Univerzitet u Zenici

Medicinski fakultet
Opća medicina
Medicinska mikrobiologija sa parazitologijom

CLOSTRIDIUM BOTULINUM
Seminarski rad

Predmetni profesor:
prof. dr. sc. Selma Uzunović

Student:
Fatima Karajbić (br. indexa: 226/19)

Zenica, 2021.
 SADRŽAJ
1. UVOD................................................................................................................................3

2. GRAĐA I BIOLOŠKE OSOBINE....................................................................................4

2.1. Morfologija...................................................................................................................4

2.1.1. Ćelijski zid........................................................................................................5

2.2. Metabolizam.................................................................................................................6

2.3. Antigenska građa..........................................................................................................7

2.4. Činitelji patogenosti.....................................................................................................8

2.5. Uticaj fizičko-hemijskih faktora..................................................................................8

3. PATOGENEZA I IMUNOST...........................................................................................9

4. EPIDEMIOLOGIJA..........................................................................................................10

5. KLINIČKE MANIFESTACIJE........................................................................................13

5.1. Klasični botulizam.......................................................................................................13

5.2. Dojenački botulizam....................................................................................................13

5.3. Botulizam rana.............................................................................................................14

6. LABARATORIJSKA DIJAGNOSTIKA..........................................................................15

7. LIJEČENJE, PREVENCIJA I KONTROLA....................................................................18

8. LITERATURA...................................................................................................................19

2
1. UVOD

Clostridium botulinum je gram-pozitivna bakterija koja pripada širokom rodu Clostridium.

Proizvodi toksin koji je veoma otrovan i smrtonosan za ljude. Uzročnik je botulizma. S druge

strane botulinum toksin se već nekoliko godina koristi u industriji plastične hirurgije,

ubrizgavanjem malih količina, a efekat njegovog djelovanja na mimične mišiće ispoljava se u

nestajanju linija izražavanja, odnosno bora na licu. Bakteriju je prvi put izolirao Emile Van

Ermengen 1896. godine.

Taksonomija:

 Domena: Bacteria

 Odjeljak (phylum): Firmicutes

 Razred (classis): Clostridia

 Red (ordo) : Clostridiales

 Porodica (familia): Clostridiaceae

 Rod (genus): Clostridium

 Vrsta (species): Clostridium botulinum

3
2.GRAĐA I BIOLOŠKE OSOBINE

2.1. Morfologija

Clostridium botulinum je gram-pozitivni anaerobni sporogeni štapić koji proizvodi jak

egzotoksin., botulinum toksin. Ima oblik bacila (štap), sa zaobljenim rubovima. Spore su ovalne

i subterminalno smještene. Veličina iznosi 4,0-6,0 x

0,9-1,2 mikrometra (slika 1.). Ćelija im je

jednostavne građe i sastoji se od ćelijskog zida,

citoplazmine membrane i citoplazme u kojoj se

nalaze organele (Slika 2.). Nema kapsulu koja ga

okružuje. Citoplazma bakterijske ćelije sadrži DNK,

Slika 1. Gram - pozitivna štapićasta bakterija
Clostridium botulinum hromosom, mRNK, ribosome, proteine i
(Izvor:
https://www.researchgate.net/figure/Clostridium-
botulinum-bacteria_fig1_304792202)
metabolite. Za razliku od eukariota, bakterijski

hromosom je predstavljen s jednom, dvolančanom, dvostruko uvijenom kružnom DNK, koja

nije zatvorena u nukleusu, nego se nalazi u određenom području citoplazme, koje se naziva

nukleoid. Histoni (mala klasa bazičnih proteina) koji podržavaju uobličavanje DNK nisu

prisutni, tako da DNK ne formira nukleosome. Plazmidi, koji predstavljaju manje, kružne,

ekstrahromosomske DNK, također mogu biti prisutni. Plazmidi su najčešće pronađeni kod

gram-negativnih bakterija, i mada nisu suštinski bitni za preživljavanje, često obezbjeđuju

rezistenciju na jedan ili više antibiotika i tako omogućuju preživljavanje. Nepostojanje

nuklearne membrane pojednostavljuje zahtjeve i kontrolne mehanizme za sintezu proteina. Bez

nuklearne membrane, transkripcija i translacija su u sprezi, odnosno, ribosomi se mogu vezati

na mRNK i protein može biti sintetiziran, jer je postojeća sintetizirana mRNK još uvijek

pričvršćena na DNK.

