ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๔

วารสารราชบัณฑิตยสถาน
วิสัยทัศน์
ราชบัณฑิตยสถานเป็นสถาบันหลักของ
เครือข่ายทางปัญญาแห่งชาติ
และ
เป็นองค์การพัฒนาความรู้ที่สามารถ
เป็นแหล่งอ้างอิงทางวิชาการ

วารสาร
The Journal of The Royal Institute of Thailand
ราชบัณฑิตยสถาน
The Journal of
Volume 36 Number 4 October-December 2011

the Royal Institute of Thailand

ISSN 0215-2968
www.jroyinstthai.com

ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๔

๔ Volume 36 Number 4 October-December 2011
 บทความที่ตีพิมพ์ในส่วนของสำ�นักต่าง ๆ เป็นบทความวิชาการที่ได้บรรยายในที่ประชุมของสำ�นัก
และได้ผ่านการวิพากษ์จากราชบัณฑิตและภาคีสมาชิกในสำ�นักแล้ว
บทความที่ลงในปกิณกะเป็นบทความที่ได้รับจากราชบัณฑิต ภาคีสมาชิก และนักวิชาการภายนอก
ซึ่งได้ผ่านการพิจารณาจากผู้ทรงคุณวุฒิมาแล้ว บทความที่จะนำ�มาตีพิมพ์ในวารสารราชบัณฑิตยสถาน
ต้องเป็นบทความที่ไม่เคยตีพิมพ์ในที่ใดมาก่อน
บทความและความคิดเห็นในวารสารราชบัณฑิตยสถาน เป็นความคิดเห็นส่วนตัวของผู้เขียน
ราชบัณฑิตยสถานไม่จ�ำ เป็นต้องเห็นด้วยเสมอไป อนึง่ บทความในวารสารฉบับนีส้ งวนลิขสิทธิต์ ามกฎหมาย

สำ�นักงาน : ราชบัณฑิตยสถาน
สนามเสือป่า เขตดุสิต กรุงเทพฯ ๑๐๓๐๐ โทรศัพท์ ๐ ๒๓๕๖ ๐๔๖๖-๗๐ โทรสาร ๐ ๒๓๕๖ ๐๔๙๒
Office: The Royal Institute
Sanam Sueapa, Khet Dusit, Bangkok 10300, Thailand. Tel. 0 2356 0466-70 Facsimile 0 2356 0492
http://www.royin.go.th

พิมพ์ที่ หจก. อรุณการพิมพ์

๙๙/๒ ซอยพระศุลี ถนนดินสอ แขวงบวรนิเวศ เขตพระนคร กรุงเทพฯ ๑๐๒๐๐
โทรศัพท์ ๐ ๒๒๘๒ ๖๐๓๓-๔ โทรสาร ๐ ๒๒๘๐ ๒๑๘๗-๘
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
วารสารราย ๓ เดือน

ที่ปรึกษาคณะบรรณาธิการ
ศาสตราจารย์ ดร.ปัญญา บริสุทธิ ์ นายกราชบัณฑิตยสถาน
ดร.โสภา ชูพิกุลชัย ชปีลมันน์ อุปนายกราชบัณฑิตยสถาน
ประธานคณะบรรณาธิการ
รองศาสตราจารย์อัศนีย์ ชูอรุณ ราชบัณฑิต
คณะบรรณาธิการ
รองศาสตราจารย์ ดร.ชยันต์ พิเชียรสุนทร ราชบัณฑิต
ศาสตราจารย์ ดร.มงคล เดชนครินทร์ ราชบัณฑิต
ศาสตราจารย์ ดร.ณัชชา พันธุ์เจริญ ภาคีสมาชิก
รองศาสตราจารย์ ดร.นิตยา กาญจนะวรรณ ภาคีสมาชิก
รองศาสตราจารย์ ดร.ผลิน ภู่จรูญ ภาคีสมาชิก
รองศาสตราจารย์มาลิทัต พรหมทัตตเวที ภาคีสมาชิก
รองศาสตราจารย์ ดร.วรวุฒิ หิรัญรักษ์ ภาคีสมาชิก
ศาสตราจารย์ ดร.สมชาย วงศ์วิเศษ ภาคีสมาชิก
นางสาวกนกวลี ชูชัยยะ เลขาธิการราชบัณฑิตยสถาน
นายบัณฑิต ตั้งประเสริฐ รองเลขาธิการราชบัณฑิตยสถาน
นางแสงจันทร์ แสนสุภา ผู้อ�ำนวยการกองธรรมศาสตร์และการเมือง
นางสาวสุปัญญา ชมจินดา ผู้อ�ำนวยการกองวิทยาศาสตร์
นางสาวศิริพร อินทรเชียรศิร ิ ผู้อ�ำนวยการกองศิลปกรรม
นางทิพาภรณ์ ธารีเกษ ผู้ประสานงานกองศิลปกรรม
นางสาวกุลศิรินทร์ นาคไพจิตร ผู้ประสานงานกองศิลปกรรม
นางสาวปาริชาติ กิตินนั ทน์ ผู้ประสานงานกองศิลปกรรม
นางธนิดา สุขจรนิ ผู้ประสานงานกองศิลปกรรม
กองบรรณาธิการ
นางสาวบุญธรรม กรานทอง นางสาวชลธิชา สุดมุข
นางชวนพิศ เชาวน์สกุล นางสาวพัชนะ บุญประดิษฐ์
นางสาวกระล�ำภักษ์ แพรกทอง นางสาวลัดดา วรลัคนากุล
นางพรทิพย์ เดชทิพย์ประภาพ นายปิยะพงษ์ โพธิ์เย็น
นางสาววรรณทนา ปิติเขตร นางสาวศยามล แสงมณี
ผู้จัดการ
นางนัยนา วราอัศวปติ เลขานุการกรม
The Journal of the Royal Institute of Thailand
Quarterly Journal

ADVISORY BOARD
Panya Borisutdhi, FRI President of the Royal Institute
Sobha Chupikulchai Spielmann, FRI Vice-President of the Royal Institute
EDITOR-IN-CHIEF
Asanee Chooarun Fellow of the Royal Institute
EDITORIAL BOARD
Chayan Picheansoonthon Fellow of the Royal Institute
Mongkol Dejnakarintra Fellow of the Royal Institute
Malithat Promathatavedi Associate Fellow of the Royal Institute
Natchar Pancharoen Associate Fellow of the Royal Institute
Nitaya Kanchanawan Associate Fellow of the Royal Institute
Palin Phoocharoon Associate Fellow of the Royal Institute
Somchai Wongwises Associate Fellow of the Royal Institute
Vorawoot Hirunruk Associate Fellow of the Royal Institute
Kanokwalee Chuchaiya Secretary-General, the Royal Institute
Bundit Tungprasert Deputy Secretary-General, the Royal Institute
Saengchant Sansupa Director, the Royal Institute of Moral and Political
Sciences Division
Supanya Chomjinda Director, the Royal Institute of Sciences Division
Siriporn Intarachiensiri Director, the Royal Institute of Arts Division
Tipaporn Tareeges Coordinator, Academy of the Royal Institute
Kulsirin Nakpaijit Coordinator, Academy of the Royal Institute
Parichat Kittinan Coordinator, Academy of the Royal Institute
Tanida Sukjornni Coordinator, Academy of the Royal Institute
EDITORIAL STAFF
Boontham Granthong Cholticha Sudmuk
Chuanpit Chaovanasakul Patchana Bunpradit
Kalumpak Praekthong Ladda Woralukanakul
Pornthip Dettippraphap Piyapong Poyen
Wantana Pitikhet Sayamol Saengmani
MANAGER
Naiyana Vara-Asvapati Head, Secretariat office of the Royal Institute
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
The Journal of the Royal Institute of Thailand

ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๕๔ Volume 36 Number 4 October-December 2011

อาศิรวาทสดุดีพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหา In Praise of His Majesty the King

ภูมิพลอดุลยเดช

ประธานคณะบรรณาธิการแถลง Editor-in-Chief’s Note

ส�ำนักธรรมศาสตร์และการเมือง THE ACADEMY OF MORAL

AND POLITICAL SCIENCES

การบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐ ๕๑๙ The Management of Government Sector Human

ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง Resources according to the Principles of Sufffiiciency
วรเดช จันทรศร Economy Philosophy
Voradej Jantarasorn

ส�ำนักวิทยาศาสตร์ THE ACADEMY OF SCIENCES

กรณีอุบัติเหตุเรือน�้ำตาล ๕๓๑ Raw Sugar Barge Sunk Accident in

อับปางในแม่น�้ำเจ้าพระยา Chao Phraya River
สันทัด ศิริอนันต์ไพบูลย์ Suntud Sirianuntapiboon
เปี่ยมศักดิ์ เมนะเศวต Piamsak Menasveta
สมชัย บวรกิตติ Somchai Bovornkitti

ส�ำนักศิลปกรรม THE ACADEMY OF ARTS

ชุมชนจีนในประเทศไทย: ๕๓๙ Chinese Communities in Thailand:

หลากหลายส�ำเนียงจีน Variety of Chinese Dialects
ประพิณ มโนมัยวิบูลย์ Prapin Manomaivibool
เรื่องยุ่ง ๆ เกี่ยวกับอักษรควบ ๕๕๓ Some Confusion Concerning Double Letters
นววรรณ พันธุเมธา for Consonants
Navavan Bandhumedha
วรรณกรรมทักษิณ : ๕๖๔
หลักฐานส�ำคัญของภาคใต้ ที่ท้าทายการศึกษา Southern Literature: A Signififfiicant Evidence from
ชวน เพชรแก้ว the South that Challenges Studying
Chuan Phetkaew

เอร็อสทรัต (Érostrate): ๕๗๒ Érostrate: A Case Study of Anti-Hero

กรณีศึกษาตัวเอกปฏิลักษณ์ Chintana Damronglert
จินตนา ด�ำรงค์เลิศ

การอนุรักษ์โขนหน้าจอ ๕๘๐ The Conservation of Khon Na Cho

ไพโรจน์ ทองค�ำสุก Pairoj Thongkumsuk

น�้ำท่วม ปัญหาโลกแตก ๕๘๘ Deluge: A Global Catastrophe

มาลิทัต พรหมทัตตเวที Malithat Promathatavedi

บทความพิเศษ ADDITIONAL SECTION

ปัญหาบางประการในการบังคับใช้ ๕๙๙ Problem of Intellectual Property Law Enforcement

กฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา Chaiyos Hemarajata
ไชยยศ เหมะรัชตะ

การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร ๖๐๗ The Agro Tourism Sustainable Management at

ในจังหวัดนครราชสีมาอย่างยั่งยืนภายใต้หลัก Nakhon Ratchasima Province Based on Suffiffiiciency
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง Economy Philosophy
สุวิมล ตั้งประเสริฐ Suvimon Tungprasert

ความมหัศจรรย์ทางตัวเลข ๗ ประการ ๖๒๙ Seven Numerical Wonders on HM’s 84th Birthday

ในวันเฉลิมพระชนมพรรษา ครบ ๗ รอบ Loy Chunpongtong
ลอย ชุนพงษ์ทอง
ดรรชนีผู้นิพนธ์ ๖๓๑ Authors Index
ดรรชนีค้นค�ำ ๖๓๓ Key Words Index
 อาศิรวาท
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา
๕ ธันวาคม ๒๕๕๔
โคลงสี่

ไผทไทยเย็นร่มแท้ ทิพสถาน
โดยพระราชสมภาร เอกเอื้อ
ไอศวรรย์รุ่งเรืองตระการ ก้องโลก
เผยแผ่กฤษดาเกื้อ แหล่งหล้าสุขเกษม
เปรมปรีดิ์ปราโมทย์ทั้ง ปถพี
เฉลิมพระชนม์ภูบดี เพริศพร้อม
บุญเบิกพระบารมี ไตรตรัส
ทวยราษฎร์ทั่วหน้าน้อม แซ่ซ้องชัยพร
ประนมกรกราบก้ม ศิระสา
นบพระมหากรุณา เลิศล้วน
ปวงพสกเทิดบุญญา เหนือเกศ เกล้าแฮ
คือประทีปถ่องถ้วน สว่างล�้ำแหล่งสยาม
ทุกคามเขตพร�่ำพร้อง สรรพมงคลเฮย
ทรงพระเจริญยิ่งยง เพริศแพร้ว
พาลภัยพ่ายพระทรง มหิทธิเดช
ทรงพระสราญเลิศแล้ว ราษฎร์พร้อมภักดี
เชิญตรีรัตนะคุ้ม ครองไอ-ศวรรย์เอย
ราชจักรีเกริกไกร เด่นด้าว
เกษมสุขนิรัติศรัย ยืนยิ่ง พระชนม์แฮ
พระเกียรติพระยศอะคร้าว อยู่ฟ้าแลดิน
ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม ขอเดชะ
ข้าพระพุทธเจ้า คณะผู้จัดท�ำวารสารราชบัณฑิตยสถาน
(คุณหญิงกุลทรัพย์ เกษแม่นกิจ ราชบัณฑิต ประพันธ์)
 ประธานคณะบรรณาธิการ แถลง
สวัสดีท่านผู้อ่านทุกท่าน วารสารราชบัณฑิตยสถาน ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ขอเสนอความรู้ทางวิชาการต่าง ๆ
ที่น่าสนใจจาก ส�ำนักธรรมศาสตร์และการเมือง เช่น เรื่อง การบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐตามหลักปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียง โดย ศ. ดร.วรเดช จันทรศร ส�ำนักวิทยาศาสตร์ เรื่อง กรณีอุบัติเหตุเรือน�้ำตาลอับปางใน
แม่น�้ำเจ้าพระยา โดย ศ. ดร.เปี่ยมศักดิ์ เมนะเศวต และคณะ ส�ำนักศิลปกรรม เรื่อง ชุมชนจีนในประเทศไทย :
หลากหลายส� ำ เนี ย งจี น โดย รศ. ดร.ประพิ ณ มโนมั ย วิ บู ล ย์ เรื่ อ ง เรื่ อ งยุ ่ ง ๆ เกี่ ย วกั บ อั ก ษรควบ โดย
รศ. ดร.นววรรณ พันธุเมธา เรื่อง วรรณกรรมทักษิณ : หลักฐานส�ำคัญของภาคใต้ ที่ท้าทายการศึกษา โดย
ศ.ชวน เพชรแก้ว เรื่อง เอร็อสทรัต : กรณีศึกษาตัวเอกปฏิลักษณ์ โดย รศ. ดร.จินตนา ด�ำรงค์เลิศ เรื่อง การอนุรักษ์
โขนหน้าจอ โดย ดร.ไพโรจน์ ทองค�ำสุก และเรือ่ ง น�ำ้ ท่วม ปัญหาโลกแตก โดย รศ.มาลิทตั พรหมทัตตเวที นอกจากนี้
ยังมีบทความพิเศษที่น่าสนใจอีก ได้แก่ เรื่อง ปัญหาบางประการในการบังคับใช้กฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา โดย
ศ.ไชยยศ เหมะรัชตะ เรื่อง การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมาอย่างยั่งยืนภายใต้หลัก
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดย ผศ. ดร.สุวิมล ตั้งประเสริฐ และเรื่อง ความมหัศจรรย์ทางตัวเลข ๗ ประการ
ในวันเฉลิมพระชนมพรรษา ครบ ๗ รอบ โดย นายลอย ชุนพงษ์ทอง
ราชบัณฑิตยสถานหวังเป็นอย่างยิ่งว่าท่านจะติดตามวารสารราชบัณฑิตยสถานต่อไป หากมีข้อติชม หรือ
ข้อเสนอแนะประการใด ทางคณะบรรณาธิการฯ ขอน้อมรับด้วยความขอบคุณ และจะได้น�ำไปพิจารณาปรับปรุง
วารสารราชบัณฑิตยสถานให้ดียิ่งขึ้น

รองศาสตราจารย์อัศนีย์ ชูอรุณ ราชบัณฑิต

 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

วรเดช จันทรศร
ภาคีสมาชิก ส�ำนักธรรมศาสตร์และการเมือง
ราชบัณฑิตยสถาน

บทคัดย่อ
บทความนี้มุ่งน�ำเสนอแนวทางการน้อมน�ำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกต์ใช้ในการ
บริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐใน ๕ ด้าน ซึง่ ได้แก่ (๑) การวางแผนก�ำลังคน (๒) การสรรหาก�ำลังคน (๓) การคัดเลือก
(๔) การฝึกอบรมและการพัฒนา และ (๕) การรักษาและการใช้ประโยชน์จากบุคลากรของหน่วยงานภาครัฐ
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเป็นปรัชญาที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานให้แก่
ประชาชนไทยเป็นแนวทางการด�ำรงชีวิต เพื่อให้ประชาชนอยู่ดีมีสุข สามารถพึ่งพาตนเองได้อย่างเข้มแข็งและ
ยั่งยืน
สาระหลักที่ส�ำคัญ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมุ่งชี้ให้เห็นถึงแนวทางการด�ำรงอยู่และปฏิบัติตน
ของประชาชนในทุกระดับ ตั้งแต่ระดับครอบครัว ระดับชุมชน จนถึงระดับชาติทั้งในการพัฒนาและการบริหาร
ประเทศให้ดำ� เนินไปในทางสายกลาง เป็นแนวทางการพัฒนาทีเ่ น้นความสมดุล ความพอประมาณ ความมีเหตุผล
ความส�ำนึกในคุณธรรม การมีภมู คิ มุ้ กันในตัวทีด่ พี อทีจ่ ะต่อต้านและลดผลกระทบจากการเปลีย่ นแปลงต่าง ๆ จาก
กระแสโลกาภิวัตน์

โครงการอั น เนื่ อ งมาจากพระ ใช้ประโยชน์จากทรัพยากรน�้ำอย่างยั่งยืน ความภาคภูมิใจที่ได้มีโอกาสถวายรางวัล

ราชด�ำริต่าง ๆ เพื่อพัฒนาชนบทกว่า
๓,๐๐๐ โครงการ ได้ยดึ ถือและน�ำปรัชญา
เศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกต์ใช้ ส่งผล
ให้เกิดประโยชน์ต่อพสกนิกรทั้งแผ่นดิน
ส่ ง ผลต่ อ การสร้ า งสรรค์ ค วามรู ้ แ ละ
นวัตกรรมที่เกิดต่อการพัฒนาชนบทและ
พัฒนาประเทศในหลาย ๆ ด้าน และ
หลายโอกาส อาทิ โครงการที่มุ่งเน้น
การเกษตรขนาดเล็ ก ด้ ว ยเทคโนโลยี ที่
เหมาะสม โครงการที่มีการอนุรักษ์และ
โครงการป้องกันและบรรเทาความเดือด
ร้อนจากน�้ำท่วมและภัยแล้ง
นายโคฟี อันนัน เลขาธิการองค์การ
สหประชาชาติในขณะนั้นได้ทูลเกล้าฯ
ถวายรางวัล Human Development Lifetime
Achievement Award ซึ่งเป็นรางวัลของ
โครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติแด่
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่
๒๖ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๔๙ และได้กล่าว
สดุดีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวด้วย
ความส�ำเร็จสูงสุดด้านการพัฒนามนุษย์
แด่พระองค์ และในนามสหประชาชาติยงั
ได้ตั้งปณิธานที่จะส่งเสริมประสบการณ์
และน� ำ แนวทางการปฏิ บั ติ ใ นการน� ำ
ปรั ช ญาของเศรษฐกิ จ พอเพี ย งอั นทรง
คุ ณค่ า อย่ า งหาที่ สุ ด มิ ได้ ข องพระองค์
มาช่ ว ยจุ ด ประกายแนวคิ ด ในปรั ช ญา
ดังกล่าวสู่นานาประเทศต่อไป

*
ผูเ้ ขียนขอขอบคุณ รองศาสตราจารย์ ดร.อิสระ สุวรรณผล ผูอ้ �ำนวยการสถาบันทีป่ รึกษาเพือ่ พัฒนาประสิทธิภาพในราชการ ส�ำนักงาน ก.พ. ทีไ่ ด้อนุญาตให้น�ำ
เนื้อหาในรายงานการวิจัย เรื่อง “การน้อมน�ำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกต์ในการบริหารราชการ” ซึ่งเป็นรายงานการวิจัยที่ผู้เขียนจัดท�ำให้สถาบันฯ
มาตีพิมพ์ ส่วนหนึง่ ของรายงานการวิจัยนี้ผู้เขียนได้น�ำเสนอในที่ประชุมส�ำนักธรรมศาสตร์และการเมือง ราชบัณฑิตยสถาน เมื่อวันที่ ๓ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๓

วรเดช จันทรศร
519
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
อนึ่ง นอกจากการยกย่ อ งและ
ยอมรับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงใน
ระดับโลกแล้ว ในระดับประเทศ รัฐบาล
ของพระบาทสมเด็ จ พระเจ้ า อยู ่ หั ว ยั ง
ได้ น ้ อ มอั ญ เชิ ญ ปรั ช ญาของเศรษฐกิ จ
พอเพียงไปบรรจุใช้เป็นปรัชญาน�ำทาง
ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่ง
ชาติ ทั้งในฉบับที่ ๙ และฉบับที่ ๑๐ อีก
ทั้งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย
พุทธศักราช ๒๕๕๐ มาตรา ๗๘(๑)
ยังก�ำหนดให้ “รัฐต้องด�ำเนินการตาม
แนวนโยบายด้ า นการบริ ห ารราชการ
แผ่นดิน ให้เป็นไปเพื่อการพัฒนาสังคม
เศรษฐกิจ และความมั่งคงของประเทศ
อย่างยัง่ ยืนโดยต้องส่งเสริมการด�ำเนินการ
ตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงและค�ำนึง
ถึงผลประโยชน์ของประเทศชาติในภาพ
รวมเป็นส�ำคัญ” นอกจากนี้รัฐบาลยังมี
การก�ำหนดเป็นประเด็นวาระแห่งชาติ
ในการน้อมน�ำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ
พอเพียงมาปรับใช้ เพื่อสร้างการบริหาร
ราชการแผ่ น ดิ น ที่ ป ระชาชนเชื่ อ มั่ น
ศรัทธา เป็นหลักการส�ำคัญที่จะช่วยวาง
รากฐานการบริหารราชการอย่างสุจริต
เป็นธรรม และเป็นไปเพื่อประโยชน์สุข
ของประชาชนอย่างแท้จริง
อย่างไรก็ตาม ในทางปฏิบัติ การ
น� ำ หลั ก ปรั ช ญาของเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง
ไปประยุกต์ใช้ในหน่วยงานต่าง ๆ ของ
ภาครัฐยังมีน้อยมาก และขาดแนวทางที่
เป็นรูปธรรมที่สามารถส่งประโยชน์ได้
อย่างทั่วถึงและยั่งยืน ยิ่งไปกว่านั้นใน
เชิ ง วิ ช าการ การน� ำ หลั ก ปรั ช ญาของ
เศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกต์ใช้ในการ
บริหารจัดการภาครัฐยังแทบจะไม่มีการ
ศึกษาค้นคว้ามาก่อนเลย
บทความนี้ จึ ง มี วั ต ถุ ป ระสงค์
ในการน� ำ เสนอแนวทางการน้ อ มน� ำ
หลั ก ปรั ช ญาของเศรษฐกิ จ พอเพี ย งมา
ประยุกต์ใช้ในการจัดการภาครัฐในส่วน
ที่เกี่ยวกับการบริหารทรัพยากรบุคคลใน
ด้านการสรรหา พัฒนารักษาไว้ และใช้
ประโยชน์ และเพื่อที่จะให้การบริหาร
ทรัพยากรบุคคลของหน่วยงานภาครัฐ
สามารถบรรลุ วั ต ถุ ป ระสงค์ ที่ ส� ำ คั ญ
ได้ คือ เพื่อจัดหาบุคคลที่มีคุณสมบัติ
เหมาะสมกับงาน เพื่อพัฒนาทักษะและ
ความสามารถ เพื่ อ รั ก ษาพนัก งานที่ มี
ความสามารถให้คงอยู่นานที่สุด เพื่อใช้
ทรัพยากรมนุษย์ให้เกิดประโยชน์สูงสุด
(สมชาย, ๒๕๔๒ : ๑๐) ท�ำให้การบริหาร
ราชการของหน่วยงานภาครัฐโดยรวมมี
ประสิทธิภาพ ประสิทธิผล เกิดประโยชน์
ต่อสาธารณะ และเป็นกลไกส�ำคัญในการ
พัฒนาประเทศ
ในสภาพความเป็ นจริ ง เราคง
ไม่ ส ามารถปฏิ เ สธได้ ว ่ า การบริ ห าร
ทรัพยากรบุคคลของหน่วยงานภาครัฐ
บางแห่งยังคงเกิดข้อผิดพลาดขึ้นในบาง
ประการ เช่ น มี ก ารรั บ และบรรจุ ค น
ด้วยความไม่เป็นธรรม บุคคลที่ถูกบรรจุ
ไม่ เหมาะสมกั บ งาน มี อั ต ราการออก
จากงานสูง มีการค้นพบว่า ข้าราชการ/
พนักงาน/ลูกจ้าง ไม่ตั้งใจที่จะท�ำงานให้
ดีที่สุด ผู้บริหารไม่ให้ความเป็นธรรม
ในการแต่งตั้ง โยกย้าย มีการฟ้องร้อง
ทั้งทางศาลปกครอง และศาลยุติธรรม
บางส่วนราชการไม่มีการฝึกอบรมและ
พัฒนา ไม่มีการแต่งตั้งข้าราชการตาม
ช่วงเวลาที่ควรจะเป็น ซึ่งในภาพรวม
520
เป็ นการกระท� ำ ที่ ไม่ มี ค วามเป็ นธรรม
เกิดความสัมพันธ์ที่ตึงเครียดระหว่างผู้
บริหารกับผู้ใต้บังคับบัญชา ก่อให้เกิดผล
เสียต่อประสิทธิภาพของหน่วยงาน และ
ประโยชน์ต่อสาธารณะโดยรวม
การจะหลีกเลี่ยงข้อผิดพลาดข้าง
ต้น และสามารถพัฒนาหน่วยงานภาครัฐ
ไปในทิศทางทีม่ นั่ คง ก้าวหน้า และยัง่ ยืน
ผู้บริหารจึงควรที่จะมีเหตุผลใช้เงื่อนไข
ความรู้ และเงื่อนไขคุณธรรม ในการ
บริหารงาน กระท�ำในสิ่งที่ถูกต้อง ได้แก่
มีการวางแผนทรัพยากรบุคคลทีเ่ หมาะสม
มีการสรรหาและการคัดเลือกเพื่อให้ได้
คนทีต่ อ้ งการและเหมาะสมกับวัฒนธรรม
ขององค์การ มีการฝึกอบรมและพัฒนา
ตลอดจนการรักษาและใช้ประโยชน์จาก
บุคคล
การเสนอเรื่องในบทความนี้ ได้
แบ่งการน�ำเสนอออกเป็น ๖ ส่วน ส่วนที่ ๑
เป็ น การน� ำ เสนอหลั ก ปรั ช ญาของ
เศรษฐกิจพอเพียง ส่วนที่ ๒ เป็นการน�ำ
หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาปรับ
ใช้ กั บ การวางแผนทรั พ ยากรบุ ค คลใน
หน่วยงานภาครัฐ ส่วนที่ ๓ เป็นการน�ำ
มาปรับใช้กับการสรรหาบุคคลในหน่วย
งานภาครัฐ ส่วนที่ ๔ เป็นการน�ำมาปรับ
ใช้กับการคัดเลือกบุคคลของหน่วยงาน
ภาครัฐ ส่วนที่ ๕ เป็นการน�ำมาปรับใช้
กับการฝึกอบรมและการพัฒนาของหน่วย
งานภาครัฐ ส่วนที่ ๖ เป็นการน�ำมาปรับ
ใช้กบั การรักษาและการใช้ประโยชน์จาก
บุคลากรของหน่วยงานภาครัฐ และส่วน
ที่ ๗ เป็นการสรุปความเกี่ยวกับการน�ำ
หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาปรับ
ใช้ในการบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐ
การบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐ
ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

