?1937)/odkYaomfolYtif*sifrsm;onftvkyf&kHtao;pm;rsm;twGif;4if;wdkY\
ta&;tygqkH;tokH;cscH&rSKudkr
awGU&bJtBuD;pm;puf,EÅ&m;rsm;?x&yfum;BuD;rsm;?
&xm;pufacgif;rsm;ESifh'kwd,urÇÇmppfBuD;tNyD;wGifBuD;rm;aoma&eHwif
oabFmBuD;rsm;?ukefaowÅmwifoabFmBuD;rsm;rSmomawGU&NyD; 'D;Z,fvf\
tjrifESifhvkH;0qefYusifbufudkzefwD;&if; urÇÇmhpD;

yGm;a&;topftwGif;xkwfukefrsm;udkaps;aygaygESifhjzefYjzL;EdkifatmiftvkH;t&if;vdkufukefx
kwfvkyfjcif;udka&S;urBuKHzl;aom
yrmPESifhwpfae&mwnf;wGifpkNyKHvkyfudkifaeNyDjzpfonf? (qar;vf?2010)/

128 Maschinenfabrik Augsburg 129 Heinrich von Buz 130 Friedrich Alfred Krupp
131 Solidarismus: Naturliche wirtschaftlifhe Erlosung des Menschen

puftopfudkpD;yGm;jzpfjyKvkyfa&;onf
rlvuarQmfrSef;xm;onfxufydkaES;auG;&m 1901ckukefqkH;csdeft
xd puftvkH;a&300jynfhatmifra&mif;&ay? (qar;vf?2010)/1903ckwGiff
'D;Z,fvfjzifharmif;ESifaom yxr
qkH;a&,mOf? a&eHwifoabFmti,fpm;AJef;',fvfonf uufpfyDtJefyifv,fESifh
aAmvf*gjrpftwGif;pwifckwf
armif;oGm;vmaeNyDjzpfonf/1904ckwGif 'D;Z,fvfjzifharmif;ESifaom
yxrqkH;vQyfppf"mwftm;ay;puf&kHudkuD;
tufAfwGifzGifhvSpfNyD; jyifopf\at*&ufwf132onf 'D;Z,fvfjzifharmif;ESifaom
yxrqkH;a&ikyfoabFmjzpfvm
onf/odkYaomf BuD;us,faomwdk;wufrSKonf 1912ck? zufAsL0,f&DvwGif(6800 dwt
ukefESifhc&D;onfwifoabFm)
'def;epf&Sf qvef;'Dtm133onf 'D;Z,fvftif*sifrsm;jzifharmif;ESifaom
yxrqkH;yifv,ful;oabFmjzpfvmcsdefwGif
a&mufvmonf/olruG,fvGefrDwpfESpftvdk 1912ckESpftv,fwGif
'D;Z,fvfu ]tcka&aMumif;avmurSm 'D;
Z,fvfeJYoGm;w,fqdkwJhBud,mwpfvkH;wdk;vmw,f/
'D;Z,fvfeJYoGm;wmuvGJvdkY igwdkYwjcm;bmrQrvkyfbl;vdkY tck
olwdkYae&mwdkif;rSmajymaeMuw,f} [krSwfcsufcsonf? ('D;Z,fvf?1937)/
odkYaomf ukef;vrf;,mOfrsm;?av,mOfrsm;ESifh
oabFmrsm;tm;pGrf;tm;ay;armif;ESifum v,fxGefpufrsm;?
&dwfodrf;a>cavSYpufrsm;ESifh v,fa&oGif;a&pkyfpufrsm;uJhodkY
pdkufysKd;a&;vkyfief;wm0efrsm;vTJajymif;&,l&if; t
aemufwdkif;v,f,mvkyfief;rS0efqGJwd&pämefrsm;ae&mudk
pwiftpm;xdk;0ifa&mufaeNyDjzpfaom twGif;avmif
tif*sifrsm;\t&Sdeft[kefESifhatmifjrifaerSKonf
a&aEG;aiGUacwfudktqkH;rowfEdkifay/aemufxyfy"mea&GUvsm;
tm;wpfcku 19&mpkrukefcifrSmyifpD;yGm;jzpftokH;jyKí&vmNyDjzpf&m 4if;\
aemufxyfrHzGHUNzdK;wdk;wufvmrSKu 20
&mpkpufrSKvkyfief;wdk;wufrSKtrsm;tjym;udk zefwD;rnfjzpfonf/
þtvGefta&;ygaomwDxGifrSKonf a&aEG;aiGU
wm;bdkifjzpfum rMumrDrSmyif
BuD;oxufBuD;vmaeaomA[dk"mwftm;ay;puf&kHrsm;wGif vQyfppf"mwftm;xkwf
vkyfaom*sJef;ea&wmrsm;tm;vSnfhrnfh
omvGefaumif;rGefaomy"mea&GUvsm;tm;taeESifh tokH;awmfcHawmh
rnfjzpfonf/

vQyfppf"mwftm;
vQyfppf\tajccH*kPfowÅdrsm;ESifhed,mrrsm;udk
pepfwusoabmaygufem;vnfrSKonf 18&mpkaESmif;
ydkif;ESifh 19&mpkyxrq,fpkESpf6cktwGif;
Oa&myESifhtrJ&duJefodyÜHynm&Sifrsm;ESifh tif*sifeD,mtrsm;tjym;\
BudK;pm;tm;xkwfrSKrsm;tm;jzifh&&Sdvmjcif;jzpf&m udpö&yfrsm;pGmwGif
olwdkY\a&SUaqmifa&SU&GufvkyfaqmifcJhrSKrsm;
tm;todtrSwfjyKonfhtaeESifh tajccH&lyaA',l;epfrsm;udk
olwdkYtrnfrsm;ay;xm;onf/ xif&Sm;ausmfMum;mm
aom18&mpkordkif;rSwfwdkifrsm;xJwGif 1790jynfhvGefESpfrsm;twGif;
vltD;*sD*g;AmeD134(1737-1798)\ zm;ajc
axmufrsm;ESifhvufawGUprf;oyfrSKrsm; (4if;urSol\
rSm;,Gif;aom ]wd&pämefvQyfppf"mwf}qdkaomt,ltq)?
csm;vfZfatm*ufpfwiful;vrf135(1736-1806)\vQyfppftm;udkavYvmrSKrsm;
(,cktcgul;vrfonfvQyfppf"mwf
tm;\pH,l;epfjzpfonf)? tvDqJef'&kd;Adk;vfwm136(1745-1827)\
yxrqkH;vQyfppfbufx&DwnfaqmufrSK
(AdkYvfwfonfvQyfppftm;\,l;epfjzpfonf)wdkYyg0ifonf/
1819ckwGif [efpfc&pfpfcsJeftuf&Sfwuf'f137(1777-1851)u vQyfpD;\
oHvdkuf"mwftusKd;oufa&muf
rSKudkazmfxkwfawGU&Sdonf (,cktcgtuf&Sfwuf'fonf
oHvdkufpufuGif;\,l;epfjzpfonf)/1820jynfhvGefESpfrsm;
twGif; tef'a&;-rm&D;trfy,f138(1775-1836)u "mwfpD;ywfvrf;tjynfhwpfck\t,ltqudk
azmfxkwfum
vQyfpD;\oHvdkuf"mwftusKd;oufa&mufrSKudk
udef;*Pef;jzifhazmfjyonf(tJrf;yD,monfvQyfpD;\,l;epfjzpfonf)/
þ19&mpkapmapmydkif;&SmazGawGU&Sdcsufrsm;xJrS rnfonfht&mrQ
rdkif;u,fvfz,f&a';139(1791-1867)\vQyfppf
oHvdkufnSKdU,lrSKudk vufawGUprf;oyfjyrSKxufydkNyD;ta&;rygay? (ykH
5.9)/z,f&a';u&kd;&Sif;aomar;cGef;wpfckudk
tajzay;&ef&nfrSef;jcif;jzpfonf/tu,fítuf&Sfwuf'fvufawGUjyoonfhtwdkif;
vQyfppf"mwfuoHvdkuf"mwf
udknSKdU,lEdkifonfqdkvQif oHvdkuf"mwfuaum
vQyfppf"mwfudkrnSKdU,lEdkifbl;vm;/uRefawmfwdkYwGif
ol&SmazGawGU&Sd
cJhaomtajz\&ufpGJtwdtusESifh tajzudkolazmfjyxm;ykHtao;pdwfwdkY&Sdonf?
(Z,m;uGuf 5.9)/

132 Aigrette 133 Selandia 134 Luigi Galvani 135 Charles Augustin Coulomb 136 Alessandro Volta
137 Hans Christian Orsted 138 Andre’-Marie Ampere 139 Michael Faraday
(ykH 5.9)/ rdkif;u,fvfz,f&a';/vef'efNrKdU0Jvfurf;pmMunfhwdkufrS"mwfykH/

Z,m;uGuf (5.9)
vQyfppfoHvdkufnSKdU,lrSKudkz,f&a';&SmazGawGU&Sdcsuf
awmf0ifodyÜHwGifvufaxmufjzpfNyD;
rdrdbmomrdrdynmoif,lvmolz,f&a';onf[rf;z&Da';AD140(1778-1829)ESifhtrsm;

qkH;tvkyftwlwlvkyf&onf/a';ADonfum;bJefvQyfacgif;2acgif;udktenf;i,fjcm;xm;jcif;jzifhvQyful;
aMumif;jzpfay:rSKt
aMumif;yxrqkH;azmfjyaomodyÜHynm&SifjzpfumvQyfppfrdkYwm\
tajccHoabmw&m;taMumif;tMurf;zsif;azmfjycsufyg0if
onfhvQyfppf"mwftm;(vQyfppfoHvdkufvnfywfrSK)taMumif;ol\
yxrqkH;t"duokaoweudk1821ckwGifa&;om;xkwfa0
onf/z,f&a';onf1831ckwGifol\
vufawGUprf;oyfrSKtopfrsm;qufwdkufjyKvkyf&maemufqkH;1831ck?atmufwdk;bm17
&ufwGifvQyfppfoHvdkufnSKdU,lrSKudk&SmazGawGU&Sdonftxdqdkufa&mufonf/
olY&v'frsm;onfvufawGUprf;oyfonfhenf;vrf;
\
vkyf,lxm;aom&v'frsm;jzpfaernfudkpdk;&drfNyD;vQyfpD;tqufrjywfxkwfvkyfaeaomuGJjym;jc
m;em;onfhenf;vrf;tokH;jyK
umtNyD;owfprf;oyfrSKxyfvkyfonf/ z,f&a';u&v'frsm;udk1831ck?
EdkAJrf;bm24&ufwGifjyKvkyfaomawmf0iftoif;BuD;
\a[majymrSKwGifwifjyonf/]vQyfppftaMumif;vufawGUprf;oyfokawoejyKrSKrsm;}(z,f&a';?
1832)twGif;olazmfjyxm;
ykHonfatmufygtwdkif;jzpfonf-

a&SUujyKvkyfaomvufawGUprf;oyfrSKrsm;wGif0g,mBudK;rsm;wpfckESifhwpfckeD;uyfpGm
csxm;onf/nSKdU,laomtusKd;ouf

a&mufrSKvdktyfaomtcgnSKdU,lrnfhBudK;udkbufx&DESifhxdonf/odkYaomfxdawGUrSKvkyf
onfhtcsdefESifhrvkyfonfhtcsdefrsm;

wGifoD;oefYvkyfaqmifcsufwpfpkHwpf&mvkyf&efvdktyfvQifnSKdU,ljcif;udktjcm;enf;vrf;jzif
hxkwfvkyfonf/us,fjyefYaom
ysOfjym;rsufESmjyifay:wGifaMu;BudK;ay&SnftcsKdUudk W
tu©&mykHqGJqefYxm;um'kwd,ysOfjym;ay:wGifvnf;aemufaMu;

BudK;rsm;udkwpfykHpHwnf;qGJqefYxm;&mwpfckESifhwpfckuyfvdkufvQifBudK;rsm;ae&m
wdkif;wGifxdawGUrnfjzpfonf/ odkYaomf

Mum;xJwGifuwfxljym;wpfcsyfcHxm;onf/wpfzufu0g,mudkvQyfpD;wdkif;ud&d,mESifhqufNyD
;usefwpfzufu0g,mudk

bufx&DESifhqufonf/yxrysOfjym;udk'kwd,ysOfjym;bufqDa&TUcsdefwGiftem;eD;vmonfESifht
rQud&d,mvufwHvIyfvm
onf/aemufjyefa&TUcsdefwGifvufwHuajymif;jyefjyefoGm;onf/0g,mrsm;tm;yxrcsOf;uyfvdkufxd
kYaemufjyefcGmvdkufvkyf

jcif;jzifhvufwHwkefcgaernfjzpfaomfvnf;0g,mrsm;a&SUwdk;jcif;aemufqkwfjcif;rsm;&yfvdkufc
sdefwGifud&d,m\vufwH
onfrMumrDrSmyif4if;\rlvae&mrSmjyefa&mufaernfjzpfonf/

0g,mrsm;eD;uyfvmonfESifhtrQtnSKdUcH&aomvQyfpD;onfnSKdUaomvQyfpD;ESifhqefYusif
bufudkpD;onf/0g,mrsm;tm;

aemufqkwfvdkufonfESifhtrQtnSKdUcH&aomvQyfpD;onfnSKdUaomvQyfpD;ESifhwpfzufwnf;
udkpD;onf/0g,mrsm;Nidrfouf
aevQif tnSKdUcH&aomvQyfpD;r&Sdawmhay/
140 Humphry Davy
pufrSKpGrf;tifudkvQyfppf"mwftm;tjzpftoGifajymif;jcif;
(jyefvSefvQyfpD;xkwfvkyfjcif;)ESifhajymif;jyefjyefvkyfjcif;wdkYudk z,f&a';\
vufawGUo&kyfjyrSKu av;vHNyD;pGrf;tifodyfonf;rSKenf;aom
bufx&Drsm;tay:rSDcdk
ae&NyD; 4if;wdkY\uefYowfrSKcHae&aom vQyfppff"mwfudk
vufawGUxkwfvkyfjcif;ESifhtoGifajymif;jcif;rsm;jyKvkyfEdkif
NyDjzpfaomvrf;aMumif;udkzGifhvSpfay;onf/odkYaomf
þtvm;tvmudkpD;yGm;jzpft&Sdw&m;jzpfvmatmif pkaygif;
tm;xkwfrSKrsm;utoGifrajymif;Edkifcif
q,fpkESpfaygif;rsm;pGmjzwfoef;&OD;rnfjzpfonf/ Zl;vfAef;141 (1828-
1905)u ]yifv,fatmufrSvDY*f20,000}0w¬Kudkxkwfa0aomtcg
oluuufyfwifeD;rdkudk at&Gef;eufcfpftm;
]pGrf;tm;BuD;wJht&mwpfck&Sdw,f/tJ'gutrdefYemcHw,f/vsifjrefNyD;vG,fulw,f/
okH;wJh udpöwdkif;eJYvnf;udkufnD
w,f/uREfkyfoabFmay:rSmolrif;rlpdk;rdk;aewmyJ/
udpöt00oleJYyJNyD;apw,f/olutvif;a&mifay;w,f/taEG; "mwfay;w,f/uREfkyf\
pufrSKud&d,mawG&JU0dnmOfyJ/tJ'guawmhvQyfppf"mwfyJ}[k&Sif;jyaponf/
odkYaomf 1870
wGif4if;onf
odyÜH0w¬Komjzpfao;onf/vQyfppfudkBuD;rm;onfhyrmPESifhrxkwfEdkifao;ovd
k vQyfppfrdkYwmrsm;\
pGrf;&nfonf ao;i,faombufx&Drsm;uay;EdkifonfhpGrf;tm;jzifh tuefYowfcH&onf/
þaESmifhaES;MuefYMumrSKonf
tHhtm;oifhp&mvkH;vkH;raumif;ay/taMumif;rSmvQyfppf"mwfxkwfvkyfa&;?
4if;udkydkYvTwfa&;? 4if;tm;tyl?tvif;?a&GUvsm;rSKESifh
"mwkpGrf;tiftjzpftoGifajymif;vJa&;onf pGrf;tifwDxGif
qef;opfrSKrsm;twGif; NydKifbufuif;aompGrf;aqmifatmifjrifrSKudk
udk,fpm;jyKaomaMumifhjzpfonf/,ciftcg
rsm;u pGrf;tift&if;tjrpftopfrsm;ESifh y"mea&GUvsm;tm;topfrsm;tm;
owfowfrSwfrSwfvkyfief;wm0efrsm;
udkydkvsifjrefpGm? ydkaps;oufompGm odkYr[kwfydkpGrf;tm;aumif;pGm
vkyfEdkifatmifESifh 4if;wdkYtm; vuf&Sdwnf&SdqJ
xkwfvkyfrSKtpDtrHrsm;twGif; tvG,fwultokH;jyKEdkifatmif
'DZdkif;vkyfxm;jcif;jzpfonf?(om"utm;jzifh oD;ESH
BudwfqkHrsm;udk wd&pämefrsm;tpm;
a&bD;rsm;jzifhvSnfhjcif;jzpfonf)/qefYusifbuftaeESihf vQyfppfudktokH;jyKa&;
onfvkH;vkH;topfjzpfaom pepfwpfckudkwDxGifa&;?
zGHUNzdK;wdk;wufatmifvkyfa&;ESifh wyfqifwnfaqmufa&;vdk
tyfonf/xdkpepfu 4if;tm;vltrsm;wwfEdkifonfhtaetxm;wGif
tm;xm;pdwfcs&pGmxkwfvkyfEdkifa&;? tvSrf;
uGma0;aomc&D;wpfavQmuf vkHNcKHpdwfcs&pGmydkYvTwfEdkifa&;?
okH;pGJolwpfOD;csif;xHta&mufjzefYjzL;Edkifa&;?okH;pGJolvdk
vm;aom pGrf;tiftNyD;owfykHoP²mefudkjznfhqnf;Edkifatmif
xda&mufpGmtoGifajymif;Edkifa&;wdkY vdktyfonf/
vQyfppfudkpD;yGm;jzpfjyKvkyfa&;onf
tvif;a&mifydkaumif;aumif;&a&;&SmazGrSKESifhtwlpwifjcif;jzpfonf/
a&SUrSmawGUcJhNyD;jzpfonfhtwdkif;
a';ADuvQyful;aMumif;tusKd;oufa&mufrSKudk 1808ckwGifvufawGUjyocJhonf/
odkYaomf yxrqkH;vQyful;aMumif;tvif;a&mifudk 1844ck?'DqJrf;bmwGif
yvmhpf'vaumfefaumh'fwGif acwÅcP
rQxGef;nSdEdkifonf/xdkYaemuf 1848ck?EdkAJrf;bmwGif
vef'eftrsKd;om;tEkynmjycef;\ qif0ifwGifxGef;nSdonf/
1871ckwGifZufwD*&Jrf;142(1826-1901)u
yg&DrSodyÜHtuuf'rDwGif ]puftopf}143[koltrnfay;xm;onfh
yxrqkH;0g,mywfaomtm;rcsm'dkif;erdkudk wifqufjyoonf? (qlAGm144?1967)/
xdk'DZdkif;u tqkH;wpfaeYwGif
'dkif;erdkuxkwfvkyfaomvQyfppfjzifhpGrf;tm;ay;onfh
vQyful;aMumif;tvif;a&mifudkvrf;zGifhay;onf/1877ckrS
tpjyKumvQyful;aMumif;rsm;u yg&DESifhvef'efrSxifay:ausmfMum;aom
trsm;jynfolqdkif&mae&mrsm;udk t
vif;a&mifay;NyD; 1880jynfhvGeftv,fESpfrsm;wGif
4if;wdkYOa&myESifhtrJ&duJefNrdKUawmftrsm;tjym;odkY ysHUESHUoGm;
onf?(&SDUa*G;145?1888/abmif;0gZf146?1998)/ odkYaomf
vQyfpD;utzdkvQyfacgif;udkpm;ojzifh wnfNidrfaomvQyful;
aMumif;udkxdef;&ef
4if;wdkYwGifuGyfuJrSKvdktyfonf/vQyfacgif;rsm;onftaqmufttkHtwGif;tokH;jyK
&ef roifh
awmfovdk tokH;jyKNyD;vQyfacgif;rsm;udkjyefvnfjznfhwif;a&;uvnf;
t"duusaomtkyfcsKyfaxmufyHhrSKqdkif&mpdef
ac:rSKjzpfonf/(500 W)vQyful;aMumif;udk (50 m)jcm;NyD;ae&mcsxm;vQif
NrdKUwGif;vrf; (1 km)wdkif;twGufwpfESpf
vQif (15 mm)ESifh(9 mm)txl um;bJefvQyfacgif; (3.6 km)vdktyfrnfjzpfonf?
(*gYcfum147?1911)/
eef;BudK;rQif\awmufyrSKjzifh taqmufttkHtwGif;tvif;a&mifay;a&;
pl;prf;&SmazGrSKonf 1830jynfh
vGefESpfrsm;twGif;jyKvkyfaom 0g;&Jef'vm&l;148\
yvufweJrftacGESifhprf;oyfrSKrsm;rS tuf'qJefuol\yxr
qkH;wm&SnfcHonfh um;bJefeef;BudK;rQifrD;tdrfudkxkwfazmfjyoonfh 1879txd
q,fpkESpf4ckudkvTrf;NcKHonf?(tuf
'qJef?1880)/xdk&SmazGrSKwGif ,lau?jyifopf?*sm;reD?&yf&Sm?
uJef;e'gESifh ,lEdkufwufpwdwfpfrS xifay:ausmfMum;
aomfvnf; ,cktcgarYaysmufjcif;cH&onfh wDxGifol2'gZifcefYyg0ifonf?(ykyf?
1894/*gYpfum?1911/a[mif;0Jvf
141 Jules Verne 142 Z.T.Gramme 143 machine magneto-electrique produisant de courant continu 144 Chauvois
145 Figuier 146 Bowers 147 Garcke 148Warren de La Rue
ESifh&S&kd;'g149?1927/z&D;'JvfESifhtpfZf&D,,fvf150?1986/abmif;0gZf?1998)/
uRefawmfutenf;qkH; 1865ck
wGifjrifhrm;onfhav[me,fxkwfvkyf&ef rm;us&DtaiGUpkyfpufudkwDxGifcJhaom
[m;rJef&Sy&Jef;*s,fvf151udk
vnf;aumif;? rdrdokawoeudk1850wGifpwifcJhNyD; aemufqkH;1880wGif
um;bJefeef;BudK;rQifrD;tdrftwGuf
,laurSwfykHwif&,lcJhaom *sKd;Zufzf0D;vfqifqGrf;152(1828-1914)udkvnf;aumif;?
4if;wdkY\1875ckrSwfykH
wifu tuf'qJef\okawoewGiftajccHjzpfapcJhaom uae;'DtJefrsm;jzpfol
[Jef;e&D0kY'f0gY'fESifhrufof,l
tufAJefZf153udkvnf;aumif; azmfjyvdkygonf/ odkYjzpfvQif tuf'qJef\
pGrf;aqmifcsufrsm;u olYa&SUuyk*¾Kdvf
rsm;ESifh olESifhacwfNydKiftrsm;tjym;\aqmif&Gufcsufrsm;xuf
bmaMumifhtqrsm;pGmausmoGm;wmvJ/
tuf'qJefatmifjrifjcif;taMumif;&if;rSm tajy;NydKifyGJonf
tm;xm;&onfhyxrqkH;vQyfppfrD;vkH;&
&Sda&;oufoufr[kwfbJ vQyfppfrD;xGef;vif;a&;\
tm;xm;&aomvQyfppf"mwftm;xkwfvkyfjcif;? "mwftm;
ydkYvTwfjcif;ESifhrDwmzwfjcif;wdkYyg0ifonfh
vufawGUusaompD;yGm;a&;pepfwpf&yfvkH; aeom;wusjzpfapa&;yg
jzpfaMumif; oloabmaygufjcif;aMumifhjzpfonf? (z&D;'JvfESifhtpfZf&D,,fvf?
1986/ qar;vf?2005)/tusKd;
quftjzpf vQyfppfvkyfief;BuD;wpf&yfvkH;zefwD;jzpfay:a&;udk
19&mpkqef;opfwDxGifrSK\tjcm;rnfonfhudpö
xufrqdkomvGefvsuf vlwpfOD;wnf;\tjrifuwGef;tm;ay;armif;ESifjcif;jzpfonf/4if;u
enf;ynmpdefac:
rSKrsm;udkwduspGmcGJjcm;a&G;xkwfjcif;?ZGJeyJBuD;aom
ynm&yfaygif;pkHokawoeESifhzGHUNzdK;wdk;wufa&;tm;jzifh 4if;wdkY
tm;ajz&Sif;jcif;ESifh &v'ftjzpfxGufay:vmaomwDxGifqef;opfrSKrsm;udk
aps;uGuf0iftokH;jyKrSKtjzpftvsift
jrefajymif;vJay;jcif;wdkY vdktyfonf?
(*sJvf?1937/*sKd;Zufzfqif?1959)/vQyfppfrD;oD;vkH;ESifh *sJef;ea&wmtBuD;
pm;rsm;wDxGifoltjcm;acwfNydKifrsm;&Sdaomfvnf; tuf'qJeffwpfOD;wnf;rSmom
NyD;jynfhpkHonfhpepftay:tjrif
aum? xdkpepfwpfckvkH;tvkyfvkyfatmifvkyfEdkifonfh oEdé|
mefpdwfESifhqGJaqmifpnf;&kH;Edkifonfht&nftaoG;aum
ESpfrsKd;pvkH;&Sdonf?(Z,m;uGuf 5.10/ykH 5.10)/
þtcsufudkrnfolrQrjiif;Edkifay/tuf'qJeffonf
xl;cRefajymifajrmufpGmwDxGifÓPfaumif;&kHomru tvkyftvGefvkyfoljzpfonf?
( ol\pdwfudktvkyfüESpfjrSKyfxm;EdkifrSKudk ausmfvGefEdkifaomt&monf
ajymprSwf
jzpfavmufatmif ol\
&kyfydkif;qdkif&mcHEdkif&nf&SdrSKjzpfonf)/qifjcifwkHw&m;&SdNyD;
tvkyfrSmpl;pl;pdkufpdkufESpfjrSKyf
xm;wwfaom wDxGifolwpfOD;\pdwf"mwfESifh
oHo,jzpfzG,fawmif;qdkcsufrsm;ESifh udk,fhig;csOfudk,fcsOfonfh
vlpm;rsKd;\pdwf"mwfqdkonfh ol\0da&m"djzpfaeaomt&nftaoG;rsm;u
olESifhtvkyftwlvkyfolrsm;tm; vIHU
aqmfrSKjzpfapovdk olESifhuif;uGmrSKvnf;jzpfaponf/xdkYtjyif xdkacwf\
tcsrf;omqkH;pD;yGm;a&;vkyfief;&SifBuD;
tcsKdU\&uf&ufa&ma&mb@maiGtaxmuftyHhr&SdcJhvQif
olþrQavmufrsm;jym;pGmpGrf;aqmifEdkifrnfr[kwfay/
odkYaomf olonfþ&if;ESD;jrSKyfESHrSKudk tusKd;&SdpGmtokH;cs&if; ol\
rJef;vdkygYcfvufawGUprf;oyfcef;utawG;tac:
t,ltqtopfESifh a&G;cs,fp&mtopftrsm;tjym;ukd pl;prf;&SmazGEdkifcJhojzifh
20&mpkudkzefwD;Edkifatmif 4if;
wdkY\qef;opfwDxGifrSKrsm;u trsm;tjym;vkyfaqmifay;cJhMuaom
okawoeESifhzGHUNzdK;rSKtzGJUtpnf;rsm;\ a&SU
ajy;wpfa,muftjzpf xdkufwefpGmtjrifcH&jcif;jzpfonf/
1879ck? atmufwdk;bm21&ufwGif tuf'qJef\
um;bJeftjzpftoGifajymif;xm;aom tyfcsnfBudK;
eef;BudK;rQifonf jrifhrm;pGmav[me,fjyKvkyfxm;rSKtwGif;
yxrqkH;wm&SnfcHtuf'qJefrD;oD;vkH;rS wnfNidrfaom
tvif;a&mif xGef;vif;a0jzmaponf/ 1879ck'DqJrf;bm31&ufwGif
olYvufawGUprf;oyfcef;?teD;tem;vrf;rsm;
ESifhrD;&xm;blwm&kHwdkYudkrD;xGef;&if; EsLU*smpD?rJef;vdkygYcfwGif
olYrD;oD;vkH;topf100udkvufawGUo&kyfjyonf/yxr
qkH;rD;oD;rsm;onf xda&mufrSKtvGefnHhaomrD;oD;rsm;jzpfaomfvnf;
4if;wdkY\pGrf;aqmifrSKonf tjcm;acwfNydKif
tvif;Zmpfjrpfrsm;\pGrf;aqmifrSKrSeforQxuf
ydkaumif;onf/4if;wdkYu"mwfaiGUZmrD;vkHk;rsm;xuf 10qydkvif;NyD;
za,mif;wdkifxuftq100ydkvif;onf/rD;vif;a&;wGif
þBuD;rm;aoma&SUodkYwdk;wufvmrSKonf pufrSKvkyfief;
acwfrDa&;ESifh vlYb0t&nftaoG;ydkjrifhvma&;wdkYtwGufta&;ygrSKwGif
ydkrdkaumif;rGefaom y"mea&GUvsm;tm;
rsm;azmfxkwfawGU&SdrSKxuf ravsmhay/