4
Bakterijski ribosomi se sastoje od 30S + 50S podjedinica, formirajući 70S ribosom. Kod (1.)

eukariota ribosom je 80S (40S + 60S). Proteini i RNK bakterijskih ribosoma su značajno

različiti od onih kod eukariota i glavna su meta napada antibiotika.

Citoplazmatska zrnca (inkluzijska tjelešca) su zrnca organskih i anorganskih tvari sadržana u

citoplazmi mnogih bakterijskih vrsta. U njima su pohranjene tvari poput glikogena i polifosfata.

Poseban oblik polifosfatnih zrnaca u obliku polimeriziranog metafosfata nazivaju se volutin ili

metahromatska granula.

Citoplazmatska membrana u svojoj strukturi ima dvostruki lipidni sloj, ali ne sadrži

holesterol. Funkcije membrane su transport elektrona i proizvodnja energije, koja se normalno

odvija u mitohondrijima. Osim toga,

membrana sadrži transportne proteine, koji

omogućuju ulazak metabolita u ćeliju i

oslobađanje drugih supstanci iz ćelije, jonsku

pumpu za održavanje membranskog

potencijala i enzime. Uvrnuta citoplazmatska

membrana čini mezosom, koji djeluje kao

sidro za vezanje i odvajanje hromosoma

novonastalih stanica kćerki tokom ćelijske Slika 2. Građa gram-pozitivnih bakterija

(Izvor:
diobe. Unutrašnjost membrane je presvučena http://biology-pictures.blogspot.com/2011/12/s
tructures-of-prokaryotic-cells.html)
sa proteinskim filamentima sličnim aktinu

koji pomažu kod održavanju oblika bakterija i određuju mjesto gdje će se formirati septum kod

diobe ćelije. (1.)

2.1.1. Ćelijski zid

5
Gram-pozitivne bakterije imaju debeli, višeslojni ćelijski zid koji se sastoji od peptidglikana, i

okružuje citoplazmatsku membranu. Peptidoglikan čini egzoskelet u obliku mreže i (1.)

dovoljno je porozan da dozvoljava difuziju metabolita u plazmu. Peptidoglikan je neophodan

za održavanje strukture i umnožavanje bakterija, te za preživljavanje u nepovoljnim uslovima u

kojima bakterija normalno raste. Tokom infekcije peptidoglikan može utjecati (interferirati) na

proces fagocitoze i stimulirati aktivaciju urođenog imunog odgovora domaćina, što

podrazumijeva pojavu vrućice. Ćelijski zid sadrži i druge komponente, kao što su teihoična

kiselina i lipoteihoična kiselina, te kompleks polisaharida. Ove molekule često djeluju kao

površinski antigeni, kojima je moguće razlikovati bakterijske serotipove, i omogućuju

prianjanje na druge bakterije i na specifične receptore na površini ćelija sisavaca (adherencija)

(Slika 3.). (1.)

Slika 3. Građa ćelijskog zida Gram-pozitivnih i Gram-negativnih bakterija

(Izvor:http://slideplayer.com/slide/1665962/7/images/21/Gram+positive+vs.
+gram+negative+cell+walls.jpg)

2.2. Metabolizam
6
Metabolizam je zbir kompleksnih hemijskih reakcija koje se zbivaju unutar svake žive ćelije, a

koji uključuje katabolizam (razgradnju) i anabolizam (sintezu). Oslobađa se energija i niz

drugi međuprodukti, koje bakterija koristi za izgradnju svojih gradivnih komponenti (ugljičnih

hidrata, proteina, masti). To je enzimski proces.