๑. ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้
พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้น�ำ
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปเผยแพร่
เพื่อเป็นแนวทางปฏิบัติของทุกฝ่ายและ
ประชาชนโดยทัว่ ไป ดังนี้ (ส�ำนักงาน กปร.,
๒๕๕๐ : ๕)
เศรษฐกิ จ พอเพี ย งเป็ น ปรั ช ญา
ชี้ ถึ ง แนวการด� ำ รงอยู ่ แ ละปฏิ บั ติ ต น
ของประชาชนในทุกระดับตั้งแต่ระดับ
ครอบครัว ระดับชุมชน จนถึงระดับรัฐ
ทั้งในการพัฒนาและบริหารประเทศให้
ด�ำเนินไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการ
พัฒนาเศรษฐกิจ เพื่อให้ก้าวทันต่อโลก
ยุคโลกาภิวัตน์ ความพอเพียง หมายถึง
ความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึง
ความจ�ำเป็นทีจ่ ะต้องมีระบบภูมคิ มุ้ กันใน
ตัวทีด่ พี อสมควรต่อการมีผลกระทบใด ๆ
อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงทั้งภายนอก
และภายใน ทั้งนีจ้ ะต้องอาศัยความรอบรู้
ความรอบคอบ และความระมั ด ระวั ง
อย่างยิ่งในการน�ำวิชาการต่าง ๆ มาใช้
ในการวางแผนและการด� ำ เนินการทุ ก
ขั้นตอน และขณะเดียวกันจะต้องเสริม
สร้ า งพื้ นฐานจิ ต ใจของคนในชาติ โดย
เฉพาะเจ้าหน้าที่ของรัฐ นักทฤษฎีและ
นัก ธุ ร กิ จ ในทุ ก ระดั บ ให้ มี จิ ต ส� ำ นึก ใน
คุณธรรม ความซื่อสัตย์สุจริต และให้มี
ความรอบรู้ที่เหมาะสม ด�ำเนินชีวิตด้วย
ความอดทน ความเพี ย ร มี ส ติ ป ั ญ ญา
และความรอบคอบ เพื่อให้สมดุลและ
พร้ อ มต่ อ การรองรั บ การเปลี่ ย นแปลง
อย่างรวดเร็วและกว้างขวางทั้งด้านวัตถุ
สังคม สิ่งแวดล้อม และวัฒนธรรมจาก
โลกภายนอกได้เป็นอย่างดี
วรเดช จันทรศร
เศรษฐกิจพอเพียงจึงเป็นปรัชญา
ทีช่ ถี้ งึ แนวทางการด�ำรงอยูแ่ ละปฏิบตั ติ น
ของประชาชนในทุกระดับตั้งแต่ระดับ
ครอบครัว ระดับชุมชน จนถึงระดับรัฐ
ทั้งในการพัฒนาและบริหารประเทศให้
ด�ำเนินไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการ
พัฒนาเศรษฐกิจ เพือ่ ให้กา้ วทันต่อโลกยุค
โลกาภิวัตน์
โดยนิ ย ามข้ า งต้ น การบริ ห าร
ทรัพยากรบุคคลภาครัฐตามหลักปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียง จึงเป็นการด�ำเนิน
การบริหารจัดการ โดยยึดทางสายกลาง
ตามหลักพระพุทธศาสนาเป็นแกนกลาง
มีจดุ มุง่ หมายของการพัฒนา มีคณ ุ ลักษณะ
๓ ประการที่สัมพันธ์กัน และมีเงื่อนไข
เพื่อให้การด�ำเนินการเป็นไปในทางสาย
กลางอยู่ในระดับความพอเพียง
รายละเอี ย ด จุ ด หมายของการ
พั ฒ นาตามหลั ก ปรั ช ญาของเศรษฐกิ จ
พอเพียงก็คือ การพัฒนาที่มุ่งไปสู่ความ
สมดุล มั่นคง และยั่งยืน พร้อมต่อการ
เปลี่ยนแปลงในทุกด้านทั้งทางด้านชีวิต
เศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม ความรู้
วิทยาการ และเทคโนโลยี
ความพอเพี ย งประกอบไปด้ ว ย
คุณลักษณะ ๓ ประการที่สัมพันธ์ซึ่งกัน
และกันคือ ความพอประมาณ ความมี
เหตุผล และการมีภมู คิ มุ้ กันในตัวทีด่ ี ทัง้ นี้
การตัดสินใจ การด�ำเนินกิจกรรมต่าง ๆ
ตลอดจนการบริหารจัดการให้เป็นไปใน
ทางสายกลาง อยู่ในระดับพอเพียงนั้น
ต้องอาศัยเงือ่ นไขของความรูแ้ ละเงือ่ นไข
ของคุณธรรมเป็นพื้นฐาน โดยเงื่อนไข
ของความรู้ ได้แก่ ความรอบรู้ในวิชาการ
ประสบการณ์ หรือองค์ความรูท้ เี่ กีย่ วข้อง
521
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
อย่างรอบด้าน มีความรอบคอบที่จะน�ำ
ความรู้มาพิจารณาอย่างเป็นบูรณาการ
เพื่อประกอบการวางแผนและการน�ำไป
สู่การปฏิบัติด้วยความระมัดระวัง และ
เงื่อนไขของคุณธรรม ได้แก่ การมีความ
ซือ่ สัตย์สจุ ริต มีความขยัน อดทน มีความ
เพียร มีสติ มีปัญญา แบ่งปัน ด�ำเนินชีวิต
ไปในทางที่ไม่โลภ ไม่ตระหนี่
๒. การวางแผนทรัพยากรบุคคล
การวางแผนทรั พ ยากรบุ ค คล
เป็ นกิ จ กรรมและกระบวนการในการ
คาดคะเนความต้องการของหน่วยงาน
เป็นการล่วงหน้าว่าต้องการบุคคลลักษณะ
ใด จ�ำนวนเท่าใด และเมื่อใด (พยอม,
๒๕๔๕ : ๖๒ ; Armstrong, 2000 : 46)
ตลอดจนเป็นการก�ำหนดแนวทางในการ
ด�ำเนินการเพื่อให้ได้มาและใช้ประโยชน์
จากทรัพยากรให้เกิดประโยชน์ต่อหน่วย
งานในภาพรวมต่อไป
การน้ อ มน� ำ หลั ก ปรั ช ญาของ
เศรษฐกิ จ พอเพี ย งมาปรั บ ใช้ กั บ การ
วางแผนทรัพยากรบุคคลในส่วนราชการ
สามารถพิจารณาได้ดังนี้
๑. หน่ ว ยงานภาครั ฐ ควรน� ำ
เงื่ อ นไขความรู ้ ต ามหลั ก ปรั ช ญาของ
เศรษฐกิจพอเพียงมาประกอบการวางแผน
ทรัพยากรบุคคล เพื่อศึกษาวิจัย ตอบ
ค�ำถาม และตัดสินใจให้ได้ว่าต้องการ
บุ ค คลจ� ำ นวนเท่ า ใด ต้ อ งการแบบใด
เพื่อที่จะได้ท�ำให้การท�ำงานขององค์การ
บรรลุเป้าหมาย
๒. การน� ำ เงื่ อ นไขความรู ้ ม า
ปรับใช้ อาจน�ำวิธีการวางแผนทรัพยากร
บุคคลที่ถูกต้องสมบูรณ์มาปรับใช้ โดย
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

ภาพที่ ๑ ภาพรวมของหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงสามารถสรุปเป็นเชิงบูรณาการได้ดังนี้

การพัฒนาที่มุ่งไปสู่
ความสมดุล มั่นคง ยั่งยืน

จุดมุ่งหมายของการพัฒนาตามหลัก พร้อมต่อการเปลี่ยนแปลงทุกด้าน
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ชีวิตเศรษฐกิจ/สังคม/สิ่งแวดล้อม/เทคโนโลยี

ก้าวทัน สนองตอบ
และสามารถจัดการต่อโลกยุคโลกาภิวัตน์
ทางสายกลาง

ความพอประมาณ
คุณลักษณะ ๓ ประการ
ที่สัมพันธ์กัน ความมีเหตุผล

การมีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดี

เงื่อนไขคุณธรรม : ซื่อสัตย์ สุจริต ขยัน อดทน

เงื่อนไขเพื่อให้การด�ำเนินการ
มีความเพียร มีสติ มีปัญญา แบ่งปัน
เป็นไปในทางสายกลางอยู่ใน
ระดับความพอเพียง เงื่อนไขความรู้ : รอบรู้ รอบคอบ ระมัดระวัง

การบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐ
ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
522
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

การศึกษาวิจัย คาดการณ์ หรือพยากรณ์ ตามเงื่อนไขความรู้ของหลักปรัชญาของ อาจจะได้ข้อค้นพบว่า เมื่อเปรียบเทียบ

ความต้องการบุคคล และลักษณะความ
สามารถของบุคคลในอนาคตประกอบ
กับการศึกษาประมาณการ แรงงานที่มี
อยู ่ ในตลาด โดยวิ เคราะห์จากสถานะ
ของทรั พ ยากรที่ มี อ ยู ่ ในปั จ จุ บั น และ
ทรัพยากรที่จะมีให้ใช้ในอนาคต โดยมี
การเผื่อส่วนที่เสียเปล่าไว้ด้วย เพื่อความ
รอบรู้ และรอบคอบตามหลักปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียง และหากพบจ�ำนวน
ของก�ำลังที่อาจจะขาดหายไป หน่วยงาน
ภาครัฐก็อาจจะต้องเตรียมแผนรองรับ
โดยการเลื่อนต�ำแหน่งจากบุคคลภายใน
องค์การ การให้การฝึกอบรม หรือการ
สรรหาจากบุคคลภายนอกแล้วแต่กรณี
เป็นการด�ำเนินการด้วยความระมัดระวัง
เศรษฐกิจพอเพียงอีกด้วย
๓. หน่วยงานภาครัฐอาจน�ำการ
วางแผนทรัพยากรบุคคลมาเป็นเงื่อนไข
ของการสร้างโอกาสการจ้างงานที่เท่า
เทียมกัน โดยไม่ค�ำนึงถึงเพศ ฐานะ หรือ
ภูมิล�ำเนา ให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น
ซึ่งเป็นการน�ำเงื่อนไขคุณธรรมตามหลัก
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเข้ามาปรับ
ใช้ อีกทั้งการสร้างความเสมอภาคเท่า
เทียมกัน ยังจะเป็นการสร้างภูมิคุ้มกันที่
ดี ตามคุณลักษณะของหลักปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียงให้กบั หน่วยงานภาครัฐ
อีกด้วย
๔. ในอีกมุมหนึง่ การวางแผน
ทรัพยากรบุคคลของหน่วยงานภาครัฐ
จ�ำนวนข้าราชการทีต่ อ้ งการในอนาคตกับ
จ�ำนวนทีม่ อี ยูแ่ ล้ว จ�ำนวนคนทีม่ อี ยูม่ มี าก
เกินไป และหากเพิ่มจ�ำนวนต่อไปก็จะ
เป็นภาระต่องบประมาณและต่อประเทศ
ในอนาคต หน่วยงานภาครัฐอาจจะมีการ
ด�ำเนินการ ขอให้มีการเกษียณอายุก่อน
เวลา การลดจ�ำนวนต�ำแหน่ง การเลิกจ้าง
พนักงาน ในแต่ละกรณีถือได้ว่าเป็นการ
น� ำ คุ ณ ลั ก ษณะพอประมาณ มี เหตุ ผ ล
การมี ภู มิ คุ ้ ม กั น ตามหลั ก ปรั ช ญาของ
เศรษฐกิจพอเพียงมาปรับใช้โดยอาศัยการ
ตัดสินใจบนเงื่อนไขความรู้ และเงื่อนไข
คุณธรรม
ตามข้อ ๑-๔ สามารถสรุปเป็นแผน
ภาพการน� ำ หลั ก ปรั ช ญาของเศรษฐกิ จ
พอเพียงมาปรับใช้ได้ดังนี้

ภาพที่ ๒ การวางแผนทรัพยากรบุคคลตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

การวางแผนทรัพยากรบุคคล
เงื่อนไขความรู้
การศึกษาวิจัยจ�ำนวนบุคคล
(รอบรู้)
และความสามารถที่ต้องการ
เงื่อนไขความรู้
การเตรียมแผนรองรับก�ำลัง
(รอบคอบ/ระมัดระวัง)
ที่อาจจะขาดหายไป
เงื่อนไขคุณธรรม
การสร้างโอกาสการจ้างงาน
การสร้างภูมิคุ้มกันในตัวเอง
ที่เท่าเทียมกัน
การลดจ�ำนวนข้าราชการ เงื่อนไขความรู้
ที่มากเกินไป เงื่อนไขคุณธรรม
ความพอประมาณ ความมีเหตุผล
และการมีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดี
ของส่วนราชการ

วรเดช จันทรศร
523
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
๓. การสรรหา
การสรรหาบุคลากร (Recruitment)
เป็ น กิ จ กรรมและกระบวนการของ
องค์การในการจูงใจให้บุคคลที่มีความ
สามารถและมี ทั ศ นคติ ที่ เ หมาะสมที่
ต้ อ งการมาสมั ค รในต� ำ แหน่ ง งานที่
ต้ อ งการ เพื่ อ ช่ ว ยให้ ก ารท� ำ งานของ
องค์การบรรลุวัตถุประสงค์ (Ivancevich,
1998: 711 อ้างใน สมชาย, ๒๕๔๒ : ๘๗)
การน้ อ มน� ำ หลั ก ปรั ช ญาของ
เศรษฐกิ จ พอเพี ย งมาปรั บ ใช้ กั บ การ
สรรหาบุ ค ลากรของหน่ ว ยงานภาครั ฐ
สามารถพิจารณาได้ดังนี้
๑. หน่วยงานภาครัฐควรศึกษา
กระบวนการตามกฎหมาย และระเบียบ
ที่เกี่ยวข้องและด�ำเนินการให้การสรรหา
บุคลากรเป็นไปอย่างถูกต้องตามกฎหมาย
ทุกขัน้ ตอน ซึง่ ถือได้วา่ เป็นการน�ำเงือ่ นไข
ความรู้ (รอบรู้ รอบคอบ ระมัดระวัง)
และเงื่อนไขคุณธรรม ตามหลักปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียงมาปรับใช้
๒. การสรรหาบุคลากรสามารถ
ท� ำ ได้ ทั้ ง จากภายในและภายนอก ซึ่ ง
โดยปกติ หน่ ว ยงานภาครั ฐ อาจใช้ วิ ธี
การสรรหาจากภายในก่อน หากมีบุคคล
ที่ มี ค วามรู ้ ค วามสามารถเพี ย งพอ ซึ่ ง
จะเป็ น การสร้ า งขวั ญ ก� ำ ลั ง ใจให้ กั บ
ข้าราชการหรือพนักงานภายใน ท�ำให้
เกิ ด ความผู ก พั นกั บ หน่ ว ยงานมากขึ้ น
การรับจากภายในยังอาจมีประโยชน์ใน
แง่ความมัน่ คงปลอดภัยภายในหน่วยงาน
และอาจเสียค่าใช้จ่ายอื่น ๆ ภายหลัง เช่น
การปฐมนิเทศและการฝึกอบรมน้อยกว่า
การรับจากภายนอก ส่วนการสรรหาจาก
ภายนอก อาจจ�ำเป็นต้องมีการด�ำเนินการ
ให้สอดคล้องกับความขาดแคลนที่ศึกษา
ได้จากการวางแผนทรัพยากรบุคคล หาก
ส่วนราชการด�ำเนินการโดยยึดหลักการ
ข้างต้นก็ถอื ได้วา่ ได้นำ� เงือ่ นไขบนความรู้
และเงื่ อ นไขของคุ ณ ธรรม ตามหลั ก
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาปรับใช้
อย่างถูกต้องเหมาะสม
๓. ในการสรรหาบุคคลทัง้ หลาย
จากภายในและภายนอก หน่วยงานภาค
รัฐควรยึดนโยบายโปร่งใส เสมอภาค
เป็นธรรม สุจริตและรับผิดชอบ สามารถ
ตรวจสอบได้ ซึ่ ง ถื อ ว่ า เป็ นการสร้ า ง
ภูมิคุ้มกันที่ดีให้กับส่วนราชการ และ
เป็นการน�ำเงื่อนไขความรู้ และเงื่อนไข
คุณธรรมตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ
พอเพียงมาใช้
๔. การด�ำเนินการให้เป็นไปตาม
ข้อ ๓ ข้างต้น ส่วนราชการ อาจมีนโยบาย
และแนวทางในการด�ำเนินการดังนี้
(๑) มีการประกาศรับสมัคร
ให้ทุกคนทราบอย่างทั่วถึง และประกาศ
ล่วงหน้าเป็นเวลาพอสมควร หากเป็นการ
สรรหาจากภายนอก ให้ใช้สอื่ ทีป่ ระชาชน
ทั่วไปสามารถเข้าถึงได้โดยง่าย ประกาศ
ต� ำ แหน่ ง งานที่ เปิ ด รั บ จะต้ อ งมี ก ารติ ด
524
บอร์ ด ให้ เห็ น ได้ โดยเปิ ด เผยเป็ น เวลา
ล่วงหน้า เช่น ไม่น้อยกว่า ๑๐ วันท�ำการ
(๒) การตรวจสอบคุ ณ -
สมบัติและประสบการณ์ของบุคคลที่จะ
ได้รับการบรรจุนนั้ ให้ฝ่ายการเจ้าหน้าที่
เป็นผู้ตรวจสอบ และผู้สมัครสามารถ
ตรวจสอบความถูกต้องได้จากฝ่ายการ
เจ้าหน้าที่
(๓) ข้าราชการทีอ่ ยูร่ ะหว่าง
การลา หากเป็นผู้มีสิทธิ ควรได้รับการ
แจ้งให้ทราบด้วย
(๔) เ พื่ อ ค ว า ม ถู ก ต ้ อ ง
รอบคอบ ตรวจสอบได้ ผูบ้ ริหารควรแจ้ง
ให้สมาชิกภายในหน่วยงานได้ทราบก่อน
ที่จะประกาศอย่างเป็นทางการ
(๕) การสรรหากลุ่มผู้ด้อย
โอกาส ชนกลุ่มน้อย สตรี และผู้สูงอายุ
ควรใช้เกณฑ์เฉพาะ มีการพัฒนาทางเลือก
งานที่ยืดหยุ่น มีการออกแบบงานใหม่
หากจ� ำ เป็ น และอาจจั ด ให้ มี แ ผนผล
ประโยชน์ที่ยืดหยุ่น แต่ทั้งนี้ให้ยึดหลัก
ความเสมอภาคเป็นธรรม และไม่มีการ
เลือกปฏิบัติที่เป็นโทษ
(๖) หน่วยงานภาครัฐควร
มีการรับสมัคร ทดลองให้คัดเลือกอย่าง
สม�่ำเสมอ เพื่อประโยชน์ของสมาชิกใน
หน่วยงานจะได้รับรู้ และวางแผนความ
ก้าวหน้าในอาชีพได้
การบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐ
ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

ภาพที่ ๓ การสรรหาบุคลากรตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

ศึกษาและด�ำเนินการในการสรรหา เงื่อนไขความรู้
ให้เป็นไปตามกฎหมายและระเบียบ รอบรู้ รอบคอบ ระมัดระวัง
ทุกขั้นตอน

การสรรหาทั้งจากวิธีการภายในและ เงื่อนไขคุณธรรม
ภายนอกตามเหตุผลความจ�ำเป็นและ ซื่อสัตย์สุจริต อุตสาหะ มีสติปัญญา
เพื่อประโยชน์ทางราชการ แบ่งปัน

การสรรหาโดยโปร่งใส เสมอภาค พอประมาณ มีเหตุผล

เป็นธรรม สุจริต รับผิดชอบ การมีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดีภายใน
และตรวจสอบได้ ส่วนราชการ

๔. การคัดเลือก ไม่มกี ารรับคนหรือคัดเลือกคนตามระบบ ได้อย่างเหมาะสม สามารถน�ำเงื่อนไข

การคั ด เลื อ กเป็ น กิ จ กรรมและ
เป็นกระบวนการพิจารณาคัดเลือกบุคคล
ที่มาสมัครให้ได้บุคคลที่ดีที่สุด โดยมีวิธี
การต่าง ๆ เช่น การทดสอบ การสัมภาษณ์
การตรวจสอบประวัติภูมิหลัง การตรวจ
สอบการอ้ า งอิ ง ตลอดจนการตรวจ
สุขภาพ (สมชาย, ๒๕๔๒ : ๑๑๒-๑๓๔)
การน้ อ มน� ำ หลั ก ปรั ช ญาของ
เศรษฐกิ จ พอเพี ย งมาปรั บ ใช้ กั บ การ
คั ด เลื อ กบุ ค คลของหน่ ว ยงานภาครั ฐ
สามารถพิจารณาได้ดังนี้
๑. หน่วยงานภาครัฐควรคัดเลือก
บุคคลที่มาสมัครด้วยความรอบคอบเพื่อ
ประโยชน์ของทางราชการ เพราะการ
คัดเลือกบุคคลที่มีทักษะไม่ถูกต้อง ไม่มี
ความสามารถเพี ย งพอ จะไม่สามารถ
ปฏิ บั ติ ง านให้ กั บ ทางราชการได้ อ ย่ า ง
มีประสิทธิภาพ การคัดเลือกจึงควรใช้
เงือ่ นไขความรู้ และเงือ่ นไขคุณธรรม ตาม
หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง คัดคน
ทีเ่ หมาะสมเป็นประโยชน์กบั ทางราชการ
อุปถัมภ์ หรือโดยไม่สุจริต
๒. หน่วยงานภาครัฐควรลงทุน
ในการคัดเลือก โดยยึดหลักพอประมาณ
ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ซึ่ง
หมายถึง ไม่ทุ่มเทใช้ค่าใช้จ่ายในการคัด
เลือกมากจนเกินไป หรือให้ผู้สมัครต้อง
เสียค่าใช้จา่ ยต่าง ๆ มากจนเกิดความเดือด
ร้อน
๓. หน่วยงานภาครัฐควรใช้วิธี
การคัดเลือกโดยวิธตี า่ ง ๆ เช่น การทดสอบ
การสัมภาษณ์อย่างผสมผสาน และอย่าง
ถูกต้องตามหลักวิชาการ ใช้แบบทดสอบ
ที่มีความเที่ยงตรง (Validiry) เชื่อถือได้
(Reliability) ด�ำเนินการทดสอบด้วยความ
ยุติธรรม ใช้รูปแบบการสัมภาษณ์ และ
ด�ำเนินการสัมภาษณ์ให้ถกู ต้องเป็นไปตาม
มาตรฐาน เพื่อความเป็นธรรม โปร่งใส
สุจริต รับผิดชอบ มีสัมฤทธิผล สามารถ
คาดคะเนประสิทธิภาพในการปฏิบัติงาน
ในอนาคตของผู้ถูกทดสอบและผู้เข้ารับ
การสัมภาษณ์ได้ การด�ำเนินการในข้อนี้
ความรู้ และเงื่อนไขคุณธรรม ตามหลัก
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้เป็น
แนวทางได้
๔. หน่วยงานภาครัฐควรมีการ
ตรวจสอบคุณสมบัติของผู้ได้รับการคัด
เลือกโดยใช้ความละเอียดรอบคอบ เพื่อ
ให้ เ กิ ด ความถู ก ต้ อ งตามกฎหมายและ
ป้องกันความไม่รอบคอบในการจ้างงาน
เช่น มีการตรวจสอบการอ้างอิงจากใบ
สมัครของผู้สมัคร และตรวจสอบจาก
นายจ้างเอง ตรวจสอบประวัติการก่อ
อาชญากรรมหรือการต้องโทษ ฯลฯ การ
ด�ำ เนินการในข้อนี้ถือได้ว่าเป็นการน� ำ
เงื่อนไขความรู้ เงื่อนไขคุณธรรม และ
คุณลักษณะของการสร้างภูมิคุ้มกันใน
ตัวเองตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอ
เพียงเข้ามาใช้เป็นแนวทางได้
โปรดพิ จ ารณาแผนภาพสรุ ป
การน�ำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
ตามข้อ ๑-๔ มาปรับใช้

