DOĞAL

SİSTEMLER

CEVAP COĞRAFYA BÖLÜMÜ

ANAHTARI
Temel Kavramlar:
2021-2022
Yer şekilleri, yayla/plato, ova, dağ, tepe,
engebe. 10. SINIF
DERS NOTU -10-

Kazanımlar:
Türkiye’deki ana yer şekillerini temel özellikleri ve
TÜRKİYE’NİN
dağılışları açısından değerlendirir. YERŞEKİLLERİ

TÜRKİYE’NİN ANA YER ŞEKİLLERİ

Dağ: Çevresindeki alanlardan daha yüksek olan dik yamaçlara sahip kütlelere verilen addır. "..Dağlık.."
sıfatı, dağlarla ilişkili ve kaplı alanları tanımlamak için kullanılır.

Tepe: Çevresindeki düz yerlerden yüksek olan ve çok kez tek başına bulunan, çevresine göre yüksekliği
genellikle ..500.. metreyi geçmeyen, yamaçları yatık yer şeklidir.

1
Ova: Kendisinden daha yüksek yer şekilleriyle çevrelenmiş, çoğunlukla alüvyonla örtülü, akarsuların derine
gömülmemiş olduğu, eğimi ..az.., geniş ya da dar olabilen, düz toprak parçası. Genellikle alçak olsalar da
çevresine göre tanımlandığı için yüksekte de bulunabilirler.

Plato: Yayla veya plato, çevresine göre yüksekte kalan, ..düz.. yer şeklidir. Bu alanlarda akarsular derin
vadiler oluşturmuştur. Yükseklikleri beş yüz metreden birkaç bin metreye kadar çıkabilir. Örneğin
Türkiye'deki Erzurum-Kars Yaylası'nın yüksekliği 1.800 m olmasına rağmen Orta Asya'da bulunan Pamir
Yaylası'nın yüksekliği 4.000 m civarındadır.

Engebe: Çevresine göre inişli-çıkışlı, ..dalgalı.. yapı gösteren arazi. Engebeli arazi tanımı çevresine göre
tanımlanır. Örneğin Türkiye çevresindeki ülkelere göre engebeli sayılabilirken Türkiye içerisinde İç Anadolu
bölgesi çevresine göre engebesiz sayılmaktadır.

Türkiye’nin yer şekilleri incelendiğinde üç ana yer şeklinin ön plana çıktığı görülür: dağlar, platolar ve
ovalar.

A- Türkiye’nin Dağları

Ülkemizde dağlar geniş yer kaplamaktadır. Dağlar oluşumlarına göre kıvrım dağları, kırık ve volkanik dağlar
olarak sınıflandırılmaktadır. Ülkemizdeki dağlar ayrıca sıradağlar ve tek dağlar şeklinde de gruplandırılabilir.

Türkiye çevresine göre dağlık, engebeli ve yüksek (ort. 1141 m.) bir ülkedir. Bu durum arazisinin genç
oluşumlu olmasıyla açıklanabilir. Türkiye’de çeşitli jeolojik dönemlere ait araziler yer aldığı için farklı
oluşumda dağ, ova, plato vb. yer şekillerine rastlanır. Örneğin; Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında denize
paralel kıvrımlı dağ sıralarına rastlanırken Ege kıyılarında kırıklı dağlar yer alır. Orta Anadolu’nun güneyi,
Güneydoğu Anadolu ve Batı Anadolu’da volkanik dağlara da rastlanmaktadır.

Türkiye’deki dağların konumu ve uzanış yönleriyle ilgili neler söylenebilir?

Türkiye’de dağların Doğu-Batı yönde uzanması Türkiye’nin Kuze-Güney yönlü sıkışmaya uğramasıyla
ilgilidir.

2
Güneyden sıkıştıran Afrika ve Arabistan levhaları ile Kuzeydeki Avrasya levhası arasında sıkışan Türkiye
katlanmıştır. Bu nedenle Anadolunun Kuzey ve Güneyinde dağ sıraları oluşmuştur.

B- Türkiye’nin Platoları:

Akarsular tarafından yarılmış düz ya da az engebeli alanlardan oluşan platolar, ülkemizde geniş yer
kaplamaktadır.

Türkiye’deki platoların konumu ile ilgili neler söylenebilir?

Kuzey-Güney yönlü sıkışmaya uğrayan Anadolu yarımadasında kuzey ve güneyde oluşan dağ sıraları
arasında kalan İç anadolu kısmen düz kalmıştır. 3. Zaman sonunda toptan yükselmeye uğrayan Anadolu
levhası nedeniyle iç kısımda kalan bu düzlükler yükselmiş ve plato görünümünü almıştır. Farklı yerlerdeki
platoların oluşum nedenleri de farklıdır. Kimisi lav akışlarının oluşturduğu düzlükler iken kimisi karstik
aşınım nedeniyle oluşan düzlükler sonucu oluşmuştur.

C- Türkiye’nin Ovaları:

Türkiye’de geniş alan kaplayan yer şekillerinden biri de ovalardır. Ülkemizdeki ovaları kıyı ve iç kesimdeki
ovalar olmak üzere iki gruba ayırabiliriz.