Bakterijski enzimi se sinteziraju u ćeliji, a ostaju aktivni i u slučaju oštećenja bakterijske

ćelije. Građeni su od dvije komponente: apoenzim i koenzim. Pomoću apoenzima (protein)

enzim se veže za odgovarajući supstrat. Koenzimi su termostabilni, male molekularne težine i

specifični su za enzim. po sastavu slični vitaminima. Apoenzim i koenzim zajedno sačinjavaju

holoenzim. Proteinska komponenta sa prostetičkom grupom enzima naziva se konjugovani

protein. Enzimi reaguju sa tačno određenim supstratom. Apoenzim se pričvrsti na određeno

mjesto na supstratu, te dolazi do olabavljenja veza na samom supstratu i on gubi svoje fizičko-

hemijske osobine, i kao posljedica nastaje aktivacija koenzima koji se veže za određene dijelove

supstrata (hidroksilnu grupu, amino grupu, različite jone), u daljnjem toku dolazi do

oslobađanja enzima, a koenzim prenosi vezane mobilisane dijelove supstrata na neki drugi

koenzim, pri čemu postaje slobodan i spreman za narednu reakciju. Enzimi razgrađuju materije

do konačnog produkta. Nakon digestije makromolekula bakterijska ćelija ih mora propustiti

kroz svoju ovojnicu i onemogućiti njihov izlazak.(1.)

Clostridium Botulinum raste na temperaturi od 25 do 37°C u slabo alkalnoj sredini. Hemolizuje

eritrocite čovjeka ali ne i eritrocite ovna. Zavisno od tipa ima izraženo proteolitičko dejstvo. Tip

A i B razlaže proteine, želatinu, serum, jaja i meso, tip C i D razlaže samo želatinu. Prema

ugljikohidratima ponašaju se različito, proteolitički i toksogeni tipovi A, B i E razlažu uz pojavu

kiseline glukozu, fruktozu, maltozu, sorbitol, a ne razlažu manitol, inozit, adonit i galaktozu.

Svi tipovi proizvode H2S. Indol ne proizvode. Nitrate ne redukuju. Katalaza su negativni.(2.)

2.3. Antigenska građa

7
Kao i svi anaerobi Clostridium botulinum posjeduje O i H antigene. O antigeni su grupno

specifični, a H antigeni su tipski. Toksini Clostridium botulinum su takođe antigeni i na osnovu

razlike u antigenskim komponentama toksina delimo ih na tipove A, B, C-alfa, C-beta, D, E i

F.(2.)

2.4. Činitelji patogenosti

Zavisno od pojedinih loza Cl. botulinum razlikujemo toksične i atoksične sojeve. To je jedan od

najjačih bakterijskih toksina. Botulinum toksin je čist protein. Toksin se luči za vrijeme

logaritamske faze rasta bakterija i na kraju ostaje vezan za bakterije. Po afinitetu toksin je

neurotropan. To je egzotoksin bakterijskog porijekla koji unijet per os ili parenteralno dovodi

do trovanja. Mjesto njegovog djelovanja je holinergična sinapsa gdje blokira prenošenje

nervnog impulsa. Toksin sprječava oslobađanje acetilholina i zbog toga ga mišićna ćelija

uopšte ne stimuliše (rezultat je paraliza holinergično inervisanih mišićnih vlakana).(2.)

2.5. Uticaj fizičko-hemijskih faktora

Spore C. botulinum su veoma termorezistentne i mogu preživjeti i do 100 ºC u trajanju od oko

jednog sata. Pri nižim aw i pH vrijednostima, u prisustvu nitrita i mliječnokiselih starter kultura

ovi mikroorganizmi ne mogu se razmnožavati, obrazovati spore niti stvarati toksine. Toksini C.

botulinuma su termolabilniji od same bakterije i njegovih spora. Inaktivira se pri kuhanju

namirnica za svega nekoliko sekundi, a pri temperaturi od 80 ºC za 30 minuta. Na sunčevoj

svjetlosti i na sobnoj temperaturi toksin može dugo da ostane nepromijenjen. U kiseloj sredini

skraćuje se vrijeme inaktiviranja pri djelovanju viših temperatura. Za stvaranje toksina potrebni

su i anaerobni uvjeti.(3.)