วรเดช จันทรศร
525
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

ภาพที่ ๔ การคัดเลือกบุคลากรตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

การคัดเลือก
เงื่อนไขความรู้
๑. ได้บุคคลที่มีลักษณะ ความสามารถ ปฏิบัติงาน รอบรู้ รอบคอบ ระมัดระวัง
ให้ราชการได้อย่างมีประสิทธิภาพ ไม่คดั เลือกและ
ไม่รับคนตามระบบอุปถัมภ์หรือโดยไม่สุจริต
เงื่อนไขคุณธรรม
๒. ลงทุนในการคัดเลือกพอประมาณ ไม่สร้างภาระให้
ซื่อสัตย์สุจริต อุตสาหะ มีสติปัญญา
ผู้สมัคร
แบ่งปัน
๓. ใช้การคัดเลือกหลากหลาย ถูกต้อง เที่ยงตรง
เชือ่ ถือได้ ยุตธิ รรม โปร่งใส รับผิดชอบ มีสมั ฤทธิ พอประมาณ มีเหตุผล
ผล การมีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดีภายใน
๔. ตรวจสอบให้เกิดความถูกต้องตามกฎหมายและ ส่วนราชการ
ป้องกันความไม่รอบคอบในการจ้างงาน

๕. การฝึกอบรมและการพัฒนา หรือบุคคลอื่นผู้เกี่ยวข้องหรือสาธารณะ การส�ำรวจหาความจ�ำเป็นในการฝึกอบรม

การฝึ ก อบรมเป็ นกิ จ กรรมและ
กระบวนการอย่างมีระบบในการท�ำให้ผู้
เรียนรู้เกิดความรู้และทักษะที่จ�ำเป็น มี
การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมไปในทิศทาง
ซึ่ ง ก่ อ ให้ เ กิ ด การบรรลุ เป้ า หมายของ
หน่วยงาน ส่วนการพัฒนาเป็นการจัดหา
ความรู้ การสอนงาน การให้ค�ำปรึกษา
การท�ำให้สมาชิกของหน่วยงานมีความรู้
มีทัศนคติ มีการพัฒนาประสิทธิภาพใน
การท�ำงานเพือ่ ให้เกิดประโยชน์ตอ่ หน่วย
งานและสังคมส่วนรวม (Ibarra, 2004)
การน�ำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ
พอเพียงมาปรับใช้กับการฝึกอบรมและ
การพั ฒ นาบุ ค คลในหน่ ว ยงานภาครั ฐ
สามารถพิจารณาได้ดังนี้
๑. หน่วยงานภาครัฐมีหน้าที่รับ
ผิดชอบต่อบริการสาธารณะ ควรมีความ
รอบคอบในการฝึกอบรม การอบรมที่ไม่
เพียงพออาจท�ำให้ผู้ปฏิบัติปฏิบัติงานผิด
พลาด เกิดอันตราย หรือเกิดผลเสียต่องาน
ได้ ดังนัน้ หน่วยงานภาครัฐจึง (๑) ควร
ด�ำเนินการอบรมให้ข้าราชการ พนักงาน
ทุกคนมีทักษะและประสบการณ์ในการ
ปฏิบัติงานที่เพียงพอ (๒) ในการท�ำงาน
ของข้าราชการ หรือพนักงานที่เกี่ยวข้อง
กับอุปกรณ์ วัสดุ หรือกระบวนการที่เป็น
อันตราย การขยาย การฝึกอบรมเพิ่มเติม
จะช่วยท�ำให้ลดความเสี่ยงของอันตราย
ที่เกิดขึ้น (๓) การฝึกอบรมในทุกกรณี
จะต้องมั่นใจว่ามีการปกป้องคุ้มครอง
สุขภาพและความปลอดภัยของผู้เข้ารับ
การอบรมและบุคคลที่เกี่ยวข้อง
แนวทางทั้ง ๓ ประการนี้ ถือว่า
เป็นการน�ำเงื่อนไขความรู้ และเงื่อนไข
คุณธรรม ตลอดจนการมีภมู คิ มุ้ กันในตัวที่
ดี ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
มาปรับใช้
๒. หน่วยงานภาครัฐควรค�ำนึง
ถึงความส�ำคัญและประโยชน์ของการฝึก
อบรมและการพัฒนา ควรมีการด�ำเนิน
ให้ได้อย่างแท้จริง ท�ำการฝึกอบรมเท่า
ที่จ�ำเป็น พอประมาณ ไม่ฟุ่มเฟือย แต่
เพื่อให้เกิดประโยชน์ต่อหน่วยงานภาค
รัฐอย่างแท้จริง การด�ำเนินการลักษณะนี้
ถือได้ว่าเป็นการน�ำเงื่อนไขความรู้และ
เงื่อนไขคุณธรรม และหลักพอประมาณ
ตามปรั ช ญาของเศรษฐกิ จ พอเพี ย งมา
ปรับใช้ เพื่อให้ส่วนราชการมีการพัฒนา
ไปในทางที่สมดุล ยั่งยืน พร้อมต่อการ
เปลี่ยนแปลงในโลกยุคโลกาภิวัตน์
๓. การฝึกอบรมและพัฒนาของ
หน่วยงานภาครัฐไม่ควรจ�ำกัดเฉพาะผู้
บริหาร ควรมีความครอบคลุมทั้งหน่วย
งานภาครั ฐ ในลั ก ษณะเป็ น การสร้ า ง
องค์การแห่งการเรียนรู้ให้เกิดขึ้น การ
ท�ำให้ข้าราชการ/พนักงาน ในระดับล่าง
ได้มีการเรียนรู้ตลอดชีวิต ได้รับการฝึก
อบรมอย่างกว้างขวาง และต่อเนื่องเป็น
สิ่งจ�ำเป็นอย่างยิ่งต่อการพัฒนาองค์การ
ให้ก้าวหน้า มีความสมดุล ยั่งยืน พร้อม

การบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐ
ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
526
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

ต่อการเปลี่ยนแปลง และสามารถสนอง กับเพื่อนร่วมงานและผู้ใต้บังคับบัญชา การมีความรับผิดชอบ กล้าท�ำในสิ่งที่

ตอบได้ต่อยุคโลกาภิวัตน์ ตามจุดหมาย การมุ่งผลประโยชน์เฉพาะกลุ่มมากกว่า ถูกต้องที่เกิดประโยชน์ต่อประเทศและ
ของหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ประโยชน์ ข ององค์ ก ารโดยส่ ว นรวม ประชาชน ซึ่งทั้งหมดนีถ้ ือว่าเป็นการน�ำ
๔. ในส่วนที่เกี่ยวกับการพัฒนา และเพื่อส่งเสริมให้ผู้บริหารเกิดความ หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมาปรับ
ผู ้ บ ริ ห าร หน่ ว ยงานภาครั ฐ ควรมี ก าร ก้าวหน้า มีการใช้ดุลยพินจิ ที่รับผิดชอบ ใช้อย่างสมบูรณ์
ศึกษา และพัฒนาผูบ้ ริหารในแต่ละระดับ ต่อสาธารณะ การรูจ้ กั ตนเอง ความจริงใจ โปรดพิจารณาแผนภาพที่ ๕ สรุป
เพื่ อ ปรั บ เปลี่ ย นพฤติ ก รรมที่ ไม่ เ อื้ อ ต่ อ การมีคุณธรรมในตัวเอง มีประสบการณ์ การน�ำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
การท�ำงาน เช่น การขาดมนุษยสัมพันธ์ เชิงราชการและธุรกิจในต�ำแหน่งระดับสูง ตามข้อ ๑-๔ มาปรับใช้
ภาพที่ ๕ การฝึกอบรมและพัฒนาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
ความรอบคอบและความพอเพียง
ในการฝึกอบรม
- ข้าราชการ/พนักงานมีทกั ษะและประสบการณ์ เงื่อนไขความรู้
เพียงพอ (รอบรู้ รอบคอบ ระมัดระวัง)
- ลดความเสี่ยงและอันตรายในการปฏิบัติงาน
- คุ้มครองสุขภาพ ความปลอดภัยทุกฝ่าย เงื่อนไขคุณธรรม
ซื่อสัตย์สุจริต อุตสาหะ มีสติปัญญา
ฝึกอบรมที่จ�ำเป็นตามความต้องการ แบ่งปัน
พอประมาณ ไม่ฟุ่มเฟือย แต่ให้เกิดประโยชน์
คุณลักษณะ พอประมาณ มีเหตุผล
สร้างองค์การแห่งการเรียนรู้ มีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดี
ให้ข้าราชการ/พนักงาน
ได้เรียนรู้ตลอดชีวิตอย่างกว้างขวางและต่อเนื่อง จุดหมาย
การพัฒนาผู้บริหารให้มีคุณธรรม สมดุล ยั่งยืน พัฒนา/พร้อมต่อการ
ส่งเสริมความก้าวหน้า เปลี่ยนแปลง/ก้าวทันโลกาภิวัตน์
และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมที่ไม่เอื้อต่อการท�ำงาน

๖. การรักษาและการใช้ประโยชน์จาก ก่อนเวลาอันควร ไปท�ำงานในภาคเอกชน กลางทีม่ ปี ระสบการณ์ ยิง่ ถือได้วา่ เป็นทุน

บุคลากร
การรักษาบุคลากรที่ดีมีคุณค่าให้
อยู ่ ในหน่ ว ยงานภาครั ฐ ถื อ ว่ า มี ค วาม
ส�ำคัญยิ่ง เพราะยิ่งอยู่ได้นานมากเท่าไร
องค์การก็จะสามารถได้ประโยชน์จาก
บุคคลเหล่านัน้ ได้มากเท่านัน้ ในทางกลับ
กันถ้าบุคคลเหล่านัน้ ออกไปจากราชการ
หรือบริษัทต่างประเทศ ก็จะเป็นการสูญ
เสียทรัพยากรที่มีคุณค่าไป
ในยุคโลกาภิวัตน์ ซึ่งเป็นยุคแห่ง
ความรู้ บุคลากรที่มีคุณค่าซึ่งได้แก่ ผู้ที่มี
ความรู้เฉพาะทาง ผู้เชี่ยวชาญด้านแผน
กลยุทธ์ ทรัพยากรบุคคล กฎหมาย ตลอด
จนผู้บริหารระดับสูง และผู้บริหารระดับ
ทางปัญญา (Intellectual capital) ของ
องค์การ ซึง่ ไม่สามารถจับต้องได้ แต่เป็น
ปัจจัยที่อธิบายถึงระดับความสามารถใน
การแข่งขันและศักยภาพของแต่ละหน่วย
งาน
การรักษาบุคลากรให้คงอยู่ได้ใน
หน่วยงานภาครัฐได้มากและนาน ก็จะ

วรเดช จันทรศร
527
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
ยิ่งเป็นการสะสมและเพิ่มทุนทางปัญญา
ให้กับราชการ และยิ่งเป็นการเพิ่มความ
สามารถของหน่ ว ยงานภาครั ฐ ในการ
สนองตอบปัญหาและความต้องการของ
ประชาชนได้อย่างมีประสิทธิภาพเพิ่ม
มากขึน้ ในทางกลับกัน หากมีการเข้าออก
ของข้าราชการและพนักงานในอัตราที่
สูง ต้นทุนจากการลาออกของข้าราชการ/
พนักงานก็จะสูงขึ้น ทั้งค่าใช้จ่ายโดยตรง
ที่จะเกิดขึ้นจากการสรรหา การฝึกอบรม
เพื่ อ ให้ ส ามารถท�ำ งานแทนข้ า ราชการ
คนเดิมที่ออกไป นอกจากนี้ ยังมีต้นทุน
ทางอ้อม ซึ่งได้แก่ ผลกระทบด้านขวัญ
ก�ำลังใจของข้าราชการอืน่ ความพึงพอใจ
ของประชาชนผู้รับบริการ ผลกระทบ
จากปริมาณงานที่เพิ่มขึ้น ยิ่งกว่านัน้ ยัง
มีต้นทุนค่าเสียโอกาส ซึ่งได้แก่ ความรู้
ที่ส่วนราชการต้องเสียไปจากบุคคลนัน้
ภารกิจทีย่ งั ท�ำไม่เสร็จทีต่ อ้ งหาคนมาสาน
ต่อ ซึง่ จะต้องเสียเวลาเนิน่ นานขึน้ เป็นต้น
(Cappelli, 2002)
ในภาพรวม การน�ำหลักปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียงมาปรับใช้ในการ
รักษาและการใช้ประโยชน์จากบุคลากร
ในหน่วยงานภาครัฐ สามารถพิจารณาได้
ดังนี้
๑. หน่วยงานภาครัฐควรมีการ
ศึกษาวิจัย วิเคราะห์ ปัจจัยที่ส่งเสริม
ให้บุคคลคงอยู่ในวงราชการ และปัจจัย
ใดที่เป็นสาเหตุท�ำให้บุคลากรต้องออก
จากงานไปอยู่ที่อื่นแต่เนิ่น ๆ ซึ่งต้อง
อาศัยเงื่อนไข ความรู้ตามหลักปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียง ในการท�ำความ
เข้าใจ และบริหารงานการรักษาและใช้
ประโยชน์จากบุคคลให้ไปในแนวทางที่
ถูกต้อง (เช่น ถ้ารู้สาเหตุหลักที่มีการออก
จากงาน จะได้วางแนวทางในการสร้าง
ภูมิคุ้มกันที่ดีแต่เนิน่ ๆ)
๒. หน่ ว ยงานภาครั ฐ ควรมี
นโยบายและแผนที่ชัดเจนในการอบรม
พัฒนาข้าราชการ/พนักงาน ให้มีโอกาส
ก้ า วหน้ า ในอาชี พ มี ข ้ อ ผู ก พั น ในการ
ท�ำงานระยะยาว และมีการส่งเสริมการ
พัฒนาทักษะเพื่อสร้างความก้าวหน้า ซึ่ง
ถือว่าเป็นแนวทางจูงใจเชิงบวกที่ท�ำให้
เกิดประโยชน์กับทางราชการมากยิ่งขึ้น
นโยบายและแผนการพัฒนานี้ ควรจะต้อง
เน้นหลักความเป็นธรรม ความเสมอภาค
และความโปร่งใสด้วย เพือ่ ให้ได้รบั ความ
เชือ่ ถือและการยอมรับจากข้าราชการ การ
ด�ำเนินการตามข้อนี้ จะต้องใช้เงื่อนไข
คุณธรรม ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ
พอเพียงเข้ามาปรับใช้
๓. หน่วยงานภาครัฐอาจท�ำการ
ออกแบบวางระบบบริหารค่าตอบแทน/
สวัสดิการ และรางวัลที่เป็นธรรม เพื่อ
กระตุ ้ น ให้ ค นอยู ่ ใ นราชการและท� ำ
ประโยชน์ให้กบั ราชการ โดยเน้นการจ่าย
ค่าตอบแทนและสวัสดิการทีพ่ อประมาณ
ใกล้เคียงกับภาคเอกชนเท่าที่จะท�ำได้ แต่
ทีส่ ำ� คัญ ควรจะเน้นค่าตอบแทนทีจ่ บั ต้อง
ไม่ได้ เช่น โอกาสความก้าวหน้าในงาน
การเรียนรู้งาน ได้รับรางวัลตอบแทน
ยกย่ อ งจากผลงานที่ ส ร้ า งให้ กั บ ส่ ว น
ราชการ ความซื่อสัตย์สุจริต อุตสาหะ
การอุทิศตนให้ทางราชการ ซึ่งถือได้ว่า
เป็นการน�ำเงื่อนไขคุณธรรม คุณลักษณะ
ของความพอประมาณ การมีเหตุผล และ
การมีภมู คิ มุ้ กันในตัวทีด่ ี ตามหลักปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียงมาปรับใช้
528
๔. หน่ ว ยงานภาครั ฐ ควรให้
ความส� ำ คั ญ กั บ ชี วิ ต ส่ ว นตั ว และชี วิ ต
การท�ำงานของข้าราชการ โดยการให้การ
สนับสนุนส่งเสริมให้ข้าราชการมีความ
สมดุ ล ระหว่ า งชี วิ ต ส่ ว นตั ว และชี วิ ต
การท�ำ งานมากขึ้น มีความยื ด หยุ ่ น ใน
เวลาและสถานที่ ท� ำ งาน (Holbeche,
2005 : 319-345) เช่น การท�ำงานผ่าน
เทคโนโลยีอินเทอร์เน็ตมากขึ้น (มีการ
ท�ำงานที่บ้านได้ แต่ให้เวลาการท�ำงาน
กั บ ราชการมากกว่ า ปกติ ) การท� ำ งาน
เสาร์ อาทิตย์ หรือการทีต่ อ้ งให้ขา้ ราชการ
ท�ำงานเกินเวลาปกติของวัน ควรมีเท่าที่
จ�ำเป็น เพื่อให้ข้าราชการมีคุณภาพชีวิต
ทีด่ ี มีโอกาสออกก�ำลังกายพักผ่อน รักษา
สุ ข ภาพ มี เวลาอยู ่ กั บ ครอบครั ว ตาม
สมควร มิใช่เสียสละให้กับราชการจน
เกิดความเสียหายกับชีวิตครอบครัว เกิด
การเจ็บป่วยเนื่องจากตรากตร�ำ ซึ่งแทนที่
หน่วยงานภาครัฐจะได้ใช้ประโยชน์จาก
ข้าราชการในระยะยาวและเต็มที่ ก็อาจจะ
ใช้ประโยชน์ได้ชวั่ ระยะเวลาไม่นาน และ
จะต้องมีภาระทางด้านค่าใช้จา่ ย สวัสดิการ
รักษาพยาบาล ฯลฯ ตามมาอีก ทั้งหมดนี้
ถือได้ว่าเป็นทางสายกลางในการด� ำรง
ชีวิตตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง มี
ความมีเหตุผล พอประมาณ มีภูมิคุ้มกัน
ในตั ว ที่ ดี ซึ่ ง จะน� ำ ไปสู ่ ค วามสมดุ ล
และยั่งยืนของหน่วยงาน ความพร้อม
ต่อการเปลี่ยนแปลง ก้าวทันต่อโลกยุค
โลกาภิวัตน์
โปรดดู ภาพสรุปการน�ำปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียงมาปรับใช้ในการ
รักษาและการใช้ประโยชน์จากบุคลากร
ของหน่วยงานภาครัฐ
การบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐ
ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

ภาพที่ ๖ การรักษาและการใช้ประโยชน์จากบุคลากรของหน่วยงานภาครัฐ

ศึกษา วิเคราะห์ วิจัย เงื่อนไขความรู้

ปัจจัยที่ส่งเสริมให้บุคคลคงอยู่ในราชการ
ปัจจัยที่ท�ำให้บุคลากรต้องออกจากงาน
การวางแนวทางการสร้างภูมิคุ้มกันในตัวที่ดี
นโยบายและแผนที่ชัดเจนของส่วนราชการ
- การอบรมพัฒนาข้าราชการ/พนักงาน
- โอกาสก้าวหน้าในอาชีพ
เงื่อนไขความรู้
- ข้อผูกพันในการท�ำงานระยะยาว
- การพัฒนาทักษะเพื่อความก้าวหน้า
เงื่อนไขคุณธรรม
นโยบายและแผนการพัฒนาที่เน้น
ความเป็นธรรม เสมอภาค และโปร่งใส

การออกแบบวางระบบบริหารค่าตอบแทน เงื่อนไขความรู้
สวัสดิการ และรางวัลที่เป็นธรรม
และพอประมาณ
เงื่อนไขคุณธรรม
ค่าตอบแทนที่จับต้องไม่ได้
- โอกาสความก้าวหน้า
ความพอประมาณ
- การได้รับการยกย่องในผลงาน
ความมีเหตุผล
- ความซื่อสัตย์ สุจริต การอุทิศตน
การมีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดีของหน่วยงานภาครัฐ
ให้ทางราชการ

ความสอดคล้องสมดุลของชีวิตส่วนตัว ทางสายกลางในการด�ำรงชีวิต
และชีวิตการท�ำงาน ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
การส่งเสริมให้มีการยืดหยุ่นในเวลา
และสถานที่ท�ำงานให้สอดคล้องกับ
มีเหตุผล/พอประมาณ/มีภูมิคุ้มกันไว้ในตัวที่ดี
ยุคโลกาภิวัตน์
การท�ำงานเสาร์ อาทิตย์ และนอกเวลา
ราชการ ควรมีเท่าที่จ�ำเป็น สมดุล ยั่งยืน/พร้อมต่อการเปลี่ยนแปลง
ก้าวทันโลกยุคโลกาภิวัตน์
การส่งเสริมให้ข้าราชการออกก�ำลังกาย
พักผ่อน รักษาสุขภาพ

วรเดช จันทรศร
529
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

๗. สรุป กับเงือ่ นไขคุณธรรม ในภาพรวม ปรัชญา Armstrong, Michael. 2000. Strategic

บทความนี้ ได้น�ำเสนอแนวทาง
การน้อมน�ำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอ
เพียงมาปรับใช้ในการบริหารทรัพยากร
บุ ค คลของหน่ ว ยงานภาครั ฐ โดย
ครอบคลุ ม เรื่ อ งที่ ส� ำ คั ญ รวม ๕ เรื่ อ ง
ได้แก่ (๑) การวางแผนทรัพยากรบุคคลใน
หน่วยงานภาครัฐ (๒) การสรรหาบุคคล
ในหน่วยงานภาครัฐ (๓) การคัดเลือก
บุคคลของหน่วยงานภาครัฐ (๔) การ
อบรมและพัฒนาของหน่วยงานภาครัฐ
และ (๕) การรักษาและการใช้ประโยชน์
จากบุคลากรของหน่วยงานภาครัฐ
แนวทางการน� ำ มาปรั บ ใช้ ข อง
หน่ ว ยงานภาครั ฐ ที่ ได้น� ำ เสนอนี้ อาจ
จะเป็นแนวทางที่ไม่มีสูตรส�ำเร็จตายตัว
การน� ำ มาปรั บ ใช้ อ าจขึ้ น อยู ่ กั บ สภาวะ
ของหน่วยงานทีแ่ ตกต่างกัน แต่ทงั้ หมดนี้
สามารถด� ำ เนินการได้ ภ ายใต้ ห ลั ก ทาง
สายกลาง และเงื่อนไขความรู้ควบคู่ไป
ของเศรษฐกิ จ พอเพี ย งที่ พ ระบาท
สมเด็ จ พระเจ้ า อยู ่ หั ว พระราชทานให้
แก่ ป ระชาชนชาวไทย นั บ ได้ ว ่ า เป็ น
พระอัจฉริยภาพและเป็นของขวัญทีส่ งู ล�ำ้
มิอาจประมาณค่าได้
บรรณานุกรม
พยอม วงศ์สารศรี. ๒๕๔๕. การบริหาร
ทรัพยากรมนุษย์. กรุงเทพฯ : ส�ำนัก
พิมพ์สุภา.
สมชาย หิรัญกิตติ. ๒๕๔๒. การบริหาร
ทรัพยากรมนุษย์. กรุงเทพฯ : ธีระ
ฟิล์มและไซเท็กซ์.
ส� ำ นั ก งานคณะกรรมการพิ เ ศษเพื่ อ
ประสานงานโครงการอั น เนื่ อ ง
มาจากพระราชด�ำริ. ๒๕๕๐.
เศรษฐกิจพอเพียง ปรัชญาชี้ถึงแนวทาง
การด�ำรงชีวิต. กรุงเทพ ฯ : มปท.
Human Resource Management.
London: Kogan Page; แปลโดย
อรจรีย์ ณ ตะกั่วทุ่ง. ๒๕๔๙.
กรุงเทพ ฯ : ธารกมลการพิมพ์.
Cappelli, Peter. 2002. Hiring and Keeping
the Best People. Boston: Harvard
Business School; แปลโดย ประคัลภ์
ปัณฑพลังกูร. ๒๕๕๐. กรุงเทพ ฯ:
เอ็กซเปอร์เน็ท.
Holbeche, Linda. 2005. The High
Performance Organization:
Creating Dynamic Stability and
Sustainable Success. Boston:
Elsevier.
Ibarra, Herminia. 2004. Coaching and
Monitoring. Boston: Harvard
Business School; แปลโดย
กมลวรรณ รามเดชะ. ๒๕๕๐.
กรุงเทพ ฯ : ธนาเพรส.