149 Schroeder 150Friedel and Israel 151 Hermann Sprengel 152 Joseph Wilson Swan
153 Henry Woodward and Matthew Evans

Z,m;uGuf (5.10)
tuf'qJef\vQyfppfpepf
1878ck 'DqJrf;bm18&ufwGif EsLUumhpfq,fvf-atmfef-
wdkif;wGif*sKd;ZufzfqGrf;vufawGUo&kyfjycJhaomyxrqkH;wm&SnfcH
vQyfppfrD;vkH;onf aemuf10vtMumwGif tuf'qJefrSwfykHwifaom ol\
ydkwm&SnfcHonfhvQyfppfrD;vkH;twdkif;t"duus
aomtpdwftydkif;rsm;twlwljzpf&m yvufweJrfcJ0g,mrsm;ESifh
um;bJefeef;BudK;rQifrsm;jzpfonf?(vQyfppfaumifpD?1973/
abmif;0gZf?1998)/odkYaomf qGrf;\eef;BudK;rQifrsm;u
ckcHtm;tvGefedrfh(<15)ojzifh4if;wdkYtm;BuD;rm;aomyrmPESifht

okH;jyKrSKonftvGefedrfhaomAdkYESifh4if;urSwpfqifhtvGefjrifhrm;aomvQyfpD;ESifhBuD;r
m;aomvQyfppfBudK;rsm;vdktyfonf/xdkYt

jyiftuf'qJefrwdkifrDrD;oD;rsm;onftwef;vdkufqufNyD;'dkif;erdkrSwdkuf&kdufvQyfpD;jzifhvif;j
cif;jzpfírD;vkH;wpfvkH;csif;ydwfí
r&bJpepfwpfckvkH;wpfNydKifeufydwfrSom&onf/
pD;yGm;a&;t&&SifoefEdkifrnfhpepfonfAdkYwpforwfwnf;jzpfaompepft
wGif;ckcHtm;jrifheef;BudK;rsm;udktNydKifqufjcif;jzifh"mwftm;okH;pGJukefusrSKtenf;qkH;j
zpfatmifvkyf&rnfjzpfaMumif;tuf'
qJefuoabmaygufonf/
þem;vnfabmaygufrSKonfxdkacwfxdktcguenf;ynmqdkif&mtrsm;oabmqE
´ESifhajzmifhajzmifhBuD;qefYusifaeonf?
(*sJvf?1937)/odkYaomf&kd;&Sif;aomESKdif;,SOfcsufucsOf;uyfrSKykHpH2ck\
vufawGUususjzpfay:vmaomtusKd;qufudkoufao
jyonf/tuf'qJefrwdkifrDjyKvkyfaeusykHpHjzpfaom(100 W)ESifh(2)&SdaomrD;vkH;onf(7
A)vdktyfonf/tuf'qJefa&G;cs,f
aom(140 )onf (0.85 A)omvdkojzifh aMu;BudK;rsm;ukefusp&dwftBuD;tus,favsmhusaponf?
(rm;wif?1922)/
1879ck at;y&,fvfv12&ufwGifwifoGif;aomol\
rlydkifrSwfykHwifavQmufvTmwGiftuf'qJefu ]þuJhodkYckcHtm;jrifh

aomrD;vkH;rsm;tokH;jyKjcif;jzifhBuD;rm;aomyifraMu;BudK;vdktyfavmufatmifrD;oD;tm;vkH;
\pkpkaygif;'PfcHEdkifrSKedrfhvGef;

onfhtrSwfodkYusonftxdrjzpfapbJvQyful;aMumif;trsm;tjym;uRefawmfae&mcsxm;Edkifonf/
qefYusifbuftaeESifh
tvGefyiftoifhtwifhjzpfaomt&G,ftpm;&SdonfhyifraMu;BudK;uRefawmftokH;jyKEdkifonf}
[kazmfjyonf?( tuf'qJef?
1880)/xdkYtjyif tkrf;\ed,mr154utuf'qJef\pHcsdefpHnTef;onf(118 V)omvdkonf[kjy|mef;&m
xdkAkd;vfwpfcsf
(110-120 V)onfajrmuftrJ&dum(ESifh*syef)pHtjzpf,ckwdkif&yfwnfaeqJjzpfonf/Oa&myurl( 240
V)okH;aeqJjzpfonf/

odkYaomfxifjrifcsufuwnDwnGwfwnf;jzpfcJonf/uRefawmfu[sLUZf155(1983)ESifhoabmwlonf/
[sLUZfu ]tuf'qJef

onfpdwful;xJwGif&kyfvkH;ay:atmifawG;MunfhEdkifolESifhpepfrsm;BuD;xGm;wdk;wufvmrS
KESifhywfoufqufET,faeaomjyó
emrsm;udkoEdé|mefpdwfjzifhajz&Sif;olvkH;0OókHjzpfonf..tuf'qJef\
tawG;tac:t,ltqrsm;onftrsKd;rsKd;uGJjym;jcm;

em;aeaomtaMumif;tcsufrsm;ESifhtpdwftydkif;rsm;tm;aygif;pnf;NyD;&nf&G,fcsuf&Sdaomvrf;a
Mumif;nTefjycsufay;Edkif

avmufatmiftm;aumif;aompnf;&kH;a&;tajccHoabmw&m;rsm;&SmazGawGU&SdvdkaomolYqE
´rSxGufay:vmjcif;jzpfonf}
[kqdkonf/odkYaomfz&D;'JvfESifhtpfZf&D,,fvf(1986)u]þpepf\
NyD;jynfhpkHrSKonf&nf&G,fcsuf&SdaompepfcsOf;uyfrSKaMumifh
qdkonfxuf
enf;ynmpGrf;aqmifatmifjrifrSKrsm;ESifhb@ma&;t&if;tjrpfrsm;uESif;tyfaomtcGifhtvrf;rsm;rSa
y:xGuf
vmaom&v'fomydkjzpfonf}[kaumufcsufcsonf/

(ykH 5.10)/rJef[ufwJefatmufydkif;wGifol\
yxrqkH;ausmufrD;aoG;avmifpmokH;vQyfppf"mwftm;puf&kHpwif
vnfywfaom1882ckrSawmfrf;rufpfattuf'qJef/(vTwfawmfpmMunfhwdkufrS"mwfykH)
154 Ohm’s law 155 Hughes

wm&SnfcHaomrD;vkH;onf tprQom&Sdao;onf/
4if;udkazmfxkwftNyD;3ESpftwGif; tuf'qJefueef;BudK;
rQifrsm;ESifhrD;tdrfrsm;twGuf rSwfykHwiftopf90eD;yg;rQxyfavQmuf&m 60onf
ruf*feufwdk odkYr[kwf'dkif;erdk-
vQyfppfpufrsm;ESifhqdkifí 14ckonf rD;xGef;a&;pepfESifhqdkifum 12ckonf
vQyfppf"mwftm;jzefYjzL;a&;ESifhqdkifNyD; tck10onf vQyfppfrdkYwmrsm;?
vQyfppfrD;wmrsm;ESifhqdkifonf?
(awmfrf;rufpftuf'qJefpmwrf;rsm;?2015)/wpfNydKif
wnf;rSmyif olESifholYvkyfom;rsm;u þtawG;tac:t,ltqrsm;udk
wu,fht&Sdw&m;rsm;tjzpf tHhtm;oifh
zG,faumif;avmufatmif wdkawmif;onfhtcsdefumvtwGif;
toGifajymif;onf/[dk;bifAdkif;t'yfcf&Sd tuf'
qJef\vef'efurf;yeDuwnfaqmufaom yxrqkH;vQyfppf"mwftm;ay;puf&kHonf
1882ck*sJef;EsL0,f&D12&uf
aeYwGifvQyfppf"mwftm;pwifydkYvTwfonf/xdkwpfESpfwnf;
pufyfwJrf;bm4&ufwGifpwifvnfywfaomEsLUa,mYcf
\yg;vfpx&dpuf&kHonf
yxrqkH;trJ&duJeftylpGrf;tm;puf&kHjzpfonf/4if;zGifhvSpfNyD;wpfvtMumwGif
4if;uNrdKU
awmfb@ma&;&yfuGufwGif vQyfppfrD;oD;1,300vkH;cefYudkrD;ay;NyD;
wpfESpftMumwGif rD;oD;aygif;11,000ausmfudk
rD;BudK;qufonf/
uRefawmfYtaeESifh wu,fht&Sdw&m;2ckonf
rSwfavmufom;avmufjzpfonf[kjrifonf/ yxrwpfck
rSm xdk;xGif;odjrifrSKrsm;ESifhtNyD;owfvkyfief;\
t&nftaoG;wdkYaygif;pyfrSKu tuf'qJef\pepfudkþrQatmifjrif
NyD;þrQNyD;jynfhpkHatmifvkyfEdkifojzifh xdkpepf\
tajccHowfrSwfcsufabmifrsm;onf,cktxduRefawmfwdkYESifhtwl
&Sdaejcif;jzpfonf/a0zefrSKrsm;ESifhar;cGef;rsm;&Sdaevifhupm; (Z,m;uGuf5.10
&I) þuJhodkYpepfwpfckudk vufrGef
rqG161'DZdkif;vkyf&jcif;\ &IyfaxG;ayGvDrSKESifhcufcJeufeJrSKudk
em;vnfolrsm;u þpGrf;aqmifcsufudktpOftNrJt
odtrSwfjyKonf/tBuD;us,fqkH;jzpfzG,f&Sdonfh csD;usL;*kPfjyKrSKonf
atrD;vf&m;oaemif156xHrSvmonf/ ol
onf*sm;reDEdkifiH\ tBuD;us,fqkH;vQyfppfud&d,mwefqmyvmrsm;jyKvkyfonfh
AEG157udkwnfaxmifoljzpfovdk
Oa&myvQyfppfpufrSKvkyfief;udk OD;pD;a&SUaqmifaeoljzpfonf/
1881ckyg&DvQyfppfjyyGJwGif cif;usif;jyorSKudkawGU
jrifNyD;aemuf ol\txiftjrifBuD;rSKudk 1908ckwGifjyefajymif;ajymjyonf-
tuf'qJef\
vQyfppfrD;xGef;vif;a&;pepfonfwu,fhatmufqkH;tao;pdwftxdvSypGmawG;ac:pdwful;xm;onfhpe
pf
jzpfonf/ca&apYwGif;uswGufcsufazmfxkwfxm;ykHrSm
tNrdKUNrdKUte,fe,frSmq,fpkESpfrsm;pGmMumatmif prf;oyfxm;bd
onfhtvm;jzpfonf/rnfonfhyvwfayguf?cvkwf?'PfcHBudK;?rD;oD;acgif;rQ odkYr[kwf
pepfwpfckvkH;jynfhpkHoGm;apzdkYvdk
tyfonfht&mbmwpfckrQvpf[mraeay/"mwftm;xkwfvkyfrSK?
"mwftm;wnfNidrfatmifxdef;odrf;rSK? "mwftm;jzefYjzL;
a&;aowÅmrsm;ESifh0g,mBudK;qufoG,frSK?tdrfrsm;ESifhcsdwfqufrSK?
rD;wmrsm;wyfqifrSKpojzifhtppt&m&monftHHhMozG,f

uRrf;usifvdr®mrSKESifhrESKdif;,SOfEdkifonfhÓPfxufjrufxl;cRefrSKvu©Pmrsm;udkjyoaeonf
?('dkif;,mESifhrm;wif?1929)/
'kwd,t&Sdw&m;u 'DhxufyifydkNyD;rSwfavmufom;avmufjzpfzG,f&Sdonf/
tuf'qJef\vuf&mu t
vGefus,fjyefYum tajccHusonfhwdkifatmif 4if;wpfckwnf;u
NyD;jynfhpkHNyD;a&&SnfwnfwHhum xda&mufrSK&Sdaom
acwfrDvQyfppfpepfwpfckzefwD;Edkifatmif
vkHavmufrSK&Sdrnfr[kwfay/vdktyfaomwDxGifqef;opfrSKtm;vkH; t
vGefwdkawmif;aomumvtwGif; (tm;vkH;eD;yg;
tHhbeef;1880jynfhvGefESpfrsm;twGif;)aeom;wusjzpf&rnfom
ru toifhjrwfqkH;eD;eD;
taetxm;twGif;rSmjzpf&efvnf;vdkonf/tESpf120ausmfMumvmNyD;csdefrSmyifuR
efawmf
wdkY\ae&mwumysHUESHUvsuf&SdaomvQyfppfpepfrsm;\
ta&;BuD;tpdwftydkif;rsm;jzpfonfh a&aEG;aiGUwm;bdk*sJef;e
a&wmrsm;?x&Jefpfazmrf;rmrsm;ESifh AkdYtm;jrifhjyefvSefvQyfpD;
(AC)ydkYvTwfrSKwdkYonf xda&mufrSKrsm;?pGrf;&nfrsm;ESifh
tm;xm;,kHMunf&rSKrsm;wGif wdk;wufrSKrsm;&Sdvmaomfvnf; 4if;wdkY\
tajccH'DZdkif;ESifh*kPfowÅdrsm;onf ,cifu
twdkif;wpfykHpHwnf;&SdaeqJjzpf&m 4if;wdkYtm;rlvwDxGifolrsm;onf
olwdkYzefwD;cJhaomy"meoHpOfay:u aemuf
qkH;ay:tajymif;tvJrsm;udk tvG,fwulrSwfrdod&SdEdkifonf/
rD;oD;rsm;udk (1930jynfhvGefESpfrsm;twGif;aps;uGufxJa&mufvmaom)
rD;acsmif;rsm;uausmfwufum
rsm; rMumrDuydkxda&mufaom tvif;Zmpfjrpfrsm;(qdk;'DtJrftaiGU?
qm;vfzmrD;tdrf?tvif;vTwf'dkif;tk'frsm;)xGuf
ay:vmaomfvnf; 1880jynfhvGefESpfrsm;uwnf;u
pepftwGif;tcsuftcsmtpdwftydkif;wpfckjzpfaom vQyf
ppfrdkYwmrsm;url wpfurÇÇmvkH;vQyfppfpepf\ ,cifxufyifydktokH;rsm;aom
tpdwftydkif;rsm;jzpfvsuf&Sdonf/xdkY
aMumifhyif uRefawmfu oD0&Dt&vQyfppf\tvGefBuD;rm;aomtvm;tvmudk
ae&mwumwGifpD;yGm;a&;ESifhvlrSK
a&;t&Sdw&m;tjzpftoGifajymif;ay;aom tuf'qJef\vuf&mr[kwfaomfvnf;
tcsuftcsmusaomwDxGifrSK
156 Emil Rathenau 157 Allgemeine Elektrizitats Gesellschaft (AEG)

4ckjzpfonfh a&aEG;aiGUwm;bdkifrsm;?x&Jefpfazmfrf;rmrsm;?
vQyfppfrdkYwmrsm;ESifhACtokH;jyKNyD;vQyfppf"mwftm;ydkYvTwf
jcif;wdkYtay: ydkteD;uyfMunfhoifhonf/
a&aEG;aiGUtif*sifrsm;\ jrifhrm;aomj'yfxk^pGrf;tm;tcsKd;ESifh 4if;wdkY\
tuefYtowf&SdaompGrf;tm;ESKef;
xm;rsm;taMumif; uRefawmfwifjycJhNyD;jzpfonf/tvkH;txnfBuD;rm;NyD;
pGrf;&nfxda&mufrSKtawmfyifenf;aom
þy"mea&GUvsm;tm;rsm;onf csm;vfZfyg;qifZf (1854-1931)u ydkao;NyD;
ydkayghyg;um pGrf;&nfxda&mufrSKydk
aumif;aoma&aEG;aiGUwm;bdkifrsm;udk 1884ckwGifrSwfykHwifNyD;
(yg;qifZf?1936) rsm;rMumrDrSmyif pGefYypfjcif;cH&
onf/yg;qifZf\urf;yeDu 1888ckwGif EsLUumhpfq,fvfpuf&kHwGif (75
kW)wm;bdkifwpfvkH;wyfqifNyD; wpfqifh
wufum *sm;reD\tJvfbmzJvf'f158puf&kHwGif (1 MW)wm;bdkifwpfvkH;udk
1900jynfhESpfwGifwyfqifonf/yxr
urÇÇmppfBuD;rwdkifrD yg;qifZf\tBuD;qkH;pufonf 1912ckwGif
&Sum;*dküwyfqifaom(25 MW)&Sdpufjzpfonf?(q
ar;vf?2005)/a&aEG;aiGUtif*sifrsm;u (rpm)&m*Pef;tenf;i,fxuf
ydkjrefatmifvnfEdkifjcif;&Sm;yg;cdkuf acwf
opfwm;bdkifrsm;u (3,600 rpm)txda&mufNyD; (34 MPa)txd&Sdaomzdtm;ESifh
a&aEG;aiGU(600 HC)txd&Sdaomtyl
csdefatmufrSm tvkyfvkyfEdkifjcif;jzifh pGrf;&nfxda&mufrSK (43%)txd&onf?
(wjrL;vJef159?2001/ qm;um160?
2015)/4if;wdkYudk uD;vdk0yftenf;i,frS (1 GW)ausmftxdwnfaqmufEdkifojzifh
pGefYypftyludkvQyfppftjzpf t
ao;pm;toGifajymif;jcif;rS EsL;uvDtmpGrf;tm;puf&kHrsm;rS
BuD;rm;aomwm;bdk*sJef;ea&wmBuD;rsm;txd trsKd;pkH
aompD;yGm;a&;tcGifhtvrf;rsm;udk jznfhqnf;Edkifonf/
x&Jefpfazmfrf;rsm;onf acwfopfurÇÇmtwGuftokH;trsm;qkH;jzpfNyD;
r&SdvQifrjzpfoavmufjzpfaomf
vnf; trsm;jynfoltm&kHtpdkufrcH&onfh ud&d,mNydKifyGJvkyfvQif
EdkifEdkifonf? (udkYvfwfrJef161?1988)/rsm;aom
tm;jzifh (ajratmuf?taqmufttkHtwGif;?NcHpnf;&kd;tjrifhaemufbuf)
rjrifuG,f&mwGif&Sdum? rvIyfr,Suft
oHrxGufbJ4if;u ukefusp&dwfenf;onfh A[dkucsKyfudkifaom
vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfrSKrsKd; ay:aygufvm
atmifvkyfay;onf/puf&kHrsm;rSokH;pGJolrsm;xHta&muf
tapmqkH;wdkuf&kdufvQyfpD; (DC)ydkYvTwfrSKonf tuefYt
owf&SdaomvufvSrf;rDrSKom&Sdonf/
wpfpwk&ef;rdkif4ykH1ykHe,fedrdwfxufausmfNyD;
vQyfppf"mwftm;ydkYvTwfrSKonf
BuD;rm;aomBudK;rsm;wyfqifa&;vdktyfaprnfjzpf&m
ZD;rJef162(1882)u]xdkBudK;BuD;rsm;onfvrf;ab;yvufazmif;
atmufrSusOf;ajrmif;aom vrf;aMumif;rsm;twGif;r0ifqHhawmhojzifh
ukefusp&dwfrsm;onfh ajratmufvrf;
aMumif;rsm;wnfaqmufa&;vdktyfaprnfjzpfonf}[kaumufcsufcsonf/
wpfckwnf;aoma&G;cs,f&efaemufenf;
vrf;onf tuefYtowf&Sdaom e,fajrudkomtokH;awmfcHrnfh
"mwftm;cGJ&kHtajrmuftjrm;aqmufvkyfa&;jzpf
&menf;vrf;2rsKd;pvkH;onf ukefusp&dwftvGefrsm;aomenf;vrf;rsm;jzpfonf/
(AC)x&Jefpfazmfrf;rmrsm;u ukef
usp&dwfenf;NyD; ,kHMunftm;xm;avmufonfh ajz&Sif;enf;udkay;onf? (Z,m;uGuf
5.11)/
Z,m;uGuf(5.11)

vQyfppf"mwftm;toGifajymif;jcif;ESifh"mwftm;ydkYvTwfrSKrS"mwftm;aysmufqkH;rS
Krsm;
vQyfppf"mwftm;udkxda&mufrSKt&SdqkH;xkwfvkyfEdkifNyD;
AdkYtm;edrfhtokH;jyKrSKtjzpf tqiftajyqkH;toGifajymif;Edkifonf/odkY
aomf"mwftm;ydkYvTwfrSKtwGif;"mwftm;aysmufqkH;rSKonfydkYvTwfaomvQyfpD;\
2xyfudef;twdkif;jrifhwufjcif;jzpfojzifhxdk

aysmufqkH;rSKrsm;udkuefYowf&eftwGufAdkYtm;jrifhtokH;jyKjcif;onftaumif;qkH;jzpfonf/
x&Jefpfazmfrf;rmrsm;onft0ifvQyf
ppf\
AdkYudkavQmhjcif;odkYr[kwfwdk;jcif;jzifhvQyfpD;wpfckudkaemufwpfcktjzpftoGifajymif;Ed
kif&m þodkYvkyf&mwGiftvGefus,f

jyefYaomAdkYtedrfhtjrifhwpfavQmufpGrf;tifqkH;&IH;rSKr&SdoavmufeD;eD;jzifhvkyfEdkifj
cif;jzpfonf?([m;vdk163?2012)/&&SdaomtusKd;
aus;Zl;udk&kd;&Sif;aomwGufcsufrSKu o&kyfjyEdkifonf/
ydkYvTwfaomvQyfppfpGrf;tm;onf vQyfpD;ESifhAdkY\ajrSmufv'fjzpfonf?
(watt=amperes _volts)/ AdkYonfvQyfpD;ESifhckcHtm;\ajrSmufv'fjzpfonf?(tkrf;\ed,mrt& V=A)/
odkYjzpfí pGrf;tm;onf
A2jzpfonf/

þodkYjzifh"mwftm;aysmufqkH;rSK(ckcHtm;)onfAdkY2xyfudef;ajymif;jyeftwdkif;usqif;onf/
AdkYudk10qjrSifhvdkufonfESifhvQyfppfudk

wpfrsKd;wnf;aomESKef;xm;ESifhydkYvTwfcsdefwGifBudK;ay:rSckcHtm;onf1^100jzpfvmonf
/xdktcsufu jzpfEdkiforQtjrifhqkH;AdkYudk

tpOftNrJaxmufcHonf/odkYaomfvufawGUwGif4if;tm;wdk;jrSifha&;udk(u&kd;em,dkpD;rSK164?
wdk;jrifhvmaomvQyfumvdktyfcsufrsm;?