8
3. PATOGENEZA I IMUNOST

Po građi i funkciji

botulinum toksin sličan je

tetanusnom toksinu, a

različite su im ciljne

ćelije. Ovaj je toksin

specifičan za holinergične

živce, blokira

neurotransmisiju u
Slika 4 Mehanizam djelovanja botulinum toksina perifernim holinergičnim
(Izvor: https://www.researchgate.net/figure/Mechanism-of-action-of- botulinum-
toxin-type-A-Adapted-from-Arnon-SS-et-al-2001- and_fig4_337616651) sinapsama sprječavajući

otpuštanje neurotransmitera acetilholina. Za čovjeka letalna doza iznosi manje od 1 μg. C.

botulinum proizvodi i binarni toksin koji remeti vaskularnu permeabilnost.(1.) Kada se

botulinum toksin ubrizga u ciljno tkivo, teški lanac botulinskog neurotoksina veže se za

glikoproteinske strukture na holinergičkim nervnim terminalima. Nakon vezivanja, laki lanac

botulinskog neurotoksina veže se na SNARE protein kompleks. Proteolitičko cijepanje

proteinskog kompleksa SNARE od strane lakog lanca neurotoksina sprječava dospijevanje

vezikula acetilholina na unutarnju površinu ćelijske membrane i rezultira blokadom fuzije

vezikula. Kada je ciljno tkivo mišić, dolazi do pareze hemijskom denervacijom. Kada je ciljno

9
tkivo egzokrina žlijezda, sekrecija žlijezde je blokirana. Inhibicija egzocitoze acetilholina prestaje

obnavljanjem SNARE protein kompleksa (Slika 4.). (4.)

4. EPIDEMIOLOGIJA

Često se izolira iz tla i vode svuda po svijetu, ali bolest u čovjeka je iznimno rijetka. Veća

epidemija u ovom dijelu Evrope, zabilježena je 1996. godine u Italiji i Hrvatskoj, kada je od 7

oboljelih jedna osoba u Italiji umrla, a tri su osobe oboljele u Hrvatskoj, ali bez smrtnog ishoda.

Kao izvor je identificiran meki sir ‚‘mascarpone‘‘ proizveden u Italiji. Jedina preventivna mjera

nastanka botulizma trovanjem hranom jeste prevencija proizvodnje neurotoksina u hrani. Za sada

su jedino laboratorijski radnici i pripadnici vojske koji služe na kriznim područjima podvrgnuti

imunizaciji. Konzerviranje hrane u uslovima visokog sadržaja vlage obično je usmjereno na

prevenciju rasta C. botulinum. Završna termička obrada u proizvodnji hrane sa produženim

rokom upotrebe ubija spore C. botulinum, dok je kontrola C. botulinum u hrani, koja je

minimalno procesuirana, postignuta inhibicijom njegovog rasta. Kontrolom rasta C. botulinum

postiže se i kontrola rasta drugih bakterija u hrani, koje uzrokuju kvarenje hrane i trovanje

hranom. Temperatura, pH, aw, redoks potencijal (Eh ), dodavanje konzervansa i prisutnost

kompetirajućih mikroorganizama glavni su faktori u kontroli rasta C. botulinum u hrani. Ovi

faktori rijetko djeluju samostalno, nego djeluju skupa s drugim inhibirajućim faktorima koji često

imaju sinergističko djelovanje. Niska temperatura sprječava rast C. botulinum (3 °C-10 °C), što

ovisi i o drugim uslovima rasta. Neovisno o minimalnoj temperaturi rasta, za proizvodnju

neurotoksina potrebno je nekoliko sedmica uzgoja na minimalnoj graničnoj temperaturi.