Abstract The Management of Goverment Sector Human Resources according to the Principles of Sufficiency
Economy Philosophy
Voradej Jantarasorn
Associate Fellow of the Academy of Moral and Political Science, The Royal Institute, Thailand

This article illustrates various ways to adopt the philosophy of sufficiency economy into the
management of public sector human resource. The focus is on five functions that are related to human
resource management: (1) planning; (2) recruitment; (3) selection; (4) training and development; and
(5) utilization and retention

การบริหารทรัพยากรบุคคลภาครัฐ
ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
530
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

กรณีอุบัติเหตุเรือน�้ำตาล
อับปางในแม่น�้ำเจ้าพระยา*
สันทัด ศิริอนันต์ไพบูลย์๑
เปี่ยมศักดิ
์ เมนะเศวต
ราชบัณฑิต ส�ำนักวิทยาศาสตร์
ราชบัณฑิตยสถาน
สมชัย บวรกิตติ
ราชบัณฑิต ส�ำนักวิทยาศาสตร์
ราชบัณฑิตยสถาน

บทคัดย่อ

เหตุการณ์เรือบรรทุกน�ำ้ ตาลทรายแดงล่มในแม่นำ�้ เจ้าพระยา บริเวณต�ำบลภูเขาทอง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
เกิดขึ้นขณะที่เรือล�ำเลียงน�้ำตาลทรายแดง ๓ ล�ำโดยเรือลากจูง ได้เข้าชนตอม่อสะพาน ส่งผลให้เรือพ่วงล�ำที่ ๒
อับปาง และก่อนที่จะจมลง ได้พุ่งเข้าชนตลิ่งท�ำให้ตลิ่งพังบ้านเรือนเสียหาย และเกิดผลกระทบต่อเนื่องจากเรือ
คือ เรือบรรทุกน�ำ้ ตาลล�ำที่อับปางได้ขวางทางน�ำ
้ ท�ำให้กระแสน�ำ้ เปลี่ยนทิศทาง ไหลเข้าเซาะตลิ่งท�ำให้พังทลาย
เป็นบริเวณกว้าง น�้ำตาลทรายแดงที่เรือบรรทุกมาได้ละลายในแม่น�้ำ ท�ำให้ปริมาณออกซิเจนละลายในแม่น�้ำลดลง
อย่างรวดเร็ว เป็นผลให้สัตว์น�้ำโดยเฉพาะปลา ตายเป็นจ�ำนวนมาก เนื่องจากขาดออกซิเจน

ค�ำส�ำคัญ : เรือน�้ำตาลล่ม, น�้ำตาลทรายแดง, ออกซิเจนละลายน�้ำ

ความเป็นมา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เรือพ่วงล�ำ นายฮาโลน มาทอง อายุ ๕๖ ปี เลขที่

เมื่อวันที่ ๓๑ พฤษภาคม พ.ศ. ที่ ๑ ได้พุ่งชนตอม่อสะพานข้ามแม่น�้ำ ๒/๓ หมู่ ๒ ต�ำบลภูเขาทอง ที่ปลูกอยู่
๒๕๕๔ เวลา ๑๗.๓๐ น.ได้เกิดอุบัติเหตุ เจ้าพระยาบริเวณดังกล่าว ประกอบกับ ริมตลิ่ง ได้รับผลกระทบอย่างมากคือ
เรือบรรทุกน�้ำตาลทรายแดงของบริษัท กระแสน�ำ้ พัดแรง ส่งผลให้เรือพ่วงล�ำที่ ๒ ตลิ่งพัง บ้านเรือนเสียหาย ส่วนท้ายเรือ
ไทยมารีนซัพพลาย จ�ำกัด ซึ่งน�ำน�้ำตาล พุ่งชนตอม่อสะพาน จนเรืออับปาง และ น�้ำเข้าเริ่มจมลงครึ่งล�ำเรือ จากอุบัติเหตุ
ทรายแดงจากบริ ษั ท ไทยรวมทุ น คลั ง จมลงขวางทางน�ำ ้ เรือพ่วงล�ำที่ ๒ บรรทุก ดังกล่าว นอกจากจะเกิดความเสียหายกับ
สินค้า อ�ำเภอป่าโมก จังหวัดอ่างทอง น�้ำตาลทรายแดงจ� ำนวน ๒,๔๐๐ ตัน บ้านเรือนบริเวณดังกล่าวแล้ว ยังเกิดผล
ไปส่งถ่ายลงเรือเดินสมุทรไปยังประเทศ มีมลู ค่า ประมาณ ๒๐๐ กว่าล้านบาท ก่อนที่ กระทบต่อเนื่องคือ เรือบรรทุกน�้ำตาล
อิ น โดนี เซี ย ขณะที่ เรื อ บรรทุ ก น�้ ำ ตาล เรือบรรทุกน�้ำตาลทรายแดงล�ำดังกล่าว ทรายแดงที่ล่มได้ขวางกระแสน�ำ ้ ท�ำให้
ทรายแดงที่ลากจูงผ่านสะพานข้ามแม่น�้ำ จะจมลงได้วิ่งชนตลิ่งกระแทกบ้านเรือน กระแสน�้ำเปลี่ยนทิศทาง กัดเซาะตลิ่ง
เจ้าพระยาบริเวณ หมู่ ๒ ต�ำบลภูเขาทอง ทีป่ ลูกริมตลิง่ เสียหาย โดยเฉพาะบ้านของ บริเวณดังกล่าวให้พังทลายเป็นบริเวณ
*
บทความนี้ปรับปรุงจากการบรรยายผลงานทางวิชาการในที่ประชุมส�ำนักวิทยาศาสตร์ เมื่อวันที่ ๒๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๔
๑
ศาสตราจารย์ สายวิชาเทคโนโลยีสิ่งแวดล้อม คณะพลังงาน สิ่งแวดล้อม และวัสดุ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี

สันทัด ศิริอนันต์ไพบูลย์, เปี่ยมศักดิ์ เมนะเศวต และสมชัย บวรกิตติ

531
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct.-Dec. 2011
กว้าง (ภาพที่ ๑)๒ นอกจากนี้แล้ว น�้ำตาล
ทรายแดงที่เรือพ่วงบรรทุกมาละลายลง
ในแม่น�้ำ ส่งผลให้สิ่งมีชีวิตในแม่น�้ำโดย
เฉพาะปลาตายเป็นจ�ำนวนมาก เนื่องจาก
ขาดออกซิเจน ผลกระทบดังกล่าวไม่ได้
เกิดขึน้ เฉพาะบริเวณต�ำบลภูเขาทอง แต่ได้
ขยายวงกว้างจากบริเวณต�ำบลภูเขาทอง
ไปยังบริเวณทีก่ ระแสน�ำ้ ไหลผ่าน คือ จาก
จังหวัดพระนครศรีอยุธยาไปยังจังหวัด
นนทบุรี ปทุมธานี กรุงเทพมหานคร และ
สมุทรปราการ ก่อนที่จะไหลออกสู่อ่าว
ไทยบริเวณจังหวัดสมุทรปราการ
การด�ำเนินการของภาครัฐในการ
แก้ไขปัญหาจากอุบัติภัยครั้งนี้คือ การ
ภาพที่ ๑ เรือน�้ำตาลล่มขวางทางกระแสน�้ำ บริเวณต�ำบลภูเขาทอง จังหวัด
พระนครศรีอยุธยา[๒]
ที่มา: httpm://krobkruakao.comdetail.phpnews=39418
วางทุ่นรอบบริเวณ ออกประกาศไม่ให้
เรือผ่านจนกว่าจะกู้เรือได้ส� ำ เร็จ และ
พยายามท�ำการกู้เรือที่จมนัน้ โดยสูบน�้ำ
และน�้ำตาลทรายแดงที่อยู่ในเรือขึ้นมา
เพือ่ ให้เรือมีนำ�้ หนักเบาขึน้ โดยทางบริษทั
JNP ที่ได้น�ำเรือเปล่าขนาด ๒,๔๐๐ ตัน
กินน�้ำลึกประมาณ ๕ เมตร ยาวประมาณ
๔๐ เมตร มาเทียบกับเรือที่ล่มอยู่ และใช้
เครื่องสูบน�้ำ ๕ เครื่อง สูบน�้ำตาลทราย
แดงและน�้ำในเรือล�ำที่จมออกใส่เรือเปล่า
แต่ ก ารท� ำ งานเป็ น ไปอย่ า งยากล� ำ บาก
เนือ่ งจากกระแสน�ำ้ ไหลแรงมาก ประกอบ
กับล�ำน�ำ้ แคบจึงเกรงว่าเรือจะกระแทกกับ
ตลิ่งพังลงไปอีก๓ อย่างไรก็ตามได้มีการ
กรณีอุบัติเหตุเรือน�้ำตาลอับปางในแม่น�้ำเจ้าพระยา
532
ตัง้ เป้าหมายของการกูเ้ รือว่า จะต้องด�ำเนิน
การเสร็จสิ้นภายในวันที่ ๓ มิถุนายน
พ.ศ. ๒๕๕๔ แต่การด�ำเนินการดังกล่าว
เกิดอุปสรรคขึ้นคือ การกู้เรือ เมื่อวันที่ ๒
มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๔ เรือที่ไปกู้เรือได้
ล่มลงอีก๔ ทั้งนี้เนื่องจากเขื่อนเจ้าพระยา
ได้ระบายน�้ำเพิ่มมากขึ้นจากเดิม มาอยู่ที่
ประมาณ ๑,๐๐๐ ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที
ส่ ง ผลให้ ก ระแสน�้ ำ ในแม่ น�้ ำ เชี่ ย วมาก
และระดับน�้ำในแม่น�้ำเพิ่มสูงขึ้นมาก จึง
ท�ำให้การกู้เรือบรรทุกน�้ำตาลทรายแดง
ทีล่ ม่ ท�ำได้ยากขึน้ โดยวันรุง่ ขึน้ เจ้าหน้าที่
หยุดการกู้เรือชั่วคราว เนื่องจากแนวบัง
ใบเรือที่ท�ำไว้สูงประมาณ ๑.๕ เมตร ยาว
๖ เมตร ยังไม่สามารถต้านทานกระแส
น�้ำได้ รวมถึงต้องยุติ การท�ำงานของนัก
ประดาน�ำ ้ ทีก่ องทัพเรือส่งมาด�ำส�ำรวจเรือ
เนื่องจากกระแสน�้ำหัวเรือในจุดที่รั่วและ
จมน�้ำนัน้ ไหลแรงมาก๕
จากเหตุการณ์เรือบรรทุกน�้ำตาล
ทรายแดงล่ม ส่งผลให้ปริมาณออกซิเจน
ละลายน�้ำในน�้ำลดลง จึงก่อให้เกิดน�้ ำ
เน่าเสีย สร้างความเดือดร้อนให้ราษฎร
ในบริเวณใกล้เคียงเป็นอย่างมาก สมเด็จ
พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
องค์ประธานกรรมการมูลนิธิชัยพัฒนา
จึ ง พระราชทานพระราชกระแสให้
ส� ำ นั ก งานมู ล นิ ธิ ชั ย พั ฒ นาประสาน
กั บ กรมชลประทานด� ำ เนิ น การติ ด ตั้ ง
เครื่องกลเติมอากาศแบบอัดอากาศและ
ดูดน�ำ ้ RX-5C จ�ำนวน ๑๒ เครือ่ ง บริเวณ
หน้าวัดโพธิ์ทองบน วัดช่องลม วัดสลัก
เหนือ วัดโพธิ์บ้านอ้อย วัดเกาะพญาเจ่ง
วัดกลางเกร็ด วัดบางพัง และวัดหงส์ทอง
อ�ำเภอปากเกร็ด จังหวัดนนทบุรี เพื่อ
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

ปรับปรุงคุณภาพน�้ำบริเวณดังกล่าวที่ได้
รั บ ผลกระทบจากน�้ ำ เสี ย ที่ ไหลมาจาก
จังหวัดพระนครศรีอยุธยาให้มีคุณภาพ
ดี ขึ้ น โดยเครื่ อ งกลเติ ม อากาศชนิด นี้
สามารถดึ ง น�้ ำ เสี ย ที่ อ ยู ่ ก ้ น บ่ อ เข้ า ผสม
กับอากาศและเกิดคลื่นน�ำ ้ ท�ำให้น�้ำไหล
หมุนเวียน น�้ำเสียจะผสมกับออกซิเจน
ในอากาศซึ่ ง ท� ำ ให้ น�้ ำ มี คุ ณ ภาพดี ขึ้ น
ขณะเดียวกันผูว้ า่ ราชการจังหวัดปทุมธานี
ได้ประกาศเขตพื้นที่อ�ำเภอเมืองฯ และ
อ�ำเภอสามโคก เป็นเขตภัยพิบตั ิ เนือ่ งจาก
น�้ ำ เสี ย ในแม่ น�้ ำ เจ้ า พระยาท� ำ ให้ สั ต ว์
น�้ำตายเป็นจ�ำนวนมาก๖
วันที่ ๔ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๔
นายเสวก พวงทอง หั ว หน้ า ชุ ด กู ้ เรื อ
เปิดเผยว่า หลังจากสูบน�้ำตาลทรายแดง
ออกจากเรื อ จนหมดแล้ ว จะวางแผน
เสริมบังใบที่กราบเรือให้สูงขึ้น จากนัน้ ภาพที่ ๒ การพังทลายของตลิ่งจากการเปลี่ยนทิศทางของกระแสน�้ำ
จะท�ำการปะส่วนที่แตกเสียหาย ก่อน บริเวณที่เรือน�้ำตาลล่ม[๒]
สูบ น�้ ำ ออกจากตัวเรือ แต่ขณะนี้ยังไม่ ที่มา: httpm://krobkruakao.comdetail.phpnews=39418
สามารถด�ำเนินการได้เนือ่ งจากกระแสน�้ำ
ไหลเชี่ยว คาดว่าหากสามารถเสริมบัง ท�ำให้ระดับน�้ำเพิ่มสูง และไหลแรงมาก บอลลูนลอยเรือดังกล่าวขึ้นเพื่อสะดวก
ใบเรือได้จะใช้เวลาประมาณ ๕-๘ วัน ขึ้ น แต่ ห ากฝนไม่ ต กลงมาสมทบอี ก ในการลากจู ง ออกจากที่ เ กิ ด เหตุ แต่
จึงจะสามารถกู้เรือขึ้นมาได้๗ ส่วนการ คาดว่ า เจ้ า หน้ า ที่ จ ะลงมื อ กู ้ เรื อ อี ก ครั้ ง เนื่ อ งจากกระแสน�้ ำ ค่ อ นข้ า งแรงเป็ น
กัดเซาะตลิ่งจากกระแสน�ำ้ เปลี่ยนทิศทาง ภายในช่วงเย็นของวันที่ ๕ มิถุนายน อุปสรรคในการด�ำเนินงาน ในเบื้องต้น
นั้น ตลิ่งถูกกัดเซาะลึกเข้าไปมากกว่า พ.ศ. ๒๕๕๔ โดยเจ้าหน้าที่ได้เตรียม ได้ประสานกับกรมชลประทานเพื่อขอ
๑ เมตร การป้ อ งกั นการกั ด เซาะตลิ่ ง เรือยนต์ที่ใช้กู้ไว้ประมาณ ๔-๕ ล�ำเพื่อ ลดการปล่อยน�้ำ ผลการด�ำเนินงานท�ำให้
ด�ำเนินการโดยทหารและเจ้าหน้าที่หน่วย รอสภาพอากาศเอื้ออ�ำนวยก็จะสามารถ สามารถเคลื่อนย้ายเรือดังกล่าวออกจาก
งานทีเ่ กีย่ วข้อง โดยเร่งตอกเสาเข็มบริเวณ ลงมือกู้เรือที่ล่มได้ทันที๘ ส�ำหรับการกู้ ทีเ่ กิดเหตุได้สำ� เร็จเมือ่ วันที่ ๑๒ มิถนุ ายน
ริมตลิง่ ใกล้กบั จุดทีเ่ รือพ่วงบรรทุกน�ำ้ ตาล ซากเรือที่ด�ำเนินการตั้งแต่เบื้องต้นแบ่ง พ.ศ. ๒๕๕๔ (ภาพที่ ๑)๒
ทรายแดงล่มเพื่อชะลอการกัดเซาะตลิ่ง เป็น ๓ ส่วนดังนี้๙ ๒. กรณีตลิง่ ทีพ่ งั ท�ำให้ประชาชน
อย่างไรก็ตามความพยายามในการกู้เรือ ๑. ขนถ่ า ยน�้ ำ ตาลทรายแดง หวั่นเกรงอันตรายจากกระแสน�้ำกัดเซาะ
ในวันที่ ๕ ก็ยงั ไม่สามารถท�ำได้ เนือ่ งจาก ออกมาไว้ ที่ เรื อ อี ก ล�ำ จนหมด และส่ ง จนท�ำให้บา้ นเรือนประชาชนเสียหาย ต้อง
มีฝนตกหนักอย่างต่อเนื่อง ประกอบกับ นักประดาน�้ำลงไปตรวจสอบรอยรั่วของ ย้ายหนีออกไปแล้วจ�ำนวน ๒ หลัง (ภาพที่
น�้ ำ ที่ ป ล่ อ ยออกมาจากเขื่ อ นเจ้ า พระยา เรือก่อนจะเคลื่อนย้าย และจะใช้โป๊ะท�ำ ๒)๒ ระหว่างนี้ หากกระแสน�ำ้ ลดลง คาดว่า

สันทัด ศิริอนันต์ไพบูลย์, เปี่ยมศักดิ์ เมนะเศวต และสมชัย บวรกิตติ

533
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct.-Dec. 2011
๒-๓ วันจะท�ำการยึดพื้นที่ตลิ่งที่พังคืน
มาได้ แต่เบื้องต้นได้ให้กรมเจ้าท่าเข้ามา
ด�ำเนินการน�ำไม้มาปักท�ำเขือ่ นกัน้ ไว้กอ่ น
(ภาพที่ ๓)๒
๓. เรื่ อ งคุ ณ ภาพน�้ ำ ที่ มี ผ ลต่ อ
สัตว์น�้ำ จากการตรวจวัดผลค่าออกซิเจน
ยังจุดทีห่ า่ งออกไปประมาณ ๒๐ กิโลเมตร
พบว่า ปลาธรรมชาติและปลาเลี้ยงใน
กระชัง ตายหมด แต่ทงั้ นีจ้ ะสามารถแก้ไข
ฟื้นฟูได้ และจะไม่กระทบเพิ่มขึ้นจาก
เดิ ม หากด� ำ เนิ น การแก้ ไ ขอย่ า งถู ก วิ ธี
(ภาพที่ ๔)๑๐
ภาพที่ ๓ การสร้างเขื่อนชั่วคราวเพื่อป้องกันการพังทลายของตลิ่ง[๒]
ที่มา: httpm://krobkruakao.comdetail.phpnews=39418
ผลกระทบจากเรือน�้ำตาลทรายแดงล่ม
ผลกระทบจากเรือบรรทุกน�้ำตาล
ทรายแดงล่มสามารถสรุปได้เป็น ๓ ส่วน
ดังนี้
๑. ขวางทางน�ำ้ ไหล เรือทีอ่ บั ปาง
ขวางทางกระแสน�้ำ ท�ำให้เปลี่ยนทิศทาง
กัดเซาะตลิ่งอย่างหนัก ส่งผลกระทบต่อ
บ้านเรือนที่อยู่อาศัยของประชาชนได้รับ
ความเดือดร้อนอย่างหนัก (ภาพที่ ๒¬)๒
และส่งผลให้การคมนาคมการสัญจรทาง
น�้ำได้ความเดือดร้อนเช่นกัน โดยเรือที่
ล่มขวางทางล่องน�้ำการเดินเรือ ส่งผลให้
กรณีอุบัติเหตุเรือน�้ำตาลอับปางในแม่น�้ำเจ้าพระยา
534
เรือขนส่งไม่สามารถใช้เส้นทางดังกล่าว
ได้ (ภาพที่ ๑)๒
๒. สั ต ว์ น�้ ำ และปลาที่ มี อ ยู ่ ใ น
ธรรมชาติ และปลาในกระชังตายเป็น
จ�ำนวนมาก โดยเฉพาะปลาหายากบาง
ชนิด เช่น ปลากระเบนราหู การส�ำรวจ
เบื้องต้นปลาเลี้ยงในกระชังจากจังหวัด
พระนครศรี อ ยุ ธ ยา เกษตรกรอ� ำ เภอ
บางปะอิน ได้รับความเสียหาย ๑๕ ราย
จ�ำนวน ๑๙ กระชัง อ�ำเภอบางไทร ๗ ราย
จ�ำนวน ๕๗ กระชัง๑๑ ผลกระทบดังกล่าว
ยังกระจายวงกว้างไปยังจังหวัดข้างเคียง
ที่ ก ระแสน�้ ำ ไหลผ่ า น คื อ จากจั ง หวั ด
พระนครศรีอยุธยาไปยังจังหวัดนนทบุรี
ปทุ ม ธานี กรุ ง เทพมหานคร และ
สมุทรปราการ (ภาพที่ ๔)๑๐
๓. ผ ล ก ร ะ ท บ กั บ ป ริ ม า ณ
ออกซิเจนในน�้ำ ผลกระทบที่เกิดจากการ
ทีเ่ รือบรรทุกน�ำ้ ตาลดังกล่าวล่มนัน้ น�ำ้ ตาล
ทรายแดง (Sucrose: C12H22O11) ทีบ่ รรทุก
บางส่วนละลายน�้ำ ส่งผลให้สารอินทรีย์
หรือบีโอดีในน�ำ้ สูงขึน้ เป็นอาหารอย่างดี
ส�ำหรับจุลินทรีย์ในกลุ่มที่พึ่งออกซิเจน
ในแหล่งน�้ำนั้นเจริญเติบโตเพิ่มจ�ำนวน
โดยดึงเอาออกซิเจนที่ละลายในแหล่งน�ำ้
นัน้ ไปใช้ ดังสมการที่ ๑ น�ำ้ ตาลทรายแดง
(ซูโครส) ๓๔๒ กรัม สามารถดึงออกซิเจน
ละลายน�ำ้ จากน�ำ้ ไปใช้ถงึ ๓๘๔ กรัม ดังนัน้
หากคาดการณ์ ว ่ า น�้ ำ ตาลทรายแดงใน
ปริมาณเพียงครึ่งหนึง่ ของที่อยู่ในเรือล�ำ
ที่ล่มดังกล่าวละลายลงสู่แม่น�้ำ จะส่งผล
ให้ปริมาณของน�้ำตาลทรายแดงที่ละลาย
ลงไปในแม่น�้ำสูงถึง ๑,๒๐๐ ตัน ซึ่งต้อง
ใช้ออกซิเจนละลายน�้ำในการย่อยสลาย
น�้ ำ ตาลทรายแดงปริ ม าณดั ง กล่ า วสู ง