wm0gwdkift&G,ftpm;uJhodkY)tjcm;pOf;pm;p&mtcsufrsm;uuefYowfonf/odkYaomf,cktcgAdkY
tm;jrifhESifhtxl;AdkYtm;jrifh"mwf
tm;ydkYvTwfa&;vdkif;rsm;udk(240-750 kV)wGif
7%xufavsmhenf;aomaysmufqkH;rSKjzifhykHrSefjyKvkyfaeonf/
158 Elberfeld 159 Termuehlen 160 Sarkar 161 Coltman 162 Siemens 163 Harlow 164 corona discharge

a&SUrSmawGUcJhNyD;jzpfonfhtwdkif; x&Jefpfazmfrf;rmrsm;onf
z,f&a';&SmazGawGU&SdcJhaomobm0jzpfpOf
wpfckjzpfonfh vQyfppfoHvdkufnSKdU"mwfESifhtvkyfvkyfjcif;jzpf&m
4if;wdkYjzpfxGef;ay:aygufvmrSKonf xdk;azmuf
ausmfvTm;onfhwDxGifrSKwpfck\&v'fr[kwfbJ z,f&a';\
xdk;xGif;odjrifrSKtay:tajccH&if; wjznf;jznf;jyKjyif
rGrf;rHvmrSK\&v'fomjzpfonf/vl;qDtJefa*gvmh'f165(1850-
1888)ESifh*Ref'D*pfbfZf166wdkY\MoZmoufa&mufrSK&Sd
onfhapmapmydkif;'DZdkif;onf 1883ckwGifpwifxGufay:vmNyD;aemuf
[ef*J&DtJeftif*sifeD,m3a,mufu tvkH
ydwfoHtlwdkiftokH;jyK&if; 4if;udkwdk;wufjyKjyifonf/odkYaomf
uRefawmfwdkY,aeYtxdtokH;jyKaeaom ud&d,m\
a&SUajy;ykHpHudk 1885ckwGifazmfxkwfolonf 0ufpfwifa[mufpf\
trSKxrf;i,f&G,foltif*sifeD,m0D;vf,rfpwJef;
vD167(1858-1916)jzpfNyD; 4if;ud&d,monf
"mwftm;ay;puf&kHrSAkdYtm;jrifhatpDudk txdkuftavsmufenf;aom
aysmufqkH;rSKESifhydkYvTwfEdkifovdk xdk"mwftm;udk
tdrfokH;ESifhpuf&kHokH;tjzpf AkdYtm;edrfhESifhjzefYjzL;Edkifonf?
(udkYvfwfrJef?
1988)/
vQyfppfpepftopfrsm;\tjcm;aomtpdwftydkif;rsm;vdkyif
x&Jefpfazmfrf;rmrsm;\pGrf;aqmif&nfrsm;ESifh
Adk;vfwpfcsfrsm;onf 19&mpk\vufusefESpfrsm;ESifh
yxrurÇÇmppfBuD;rwdkifrDtwGif; tvsiftjrefwkd;wufvm
onf/ þ&kd;&Sif;aomfvnf;wDxGifÓPfaumif;aomud&d,mtaMumif;
trJ&duJefvQyfppftif*sifeD,mtoif;BuD;
wGif 1912ckupwJef;vDajymMum;aomrdefYcGef;twGif;rS
olYrSwfcsufxufydkaumif;aomtuJjzwfcsufudk uRefawmf
ay;Edkifrnfr[kwfay-
þud&d,monfcufcJaomjyóemwpfckudk
þrQNyD;jynfhpkHNyD;þrQ&kd;&Sif;pGmajz&Sif;aom ajz&Sif;enf;wpfckjzpfonf/
4if;u"mwftm;xdef;nSda&;BudK;yrf;aompufrSKenf;vrf;tm;vkH;t&Suf&aponf/
4if;onf4if;xH&kwfjcnf;ay;aom?
odkYr[kwf4if;xHrS&kwfjcnf;,laomtvGefBuD;rm;aompGrf;tif0efxkyf0efydk;rsm;tm;
þrQoufaomifhoufomjzpfpGm?
þrQpdwfcsaocsmpGmESifhþrQpD;yGm;a&;wGufajcudkufpGmudkifwG,fEdkifonf/
4if;onftvGefyifBuHUcdkifawmifhwif;NyD;pdwf

cs&ojzifh,kHMunftm;xm;Edkifonf/þoHrPdESifhaMu;eDpkaygif;pyfaygif;twGif;rBuKHpzl;xl;u
Jaomtm;rsm;udkrnfrQ
oyf&yfydkifEdkifpGmcsdefnSdxm;ovJqdkaomftwGif;wGifjzpfysufaerSKtay:wpdk;wpdr
QoHo,0ifrnfr[kwfay?(pwJef;vD?
1912)/

x&Jefpfazmfrf;rmrsm;onf vQyfppfuGef&uftopfrsm;\
pHxm;tyfaom"mwftm;tjzpf atpDxGufay:
vma&;wGif r&Sdrjzpfvdktyfcsufjzpfonf/'DpDonf NrdKUawmf\
wpfpdwfwpfa'orsm;udk woD;wjcm;tokH;awmfcH
onfh tapmqkH;umvrsm;\uGef&uftao;pm;rsm;twGuf
usKd;aMumif;qDavsmfaoma&G;cs,frSKjzpfcJhonf/xdkYt
wl AdkYtm;jrifhatpD\vkHNcKHpdwfcs&rSKESifhywfoufNyD; jiif;y,fír&aom
pdk;&drfylyefrSKtcsKdUvnf;&SdcJhonf/ odkYaomf
xdk2csufpvkH;u tuf'qJef\wuf<uxufoefaom
atpDqefYusifa&;pnf;&kH;vIHYaqmfrSK rSefuefaMumif;oufao
rjyEdkifay/ 1887ckwGifpwifaomxdkvIHYaqmfrSKwGif (atpD\
touftEÅ&m,fay;EdkifrSKudko&kyfjyonfhtaeESifh) atpD*sJef;ea&wmrS(1
kV)"mwftm;ESifhqufxm;aomowÅKjym;ay:wGif
acG;avacG;vifhrsm;ESifhaMumifavaMumif
vGifhrsm;tm; "mwfvdkufaoatmifvkyfrSKrsm;ESifh pwJef;vD\tvkyf&SifjzpfNyD;
atpDudkaxmufcHol?trJ&dum\a&SU
aqmifpufrSKvkyfief;&SifBuD; a*smhcsf0ufpfwifa[mufpf168(1846-1914)tm;
yk*¾Kdvfa&;wdkufcdkufrSKrsm;yg0ifonf/
1889ckrSmyif tuf'qJefua&;om;&mwGif ]uRefawmfhyk*¾vduqE´uawmh
atpDtokH;jyKwmawGvkH;vkH;
ydwfypfvdkufzdkYygyJ/ tJ'gutEÅ&m,fvnf;rsm;ovdk
vdkvnf;rvdktyfygbl;..'gaMumifh xm0&wnfwHhrSKtwGuf
bmt&dyfvu©PmrQr&SdbJ touftdk;tdrfpnf;pdrftwGuf
tEÅ&m,ft&dyfvu©PmrSeforQtukef&SdwJh pepfrsKd;udk
tokH;jyKzdkY usKd;aMumif;cdkifvkHrSKbmwpfckrQ uRefawmfawmhrjrifbl;}
[kqdkonf? (tuf'qJef?1889)/ol\atpDqefY
usifa&;wGif
tuf'qJefutHhtm;oifhp&mr[mrdwfwpfa,mufudk ,lauEdkifiHwGifawGU&&m olonf
urÇÇmha&SU
aqmif&lyaA'ynm&Sifavmh'fuJvfAifjzpfonf/aemufwpfESpftMum tuf'qJefu
'DpDbufua&SUaevdkufajymae
cdkuf a';Apf'f(1991)u olbmaMumifhþuJhodkY&yfwnfovJ taumif;qkH;&Sif;jyonf/
a';Apf'f\tqdkt&tuf'
qJef\,kwÅd&SdykHray:onfhqefYusifaerSKonf
trSefu,kwÅd&Sdonf/trSefu'DpDtajccHpepftwGuf puftpdwft
ydkif;rsm;xkwfvkyfaom
olYpD;yGm;a&;vkyfief;twGuftaxmuftyHhjzpfap&efESifh
4if;urSwpfqifhusefaeao;aom
tpk&S,f,mrsm;a&mif;&Edkifa&;twGufjzpfonf [kqdkonf/ol\
qefYusifaerSK&kyfodrf;oGm;onfESifh y#dyu©vnf;
165 Lucien H. Gaulard 166 John D. Gibbs 167 William Stanley 168 George Westinghouse
&kwfjcnf;NyD;qkH;oGm;onf/
odkYaomf þxifay:ausmfMum;aom]pepfrsm;wdkufyGJ}wGif
ajrBuD;vufcwfrvGJonfhed*kH;csKyf&Sdonf/tajccH
&lyaA'uatpDbufvdkuf&m 1890aemufydkif;pepftopfrsm;onf atpDtajccHjzpfonf?
(1889ckwGif wdusNyD;
aps;aygaomatpDrD;wmrsm; pwiftokH;jyKjcif;utajymif;tvJudk
aemufxyftaxmuftyHhjyKonf/)1891ckwGif
,ltufpfNrdKUBuD;jyBuD;rsm;rD;xGef;rSK\ wpf0ufausmfudkaqmif&Gufaeaom
vuf&Sd'DpDpepfudk tuf'qJef\trSKxrf;
a[mif;csm;vfZftufpfb&uf'fvD169 1888ckwGifrSwfykHwifonfhvQyfajymif;puf\
aus;Zl;jzifh atpDodkYajymif;Edkif
onf/xdkvQyfajymif;pufaMumifh ydkrdkus,fjyefYaome,fajrtay:
azYpftrsm;AdkYtm;jrifhatpDudkydkYvTwfaecdkufvuf&Sd
'DpDxkwfvkyfaeaompufudk
qufNyD;tokH;jyKEdkifonf/AdkYtm;jrifhatpDwGifus,fysHUESHUvmrSKudk
1890jynfhvGefESpfrsm;
twGif; yrmPBuD;rm;aompDrHudef;BuD;tcsKdUu t&Sdeft[kefjrSifhay;&m
xdktxJwGifrD;oD;aygif;200,000ausmfudk
rD;ay;aom vef'efrS'ufwfzmh'fpuf&kHBuD;ESifh
Edkiftuf*&ma&wHcGefa&tm;vQyfppfpuf&kHrS byfzvdkNrdKUodkYqGJaom
urÇÇmhtBuD;qkH;atpDvdkif;wdkYyg0ifonf?
([ef;wmESifhb&kdif,JefY?1991)/1900jynfhwGif 3azYpfvQyfpD;okH;aomyxr
qkH;trsm;jynfolrD;ay;onfhpepfay:xGufvmum
tjrifhqkH;"mwftm;ydkYvTwfrSKAdkYonf 1900wGif(60kV)ESifh1913ck
wGif(150 kV)txdjrifhwufonf/þodkYjzifh
acwfrDvQyfppf"mwftm;xkwfvkyfrSKESifhydkYvTwfrSKwdkYwGifyg0ifzGJUp
nf;xm;
xm;aomtpdwftydkif;tm;vkH;onf yxrurÇÇmppfBuD;rwdkifrDrSmyif
aeom;wus&SdaeNyDjzpfonf/
pwJef;vD\x&Jefpfazmfrf;rmay:xGuftNyD;3ESpftMumwGif
epfuvmwJqvm170(ykH 5.11)u atpDjzifh
vnfywfaomyxrqkH;vufawGUusonfh azYpftrsm;
tif'yf&SJef(nSKdU"mwfokH;)rdkYwmudk rSwfykHwifonf?(acs;eD171?
1981)/odkYaomf vQyfppfrD;oD;rsm;wDxGifazmfxkwfjcif;vdkyif
þwDxGifrSKonfvnf; q,fpkESpfrsm;pGmMumaom
vufawGUprf;oyfrSKrsm;jyKvkyfNyD; tqkH;wpfaeY
1870jynfhvGefaESmif;ydkif;ESpfrsm;a&mufrSom 'dkif;erdkrsm;tm;jzifh
ay:xGufvmjcif;jzpf&m 1830jynfhvGefaESmif;ydkif;ESpfrsm;twGif;pwifcJhaom
bufx&Djzifhvnfywfonfh'DpDrdkYwm
'DZdkif;rsm; aps;uGuftwGif;jzefYcsdEdkifNyD; aemufrSomjzpfonf?
([ef;wmESifhb&kdif,JefY?1991)/vnfywfukefusp&dwf
rsm;NyD; bufx&DpGrf;&nfuefYowfcsuf&Sdojzifh 'DpDrdkYwmtao;pm;rsm;onf
a&aEG;aiGUtif*sifrsm;ESifh,SOfvQif t
&nfftaoG;edrfhusaom y"mea&GUvsm;tm;rsm;jzpfonf/

(ykH 5.11)/1890jynfhESpfrSepfuvmwJqvm/eydk;vD,HqJ&eD\"mwfykH/
169 Charles S. Bradley 170 Nikola Tesla 171 Cheney

yxrqkH;pD;yGm;jzpfatmifjrifaom 'DpDrdkYwmtao;pm;rsm;
(axmif*Pef;a&mif;&onf)udk 0efus,faom
bufx&Djzifharmif;ESif&um tuf'qJefu1876ckwGifrSwfykHwifonf/4if;wdkYudk
a&S;a[mif;rSwfwrf;rsm;rdwÅLul;&m
wGiftokH;jyKaom yef;azmufjym;vkyfonfhuavmifoGm;tm;
armif;ESif&efwyfqifonf?(yufqa&mhzf172?20020)/
BuD;rm;aom'dkif;erdkrsm;ay:vmaomtcg
"mwf&xm;rsm;armif;ESif&ef(yxrqkH;*sm;reDwGif)ESifh puf&kHvkyfief;wm
0eftrsm;tjym;wGiftokH;jyK&ef(txl;ojzifh,ltufpfwGif)
'DpDrdkYwmtao;pm;rsm;udk tokH;jyK&efBudK;pm;rSKrsm;&SdcJh
onf/ xdktvm;tvmrsm;onf epfuvmwJqvm(1857-1943)\wDxGifrSKaMumifh
tajccHususajymif;vJoGm;
onf/xdkwDxGifrSKonf Oa&mywGifpwifBuHpnfpdwful;cJhjcif;jzpfaomfvnf;
i,f&G,folqm;bDtJeftif*sifeD,m
av;,lEdkufwufpwdwfpfodkY ajymif;a&TUtajccsaomtcgusrSom
tvkyfvkyfaompuftjzpftoGifajymif;jcif;jzpf
onf/
wJqvmuajymjy&mwGif ol\rlvpdwful;pdwfoef;onf
1882ckrSmuwnf;u&Sdaejcif;jzpfaomfvnf;ol
,lEdkufwufpwdwfpfodkYajymif;a&TUa&muf&SdvmNyD;aemuf ol\
yxrqkH;tvkyf&Siftuf'qJefu atpDudkpdwf0ifpm;
jcif;r&SdcJhonfhMum;rSyif b@ma&;taxmuftyHh&&eftcuftcJrawGUcJhbJ
olYudk,fydkifurf;yeDudk1887ckwGifzGifh
vSpfNyD; vdktyfaomrSwfykHwiftm;vkH;avQmufEdkifcJh&m 40onf
1887ckESifh1891cktMum;wGifjzpfaMumif;qdkonf/
ol\azYpftrsm;rdkYwmudk'DZdkif;vkyf&mwGif wJqvmu&nfrSef;onfrSm-

xdktcsdeftxd&SdaeaomtoGifajymif;rSKxufydkNyD;pD;yGm;a&;wGufajcudkufrSK&&Sdap&e
ftwGuf aps;oufomNyD;ydktm;xm;

&onfh&kd;&Sif;aomud&d,mwnfaqmufa&;jzpfonf/xdkYtjyifpD;yGm;a&;wGufajcudkufaom"m
wftm;ydkYvTwfrSKtwGufvdk

tyfcsufjzpfaomAdkYtm;jrifh"mwftm;rsm;tokH;jyK&mrSay:aygufvmEdkifonfhtEÅ&m,fudka&S
mif&Sm;Edkif&eftwGufud&d,m
onfudkifwG,fpDrH&vG,fulaomud&d,mjzpfzdkYvdkonf?(wJqvm?1888)/

0ufpfwifa[mufpfu 1888ck *sLvdkif;vwGif wJqvm\


atpDrSwfykHwiftm;vkH;udk0,f,lNyD; 1889ck
wGifolYurf;yeDu wJqvmrdkYwmjzifhvnfaom 4if;\
yxrqkH;vQyfppfud&d,mjzpfonfh (125 W)atpDrdkYwmu
armif;ESifaom (125 W)vQyfppfyefumav;udkxkwfonf/1900jynfhta&mufwGif
4if;utvkH;a&100,000eD;yg;
a&mif;cs&NyD;jzpfonf? ([ef;wmESifhb&dkif,JefY?1991)/wJqvm\
yxrqkH;rSwfykHwifonf 2azYpfpuftwGufjzpf
onf/yxrqkH;3azYpf'DZdkif;udk AEG rSmtvkyfvkyfaom &yf&SJeftif*sifeD,m
rDac;vftdkqDydkApfcsf'dkvDAdk-'dkb&kda0gh
puD173(1862-1919)uwnfaqmufonf/
(azYpfwpfckESifhwpfck120HvTJxm;aom)3azYpfrdkYwmrsm;u azYpf3ckxJrS
azYpfwpfckcsif;onf 4if;\tjrifhqkH;rSmodkYr[kwfteD;rSm
tpOftNrJ&Sdaeapjcif;jzifh 2azYpf'DZdkif;xuf pGrf;tm;xkwf
vkyfrSKydknDnGwfajyjypfapNyD; aemufxyf0g,mwpfBudK;xyfvdkaom
4azYpfpufeD;eD;aumif;&ef tmrcHonf/3azYpf
rdkYwmrsm;u aps;uGufudktkyfpD;rdoGm;jcif;onf
aemuftcef;wGifuRefawmf&Sif;jyrnfjzpfaom ukefypönf;xkwfvkyf
rSKwGif t"duusaomtoGifajymif;vJrSKudk tvsiftjrefzefwD;jcif;jzpfonf/

enf;ynmwDxGifqef;opfrSKrsm;
tyifZD0j'yfavmifpmrS &kyf<uif;avmifpmodkYvnf;aumif;?
ouf&Sdy"mea&GUvsm;tm;rS pufrSKy"mea&GU
vsm;tm;odkYvnf;aumif;tBuD;us,ftoGiful;ajymif;jcif;onf 4if;wdkY\topfjzpfNyD;
trSefyifordkif;u@opfzGifh
vSpfvdkufaomt&nftaoG;rsm;taeESifhaum?
4if;wdkYtm;okH;pGJonfhtjrefESKef;taeESifhaum2rsKd;pvkH;taeESifha&SU
urBuKHzl;aomtajymif;tvJrsm; ,laqmifvmjcif;jzpfonf/1800jynfhESpfwGif yg&D?
EsLUa,mhcf odkYr[kwfwdkusKdwGif
aexdkifaeolrsm;tzdkY 4if;\pGrf;tiftajccHtkwfjrpfonf
1700jynfhESpfrSpGrf;tiftajccHtkwfjrpfESifhomru1300
jynfhESpfrSpGrf;tiftajccHtkwfjrpfESifhyg bmrQruGmjcm;aom
avmuwGifaexdkifaeolrsm;jzpfonf/ xif;?xif;rD;
aoG;?tvkyfMurf;ESifh 0efqGJwd&pämefrsm;uom xdkvlUtzGJUtpnf;tm;vkH;tm;
pGrf;tm;ay;aejcif;jzpfonf/odkYaomf
1900jynfhESpfta&mufwGif taemufwdkif;t"duNrdKUawmfBuD;rsm;wGif
aexdkifaeoltrsm;tjym;onf 4if;wdkY\
enf;ynmuefYowfcsufabmifu 1800jynfhESpfwGif
pdk;rdk;aeaomenf;ynmuefYowfcsufabmifrsm;ESifh vkH;vkH;
vsm;vsm;uGJjym;jcm;em;oGm;NyDjzpfaom
vlYtzGJUtpnf;rsm;twGif;aexdkifaeolrsm;jzpfMuNyD; 4if;wdkY\tajccHt*Fg
172 Pessaroff 173 Mikhail Osipovich Dolivo-Dobrowolsky

&yfrsm;wGif c&pfESpf2000rSuRefawmfwdkY\b0rsm;ESifh
rsm;pGmydkeD;uyfvmonf/ordkif;ynm&Sifvl;0pfpfrrf;zmh'f179
(1967)NcKHikHokH;oyfonfhtwdkif; ]pGrf;tm;?tjrefESKef;?a&GUvsm;rSK?
pHowfrSwfrSK?tvkH;t&if;vdkufxkwfvkyfrSK?ta&
twGufoabmjzpfrSK?pnf;urf;ykHpHoGif;rSK?wdusrSK?wajy;nDjzpfrSK?
yrmPtvGefBuD;aomykHrSefjzpfrSK?uGyfuJrSK? tm;
vkH;teufta&;tBuD;qkH;jzpfonfh uGyfuJrSK- þtcsufrsm;onf
taemufwdkif;pwdkifvftopftwGif;rS acwf
rDvlUtzGJUtpnf;\ pum;0Sufrsm;jzpfvmonf/}
tqdkygtajymif;tvJrsm;\erlemrsm;
wpfykHwpfacgif;jzpfonf/xdktvsiftjref&vmaomtusKd;tjrwf
rsm;\yrmPay:vGifap&eftwGuf
4if;wdkYtxJrSwpfurÇÇmvkH;qdkif&mpGrf;aqmifatmifjrifrSKtcsKdUudk
uRefawmf
a&G;ESKwfjyygrnf/tajccHtusqkH;tqifhtaeESifh
1800jynfhwGifurÇÇmBuD;uokH;pGJaompGrf;tifonf (20 EJ)cefY
jzpf&m a&eHpdrf; (500 Mt)xufavsmhenf;rSKESifhnDonf/xdkteuf(98%)onf
xif;ESifhxif;rD;aoG;trsm;pkjzpfonfhf
tyifZD0j'yfjzpfonf/1900jynfhta&mufwGif y"mepGrf;tiftaxmuftyHhpkpkaygif;onf
a&eHpdrf;(1 Gt)omom
ESifhnDaom(43 EJ)cefYtxd 2qrujzpfvmum 4if;\wpf0ufonf
ausmufrD;aoG;trsm;pkjzpfonfh &kyf<uif;
avmifpmrSvmjcif;jzpfonf/ 1800jynfhwGif
tm;taumif;qkH;oufrJhy"mea&GUvsm;tm;jzpfonfh 0yfwf\wdk;
wufjyKjyifxm;aom a&aEG;aiGUtif*sifonf pGrf;&nf(100 kW)omom
om&Sdonf/1900jynfhwGif tBuD;qkH;a&
aEG;aiGUtif*sifonf(3 MW)jzpf&m
tq30BuD;vmjcif;jzpfonf/1800jynfhwGifoHrPdonf&Sm;yg;ypönf;jzpfonf/
1850odkYa&mufvmaomtcg ,laurSmyif ]4if;udkpD;yGm;a&;e,fy,fwGif
tvGefyiftuefYtowf&SdaomyrmP
ESifhomod&SdMuNyD;} (bJvf?1884)? wpfurÇÇmvkH;xkwfvkyfrSKonf
wefcsdefodef;*Pef;tenf;i,fomjzpfonf/ odkY
aomf 1900jynfhta&mufwGif wpfurÇÇmvkH;xkwfvkyfrSKonf (28 Mt)jzpfvmonf?
(qar;vf?2016)/
odkYaomf 1900jynfhurÇÇmtaMumif;azmfjy&mwGif
uRefawmfokH;ESKef;aom qifa0SY&efa&Smifpum;rsm;ESifhuH
aouHrajymvdkaompum;rsm;jzpfonfh ]vkeD;yg;}wdkY ]4if;wdkY\
tajccHt*Fg&yfrsm;t&} wdkYudkowdjyKyg/ t&nft
aoG;t&jzpfap?ta&twGuft&jzpfap? jzpfajrmufatmifjrifaomta&TUtajymif;onf
tBuD;tus,fjzpfNyD; 4if;
\ESKef;utHhrcef;jzpfaomfvnf; wpfcsdefwnf;rSmyif
&kyf<uif;avmifpmrsm;ESifhoufrJhy"mea&GUvsm;tm;rsm;\avm
uonftopfpufpufomjzpfNyD; &ifhusuf&eftvSrf;a0;qJjzpf&m rMumcPqdkovdk
xda&mufrSKenf;vGef;jcif;ESifh
obm0ywf0ef;usiftay: qdk;usKd;oufa&mufrSKrsm;&Sdjcif;rsm;ESifh
yl;wGJaeonf/ 1900jynfhwGif ,lEdkufwufp
wdwfpfESifhjyifopfjynfonf &kyf<uif;avmifpmtBuD;tus,fokH;aom
vlYtzGJUtpnf;rsm;jzpfNyD;aeNyDjzpfonf/ odkY
aomf wpfurÇÇmvkH;taeESifhurl 4if;\y"mepGrf;tif\wpf0ufudk xif;?
xif;rD;aoG;ESifh aumufESHt<uif;tusef
rsm;rS &,lokH;pGJae&qJjzpfovdk ,lEdkufwufpwdwfpfrSmyif
0efqGJjrif;ta&twGuftxGwftxdyfa&mufonfhESpf a&muf&ef
aemufxyf17ESpfvdkao;onf/xkYdtjyifvQyfppfrD;oD;vkH;rsm;?
vQyfppfrdkYwmrsm;ESifh wJvzkef;rsm;tvsift
jref0ifa&mufvmaeNyDjzpfaomfvnf; ,lEdkufwufpwdwfpfESifh*sm;reDrS
NrdKUjyrdom;pkrsm;tokH;jyKaeaom vQyfppf
"mwftm;trsm;pkonf vQyfppfrD;oD;tenf;i,fudk rD;xGef;&eftwGufomjzpfonf/
pGrf;tiftopfavmu\tajccHtkwfjrpfrsm; tcdkiftrmcsNyD;jzpfonf/odkYaomf
20&mpktawmtwGif;þ
pepfopfudk yg0ifzGJUpnf;xm;aomtpdwftydkif;tm;vkH;udk
aemufxyfvsifjrefpGmzGHUNzdK;rSKESifh t&nftaoG;wkd;wuf
aumif;rGefvmjcif;wdkY\aygif;pyfrSK(t"dutm;jzifh pGrf;&nfxda&mufrSK?
ukefxkwfvkyfEdkifpGrf;? tm;xm;,kHMunf&rSK?
vkHNcKHpdwfcs&rSKESifh obm0ywf0ef;usiftay:xdcdkufrSKwkdYwGif
&&SdvmaomtusKd;tjrwfrsm;udkqdkvdkonf)utBuD;
tus,ftoGifajymif;rnfjzpfonf/ þtvm;tvmudk yxrurÇÇmppfBuD;ESifh
aemufydkif;wGif1930jynfhvGefESpfrsm;
\pD;yGm;a&;tusyftwnf;rsm;u
Mum;jzwf0ifa&mufaESmifh,Sufonf/'kwd,urÇÇmppfBuD;u EsL;uvDtmpGrf;tif?
"mwfaiGUwm;bdkifrsm;(*suftif*sifrsm;)ESifh
'kH;ysHwGef;ueftm;rsm;zGHUNzdK;wdk;wufvmatmift&SdefjrSifhay;onf/1945
ckausmfvmNyD;
pGrf;tifpufrSKvkyfief;tm;vkH;topfwpfzefjyefvnfwdk;wufvmrSKonf
1970jynfhvGefapmapmydkif;
ESpfrsm;ta&mufwGif txGwftxdyftopfrsm;odkYa&mufvmNyD;
aemufydkif;wGifpGrf;tifenf;ynmtrsm;tjym;onf
xif&Sm;ay:vGifaomt&G,ftpm;? pGrf;aqmifEdkifrSKESifh
wdk;wufrSKwef;oGm;onfhtqifhodkY a&mufvmonf/ rSwf
avmufom;avmuferlrlemrsm;xJwGif a&aEG;aiGUwm;bdkifrsm;\pGrf;&nf?
{&mra&eHwifoabFmBuD;rsm;\wefcsdef
ESifh AdkYtm;jrifh"mwftm;ydkYvTwfa&;vdkif;rsm;\
AdkYtm;yrmPrsm;yg0ifonf/