10
Toplinska obrada inaktivira spore C. botulinum, te je to najčešće primjenjivani metod u

proizvodnji hrane s produženim rokom trajanja. Spore nekih sojeva (grupa II C. botulinum) mogu

se inaktivirati na umjerenoj temperaturi (40°C -50°C), kada se temperatura primjenjuje uz

povišen pritisak do 827 megapaskala. Međutim, spore C. botulinum grupe II mogu preživjeti u

pasteriziranim proizvodima na temperaturi frižidera, što predstavlja rizik. Minimalni pH (1.)

potreban za rast C. botulinum jeste oko 5. Mnoge vrste voća i povrća sadrže dovoljnu količinu

kiseline koja inhibira rast C. botulinum, dok se u druge vrste hrane dodaje kiselina kod

konzerviranja. Mikroorganizmi koji su otporni na kiselost, kao što su gljive i plijesni, mogu rasti i

u kiselim proizvodima, te na taj način dovesti do porasta pH i omogućiti rast C. botulinum. NaCl

je jedan od najvažnijih faktora za kontrolu rasta C. botulinum u hrani. Povećana koncentracija

soli djeluje snižavanjem aw vode. Slično djeluju i KCL, glukoza i saharoza. Međutim, povećanje

aciditeta ili prisutnost drugih konzervansa, povećava graničnu vrijednost aw, čime se umanjuje

djelovanje povišene koncentracije soli. Općenito se pretpostavlja da C. botulinum ne može rasti u

hrani koja je izložena kisiku, međutim, redoks potencijal (Eh ) u većini je hrane obično nizak i

omogućuje rast bakterija. Zabilježeno je mnogo epidemija botulizma uzrokovanih hranom koja je

bila izložena atmosferskom kisiku, kada je hrana zagrijavana dovoljno dugo da se nastali kisik

izbaci iz hrane. Ponovni ulazak kisika u ovako tretiranu hranu dovoljno je spor, tako da hrana

ostaje bez kisika nekoliko sati, što omogućuje razvoj C. botulinum. Prisustvo 20% kisika u

atmosferi ne odlaže proizvodnju toksina u mesu, za razliku od onoga mesa koje se pakuje u

atmosferi sa 100% N2 . Atmosfera koja sadrži CO2 kod pakovanja hrane, primjenjuje se za

inhibiciju rasta mikroorganizama koji kvare hranu i patogenih mikroorganizama, ali stimuliraju

rast C. botulinum. Konzervansi, kao nitriti, inhibiraju rast C. botulinum, ali utječu i na boju i na

okus proizvoda. Efikasnost djelovanja nitrita ovisi o kompleksu interakcija između pH, NaCl,

temperature i vremena skladištenja, kao i od sastava hrane. Nitriti reagiraju s mnogima staničnim
11
komponentama i inhibiraju rast C. botulinum pomoću nekoliko mehanizama. Drugi konzervansi

sa sličnim djelovanjem su sorbati, parabeni, nizin, fenolski antioksidansi, polifosfati, askorbati,

EDTA, laktati. Rast kompetitivne flore i svih onih mikroorganizama koji inače rastu u hrani,

imaju značajan utjecaj na sudbinu C. botulinum u hrani. Gljive koje mogu rasti u kiselom mediju,

kao Cladosporium spp. ili Penicillium spp., svojim rastom obezbjeđuju povoljan okolišni (1.)

medij za rast C. botulinum. Drugi mikroorganizmi mogu inhibirati rast promjenom okolišnog

medija, ili proizvodnjom inhibirajućih supstancija, ili na oba načina. Bakterije koje proizvode

mliječnu kiselinu, uključujući i Lactobacillus, Pediococcus i Streptococcus, mogu inhibirat C.

botulinum u hrani, reducirajući pH, ali i proizvodnjom bakteriocina. Upotreba ovih bakterija i

fermentirajućih ugljikohidrata u nekim državama dozvoljena je za proizvodnju šunke s malom

koncentracijom nitrita. U šunki koja nije tretirana toplinski, mliječna kiselina fermentira šećer i

pH se snizi na <4,5 prije nego je započela proizvodnja toksina. Spore C. botulinum su

najrezistentnije spore na gotovo sve vrste zračenja. Kontaminacija hrane ovisi o incidenciji C.