ถึง ๑,๓๕๐ ตัน สามารถเทียบได้กับ
แบบจ�ำลอง ในภาพที่ ๕๑๒ ที่แสดงให้
เห็นถึงการเพิ่มขึ้น และลดลงของระดับ
ออกซิเจนละลายน�ำ ้ เมือ่ มวลน�ำ้ ทีม่ มี ลพิษ
นัน้ ไหลผ่านตามกระแสน�้ำ รวมถึงการ
เปลี่ยนแปลงปริมาณจุลินทรีย์ในแหล่ง
น�้ำนัน้ ด้วย หากคิดค�ำนวณว่าจะต้องดึง
เอาออกซิเจนละลายน�้ำจากแม่นำ�้ ไปใช้ใน
การย่อยสลายปริมาณน�้ำตาลทรายแดงดัง
กล่าวให้หมด โดยไม่มีการเติมออกซิเจน
ให้กับน�้ำโดยกลไกทางธรรมชาติ โดยตั้ง
สมมุติฐานที่ว่า ปริมาณออกซิเจนละลาย
น�้ำในแม่น�้ำมีสูงถึง ๔ มิลลิกรัม/ลิตร จะ
ต้องใช้มวลของน�ำ้ สูงถึง ๓๓๗,๕๐๐,๐๐๐
ลู ก บาศก์ เมตร ในการป้ อ นออกซิ เจน
ละลายน�ำ้ ให้กบั กระบวนการทางชีววิทยา
ในการย่ อ ยสลายน�้ ำ ตาลทรายแดง จะ
ส่งผลให้ปริมาณออกซิเจนละลายน�้ำใน
แหล่งน�ำ้ นัน้ ลดลงจนถึงระดับทีต่ ำ�่ กว่า ๒
มิลลิกรัม/ลิตร ก็จะเป็นอันตรายต่อสัตว์
น�้ำโดยเฉพาะปลาชนิดต่าง ๆ
สมการที่ ๑
C12H22O11 + 12O2 12CO2 + 11H2O
๔. กลไกการเกิ ด ผลกระทบ
ต่ อ ระดั บ ออกซิ เจนละลายน�้ำ ในแหล่ ง
น�้ำ ดังที่กล่าวแล้วว่า น�้ำตาลทรายแดง
ที่ละลายลงในแหล่งน�้ำนัน้ คือมลพิษสาร
อินทรีย์ ซึง่ สามารถวัดได้ในรูปของบีโอดี
ที่ จ ะส่ ง ผลกระทบต่ อ ระดั บ ออกซิ เจน
ละลายน�้ำในแหล่งน�้ำนั้นๆ โดยระดับ
ออกซิเจนละลายน�ำ้ ทีเ่ หมาะสมทีจ่ ะส่งผล
ให้สงิ่ มีชวี ติ สามารถด�ำรงชีวติ อยูไ่ ด้กแ็ ตก
ต่างกันไปตามชนิดหรือประเภทของสิ่ง
มีชีวิต เช่น ปลา ระดับออกซิเจนละลาย
สันทัด ศิริอนันต์ไพบูลย์, เปี่ยมศักดิ์ เมนะเศวต และสมชัย บวรกิตติ
น�้ำที่เหมาะสมในการด�ำรงชีวิตจะต้องไม่
ต�่ำกว่า ๒ มิลลิกรัม/ลิตร นอกจากนี้แล้ว
ปลาแต่ละชนิดก็มีความต้องการระดับ
ออกซิเจนละลายน�้ำที่แตกต่างกัน เช่น
ปลามีเกล็ดและปลาไม่มีเกล็ดก็มีความ
ต้องการระดับออกซิเจนละลายน�้ำที่แตก
ต่างกัน คือ
ก. ปลามีเกล็ด ส่วนใหญ่มักมี
ความต้องการระดับออกซิเจนละลายน�้ำ
สูงกว่าปลาไม่มเี กล็ด ส่งผลให้ปลามีเกล็ด
ส่วนใหญ่มักจะอาศัยที่ผิวน�้ำ เนื่องจาก
บริเวณผิวน�ำ้ จะมีปริมาณออกซิเจนละลาย
น�้ำสูงกว่า และปริมาณออกซิเจนละลาย
น�้ำจะลดลงตามระดับความลึกของแม่นำ�้
หรือแหล่งน�้ำ
ข. ปลาไม่ มี เ กล็ ด ส่ ว นใหญ่
สามารถทนต่อระดับออกซิเจนละลายน�้ำ
ทีต่ ำ�่ ได้ดกี ว่าปลามีเกล็ด เนือ่ งจากปลาไม่มี
เกล็ดส่วนใหญ่จะมีอวัยวะพิเศษทีส่ ามารถ
น�ำออกซิเจนในรูปของแก๊สไปใช้ได้ ใน
ขณะทีป่ ลามีเกล็ดส่วนใหญ่จะไม่มอี วัยวะ
ดังกล่าว ดังนัน้ ปลาไม่มีเกล็ดจึงสามารถ
อาศัยอยู่ในน�้ำลึกหรือหน้าดินได้
อนึง่ ในธรรมชาติเมือ่ เกิดอุบตั เิ หตุ
ดังกล่าว ปลาที่ได้รับผลกระทบก่อนคือ
ปลาที่อยู่น�้ำลึกหรือปลาหน้าดินซึ่งส่วน
ใหญ่เป็นปลาไม่มีเกล็ด ทั้งนี้เพราะระดับ
ออกซิเจนละลายน�้ำจะอยู่ในระดับต�่ำเมื่อ
เทียบกับระดับผิวน�้ำ ดังนั้นจะเห็นปลา
ไม่มีเกล็ดลอยขึ้นเหนือผิวน�้ำเป็นจ�ำนวน
มาก และด้ ว ยลั ก ษณะทางสรี ร วิ ท ยา
ของปลาที่ มี อ วั ย วะพิ เศษที่ ส ามารถน�ำ
ออกซิเจนในรูปแก๊สไปใช้ได้เลย ก็ท�ำให้
สามารถฟื้นตัวได้เร็วเมื่อหนีขึ้นอยู่ผิวน�้ำ
ส่วนที่พบมีปลากระเบนน�้ำจืดลอยขึ้นมา
ตาย ก็เนื่องจากลักษณะทางสรีรวิทยาที่มี
535
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
พืน้ ทีผ่ วิ ตัวมากเมือ่ เทียบกับปลาทัว่ ไป ใน
ขณะทีพ่ นื้ ทีช่ อ่ งเปิดของเหงือกส�ำหรับให้
น�ำ้ ผ่านเพือ่ น�ำออกซิเจนละลายน�ำ้ ไปใช้ตำ�่
เมื่อเทียบกับพื้นที่ตัว จะได้รับผลกระทบ
มากเมื่อปริมาณออกซิเจนละลายน�้ำลด
ต�่ำลงอย่างรวดเร็ว รวมทั้งปลาในกระชัง
ของชาวบ้าน ซึง่ ส่วนใหญ่เป็นปลามีเกล็ด
(ปลาทับทิม และ ปลานิล เป็นต้น) ตาย
เป็นจ�ำนวนมาก เกิดความเสียหาย ทั้งนี้
เนื่องจากเมื่อออกซิเจนละลายน�้ำลดลง
อย่างรวดเร็ว จะส่งผลให้ปลาในกระชัง
ทีม่ คี วามหนาแน่นสูงจะได้รบั ผลกระทบ
มาก และปลาเหล่านัน้ ไม่สามารถว่ายหนี
ไปที่อื่นได้
๕. กลวิ ธ านการเติ ม และใช้
ออกซิเจนในธรรมชาติ ดังที่กล่าวข้างต้น
ว่าสิ่งมีชีวิตส่วนใหญ่ในแหล่ ง น�้ำ หรื อ
แม่น�้ำล�ำคลอง ต้องการออกซิเจนในการ
ด�ำรงชีวติ โดยเฉพาะออกซิเจนในรูปของ
ออกซิเจนละลายน�ำ ้ และกลวิธานการเติม
ออกซิเจนให้กับแหล่งน�้ำข้างต้น เกิดขึ้น
โดยกระบวนการหลัก ๒ กระบวนการคือ
ก. การเติมออกซิเจนจากอากาศ
สูน่ ำ �้ ซึง่ เป็นกระบวนการทางกายภาพโดย
อาศัยที่ออกซิเจนในอากาศบริเวณผิวน�้ำ
ละลายลงสู่น�้ำ ซึ่งหากมีการแปรปรวน
ของผิวน�้ำก็จะส่งผลให้การละลายของ
ออกซิเจนจากอากาศลงสู่น�้ำสูงขึ้น
ข. การเติมอากาศโดยสาหร่าย
พืชน�ำ ้ หรือจุลนิ ทรียท์ สี่ ามารถสังเคราะห์
อาหารโดยใช้คาร์บอนไดออกไซด์ เป็น
แหล่งอาหารคาร์บอนเพือ่ ผลิตสารอินทรีย์
และปลดปล่อยออกซิเจนออกสู่แหล่งน�้ำ
เป็นการเติมออกซิเจนในรูปของออกซิเจน
ละลายน�้ำ
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct.-Dec. 2011
ภาพที่ ๔ ซากปลาทับทิมในกระชังที่ตายจากน�้ำเสีย[๑๐]
ที่มา: http://www.siamfishing.comboardview.phptid=632963
อนึ่ง ออกซิ เจนละลายน�้ ำ ที่ ถู ก
เติ ม ให้ กั บ แหล่ ง น�้ ำ ส่ ว นใหญ่ ม าจาก
กระบวนการสั ง เคราะห์ แ สงและการ
เติ ม ออกซิ เ จนให้ กั บ แหล่ ง น�้ ำ โดย
กระบวนการสังเคราะห์แสงนีจ้ ะสูงหรือ
ต�่ำขึ้นอยู่กับปริมาณหรือการเจริญเติบโต
ของสาหร่ า ย พื ช น�้ ำ หรื อ จุ ลิ นทรี ย ์ ที่
สังเคราะห์อาหารด้วยแสงได้ โดยเฉพาะ
อย่างยิ่งสาหร่าย การเจริญเติบโตของ
สาหร่ า ยขึ้ น อยู ่ กั บ ปริ ม าณแสงที่ ได้ รั บ
ดังนั้นปริมาณออกซิเจนละลายน�้ำของ
แหล่ ง น�้ ำ ต�่ ำ ลงตามระดั บ ความลึ ก ของ
แหล่ ง น�้ ำ เนื่ อ งจากแสงแดดส่ อ งลงไป
ไม่ถึง
การที่น�้ำตาลทรายแดงปนเปื้อน
แม่ น�้ ำ เจ้ า พระยาส่ ง ผลให้ ป ริ ม าณ
ออกซิเจนในบริเวณดังกล่าวลดลง และ
ยั ง ส่ ง ผลกระทบไปยั ง บริ เวณข้ า งเคี ย ง
จากจังหวัดพระนครศรีอยุธยา อ่างทอง
นนทบุ รี ปทุ ม ธานี กรุ ง เทพมหานคร
และสมุทรปราการ จนต้องประกาศเป็น
เขตภัยพิบตั ใิ นพืน้ ทีน่ นทบุรนี นั้ ก็เพราะว่า
เมื่อน�้ ำตาลทรายแดงละลายลงสู่แหล่ง
น�้ ำ จะส่ ง ผลให้ อ อกซิ เจนละลายน�้ำ ใน
กรณีอุบัติเหตุเรือน�้ำตาลอับปางในแม่น�้ำเจ้าพระยา
536
แหล่ ง น�้ ำ บริ เ วณดั ง กล่ า วลดลงอย่ า ง
รวดเร็ว โดยกิจกรรมของจุลินทรีย์ใน
กลุ่มที่ใช้อากาศ แต่กระแสน�้ำในแม่น�้ำ
เจ้าพระยาไหลจากทางเหนือลงมาทางใต้
ผ่านนนทบุรี ปทุมธานี กรุงเทพมหานคร
และสมุ ท รปราการเพื่ อ ออกสู ่ อ ่ า วไทย
ขณะมวลน�้ำเสียดังกล่าวเคลื่อนตัวลงมา
ตามกระแสน�้ำ กิจกรรมของจุลินทรีย์
เกิ ด ขึ้ น ตลอดเวลา ส่ ง ผลให้ ร ะดั บ
ออกซิเจนละลายน�้ำของแหล่งน�้ำที่มวล
น�้ำเสียดังกล่าวเคลื่อนที่ผ่านลดลงส่งผล
ให้ สั ต ว์ น�้ ำ โดยเฉพาะปลาทั้ ง ปลาใน
ธรรมชาติและปลาในกระชังตาย
แนวทางการแก้ ไขปั ญ หาในส่ ว นของ
มลพิษที่ปนเปื้อน และผลกระทบ
การแก้ ป ั ญ หาเกี่ ย วกั บ ปริ ม าณ
ออกซิ เจนละลายน�้ ำ เนื่ อ งจากน�้ ำ ตาล
ทรายแดงที่ปนเปื้อนในแม่น�้ำดังกล่าว
จ�ำนวน ๒,๔๐๐ ตัน หรือ ๒,๔๐๐,๐๐๐
กิโลกรัม ที่อยู่ในเรือบรรทุกน�้ำตาลทราย
แดงที่ล่มปนเปื้อนลงสู่แม่น�้ำหมด ส่งผล
ให้สารอินทรีย์ในแหล่งน�้ำสูงขึ้นในรูป
ของบีโอดีถึง ๒,๔๐๐,๐๐๐ กิโลกรัม แต่
จากรายงานข่าวแจ้งว่ามีการสูบน�้ำตาล
ทรายแดงบางส่วนขึ้นมาได้ ดังนัน้ หาก
น�้ ำ ตาลทรายแดงที่ ล ะลายลงสู ่ แ ม่ น�้ ำ
ประมาณร้อยละ ๕๐ ของทั้งหมด จะส่ง
ผลให้ ต ้ อ งใช้ อ อกซิ เ จนละลายน�้ ำ ใน
ปริ ม าณสู ง ถึ ง ๑,๓๕๐ ตั น เพื่ อ ให้
จุลินทรีย์ย่อยสลายสารอินทรีย์ แต่ใน
สภาวะธรรมชาติ น�้ำในแหล่งน�้ำต่าง ๆ
มี อ อกซิ เ จนละลายน�้ ำ อยู ่ เ พี ย ง ๓-๔
มิ ล ลิ ก รั ม /ลิ ต ร ดั ง นั้ น หากต้ อ งการที่
จะให้ จุ ลิ นทรี ย ์ ในธรรมชาติ ย ่ อ ยสลาย

น�ำ้ ตาลทรายแดงดังกล่าวโดยกระบวนการ
ทางชีวภาพแบบใช้ออกซิเจนนัน้ จะต้อง
ใช้มวลน�้ำไม่น้อยกว่า ๓๓๗,๕๐๐,๐๐๐
ลู ก บาศก์ เมตร เพื่ อ จะป้ อ นออกซิ เจน
ละลายน�้ ำ ให้ กั บ การย่ อ ยสลายน�้ ำ ตาล
ทรายแดงทีป่ นเปือ้ นในน�ำ ้ รวมทัง้ จะต้อง
มีการเติมเชือ้ จุลนิ ทรียใ์ ห้กบั แหล่งน�้ำ เพือ่
ให้ทำ� หน้าทีใ่ นการบ�ำบัดทางชีวภาพ รวม
ทั้งระยะเวลาในการบ�ำบัดหรือย่อยสลาย
สารอินทรียจ์ ะต้องเหมาะสม แต่เนือ่ งจาก
มวลน�้ำมีการเคลื่อนตัวไปตามกระแสน�้ำ
ที่ไหลจากทางเหนือผ่านจังหวัดต่าง ๆ
ดังกล่าวข้างต้นเพือ่ ออกทะเลทางอ่าวไทย
ส่งผลให้นำ�้ ในแม่นำ�้ เจ้าพระยาตลอดแนว
ทีม่ วลน�ำ้ เสียเคลือ่ นตัวผ่าน ดังนัน้ การแก้
ปัญหา สามารถด�ำเนินการได้ดังนี้
๑. การผลักดันมวลน�้ำเสียออก
สู่ทะเลทางอ่าวไทยให้เร็วที่สุด ทั้งนี้เพื่อ
ให้มวลน�ำ้ ดังกล่าวลงสูท่ ะเลเพือ่ ให้มลพิษ
ในมวลน�ำ้ เสียถูกเจือจางด้วยน�ำ้ ทะเล และ
เกิดการย่อยสลายโดยธรรมชาติ โดยอาศัย
ออกซิเจนละลายน�้ำในทะเลซึ่งเพียงพอ
ต่ อ ความต้ อ งการของจุ ลิ นทรี ย ์ ในการ
ย่อยสลายน�้ำตาลทรายแดง เนื่องจากมวล
ของน�้ำทะเลมีปริมาณมหาศาล
๒. การป้องกันผลกระทบที่เกิด
ขึ้นกับบริเวณที่มวลน�้ำเสียเคลื่อนตัวผ่าน
ดั ง ที่ ก ล่ า วข้ า งต้ น ว่ า น�้ ำ ตาลทรายแดง
เป็นสารอาหารในรูปของแหล่งอาหาร
คาร์ บ อนที่ ดี ส� ำ หรั บ จุ ลิ นทรี ย ์ ที่ อ ยู ่ ใ น
แหล่ ง น�้ ำ ดั ง นั้นจุ ลิ นทรี ย ์ ในแหล่ ง น�้ ำ
จะย่อยสลายน�้ำตาลทรายแดงโดยดึงเอา
ออกซิเจนละลายน�ำ้ ไปใช้ในกระบวนการ
ที่ ย ่ อ ยสลายแบบใช้ อ ากาศ ส่ ง ผลให้
ออกซิเจนละลายน�้ำในแหล่งน�้ำที่มวลน�้ำ
สันทัด ศิริอนันต์ไพบูลย์, เปี่ยมศักดิ์ เมนะเศวต และสมชัย บวรกิตติ
เสียไหลผ่านลดลงอย่างรวดเร็ว ดังนั้น
การแก้ปัญหาดังกล่าวจะท� ำได้โดยการ
เติมอากาศหรือออกซิเจนลงในแหล่งน�้ำ
ที่มวลน�้ำเสียไหลผ่านเพื่อให้เพิ่มปริมาณ
ออกซิ เ จนละลายน�้ ำ บริ เ วณดั ง กล่ า ว
รวมทั้งอาจจะมีการเติมจุลินทรีย์ในกลุ่ม
ที่ใช้ออกซิเจนลงในบริเวณดังกล่าวเพื่อ
ให้มีปริมาณจุลินทรีย์มากขึ้น เพื่อเพิ่ม
อั ต ราการย่ อ ยสลายมลพิ ษ หรื อ น�้ ำ ตาล
ทรายแดงในมวลน�ำ้ เสียนัน้ ส่งผลให้มวล
น�้ ำ เสี ย มี คุ ณ ภาพดี ขึ้ นคื อ ปริ ม าณบี โอดี
ลดลงและปริ ม าณออกซิ เจนละลายน�้ ำ
สูงขึ้น
เอกสารอ้างอิง
๑. ไทยรัฐออนไลน์. หายนะความหวาน
เรือน�้ำตาลล่ม อับปางสูญ ๒๐๐ ล้าน.
[ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก http:// www.
thairath.co.th/ (วั น ที่ ค ้ น ข้ อ มู ล ๗
มิถุนายน ๒๕๕๔).
๒. http:// www.krobkruakao.com (วันที่
ค้นข้อมูล ๘ มิถุนายน ๒๕๕๔).
๓. ASTV ผู้จัดการออนไลน์. ผู้ว่าฯ
กรุงเก่าสั่งแจ้งความเรือน�้ำตาลล่มฐาน
ท�ำให้เกิดความเสียหายกับชาวบ้านและ
สิ่งแวดล้อมในล�ำน�้ำ. [ออนไลน์]. เข้าถึง
ได้จาก http://www.manager.co.th (วันที่
ค้นข้อมูล ๘ มิถุนายน ๒๕๕๔).
๔. หนังสือพิมพ์คมชัดลึก. อภิสิทธิ์หารือ
เร่งเยียวยาชดเชยเรือล่ม. [ออนไลน์]. เข้า
ถึงได้จาก http://www.komchadluek.net/
index.php (วันที่ค้นข้อมูล ๗ มิถุนายน
๒๕๕๔).
๕. ส�ำนักข่าวกรมประชาสัมพันธ์. แนว
โน้มกู้เรือบรรทุกน�้ำตาลทราย ที่ล่มใน
537
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
จ.อยุธยาฯ ล� ำ บากมากขึ้น หลั ง เขื่ อ น
เจ้าพระยาระบายน�้ำเพิ่ม. [ออนไลน์].
เข้าถึงได้จาก http:// www. thainews.
prd.go.th/ (วันที่ค้นข้อมูล ๘ มิถุนายน
๒๕๕๔).
๖. หนังสือพิมพ์คมชัดลึก. พิษเรือน�้ำตาล
ล่มกระเบนเกยตื้นตาย. [ออนไลน์]. เข้า
ถึงได้จาก http://www.komchadluek.net/
index.php (วันที่ค้นข้อมูล ๗ มิถุนายน
๒๕๕๔).
๗. โมเดิร์นไนน์ทีวี. จนท.สูบน�้ำตาล
กว่า ๒ พันตัน ออกจากเรือได้หมดแล้ว.
[ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก http://www.
mcot.net/ModerNineTV (วันที่ค้นข้อมูล
๘ มิถุนายน ๒๕๕๔).
๘. ข่าว tell today. เรือน�้ำตาลล่มท�ำพิษ
สังเวยกระเบนราหู ๔ ตัว. [ออนไลน์].
เข้าถึงได้จาก http://www.telltoday.word-
press.com (วันที่ค้นข้อมูล ๖ มิถุนายน
๒๕๕๔).
๙. Independent news. คาด 2-3 อีกวัน
กูซ้ ากเรือน�ำ้ ตาลล่มได้. [ออนไลน์]. เข้าถึง
ได้จาก http://www.innnews.co.th/ (วันที่
ค้นข้อมูล ๖ มิถุนายน ๒๕๕๔).
๑๐. http:// www.siamfishing.com และ
http:// www.news.mthai.com (วันที่ค้น
ข้อมูล ๘ มิถุนายน ๒๕๕๔).
๑๑. แจ่มจัง ดอทคอม. ข่าวเรือน�้ำตาลล่ม
ท�ำปลาตาย ชาวบ้านเดือดร้อนมาก เรือ
บรรทุกน�้ำตาลล่ม. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้
จาก http:// www.jamjung.com / (วันที่
ค้นข้อมูล ๘ มิถุนายน ๒๕๕๔).
๑๒. http:// www. pradthana.word-
press.com (วันที่ค้นข้อมูล ๘ มิถุนายน
๒๕๕๔).
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct.-Dec. 2011

Abstract Raw Sugar Barge Sunk Accident in Chao Phraya River

Suntud Sirianuntapiboon
Professor, Department of Environmental Technology, School of Energy Environment and
Materials King Mongkut’s University of Technology Thonburi
Piamsak Menasveta
Fellow of the Academy of Science, The Royal Institute, Thailand
Somchai Bovornkitti
Fellow of the Academy of Science, The Royal Institute, Thailand

The accident that caused a raw sugar barge sunk in Chao Phraya river at Tumbon
Phukao Thong Ayutthaya province occurred when 3 barges in a series was towed passing under a bridge.
The first barge collided the bridge pillar causing the barge no.2 to sink into the river. The barge also
collided a house before sinking. This accident subsequently caused other impacts as follows: The sunken
barge interrupted river flow resulting in the change of flow direction, and this subsequently causing
several house collapsed by the erosion of the river bank. Raw sugar in the sunken barge dissolved in
the river resulted to the oxygen depletion. Significant amount of aquatic animals, especially fish, died
because of the oxygen depletion.

Key words : raw sugar barge sunk, raw sugar, oxygen depletion

กรณีอุบัติเหตุเรือน�้ำตาลอับปางในแม่น�้ำเจ้าพระยา
538
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

ประพิณ มโนมัยวิบูลย์
ภาคีสมาชิก ส�ำนักศิลปกรรม
ราชบัณฑิตยสถาน

บทคัดย่อ
คนจีนเดินทางมาเมืองไทยตั้งแต่สมัยสุโขทัย ส่วนใหญ่เป็นพ่อค้าชาวจีนที่เดินเรือเข้ามาติดต่อค้าขาย
ครั้นถึงสมัยอยุธยาบางส่วนได้เข้ามาตั้งถิ่นฐานและช่วยด้านการค้าส�ำเภาของไทย จนถึงสมัยกรุงธนบุรีจึงมีชาว
จีนเข้ามาค้าขายและพ�ำนักอยูเ่ ป็นจ�ำนวนมาก ชาวจีนทีเ่ ข้ามาตัง้ ถิน่ ฐานในประเทศไทยตัง้ แต่สมัยธนบุรจี นถึงสมัย
รัตนโกสินทร์มักมาจากมณฑลกวางตุ้ง ฮกเกี้ยน และไหหล�ำ
ชุมชนจีนในสังคมอาจจ�ำแนกได้ตามกลุ่มภาษาถิ่นที่พูดเป็น ๕ กลุ่ม คือ กลุ่มที่พูดส�ำเนียงภาษาจีน
แต้จิ๋ว ฮกเกี้ยน แคะ กว้างตุ้ง และไหหล�ำ ใน ๕ กลุ่มนี้ กลุ่มที่เดินทางเข้ามาระยะแรกในสมัยอยุธยาคือ ชาวจีน
ฮกเกี้ยนและกวางตุ้ง แต่หลังจากเสียกรุงศรีอยุธยาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นชาวจีนแต้จิ้วได้อพยพเข้ามา
เป็นจ�ำนวนมากจนเป็นกลุ่มที่ใหญ่ที่สุดในกรุงเทพฯ ตามด้วยชาวจีนไหหล�ำและแคะ
ค�ำส�ำคัญ : ชุมชนจีนในไทย, จีนแต้จิ๋ว, จีนฮกเกี้ยน, จีนแคะ, จีนกวางตุ้ง, จีนไหหล�ำ

บทน�ำ ส�ำเภาในกฎหมายนาพลเรือนว่ามี จุ่นจู๊ รายได้ใหญ่ของไทยในช่วงที่ยังมีการศึก

ค นจี น เดิ นท า ง ม า เมื อ ง ไท ย
ตั้ ง แต่ ส มั ย ที่ มี ค วามสั ม พั นธ์ ใ นระบบ
บรรณาการระหว่างไทยกับจีนในสมัย
สุโขทัย มีชา่ งจีนทีท่ างราชส�ำนักจีนส่งมา
สอนช่างไทยท�ำเครื่องสังคโลก อย่างไร
ก็ตาม ในสมัยนัน้ ชาวจีนยังไม่ได้เข้ามา
ตั้งถิ่นฐานในเมืองไทย ส่วนใหญ่จะเป็น
พ่อค้าชาวจีนที่เดินเรือเข้ามาติดต่อค้าขาย
ที่เมืองต่าง ๆ บริเวณรอบอ่าวไทยและ
ที่เมืองสุโขทัยบ้าง
ต่อมาในสมัยอยุธยา พ่อค้าชาวจีน
ทีเ่ ข้ามาค้าขายได้เข้ามาตัง้ ถิน่ ฐานและช่วย
ด้านการค้าส�ำเภาของไทยด้วย ดังหลักฐาน
ที่ ป รากฏในรั ช สมั ย สมเด็ จ พระบรม-
ไตรโลกนาถที่ ร ะบุ ห น้ า ที่ ร าชการค้ า
*
บทความนี้ปรับปรุงจากการบรรยายผลงานทางวิชาการในที่ประชุมส�ำนักศิลปกรรม เมื่อวันที่ ๒๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๓
นายส�ำเภา ต้นหนดูทาง ล้าต้าบาญชีใหญ่
(วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๔๘)
สมัยธนบุรี มีนโยบายสนับสนุน
ให้ พ ่ อ ค้ า ชาวจี น มาติ ด ต่ อ ค้ า ขายและ
เข้ามาประกอบอาชีพค้าขายในเมืองไทย
จึ ง มี ช าวจี น เดิ น ทางมาค้ า ขายตามหั ว
เมืองแถบชายทะเลตะวันออก กรุงธนบุรี
และลงไปถึงหัวเมืองทางใต้ โดยเฉพาะ
ที่กรุงธนบุรีมีชาวจีนแต้จิ๋วเข้ามาค้าขาย
และพ�ำนักอยู่เป็นจ�ำนวนมาก เนื่องจาก
สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงมีเชื้อ
สายแต้จิ๋ว (Skinner 1957: 45-46)
ใน รั ช ส มั ย พ ร ะ บ า ท ส ม เด็ จ
พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช การ
ค้าขายระหว่างไทย-จีน เป็นแหล่งสร้าง
สงครามและการก่อสร้างราชธานีใหม่
การค้ า ส� ำ เภากั บ จี น สร้ า งรายได้ ให้ แ ก่
กรุ ง รั ต นโกสิ น ทร์ ต ่ อ เนื่ อ งมาจนใน
รั ช สมั ย พระบาทสมเด็ จ พระนั่ ง เกล้ า
เจ้าอยูห่ วั (วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๔๕) ดังนัน้
ในสมัยต้นรัตนโกสินทร์ ทางราชการไทย
จึ ง ไม่ มี น โยบายกี ด กั นชาวจี นที่ อ พยพ
เข้ามาตั้งถิ่นฐานในเมืองไทย และจัดให้
ชาวจีนเป็น “กลุ่มคนนอกระบบไพร่”
ต่างกับชาวมอญ ลาว ญวน และเขมร
ที่เข้ามาพ�ำนักอยู่ในไทย ดังนั้นชาวจีน
จึงไม่ต้องถูกเกณฑ์แรงงาน มีความเป็น
อิสระ สามารถประกอบอาชีพที่ตนถนัด
และเดินทางไปค้าขายตามหัวเมืองต่าง ๆ
ได้ ในสมัยนัน้ ทางราชการไทยก�ำหนดให้