þuJhodkYwdk;wufrSKwef;oGm;jcif;onf t"dutm;jzifh
enf;ynmtqkH;pGefe,fedrdwfrsm;aMumifhr[kwfbJ
aMumufcref;vdvdukefusp&dwfrsm;ESifh vufcHEdkifzG,fr&Sdaom
obm0ywf0ef;usiftay:&kdufcwfrSKrsm;aMumifhjzpf
onf/pGrf;tifwdk;wufaeonfhESKef;udkwefYatmifvkyfonfh
tjcm;ta&;ygaomtcsufwpfcsufrSm tdkyuftzGJYOD;
aqmifaom a&eHaps;ESKef;rsm;tvsiftjrefwuf&if;
pGrf;tifokH;pGJaerSKxdkif;rSKdif;oGm;aponfh tcsD2csdD(1973-74)
ESifh(1979-80)jzpfonf/tusKd;quftaeESifh pGrf;&nfydkrdkxda&mufrSK&Sda&;?
ydkrdk,kHMunfpdwfcs&rSK&Sda&;ESifh obm0
ywf0ef;usifESifhydkrdko[Zmwjzpfa&;wdkYonf
tif*sifeD,m&nfrSef;csufyef;wdkiftopfrsm;jzpfvmonf/odkYaomf t
qkH;wpfaeYwGif pGrf;tifwefzdk;rsm;wnfNidrfoGm;NyD;
urÇÇmhtBuD;qkH;jzpfaeqJ&Sdonfh ,ltufpfpD;yGm;a&;onf w&kwf
ESifh,cifumvrsm;xufydkíxdyfwdkufjzpfvmonfh
1990jynfhvGefESpfrsm;twGif;rSmyif BuHUcdkifawmifhwif;aomwdk;
wufus,fjyefYvmrSK aemufxyfq,fpkESpfwpfckudk awGUBuKHcHpm;&onf/
armif;0g'\pdwfrcsrf;ajrUzG,fq,fpkESpfrsm;udkausmfvmNyD;aemuf
urÇÇmhvlOD;a&trsm;qkH;w&kwfjynfonf
1980rS2010tMum; vlwpfOD;csif;\t"dupGrf;tifokH;pGJrSK 4qwufvmapaom
jyifqifajymif;vJa&;rl0g'rsm;
udkifpGJvmonf/ 2009ckwGifw&kwfjynfonf
urÇÇmhtBuD;qkH;pGrf;tifokH;pGJonfhEdkifiHjzpfvmonf? (2015ta&muf
wGif4if;onf ,lEdkufwufpwdwfpfxufa&SUudk
30%cefYa&mufvmonf/)2015ckwGif 4if;\vlwpfOD;csif;pGrf;tif
ysrf;rQokH;pGJrSKjzpfaom (95 GJ)cefYonf
1970jynfhvGefapmapmydkif;ESpfrsm;twGif; jyifopfjynf\okH;pGJrSKESifh qifwl
aomfvnf; pufrSKvkyfief;okH;pGJrSKu BuD;pdk;aeqJjzpfonf/ w&kwfvlaetdrfrsm;\
okH;pGJrSKonf zGHUNzdK;wdk;wufrSKESKdif;
,SOfcsuftaetxm;ESifhtnD
taemufwdkif;xufedrfhaeqJjzpfonf/2015ckwGifw&kwfjynf\
pD;yGm;a&;ESifhpGrf;tif
vdktyfcsufwdk;wufrSKESKef;rsm;onf rvTJruif;omtoifhtwifhyJjzpfaomfvnf; tdEd
´,? ta&SUawmifat;&SmESifh
tufzf&dumrSbD;vsHESifhcsDaomvlrsm;u w&kwf\atmifjrifrSKudk
ykHwlyGm;Edkif&efarQmfvifhaeMuonf/xdkYtjyif2015
\vlOD;a&udk2050wGif aemufxyf2bD;vsHxyfaygif;OD;rnfjzpfonf/
pGrf;tifawmif;qdkrSKonf aemifvnf;qufNyD;wufaernfqdkaomtcsufonf
vlwdkif;odonfhudpö jzpf
aomfvnf; pD;yGm;a&;rnDrQrSKrsm;ESifh
wpfurÇÇmvkH;qdkif&mobm0ywf0ef;usifESifhywfoufNyD;pdk;&drfylyefrSKrsm
;t
jynfh&SdaeaomurÇÇmBuD;wGif 4if;udkrnfuJhodkYjznfhqnf;Edkifrnfudk
uRefawmfwdYkb,folrQ BudKrjrifEdkifay/BudKwifcefY
rSef;csufrsm;ESifh pdwfrSef;jzpfEdkifajcrsm;utvQHy,fjzpfaomfvnf;
pGrf;tifwdk;wufrSKordkif;u a&SUa&;BudKawG;jcif;
wGifratmifrjrifjzpfrSKonf
4if;wdkYwGiftawGUjrif&qkH;vu©PmjzpfaMumif;jyoNyD;jzpfonf? (qar;vf?
2003)/ þ
tcef;wGif &kyf<uif;avmifpmrsm;xkwf,ljcif;? csufvkyfjcif;ESifhjzefYjzL;jcif;tm;
wdk;csJUjcif;?NyD;jynfhpkHapjcif;ESifhtoGif
ajymif;jcif;wdkYtm;owfrSwfqkH;jzwfonfh t"duusaomtvm;tvmrsm;udkvnf;aumif;?
tylESifh jyefvnfjynfhNzdK;
NrJvQyfppf"mwftm;xkwfvkyfrSKwGif wdk;wufrSKrsm;ESifh
pufrSKy"mea&GUvsm;tm;rsm;\ ajymif;vJaeaomzGJUpnf;ykH
ESifhpGrf;aqmifrSKwdkYtm;owfrSwfqkH;jzwfonfh
t"duusaomtvm;tvmrsm;udkvnf;aumif; uRefawmfjyefvnf
okH;oyfNyD; aygif;&kH;jyygrnf/odkYaomf
owfowfrSwfrSwftao;pdwftcsuftvufrsm;ESifh xdkuJhodkYrvkyfrD &kyf<uif;
avmifpmrsm;xkwf,lrSK? vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfrSKESifh
y"mea&GUvsm;tm;rsm;ysHUESHUrSKwdkY\ 0daoovu©Pm
aqmifaom tcsKdUbkHoabmjzpfrSKrsm;tm; uRefawmfaxmufjyoifhonf/
1900jynfhaemufydkif;&kyf<uif;avmifpmrsm;xkwf,lrSKudk
odomaomtvm;tvm3ckjzifh trSwftom;jyK
onf/yxrwpfckrSm ausmufrD;aoG;rdkif;rsm;ESifh
[kdif;'&kdum;bJefxkwfvkyfrSKwpfurÇÇmvkH;wdk;csJUrSKu ESpfpOf&kyf<uif;
um;bJefxkwf,lrSKudk 1900ESifh2015tMum; tMurf;zsif;tq20wdk;jrSifh&m?
1900wGif(500 Mt)rS wpf&mpktMum
wGif (6.7 Gt)ESifh2015wGif(9.7 Gt)cefYodkYwdk;jcif;jzpfonf?(atmvDADat;174?
2014/bdk;'ifESifhtJef;'a&pf175?2015)/
(xdkpkpkaygif;rsm;tm; CO2 jzifhazmfjyvdkvQif
4if;wdkYtm;3.67ESifhajrSmuf&rnfjzpfonf)/&kyf<uif;avmifpmrsm;rnD
rnmusJjyefYaerSKaMumifh xkwf,lrSKþwdk;csJUvmjcif;onf
tvG,fwulo,f,lydkYaqmifEdkifaoma&eHpdrf;wifydkYrSKESifh
ausmufrD;aoG;ESifh ( ydkufvdkif;rsm;jzifhaum?
t&nfjyKvkyfxm;aomobm0"mwfaiGU a&eHwifoabFmrsm;jzifhaum)
obm0"mwfaiGUwifydkYrSKrsm;aqmif&Gufonfh
wu,fhtppftrSefurÇÇmhukefoG,fa&;ay:xGufvma&;qDodkYa&SmifvTJ
ír&atmifa&S;&Iaponf/odkY&mwGif ydkrdkeD;uyfpGmMunfhonfhtcg
avmifpmxkwf,lrSKwGifododomomusqif;vm
rSKodkYr[kwf tNyD;wdkif&yfqdkif;oGm;rSKrsm;yg0ifonfh &IyfaxG;aom
EdkifiHtvdkufpD;yGm;a&;vrf;aMumif;trsm;tjym;
174 Olivier 175 Boden and Andres

ESifhwuG wpfurÇÇmvkH;wdk;jrifhvmrSKwGif
>cif;csufrsm;&SdaMumif;ay:xGufvmonf/
'kwd,wpfckrSm enf;ynmwdk;wufrSKtajrmuftjrm;onf
aps;ydkoufomumydkxkwfvkyfEdkifaomxkwf
vkyfrSK?o,f,lykdYaqmifrSKESifh csufvkyfrSKenf;vrf;rsm;omru
ywf0ef;usifnpfnrf;rSKESKef;avsmhusapjcif; (rSwf
om;avmufaomudpö&yfwpfckwGif
wpfurÇÇmvkH;npfnrf;"mwfaiGUxkwfvTwfrSKrSmyif avsmhusapjcif;)tusKd;
qufoufa&mufap&if; þwdk;csJUrSKjzpfay:apaom
ta&;tygqkH;taMumif;tcsufjzpfjcif;jzpfonf/wwd,
wpfckrSm t&nftaoG;jrifhavmifpmqDodkY umvMum&SnfpGmxifxif&Sm;&Sm;
a&TUajymif;oGm;rSKjzpfonf/ qdkvdk
onfrSm ausmufrD;aoG;rS
a&eHpdrf;ESifhobm0"mwfaiGUodkYa&TUajymif;jcif;jzpf&m þjzpfpOfwGif
urÇÇmh&kyf<uif;
avmifpmxkwfvkyfrSK\
um;bJefavsmhusaprSK(H:CtcsKd;jrifhwufaprSK)tusKd;oufa&mufcdkufrSmyif
avxkxJ
odkYxkwfvTwfaom CO2 \
yuwdtaetxm;onf ,m,Dtenf;tusOf;avsmhusonfhESpftenf;i,frSty ESpf
pOfjrifhwufaeonf/ xif;avmifuRrf;rSK\ H:CtcsKd;onf trsKd;rsKd;uGJjym;aomfvnf;
0.5 xufrjrifhay/ausmuf
rD;aoG;\tqdkygtcsKd;onf 1.0 jzpfNyD; "mwfqDESifha&eHqDtwGuf 1.8 jzpfum?
obm0"mwfaiGU\ t"dutpdwf
tydkif;jzpfaom rufodef;twGuf 4.0 jzpfonf/
pGrf;tifyg0ifrSKtajccHjzifhESKdif;,SOfvQif um;bJefjrifhavmifpmrsm;
(xif;ESifhrD;aoG;)onf 1900jynfhwGif
urÇÇmhpGrf;tif\94%ESifh 1950wGif73%udkjznfhqnf;aomfvnf;
2000jynfhta&mufwGif38%cefYomjznfhqnf;
awmhonf? (qar;vf?2010)/tusKd;quftaeESifh
urÇÇmh&kyf<uif;avmifpmjznfhqnf;rSK\ysrf;rQum;bJefjyif;tm;
onfqufvufusqif;aeonf/wpfurÇÇmvkH;pkpkaygif;
t"dupGrf;tifjznfhqnf;rSKwpf,l;epfwGif yg0ifaomum;
bJeftaeESifhazmfjy&vQif 1900jynfhwGif (28 kg C/GJ)eD;yg;rS
1950wGif( 25)atmufESifh 2010wGif( 19)omom
odkYusvm&m tMurf;zsif;30%usoGm;jcif;jzpfonf/aemufydkif;wGif w&kwf\
tvsiftjrefwufvmaomausmuf
rD;aoG;txGuf\tusKd;quftaeESifh 4if;onf21&mpk\yxrq,fpkESpfwGif
tenf;tyg;wufvmonf?
(ykH 5.12)/wpfcsdefwnf;rSmyif &kyf<uif;avmifpmrsm;avmifuRrf;rSKrS
wpfurÇÇmvkH;um;bJefxkwfvTwfrSKonf
1900jynfhwGif (534 Mt C)om&Sd&mrS 1950wGif (1.63 Gt )?2000jynfhwGif(6.77 Gt )?
2010wGif (9.14 Gt )odkYwuf
vmonf? (bdk;'if?tJef;'a&pfESifhrm;vJef'f?2016)/
(ykH 5.12)/ urÇÇmht"dupGrf;tifjznfhqnf;rSK\um;bJefavsmhusvmrSK(1900-2010)/(qar;vf?
2014)

vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfrSKonf enf;ynmwdk;wufaumif;rGefvmrSKudk
BuD;rm;aomyrmPESifhe,fajr wdk;csJUvmjcif;ESifh
aygif;pyfay;onf/tqdkyge,fajrwdk;csJUa&;vkyfief;pOfonf ,lEdkufwufpwdwfpf\
tpdwftydkif;
rsm;rSmyif tHhtm;oifhavmufatmifMuefYMum&m
0ifaiGenf;NyD;vlOD;a&rsm;aomEdkifiHtrsm;tjym;wGif tNyD;owf
Edkif&eftvSrf;tvGefa0;qJjzpfonf/ þvkyfief;pOfonf
woD;wjcm;jzpfaomuGef&ufti,fpm;rsm;ESifhpwifNyD;
BuD;rm;us,fajymaom "mwftm;uGef&ufBuD;rsm;jzpfvmatmif
wdk;csJU,l&jcif;jzpfonf/ Oa&mywGif 4if;wdkYonf
wdkufBuD;wpfwdkufvkH;udkvTrf;NcKHonf/&yf&SmwGif
tvGefus,fajymaomuGef&uf&Sdonf/w&kwfjynfonfvnf;1990
uwnf;upNyD;tvGeftvSrf;a0;aomtjyeftvSefcsdwfqufrSKtopf
trsm;tjym;wnfaqmufcJhonf/ 0ifaiGjrifh
pD;yGm;a&;BuD;rsm;teuf ,lEdkufwufpwdwfpfESifhuJef;e'g2EdkifiHom
aygif;pyfxm;aomtrsKd;om;uGef&ufwpfckrQ
r&Sdjcif;jzpfonf/tqdkygpufrSKvkyfief;udktusKd;vmNyD;oufa&mufrnfh
aemufqkH;ay:toGifajymif;vJrSKonf av
wm;bdkifBuD;rsm;? zdk;wdkAdkvfaw;tpfcfqJvfrsm;ESifh
A[dkaea&mifjcnf"mwftm;ay;puf&kHrsm; wyfqifwnfaqmuf
jcif;jzpfonf/ þjyefvnfjynfhNzdK;NrJpGrf;tiftopfrsm;udk
(jyefvnfjynfhNzdK;NrJpGrf;tifxkwfvkyfrSK ykHpHta[mif;jzpf
aom a&tm;vQyfppfESifhqefYusifpGm)tBuD;tus,fwdk;csJUjrSifhwif&if;
axmufyHhaMu;rsm;ay;aeojzifh tvsiftjref
pGrf;&nfxyfwdk;rSKtcsKdUjrifawGUae&onf/odkYaomf 4if;wdkY\
yifudkyg&if;pGJjzpfaom jywfawmif;jywfawmif;jzpfrSKESifh
4if;wdkY\pGrf;&nfedrfhtajccHtaMumif;wdkYu
4if;wdkYtm;vuf&Sdwnf&Sdaeaom"mwftm;uGef&ufrsm;ESifhaygif;pyfay;
a&;wGif tao;tzGJr[kwfaomjyóemrsm;jzpfay:aponf/

ausmufrD;aoG;
ausmufrD;aoG;xkwfvkyfrSKwGif
ae&mtESHUjzpfaeaomtvm;tvm2ckonfajratmufwl;azmfrSKwGifwdk;
jrifhvmaompuf,EÅ&m;rsm;tokH;jyKrSKESifh ajray:xkwfvkyfrSK\
wdk;wufvmaom yg0ifrSKtcsKd;wdkYjzpfonf/ urÇÇm
wGiftjrifhqkH;jzpfaom trJ&duJefxkwfvkyfEdkifpGrf;onf 1900jynfhESpfwGif
tqdkif;wpfqdkif;twGif; rdkif;vkyfom;
wpfOD;vQif ausmufrD;aoG;1wefxufenf;aomESKef;rS
wpfEdkifiHvkH;twdkif;twmESifh rdkif;vkyfom;wpfOD;wpfem&D
vQif ysrf;rQ5wefcefYtxdwufvmonf/tao;pdwftwdtusajym&vQif
tufyav;csJefajratmufrdkif;rsm;rSwpf
em&D2-3wefrS rGefwm;emESifh0dkiftdk;rifrS aygif;'gjrpf0Srf;\
ajray:rdkif;rsm;wGif wpfem&D27wefcefYtxdtrsKd;rsKd;uJG
jym;onf? (,ltufpftD;tdkifat?2016)/jrifhrm;aomxkwfvkyfEdkifpGrf;udk
MopaMwvsESifh*sm;reDrS xlxJaomvpf*f
Edkuf(tndKa&mifausmufrD;aoG;)aMumBuD;rsm;rS
ajray:wGifxkwf,lrSKrsm;wGifvnf;awGUEdkifonf/ þuJhodkYBuD;rm;
aomrdkif;rsm;rSausmufrD;aoG;rsm;udk teD;tem;;(rdkif;cHwGif;0176)&Sd
BuD;rm;aom"mwftm;ay;puf&kHrsm;wGifwdk;í
wdk;írD;&IdUaeonf/a0;uGmaomaps;uGufrsm;odkYo,f,lydkYaqmifa&;udk
tm;aumif;aomacgif;wGJrsm;qGJonfh BuD;
rm;NyD;ayghyg;um taocsdwfqufxm;onfh uawmhykHwGJ100ausmfyg0ifaom
txl;&xm;rsm;jzifhaqmif&Gufonf?
(cg;&m177?2009)/
ausmufrD;aoG;okH;pGJrSKonf
t"duusaomtvm;tvm2&yfudkawGU&onf/4if;\tpOftvm pufrSKvkyf
ief;ydkif;?tdrfokH;ydkif;ESifh o,f,lydkYaqmifa&;ydkif;aps;uGufrsm;
qkH;&IH;vmrSKudk ausmufrD;aoG;tajccHvQyfppf"mwf
tm;xkwfvkyfrSK (ESifhtwdkif;twmyrmPrsm;pGmenf;onfh
owÅKaA'okH;ukwfcfxkwfvkyfrSK wdk;wufvmjcif;ESifh
ausmufrD;aoG;udkvlvkyf"mwkypönf;rsm;xkwfvkyfrSKwGif
ukefMurf;tjzpftokH;jyKrSKwdk;wufvmjcif;)rSxGufay:vm
aomtusKd;tjrwfrsm;u vdkonfxufydkatmifjyefaxay;aejcif;jzpfonf/vlaetdrfrsm;u
taEG;"mwf&&Sda&;ESifh csufjyKwfa&;twGuf
rD;&IdUae&aomausmufrD;aoG;ae&mudk
ydkoefY&Sif;NyD;ydkxda&mufrSK&Sdaom obm0"mwfaiGUESifh
vQyfppf"mwftm;u tpm;xdk;0ifa&mufaeNyDjzpfonf/20&mpkyxrwpf0ufwGif
ausmufrD;aoG;onf a&SUaqmif
o,f,lydkYaqmifa&;avmifpmjzpfcJhaomfvnf; &xm;pufacgif;rsm;ESifhoabFmrsm;u
(&xm;u&mpk\yxrq,fpk
ESpfESifh oabFmuwwd,q,fpkESpfwGifpwifcJhaom)
'DZ,ftif*sifajymif;vJokH;jcif;onf 'kwd,urÇÇmppfBuD;tNyD;
wGift&SdefjrifhwufcJhovdk tjref&xm;rsm;
(yxr*syefrS]&Sifuefqif}u1964ckESifhaemufydkif;jyifopfwD*sDAGDu1978
ckESifh tjcm;Oa&myESifhat;&SJefrluGJrsm;)tm;vkH;udk
vQyfppfrdkYwmrsm;ESifharmif;ESifjcif;jzpfonf/
1880jynfhvGefESpfrsm;tawmtwGif;
tpOftvmausmufrD;aoG;xkwfvkyfvmaomEdkifiHwdkif;wGifausmuf
176 mine-mouth 177 Khaira

rD;aoG;avmifuRrf;rSKjzifh om;r,fvf(tyl)vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfa&;
aqmif&GufcJhMuonf/ausmufrD;aoG;t
ay:þrSDcdkrSKonf'kwd,urÇÇmppfBuD;tNyD;
ajrjyifay:rSmwifxkwfvkyfEdkifonfhtcsKd;tpm;wdk;vmrSKaMumifhausmuf
rD;aoG;ydkíaps;aygvmonfhtcg omíyifwdk;wufvmonf/
1950jynfhvGefESpfrsm;twGif; ausmufrD;aoG;avmif
uRrf;rSKonf ,lEdkufwufpwdwfpf? ,lau? *sm;reD?
&yf&SmESifh*syefEdkifiHrsm;wGif vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfrSK\ t
BuD;rm;qkH;cGJwrf;udkjznfhqnf;ay;onf/avmifpmqDonf
1960jynfhvGefESpfrsm;twGif; ta&;ygvmaomfvnf;Edkif
iHtrsm;pkonftdkyufu1970jynfhvGefESpfrsm;twGif;
a&eHaps;ESKef;rsm;jrSifhwifvdkufNyD;aemufydkif;vQyfppff"mwftm;
xkwfvkyfrSKwGif 4if;udktokH;jyKjcif;&yfqdkif;vdkufMu&mw&kwfjynf? tdEd
´,jynfESifh,lEdkufwufpwdwfpfwGif ausmuf
rD;aoG;tay:tm;xm;rSK jrifhrm;aeqJjzpfonf/ owÅKaA'okH;ukwfcf (ukwfcfkg
^owÅKylkg )tokH;jyKrSKonf q,f
pkESpfrsm;Mumatmifusqif;aecJhaomfvnf; urÇÇmwpf0ef;vkH;
oH<uyft&nfusKdrSK? 1900jynfhwGif(30 Mt)rS2015ck
wGif (1.2 Gt)txd wdk;csJUus,fjyefYvmrSKu
ukwfcfvkyfaomausmufrD;aoG;xkwfvkyfrSKudk tMurf;zsif;(1.2 Gt)odkYt
a&mufwGef;ydkYonf? (qar;vf?2016)/
EdkifiHtoD;oD;\ausmufrD;aoG;ordkif;rsm;u
MudKwifarQmfrSef;Edkifaomfvnf; tHhtm;oifhzG,faumif;aom
jzpfay:wdk;wufrSKtcsKdUudkjyo&m tqdkygavmifpmxkwfvkyfrSKwGif
a&SUaqmifa&SU&GufjzpfcJhaomEdkifiHwGif 4if;rdkif;
rsm;tqkH;owfoGm;ykHtygt0ifjzpfonf?(ykH
5.13)/b&pfwpf&SfausmufrD;aoG;xGuf&SdrSKonf 1913ckwGif txGwf
txdyftjzpf (292 Mt)odkYa&muf&SdcJh&m ausmufrD;aoG;onf b&pfwif\
pufrSKvkyfief;udkpGrf;tifay;&kHomru 19
&mpktwGif; 4if;\aumveDtifyg,mwdk;csJUa&;udk 4if;\a&wyftiftm;rsm;ESifh
ukefoG,fa&aMumif;vkyfief;rsm;
\vTrf;rdk;BuD;pdk;rSKESifh
ukefoG,fa&;tifyg,mtjzpfpGrf;aqmifEdkifjcif;rSwpfqifh pGrf;tifay;cJhjcif;jzpfonf/

(ykH
5.13)/b&pfwpf&SfausmufrD;aoG;xkwfvkyfrSK(1700-2015)/eufzf(1932)ESifhpGrf;tifESifh
&moDOwkajymif;vJrSKXme(2015)rStcsuftvufrsm;jzifhykHMurf;a&;qGJonf/

av;bmtpdk;&u vkyfief;wpfckvkH;jynfolydkifodrf;NyD;
trsKd;om;ausmufrD;aoG;bkwftzGJUzGJUonfh 1947ck
wGif4if;\xkwfvkyfrSKonf (200 Mt)eD;yg;&SdaeqJjzpfonf? (qar;vf?2010)/
ppfNyD;acwftjrifhqkH;onf 1952ck
(ESifhaemufwpfBudrf1957ck) wGif (228 Mt)odkYa&mufNyD;
a&eHpdrf;wifoGif;rSKjrifhwufvmjcif;ESifh 1970jynfhaemuf
ydkif;wGif ajrmufyifv,fa&eHESifhobm0"mwfaiGUxGuf&SdvmrSKu wdkif;jynf\
ausmufrD;aoG;tay: rSDcdk&jcif;udk
1980jynfhta&mufwGif wpf0ufavQmhcsonf/
1984ck? &SnfMumaomausmufrD;aoG;rdkif;wl;orm;rsm;\
oydwfarSmufrSKtwGif; pkpkaygif;xGuf&SdrSKonf
(51 Mt)odkYusqif;oGm;um acwÅrQjyefwufvmNyD; jyefusoGm;rSKonf
1994ckwGif yk*¾vduydkifjyefay;NyD;aemufrSm

yifqufvufjzpfay:onf? (qar;vf?2010)/2000jynfhta&mufwGiftxGufonf (31 Mt)


om&SdawmhNyD;2015ck
*sLvdkif;vwGif ,lauausmufrD;aoG;OD;ydkifu 4if;\
aomhpfbDausmufrD;aoG;wGif;178udk csufcsif;ydwfodrf;rnfjzpf
aMumif;ESifh aemufqkH;b&pfwpf&Sfrdkif;uJvif*vD179udk
2015ck'DqJrf;bmwGif vkyfief;vnfywfrSKrsm;tqkH;owf
rnfjzpfaMumif;aMunmonf? (*srufpfrD?2015)/ wdkif;jynfudk
tESpf400MumrQpGrf;tifay;cJhNyD;aemuf b&pfwif
tm; pD;yGm;a&;t&aum? r[mAsL[mt&aum tiftm;BuD;jzpfatmifvkyfcJhaom
(1920jynfhvGefapmapmydkif;ESpf
rsm;twGif; tvkyftudkiftxGwftxdyfumvwGif vkyfom;1.2oef;
odkYr[kwfvkyfom;tiftm;pkpkaygif;\ 7%
&SdcJhonfh) þvkyfief;BuD;onf ,cktcgjywdkuftenf;i,fESifh
c&D;oGm;vrf;nTefygaomajratmufc&D;oGm;vkyfief;
rsm;tjzpfomusef&Sdawmhonf?
(trsKd;om;ausmufrD;aoG;rdkif;wl;azmfa&;jywdkuf?2015)/
trJ&duJefausmufrD;aoG;wl;azmfxkwfvkyfrSKonf 1950jynfhwGif(508
Mt)&SdNyD; 2001ckwGiftxGwftxdyf
tjzpf (1.02 Gt)odkYa&mufonf/xdkumvtwGif; 4if;onf4if;\
o,f,lydkYaqmifa&;aps;uGuftm;vkH;ESifh tdrfokH;
aps;uGuftm;vkH;eD;yg;qkH;&IH;um
ukwfcfvkyfaomausmufrD;aoG;xkwfvkyfrSKvnf; usqif;aomfvnf; jynfyodkYwif
ydkYrSKuus,fjyefYvmonf/xkwfvkyfrSKtm;vkH;\90%ausmfonf
om;r,fvf"mwftm;puf&kHrsm;wGif avmifuRrf;
onf/1950jynfhwGif,lEdkufwufpwdwfpfonf 4if;\vQyfppf"mwftm;\
46%udkausmufrD;aoG;rSxkwfvkyfonf/
1990ta&mufwGif þtcsKd;tpm;onf52%txdjrifhwufNyD;
xdkrQjrifhrm;aomtaetxm;twdkif; q,fpkESpf
wpfckausmfatmifwnfwHhaeonf/2010wGif45%rSm&SdaeqJjzpfaomfvnf;
2015ta&mufwGif(ausmufrD;aoG;
puf&kHta[mif;rsm;ydwfjcif;ESifh
aps;rBuD;aomobm0"mwfaiGUaygaygrsm;rsm;&Sdjcif;aMumifh) 4if;tcsKd;onf
33%
odkYusqif;onf?(,ltufpftD;tdkifat?2015)/
w&kwfxkwfvkyfrSKu ,ltufpfausmufrD;aoG;txGufudk1985ckwGif
ausmfwufum w&kwf\rBuKHpzl;xl;uJaom pD;yGm;a&;wdk;wufrSK\
r,SOfomatmifta&;tygqkH; pGrf;tifjznfh
qnf;onfhudpöjzpfvmonf? (,ltufpftD;tdkifat?2015)(Z,m;uGuf 5.12)/