botulinum u okolišu. Često se nalaze u tlu i različitim sedimentima, a tipovi i broj klostridija

geografski su različito zastupljeni. Incidencija C. botulinum u različitim vrstama hrane predmet je

brojnih istraživanja. Najviše su istraživani riba, meso i dječija hrana, osobito med. Određeni

tipovi spora (E) pronađeni su često u ribama i drugim vodenim životinjama. Meso i mesni

proizvodi općenito imaju nisku razinu kontaminacije sporama (tipovi A i B), i to niža

kontaminacije sporama životinja na farmama, za razliku od onih u vodenoj sredini. Voće i povrće

su, također, često kontaminirani sporama (tipovi A i B), osobito ono koje je u bliskom kontaktu

sa tlom. Spore se najčešće otkriju u grašku, kupusu, mrkvi, celeru, kukuruzu, luku, krompiru,

maslinama, breskvama, višnjama, marelicama i paradajzu.(1.)

12
13
5. KLINIČKE MANIFESTACIJE

Klinički i epidemiološki razlikuju se 4 oblika botulizma: klasični, koji se prenosi hranom,

dojenački, botulizam rana i botulizam koji nastaje kao posljedica intestinalne kolonizacije

djece i odraslih. U novije vrijeme je zabilježen inhalacijski botulizam, koji nastaje kao

posljedica aerosolizacije botulinum toksina, i jatrogeni botulizam koji nastaje kao posljedica

injiciranja botulinum toksina u kozmetičke ili terapijske svrhe. Bez obzira na način njegovog

ulaska, toksin dospijeva u krvotok (iz crijeva, rane, pluća), dolazi do završetaka perifernih živaca

i sprječava oslobađanje acetilholina. U kliničkoj slici dominira akutna mlohava paraliza, koja u

početku zahvaća obostrano mišiće lica, glave, ždrijela i spušta se do mišića grudnog koša i

ekstremiteta. Smrt nastupa zbog paralize respiratorne muskulature.(1.)

5.1. Klasični botulizam

Manifestira se slabošću i vrtoglavicom

1-2 dana nakon uzimanja

kontaminirane hrane. Simptomi sa

strane živčanog sistema praćeni su i

opstipacijom, te abdominalnim

bolovima, bez povišene temperature. Slika 5. Prikaz osobe oboljele od botulizma

(Izvor: https://bg.ekobutik.si/health/simptomi-na-
Oporavak je dugotrajan.(1.) Takodjer botulizym-i-pyrvite-priznatsi)

izaziva probleme sa vidom, uključujući dupli vid i zamagljen vid, što pogoršava vrtoglavicu,

spuštanje očnih kapaka i otvorena usta, probleme sa ustima i oko njih, gde spadaju i

nerazgovjetan govor, suha usta i otežano gutanje i mučninu (Slika 5.).(5.)

5.2. Dojenački botulizam

Kod nas je rijedak, dok je u SAD-u najčešći oblik botulizma. Zanimljivo je da ni u jednom

14
slučaju nije dokazan oslobođeni toksin u

hrani ili tekućini. Kao najvjerovatniji faktor

rizika smatra se dojenje i med kao mogući

izvori spora. Stoga CDC preporučuje

izbjegavanje davanja meda djeci do 1

godine starosti. Prvi znak bolesti je

opstipacija, klonulost i otežano hranjenje, a

s vremenom se razvija oftalmoplegija, Slika 6. Dojenački botulizam

(Izvor:http://www.zzjzvpz.hr/index.php?
ptoza, disfagija, klonulost glave. Smrtnost sadrzaj=novosti&novtxt=93)

je usprkos tome niska (Slika 6.). (1.)

5.3. Botulizam rana

Nastaje ukoliko je rana zagađena s C. botulinum koji producira toksin. Simptomi su isti kao

kod prijenosa hranom, osim što je inkubacija duža, više od 4 dana, a simptomi sa strane

probavnog sistema manje izraženi (Slika 7.).(1.)