3
Türkiye’deki ovaların konumu ile ilgili neler söylenebilir?

Türkiye’deki ovalar genel olarak anadolu’daki dağ oluşumları sırasında dağların arasında kalmış, akarsular
tarafından aşındırılarak düzleştirilmiş alanlarda yahut bu dağ oluşumları sırasında çöken kısımlarda yer
almaktadır. Ege Bölgesi’ndeki ovalar buna tipik örnektir.
Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında yer alan bazı ovalar ise bu dağlardan gelen akasuların taşıdığı
malzemelerin denize taşınıp orada birikmesiyle oluşan düzlükle şeklinde oluşmuştur.

ETKİNLİK-1

Aşağıda verilenler Türkiye’de yer şekillerinin genel özelliklerinden bazılarını içerir.

a. Türkiye engebeli ve yüksek bir ülkedir.

b. Batıdan doğuya doğru yükselti artar.
c. Dağlar kuzey ve güney kıyılarında denize paralel, batı kıyılarında denize dik olarak uzanır.
d. Yükselti ve engebenin en az olduğu bölge Marmara’dır.
e. Yüksek yerlerde geniş düzlükler yer alır.
f. Karstik arazi ve yer şekillerinin en yaygın olduğu bölge Akdeniz’dir.
g. Volkanik arazi ve şekillerinin en yaygın olduğu bölgeler İç ve Doğu Anadolu bölgeleridir.

Buna göre; aşağıda yer alan harita, tablo ya da haberleri inceleyerek, yukarıdaki özelliklerden hangisi ya da
hangileriyle ilişkili olduğunu örnekte olduğu gibi numarasını yazarak belirtiniz. Ardından gerekçesini
açıklayınız.

ÖRNEK

4
İlişkili olduğu özellik/özellikler: b
Gerekçesi:
Harita-1’de görüldüğü gibi çığ olaylarına ülkemizin daha çok doğusunda rastlanılması, yükseltinin sıcaklık ve
kar yağışı üzerindeki etkisiyle açıklanabilir. Ülkemizin doğusunda yükselti, batısına oranla daha fazladır. Bu
da sıcaklıkların daha düşük olmasına buna bağlı olarak da kar yağışının artmasına neden olmaktadır. Çığın
meydana gelebilmesi için kalın kar tabakalarına ihtiyaç vardır.

İlişkili olduğu özellik/özellikler: d-a

Gerekçesi:
D için: Marmara bölgesinde ekili dikili alanların oranının en fazla olması yükseltinin ve engebenin az
olduğunun kanıtlarındandır.
A için: marmara ve iç anadolu düz olduğundan fazla doğu anadolu, karadeniz ve akdeniz dağdlık
olduğundan azdır.

5
İlişkili olduğu özellik/özellikler: a-b-c
Gerekçesi:
A için: Sıcaklık ortalamalarının yıllık 10 ºC’nin altında olduğu yerlerin bulunması ülkemizin yüksek
olduğunun kanıtlarındandır. Kısa mesafelerde sıcaklık değerlerinin değişmesi, engebeli bir ülke
olduğunun kanıtlarındandır.
B için: En düşük sıcaklık ortalamalarına ülkemizin doğusunda rastlanılması yükseltinin batıdan doğuya
doğru arttığının kanıtlarındandır.
C için: Akdeniz ve Karadeniz’de sıcaklık geçişlerinin dar, Ege’de ise geniş alanlara yayılması, dağlarının
uzanış yönünün kanıtları arasındadır.

İlişkili olduğu özellik/özellikler: f

Gerekçesi:
Haritada görüldüğü gibi bir karstik yer şekli olan mağaraların sayısının en fazla olduğu bölge Akdeniz’dir.

4
6
İlişkili olduğu özellik/özellikler: g

Gerekçesi:
Van gölünün sularının sodalı olması bu bölgenin kayaç yapısının volkanik olduğunun kanıtlarındandır.

5
İlişkili olduğu özellik/özellikler: e
Gerekçesi:
Haberde görüldüğü gibi 1300 metre
yükseklikte yaylalara
rastlanılmaktadır. Ülkemizde yüksek
yerlerde düzlüklerin olduğunun
kanıtlarındandır.

ETKİNLİK-2

7
Etkinlik-1’de verilen Türkiye’nin yer şekillerinin genel özelliklerinden birini seçerek bu özelliğin
beşeri sistemler üzerinde yarattığı etkileri açıklayacağınız aşağıdaki kriterlere uygun bir yazı
oluşturunuz.
(Not: Örnek açıklamanın yukarıda verilen örneklerden farklı olması gerekmektedir.)

DÜŞÜNCE YAZISI KRİTERLERİ

-Doğru kavram kullanabilme ve kavramlar hakkında bilgi verme
-Temellendirme, ileri sürülen düşünceleri destekleyen ya da çürüten kanıtlar ileri sürme
-Fikir ve olayları doğru bir akış sırasında bağlama oturtup, soruya odaklanma
-Düşünce yazısında anlattıklarınızı sorgulayacak bir soru oluşturma
-En az 200 kelime kullanma