Z,m;uGuf(5.12)
w&kwfausmufrD;aoG;xkwfvkyfrSK
1949ck?
atmufwdk;bmv1&ufwGifw&kwfaumfrf;jrLepfpfygwDutpdk;&opfwnfaxmifEdkifonfESifh4if;up
wm;vifykHpHpufrSK
xlaxmifa&;udk4if;\
aygrsm;<u,f0aomfvnf;tvGefyifrnDrnmysHUESHUaeaomausmufrD;aoG;odkufrsm;ESifhtm;jznf
honf/
aemufq,fpkESpfrsm;twGif;ausmufrD;aoG;tay:wdkif;jynf\
rSDcdkae&rSKonfusqif;vmaomfvnf;pkpkaygif;onfpHcsdefwift
qifhodkYwufvmonf?(qar;vf?1976/awmfrf;qif?2003/w&kwfpGrf;tiftkyfpk?2014/
urÇÇmhausmufrD;aoG;toif;BuD;?2015/
ausmufrD;aoG;txGufonf1949ckwGif(32 Mt)cefYom&Sd&mrS1957wGif(130
Mt)odkYwufvmNyD;b&pfwif\oH?oHrPdESifht

jcm;t"dupufrSKxkwfukefrsm;udk15ESpfESifhatmuftwGif;ausmfwuf&efarmif;ZD'Gef;pDrHonf
howif;qdk;jzifhausmfMum;aom(t
iwfab;BuD;jzpfay:&m)r[mckefysHausmfvTm;rSKBuD;twGif;1960wGif(400
Mt)eD;yg;jzpf&rnf[k&nfrSef;onf([Grf;?1958)/ckef
ysHausmfvTm;rSKNydKusNyD;aemuf'Jefa&Smufyif;uol\
t&SnfarQmfawG;aompD;yGm;a&;jyKjyifajymif;vJrSKrsm;pwifonfhtcgpepfydk
usvmaomwdk;wufrSKu1978ckwGiftxGufudk(600
Mt)ausmfatmifjrSifhwifonf/xdkajymif;vJrSKutqkH;wpfaeYwGifw&kwf

jynftm;urÇÇmhtBuD;qkH;xkwfukefwifydkYoltjzpftoGifajymif;NyD;1.4bD;vsHeD;yg;&Sdaom
vlrsm;\vlaerSKtqifhudkjrSifhwifay;
onf/rajymif;vJaomudpö2ckrSmEdkifiHawmftay:ygwD\
tcdkiftrmcsKyfudkifrSKESifhausmufrD;aoG;tay:pD;yGm;a&;\rSDcdkae&rSK
jzpfonf/4if;\
rSDcdkae&rSKonf1955ckwGif90%ausmf&Sd&mrS2010wGif67%odkYusovdkausmufrD;aoG;r
SxkwfvkyfaomvQyfppf
tcsKd;tpm;vnf;usaomfvnf;60%ausmf&Sdao;onf/odkYaomfw&kwf\
ausmufrD;aoG;pkpkaygif;txGufonf1980(907 Mt)
ESifh2013(3.97 Gt)tMum;4qruwuf&m
usefwpfurÇÇmvkH;txGuftm;vkH;aygif;xm;onfESifhnDonf/2014ckonftxGuf
2.5%usonfhyxrqkH;ESpfjzpfonf/xdkYaemuf2015wGifaemufxyf3.2%usonf/odkYaomfwu,fhtppft
rSefpkpkaygif;onf

raocsmay/2015pufyfwJrf;bmwGifw&kwftrsKd;om;pm&if;tif;AsL&kdu2000ESifh2013tMum;E
SpfpOfausmufrD;aoG;xkwfvkyf
rSK4if;\,ciftcsuftvufrsm;udkwpfpkHwpf&m&Sif;vif;jcif;r&SdbJjrSifhwifcJhonf/
ausmufrD;aoG;udktvGefBuD;rm;pGmxkwfvkyf
rSKonfw&kwfjynf\vkyfief;cGifaoqkH;rSKrsm;\t"duusaomZmpfjrpfwpfckjzpfovdk (<
2.5m)trSKefrsm;\tqifhonf&Sdoifh
aomtjrifhqkH;tqifhtxufodkYqwdk;udef;jzifhxyfjyefwvJvJa&mufaejcif;ESifhtwl
avxknpfnrf;rSK\tvGeftuRHjrifhrm;
aomtqifh\tBuD;us,fqkH;Zmpfjrpfvnf;jzpfonf? (qar;vf?2013)/
1983ckESpftxd,ltufpftufpftmonf ,lEdkufwufpwdwfpfxufydkBuD;aom
ausmufrD;aoG;xkwfvkyf
aomEdkifiHjzpfaomfvnf;EdkifiHNydKuGJNyD;aemuf
&yf&SJefausmufrD;aoG;xkwfvkyfrSKusqif;vmNyD; obm0"mwfaiGUESifh
178 Thoresby colliery 179 Kellingley

a&eHpdrf;xkwfvkyfrSKu vdktyfcsufudk0ifjznfhqnf;onf/,cktcg tdEd´,onf


urÇÇmhwwd,tBuD;qkH;xkwfvkyfol
jzpfvmonf?(2014ckwGif w&kwftxGuf\6ykH1ykHom&Sdonf)/odkYaomf 4if;\
ausmufrD;aoG;onf w&kwfESifhtrJ&d
uJefodkufrsm;xuf t&nftaoG;rsm;pGmnHhNyD; 4if;\xkwfvkyfykHuvnf;
pdwfysufp&mjzpfqJ&Sdonf/(t"duwifydkY
olrsm;jzpfonfh)tif'eD;&SmESifhMopaMwvsonf
xdyfqkH;5EdkifiHpm&if;0ifrsm;jzpfum aemufuvdkufolrsm;rSm&yf&Sm?
awmiftufzf&dum?*sm;reD?ydk;vJefESifhumZmhcfpwef;wdkYjzpfonf/
*sm;reDESifh,lautygt0if ,cifut"duausmuf
rD;aoG;xkwfvkyfolrsm;onf ausmufrD;aoG;tBuD;tus,fwifoGif;&olrsm;jzpfvmonf/
þavmifpmonf tjcm;&kyf<uif;avmifpmrsm;xuf
xkwfvTwfaompGrf;tifwpf,l;epfwdkif;twGuf CO2
ydkxkwfvTwfonf/(xkwfvTwfaomESKef;rsm;onfausmufrD;aoG;twGuf 30 kg C/GJ
ausmf? [dkif;'&kdum;bJeft&nf
rsm;twGuf 20 kg C/GJ cefY? obm0"mwfaiGUtwGuf 15 kg C/GJ
atmufjzpfonf/)odkYjzpfí urÇÇmBuD;tvsift
jrefylaEG;vmrSKtay:pdk;&drfylyefaeaom urÇÇmBuD;wGif 4if;\
tem*wfonfra&&may/w&kwf?tdEd´,ESifhtjcm;Edkif
iHtenf;qkH;wpf'gZifwGif vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfa&;twGuf
ausmufrD;aoG;tay:tBuD;tus,ftm;xm;ae
&jcif;u þavmifpmudktvsiftjrefpGefYvTwfa&;udk
[efYwm;ydwfyifrnfjzpfonf/odkYaomfa&&SnfwGif ausmufrD;
aoG;onf ,cktxdtvQHy,f<u,f0aeqJjzpfonfhwdkifatmif
obm0ywf0ef;usifqdkif&mpdk;&drfylyefrSKrsm;aMumifh
4if;\xkwfvkyfrSKtuefYowfcH&rnfh t"duusonfh
yxrqkH;pGrf;tift&if;tjrpfjzpfvmEdkifonf/

[dkif;'&kdum;bJefrsm;
a&eHudktajrmuftjrm;xkwfvkyfrSKonf 20&mpktpwGif
vufwpfqkyfpmEdkifiHrsm;twGif;rSmom&SdNyD; xdk
avmifpmonf &kyf<uif;avmifpmrsm;rS&aompGrf;tifpkpkaygif;\
3%udkomjznfhqnf;Edkifonf/1950wGifxdkt
csKd;onf21%cefYjzpfvmNyD; a&eHpdrf;wGifyg0ifaompGrf;tifonf
ausmufrD;aoG;wGifyg0ifaompGrf;tifudk 1964ck
wGifausmfwufum 1972ckwGif 4if;onf&kyf<uif;avmifpmtm;vkH;\46%tjzpf
txGwftxdyfodkYa&mufonf/
19&mpkudkausmufrD;aoG;uBuD;pdk;ouJhodkY
20&mpkudka&eHuBuD;pdk;onfqdkaom trsm;\xifjrif,lqcsufonf
2ckpvkH;rSm;,Gif;aeonf/1900jynfhrwdkifrDu
xif;onfta&;tygqkH;avmifpmjzpfNyD; tm;vkH;NcKHMunfhrnfqdkvQif
20&mpkudkausmufrD;aoG;uomBuD;pdk;aeqJjzpfonf? (qar;vf?2010)/uRefawmf\
taumif;qkH;wGufcsufrSKrsm;u
ausmufrD;aoG;onf a&eHpdrf;xuf15%cefYa&SUa&mufaeonfudk jyoaeonf?
(tMurf;zsif;5.2 YJ ESifh 4YJudkESKdif;
,SOfMunfhEdkifonf)/tu,fí csufvkyfxm;aoma&eH\
pGrf;tifr[kwfaomtjcm;tokH;jyKrSKrsm; (acsmqDrsm;ESifh
vrf;cif;ypönf;rsm;)udkxnfhwGufrnfqdkvQifyif ausmufrD;aoG;u
[dkif;'&kdum;bJeft&nfrsm;xuf a&SUa&mufae
OD;rnfjzpfonf/ odkYwnf;r[kwf xkwf,l&&SdaomyrmPudk
trsm;okH;nDrQonfhpGrf;tiftjzpftoGifajymif;&mwGif
e*dkyg&if;pGJraocsmra&&mrSKrsm;aMumifh avmifpm2ck\20&mpk
pkpkaygif;xkwfvkyfrSKrsm;onf tMurf;zsif;wlnDEdkif
onf/
odkYaomf a&eHpdrf;tm;csufvkyfjcif;jzifhcGJxkwf,laom
avmifpm&nfrsm;onf ausmufrD;aoG;xufomvGef
aumif;rGefojzifh 20&mpkausmufrD;aoG;aps;uGufu
vQyfppf"mwftm;ESifhukwfcfxkwfvkyfjcif;qdkaomt"duu@
2cktwGif;udkom wjznf;jznf;usKHU0ifvmcdkuf [dkif;'&kdum;bJeft&nfrsm;\
aps;uGufu tpm;xdk;tokH;jyKjcif;rsm;
ESifhokH;pGJaomu@topfrsm; wdk;wufrsm;jym;vmjcif;tm;jzifh
rSefrSefus,fjyefYvmaeonf/ ausmufrD;aoG;ae&m
udkt"dutpm;xdk;rSKrsm;rSm avmifpmqDESifh'D;Z,fvfqDu
oabFmrsm;wGif(yxrurÇÇmppfrwdkifrDtpjyKcJhNyD; 1920
jynfhvGefESpfrsm;twGif;t&Sdeft[kefjrifhvmaom)tpm;xdk;jcif;ESifh&xm;vrf;ydki
f;wGif(1920jynfhvGefESpfrsm;twGif;tpjyKaom)tpm;xdk;jcif;?
avmifpmqD(ESifhaemufydkif;obm0"mwfaiGU)upufrSKvkyfief;rsm;?
tzGJUtpnf;toif;
tyif;rsm;ESifh tdrfokH;tyl"mwfay;rSKrsm;wGiftpm;xdk;jcif;ESifh
[dkif;'&kdum;bJeft&nfrsm;ESifhtaiGUrsm;u('kwd,
urÇÇmppftNyD;)a&eH"mwkpufrSKvkyfief;rsm;wGif
ukefMurf;rsm;tjzpftpm;xdk;jcif;rsm;jzpfonf/
yxrqkH;BuD;rm;onfhaps;uGufudk vltrsm;0,f,lokH;pGJEdkifonfh
rdkYwmum;rsm;ay:xGufvmjcif;u zefwD;
&m yxrurÇÇmppfrwdkifrD azmh'f\ykHpHwDESifhtpjyKNyD;
'kwd,urÇÇmppftNyD;um;ydkifqdkifrSKrsm; tvsiftjrefwdk;wuf
jrifhrm;vmrSKuzefwD;jcif;jzpfonf/'kwd,aps;uGufudk
1950jynfhvGefESpfrsm;twGif; c&D;onfwifavaMumif;oGm;

vma&;wGif*suftif*sifrsm;pwiftokH;jyKjcif;ESifhpwif&m tqdkygwDxGifrSKonf
avaMumif;oGm;vma&;udktvGef
aps;BuD;NyD; &Sm;yg;aomtawGUtBuKHtjzpfrS
vlxkvlwef;pm;rsm;tokH;jyKEdkifaom urÇÇmvkH;qdkif&mpufrSKvkyfief;
tjzpf toGifajymif;ay;onf? (qar;vf?2012)/a&eHpufrSKvkyfief;onf
4if;vnfywfvIyf&Sm;aomu@rSeforQ
tay:tusKd;oufa&mufonfh enf;ynmwdk;wufrSKrsm;tjynfht0&SdaeaomaMumifh
þus,fjyefYvmaomvdkvm;
csufudkjznfhqnf;Edkifonf/20&mpk\tcsuftcsmusaomwdk;wufrSKrsm;udkom
tusOf;&kH;uefYowfxm;onfhpm&if;
yifvQif trsKd;trnfwpf'gZifausmfEdkifonf? (qar;vf?2008)/
pm&if;udkblrd&ly&SmazGrSKtwGif;
wdk;wufrSKrsm;ESifhpwifoifhonf/4if;wdkYtxJwGif vQyful;owÅdwdkif;wm
jcif;(1912)?
[dkif;'&kdum;bJef&SdaeaomajratmuftaqmufttkHrsm;azmfxkwfEdkifonfh
vQyfppfckcHrSKwGif;rSwfwrf;
(1927)? uef;&uf'fqvrf;bm*sm;180(1878-1936)ESifholYaqGrsKd;rsm;upwifcJhNyD;
aemufydkif;olYtrnfaygufurf;
yeDESifhtjcm;a&eHESifh"mwfaiGU&SmazGolrsm;u
pif;vkH;acsmjzpfatmifvkyfay;aom yifudktvm;tvm(1931)ESifh
nSKdU"mwfrSwfwrf;(1949)wdkYyg0ifonf?
(qar;vf)/wl;azmfrSKwdk;wufjcif;rsm;xJwGif ,cktcgae&mwdkif;rSmokH;ae
NyDjzpfaom vGefvSnfhíwl;jcif;(1901ck?wufcfqufpf? Adk;rGef;teD;
pyif;',fvfawmhyfrS 'va[myef;xGufonfh wGif;wGif yxrqkH;tokH;jyKcJhonf?
ykH5.6&I) ?xdkYaemuf 1909ckwGifa[mif;0yf'f[sLUZf(1905-1976)pwiftokH;jyK
aom ausmufjzwfoGm;tvdrfh181? 1933ckrS Bwd*HuawmhtoGm;182wDxGifrSK?
a&eHpD;xGufrSKudkapmifhMunfhxdef;uGyf
jcif;ESifh wGif;yGifhrxGufatmifumuG,fwm;qD;jcif;wGif
wdk;wufrSKrsm;yg0ifonf/ (a&ESifhtjcm;t&nfrsm; odkYr
[kwf"mwfaiGUtokH;jyKum
a&eHrsm;rsufESmjyifodkYydkwufvmatmifwGef;wifaom)'kwd,ajrmufESifh
wwd,ajrmuf
xyfrHq,fwif,lonfh enf;vrf;rsm;tay:tm;jyKjcif;onf wGif;rsm;\
oufwrf;ydk&Snfaponfhtjyif tpOft
vmt&xGuf&SdrSKtvGefenf;jcif; (a&eH&SdaerSK\30%txdenf;aom
yrmPudkomxkwf,l&&SdavY&Sdonf) udkwdk;
jrifhaponf/
a&eHxkwfvkyfrSKwGifyg0ifonfh ydkjrifhrm;vmaomtcsKd;onf
urf;vGefa&eHwGif;rsm;rSvmonf/urf;ajct
eD;qdyfcHwHwm;ay:rSwl;jcif;onf 1900jynfhwGif
u,fvazmeDtmwGifvkyfaeusjzpfaomfvnf; ukef;ay:rSvkH;vkH;
vSrf;rjrif&onfhyxrqkH;wGif;udk vl0DZDtJef;emurf;vGefwGif
1947ckESpfusrSwl;jcif;jzpfonf/urf;vGefwGif;wl;pif
rsm;(trsm;pktaeESifh wpf0ufwpfysufa&atmufa&mufonfh'DZdkif;rsm;)onf
rD;wm2000xufydkeufaoma&jyif
rsm;wGiftvkyfvkyfjcif;jzpfonf/ t"duurf;vGefa&eHajrrsm;wGifwyfqifxm;aom
xkwfvkyfa&;pifjrifhrsm;onf
aqmufvkyfzl;orQxkBuD;xnfBuD;tjzpfqkH; taqmufttkHrsm;xJwGiftygt0ifjzpfonf/
vwfwavmtjzpfqkH;
xkwfvkyfa&;wdk;wufrSKonf orm;&kd;usr[kwfonfha&eHt&if;tjrpfrsm;rS
wdk;jrifhvmaeaomxkwf,lrSKjzpf&m4if;
wdkYtxJwGif tav;pm;a&eHrsm;(urÇÇmwpf0ef;ae&ma'otrsm;tjym;)?
uwÅ&moJrsm;twGif;udef;atmif;aeaom
a&eHrsm;(t,fvfbmhwfwmESifhAJefeaZG;vm)ESifh
[kdif'a&mvpfcfusKd;tufapjcif;jzifhxkwf,laom a&S;vfausmufrS
a&eHrsm;yg0ifonf/,lEdkufwufpwdwfpfwGif pwifwDxGifaomþenf;ynmonf
txl;yifatmifjrifrSK&ojzifh4if;
udk urÇÇmhtBuD;qkH;a&eHpdrf;ESifh tjcm;a&eHaiGU&nfrsm;xkwfvkyfoltjzpf
jyefvnfa&muf&Sdvmaponf/odkYaomf a&
eHpdrf;wpfrsKd;wnf;ompOf;pm;vQif aqmf'Dta&;bDtmonf2015ckwGif (568.5
Mt)xkwfvkyfojzifh(567.2 Mt)xkwf
vkyfaom ,lEdkufwufpwdwfpfxuf ESmwpfzsm;tom&onf/
urÇÇmhwdkufBuD;rsm;udkyifaygif;ul;Edkifonfh
tcsif;us,fyifrydkufvdkif;rsm;udk pyfaMumif;r&SdaomoHrPdydkuf
rsm;jzifhwnfaqmufum a&eHpdrf;rsm;o,f,lydkYaqmifonf/
tqdkygydkufvdkif;rsm;onf ukef;ay:wGiftvkH;t&if;
vdkufo,f,lydkYaqmifa&;wGif tuspfvspfqkH;?pdwfcst,kHMunf&qkH;?
toefY&Sif;qkH;ESifh vkHNcKHrSKt&SdqkH;enf;vrf;jzpf
onf/'kwd,urÇÇmppftwGif;wnfaqmufcJhaom
yifv,fauGUrSta&SUurf;&dk;wef;odkY a&eHpdrf;o,fydkYonfh trJ&d
uJefydkufvdkif;udk taemufqdkifbD;&Dtma&eHpdrf;udk
Oa&myodkYydkY&ef'DZdkif;vkyfonfh urÇÇmht&SnfqkH;ydkufvdkif;BuD;u
1970jynfhvGefESpfrsm;twGif; ausmfvGefoGm;onf/tlYpf-bm;vpfcf-um;*Jef-
t,fvfrD;wpfAf183vdkif;(tcsif;120cm,
tvsm; 2,120 km)onf r[m{&mrqrmwavm184a&eHajrrS Oa&my&yf&SmESifh xdkurS
2,500 km cefY&Snfaomvuf
wufcGJvdkif;rsm;u *sm;reDESifhtpfwvDtxdtaemufbufa&mufaom
Oa&myaps;uGufrsm;odkY a&eHpdrf; 90 Mt t
xdESpfpOfo,f,lonf/'kwd,urÇÇmppftvGef Oa&myESifh*syefodkY
a&eHwifydkY&efvdktyfcsufonf a&eHwifoabFm
180 Conrad Schlumberger 181 rolling cutter rock bit 182 tricone bit 183 Ust-Balik-Kurgan-Almetievsk
184 Samotlor
rsm;\t&G,ftpm; tvsiftjrefwdk;wufBuD;xGm;vma&;qD a&S;&Iaponf?
(&ufuvpfzf185?1985)/ þtcsufu
ypönf;\rlvZmpfjrpfESifh aemufqkH;okH;pGJoltMum;c&D;tuGmta0;onf
xnfhoGif;pOf;pm;zdkYrvdkatmif ta&;ryg
aompD;yGm;a&;taMumif;udpöjzpfvmNyD;
EdkifiHwuma&eHpdrf;a&mif;csrSKonf ESpfpOf 2Gt udkausmfvmonfESifhtrQ
a&eHudkwpfurÇÇmvkH;0,f,l&efwwfEdkifonfh ukefypönf;tjzpfajymif;vJay;onf?
(Z,m;uGuf 5.13)/

Z,m;uGuf(5.13)
{&mra&eHwifoabFmrsm;
b&pfwpf&SfwnfaqmufNyD;
1886ckwGifa&csaomyxrqkH;*sm;rJefa&eHwifoabFm ]*vufcfatmhzf}186onf pkpkaygif;tav;

csdef2,300wefom&Sdonf?(]wdkif;}aqmufaomoabFmrsm;?2015)/aemufydkif;BuD;xGm;wdk;wu
fvmrSKonf1920jynfhvGefapmapm
ydkif;ESpfrsm;twGif;0efaowefcsdef(dwt)18720,000cefYtxdtBuD;qkH;t&G,fodkYa&mufonf/
ppfBuD;tawmtwGif;trsm;qkH;tokH;
jyKonfh,ltufpfa&eHwifoabFm(wD
2)rsm;onf16,500dwt&SdNyD;0ifqefYrSKyrmPtvsiftjrefwdk;wufvmjcif;onf1950jynfh
vGefaESmif;ydkif;ESpfrsm;twGif; urÇÇmha&eHukefoG,fa&;
(Oa&myESifh*syefodkYwifydkYrSKrsm;)us,fjyefYvmaomtcgusrSomjzpfonf/
],l;eDAmhpftydk;vdk}onf1959ckwGifyxrqkH;100,000
dwtoabFmjzpfonf/1966ckwGif]tD'Drpfqkrm&k}188onf210,000 dwt

odkYa&mufNyD;tdkyufu1973ckwGifa&eHaps;ESKef;udk4qjrSifhwifaomtcgtBuD;qkH;oabFm
onf300,000 wefxufausmfNyD;o,f
Edkifonf?(ul;rm;?2004)/

a&eHpdrf;wef1oef;o,fEdkifaomoabFmwnfaqmufa&;onfenf;ynmt&jzpfEdkifaomfvnf;taMumif;j
ycsuftrsm;tjym;t
&vufawGYwGifrjzpfEdkifay/4if;wdkY\a&pl;onf4if;wdkYoGm;rnfhvrf;aMumif;udkaum?
qdkufuyfrnfhqdyfurf;rsm;udkaumuefYowf
onf/(4if;wdkYonfpltufZfwl;ajrmif;ESifhyJef;ermwl;ajrmif;rsm;udkrjzwfoef;Edkifay)/
4if;wdkYwpfBudrf&yfem;&eftvGefa0;pGmoGm;

zdkYvdkonf/4if;wdkYtmrcHxm;&eftvGefaps;BuD;onf/4if;wdkYonf ]tJrfrdkudk;um'D}189(jyifop
f?1978)? ]umhpfwD;,dk'bJvfA,f}190
(awmiftufzf&dum?1983)? ]tufcfqifAJvf'ufZf}191(tvufpfum?
1989)wdkYuJhodkYaomuyfqdkufonfha&eHzdwfpifrSKrsKd;jzpfay:

apEdkifonf/urÇÇmhtBuD;qkH;a&eHwifoabFm]qD;0dkufpf*sKdif;,JefY}192udk1979ckwGifaqm
uf?564,763dwtjzpfatmifwdk;csJU?tD&ef;-
tD&mhcfppfyGJtwGif;1988ckwGifvufeufxdrSefcH&?
(tvsm;459rD;wmeD;yg;&Sd)],m;Adkif;uif} 193(1991-2004)tjzpfjyefa&cs?
]aemhcfae;AD}194[ktrnfajymif;umumwmurf;vGefwGifa&ay:odkavSmifa&;ESifhwifydkYa&
;pcef;tjzpf(2004-2009)tokH;jyKNyD;
tdEd
´,oabFmysuf0,folrsm;tm;a&mif;cs&m*l*s&wfrStmvJef;odkYaemufqkH;c&D;twGuf]refYwf}195
[ktrnfajymif;onf?(uef;
&uf'f196?2010)/

a&eHcsufvkyfrSKwGif wpfckwnf;aomta&;tygqkH;wdk;wufrSKonf
a&eHpdrf;udk"mwfajymif;tulokH;NyD;NzdKcGJ
enf;197jzpfonf/tyl"mwfjzifhNzdKcGJenf;onf
1936ckESpftxdvkyf&kd;vkyfpOfpHjzpfcJhNyD; 4if;ESpfwGif ,l*sif;[l;'&D198
(1892-1962)u ]qef;tGdKif;vf}\yJefq,fvfAdef;nma&eHcsufpuf&kH&Sd yxrqkH;
"mwfajymif;tulokH;NzdKcGJrSK,l;epf
wGif rdkYwm,mOfokH;t"duavmifpmjzpfonfh atmhcfwdef;jrifh"mwfqDudk
pwifxkwfvkyfonf/"mwfajymif;tulokH;
NzdKcGJenf;u wefzdk;ydkBuD;aom(ydkayghyg;aom)xkwfukefrsm;
("mwfqDESifha&eHqD)ydkrsm;aomtcsKd;tpm;udk tv,ft
vwfESifhtav;pm;j'yfaygif;rsm;rS xkwfvkyfEdkifonf/rsm;rMumrDrSmyif
xkwfvkyfaerSKr&yf&bJ "mwfajymif;tul
topfrsm; jyefvnfjynfh0vmap&m avxJwGifaeEdkifaom
trSKefY"mwfajymif;tulESifhtwl atmhcfwdef;jrifh"mwf
qDrsm; ydkíyiftxGufaumif;aponf?
(qar;vf?2006)/1950jynfhvGefESpfrsm;twGif;t&nf"mwfajymif;tulokH;
NzdKcGJenf;udk txdkuftavsmufjrifhaomzdtm;wGif a&NzdKcGJenf;199u
jznfhpGufay;onf/þenf;2ckonf acwfrDa&
eHcsufvkyfrSK\ t"dua'gufwdkifrsm;jzpfaeqJ&Sdonf/a&eHcsufvkyfjcif;onf
avmifpmt&nfrsm;udkqm;vfzmz,f
&Sm;enf;rS tusKd;tjrwf&onf/þenf;onf 'D;Z,fvfqDuJhodkYavxknpfnrf;rSKtwGuf
emrnfBuD;aomavmifpm
udkyif rD;cdk;vTifhxkwfrSKenf;aomc&D;onfwifum;rsm;twGuf
vufcHcsifp&mjzpfatmifvkyfay;onf? (pD'Dtufzf
at?2015)/
þt&mtm;vkH;u
rSwfavmufom;avmuftusKd;&v'f4ckudkaqmif,lvmonf/yxrwpfckrSm 20&mpk
twGif; urÇÇmha&eHxkwfvkyfrSKtMurf;zsif;tq200
wdk;vmjcif;jzpfonf/2015ckta&mufwGif(xkwfvkyfrSK 4.3Gt
jzifh)2000jynfhESpfxkwfvkyfrSKxuf 20%cefYydkjrifhvmonf/4if;\
pGrf;tifyg0ifrSKuausmufrD;aoG;pGrf;tifyg0ifrSK
185 Ratcliffe 186 Gluckauf 187 deadweight tons(dwt) 188 Idemitsu Maru 189 Amoco Cadiz
190 Castillo de Belver 191 Exxon Valdez 192 Seawise Giant 193 Jahre Viking 194 Knock Nevis 195 Mont
196 Konrad 197 catalytic cracking 198 Eugene Houdry 199 hydrocracking