ประพิณ มโนมัยวิบูลย์
539
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
กรมท่าซ้ายดูแลชาวจีนที่มาตั้งถิ่นฐานใน
ไทยตามแบบสมัยอยุธยา และแต่งตั้งให้
พระยาโชดึกราชเศรษฐีเป็นเจ้ากรมท่าซ้าย
ซึ่งมีหน้าที่ช่วยทางราชการไทยควบคุม
ดู แ ลชาวจี น ซึ่ ง เป็ น ผู ้ ค นพวกเดี ย วกั น
(วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๔๙) ชาวจีนอพยพ
เหล่านี้ นอกจากช่วยในด้านการค้าส�ำเภา
ของหลวงแล้ว ยังใช้ความช�ำนาญและแรง
กายประกอบอาชีพอืน่ ๆ เป็นต้นว่า พ่อค้า
ช่างฝีมือ และแรงงานรับจ้าง
เมื่อมีชาวจีนอพยพเข้ามามากขึ้น
จึงมีการเก็บภาษีค่าแรงงานชาวจีนซึ่งมี
ขึน้ เป็นครัง้ แรกในรัชสมัยพระบาทสมเด็จ
พระพุทธเลิศหล้านภาลัย โดยเก็บค่าแรง
งาน ๑ บาท ๒ สลึงต่อ ๓ ปี หรือต้อง
ท�ำงานให้ทางราชการ ๑ เดือน ในเวลา
๓ ปี เมือ่ เสียค่าแรงงานให้แก่ทางราชการ
ไทยแล้ว ก็จะได้รับใบฎีกา และผูกข้อ
มือด้วยไหมสีแดงประทับครั่งที่เป็นตรา
ประจ�ำเมืองนั้น ๆ การเก็บภาษีค่าแรง
งานลักษณะนี้เรียกว่า “การผูกปี้ข้อมือ
จีน” ซึง่ สังเกตเห็นได้งา่ ยว่าชาวจีนอพยพ
ผู้ใดเสียภาษีค่าแรงงานแล้วด้วยมีไหมสี
แดงที่ข้อมือ และยังเป็นผลดีทั้งทางการ
ปกครองและทางเศรษฐกิจ คือ ท�ำให้ทาง
ราชการไทยรูจ้ ำ� นวนชาวจีนทีม่ าพ�ำนักอยู่
ในกรุงรัตนโกสินทร์และหัวเมืองต่าง ๆ
และท�ำให้ทางราชการไทยมีรายได้เพิ่ม
ขึน้ การผูกปีข้ อ้ มือจีนนีไ้ ด้ปฏิบตั ติ อ่ เนือ่ ง
ไปจนถึ ง ปลายรั ช สมัยพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูห่ วั จึงยกเลิกไปใน
พ.ศ. ๒๔๕๑ (วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๔๙)
นอกจากการผูกปี้ข้อมือจีนที่ทาง
ราชการไทยได้รายได้จากชาวจีนอพยพ
แล้ว เรือส�ำเภาหลวงที่ออกไปค้าขายกับ
ประเทศจีนในช่วงต้นรัตนโกสินทร์ยัง
ได้รับชาวจีนอพยพมากับเรือในเที่ยวขา
กลับเป็นจ�ำนวนมาก เพื่อให้เรือส�ำเภาได้
บรรทุกเต็มระวางในเที่ยวขากลับจากจีน
และเป็นการเพิม่ รายได้จากค่าโดยสารของ
ชาวจีนอพยพด้วย เหตุที่ในสมัยนัน้ มีชาว
จีนเดินทางเข้ามาพ�ำนักในประเทศไทย
จ�ำนวนมาก เพราะประชากรจีนในแถบ
มณฑลชายฝั่งทะเลตะวันออกเฉียงใต้มี
จ� ำ นวนเพิ่ ม ขึ้ น มากจนขยายพื้ นที่ เพาะ
ปลูกไม่ทันกับการขยายตัวของประชากร
นอกจากนี้ยังมีปัญหาบ้านเมืองของจีน
เองตั้งแต่ปัญหาสงครามฝิ่นระหว่างจีน
กับอังกฤษ (พ.ศ. ๒๓๘๒-๒๓๘๕) กบฏ
ไท้ผิง (พ.ศ. ๒๓๙๑-๒๔๐๘) และภัย
จากธรรมชาติที่ก่อให้เกิดพืชผลเสียหาย
ก่อให้เกิดความอดอยาก ท�ำให้ชาวจีน
ในภาคใต้ของจีนเดินทางอพยพไปโพ้น
ทะเลมากขึ้น ชาวจีนที่เดินทางเข้ามาตั้ง
ถิ่นฐานในเมืองไทยได้เพิ่มขึ้นอย่างมาก
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า
เจ้าอยูห่ วั และเป็นชายจีนแทบทัง้ สิน้ เมือ่
540
อพยพเข้ามาท�ำมาหากินแล้วก็มักตั้งหลัก
ปักฐานและแต่งงานกับหญิงไทย จนผสม
กลมกลืนไปกับสังคมไทยในทีส่ ดุ ชาวจีน
เหล่านีม้ คี วามขยัน อุตสาหะ อดทน หนัก
เอาเบาสู้ ท�ำงานทุกอย่างตั้งแต่กุลี งาน
โยธา รับจ้างทัว่ ไป ขายแรงงานตามท่าเรือ
และโรงสี ท�ำเหมืองแร่ ต่อเรือ เดินเรือ
ค้าขาย ท�ำขนม ขายของช�ำ ไปเช่าที่จาก
ชนชั้นสูงของไทยมาเป็นพื้นที่ท�ำไร่ท�ำ
สวน แต่ไม่นยิ มท�ำนา สวนผักของชาวจีน
อพยพเหล่านี้ได้น�ำพืชผักของจีนมาปลูก
จนเป็นทีร่ จู้ กั ทัว่ ไปของคนไทย เป็นต้นว่า
ผักกาดขาว ผักคะน้า ผักกะหล�่ำปลี ผัก
บุ้ง ผักกุยช่าย ทั้งยังน�ำมาท�ำเป็นอาหาร
และขนมอาหารว่างทีค่ นไทยชืน่ ชอบ เช่น
ขนมกุยช่าย ผักกาดดอง เต้าหู้ เต้าเจีย้ ว วุน้
เส้น ขนมเปี๊ยะ ขนมโก๋ นอกจากพืชผัก
และอาหารแล้ว ชาวจีนทีเ่ ข้ามาตัง้ ถิน่ ฐาน
ยังได้น�ำวัฒนธรรม วิถีชีวิต แนวคิด และ
ขนบแบบแผนของสังคมชาวจีนเข้ามาสู่
ประเทศไทยด้วย
ชุมชนจีนในประเทศไทย : หลากหลายส�ำเนียงจีน
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

ชาวจี น ที่ เ ข้ า มาตั้ ง ถิ่ น ฐานใน จนมีมากกว่าชาวจีนกวางตุ้ง แต่หลังจาก โดยประมาณ แสดงว่าในสมั ย รั ช กาล
ประเทศไทยตั้งแต่สมัยธนบุรีจนถึงสมัย เสียกรุงศรีอยุธยา (พ.ศ. ๒๓๑๐) จนถึง ที่ ๓ บางกอกมีคนจีนรวมร้อยละ ๔๗
รัตนโกสินทร์ ส่วนใหญ่มาจากมณฑล สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ชาวจีนแต้จิ๋ว (วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๙)
กวางตุ้ง ฮกเกี้ยน และเกาะไหหล�ำ๑ (ดู ได้อพยพเข้ามาเป็นจ�ำนวนมากจนเป็น ชาวจีน ๓๖,๐๐๐ คนนี้ ส่วนใหญ่
แผนที่ประกอบ) ชุมชนจีนในสังคมไทย กลุ่มที่ใหญ่ที่สุดในกรุงเทพฯ และแถบ ตั้งถิ่นฐานในบริเวณส�ำเพ็ง ซึ่งกินพื้นที่
อาจจ� ำ แนกได้ ต ามกลุ ่ ม ภาษาถิ่ นที่ พู ด ที่ราบลุ่มภาคกลาง ตามมาด้วยชาวจีน ตัง้ แต่วดั สามปลืม้ (วัดจักรวรรดิราชาวาส)
เป็น ๕ กลุ่ม คือ กลุ่มที่พูดส�ำเนียงภาษา ไหหล�ำและแคะ (Skinner 1957: 40-41) ถึงวัดปทุมคงคา ส�ำเพ็งจึงเป็นชุมชนที่อยู่
จีนแต้จิ๋ว ฮกเกี้ยน แคะ กวางตุ้ง และ ไม่ มี ห ลั ก ฐานที่ เป็ นทางการว่ า ชาวจี น อาศัยและค้าขายของชาวจีนทุกกลุม่ ภาษา
ไหหล�ำ ชุมชนจีนในไทย ๕ กลุ่มภาษานี้ อพยพมี จ� ำ นวนเท่ า ใดในสมั ย แรกตั้ ง ที่มาตั้งถิ่นฐานในส�ำเพ็ง จากการส�ำรวจ
กลุ่มที่เดินทางเข้ามาในระยะแรกในสมัย กรุ ง รั ต นโกสิ นทร์ มี เพี ย งบั นทึ ก ของ ส�ำมะโนครัวในรัชสมัยพระบาทสมเด็จ
อยุธยา คือชาวจีนฮกเกี้ยนและกวางตุ้ง จาคอบ ทอมลิน (Jacob Tomlin) ทีก่ ล่าวว่า พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ปรากฏว่าใน
ในสมั ย นั้นชาวจี นที่ เดิ นทางมาค้ า ขาย ใน พ.ศ. ๒๓๗๐ บางกอกมีประชากร ร.ศ. ๑๒๘ (พ.ศ. ๒๔๕๒) มีชาวจีน
และตั้งถิ่นฐานในไทยกลุ่มใหญ่ที่สุดคือ ประมาณ ๗๗,๓๐๐ คน ในจ�ำนวนนี้เป็น อพยพในมณฑลกรุงเทพฯ แยกตามภาษา
ชาวจี น ฮกเกี้ ย น ซึ่ ง ได้ เพิ่ ม จ�ำ นวนขึ้ น ชาวจีน ๓๑,๐๐๐ คน และลูกจีน ๕,๐๐๐ คน จีนถิ่นที่พูดเป็น ๕ กลุ่ม ดังนี้ (สถาบัน
เอเชียศึกษา ๒๕๓๔ : ๒)
จ�ำนวนคน
ภาษาจีนถิ่น
ชาย หญิง รวม
แต้จิ๋ว ๗๘,๐๙๑ ๘,๒๐๗ ๘๖,๒๙๘
ฮกเกี้ยน ๑๙,๘๒๓ ๒,๓๖๗ ๒๒,๑๙๐
กวางตุ้ง ๒๕,๙๗๘ ๔,๑๕๑ ๓๐,๑๙๒
ไหหล�ำ ๑๒,๑๖๕ ๙๐๓ ๑๓,๐๖๘
แคะ ๙,๔๑๑ ๑,๔๐๙ ๑๐,๘๒๐
ที่มา: หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ร.๕ น. ๓๐/๙ ยอดส�ำมะโนครัว มณฑลกรุงเทพฯ ศก. ๑๒๘

ชาวจีนอพยพในกรุงเทพฯ ตาม ๘ และชาวจีนแคะร้อยละ ๖ การทีช่ าวจีน ชาวไทยจากพระมหากษั ต ริ ย ์ ไ ทย

ตารางข้ า งต้ น มี จ� ำ นวนรวมทั้ ง สิ้ น
๑๖๒,๕๖๘ คน (ในจ�ำนวนนี้เป็นหญิง
เพียง ๑๗,๐๓๗ คน) คิดเป็นร้อยละโดย
ประมาณได้ดังนี้ ชาวจีนแต้จิ๋วร้อยละ
๕๓ ชาวจีนฮกเกี้ยนร้อยละ ๑๔ ชาวจีน
กวางตุง้ ร้อยละ ๑๙ ชาวจีนไหหล�ำร้อยละ
จากมณฑลแถบชายทะเลตะวั น ออก
เฉียงใต้ของจีนพากันอพยพมาตั้งถิ่นฐาน
ในไทย คงเป็นเพราะความคล้ายคลึงของ
สภาพภูมิประเทศ ภูมิอากาศ วิถีชีวิต
และศาสนา นอกจากนี้ยังได้รับพระมหา
กรุ ณ าธิ คุ ณ เฉกเช่ น เดี ย วกั บ พสกนิ ก ร
ทุ ก พระองค์ ดั ง พระราชด� ำ รั ส ของ
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่
หัวในพิธีเปิดโรงพยาบาลเทียนฟ้า ซึ่ง
ชาวจีนในไทยร่วมกันบริจาคทุนทรัพย์
สร้างขึ้นใน พ.ศ. ๒๔๔๘ ว่า (วิลาสวงศ์
๒๕๔๘ : ๖๒)

๑
ในบทความนี้ ค�ำภาษาจีนซึ่งเป็นที่คุ้นเคยของคนไทยจะให้เสียงอ่านตามที่คุ้นเคยกันอยู่แล้ว อย่างไรก็ตาม เมื่อเข้าสู่ส่วนที่กล่าวถึงชาวจีนทั้ง ๕ กลุ่มก็จะพิมพ์
อักษรจีนและสัทอักษรตามระบบเสียงภาษาจีนกลางไว้ในวงเล็บท้ายค�ำแต่ละค�ำเมื่อปรากฏเป็นครั้งแรก
ประพิณ มโนมัยวิบูลย์
541
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
“...ใช่ว่าแต่ตัวเราฤๅในเวลาปัจจุบันนี้ ถึง
พระเจ้าแผ่นดินอันเปนบรรพบุรษุ ของเรา
แต่ในปางก่อนล่วงลับมาแล้วช้านาน ย่อม
ลงเห็นเปนอย่างเดียวยั่งยืนมาว่า พวกจีน
ทัง้ หลายซึง่ เข้ามาในกรุงสยามนีย้ อ่ มมาท�ำ
การให้เปนความเจริญแก่แผ่นดินของเรา
เปนอันมาก เพราะเหตุฉะนัน้ พวกจีนจึง
ได้รบั ความปกครอง ท�ำนุบ�ำรุงด้วยความ
เอื้อเฟื้อเสมอเหมือนอย่างคนไทย ความ
สนิทสนมในระหว่างพวกจีนกับราษฎร
ของเราย่อมเปนอันหนึง่ อันเดียวกัน มิได้
ถือว่าเปนคนมาแต่ต่างประเทศ เราย่อม
สังเกตอยู่ด้วยความยินดีว่า พวกจีนได้
เข้ า มาในพระราชอาณาเขตทวี ขึ้ น โดย
ล�ำดับ แต่มิได้มีความล�ำบากอันใดทวีขึ้น
ในการปกครองรักษา ด้วยเหตุว่าพวกจีน
เปนคนมีความเพียรพยายาม ตั้งหน้าท�ำ
มาค้าขายโดยกวดขัน เมืองเรามีแต่แผ่น
ดินเปนอันมากซึ่งยังต้องการคนอันจะมา
ท�ำการให้เกิดผลทวียิ่งขึ้น เพราะฉะนัน้
เมื่อพวกจีนเข้ามามากขึ้นเพียงใด เราก็ยิ่ง
เป็นที่พอใจ...”
ตัง้ แต่ปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูห่ วั จ�ำนวนชาวจีน
ที่เดินทางมาพึ่งพระบรมโพธิสมภารและ
มาตั้ ง หลั ก แหล่ ง ในไทยได้ ท วี จ� ำ นวน
ขึ้นทุกปี จนมีถึง ๒๖๕,๔๔๑ คน ใน
ย่านธุรกิจบริเวณส�ำเพ็งและพื้นที่อื่น ๆ
โดยรอบใน พ.ศ. ๒๔๙๗ (วิลาสวงศ์
๒๕๔๘ : ๗๐) อย่างไรก็ตาม ในช่วงหลัง
จ� ำ นวนชาวจี น ฮกเกี้ ย นและชาวจี น
กวางตุง้ ได้ลดลงอย่างมาก (Skinner 1957:
41) ท�ำให้ชาวจีนอพยพทั้ง ๕ กลุ่มนี้มี
การเปลี่ยนแปลงไปดังจ�ำนวนชาวจีนใน
กรุงเทพฯ ที่สกินเนอร์ให้ไว้เมื่อประมาณ
ปี ๒๕๐๐ ว่ามีชาวจีนแต้จิ๋วร้อยละ ๖๐
ชาวจีนแคะร้อยละ ๑๖ ชาวจีนไหหล�ำ
ร้อยละ ๑๑ ชาวจีนกวางตุ้งร้อยละ ๗
ชาวจีนฮกเกีย้ นร้อยละ ๔ และชาวจีนทีไ่ ม่
ได้อยู่ใน ๕ กลุ่มนี้อีกร้อยละ ๒ ดังนัน้
ชาวจีนแต้จิ๋วจึงเป็นกลุ่มที่ใหญ่ที่สุดใน
กรุงเทพฯ และยังนับว่ามากที่สุดในโลก
แม้แต่ที่เมืองซัวเถาซึ่งเป็นภูมิล�ำเนาเดิม
542
ก็ ยั ง มี จ�ำ นวนน้ อ ยกว่ า ชาวจี น แต้ จิ๋ ว ใน
กรุงเทพฯ (Skinner 1958: 20)
ชาวจีนแต้จิ๋ว
แต้ จิ๋ ว หรื อ เฉาโจว ( 潮 州
Cháozhōu) ในภาษาจีนกลาง เป็นภาษาถิน่
ของชาวจี น แต้ จิ๋ ว ในมณฑลกวางตุ ้ ง
(广东 Guangdōng) ทางใต้ของมณฑล
ฮกเกี้ยน (福建 Fújiàn) พื้นที่ที่ชาว
จีนแต้จิ๋วมีภูมิล�ำเนาอยู่ ด้านหน้าติดกับ
ทะเล ด้านหลังเป็นภูเขา ต้องเผชิญกับ
ภั ย ธรรมชาติ อ ยู ่ เป็ น ประจ� ำ ทั้ ง น�้ ำ ท่ ว ม
น�้ำทะเลหนุน ฝนแล้ง และมีไอเค็มจาก
ทะเลที่ส่งผลต่อการท�ำนา จึงไม่ใช่พื้นที่
ที่ดีนกั ประกอบกับพื้นที่เพาะปลูกและ
ทีด่ นิ ท�ำกินก็มนี อ้ ย ผลผลิตทีไ่ ด้จากไร่นา
มีไม่เพียงพอ จนทางการจีนต้องให้พ่อค้า
ส่งเรือส�ำเภามาซื้อข้าวจากสยาม จึงมี
พ่อค้าส�ำเภาและชาวจีนแต้จวิ๋ อพยพมาตัง้
ถิ่นฐานที่กรุงศรีอยุธยาและแถบหัวเมือง
ชายฝั่งทะเลตะวันออกตั้งแต่สมัยอยุธยา
ตอนปลาย (วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๒๒๘)
ชุมชนจีนในประเทศไทย : หลากหลายส�ำเนียงจีน

เรือส�ำเภาของชาวจีนแต้จิ๋วที่เดิน
ทางมาเมืองไทยเป็นส�ำเภาทีม่ หี วั เรือเป็นสี
แดงซึง่ เรียกตามส�ำเนียงแต้จวิ๋ ว่า อัง่ เถ่าจุง๊
(红头船 Hóóngtóóu chuáán) โดยออก
เดิ นทางจากท่ า เรื อ จางหลิ น (樟林
Zhanglíín) และท่าเรือซัวเถา (汕头
Shààntóóu) แล่นผ่านทะเลจีนใต้เข้าสู่อ่าว
ไทย แล้ ว มาขึ้ นที่ เมื องจันทบุรีซึ่งเป็น
จุดแรกที่เรือจอด ดังนั้น ชาวจีนแต้จิ๋ว
จ� ำ นวนมากจึ ง ตั้ ง ถิ่ นฐานอยู ่ ที่ จั นทบุ รี
ชุมชนชาวจีนที่เมืองนี้ได้ให้ความร่วมมือ
อย่างดีเมื่อพระยาตากมายึดเมืองจันทบุรี
เป็นที่มั่น ท�ำให้พระยาตากสามารถต่อ
เรือ รวบรวมก�ำลังคนและเสบียงอาหาร
แล้วน�ำกองเรือเข้ามาทางเมืองธนบุรี มาตี
เนื่ อ งจากมี ช าวจี น แต้ จิ๋ ว เป็ น
จ�ำนวนมากกว่าชาวจีนกลุ่มอื่น ๆ ใน
เมื อ งไทย ประกอบกั บ ความสั ม พั นธ์
อันยาวนาน ชาวจีนแต้จิ๋วจึงมีความสนิท
ใกล้ ชิ ด กั บ คนไทยทั้ ง ด้ า นสั ง คมและ
วัฒนธรรมจนเป็นเหมือนสื่อกลางในการ
ถ่ายทอดวัฒนธรรมจีนหลาย ๆ อย่างให้แก่
สังคมไทย ทีเ่ ห็นได้อย่างชัดเจนคือ ภาษา
จี น ส� ำ เนี ย งแต้ จิ๋ ว ที่ เข้ า มาในภาษาไทย
ประพิณ มโนมัยวิบูลย์
ค่ายพม่าที่โพธิ์สามต้นแตกพ่ายไป เมื่อ
พระยาตากปราบดาภิเษกขึ้นเป็นกษัตริย์
แล้ว กรุงธนบุรีขาดแคลนก�ำลังคน จึงมี
ชาวจีนแต้จวิ๋ อพยพเข้ามาจ�ำนวนมาก บาง
ส่วนเข้าไปช่วยเดินเรือส�ำเภาหลวง ช่วย
งานราชการ บางส่วนก็รับจ้างใช้แรงงาน
เป็นช่างฝีมือ ท�ำสวนท�ำไร่ และท�ำการค้า
เล็ก ๆ (วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๒๒๙)
ชาวจีนแต้จิ๋วมีความถนัดในการ
แล่นเรือและการท�ำประมง ดังนั้นจึงมี
ชาวจี น แต้ จิ๋ ว อพยพไปตั้ ง ถิ่ นฐานกั นที่
ชลบุรซี งึ่ เป็นชุมชนประมง เพราะสามารถ
ประกอบอาชีพที่มีความถนัดได้ดี จนมี
กิจการเรือประมง และกิจการทีเ่ กีย่ วเนือ่ ง
กับการประมง เช่น โรงงานท�ำน�้ำปลา
พริกไทย
โดยการติดต่อค้าขาย จนกลายเป็นภาษา
ในวงการค้ า เพราะธุ ร กิ จ เรื่ อ งค้ า ขาย
ส่วนใหญ่อยู่ในมือชาวจีนแต้จิ๋ว ฮกเกีย้ นเป็นภาษาจีนถิน่ หมิน่ ใต้) ร้อยละ ๑
ค�ำยืมภาษาจีนในภาษาไทยมีคำ� ที่
ยืมมาจากภาษาจีนแต้จิ๋วเป็นจ�ำนวนมาก
จากการศึกษาเรือ่ ง ค�ำยืมภาษาจีนในภาษา
ไทยปัจจุบนั ทีร่ วบรวมได้ประมาณ ๕๐๐ ค�ำ
ปราณี กายอรุณสุทธิ์ (๒๕๒๖ : ๓๒๐) พบ
ว่าเป็นค�ำยืมจากภาษาจีนแต้จวิ๋ ร้อยละ ๔๔
543
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
ท�ำหอยดอง ปลาแห้ง บางกลุ่มที่ถนัด
เรื่ อ งการเกษตร ก็ ป ลู ก อ้ อ ยท� ำ น�้ ำ ตาล
เช่ น เดี ย วกั บ ชาวจี น แต้ จิ๋ ว ซึ่ ง ถนัด เรื่ อ ง
การเกษตรที่จันทบุรีก็ปลูกพริกไทยจน
เป็นสินค้าขึ้นชื่อของเมืองนี้ พืชเกษตร
ซึ่งชาวจีนแต้จิ๋วที่ตั้งถิ่นฐานที่กรุงธนบุรี
ปลูกกันมากคือ การท�ำสวนพลู เพื่อปลูก
พลูขายกันอย่างเป็นล�่ ำ เป็นสั น จนได้
ชื่อว่า ตลาดพลู (วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ :
๖๙-๗๑) นอกจากนี้ช าวจี น แต้ จิ๋ ว มั ก
ท� ำ ธุ ร กิ จ การค้ า ด้ า นการค้ า ข้ า ว การ
ประกันภัย การธนาคาร โรงงานผลิตยาง
(Area Handbook for Thailand 1968: 100)
ค�ำยืมจากภาษาจีนฮกเกีย้ นร้อยละ ๒๔ ค�ำ
ยืมภาษาจีนแต้จวิ๋ และฮกเกีย้ น (แต้จวิ๋ และ
และมีค�ำยืมที่ไม่สามารถระบุได้ว่าเป็น
ค�ำยืมภาษาจีนแต้จวิ๋ หรือภาษาจีนฮกเกีย้ น
ประมาณร้อยละ ๑๙ ที่เหลืออีกร้อยละ
๑๒ เป็นค�ำยืมจากภาษาจีนส�ำเนียงอื่น ๆ
เช่น ภาษาจีนกวางตุ้ง ภาษาจีนไหหล�ำ
ภาษาจีนแคะ ภาษาจีนกลาง
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
ชาวจีนแคะ
ชาวจีนแคะ หรือ เค่อเจียเหริน
(客家人 Kèèjiaréén) ในภาษาจีนกลาง
เดิมมาจากมณฑลกวางตุ้ง โดยผู้อพยพ
ชาวจีนแคะทีล่ งเรือมาเมืองไทยส่วนใหญ่
เป็ น พวกที่ มี ภู มิ ล� ำ เนาอยู ่ ที่ เหมย์ เ สี้ ย น
(梅县Méié Xiààn) (วรศักดิ์ ๒๕๔๘ : ๕๐)
ชาวจีนแคะมีภูมิล�ำเนาเดิมอยู่ทาง
แถบลุ่มน�้ำฮวงโห (黄河 Huááng Héé
หรือแม่น�้ำเหลือง) บริเวณที่ปัจจุบันเป็น
มณฑลชานซี (山西 Shanxī) เหอเป่ย์
( 河 北 H é é b ě i) ชานตง ( 山 东
Shandōng) เหอหนาน (河南 Hénáán)
หูเป่ย์ (湖北 Húúběi) และอานฮุย (安徽
Anhuī) ต่อมาได้อพยพไปตั้งถิ่นฐานทาง
ตะวันออกเฉียงใต้และภาคใต้ของประเทศ
เช่น มณฑลฮกเกี้ยน (福建 Fúújiààn
ฝูเจี้ยน) กวางตุ้ง (广东 Guǎngdōng
กว่างตง) และทางใต้ของเจียงซี (江西
Jiangxī) หู ห นาน ( 湖南 Húnán)
และกวางสี (广西 Guǎngxī กว่างซี)
โดยอพยพไปเป็นระลอกใหญ่ และเดิน
ทางไปด้วยกันในลักษณะกองคาราวาน
ขนาดใหญ่ เมื่อพบท�ำเลที่ดีก็จะปักหลัก
ปักฐานอยู่ด้วยการสร้างที่พักอาศัยที่มีรูป
แบบโครงสร้างคล้ายป้อมค่ายหรือป้อม
ปราการเพือ่ ป้องกันมิให้ใครคุกคาม ทีพ่ กั
อาศัยจะมีพื้นที่ค่อนข้างกว้าง เพราะลูก
หลานเครือญาติเดียวกันจะอยู่รวมกันใน
เรือนพักเดียวกัน เมื่อมีสมาชิกเพิ่มมาก
ขึ้นจนพื้นที่เดิมในตัวบ้านแออัดไม่พอที่
จะรองรับจ�ำนวนสมาชิกเพิ่มได้อีก จึงจะ
แยกบ้านออกไป โดยหัวหน้าครอบครัว
จะไปจัดหาที่ทางที่อยู่ไม่ไกลจากจุดเดิม
544
เพื่อจัดสร้างบ้านใหม่ให้ลูกหลานแยก
ครอบครัวไปอยู่ บ้านพักที่สร้างใหม่ก็ยัง
คงสร้างเป็นลักษณะป้อมค่ายเหมือนเดิม
(วรศักดิ์ ๒๕๔๘ : ๑๘, ๓๖-๓๗, ๖๔-๖๖
ชาวจีนแคะที่อพยพลงใต้ไปทาง
ตะวันออกรุน่ แรก ๆ นัน้ ได้ไปตัง้ ถิน่ ฐาน
อยู่ทางตะวันออกเฉียงเหนือของมณฑล
กวางตุ้งแถบที่ปัจจุบันเป็นอ�ำเภอเฟิงฉุ้น
(丰顺县 Fēngshùùn Xiààn) อ�ำเภอ
ต้าปู้ (大埔县 Dàbà ùù Xiààn) และอ�ำเภอ
เหมย์ (梅县Mééi Xiààn) เนื่องจากเป็น
คนอพยพต่างถิ่นที่ไปตั้งถิ่นฐานอยู่ใหม่
ในพื้นที่ที่มีเจ้าของถิ่นอยู่มาก่อนแล้ว จึง
ได้รับการเรียกขานจากเจ้าถิ่นเดิมว่าเป็น
เค่อเจีย (客家 Kèjiā) ค�ำ 客 kè เมื่อ
อ่านตามส�ำเนียงภาษาแต้จิ๋วจะออกเสียง
ว่า แขะ และเมื่ออยู่หน้าค�ำ นัง้ (人 réén)
ชุมชนจีนในประเทศไทย : หลากหลายส�ำเนียงจีน