Slika 7. Botulizam rane

(Izvor:http://www.zzjzvpz.hr/index.php?
sadrzaj=novosti&novtxt=93)

15
6. LABARATORIJSKA DIJAGNOSTIKA

Za većinu testova koji se izvode u mikrobiološkom laboratoriju potrebno je izolirati žive

mikroorganizme. Da bi to postigli, potrebno je dobiti odgovarajući uzorak, transportovati ga na

odgovarajući način i što prije dostaviti u laboratorij, te inokulirati u odgovarajuću hranjivu

podlogu, koja će omogućiti porast patogenih mikroorganizama (Slika 8.). Osobito je važno voditi

računa da uzeti uzorak, koji se šalje na analizu, ne bude kontaminiran sa mikroorganizmima koji

nisu patogeni, a koji uobičajeno koloniziraju

tjelesne šupljine i površine ljudskog

organizma.

Botulizam se dijagnosticira izolacijom

uzročnika iz hrane ili stolice bolesnika, ili

inficirane rane, te dokazom toksina u

hrani i serumu bolesnika. Posuda u kojoj

je uzorak mora se obilježiti sa imenom i

prezimenom pacijenta, a u uputnici se mora

precizirati tražena pretraga. Mikrobiološki

Slika 8. Tipičan izgled kolonija na krvnom agru
uzorci moraju se transportirati u posudama sa (Izvor: https://microbe-canvas.com/diseases.php?p=2332)

hermetički zatvorenim čepom s navojem, ili gumenim čepom. Ako je prije uzimanja uzorka

započeta antibiotska terapija, na uputnici treba napisati podatke o primijenjenom antibiotiku.

Uzorci se uzimaju u što ranijem stadiju bolesti, u vrijeme razmnožavanja mikroorganizama, kada

ih ima najviše i kada su najvitalniji. Važno je da se do dostavljanja uzorci čuvaju u hladnjaku, a

neki u termostatu, ili se ostavljaju pri sobnoj temperaturi.

Otvorene rane često mogu biti kolonizirane s potencijalno patogenim organizmima koji nisu(1.)

16
u vezi sa specifičnim infekcioznim procesom. Zbog toga je važno uzeti uzorak iz dubine rane,

nakon čišćenja njene površine (sterilnom fiziološkom otopinom ili 3 %-tnom otopinom vodik-

peroksida). Najbolje je uzeti uzorak kiretom ili iglom za punkciju. U slučaju dubokih rana,

rubovi rane se razdvoje rukom (u sterilnoj rukavici) i bris se uzima iz dubine. Uzorak se

transportuje u dobro zatvorenoj sterilnoj posudi (čep s navojem), a ukoliko je malena količina

uzorka, dodaje se sterilna fiziološka otopina da spriječi isušivanje.

Uzorak stolice prvo treba uzeti u neku veću čistu posudu, a zatim prenijeti u dobro zatvorenu

posudu. Potom ga je potrebno što prije transportovati u laboratorij da bi se spriječilo

zakiseljavanje stolice metaboličkim proizvodima bakterija koji su toksični za neke važne

uzročnike. Ukoliko je odložen transport uzorka, potrebno ga je pomiješati sa nekim

prezervativima, kao što je mješavina fosfatnog pufera i glicerola. Međutim, uvijek je bolje što

prije transportirati uzorak, a izbjegavati transportni medij. Važno je da liječnik, koji traži

određenu analizu, napiše na uputnici svoju sumnju na određenog uzročnika (na osnovu

simptoma), čime će pomoći u odabiru odgovarajuće hranjive podloge. Tako će se skratiti dužina

izolacije, ukoliko se uzorak na osnovu sumnje odmah inokulira u selektivnu podlogu. Bris

rektuma nije pogodan uzorak jer ga je zbog velikog broja različitih potencijalnih uzročnika

potrebno inokulirati u nekoliko različitih podloga, pa količina uzorka dobijenog brisom nije

dovoljna. U stolici su prisutne, kako patogene bakterije, tako i one koje nisu patogene, te su

potrebna tri dana da bi se uzročnik izolirao i identificirao. Zbog toga se izolacijom uzročnika

potvrđuje klinička dijagnoza, a antibiotsku terapiju, ukoliko je potrebna, ne treba odgađati

čekajući nalaz kultivacije uzorka. Tako i u praksi, osjetljivost na antibiotike obično se ne izvodi

kod većine enteričkih patogena.