udkausmfoGm;aom1964ckrStpjyKNyD;
4if;onfurÇÇmay:wGiftokH;trsm;qkH;avmifpmjzpfvmonf/'kwd,wpfcsuf
rSm ,cktcga&eHudkurÇÇmhwdkufBuD;rsm;tm;vkH;ESifh
tmhcfwpfcfESifhtJefwm;wpfcfyifv,frsm;rSvGJí usefork'´&m
rSeforQrS urf;vGefa&eHwGif;rsm;wGifxkwfvkyfae&m
ukef;ay:wGifajrBuD;atmuf (7 km)txdeufaomwGif;rsm;
rSvnf;aumif; b&ZD;vf\wl;yDa&eHodkufrsm;onf
tufwfvJef;wpfcfa&rsufESmjyifatmuf(2.1 km)ESifh ork'´&m
Murf;jyifatmuf(5 km)eD;yg;rSmvnf;aumif; xkwfvkyfaejcif;jzpfonf/ wwd,tcsufrSm
a&eHonfwpfckwnf;
aomwefzdk;tBuD;qkH; ukefoG,frSKukefypönf;jzpfjcif;jzpfonf/2014ckESpfwGif
(taemufwufcfqufpftifwmrD;'D
tdwftwGuf wpfpnfvQifysrf;rQ 93a':vmcefYjzifh) 4if;\ESpfpOftxGufESKef;onf
a':vm3x&D;vsHwefonf/
2015ckESpfwGif (aps;uwpfpnfvQif 49a':vmodkYusoGm;ojzifh)
4if;wefonfhyrmPonf a':vm1.6x&D;vsH
jzpfonf? (bDyD?2016)/
aemufqkH;wpfcsufrSm
a&eHxkwfvkyfaerSKonftvGefus,fjyefYpGmysHUESHUaeaomfvnf;
urÇÇmhtBuD;qkH;a&eH
ajrrsm;udkukef;ay:wGifawGU&Sd&&m 1927ck(tD&mhcfrSum;uyfcf)ESifh
1958ck(tD&ef;rStm0gYZf)tMum; yg;&SJefyifv,f
auGUa'owGifawGUjcif;jzpfonf/aqmf'Dta&;bDtmta&SUydkif;jynfe,frS
urÇÇmhtBuD;qkH;a&eHajr?tm;vf-*g;0g200
onf1951ckuwnf;uxkwfvkyfaejcif;jzpfNyD; 'kwd,tBuD;qkH;a&eHajr?
ul;0dwfrStm;vf-bm;uJef201u1946cku
wnf;uxkwfvkyfaejcif;jzpfonf? (qar;vf?2015)(ykH 5.14)/þtajccHt&Sdw&m;udk
rnfonfht&murQajymif;
vJrypfEdkifay/2015ckwGif orm;&dk;us(t&nf)a&eH\od&Sdxm;NyD;orQyrmP\
wpf0ufcefYonf þa'otwGif;&Sd
&m uHqdk;pGmjzifh 4if;onfurÇÇmay:wGif &IyfaxG;aomy#dyu©rsm;ESifh
emwm&SnfEdkifiHa&;rwnfNidrfrSKrsm;\ tay:
vGifqkH; Zmpfjrpfjzpfaejcif;yifjzpfonf? (bDyD?2016)/
q,fpkESpfrsm;pGmMumatmifobm0"mwfaiGUonf
urÇÇmhpGrf;tifjznfhwif;a&;wGif ta&;rygaomu@
rSm&SdaecJhonf/1900jynfhwGif 4if;onf&kyf<uif;avmifpmtm;vkH;\
1%omjznfhwif;NyD; 1950jynfhta&mufwGif
10%om&Sdaeao;aomfvnf; onfhaemufwGif t"duusaomawmif;qdkrSKtvm;tvm3cku
4if;\wpfurÇÇmvkH;
qdkif&mtcsKd;tpm;udk 2000jynfhta&mufwGif &kyf<uif;pGrf;tiftm;vkH;\
25%eD;yg;a&mufatmifjrSifhwifcJh&m 20
&mpkonf &kyf<uif;avmifpmtm;vkH;\
þtoefY&Sif;qkH;xHrSESpfpOfxkwf,l&&SdaompGrf;tif 375qwdk;vmonfudk
awGUjrif&onf? (qar;vf?2010)/tjcm;ESifhESKdif;,SOfvQiftao;i,fqkH;jzpfaomfvnf;
tvGefta&;ygaom aps;
uGuftopfonf obm0"mwfaiGUukdvlvkyftrdk;eDtmtwGuf ukefMurf;tjzpfaum?
avmifpmtjzpfaum2rsKd;pvkH;
tokH;jyKjcif;jzpfonf/trdk;eDtmonf
ta&;tygqkH;Edkif;x&mh*seufpf"mwfajrMoZmjzpfNyD; ,cktcg,l&D;tmcJrsm;
xkwfvkyf&efESifh yvwfpwpfrsm;xkwfvkyf&efukefMurf;tjzpf 4if;udk
trsm;qkH;tokH;jyKaeonf? (qar;vf?2001/
tdkiftufzftdkifat?2015)/
(ykH 5.14)/ tm;vf-bm;uJefa&eHajrrSa&eHwGif;rsm;(ykH\,mbuf?ta&SUbuftjcrf;)udk1991ck?
qkwfcGmaom
tD&mhcfppfwyfurD;&IdUoGm;onf/emqm\
N*dK[fwku1991ckat;y&,fvf7&ufwGif&dkufaom"mwfykH/
200 al-Ghawar 201 al-Burqan
'kwd,urÇÇmppftNyD;t&Sdeft[kefjrifhvmaom
pufrSKtoGifajymif;rSKumvtwGif; taemufwdkif;NrdKUawmf
trsm;pkcHpm;&onfh tvGefjrifhrm;aomNrdKUjyavxknpfnrf;rSKudk
wkHYjyefonfhtaeESifh urÇÇmhtBuD;qkH;aps;uGuft
opfay:xGufvm&m pufrSKvkyfief;rsm;?
tzGJUtpnf;toif;tzGJYrsm;ESifhtdrfokH;tyl"mwfay;jcif;(csufjyKwfjcif;)rsm;
twGuf ausmufrD;aoG;ESifhavmifpmqDae&mudk
obm0"mwfaiGUjzifhtpm;xdk;jcif;jzpfonf/4if;utrSKefxkwfvTifh
rSKrsm;udkz,f&Sm;NyD; SO2 xkwfvkyfrSKudkvnf;
z,f&Sm;oavmufeD;eD;jzpfonf?(ravmifuRrf;rD "mwfaiGUxJrSqmvf
zsL;&ufpfj'yfaygif;rsm;z,fxkwfrSKonfrcJ,Of;ay)/
vufwiftrJ&dumESifhat;&SmrStvsiftjrefacwdrDwdk;wufvmaomNrdKUawmfrsm;v
nf; þtvm;tvmaemufvdkufMuonf/odkYaomf wdkusKdESifhtjcm;*syef\
tqG,ftyGm;rsm;jzpf
aom qdk;vf?uGrfusKd;?&Sef[dkif;ESifhrGrfbdkif;tygt0if
NrdKUawmftrsm;tjym;onf þodkYvkyf&eftwGuf jynfyrSwif
oGif;&NyD;aps;BuD;aom t&nfjyKvkyfxm;onfhobm0"mwfaiGU(LNG)udk
tokH;jyK&jcif;jzpfonf/ obm0"mwfaiGU
tokH;jyKrSKjrSifhwifa&;aemufqkH;ay:enf;vrf;onf
"mwfaiGUwm;bdkifrsm;jzifhvQyfppf"mwftm;xkwfvkyfa&;wGif þ
avmifpmudkxda&mufpGmtokH;jyKjcif;jzpfNyD;
onfhxufyifydkxda&mufaomenf;vrf;rSm wpfywfvnfaygif;pyf"mwf
aiGUwm;bdkifrsm;jzifhxkwfvkyfjcif;jzpfonf?(aemufu@udkMunfh&ef)/
2005aemufydkif;a&S;vfausmuftm;[dkif'a&mvpfcfusKd;tufapjcif;enf;onf trJ&dum\
obm0"mwfaiGUxkwf,lrSKusqif;aejcif;udk &yfap&kHomru EdkifiHudk
urÇÇmhtBuD;qkH;a&eHxkwfvkyfoltjzpf aemufwpfBudrfjyefjzpfvmaponf/
obm0"mwfaiGUudkydkufvdkif;jzifho,f,lydkYaqmifjcif;onf
yifudkobm0tm;jzifh t&nfudkydkYjcif;xufydkNyD;
ukefusp&dwfrsm;&m tvGef&Snfvsm;aomydkufvdkif;rsm;onf(tcsif; 2.4
mtxd&Sdaom)t0us,foHrPdydkufrsm;ESifh
xda&mufrSK&Sdaom"mwfaiGUwm;bdkifzdodyfpufrsm;tokH;jyKEdkifrSom
pD;yGm;a&;wGufajcudkufonf?(qar;vf?2015)/
,lEdkufwufpwdwfpfESifhuJef;e'gwGif 1960jynfhvGefESpfrsm;uwnf;u
aygif;pnf;xm;aom"mwfaiGUydkufvdkif;pepf
rsm;&SdNyD;om;jzpfaomfvnf; 1960jynfhvGefaESmif;ydkif;ESpfrsm;wGif
Oa&myü tus,fjyefYqkH;EdkifiHwumuGef&ufay:
xGufvmonf/t&SnfqkH;vdkif;rsm;rSm tl&Jef*dGKif;202rS ,lu&def;-
qvdk;Aufcfe,fedrdwfay:u tmhZf*a&mh'f203txd (4451
km)&Sdaomvdkif;ESifh ,rm;vf204rS*sm;reDtxd(4190
km)&Sdaomvdkif;wdkYjzpfNyD; 4if;wdkYuqdkifbD;&Dtm"mwfaiGU
udk tv,fydkif;ESifhtaemufydkif;Oa&myodkYydkYaqmifum xdkta&mufwGif
eufomvJef;'fZf?ajrmufyifv,fESifhajrmuf
tufzf&dumrSvmaomvdkif;rsm;ESifh csdwfqufonf/
1960jynfhvGefESpfrsm;twGif;
(LNG)udkoabFmjzifhyxrqkH;wifydkYrSKrsm;onf tvGefyifaps;BuD;í aemuf
q,fpkESpf3cktwGuf tuefYtowf&SdaomukefoG,frSKu
jynfwGif;"mwfaiGUt&if;tjrpfr&Sdaom ta&SUat;&SmEdkif
iHrsm;(*syef?xdkif0rf;?awmifudk&D;,m)odkY
trsm;qkH;jznfhqnf;ay;onf/"mwfaiGU&SmazGawGU&SdrSKtopfrsm;ESifh
ydkBuD;
rm;onfh (LNG)wifoabFmrsm;ay:xGufvmrSKu
þukefoG,fa&;udk&kwfjcnf;us,fjyefYvmapojzifh 2015ckt
a&mufwGif jynfyodkYwifydkYonfh"mwfaiGUtm;vkH;\3ykH1ykHtwdonf
oabFmjzifhwifydkYjcif;jzpfonf? (bDyD?2016)/
*syefonf tBuD;qkH;wifoGif;oljzpfqJ&Sdae&mrS rsm;rMumrDrSmyif
w&kwfuurÇÇmhtBuD;qkH;0,f,loljzpfvmonf/
tcef;u@rsm;ajymif;jyefjzpfrSKtaeESifh tpOftvmt&
uae;'DtJefydkufvdkif;"mwfaiGUudktBuD;tus,fwifoGif;
ae&aom ,lEdkufwufpwdwfpfonf
a&SUaqmif(LNG)wifydkYoljzpfvma&;arQmfrSef;NyD; (LNG)puf&kHtopftrsm;t
jym;aqmufvkyfvsuf&Sd&m
yg;&SJefyifv,fauGU&SdurÇÇmhtBuD;qkH;"mwfaiGUajrrS
(LNG)rsm;a&mif;&if;csrf;omvmaom
EdkifiHi,fav; umwm\tem*wfNydKifzufyif jzpfaumif;jzpfvmEdkifonf?(qar;vf?
2015)/

vQyfppf"mwftm;
wdk;wufaomvQyfppf"mwftm;okH;pepfodkYajymif;vJa&;onf
pepfwGifyg0ifzGJUpnf;aomtpdwftydkif;tm;
vkH;\ESKef;xm;rsm;wGif
xyfnTef;udef;jzifhwdk;wufrSKrsKd;vdktyfonf/,ckESifhESKdif;,SOfvQifao;i,fao;a
om tapm
qkH;bdGKif;vmrsm;udk a&GUvsm;aeaomrD;cHoHabmifay:wGif
avmifuRrf;aeaomausmufrD;aoG;wkH;rsm;u rD;xdk;
onf/1920jynfhvGefESpfrsm;wGiftpjyKum xdkrD;cHoHabmifrsm;udk
tvTmtxyftrsm;ygaom,l;epfrsm;ESifhtpm;
xdk;&m xkd,l;epfrsm;ay:wGif avmifuRrf;cef;twGif;rSKwfoGif;aom
trSKefYBudwfxm;onfhavmifpmuavmifum
bdGKif;vmeH&HwGifajy;xm;onfh
oHrPdydkufvdkif;rsm;twGif;vSnfhaeaoma&udktylay;onf/avmifpmqDESifhobm0
202 Urengoy 203 Uzhgorod 204 Yamal

"mwfaiGUonf BuD;rm;aomA[dk"mwftm;ay;puf&kHBuD;rsm;twGuf
tokH;trsm;qkH;avmifpmrsm;jzpfonf/odkYaomf
avmifpmqDokH;pGJrSKudk (&yf&SmESifhaqmf'Dta&;bDtmrSvGJvQif)1979-
1980wGif tdkyuf\'kwd,tBudrfa&eHaps;
wufNyD;aemufydkif; &yfqdkif;vdkufMuonf/,cktcg
vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfa&;twGuf obm0"mwfaiGUudk
"mwfaiGUwm;bdkifrsm;twGif; avmifuRrf;apjcif;jzpf&m
"mwfaiGU<u,f0aomEdkifiHrsm;omruaps;BuD;aom(LNG)
udkwifoGif;&onfhEdkifiHrsm;vnf;ygonf/,lEdkufwufpwdwfpfwGif
"mwfaiGUjzifhxkwfvkyfaom vQyfppf"mwftm;
onf 1990jynfhwGif pkpkaygif;\12%om&Sd&mrS 2014ckwGif
33%odkYwufvmonf/*syefwGif2010wGif (LNG)
yg0ifaeaomtcsKd;onf28%&Sd&mrS zlul&SD;rm;wGif&kyfysufqif;ysufjzpftNyD;
EsL;uvDtm"mwftm;ay;puf&kHrsm;
ydwfvdkuf&ojzifh 2012ckwGif 44%odkYwufoGm;onf?
(ta&TUtajymif;pDrHudef;?2015)/
BuD;rm;aombdGKif;vmBuD;rsm;u wm;bdk*sJef;ea&wmrsm;twGuf
a&aEG;aiGUjznfhqnf;ay;onf/tqdkyg
pufBuD;rsm;\xdyfwef;ESKef;xm;rsm;onf
1900jynfhwGif4if;wdkY&SdpOfuESKef;xm;xuf xyfnTef;udef;3205txdydkrdk
jrifhrm;oGm;NyDjzpfNyD;? (jyifopfEdkifiH zvrf;rmAD;vf206
EsL;uvDtm"mwftm;ay;puf&kHrS tBuD;qkH;,l;epf\ESKef;xm;
onf 1.75 GW jzpfonf) 4if;wdkYtvkyfvkyfaomzdtm;ESifhtylcsdefjrifhrm;rSKuvnf;
taumif;qkH;tmedoifxd
a&mufrSKudk 1900jynfhwGif10%atmufrSm&Sdae&mu
40%ausmftxdjrSifhwifonf?(ykH 5.15)/

(ykH 5.15)/a&aEG;aiGUwm;bdk*sJef;ea&wmrsm;\
tjrifhqkH;pGrf;&nfrsm;ESifhtaumif;qkH;tyl"mwftm;ay;puf&kHrsm;\
tmedoifxda&mufrSKrsm;(1900-2000)/'JvfbD(1920)?wjrL;vJef(2001)?
qar;vf(2008)rStcsuftvufrsm;/

(tBuD;qkH;pufrsm;onf ,cktcg 400 MW ausmfNyDjzpfaom)


"mwfaiGUwm;bdkifrsm;udk ("mwfaiGUwm;
bdkifrSxGufvmaom"mwfaiGUtyludktokH;jyK&if;a&aEG;aiGUxkwfonfh)
a&aEG;aiGUwm;bdkifrsm;ESifhaygif;pyfjcif;jzifh
60%txd&Sdaom ydkíjrifhrm;onfhtmedoifxda&mufrSKyif jzpfEdkifp&m&Sdonf/
odkYjzpf&m vQyfppf"mwftm;xkwf
vkyfrSKwGif txl;ojzifhvdktyfcsuftxGwftxdyfa&mufonfhumvrsm;twGif;
vdktyfcsufjynfhrDa&;twGuf wpf
ywfvnfaygif;pyf"mwfaiGUwm;bdkifrsm;udktokH;jyKjcif;onf
vlBudKufrsm;onfhenf;vrf;jzpfvmonfrSmtHhtm;oifh
p&mr[kwfay? (qar;vf?2015)/BuD;rm;aom'D;Z,fvftif*sifBuD;rsm;onf
a0;vHacgif;yg;aoma'orsm;twGuf
omru ta&;wBuD;vdktyfcsdefrsm;wGif tjywftawmufr&Sdaom"mwftm;ay;Edkifa&;
t&efxm;&Sd&eftwGufyg
pD;yGm;a&;wGufajctudkufqkH; vQyfppf"mwftm;xkwfvkyfrSKenf;vrf;jzpfonf/
NrdKUBuD;jyBuD;rsm;rSwpfjynfvkH;tESHUa&mufonftxd
pepfudkwdk;csJUa&;onf yxrurÇÇmppftNyD;jznf;jznf;
205 three orders of magnitude(103) 206 Flamanville

csif;pwifvmum
'kwd,urÇÇmppftNyD;t&Sdeft[kefESifhwdk;wufvmonf/xdkvkyfief;wGif
ae&mwdkif;wGiftokH;jyK
aom atmufygtpdwftydkif;rsm;yg0ifonf? ([sL;Zf?1983)/
pD;yGm;a&;wGufajcudkufrSKaemufvdkufjcif;? BuD;rm;
aomNrdKUBuD;rsm;twGif; odkYr[kwfteD;tem;wGif
ydkrdkBuD;rm;aompuf&kHrsm;wnfjcif;? a0;vHaoma&tm;vQyfppf
puf&kHrsm;rS"mwftm;ydkYvTwf&ef AdkYtm;jrifhvdkif;rsm;wnfaqmufjcif;?
vltrsm;okH;pGJa&;udktm;ay;jrSifhwifjcif;ESifh
"mwftm;jzefYrSK\vkHNcKHpdwfcs&rSKwdk;wufaumif;rGefap&ef
ao;i,faompepfav;rsm;tjyeftvSefcsdwfqufjcif;
wdkYjzpfonf/1950jynfhaemufydkif; avxknpfnrf;rSKtay:pdk;&drfylyefrSKrsm;u
BuD;rm;aom"mwftm;ay;puf&kHt
opfrsm;udk avmifpmt&if;tjrpfrsm;teD;uyfvsufwnfaqmufa&;qDa&S;&Iaponf/
]rdkif;cHwGif;0}"mwftm;ay;
puf&kHrsm;odkY þta&TUtajymif;u
AdkYtm;jrifh"mwftm;ydkYvTwfa&;vdkif;rsm;vdktyfcsufudk
xyfrHwkd;jrifhaponf/
tusKd;quftaeESifh 1890jynfhvGefESpfrsm;rStpjyKum
tBuD;qkH;x&Jefpfazmfrf;rmrsm;\pGrf;tm;onft
q500wdk;jrifhvmNyD; "mwftm;ydkYvTwfrSKtjrifhqkH;AdkYtm;rsm;onfvnf;
tq100ruwdk;jrifhvmonf/"mwftm;ydkY
vTwfrSKonf opfom;wdkifrsm;? aMu;BudK;oufoufrsm;ESifhpwifcJhNyD;
aemufqkH; (765 kV) "mwftm;wifxm;onfh
oHrPdtm;jznfhtvl;reJrfau;b,fvfBudK;rsm;tm;
xrf;ydk;o,f,lonfhoHrPdarQmfpifwdkifBuD;rsm;tqifhodkY wdk;
wufvmonf/,cktcg tjrifhqkH;'DpDAdkYtm;onf
ZdkiftJef*sDtmbm207a&tm;vQyfppfpuf&kHrS&Sef[dkif;odkY (6.4 GW)
"mwftm;o,f,lonfh (800 kV)jzpfonf/tdrfokH;tokH;jyKrSKonf
vufwpfqkyfpmyvwfaygufrsm;rS ae&mtESHU
tdrfwpftdrftwGif;cvkwfrsm;ESifhyvwfaygufrsm; 50ausmfyg0ifonfhpepfodkY
wdk;wufvmonf/ pufpGrf;&nfjrifh
rm;vmjcif;ESifh "mwftm;wdk;jrifhxkwfvkyfrSKESifhtwl pepf\
wdk;wufjrifhrm;vmaom ,kHMunftm;xm;&rSKuvdkuf
ygvm&m þonfrSm tDvufx&Gef;epfud&d,mrsm;?
txdef;tuGyfrsm;ESifhtjynfhjzpfaom urÇÇmBuD;wGif txl;t
av;xm;pOf;pm;&rnfhtcsufjzpfonf? (Z,m;uGuf 5.14)/

Z,m;uGuf (5.14)
vQyfppf"mwftm;jzefYjzL;rSK\,kHMunftm;xm;&rSK

vQyfppf"mwftm;jzefYjzL;rSK\,kHMunftm;xm;&rSKudk9*Pef;rsm;ESifhazmfjyavY&Sd&mow
frSwfpepfwpfckrSefrSefuefueftvkyf
vkyfNyD;
365&ufygpHudkufESpfwpfESpftwGif;vdkvm;csuftwdkif;jznfhqnf;EkdifpGrf;&Sdonfhtcsdefum
v\&mcdkifESKef;udkqdkvdk&m
tcsdeftm;vkH;\
99.99%vQyfppf"mwftm;&onfh9av;vkH;pepfwpfckonftvGefyiftm;xm;&ykHay:aomfvnf;ESpfwp
f

ywfvnfvkH;pkpkaygif;rD;r&onfhtcsdef53rD;epfrQ&Sdonf/9ig;vkH;upkpkaygif;rD;r&onfhtcsde
fudk5rD;epfrQtxdavQmhcsonf/
þvkyfief;\
&nfrSef;csufyef;wdkifonf9ajcmufvkH;jzpfaom99.9999%,kHMunftm;xm;&rSKjzpf&mpepfwGif
vQyfppfr&Sd
aomtcsdefudkwpfESpfvkH;32puúefYomjzpfapa&;jzpfonf/,ltufpf\
vuf&SdpGrf;aqmifEdkifrSKonf99.98%jzpf&mrD;jywfrSK
onf&moDOwk(avqifESmarmif;rsm;?avrkefwdkif;rsm;?
ESif;rkefwdkif;rsm;ESifhtat;"mwfvGefuJrSKrsm;)aMumifhomrutzsuf
tarSmifhtvkyfrsm;ESifhavmifpmjywfawmufrSKrsm;aMumifhvnf;jzpfonf?(0ghzfpf-
ba&mhcf208?2014/ajrmuftrJ&dumvQyfppf
,HkMunftm;xm;&a&;aumfya&;&Sif?2015)/
tDvufx&Gef;epfqufoG,fa&;?
txdef;tuGyfrsm;ESifhowif;tcsuftvufokdavSmifa&;rsm;onftpm;tpmrsm;tm;x&yf
um;jzifho,fydkYrSK?
apmifhMunfhrSwfom;ppfaq;rSKrSrdkif;c&kdcspfyfrsm;tvdktavsmufxkwfvkyfrSKtxdvnf;aumif;
?pawmhcft

a&mif;t0,frSavaMumif;oGm;vmrSKxdef;csKyfuGyfuJa&;txdvnf;aumif;trsKd;trnfpkHvifaom
acwfopfpD;yGm;a&;rsm;
\u@rSeforQtm;vkH;\
tajcwGif&Sd&mtjywftawmufr&Sdaom0efaqmifrSKukdtmrcHEdkifonfhwpfckwnf;aomenf;vrf;
onfta&;ay:pepfrsm;
(bufx&Drsm;ESifhtvsiftjrefwkHYjyefEdkifpGrf;&Sdonfh*sJef;ea&wmrsm;)wyfqifxm;a&;jzpfo
nf/vQyf
ppf"mwftm;jzefYjzL;rSKacwÅrQjywfawmufjcif;yifvQif
tcsKdU0efaqmifrSKrsm;ESifhpufrSKvkyfief;rsm;twGufwpfem&DvQifa':
vm10oef;ausmftxd
xdcdkufEdkifrSKESifhtwltvGefyifepfemqkH;&IH;Edkifonf/2003ckESifh2011cktMum;,ltufpf\
wpfEdkifiH
vkH;twdkif;twmESifhqkH;&IH;rSKonf a':vm18bD;vsHrS
(2008ckwGif[m;&udef;tdkufcfESifhtwl) a':vm75bD;vsHtxd&SdEdkif
onf/(or®w\tkyfcsKyfrSK&kH;?2013)/xdkYtjyif
vQyfppfuGef&ufrsm;onftMurf;zuftkyfpkrsm;odkYr[kwfrvdkwrmtpdk;&rsm;
\qdkif;bmwdkufcdkufrSKrsm;twGuft"duypfrSwfrsm;jzpfonf/

om;r,fvf(tyl)vQyfppf"mwftm;xkwfvkyf&eftwGuf
a&aEG;aiGU&a&;tjcm;t"duusaomenf;vrf;t
jzpf EsL;uvDtmuGJjcif;enf;pOfay:xGufvmrSKonf 'kwd,urÇÇmppfaMumifh
t&Sdeft[kefjrifhwufvmcJhonf/1938
207 Xiangjiaba 208 Wirfs-Brock