ก็ ต ้ อ งกลายเสี ย งวรรณยุ ก ต์ ต ามระบบ
เสียงภาษาแต้จิ๋วโดยออกเสียงรวมกันว่า
แคะนัง้ (= คนแคะ) ด้วยเหตุนคี้ นไทยจึง
ใช้คำ� ว่า “แคะ” ในการเรียกชาวจีนกลุม่ นี้
ด้วย (วรศักดิ์ ๒๕๔๘ : ๑๒-๑๓)
ชาวจี น แคะบางกลุ ่ ม อพยพมา
เมืองไทยโดยเดินทางมากับชาวจีนแต้จิ๋ว
แล้วตั้งถิ่นฐานอยู่ทางภาคกลางและภาค
กลางตอนบนของไทย งานอาชีพที่ถนัด
คือ งานช่างฝีมือ เช่น ช่างฟอกหนัง ช่าง
ท�ำเครื่องหนัง ช่างท�ำรองเท้า ช่างตัดผม
ช่างตัดเสื้อผ้าบุรุษ ช่างเงิน ช่างเหล็ก
ช่างเชือ่ ม เมือ่ มีหลักฐานฐานะดีกม็ กี จิ การ
เป็นของตนเอง เป็นเจ้าของโรงงานฟอก
หนัง เจ้าของโรงงานผลิตยาสูบ เจ้าของ
ร้านตัดเสื้อผ้าบุรุษ เจ้าของร้านค้าของช�ำ
เมื่อถึงรุ่นลูกรุ่นหลานก็ขยายไปสู่อาชีพ
อื่น ๆ เช่น ผู้ได้รับการศึกษาก็ไปเป็น
นักหนังสือพิมพ์ นักวิชาการ ครูอาจารย์
และข้าราชการ (วรศักดิ์ ๒๕๔๘ : ๑๕๖)
ชาวจี น แคะทางภาคกลางของไทยอยู ่
กระจายกันไปเหมือนจีนกลุ่มภาษาพูด
อื่น ๆ แต่จังหวัดที่มีชุมชนชาวจีนแคะ
เป็ น กลุ ่ ม ใหญ่ คื อ จั ง หวั ด กาญจนบุ รี
ชาวจีนแคะอีกกลุ่มหนึ่งซึ่งย้ายถิ่นฐาน
ประพิณ มโนมัยวิบูลย์
ไปทางภาคเหนือ คือกลุ่มที่ไปกับการ
สร้างทางรถไฟและถนนที่สร้างไปทาง
ภาคเหนือถึงล�ำปางในรัชสมัยพระบาท
สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดย
ไปพ�ำนักอยู่ที่ล�ำปางก่อน หลังจากนั้น
จึงขยายไปสู่จังหวัดใกล้เคียง เช่น น่าน
เชียงราย แพร่ จนจังหวัดทั้งสี่นี้มีชาวจีน
แคะชุ ม ชนใหญ่ (วรศั ก ดิ์ ๒๕๔๘ :
๑๔๖-๑๔๗)
เมื่ อ แรกอพยพมาเมื อ งไทยชาว
จีนแคะบางกลุ่มเดินทางมากับเรือของ
ชาวจี น ฮกเกี้ ย นไปขึ้ น บกที่ ท างใต้
ของไทย และไปตั้งถิ่นฐานอยู่ตามเมือง
ส�ำคัญ ๆ โดยเฉพาะที่สงขลา มีชุมชน
ชาวจี น แคะที่ ห าดใหญ่ ซึ่ ง เป็ น ชุ ม ชน
ชาวจีนแคะที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย
ชาวจี น แคะที่ ภ าคใต้ ป ระกอบอาชี พ
ท�ำสวนยางพารา เป็นเจ้าของสวนยาง
เจ้าของร้านอาหาร (วรศักดิ์ ๒๕๔๘ :
๑๕๗)
อาหารที่ ขึ้ นชื่ อ ของชาวจี น แคะ
และเป็ นที่ นิ ย มทั่ ว ไปในเมื อ งไทย คื อ
ก๋วยเตีย๋ วแคะทีใ่ ส่ลกู ชิน้ ทีเ่ ป็นเต้าหูย้ ดั ไส้
และลูกชิ้นอื่น ๆ อีกหลายอย่าง อาหาร
จานโปรดของชาวจีนแคะที่เรารู้จักกันดี
545
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
อีกหลาย ๆ อย่าง คือ เต้าหูย้ ดั ไส้ ไก่อบเกลือ
ผั ด เปรี้ ย วหวานกระเพาะหมู ห รื อ ไส้
หมูตัน ลูกชิ้นหมู เนื้อตุ๋นจีนแคะที่ใส่
เครื่ อ งในวั ว และเนื้ อ ผั ด ขิ ง หรื อ มะระ
(วรศักดิ์ ๒๕๔๘ : ๑๒๔-๑๓๒)
แม้ว่าชาวจีนแคะจะเป็นนักเดิน
ทางอพยพมาแต่อดีต มีวถิ ชี วี ติ แบบเร่รอ่ น
แต่ก็มีอัตลักษณ์ซึ่งเป็นที่ยอมรับกันใน
หมู่ชาวจีนทั่วไปว่า ชาวจีนแคะเป็นพวก
ที่ชอบเก็บตัว ใฝ่ศึกษาหาความรู้ และ
ยึดมัน่ ในจารีตประเพณีของตน เป็นต้นว่า
ประเพณีการตั้งชื่อชาวจีนแคะที่ต่างจาก
ชาวจีนกลุ่มอื่น ๆ คือ ไม่ตั้งชื่อเด็กทารก
จนกว่าจะถึงวันที่สามนับจากวั นที่ เด็ ก
ทารกคลอดจากครรภ์มารดา (วรศักดิ์
๒๕๔๘ : ๙๘, ๑๘๘)
แซ่บางแซ่เป็นแซ่เฉพาะของชาว
จีนแคะ ดังนั้นแม้จะเป็นแซ่ซึ่งไม่ค่อย
ได้ยินบ่อยมาก แต่เมื่อเอ่ยขึ้นมาก็จะรู้กัน
ในหมู่คนจีนว่าเป็นแซ่ของชาวจีนแคะ
เป็นต้นว่า แซ่ชวิ (丘 Qiū) แซ่วู (巫Wū)
แซ่ลี่ (利 Lìì) เช่นเดียวกับ แซ่ยฺหวิน
(云 Yún) และแซ่ฝู (符 Fú) ที่เอ่ยขึ้น
มาก็จะรู้กันว่าเป็นแซ่ของคนไหหล�ำ
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
Hainanese emigrant area. The native places of practically all overseas Hainanese in the northeast part of the island enclosed by
ชาวจีนไหหล�ำ
ชาวจี น ไหหล� ำ หรื อ ไห่ ห นาน
(海南 Hainán) ในภาษาจี นกลาง
ส่ ว นใหญ่ อ พยพมาจากทางตะวั น ออก
เฉียงเหนือของมณฑลไหหล�ำซึง่ เป็นเกาะ
ความที่เป็นชาวเกาะจึงมีความเชี่ยวชาญ
ด้านการประมงและการเดินเรือ นอกจาก
นีก้ ็มีความช�ำนาญด้านการเกษตร ป่าไม้
และโรงเลื่ อ ย เมื่ อ เดิ นทางมาไทยก็ ตั้ ง
ถิ่นฐานอยู่ตามชายฝั่งทะเล และที่ราบลุ่ม
ริมแม่น�้ำสายต่าง ๆ เช่น แถบปากน�้ำโพ
นครสวรรค์ บางส่วนเดินทางต่อขึน้ เหนือ
ไปท�ำป่าไม้สักในภาคเหนือ เป็นต้นว่าที่
ล�ำปาง ชุมชนไหหล�ำที่ปากน�้ำโพเป็น
ชุ ม ชนที่ ใหญ่ แ ละมี ศาลเจ้าของชาวจีน
ไหหล�ำที่เป็นที่เคารพนับถือ คือ ศาลเจ้า
the dashed line (Skinner 1957: 38)
โผ่โต้วเบี่ยว (婆主庙 Póózhu Miàào)
และศาลเจ้าแม่ทับทิม (石榴娘娘
庙Shílí iu Niáná gniang Miàoà ) ชาวไหหล�ำ
นับถือเจ้าแม่ทบั ทิม ซึง่ เป็นเทพีแห่งความ
เมตตาการุณย์ที่คอยช่วยคุ้มครองให้พ้น
จากภัยพิบัติ ก่อนลงเรือเดินทางไปเมือง
ไทย ชาวจีนไหหล�ำจะกราบไหว้ขอพร
เจ้ า แม่ ทั บ ทิ ม ให้ เดิ นทางโดยปลอดภั ย
รอดพ้นจากภัยพิบัติตลอดการเดินทาง
เมื่อถึงเมืองไทยแล้ว ยังสร้างศาลเจ้าแม่
ทับทิมขึ้นเป็นที่กราบไหว้บูชาและเป็น
ที่พึ่งทางใจ ศาลเจ้าแม่ทับทิมของชาว
ไหหล�ำที่เก่าและใหญ่ที่สุดในเมืองไทย
คือ ศาลเจ้าแม่ทบั ทิมทีส่ ามเสน (วิลาสวงศ์
๒๕๔๘ : ๒๔๐-๒๔๑)
546
ในระยะแรก ชาวจี น ไหหล� ำ ที่
อพยพมานั้น มี ฐ านะยากจน ไม่ มี วิ ช า
ความรู้อื่นนอกจากการท�ำเกษตร จึงมัก
ประกอบอาชีพที่ใช้แรงงาน และได้รวม
ตัวกันเพือ่ ช่วยเหลือสงเคราะห์กนั ในกลุม่
คนของตนเอง เช่นเดียวกับชาวจีนอพยพ
กลุ่มแต้จิ๋วและฮกเกี้ยน ชาวจีนไหหล�ำ
ผู้ประกอบอาชีพที่ใช้แรงงานได้รวมตัว
กันเป็นสมาคมเข่งดาว (琼岛会所
Qióóng Dao Huììsuo) ส่วนผู้ที่ประกอบ
อาชีพด้านร้านอาหาร โรงแรมและงาน
บริการในภัตตาคารและโรงแรมก็รวม
ตัวกันเป็นสมาคมวุ้ยบ่วนเต้ (会文社
Huììwéén Shèè) สมาคมทั้งสองนีจ้ ะช่วย
เหลือสงเคราะห์ชาวจีนไหหล�ำที่เพิ่งเดิน
ทางมาถึงเมืองไทยในด้านต่าง ๆ โดย
ชุมชนจีนในประเทศไทย : หลากหลายส�ำเนียงจีน

เฉพาะสมาคมวุย้ บ่วนเต้จะช่วยเหลือตัง้ แต่
การหาที่พ�ำนัก การเรียนรู้อาชีพ และ
หางานให้ท�ำในลักษณะระบบอุปถัมภ์
สมาคมทั้งสองนี้ได้รวมเข้าด้วยกันเป็น
สมาคมไหหน�ำแห่งประเทศไทย (泰国
海南会馆 Tààiguóó Haináná Huìgì uan)
หลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ (วิลาสวงศ์
๒๕๔๘ : ๒๔๐)
ชาวจีนไหหล�ำที่มีความถนัดเรื่อง
ท�ำอาหารได้ท�ำอาหารไหหล�ำขายจนเป็น
ที่รู้จักทั่วไป อาหารไหหล�ำซึ่งเป็นที่นิยม
กันมากทัง้ ในชุมชนจีนเองและชุมชนไทย
คือ ข้าวมันไก่ ขนมจีนไหหล�ำ จับฉ่าย
ไหหล�ำ ข้าวต้มไหหล�ำซึ่งเป็นข้าวต้ม
เนื้อที่แก่พริกไทยและขิง ซาลาเปาไส้ถั่ว
และขนมบัวะเกีย่ (糕子 gāozi) เนือ่ งจาก
พ่ อ ครั ว ไหหล� ำ รุ ่ น แรก ๆ มั ก ท� ำ งาน
เป็นพ่อครัวตามบ้านชาวตะวันตกแถบ
บางรัก สาทร และสีลม จึงมีความช�ำนาญ
ในการปรุงอาหารฝรัง่ ด้วย พ่อครัวเหล่านี้
เมือ่ มีฐานะจนสามารถมีกจิ การร้านอาหาร
ของตนเองก็ได้น�ำความรู้ใหม่ ๆ ในการ
ท�ำอาหารฝรั่งมาประยุกต์ท�ำเป็นอาหาร
ฝรั่งแบบไหหล�ำ จนเป็นที่นิยมของลูกค้า
ที่ขึ้นชื่อคือ เนื้ออบและซีเต๊ก (Steak) ที่
น�ำเนื้อบดมาทอดราดเกรวี่ (วิลาสวงศ์
๒๕๔๘ : ๒๔๒)
ประพิณ มโนมัยวิบูลย์
นอกจากนี้ ชาวจีนไหหล�ำยังถนัด
ในการประกอบอาชีพอื่น ๆ เช่น เป็นช่าง
ตัดเสื้อบุรุษ ช่างทอง ช่างท�ำเครื่องเรือน
และเป็นเจ้าของกิจการต่าง ๆ เช่น โรงเลือ่ ย
โรงแรม โรงน�้ำแข็ง ร้านกาแฟ
ศิ ล ปะการแสดงของชาวจี น
ไหหล�ำที่มีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับหุ่น
กระบอกไทย คือ หุน่ ไหหล�ำ ซึง่ จัดแสดง
กันในงานเทศกาลประจ�ำปีที่ศาลเจ้าแม่
ทับทิม หรือบางคราก็จัดแสดงเป็นการ
แก้บนในหมู่ชาวจีนไหหล�ำ หุ่นไหหล�ำ
โดยทั่วไปจะแสดงเรื่องชีวิตรัก โศก แต่
มักลงเอยด้วยความสุข เช่น เรือ่ งชายหนุม่
ที่เดินทางไปสอบจอหงวน ท่วงท�ำนอง
เพลงที่เล่นประกอบจะอ่อนหวานและ
นิยมใช้เครื่องดนตรีประเภทซอสองสาย
ปี่ ฆ้อง และกลอง (วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ :
๒๔๓)
ความสัมพันธ์ของหุ่นไหหล�ำกับ
หุน่ กระบอกไทยนัน้ จักรพันธุ์ โปษยกฤต
ได้กล่าวไว้เมื่อเล่าถึงประวัติความเป็น
มาของหุ่นกระบอกไทยว่า ในรัชสมัย
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูห่ วั
ทีจ่ งั หวัดนครสวรรค์ มีชาวอ�ำเภอโกรกพระ
คนหนึง่ ชื่อ นายเหน่ง นายเหน่งผู้นี้ได้ไป
เห็นการแสดงหุน่ ไหหล�ำ มีความชืน่ ชอบ
จึงได้แกะหุ่นที่มีหัวหุ่นแบบไทย แต่ตัว
547
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
หุ่นมีกระบอกเป็นแกนเลียนแบบไหหล�ำ
เวลาแสดงหุน่ นายเหน่งเป็นผูร้ อ้ งและเชิด
หุ่นเอง นายเหน่งมีเพื่อนชื่อตาตัด ที่เคย
เชิดหุ่นอยู่กับนายเหน่ง แต่ภายหลังแยก
ตัวไปตัง้ คณะหุน่ ของตนเองทีบ่ า้ นเดิมใน
จังหวัดพิจติ ร ตัง้ ชือ่ คณะหุน่ ว่า คณะตาตัด
ใน พ.ศ. ๒๔๓๕ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์
เธอ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ เสด็จไป
ทรงตรวจราชการหัวเมืองภาคเหนือ ใน
ครั้งนัน้ หม่อมราชวงศ์เถาะ พยัคฆเสนา
ซึ่งเป็นพี่เลี้ยงพระโอรสเสด็จในกรมฯ
ซึ่งตามเสด็จไปด้วย ได้เห็นการแสดง
หุ ่ นกระบอกของคณะตาตั ด ที่ ผู ้ ส� ำ เร็ จ
ราชการเมืองสุโขทัยจัดหามาแสดงให้
ชม หม่อมราชวงศ์เถาะเกิดติดใจคิดจะ
เล่นหุ่นกระบอกบ้าง และได้ทูลขอเงิน
จากสมเด็ จ พระเจ้ า บรมวงศ์ เ ธอ กรม
พระยาด�ำรงราชานุภาพ เพื่อน�ำไปท�ำหุ่น
กระบอก ดังนัน้ ประมาณ พ.ศ. ๒๔๓๖
จึงเกิดหุ่นกระบอกที่เรียกว่า หุ่นคุณเถาะ
ที่กรุงเทพฯ (วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๒๔๓)
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
Cantonese emigrant area. The native places of practically all overseas Cantonese are in the delta area
enclosed by the dashed line (Skinner 1957: 34)
ชาวจีนกวางตุ้ง
ชาวจีนกลุ่มแรก ๆ ที่เดินทางมา
เมืองไทยคือ ชาวจีนฮกเกี้ยน (福建
Fújiàn ) และชาวจี นกวางตุ ้ ง ( 广东
Guangdōng) โดยเดินทางมาค้าขายตั้งแต่
สมัยอยุธยา เพราะทั้งมณฑลกวางตุ้งและ
ฮกเกี้ยนเป็นมณฑลที่ติดทะเลจีนใต้ จึง
ช�ำนาญการเดินเรือและเดินเรือออกนอก
ประเทศได้สะดวก เส้นทางเรือที่ชาวจีน
กวางตุ้งเดินทางมาเมืองไทยนัน้ เป็นเส้น
ทางเดียวกับชาวจีนแต้จิ๋ว และมาขึ้นบก
ตามหัวเมืองใหญ่และเมืองในภาคกลาง
ชาวจีนกวางตุ้งในสมัยแรกที่มาค้าขายได้
ตั้งถิ่นฐานอยู่ในตัวเมืองอยุธยา และตาม
เมืองในภาคกลางตามชายฝั่งทะเลอ่าว
ไทย ต่อมาในช่วงหลังสงครามโลกครั้ง
ที่ ๑ และครั้งที่ ๒ เมื่อพรรคก๊กมินตั๋ง
พ่ายพรรคคอมมิวนิสต์ ชาวจีนกวางตุ้งก็
อพยพมาเมืองไทยเป็นระลอกใหญ่
(ยุวดี ๒๕๔๓ : ๓๓)
ชาวจีนกวางตุ้งเมื่อแรกอพยพมา
เมื อ งไทยมั ก ประกอบอาชี พ ที่ ต นถนัด
ตามที่เคยท�ำเมื่ออยู่เมืองจีน ประเภทงาน
ช่างหรืองานฝีมือ โดยเฉพาะด้านการท�ำ
อาหาร ในระยะแรกชาวจีนกวางตุง้ จึงมัก
ประกอบอาชีพการท�ำอาหาร และงานช่าง
กลึงซึง่ เป็นงานฝีมอื ทีท่ ำ� ครัง้ ทีอ่ ยูก่ วางตุง้
ซึ่งเป็นเมืองท่าส�ำคัญของจีนทางใต้ที่มี
อู่เรือและมีการสร้างซ่อมเรือ เช่น การ
ประกอบเรือ บ�ำรุงรักษาและซ่อมแซม
เรือ ชาวจีนกวางตุง้ จึงช�ำนาญงานช่างกลึง
ตัง้ แต่งานด้านหล่อโลหะ งานเชือ่ มโลหะ
งานประกอบและขึ้นรูป ชาวจีนกวางตุ้ง
ที่ ถ นัด งานกลึ ง มั ก เป็ น แรงงานรั บ จ้ า ง
ตามอู ่ เรื อ ของฝรั่ ง ที่ เ ข้ า มาเปิ ด กิ จ การ
อู ่ เ รื อ ริ ม แม่ น�้ ำ เจ้ า พระยาตามถนน
เจริญกรุงในสมัยต้นรัตนโกสินทร์ ดังนัน้
ชาวจีนกวางตุ้งจึงมักตั้งบ้านเรือนแถว
ถนนสาทร บางรัก ตรอกซุง ตรอกไก่
548
ต่อมาเมื่องานอู่เรือลดน้อยลง ชาวจีน
กวางตุ้งก็ใช้ฝีมือช่างกลึงไปรับงานกลึง
จากโรงงานอุตสาหกรรมและโรงสีทตี่ อ้ ง
ใช้เครือ่ งจักรกล หลายคนใช้ความช�ำนาญ
งานกลึงจนประสบความส�ำเร็จมีโรงกลึง
เป็นของตนเอง และมีชาวจีนกวางตุง้ ด้วย
กันประกอบอาชีพช่างกลึงตาม จนเป็น
อาชีพเฉพาะในกลุ่มชาวจีนกวางตุ้ง (ยุวดี
๒๕๔๓ : ๖๓-๖๕)
ชาวจีนกวางตุ้งเป็นคนที่ถนัดด้าน
ช่าง งานฝีมือ และน� ำความสันทัดทั้ง
๒ ด้านนี้มาใช้ในการปรุงอาหาร จนเป็น
ที่ยอมรับว่าอาหารกวางตุ้งนั้นเป็นเลิศ
เรื่องรสชาติ ดังค�ำกล่าวในหมู่ชาวจีนว่า
“อาหารการกิ นต้ อ งที่ ก วางโจว ที่ อ ยู ่
อาศัยต้องที่หังโจว หากจะมีเมียต้องที่
ซูโจว เมื่อจะตายต้องไปหลิ่วโจว” (食
在广州, 居在杭州, 娶在
苏州, 死在柳州)
ชุมชนจีนในประเทศไทย : หลากหลายส�ำเนียงจีน