17
Kultivaciju C. botulinum iz

nesterilnog materijala olakšava

grijanje uzorka na 80 °C kroz 10

minuta, da se ubiju vegetativni

oblici drugih bakterija, a

kultivacijom na posebnim (1.)

podlogama u anaerobnim uslovima

omogućava se klijanje prisutnih Slika 9. Izgled kolonije C. Botulinum

(Izvor: https://pandorareport.org/2014/02/26/image-of-the-week-
spora (Slika 8.). Kao i za ostale clostridium/)

klostridije (osim C. difficile), za uzgoj se koriste neselektivne krvne podloge poput CDC

anaerobnog krvnog agara, fenil-etil-alkohol krvnog agara (PEA), brucella krvnog agara s 5%

ovčje krvi, Columbia agara ili BHI (engl. brain heart infusion) agara s dodatkom kvaščeva

ekstrakta, vitamina K i hemina. Na krvnom agaru Clostridium botulinum izaziva beta hemolizu

zbog produkcije toksina. Hemoliza je karakterisana pojavom čiste zone oko kolonija (Slika 9.).

Nakon inkubacije 1-2 dana, kulture se

pregledavaju makroskopski i

mikroskopski (Slika 10.). Sojeve

odgovorne za infekciju čovjeka

karakterizira proizvodnja lipaze. Za

dokaz lecitinaze ili lipaze i proteolize vrši

se subkultivacija na jajčanom agaru.

Proizvodnja toksina dokazuje se biološkim pokusom na mišu, testom neutralizacije.

Intraperitonealno mišu se inokulira izolirani soj sa i bez dodatka antitoksina i ukoliko je

18
7. LIJEČENJE, PREVENCIJA I KONTROLA

Liječenje se sastoji u održavanju ventilacije, eliminaciji bakterije iz probavnog sistema

ispiranjem želuca ili uzimanjem metronidazola ili penicilina, te primjeni trovalentnog antitoksina

(A, B, E) da bi se neutralizirao cirkulirajući toksin. Antitoksična imunost nakon preboljele

bolesti se ne razvija. Prevencija bolesti sastoji se u uništavanju spora u hrani, sprječavanju

klijanja spora (držanje hrane u kiselom pH ili čuvanjem na +4 °C), te izbjegavanju davanja meda

djeci do 1 godine starosti.(1.)

Kako se ne bi došlo do zaraze botulizmom, potrebno je pridržavati se sljedećeg:

 držite kvarljive namirnice u hladnjaku,

 dobro prokuhavajte ili pecite mesne proizvode (120°C bakterije, toksini 90°C ),

 nemojte koristiti napuknute konzerve,

 ako planirate konzumirati povrće, onda ga uvijek operite pod vodom, očistite ostatke tla,

 redovito prije obroka perite ruke,

 nemojte konzumirati hranu koja sumnjivo miriše, samo zato što je nova i zato što joj se

navodno ništa nije dogodilo,

 budite oprezni kada je u pitanju dječija hrana, jer se djeca zbog slabosti svog organizma

puno teže bore s raznim otrovanjima,

 djeci mlađoj od godinu dana nemojte davati med (jer u njemu mogu postojati spore

uzročnika botulizma).(6.)

Slika 10. Mikroskopski izgled C. Botulinum

(Izvor: https://microbecanvas.com/Bacteria.php?p=1298)

19
8. LITERATURA

1. Kamberović-Uzunović S., "Medicinska mikrobiologija", Zenica, 2009.god.

2. https://www.tehnologijahrane.com/knjiga/mikrobiologija-ii, 2021.

3. Bikadi B., Završni rad, „Bakterije roda Clostridium“, Sveučilište Strossmayera J. J. u

Osijeku, Prehrambeno-tehnološki fakultet Osijek, 2015.god.

4. https://www.karger.com/Article/Fulltext/83259

5. https://simptomibolesti.com/botulizam-simptomi-dijagnoza-prevencija/

6. https://www.krenizdravo.hr/zdravlje/bolesti-zdravlje/botulizam-uzroci-simptomi-i-lijecenje

20