ck 'DqJrf;bmwGif vDhZfrdkif;wem209ESifhatmhwdkz&pf&Sf210wdkYu
þjzpfpOfudkyxrqkH;vufawGUo&kyfjyNyD;aemuf1942
ck'DqJrf;bm2&uf? &Sum;*dkwuúodkvfwGif
yxrqkH;pGJNrJwnfwHhonfhuGif;quf"mwfjyKrSKjzpfpOf aemufuvdkufvm
onf/yxrqkH;tPkjrLAkH;udk 1945ck*sLvdkif;vwGifprf;oyfNyD;
1945ckMo*ufpfvwGif AkH;2vkH;udk3&ufjcm;NyD; BuJcs
onf?(uufq&pfpf211?1977/tufwfuifpf212?2000)/tm;ydkjyif;aom
EsL;uvDtmvufeufrsm;udk tqufrjywf
qufvufazmfxkwfaejcif;rSty(aemuftcef;
vufeufrsm;ESifhppfyGJu@wGifMunfh&ef)ppftNyD;yxrqkH;t"duus
onfh,ltufpfEsL;uvDtmtpDtpOfonf a&ikyfoabFmarmif;ESif&eftwGuf
EsL;uvDtm"mwfaygif;zdkwDxGifazmf
xkwfjcif;jzpfonf/ ]aemhwvufpf}udk1955ck*sJef;EsL0,f&DvwGifa&csNyD;
csufcsif;qdkovdkyif tPkjrLa&ikyfoabFm
pDrHudef;\acgif;aqmif[dkif;rJef&pfcftdkAm213(1900-1986)tm;
pD;yGm;jzpfvQyfppf"mwftm;xkwfvkyfa&;twGuf
"mwfaygif;zdkjyefvnfwnfaqmufa&;tzGJUacgif;aqmiftjzpf wm0efay;tyfonf?
(ydk;vfrmESifh t,fvfvif214?
1982)/yJefq,fvfAdef;nm?&SpfyifayghwfrS
yxrqkH;,ltufpfEsL;uvDtm"mwftm;ay;puf&kHonf 1957ck'DqJrf;
bmvwGifpwifvnfywf&m 1956ckatmufwdk;bmvwGifpwifaom
b&pfwpf&Sfaumvf'ga[mvfxuf wpfESpf
ausmfaemufusonf/
jyefajymif;awG;Munfhaomf þonfrSm"mwfaygif;zdk'DZdkif;\
jzpfEdkiforQtaumif;qkH;a&G;cs,frSKr[kwfay/
odkYaomf
4if;onfwpfurÇÇmvkH;vTrf;rdk;aomykHpHjzpfvmcJhonf/omvGefaumif;rGefaom'
DZdkif;r[kwfaomfvnf; 4if;
tm;apmpD;pGmpwiftokH;jyKrSKu
tjcm;"mwfaygif;zdkrsm;u,SOfNydKif&eftqifoifhjzpfvmcsdefta&mufwGif 4if;tm;
cdkifrmpGmtjrpfwG,fapNyD;jzpfonf? (udk;0if?1990)/2015cktv,fwGif
urÇÇmwpfckvkH;tvkyfvkyfaeaom EsL;uvD
tm"mwfaygif;zdk 437vkH;teuf277vkH;onf
zdtm;jrifha&"mwfaygif;zdkrsm;jzpfNyD; 4if;wdkYtrsm;pkonf,lEdkufwuf
pwdwfpftwGif;ESifh
jyifopfjynftwGif;jzpfonf/pD;yGm;jzpfEsL;uvDtmvQyfppf"mwftm;xkwfvkyfrSK
&mpkwpf0ufeD;
yg;MumNyD; aemufaMumif;jyefMunfh&if; uRefawmfuEsL;uvDtmvQyfppfudk
atmifjrifaomusqkH;rSK[kac:cJh&m (q
ar;vf?2003) tqdkygxifjrifcsufudk aemufydkif;jzpfay:vmaomtjzpftysufrsm;u
xyfavmif;tm;jznfh&mom
a&mufonf/ 4if;udkatmifjrifonfqdk&jcif;rSm 2015ckwGif4if;u urÇÇmhvQyfppf\
10.7%udkjznfhwif;jcif;aMumifh
jzpfNyD; rsm;rMumao;rD w&kwf\ausmufrD;aoG;okH;"mwftm;ay;puf&kHrsm;
wnfaqmufrSKwpf&Sdefxdk;wufrvmcif
uxdktcsKd;tpm;onf 17%cefY&SdcJhonf/EdkifiHtrsm;tjym;wGif
xdktcsKd;tpm;onfjrifhrm;&m ,lEdkufwufpwdwfpf
wGif20%eD;yg;? awmifudk&D;,mwGif30%?(2011rwdkifrD*syefonfvnf;tvm;wl)?
jyifopfwGif 77%jzpfonf/
4if;udkusqkH;onf[kqdk&jcif;rSm 4if;\
tvGefBuD;rm;aomapmapmydkif;uwdu0wfrsm; (EsL;uvDtmpGrf;tifonf
&mpkESpftukefwGif urÇÇmhvQyfppf"mwftm;xkwfvkyfrSK\
vTrf;rdk;BuD;pdk;aomykHpHjzpfrnf[k 1970jynfhvGefESpfrsm;
twGif; us,fus,fjyefYjyefYarQmfrSef;xm;Muonf)udkt"dutm;jzifhrjznfhqnf;EdkifbJ
'Dtwdkif;usef&pfcJhjcif;aMumifh
jzpfonf/
vTrf;rdk;aeaom'DZdkif;rsm;\ enf;ynmydkif;tm;enf;csufrsm;?
EsL;uvDtmpuf&kHwnfaqmufa&;\jrifhrm;
aomukefusp&dwfrsm;ESifh
4if;wdkYNyD;pD;a&;wGifemwm&SnftDav;qGJaerSKrsm;?
a&;'DtdkowÅd<upGefYypfypönf;rsm;a&&Snf
pGefYypfa&;\ajz&Sif;r&aomjyóemrsm;?
puf&kHvnfywfrSKvkHNcKHa&;ESifhywfoufNyD;vltrsm;tMum;ysHUESHUaeao
mpdk;
&drfylyefpdwfrsm;(tawGUtBuKHtESpf60&SdvmNyD;csdefrSmyif
usef;rma&;tay:&dkufcwfEdkifonfh tvm;tvmrsm;t
aMumif; tvGeftuRHykHBuD;csJUrSKrsm;tygt0if)u EsL;uvDtmpufrSKvkyfief;
aemufxyftvsiftjrefwdk;wufvm
rnfhta&;udk [efYwm;ydwfyifonf/
vkHNcKHrSKtydkif;pdk;&drfylyefrSKrsm;ESifh
onf;rcHEdkifaompGefYpm;&rSKtEÅ&m,ftay: trsm;jynfol\xifjrif,lqcsufrsm;udk
1979ckokH;rdkifuRef;rawmfwqrSKu xyfavmif;tm;jznfh&m 1986ck&SmEdk
b,fvfab;tEÅ&m,fuvnf;aumif;? 2011ckBuD;rm;aomajrivsifESifhqlem;rD\
aemufqufwGJtjzpf zlul&SD;rm;
'dkiftDcsD"mwfaygif;zdk3vkH;aygufuGJrSKuvnf;aumif;
omíyifxyfavmif;tm;jznfhonf? (tJvDtufwf?2013)/
tusKd;quftjzpf tcsKdUEdkifiHrsm;
(atmhpx&DtmESifhtpfwvD)uEsL;uvDtmpuf&kHrsm;wnfaqmufa&;udk
cGifhjyK&efjiif;y,fvmum tjcm;EdkifiHrsm;(*sm;reDESifhqGDU'if)u
ra0;aomtem*wftwGif; 4if;wdkY\puf&kHrsm;udkt
NyD;wdkifydwfodrf;oGm;&ef tpDtrHrsm;csovdk
puf&kHvnfywfaeaomEdkifiHtrsm;pk(uJef;e'gESifh,lau)uvnf; vGef
cJhaomq,fpkESpfrsm;uwnf;u pGrf;aqmif&nftopfxyfrHwdk;jcif;udk&yfqdkif;jcif;
odkYr[kwf4if;wdkY\a[mif;EGrf;tdk
209 Lise Meitner 210 Otto Frisch 211 Kesaris 212 Atkins 213 Hyman Rickover 214Polmar and Allen

rif;vmaompuf&kHrsm;ae&mudk tpm;xdk;&efvdktyfonfhta&twGufxuf
rsm;pGmavsmhenf;aompuf&kHtopft
enf;tusOf;omaqmufawmhjcif;jyKvkyfonf/ ,lEdkufwufpwdwfpfESifh*syefonf
þaemufqkH;tkyfpkxJrS tay:
vGifqkH;2EdkifiHjzpfonf/2015cktv,fwGif wpfurÇÇmvkH;rSmvnfywfaeaom
"mwfaygif;zdk 437vkH;&SdNyD; wnf
aqmufqJ 67vkH;&Sd&m 25vkH;onfw&kwfrSmvnf;aumif;?
9vkH;onf&yf&SmrSmvnf;aumif;? 6vkH;onf tdEd´,rSm
vnf;aumif;&Sdonf? ('AvsLtJefat?2015)/ taemufwdkif;onf þoefY&Sif;NyD;
um;bJefuif;pifaomvQyfppf
"mwftm;xkwfvkyfrSKenf;vrf;udk tajccHtm;jzifhpGefYypfvdkufMuonf/

jyefvnfjynfhNzdK;NrJpGrf;tifrsm;
&kyf<uif;avmifpmrsm;tay:wdk;jrifhtm;xm;vmjcif;onf ZD0avmifpmrsm;\
ta&;ygrSKudk txdkuft
avsmuftm;aysmhoGm;apaomfvnf; (acwfrDpGrf;tifrsm;vkH;vkH;rokH;&aom
odkYr[kwftvGefenf;yg;pGmomokH;
&aom)0ifaiGenf;EdkifiHrsm;\aus;vufa'orsm;wGif
vlOD;a&tvsiftjrefwdk;yGm;vmrSKaMumifh urÇÇmBuD;onf
,cktcg,ciftcgrsm;xufyifydkNyD; xif;ESifhxif;rD;aoG;udk okH;pGJvmonf/
uRefawmf\taumif;qkH;cefYrSef;csuf
t& &kd;&mZD0avmifpmrsm;\pGrf;tifpkpkaygif;onf 2000jynfhESpfwGif(45
EJ)cefYodkYa&muf&m 1900jynfhESpfwGif
&SdcJhonfxuf2qtwdtuseD;eD;jzpfNyD; (qar;vf?2010) 21&mpk\yxr15ESpftwGif;
pkpkaygif;avsmhenf;rSK
onf tenf;tusOf;om&Sdonf/ qdkvdkonfrSm
2000jynfhESpfwGifZD0avmifpmrsm;onf urÇÇmht"dupGrf;tif\
tMurf;zsif;12%udkjznfhqnf;jcif;jzpfNyD;
2015ckwGifxdktcsKd;tpm;onf8%cefYodkYusqif;jcif;jzpfonf[kqdkvdk
onf/(1900jynfhwGif 4if;wdkYu50%jznfhqnf;onf)/
uHqdk;pGmjzifh a&eHpdrf;(1 Gt)cefYESifhnDrQonfh
tqdkygZD0avmifpmrsm;onfyif avmufijcif;r&Sday/tuf
zf&dum?at;&SmESifh vufwiftrJ&dum0ifaiGenf;EdkifiHrsm;\ aus;vufa'orsm;rS
oef;aygif;&m*Pef;&Sdaomvl
rsm;u ZD0avmifpmrsm;udkokH;pGJae&qJjzpf&m
xif;ESifhxif;rD;aoG;vdktyfcsufonfopfawmjyKef;wD;rSK\t"duus
aomtaMumif;&if;jzpfNyD; tqdk;0g;qkH;cHpm;&onfhae&mrsm;onf
tufzf&duJefqm[Jvfa'o? eaygvf? tdEd´,?w
&kwfjynftwGif;ydkif;ESifh tv,fydkif;trJ&dum\a'otrsm;tjym;jzpfonf/
þjyóemavsmhenf;apa&;twGuf
txda&mufqkH;enf;vrf;onf tmedoifxda&mufrSK25-30%&SdaomrD;zdktopfrsm;
( 10-15%omxda&mufrSK&Sd
aomtpOftvmrD;zdkrsm;ESifh
ESKdif;,SOfMunfhEdkifonf)udkokH;pGJa&;jzpfonf/&mpkESpfrukefcifrSmyif
aus;vufaetdrf
rsm;\75%odkY xda&mufrSK&SdaomrD;zdkrsm;a&mufonfhw&kwfjynfwGif
þtpm;xdk;okH;pGJrSKonf tatmifjrifqkH;jzpf
onf? (qar;vf?2013)/
wpfcsdefwnf;rSmyif xif;udkopfawmrsm;ESifh qufpyfawG;jcif;onfrSm;onf/
taMumif;rSm 0ifaiGenf;
EdkifiHtrsm;tjym;wGif xif;&SmazGpkaqmif;rSKudk rdom;pkrsm;
(trsm;pkonfrdef;rrsm;ESifhuav;rsm;)u opfyiftkyf
av;rsm;ESifhNcKHykwfrsm;? &mbmESifhtkef;yifpdkufcif;rsm;?
vrf;ab;ESifhtdrfaemufaz;tyifrsm;rS &,ljcif;jzpfonf/
bef;*vm'uf&Sf? yg;uDpwefESifh q&DvJefumwGifjyKvkyfaomppfwrf;rsm;u
þodkYaomopfawmxGufr[kwfonfh
xif;u xif;okH;pGJrSKpkpkaygif;\80%ausmf&SdaMumif;jyoonf?
(tm&f'AvsLtD;'DyD?1997)/ 0ifaiGenf;EdkifiHrsm;
wGifxGuf&Sdonfh aumufESHt<uif;tusefrsm;tm;vkH;\
tenf;qkH;5ykH1ykHudkrD;zdkwGifrD;&IdUae&qJjzpfum EGm;acs;
ajcmufrsm;onf at;&Sm\tpdwftydkif;rsm;wGifta&;ygaeqJjzpfaomfvnf;
xif;rD;aoG;onfvlBudKufydkrsm;aom
ZD0avmifpmjzpfonf/trsm;arQmfvifhonfhtwdkif; w&kwfjynfESifhtdEd´,jynfonf
urÇÇmay:wGif&kd;&mZD0avmifpm
tokH;trsm;qkH;EdkifiHrsm;jzpfNyD; 4if;wdkYaemufwGif
b&ZD;vfESifhtif'eD;&SmEdkifiHrsm;&Sdaomfvnf; ESKdif;,SOfcsuftae
ESifhMunfhvQif q[m;&matmuftufzf&dumESifh
NydKifEdkifolr&Sday/20&mpktukefwGif tqdkyga'orSEdkifiHtcsKdUonf
aus;vufpGrf;tif\80%ausmfudk
xif;ESifhaumufESHt<uif;tusefrS&,ljcif;jzpf&mb&ZD;vfrS25%ESifhw&kwfjynf
rS10%atmufESifh ESKdif;,SOfMunfhEdkifonf? (qar;vf?2013)/
vlwpfOD;csif;tokH;t&qdkvQif þokH;pGJrSKrsm;onf
(5 GJ) rS (25 GJ/year)avmufrsm;Edkifonftxd trsKd;pkHvifEdkifonf/
20&mpk\aemufqkH;q,fpkESpfrsm;twGif;
txdkuftavsmufBuD;rm;aomyrmPESifh tufoaemxkwfvkyf
rSKay:xGufvmonf/c&D;onfwifum;rsm;twGuftufoaemtm; vufawGUprf;oyfrSKonf
'kwd,urÇÇmppfrwdkif

rDujzpfonf ([Jef;e&Dazmh'fonfaxmufcHtm;ay;olrsm;xJyg0ifonf)/ odkYaomf


acwfrDtBuD;pm;tufoaem
xkwfvkyfrSKonf b&ZD;vf\ BuHrSavmifpmqDudktcsOfazmufonfh
y&kdt,fvful;vfpDrHudef;ESifhtwl1975ckus
rSpwifjcif;jzpfonf? (rmaq;'dk?vD;vfESifh'qD;vfAm215?2004/bufqdk?
bufqdkESifha&mhcsm216?2011)/,ltufpf\
ajymif;tajccHtufoaemxkwfvkyfrSKonf 1980jynfhwGifpwifonf? (qm;vrJef?
bef;pfESifh[m;vfaAmfqif217?
2007)/ b&ZD;vf\txGufonf2008ckrSpNyD;wefYoGm;onf/,ltufpf\txGufonfvnf; 4if;\
wdk;xkwfvkyf
rSKudkvTwfawmfu2007ckwGifcGifhjyKaomfvnf; wdk;vmp&mtaMumif;r&Sday/
yJykyfyJ?rkefnif;apUESifh qDtkef;uJhodkY
qD<u,f0onfhtyifZD0j'yfrsm;rS avmifpm&nfxkwfvkyfaom rsm;pGmydkao;onfh
ZD0'D;Z,fvfpufrSKvkyfief;rsm;
vnf;&Sdonf? (,ltufpf'DtdktD;?2011)/ urÇÇmhZD0avmifpm&nfxkwfvkyfrSKonf
2015ckwGif a&eHESifhnDrQonfh
(75 Mt)odkYa&mufvm&m a&eHpdrf;rSESpfpOfxkwf,laeaompGrf;tif\
1.8%cefYESifhnDonf? (bDyD?2016)/ þ
pufrSKvkyfief;udkurÇÇmhZD0avmifpm&nfwGif
odomxif&Sm;onfhtcsKd;jzpfvm&ef wdk;csJUa&;onf wJhwdk;ajym&
rnfqdkvQif xifa,mifxifrSm;jzpfrSKomjzpfonf? (*srfajyUw&kd;ESifhrm,l;rD 218?
2009/qar;vf?2010)/
vQyfppf"mwftm;xkwfvkyf&eftwGuf a&\
twnfpGrf;tifESifhta&GUpGrf;tifudktokH;jyKjcif;onf &kd;&mESifh
acwfrDZD0avmifpmrsm;NyD;vQif urÇÇm\'kwd,ta&;tygqkH;
jyefvnfjynhfNzdK;NrJpGrf;tift&if;tjrpfjzpfonf/0pfpf
uef;qJef?tufy,fvfwefrS azmufpfjrpfwGif ao;i,faoma&bD;u
'dkif;erdk2vkH;udkarmif;ESifNyD; tm;enf;aomrD;
vkH;280rD;vif;&ef 25 kW &Sdonfha&tm;vQyfppfxkwfvkyfrSKonf 1882ckwGif
om;r,fvfxkwfvkyfrSKESifh wpfNydKif
wnf;jzpfay:onf? ('dkif;,mESifhrm;wif?1929)/ &mpkESpfrukefcifrSmyif
ydkjrifhoxufjrifhvmaomwrHBuD;rsm;udk
t,fvfydkif;EdkifiHrsm;?
puJef'ae;ADtmESifh ,lEdkufwufpwdwfpfwGifwnfaqmufvmonf/odkYaomf
Edkiftuf*&mwGif
1895ckwGifwnfaqmufaom yxrqkH;atpDpuf&kHBuD;onf 37 MW
om&Sd&m ,lEdkufwufpwdwfpfwGif 1930jynfh
vGefESpfrsm;twGif;EdkifiHawmf(EsLU'D;vf\
wJefeqD;jrpf0Srf;tmPmydkif?,ltufpfajr,mazmfxkwfa&;AsL&kd)\taxmuf
tyHhjzifhwnfaqmufaompDrHudef;rsm;ESifh ,ltufpftufpftmwGif
1930jynfhvGefESpfrsm;twGif; pwm;vif\puf
rSKxGef;um;a&;\ tpdwftydkif;tjzpfwnfaqmufaompDrHudef;rsm;ESifh
ESKdif;,SOfvQifao;i,fonf? (t,fvfvif?
2003)/ xdkacwf\tBuD;rm;qkH;,ltufpfpDrHudef;rsm;rSm
u,fv&uf'dkjrpfay:wGifwnfaqmufaom [l;AmwrH
(1936? 2.08 GW)ESifhuvrf;bDtmjrpfay:ur[mul;vDwrHBuD;(4if;\
yxrtqifhudk1941ckwGiftNyD;owfonf)
(aemufqkH; 6.8 GW)wdkYjzpfonf/
1945-tvGefq,fpkESpf3ckonf b&ZD;vf?uJef;e'g?,ltufpftufpftm?uGef;*dk?
tD;*spf? tdEd´,ESifhw&kwfwdkY
wGifBuD;rm;aom pDrHudef;BuD;rsm;NyD;pD;rSKESifhtwl a&tm;vQyfppfudk
urÇÇmhvQyfppf\20%eD;yg;&Sdaom t&if;tjrpf
tjzpfzefwD;onf/EdkifiHtrsm;pkwGif
1980jynfhvGefESpfrsm;rSpwifumpDrHudef;topfwnfaqmufrSKrsm;aES;oGm;jcif;
odkYr[kwf&yfoGm;jcif;jzpfaomfvnf;
w&kwfjynfwGifr[kwfay/urÇÇmhtBuD;qkH;jrpfusOf;okH;oG,fwrH? qJef;ZDtm219
(wm;bdkif34vkH;wGifpufwyfqiftiftm; 22.5 GW )udk2012ckwGifvufpowfonf?
(csif;udkvf'f?2015)/2015ck
wGif a&tm;onf urÇÇmhvQyfppf\16%cefYudkjznfhwif;&mwGif
EdkifiHtvdkufa&tm;yg0ifrSKtcsKd;tpm;rsm;utvGef
jrifhrm;&m uJef;e'gwGif60%? b&ZD;vfwGif80%eD;yg;ESifh tufzf&dumrS
EdkifiHi,fav;tawmfrsm;rsm;wGif 'Dhxuf
yifjrifhaom &mcdkifESKef;rsm;&SdMuonf/
tm&kHpdkufrSKtBuD;tus,fcH&aom
jyefvnfjynfhNzdK;NrJpGrf;tiftoGifajymif;rSK2&yfonf avESifhaea&mif
vQyfppfjzpfonf/pdwf0ifpm;Mujcif;rSm 4if;wdkY\tvsiftjrefwGifus,fvmrSK
(2010ESifh2015tMum;wpfurÇÇmvkH;
wGif avjzifharmif;ESifxkwfvkyfrSKonf2.5qcefYwdk;vmNyD;
aea&mifjcnfjzifhxkwfvkyfrSKonf 8qeD;yg;wdk;onf) aMumifhjzpfovdk
4if;wdkYtm;tem*wfokH;pGJrnfhESKef;udk
csJUum;arQmfawG;xm;rSKaMumifhvnf;jzpfonf/tvsiftjref
wGifus,fvmrSKonf zGHUNzdK;wdk;wufrSKapmapmydkif;tqifhrsm;\
jzpfaeus*kPfyk'fwpfckjzpfNyD; þvQyfppft&if;t
jrpf2ck\yg0ifyHhydk;rSKonf wpfurÇÇmvkH;twdkif;twmt&
rajymyavmufao;ay/(2015ckwGif avtm;vQyfppf
onfurÇÇmvQyfppf\3.5%cefYESifh aea&mifjcnfvQyfppfonf1%om&Sdao;onf)/
þxkHYydkif;xkHYydkif;pGrf;tifrsm;
(tcsKdUurf;vGefuGif;rsm;u40%txd&atmifvkyfEdkifaomfvnf;
avtm;wm;bdkiftrsm;pkonf tcsdef\20%rS
25%omtvkyfvkyfonf)\BuD;rm;aom vQyfppf"mwftm;pD;qif;rSKu
vuf&SduGef&uftwGif; vma&mufaygif;
215 Macedo, Leal and da Silva 216 Basso, Basso and Rocha 217 Solomon, Barnes and Halvorsen
218 Giampietro and Mayumi 219 Sanxia
pnf;csdefwGif pdefac:rSKtrsm;tjym;ay;onf? (a*syDarmf*Jef?2015)/
acwfrDavpGrf;tifzGHUNzdK;wdk;wufa&;tpDtrHudk
1980jynfhvGefapmapmydkif;ESpfrsm;twGif; ,ltufpf
tcGefa<u;rsm;jzifhpwifaqmif&GufNyD;
1985ck4if;wdkYoufwrf;ukefoGm;csdefwGif &kwfjcnf;&yfqdkif;oGm;onf (b
a&mif;ESifhprpfof?1992)/1990jynfhvGefESpfrsm;twGif; 'Jef;rmhcf?,lau?
pydefESifh tm;vkH;teuftwuf<uqkH;t
jzpf (4if;\ ]tJefem*sD;AJef'J}220\ tpdwftydkif;wpf&yftaeESifh)
*sm;reDtpdk;&rsm;u jyefvnfjynfhNzdK;NrJvQyfppf
odkYtoGiful;ajymif;onhf t&Sdeft[kefjrSifha&;rl0g'rsm;udkifpGJvmonfESifhtrQ
Oa&myonf acgif;aqmiftopf
jzpfvmonf/ wnfaqmufa&;ukefusp&dwfrsm;usqif;vmNyD;
ydkrdkBuD;rm;onfhpufrsm; (,cktcg 8 MW txd?
,cifu 1-3 MW)ESifh ydkrdkBuD;rm;aomavtm;wm;bdkifuGif;rsm;
(urf;vGefwnfaqmufa&;rsm;tygt0if)u
rsm;rMumrDuwdk;wufvmrSKrsm;udk 1990wGifpufwifqiftiftm; 2 GW
xufenf;onfhtqifhrS 2000jynfhwGif
17.3 GW odkYvnf;aumif;?2015tukefwGif 432 GW odkYvnf;aumif;jrSifhwifay;onf?
(urÇÇmvkH;qdkif&mavpGrf;
tifaumifpD?2015)/
zdk;wdkAkdvfaw;tpfcf(yDAGD)tusKd;oufa&mufrSK
(tvif;a&mifjzifhxdawGUxm;aom owÅKtDvufx&k'frsm;
tokH;jyKumvQyfppf"mwfxkwfvkyfrSK)udk 1839ckwGif
tuf'frefbufuGJ&Jvf221(1852-1908)u pwifawGU&SdcJh
onf/odkYaomf ]AJef;*gY'f-1} N*dK[fwkudk pGrf;tm;( 0.1 W om)ay;&ef
1958ckwGifyxrqkH;tokH;jyKonfh aps;BuD;NyD;
xda&mufrSKtvGefenf;aom (rlvtpu 4.5%om&Sd&mrS aemufydkif;6%jzpfvmonfh)
qD;vfvuJefqdkvmqJvf
rsm;udk bJvf"mwfcGJcef;rsm;uxkwfvkyfjcif;onf 1954ckusrSjzpfonf/ 4ESpftMum
1962ckwGif yxrqkH;pD;yGm;
jzpfqufoG,fa&;N*dK[fwk ]wJvfpwm;-1} wGif ( 14 W)&Sd
yDAGDqJvfrsm;ygNyD; 1964ckwGif ]eif;rfbufpf} N*dK[fwkrsm;
u( 470 W )txdxGufaom qJvfrsm;o,faqmifoGm;onf?
(qar;vf?2006)/ukefusp&dwfudkxnfhoGif;rpOf;pm;
aom tmumotwGif;tokH;jyKrSKrsm;onf
q,fpkESpfrsm;Mumatmif&Sifoefaeaomfvnf; vQyfppf"mwftm;xkwf
vkyfa&;twGuf ajrjyiftajcpdkuftokH;jyKrSKrsm;onf
ukefusp&dwfjrifhrm;rSKtuefYtowfESifhBuKH&ojzifh þpufrSK
vkyfief;onf 1990jynfhvGefaESmif;ydkif;ESpfrsm;a&mufrSom
pwifwdk;wufonf/(aeomvQifyifwpfaeYvQifem&Dt
enf;i,fom&onfh)tjrifhqkH;pGrf;tm;t& 1990jynfhwGif( 50 MW)om&Sdaom
yDAGDqJvfrsm;wifydkY&NyD; 2010wGif
( 17 GW)ESifh 2015ckwGif( 50 GW)cefYomwifydkY&&m xdktcsdefwGif
pkpkaygif;pGrf;&nfonf ( 227 GW )odkYa&mufNyD
jzpfonf? (*sdrf;Zf?2015/ tm&ftD;tJef21? 2016)/
odkYaomf yDAGDvQyfppfxkwfvkyfrSKonf
(aeomcsdeft,f&Zdk;emrSmyif25%&Sdí 11-15%om&Sdonfhwdrfydkxl
aom&moDOwkrsm;wGif wdkif;wmjcif;rvkyfvQifyif) avtm;xufyif
ydkedrfhaompGrf;&nfudef;&Sd&m 2015ckwGifwpf
urÇÇmvkH;vQyfppfxkwfvkyfrSKonf
avtm;wm;bdkifrsm;pkpkaygif;xkwfvkyfrSK\30%cefYom&Sdonf? (ykH 5.16)/
(ykH 5.16)/pydefEdkifiH?
tJef'vl;oDtm222rSvl;umeD;em'vmhpfawm&ufZf223zdk;wdkAdkvfaw;tpf"mwftm;ay;puf&kH(aum
bpfpf)
220 Energiewende 221 Edmond Becquerel 222 Andalusia 223Lucaneina de las Torres
wpfzef þvkyfief;\zGHUNzdK;wdk;wufrSKonf
yifudkygwa&GUa&GUjzpfpOfr[kwfbJ tpdk;&\yHhydk;rSKrsm;u wGef;tm;ay;
aom wdk;wufrSKjzpfonf/xdktaMumif;udk 2015ckESpfwGifwdrfxlaom*sm;reDu
aeomaompydefxufyDAGDvQyfppf
3qeD;yg;ydkxkwfEdkifonfhtcsufxuf rnfonfht&murQ
ydkNyD;ay:vGifatmifjyEdkifrnfr[kwfay? (bDyD? 2016)/
vlaetdrfacgifrdk;ay:rStylay;ud&d,mi,frsm;ESifh
BuD;rm;aompuf&kHtvkyf&kHrsm;\a&tylay;pepfonf yDAGDvQyf
ppfxkwfvkyfrSKwGifus,fvmjcif;xuf ydkapmonf/2012cktukefwGif tylay;tdk;rsm;\
pufwyfqiftiftm;onf
( 270 GW)&SdNyD; trsm;pkonf w&kwfjynfESifhOa&mywGifjzpfonf?
(armufofemESifhAkdufZf224?2014)/wpfae&mwnf;
pkpnf;aomaea&mifjcnfpGrf;tif225(CSP)onf vQyfppf"mwfxkwfa&;twGuf
a&(odkYr[kwfqm;)udktylay;&efrSef
rsm;tokH;jyKNyD; aea&mifjcnfudkpkpnf;jcif;jzpf&m
yDAGDvQyfppftpm;tokH;0ifaom aemufenf;vrf;wpfckjzpfonf/
odkYaomf2015ckwGif(pkpkaygif;pGrf;&nf5
GWxufenf;aom)wyfqifwnfaqmufxm;rSKtenf;tusOf;om&Sdonf/
ZD0avmifpmrsm;?a&tm;vQyfppf?avESifhyDAGDvQyfppf
BuD;4BuD;ESifhESKdif;,SOfvQif tjcm;jyefvnfjynfhNzdK;NrJt
oGifajymif;rSKrsm;onf wpfurÇÇmvkH;twdkif;twmt&
bmrQrajymyavmufao;aomfvnf; xdktxJrStcsKdUonf
wpfEdkifiHcsif;taeESifh odkYr[kwfa'owpffckcsif;taeESifhta&;yg&m
blrdtylpGrf;tifxufydkay:vGifaomudpö r&Sd
ay/a&ylprf;rsm;ESifha&ylwGif;rsm;udk
ordkif;rwifrDtcsdefuwnf;utokH;jyKaeNyD;jzpf&m ,cktcgEdkifiHtrsm;tjym;
wGif ydkeufaomwGif;rsm;u tcef;wGif;taEG;"mwfay;a&;226ESifh
pufrSKvkyfief;enf;pepfrsm;twGuf a&ylrsm;jznfh
wif;ay;aeonf/odkYaomf þpGrf;tifudkobm0a&aEG;aiGUtjzpf&,lum
vQyfppf"mwfxkwf,la&;wGiftokH;jyKEdkif
aomae&m rsm;rsm;pm;pm;r&Sday/ urÇÇmhyxrqkH;blrdtylpuf&kHonf
tpfwvDEdkifiH? vm'&Jvdk227 ü1902ckwGifp
wifvnfywfonf/EsLUZD;vJef\ 0dkif&mau228onf 1958ckESifh u,fvazmeDtm\
*D;ZmZf229onf 1960wGifpm
&if;xJyg0ifvmonf/2014ckta&mufwGif wpfurÇÇmvkH;pufwyfqiftiftm;onf 12 GW
jzpfonf/,lEdkufwuf
pwdwfpfwGif pufwyfqiftiftm;tjrifhqkH;jzpfNyD; tdkufpfvJefonf
þjyefvnfjynfhNzdK;NrJpGrf;tiftay: trsm;qkH;
rSDcdktm;xm;&onf? (blrdtylpGrf;tiftoif;?2014)/
BuD;rm;aom'Da&pGrf;tm;puf&kHrsm;twGuf
tcsdefMumjrifhpGmwnf&SdcJhaompDrHcsufrsm; wpfckrQtaumift
xnfay:rvmbJ jyifopfESifhw&kwfwGif
tao;pm;vkyfief;av;tenf;i,fomwyfqifonf/tBuD;jreftyif(rdk;r
cyif?tom;yGaygYyvmyif?,luvpfyif?
vlqD;emyifESifhxif;&SL;yif)pdkufcif;topfrsm;tay:tm;jyKí vQyfppfxkwf
&efopfom;&a&;tpDtrHonfvnf; obm0ywf0ef;usifjyóemrsm;
ywfcsm0dkif;aeaoma&G;cs,frSKwpf&yfjzpfNyD;
aumufESHt<uif;tusefrsm;ESifh
tjcm;ZD0tajccHpGefYypfypönf;rsm;udkvnf; ,cktcgBuD;rm;onfhtwdkif;twmyrm
Pjzifh
ZD0"mwfaiGUxkwfa&;twGuf(txl;ojzifh*sm;reDESifhw&kwfjynfwGif)tokH;jyKa
eonf/odkYaomf 4if;\yg0ifyHh
ydk;rSKonfa'oEÅ&avmufomxda&mufrSK&SdEdkifonf/
jyefvnfjynfhNzdK;NrJpGrf;tifESifhywfoufNyD;a&G;cs,fp&menf;vrf;
trsm;tjym;&Sdaomfvnf; tcsKdUutvsiftjrefwdk;wufaecdkuf
trsm;tjym;wGif0da&m"drsm;jzpfae&m tajccHxif
jrifcsufonf&Sif;onf/tjcm;aompGrf;tiftoGifajymif;rSKwdkif;rSmjzpfcJhovdkyif
&kyf<uif;avmifpmxHrS pGefYcGmxGuf
oGm;rSKonf tDav;qGJrnfhjzpfpOfomjzpfNyD; pGrf;tifurÇÇmtopfwGif
wu,fhtcsuftcsmu@udk awmif;qdkrnfh
rnfrQuGJjym;jcm;em;aomtoGifajymif;ykHoP²mefrsKd;xGufay:vmrnfvJ
uRefawmfwdkYapmifhMunfh&OD;rnfjzpfonf/
o,f,lydkYaqmifa&;rSy"mea&GUvsm;tm;rsm;
acwfrDvlY,Ofaus;rSKtzGYJtpnf;wGif vlESifhukefypönf;2rsKd;pvkH;\
oGm;vma&GUvsm;EdkifrSK\ ta&;ygykHudk
axmufqaomf acwfopfvlYtzGJUtpnf;rsm;\ vuf&SdpGrf;tiftajccHtkwfjrpfrsm;udk
tqkH;tjzwfjyKaeonfhenf;
ynmwdk;wufrSKrsm;tay: uRefawmfhavYvmqef;ppfrSK\aemufqkH;u@onf
&kd;&Sif;aompufti,fpm;rsm;rStp
jyKum tm;tvGefaumif;aom'kH;ysHrsm;txdtm;vkH;udkvTrf;NcKHaom
o,f,lydkYaqmifa&;\y"mea&GUvsm;tm;rsm;
taMumif;ajym&awmhrnfjzpfonf/(,cktcg "mwfqDuarmifydkifpD;xm;aomfvnf;
tufoaemESifh"mwfaiGUuwdk;
0ifxdk;azmufrSKtcsKdUvkyfvmaom) atmhwdkywfvnftif*sifrsm;\
jzpfxGef;wdk;wufrSKonf 4if;wdkYudk tvkH;t&if;
vdkufxkwfvkyfonfh 20&mpkyxrq,fpkESpfuwnf;u
tawmfyiftoifhtwifhomjzpfonf/ta&;tygqkH;ajymif;
vJrSKrsm;xJwGif zdtm;tcsKd;tMurf;zsif;2qwdk;vmrSKESifh
j'yfxk^pGrf;tm;tcsKd;usqif;aponfh tav;csdefavsmhNyD;
224 Mauthner and Weiss 225 concentrated solar power(CSP) 226 space heating 227 Larderello
228 Wairakei 229 Geysers

pGrf;tm;wdk;vmrSK wdkYyg0ifonf/ j'yfxk^pGrf;tm;tcsKd;onf 1900jynfhwGif( 40


g/W)eD;yg;rS aemufwpf&mpkwGif
(1 g/W)wpf0dkufokdYusqif;onf/ trJ&dum\ yxrqkH;tvkH;t&if;vdkufxkwfvkyfaom
&Jefqrftdk;vf'f\umhAf
'uf&Sf230wGif wpfvkH;wnf;aomqD;vfvif'gESifh 5 .2 kW (7 hp)
tif*sifyg0ifonf/xkwfvkyfrSKumv19ESpfMumNyD;
pif;a&16oef;a&mif;cs&um 1927ckESpfwGifxkwfvkyfrSK&yfqdkif;cJhaom
azmh'f\ykHpHwDtif*sifu 4if;xufpGrf;tm;
3qBuD;onf/
trJ&duJefum;rsm;\ysrf;rQpGrf;tm;wGifwdk;wufaerSKonf
1970jynfhvGefESpfrsm;twGif;tdkyuf\a&eHaps;
ESKef;jrSifhwifrSKrsm;aMumifh&yfwefYoGm;aomfvnf;
1980jynfhvGefESpfrsm;twGif;jyefvnfwufvmonf/ ysrf;rQum;
pGrf;tm;onf 1990jynfhwGif(90 kW)cefYrS 2015ckwGif(175
kW)cefYodkYwufvmonf? (,ltufpftD;yDat?2015)/
odkYaomf ]um;} qdkaoma0g[m&onf
trSefwu,furSm;aeonf/taMumif;rSm ,lEdkufwufpwdwfpfwGifyk*¾vdu
o,f,lydkYaqmifa&;twGuftokH;jyKaeaom taygUpm;,mOftm;vkH;\ 50%cefYonf
tvkHydwf,mOf(AJef)rsm;?
trdk;rJhukefwifum;i,f(ypfuyffyf)rsm;ESifh SUVrsm;
(tBuD;us,fqkH;tac:rSm;wpfckjzpf&m ukefwdkufodkYaps;0,f
xGuf&ef þav;vHaomx&yfcfum;ti,fpm;udkarmif;&onfhtwGuf
rnfonfhae&mwGif ]tm;upm;} ]sport} ]S}
ygNyD; rnfonfht&mu ]bufpkHokH;} ]utility} ]U} jzpfygoenf;)/
'D;Z,fvftif*sifrsm;onfvnf; txdkuftavsmuf
ydkaygUNyD;pGrf;tm;rsm;pGmydkaumif;&m tqdkygt&nftaoG;rsm;aMumifh
tcsuftcsmusaomo,f,lydkYaqmifa&;aps;
uGufrsm;wGif 4if;wdkY vTrf;rdk;vmjcif;jzpfonf? (qar;vf?2010)/ yxrqkH;
'D;Z,fvftif*sifx&yfcfum;rsm;onf
1924ckwGif *sm;reDEdkifiHüpwifay:xGufvmonf/ þtif*sifudktokH;jyKaom
yxrqkH;c&D;onfwifta0;ajy;
,mOfrsm;onf (*sm;reDEdkifiHrSmyJ)
1936ckwGifay:xGufonf/'kwd,urÇÇmppfrwdkifrDav;wGif Oa&my\x&yfcf
um;ESifhbwfpfum;trsm;pkonf 'D;Z,fvftif*sifrsm;jzpfNyD; ppfBuD;tNyD;wGif
þonfrSmwpfurÇÇmvkH;\pHjzpfvm
onf/pGrf;tm; (350 kW)txdjrifhonfh 'D;Z,fvfbwfpftif*sifrsm;\
j'yfxk^pGrf;tm;tcsKd;onf(3-9 g/W)jzpfNyD;
tBuD;pm;jyifqifrSKvkyf&efrvdkbJ (60,000 km) txdajy;qGJEdkifonf/
rdkYwmum;'D;Z,fvftif*sifrsm;\ j'yfxk^pGrf;tm;tcsKd;onf aemufqkH;wGif(2
g/W)txdusqif;vm&mvl
pD;um;rsm;\tif*sifrsm;onf "mwfqDESifharmif;aom4if;wdkYESifhtvm;wlum;rsm;\
tif*sifrsm;xuftenf;i,f
omydkav;awmhonf[kqdkvdkonf?(qar;vf?2010)/
avmifpmqDukefusp&dwfoufomrSKaMumifh 'D;Z,fvfum;rsm;
tD;,lwGiftokH;rsm;vm&m ,cktcg topfrSwfykHwifrSK\50%ausmfonf
4if;wdkYjzpfvmonf?(tdkifpDpDwD?2104)/
odkYaomf4if;um;rsm; ,lEdkufwufpwdwfpfwGif&Sm;aeqJjzpfonf/2014ckwGif
4if;wdkYonf,mOftm;vkH;\3%xuf
yifenf;onf/xdkYtjyif azmhvfufZfAm*Jef231u
Edkif;x&*sJefatmufqdk'fxkwfvTwfrSKqdkif&m trJ&duJefobm0ywf
0ef;usifpnf;rsOf;rsm;udkausmfjzwfEdkif&eftwGuf
2008ckrSpwifuma&mif;cscJhaom 'D;Z,fvfarmh',fvftrsm;t
jym;\ tprf;oyfcHtif*sifrsm;wGif udef;*Pef;trSm;rsm;xkwfay;aom
w&m;r0ifaqmhzf0Jrsm;xnfhoGif;xm;
aMumif; rjzpfrae0efcH&onfhtcg2015ckaqmif;OD;aygufrSpNyD; þtrsKd;tpm;\
ykH&dyf tBuD;tus,fxdcdkufonf/
(pGrf;tm; 3 MW txd&Sdaom)
'D;Z,fvfjzifharmif;ESifonfh&xm;pufacgif;rsm;onf urÇÇmwpf0ef;vQyfppf
"mwftm;rokH;aom&xm;vrf;tm;vkH;ay:wGif &xm;wGJrsm;tm;qGJjcif;
(wGef;jcif;)vkyfonf/ a&SUrSmawGUcJhNyD;jzpf
onfhtwdkif;'D;Z,fvftif*sifrsm;u
yifv,fa&aMumif;oabFmvkyfief;tay:pwifatmifEdkifjcif;onfyxrurÇÇm
ppfrwdkifrDuwnf;ujzpfonf/4if;wdkY wpfpkwpfpnf;wnf;aomurÇÇm\
r&Sdrjzpfy"mea&GUvsm;tm;jzpfvmjcif;
onf pGrf;tift&if;tjrpfrsm;?ukefMurf;ypönf;rsm;?
jyefvnfq,fwifEdkifaompGefYypfypönf;rsm;?vltpmESifhwd&pämef
tpmrsm;ESifh puf&kHxGufxkwfukefrsm;\ a&aMumif;ukefoG,fa&;rSeforQudk
xkxnfBuD;rm;NyD;pGrf;&nfxda&mufrSK&Sd
onfh þpufBuD;rsm;uarmif;ESifay;aejcif;aMumifhjzpfonf? (qar;vf?2010)/
{&mra&eHwifoabFmBuD;rsm;ESifh
BuD;rm;aomukefaowÅmoabFmBuD;rsm;\ pGrf;tm;taumif;qkH;
r&if;'D;Z,fvfrsm;udk Oa&mywGif MAN ESifh
emhwfqDvm232u'DZdkif;vkyfNyD; awmifudk&D;,mESifh*syefwGifwnfaqmuf&m
pGrf;tm; 100 MW eD;yg;txd&Sdonf/
ypfpfwifa&SUwdk;aemufiifvIyf&Sm;aomav,mOfysHtif*sifrsm;onf
tvsiftjrefwdk;wufaumif;rGefvm
onf/ (,ltufpftaemufbufurf;ESifh ta&SUat;&SmtMum;ykHrSefysHoef;ajy;qGJaom
a&ay:tqif;twufvkyf
Edkifonfhav,mOfysHBuD;)bdk;tif1936uvpfygudk armif;ESifaomtif*sifrsm;onf
&dkufwfnDaemif\1903tif*sif
230 Ramson Old’s Curved Dash 231 Volkswagen 232 Wartsila

xuftq130rQ pGrf;tm;ydkaumif;onf/ &kdufwftif*sifu tav;csdef^pGrf;tm;tcsKd;


10qruydkrsm;onf?
(ykH 5.17)/avaMumif;ysHoef;a&;udkaum? pufrSKvkyfief;trsm;tjym;\
pGrf;aqmifEdkifrSKudkaum awmfvSefajymif;
vJonfh vkH;vkH;vsm;vsm; y"mea&GUvsm;tm;topfjzpfaom
"mwfaiGUwm;bdkifrsm;udk 20&mpktqef;wGiftao;
pdwfuspGm pdwful;ykHazmfcJhjcif;jzpfaomfvnf; 4if;wdkY\
yxrqkH;vufawGUusonfh'DZdkif;rsm;onf 1930jynfhvGef
aESmif;ydkif;ESpfrsm;usrSom ay:xGufvmjcif;jzpfonf/t*FvefrS
z&JefYcf0pfw,fvf233ESifh*sm;reDrS [JefpfywfpfzGeftdk
[dkif;234wdkYu ppfokH;av,mOfrsm;wGiftokH;jyK&ef
"mwfaiGUwm;bdkiferlemrsm;udk wpfOD;ESifhwpfOD;trSDcdkuif;pGm
wnfaqmufonf/odkYaomf yxrqkH;*sufpGrf;tm;okH;wdkufav,mOfysHonf
trSKxrf;&eftvGeftcsdefaESmif;pGm
a&mufvmojzifh 'kwd,urÇÇmppf\vrf;aMumif;tay:
wpfpkHwpf&mtusKd;roufa&mufawmhay? (aumfef;pwJefY?
1981/qar;vf?2010)/

(ykH
5.17)/pGrf;tm;aumif;oxufaumif;vmpOfrSmyifydkaygYyg;vmonfhav,mOftif*sifrsm;uavaMumif;
ysHoef;a&;\qufvuf
wdk;wufaerSKjzpfay:aponf/ypfpfwiftif*sifrsm;4if;wdkYpGrf;aqmif&nf\
tjrifhqkH;e,fedrdwfodkYra&mufcifrSmyif*suftif*sifrsm;u
4if;wdkY\vufzsm;cgavmufaomwdk;wufrSKrsm;pjyvmonf/
BuD;rm;aombdk;tifESifhtJbwfpfav,mOfBuD;rsm;udkarmif;ESifaomtif
*sifrsm;onf 0.1 g/W xufavsmhNyD;av;&m&kdufwfnDaemif\
vufrGefrqGypfpfwif'DZdkif;ESifhESKdif;,SOfvQiftq100wdk;wufrSKjzpfonf/
ppfokH;*sufav,mOfrsm;\tif*sifrsm;u'DhxufyifydkaygYonf/(aumfef;pwJefY?1981/*ef;pwef?
1986/aw;vm?1989/qar;vf?2010
rStcsuftvufrsm;jzifh*&yfzfqGJonf/)

tqdkygy"mea&GUvsm;tm;topf\ vsifjrefpGmzGHUNzdK;wdk;wufrSKu
1945aemufydkif;rSm a&mufvmonf/
1947ck atmufwdk;bm14&ufwGif bJvftdufpf-1av,mOfjzifh toH\
tjrefESKef;udkyxrqkH;tBudrftjzpfausmf
jzwfEdkifonf/1940jynfhvGefaESmif;ydkif;ESpfrsm;rStpjyKum
toHxufjrefaomwdkufav,mOfrsm;ESifhAkH;BuJav,mOf
rsm;'DZdkif;2usdyfausmfudk pwiftokH;jyK&m tjrefqkH;wdkufav,mOf MiG-35 u
tjrifhqkH;tjrefESKef; 3.2 Mach udk
a&mufonf/"mwfaiGUwm;bdkiftokH;jyKrSKu vltrsm;wwfEdkifonfh
wdkufwpfwdkufESifhwpfwdkufjzwful;ysHoef;aom
avaMumif;c&D;pOfrsm;ay:xGufvmaponf/4if;wdkY\
edrfhaomj'yfxk^pGrf;tm;tcsKd; (wGef;ueftm; 500 kN ESifht
wltcsKd;onf 0.06-0.07 g/W om&Sdonf)? jrifhrm;aomwGef;ueftm;^tav;csdeftcsKd;
(ukefoG,fav,mOfrsm;t
wGuf >6 ESifhtaumif;qkH;ppfbuftif*sifrsm;twGuf 8.5 )?
jrifhrm;aoma&SmifuGif;tcsKd; (vuf&SdtjrifhqkH;wefzdk;
12:1 wGif tif*sifuzdodyfaomav\92%onf 4if;\avmifuRrf;cef;udka&SmifuGif;&m
avmifpmokH;pGJukefusrSK
avsmhenf;apNyD; tif*sifqlnHoHudkavsmhusaponf)wdkYu
þpGrf;tm;wdk;oxufwdk;um xda&mufrSKydkaumif;vm
aomy"mea&GUvsm;tm;rsm;rS ay:xGef;vmonfh'DZdkif;udk xifay:aponf (ykH
5.17)/xdkYtjyif av,mOfrsm;\
233 Frank Whittle 234 Hans Pabst von Ohain
"mwfaiGUwm;bdkifrsm;onf ,kHMunfpdwfcsjcif;vnf;cH&ojzifh ,cktcg
tif*sif2vkH;wyfav,mOfysHonf tufwfvJef;wpfcfudkjzwf&kHomru
yqpfzpfcfudkvnf; vrf;aMumif;trsm;tjym;wGif jzwfoef;aeNyDjzpfonf? (qar;vf?
2010)/
tawGUtBuKH&ifhvmaompufrSKvkyfief;rsm;wGif jzpfavY&Sdonfhtwdkif;
*suftif*sifrsm;\wpfurÇÇmvkH;
qdkif&maps;uGufudk xkwfvkyfol4OD;uom
armifydkifpD;xm;onf/&kd;vfZf&GdKufpfonf pD;yGm;jzpftif*sifrsm;1953ck
wGifyxrqkH;aps;uGufwifoGif;onfh av,mOfxkwfoljzpfonf/4if;aemuf
trJ&duJefurf;yeD2ckjzpfaom *sJef;e
&,fvftDvufx&pfESifhy&ufESifh0pfwfeDwdkYtjyif
*sDtD;ESifhjyifopfqeDrm;rdkw,f235wdkY1974ckwGifyl;wGJwnfaxmif
NyD;c&D;wdkESifhc&D;vwfav,mOfysHtif*sifrsm; txl;jyKxkwfvkyfonfh
pDtufzftJrfEdkifiHwumwdkYvdkufvmonf/(pD
tufzftJrfEdkifiHwum?2015)/ odkYaomf
(1976ckwGifpD;yGm;jzpfyxrqkH;ysHaom)toHxufjrefonfhaumfef;aumh'f
onf aps;uGufr0ifEdkifavmufatmifaps;BuD;vGef;ojzifh
2003ckwGiftufwfvJef;wpfcfjzwfoef;onfh 0efaqmif
rSK&yfwefYoGm;onf? ('g;vif?2004)/
(ykH 5.18)/rSwfom;zG,f*sufav,mOfysHrsm;\
yEéufykHESifha&SUjrifykH/bdk;tif707(1957)onfysHoef;aepOfqDjznfhonfhpepftay:tajc
cHonf/bdk;tif737(1967)onftcsdefra&G;a&mif;taumif;qkH;av,mOfjzpfonf?
(2015tukeftxdpif;a&9,000eD;yg;a&mif;NyD;jzpfumaemufxyfpif;a&13,000rSmxm;onf/)1976ck
ESifh2003cktMum;uefYowfvrf;aMumif;rsm;omysHoef;aomtoHxufjrefonfh
jyifopf-b&pfwpf&Sfaumfef;aumh'fonfaps;tvGefBuD;aom]av,mOf*Gpm}jzpfonf/
(1969ckuwnf;utrSKxrf;aeonfh)bdk;tif747
onfyxrqkH;c&D;a0;ysHEdkifonfhAsufus,fav,mOfBuD;jzpfonf/
þpau;vfudkufav,mOfykHrsm;ESifhESKdif;,SOfMunfhEdkif&ef&kdufwfnD
aemif\
av,mOfESifh1903ck'DqJrf;bm7&uf4if;ysHoef;aomvrf;aMumif;udkxnfhoGif;azmfjyygonf/
(bdk;tifESifhavaMumif;ESifhtmumo^bDattD;pmapmifrsm;ESifha*s;uufbf?1990tay:tajcjyKonf)/

1952ckwGifb&pfwpf&Sfaumfrf;rpfonf
yxrqkH;c&D;onfwif*sufav,mOfjzpfvmonf/odkYaomf tif
*sifjyóemrsm;aMumifhr[kwfbJ udk,fxnf\csKdU,Gif;csufrsm;aMumifh
ysufusrSK3BudrfjzpfNyD; ysHoef;rSK&yfvdkuf&
onf/'DZdkiff;jyefvkyfaomav,mOfonf 1958ckwGifjyefvnfysHoef;aomfvnf;
pD;yGm;a&;t&atmifjrifrSKr&ay?
(qdkif;rJef?2014)/pD;yGm;a&;t&yxrqkH;atmifjrifrSK&onfh *sufav,mOfonf
1958ckwGifpwiftokH;jyKaombdk;
tif707jzpfonf? (ykH 5.18)/yxrqkH;udk,fxnfus,fbdk;tif747onf
1969ckwGifpwifysHoef;onf/trTrf;wif
cH&aom þudk,fxnfus,f*sufav,mOfBuD;onf wGef;ueftm; 200 kN xufausmfNyD;
pwifysHtwufwGiftjrifh
qkH;aygif;pyfwGef;ueftm; 280 MW cefYxkwfvkyfEdkifaom
BuD;rm;onfhwm;bdkzJeftif*sifrsm;u armif;ESifjcif;jzpf
onf? (qar;vf?2000)/2015ckwGif tm;taumif;qkH;*suftif*sif? *sDtD;90-115bDonf
wGef;ueftm; 513 kN &Sdonf/
"mwfaiGUwm;bdkifrsm;xuf
tav;csdefwpf,l;epfwGifpGrf;tm;ydkxkwfEdkifonfh wpfckwnf;aomy"mea&GU
235 Snecma Moteurs

vsm;tm;rsm;onf 'kH;usnfESifhtmumo,mOfrsm;vTwfwifonfh
'kH;ysHtif*sifrsm;jzpfonf/ acwfrD'kH;ysHodyÜHudk
wnfaxmifolrsm;jzpfonfh &yf&SmrS aumfefpwefwifaqmfvfaumhzfpuD236(1857-
1935)? *sm;reDrS [J&freftdk
bmhof237(1894-1989)ESifh ,lEdkufwufpwdwfpfrS
a&mbmhwftdyfcsfa*gY'gYwf'f238(1882-1945) wdkYuacwfopf
tif*sifeD,mynm&yfu urÇÇmhpGrf;tm;taumif;qkH;y"mea&GUvsm;tm;tjzpf
toGifajymif;ay;aom'kH;ysHypfvTwf
a&;a&S;a[mif;tawG;tac:onf tqkH;wpfaeYatmifjrifrSK&rnfjzpfaMumif;
rSefuefpGmarQmfawG;cJhMuonf?([ef;
vD?1995/tef;*svdk?2003/aw;vm?2009)/ tvsiftjrefwdk;wufrSKonf
'kwd,urÇÇmppftawmtwGif; pwif
onf/1942ckwGif Am;emzGefba&mif;239(1912-1977)'DZdkif;vkyfNyD;
tufoaemjzifharmif;ESifaom *sm;rJefAGD-2'kH;
vufeufrsm;onf yifv,fa&rsufESmjyifwGef;ueftm; 249 kN odkYa&mufNyD;
(j'yfxk^pGrf;tm;tcsKd; 0.15 g/WESifht
wl 6.2 MW cefYESifhnDrQum)tjrifhqkH;tjrefESKef; 1.7 km/s
&Sdonf/4if;a&mufEdkifaomtuGmta0; 340 km onf
,lauudkwdkufcdkufEdkifavmufatmif vkHavmufonf? (zGefba&mif;ESifhatmh'fa0;?
1975)/
urÇÇmhtiftm;BuD;EdkifiHrsm;\tmumotajy;NydKifyGJonf urÇÇmajr\
yxrqkH;vlvkyfN*dK[fwk? qdk;AD,ufp
yGwfepfcfudk 1957ckwGifvTwfwifrSKESifhtwlpwifcJhNyD;
pGrf;tm;jyif;oxufjyif;vmovdk ydkNyD;vnf;wdusvmonfh
wdkufcsif;ypf'kH;ysHrsm; xkwfvkyfvmonf/1969ck *sLvdkif;v16&ufaeYwGif
(t"du'DZdkif;emonfAm;emzGefba&mif;
yifjzpfaom)a&eHqD-ESifh-[dkif;'&*sJefavmifpmokH; tif*sif11vkH;yg trJ&dum\
qufwefpD-5'kH;ysHu tydk;vdktm
umo,mOfudk 4if;\vc&D; pwifay;onf/ 4if;tif*sifrsm;armif;ESifaomtcsdefonf
puúefY150omMumNyD; 4if;
wdkY\pkaygif;wGef;ueftm;onf 36 MN eD;yg;a&muf&m j'yfxk^pGrf;tm;tcsKd;
(avmifpmrsm;\tav;csdefESifht&Sdef
jrSifh'kH;ysH3vkH;tygt0if) 0.001 g/W ESifhtwl 2.6 GW cefYESifhnDrQonf? (wdwfwf?
2009)/
236 Konstantin Tsiolkovsky 237 Hermann Oberth 238Robert H. Goddard 239 Wernher von Braun

You might also like