การประกอบอาชี พ ด้ า นอาหาร
จึงเป็นอาชีพหลักอีกอาชีพหนึง่ ของชาว
จีนกวางตุ้ง และหลายคนกลายเป็นคน
มีฐานะจนเป็นเจ้าของกิจการร้านอาหาร
และภัตตาคารซึง่ ได้รบั ความนิยมจากชาว
กรุงเทพฯ เช่น อาหารกวางตุ้งประเภท
ติ่มซ�ำ โจ๊ก บะหมี่กวางตุ้ง และน�ำเครื่อง
ปรุงใหม่ ๆ เข้ามา ท�ำให้คนไทยรู้จักซีอิ๊ว
ขาว เต้าเจีย้ ว และน�ำ้ มันหอย โรงงานซีอวิ๊
ขาวที่ตั้งขึ้นแห่งแรกเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๕ ที่
แถวสะพานขาว ซึ่งยังเป็นแถบชานกรุง
ในสมั ย นั้น ก็ เป็ นของชาวจี นกวางตุ ้ ง
(ยุวดี ๒๕๔๓ : ๘๘-๙๐)
ชาวจีนอพยพที่เข้ามาที่เมืองไทย
หากคิดอัตราร้อยละในกลุ่มของตนแล้ว
หญิงชาวกวางตุ้งมีจ�ำนวนมากกว่ากลุ่ม
ส�ำเนียงภาษาอื่น คือ ประมาณร้อยละ
๒๐ ของจ�ำนวนชายชาวกวางตุ้ง โดย
เดิ นทางเข้ า มาค่ อ นข้ า งมากในรั ช สมั ย
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูห่ วั
เมือ่ การคมนาคมและสาธารณูปโภคขยาย
ตัวอย่างมาก จนต้องมีการน�ำเข้าแรงงาน
กุลีชาวจีนมาท�ำงานด้านการขุดคูคลอง
สร้างถนน ทางรถไฟ และอาคารบ้านเรือน
เนื่ อ งจากแรงงานทั้ ง หมดเป็ นชายและ
ชาวจี น อพยพประมาณร้ อ ยละ ๙๐ ก็
เป็ น ชาย (ดั ง ปรากฏในการส� ำ รวจ
ส�ำมะโนครัว พ.ศ. ๒๔๕๒ สมัยรัชกาล
ที่ ๕ ในตารางหน้า ๒๓) จึงมีการน�ำหญิง
ชาวกวางตุ้งเข้ามาค้าประเวณี๒ ในโรงน�้ำ
ชาบริเวณตรอกข้างโรงภาพยนตร์โอเดียน
และโรงพยาบาลเทียนฟ้าปัจจุบนั ไปจนถึง
๒
เนื่องจากมณฑลกวางตุ้งเป็นมณฑลที่มีเมืองท่าส�ำคัญ จึงมีสถานเริงรมย์อยู่ทั่วไป และเมื่อจีนพ่ายแพ้ในสงครามฝิ่นอีกเป็นครั้งที่ ๒ จนต้องลงนามในสนธิ
สัญญาเทียนสินใน พ.ศ. ๒๔๐๑ ทีี่ท�ำให้รัฐบาลจีนต้องยอมเปิดซัวเถาเป็นเมืองท่าเสรี และต้องยอมให้พลเมืองโดยเฉพาะชายฉกรรจ์จีน เดินทางออกไปรับจ้างเป็น
แรงงานนอกประเทศที่ขาดแคลนแรงงานในอาณานิคมของชาติตะวันตก สภาพสังคมจีนจึงเปลี่ยนไปจากเดิม หญิงชาวกวางตุ้งที่ต้องดิ้นรนเพื่อความอยู่รอด จึงต้อง
หันมาขายบริการ (ยุวดี ตันสกุลรุ่งเรือง ๒๕๔๓ : ๑๒๖-๑๒๗)
ประพิณ มโนมัยวิบูลย์
วัดเกาะหรือวัดสัมพันธวงศ์ เวลาแขกมา
ใช้บริการ ก็จะชงน�้ำชาไว้บริการพร้อม
ขนม ดังนัน้ จึงเรียกหญิงเหล่านีว้ า่ “ผูห้ ญิง
หย�ำฉ่า 饮茶女 yǐnchá nǚ” (ยุวดี
๒๕๔๓ : ๑๓๓-๑๓๔)
หญิงชาวกวางตุ้งบางส่วนอพยพ
เข้ามาท�ำงานรับจ้างเป็นลูกมือช่วยงาน
บ้านในบ้านของนักธุรกิจโพ้นทะเล ซึ่ง
เป็นที่นิยมและผูกขาดอยู่ในวงหญิงชาว
กวางตุ้งที่เรียกอาชีพนี้ว่า “อาส�ำ 阿三
ā sān” ซึ่งหมายถึงอาชีพแม่บ้าน อาส�ำที่
ช�ำนาญงานต้องดูแลความเรียบร้อยและ
การท�ำงานของคนรับใช้ทั้งหมดในบ้าน
ของผู้เป็นนาย ที่ส�ำคัญคือต้องมีฝีมือการ
ปรุงอาหาร เพราะอาหารประจ�ำวันและ
งานเลี้ยงต่าง ๆ ที่จัดขึ้นในบ้านล้วนอยู่
ในความรับผิดชอบของอาส�ำ อย่างไร
ก็ตามหลังจากผูอ้ พยพรุน่ แรก ๆ แล้ว ก็ไม่
เป็นอาชีพที่นิยมของหญิงชาวกวางตุ้งอีก
นอกจากนีอ้ าชีพทีห่ ญิงชาวกวางตุง้ มักท�ำ
เป็นงานส่วนตัวโดยอาศัยฝีมือเฉพาะตน
ก็มีงานชุนผ้า งานสอยชายผ้ากางเกงแพร
และการดึงหน้าด้วยเชือก (ยุวดี ๒๕๔๓ :
๖๐-๖๑)
ชาวจีนฮกเกี้ยน
ชาวจีนฮกเกี้ยน ซึ่งเรียกตนเองว่า
ฮกเกี้ยนหลัง (福建人 Fújiàn rén)
อยู ่ ใ นมณฑลติ ด ทะเลแถบตะวั น ออก
เฉีย งใต้ ข องจี น จึ ง มี ค วามช� ำ นาญใน
การเดิ น เรื อ และได้ เดิ น เรื อ มาค้ า ขาย
ตั้งแต่สมัยอยุธยา จดหมายเหตุวัน วลิต
549
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
(Van Vliet) ระบุว่า พ่อค้าส�ำเภาจีน
กลุ่มแรก ๆ ที่เข้ามาค้าขายที่สยามนั้น
มาจากเมืองท่าใหญ่ของมณฑลฮกเกี้ยน
คือ เอ้หมึง (厦门 Xiàmén) ชาวจีน
ที่ตั้งถิ่นฐานที่กรุงศรีอยุธยามักตั้งบ้าน
เรือนที่ย่านในไก่ ย่านป้อมเพชร และ
แพหน้ า วั ด พนั ญ เชิ ง ประกอบอาชี พ
เป็นพ่อค้า ช่างฝีมือ เกษตรกรเลี้ยงหมู
นักแสดงงิ้ว แพทย์จีน และรับราชการ
(วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๗๑)
มี ห ลั ก ฐานว่ า ชาวจี น ฮกเกี้ ย น
เดินทางมาเมืองไทยด้วยเรือส�ำเภาที่หัว
เรื อ เป็ น สี เ ขี ย ว หรื อ แชเถ่ า จุ ๊ ง โดย
ออกเดินทางจากท่าเรือเอ้หมึงที่มณฑล
ฮกเกีย้ นแล่นผ่านทะเลจีนใต้เข้าสูอ่ า่ วไทย
บางส่วนขึ้นฝั่งที่หัวเมืองชายทะเลแถบ
ตะวันออกของไทยและตัง้ ถิน่ ฐานทีต่ ราด
จันทบุรี ระยอง ชลบุรี ฉะเชิงเทราและ
แถบลุ่มน�้ำเจ้าพระยา บางส่วนเดินเรือ
ต่อไปทางใต้เลียบชายฝั่งทะเลตะวันออก
และคาบสมุทรมลายู ดังนัน้ จึงมีชาวจีน
ฮกเกี้ ย นตั้ ง ถิ่ นฐานอยู ่ ที่ ร ะนอง ภู เ ก็ ต
นครศรี ธ รรมราช สงขลา ยะลาและ
ปัตตานี (วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๒๓๒)
ในสมั ย ธนบุ รี ชาวจี น ฮกเกี้ ย น
บางส่ ว นที่ จั นทบุ รี ได้ ย ้ า ยถิ่ นฐานมาที่
กรุงธนบุรี เพราะติดตามสมเด็จพระเจ้า
ตากสินมหาราชมาสร้างกรุงธนบุรี หลัง
จากทีไ่ ด้ชว่ ยพระองค์ในการสูร้ บกับพม่า
(วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๒๓๒) และได้มชี าว
จีนฮกเกี้ยนเข้ารับราชการเป็นจ�ำนวนไม่
น้อยเช่นเดียวกับในสมัยอยุธยา จนมีความ
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

Teochiu, Hakka, and Hokkien emigrant areas (Skinner 1957: 36)

เจริญก้าวหน้าในหน้าที่ราชการ ได้เป็น
ขุนนางผู้ใหญ่ เช่น จีนเหยียง (ต้นตระกูล
ณ สงขลา) ได้ ย ศต� ำ แหน่ ง เป็ น หลวง
สุ ว รรณคี รี ส มบั ติ ผู ้ ว ่ า ราชการสงขลา
ในสมัยธนบุรี บุตรชาย (บุญหุ้ย) ได้ยศ
ต�ำแหน่งเป็นเจ้าพระยาอินทคิรีศรีสมุทร
สงครามฯ ในสมัยรัชกาลที่ ๑ และลูกหลาน
หลายคนของจีนเหยียงได้รับการแต่งตั้ง
เป็นผู้ส�ำเร็จราชการเมืองสงขลาสืบต่อมา
ชาวจีนฮกเกี้ยนที่ช่วยงานราชการจนได้
ยศต�ำแหน่งอีกผูห้ นึง่ คือ หลวงรัตนเศรษฐี
(คอซู้เจียง 许泗漳 Xu Sìzhāng ซึ่ง
เป็นต้นตระกูล ณ ระนอง) ในรัชกาลที่ ๓
และเจริญก้าวหน้าในหน้าทีร่ าชการจนใน
สมัยรัชกาลที่ ๕ ได้รบั ยศเป็นพระยาด�ำรง
สุจริตมหิศรภักดี นอกจากนี้ลูกอีกหลาย
คนก็ได้ยศต�ำแหน่งเป็นพระยา ผู้ส�ำเร็จ
ราชการเมืองระนอง หลังสวน ตรัง ชุมพร
และมณฑลภู เ ก็ ต (มั ล ลิ ก า ๒๕๑๘ :
๒๑๗-๒๑๘)๓
เมือ่ ตลาดโลกมีความต้องการดีบกุ
อย่างมาก เพราะมีการค้นพบว่าเหล็กเมื่อ
เคลือบดีบุกแล้วสามารถป้องกันสนิมได้
จึงมีชาวจีนฮกเกีย้ นพากันอพยพจากปีนงั
เข้ า มาที่ ภ าคใต้ ข องไทยซึ่ ง อุ ด มด้ ว ย
แร่ ดี บุ ก โดยผู ้ ที่ มี ฐ านะก็ ม าเป็ นนาย
เหมืองท�ำเหมืองดีบกุ ผูท้ ไี่ ม่มเี งินทองก็มา
ท�ำงานเป็นกุลเี หมืองแร่ มีการชักชวนชาว
จีนฮกเกี้ยนด้วยกันเข้ามาเป็นกุลีเหมือง
จนมี ก ารอพยพเข้ า มาเป็ นจ� ำ นวนมาก
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า
เจ้ า อยู ่ หั ว และพระบาทสมเด็ จ พระ-
จอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หลายคนได้ไต่เต้าจน
ได้ เป็ นนายอากรสิ นค้ า และเจ้ า เมื อ ง
(วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๒๓๒)

๓
จากการศึกษาส�ำเนียงภาษาจีนของชื่อบุคคลและชื่อสถานที่ใน สามก๊ก ฉบับเจ้าพระยาพระคลัง (หน) พบว่าชื่อทุกชื่อออกเสียงตามภาษาถิ่นฮกเกี้ยน ส�ำเนียง
เอ้หมึง (ประพิณ มโนมัยวิบูลย์ ๒๕๑๐) ทัั้งนี้ คงเป็นเพราะชาวจีนฮกเกี้ยนเป็นกลุ่มที่รับราชการต่อเนื่องมาตั้งแต่สมัยอยุธยาถึงสมัยรัตนโกสินทร์ ดังที่กล่าวข้างต้น
(วิลาสวงศ์ พงศะบุตร และประพิณ มโนมัยวิบูลย์ ๒๕๔๘ : ๒๓๓)

ชุมชนจีนในประเทศไทย : หลากหลายส�ำเนียงจีน
550

ชาวจีนฮกเกี้ยนมักตั้งถิ่นฐานอยู่
รวมกันเป็นชุมชนฮกเกี้ยน สร้างบ้าน
ชั้ น เดี ย วที่ เรี ย กกั น ว่ า “บ้ า นตึ ก ดิ น ” ๔
เหมือนบ้านที่เคยอยู่อาศัยที่เมืองจีน เมื่อ
ชุมชนใหญ่ขนึ้ ก็มกี ารสร้างศาลเจ้า เพือ่ ใช้
ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาและเป็นที่
พบปะกัน ชาวจีนฮกเกี้ยนเมื่อแรกอพยพ
มาส่วนใหญ่จะยากจน ต้องมาขายแรงงาน
เป็นกุลีเหมือง หรือเป็นลูกจ้าง ท�ำการค้า
ที่ไม่ต้องใช้ทุนรอนมาก เช่น จับปลาขาย
เผาถ่านขาย ท�ำสวนผลไม้หรือสวนยาง
ด้วยความที่เป็นคนขยัน อดทน อุตสาหะ
และเข้ า ใจหาช่ อ งทางท� ำ มาหากิ นด้ ว ย
การน�ำเข้าสินค้าจากปีนงั มาขายที่ฝั่งไทย
ซึ่งเป็นการค้าขายที่ท�ำรายได้ค่อนข้างดี
จึงค่อย ๆ เก็บหอมรอมริบจนตั้งตัวได้
เป็นเจ้าของกิจการการค้า เจ้าของโรงงาน
เจ้าของเหมือง ลูกหลานของชาวฮกเกี้ยน
อพยพรุ ่ น แรกนี้ ที่ เ กิ ด ในแผ่ นดิ น ไทย
และเป็นฮกเกี้ยนบ่าบ่า๕ ปัจจุบันยังคงท�ำ
กิจการค้าเป็นส่วนใหญ่ เช่นกิจการสวน
ยางพารา และการประมง ธุรกิจการท่อง
เที่ยว การโรงแรม ร้านอาหาร และร้าน
ขายใบชา (วิลาสวงศ์ ๒๕๔๘ : ๒๓๓-
๒๓๔) มณฑลฮกเกี้ยนเป็นมณฑลที่มีชื่อ
เสียงเรื่องชา โดยเฉพาะชากวนอิมเหล็ก
(铁观音 Tiěguānyīn) ซึง่ เป็นชาอูหลง
(乌龙 Wūlóóng) ชนิดหนึง่
๔
บ้านตึกดินสร้างด้วยดินที่ผสมกับวัสดุซึ่งท�ำให้ดินยึดตัว แล้วน�ำมากระทุ้งให้เรียบเพื่อท�ำเป็นพื้นเรือนและฝาผนังบ้าน และใช้กระเบื้องดินเผามุงเป็นหลังคา
(วิลาสวงศ์ พงศะบุตร และประพิณ มโนมัยวิบูลย์ ๒๕๔๘ : ๒๓๓)
๕
ชาวจีนฮกเกีย้ นเรียกรุน่ ลูกรุน่ หลานซึง่ เกิดต่างแดนว่า ฮกเกีย้ นบ่าบ่า ไม่วา่ จะถือก�ำเนิดจากพ่อแม่ทเี่ ป็นชาวฮกเกีย้ น หรือจากพ่อชาวฮกเกีย้ นทีแ่ ต่งกับหญิงไทย
(วิลาสวงศ์ พงศะบุตร และประพิณ มโนมัยวิบูลย์ ๒๕๔๘ : ๒๓๔)
ประพิณ มโนมัยวิบูลย์
บรรณานุกรม
ประพิณ มโนมัยวิบูลย์. ๒๕๑๐. สามก๊ก:
การศึกษาเปรียบเทียบ. วิทยานิพนธ์
ปริ ญ ญามหาบั ณ ฑิ ต จุ ฬ าลงกรณ์
มหาวิทยาลัย.
ปราณี กายอรุณสุทธิ.์ ๒๕๒๖. ค�ำยืมภาษา
จีนในภาษาไทยปัจจุบนั . วิทยานิพนธ์
ปริ ญ ญามหาบั ณ ฑิ ต จุ ฬ าลงกรณ์
มหาวิทยาลัย.
มัลลิกา เรืองระพี. ๒๕๑๘. บทบาทของ
ชาวจีนในด้านเศรษฐกิจ สังคม และ
ศิลปกรรมไทย สมัยรัชกาลที่ ๑ ถึง
รัชกาลที่ ๔ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์.
วิ ท ยานิ พ นธ์ ป ริ ญ ญามหาบั ณ ฑิ ต
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ยุวดี ต้นสกุลรุ่งเรือง. ๒๕๔๓. จากอาส�ำ
ถึงหย�ำฉ่า : ต�ำนานคนกวางตุ้งสยาม.
กรุงเทพฯ : ร้านนายอินทร์.
วรศักดิ์ มหัทธโนบล. ๒๕๔๖. คือ “ฮากกา”
คือ “จีนแคะ”. กรุงเทพฯ : มติชน.
551
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
วิลาสวงศ์ พงศะบุตร และประพิณ มโนมัย
วิบูลย์. ๒๕๔๘. บรรณาธิการ. จาก
ฮวงโหสูเ่ จ้าพระยา. กรุงเทพฯ : บริษทั
อั ม ริ น ทร์ พ ริ้ น ติ้ ง แอนด์ พั บ ลิ ช ชิ่ ง
จ�ำกัด (มหาชน).
สถาบันเอเชียศึกษา. ๒๕๓๔. ชาวจีนแต้จวิ๋
ในประเทศไทยและในภูมิล�ำเนาเดิม
ที่ เฉาซั น . กรุ ง เทพฯ : โรงพิ ม พ์
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
Area Hand book for Thailand. Washington
D.C.: US Government Printing
Offfiifice, 1968.
Skinner, G. William. 1957. Chinese
Society in Thailand: an Analytical
History. Ithaca, New York: Cornell
University Press.
Skinner, G. William. 1958. Leadership
and Power in the Chinese Community
of Thailand. Ithaca, New York:
Cornell University Press.
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

Abstract Chinese Communities in Thailand: Variety of Chinese Dialects

Prapin Manomaivibool
Associate Fellow of the Academy of Arts, The Royal Institute, Thailand

Chinese people stated coming to Thailand in the Sukhothai Period. Most of them
ware merchants transporting goods on board their junks for trading, In the Ayutthaya Period
some Chinese traders settled in Ayutthaya and played a role in the Thai junk trade. In the Thon
Buri Period a large number of Chinese came to trade and reside in Thailand. The Chinese who
had settled in Thailand from the Thon Buri to the Rattanakosin Periods usually came from Guangdong,
Fujian and Hainan provinces.

Chinese communities in Thailand can be divided into five groups according to the dialects
they speak, namely Teochew, Hokkien, Hakka, Cantonese, and Hainanese. Among these five groups,
the Hokkiens and Cantonese came to Thailand in the Ayutthaya Period. But after the fail of Ayutthaya
to the Early Rattanakosin Period a large number of Teochew Chinese migrated until they formed the
biggest group in Bangkok, followed by Hainanese and Hakkas.

Key words : Chinese communities in Thailand, Teochew, Hokkien, Hakka, Cantonese, Hainanese

ชุมชนจีนในประเทศไทย : หลากหลายส�ำเนียงจีน
552
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

เรื่องยุ่ง ๆ เกี่ยวกับอักษรควบ*
นววรรณ พันธุเมธา
ราชบัณฑิต ส�ำนักศิลปกรรม
ราชบัณฑิตยสถาน

บทคัดย่อ

บทความนี้เสนอปัญหาบางประการเกี่ยวกับอักษรควบ ดังนี้
๑. อักษรควบในค�ำบางค�ำออกเสียงไม่ควบกล�้ำ
๒. ค�ำที่มีอักษรควบบางค�ำไม่น่าจะเขียนเช่นนั้น เพราะค�ำเดิมไม่มีเสียงควบกล�้ำ
๓. ค�ำที่มีอักษรควบบางค�ำเคยออกเสียงไม่ควบกล�้ำ
๔. ค�ำที่เขียนต่างกันในปัจจุบัน คือเขียนโดยมีอักษรควบและไม่มีอักษรควบ แต่เดิมเป็นค�ำเดียวกัน
๕. ค�ำที่ปัจจุบันไม่ออกเสียงควบกล�้ำ ในอดีตอาจจะเคยออกเสียงควบกล�้ำ

ค�ำส�ำคัญ : อักษรควบ, เสียงควบกล�้ำ

ในหนังสือหลักภาษาไทย พระยา พยัญชนะที่ประสมกับตัว ร, ล, ว นอกจากเรื่องอักษรควบไม่ออก

อุปกิตศิลปสารกล่าวถึงอักษรควบว่า
(๒) อักษรควบ คือพยัญชนะที่
ควบกับตัว ร, ล, ว มีเสียงกล�้ำเป็นสระ
เดียวกัน มี ๒ อย่าง คือ (ก) อักษรควบแท้
ได้แก่ อักษรควบที่ออกเสียงพยัญชนะ
ทั้ง ๒ ตัว เช่น กรู, กลด, กว่า ฯลฯ (ข)
อักษรควบไม่แท้ ได้แก่ อักษรควบทีอ่ อก
เสียงแต่ตัวหน้าตัวเดียวบ้าง ออกเสียง
กลายเป็นตัวอื่นไปบ้าง เช่น จริง, สรวม,
ไซร้, ทราบ, ทรง,ทราม, ทราย เป็นต้น...
นี้ ถ้าอ่านเป็นเสียง ๒ พยางค์ ก็ไม่นับว่า
เป็นอักษรควบ เช่น อร่อย อ่าน อะ-หร่อย,
ตลาด อ่าน ตะ-หลาด, ตวาด อ่าน ตะ-หวาด...
(อุปกิตศิลปสาร, ๒๕๑๑ : ๒๑)
การที่พระยาอุปกิตศิลปสารแบ่ง
อักษรควบเป็นอักษรควบแท้และอักษร
ควบไม่แท้๑ แสดงว่าท่านได้เห็นปัญหา
แล้วว่า มีอกั ษรควบทีไ่ ม่ได้ออกเสียงควบ
กล�้ำตามรูปเขียน อักษรควบเช่นนี้ท่าน
เรียกว่าอักษรควบไม่แท้
เสียงควบกล�้ำแล้ว ยังมีปัญหาเกี่ยวกับ
ค�ำที่มีอักษรควบอีกหลายปัญหา ดังจะ
ประมวลมาต่อไปนี้
๑. ค�ำทีเ่ ขียนอย่างอักษรควบ แต่
ไม่ออกเสียงควบกล�้ำ
๒. ค�ำทีเ่ ขียนอย่างอักษรควบ แต่
ไม่น่าจะเป็นอักษรควบ
๓. ค�ำทีป่ จั จุบนั ออกเสียงควบกล�ำ้
แต่น่าจะเคยออกเสียงไม่ควบกล�้ำ

*
บทความนี้ปรับปรุงจากการบรรยายผลงานทางวิชาการในที่ประชุมส�ำนักศิลปกรรม เมื่อวันที่ ๒ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๒
๑
เดิมพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) เรียก อักษรควบว่า อักษรประโยค ท่านเขียนไว้ว่า
วิธีประสมอักษรใช้ในค�ำภาษาไทยแต่เพียงอักษรสูงน�ำอักษรต�่ำ ดังแจกมาในวาหนิติ์นิกรนั้น ก็ยังหาภอที่จะใช้ในค�ำภาษาไทยไม่ ต้องจัดตัว (ร ล ว)
ประสมกับอักษรที่ควรจะประสมกันได้ สองอักษรร่วมสะระกันเป็นค�ำเดียว ตั้งชื่อว่า อักษรประโยค...
(ศรีสุนทรโวหาร, ๒๕๑๔ : ๑๙๓)
ค�ำว่าอักษรควบอาจเป็นค�ำที่พระยาอุปกิตศิลปสารใช้ตามผู้เขียนหนังสือ สยามไวยากรณ์ แต่ค�ำว่าอักษรควบแท้และอักษรควบไม่แท้อาจเป็นค�ำที่ท่านคิดขึ้นเอง

นววรรณ พันธุเมธา
553
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

๔. ค�ำทีแ่ ยกเขียนเป็น ๒ แบบ คือ ค�ำที่จะกล่าวถึงมี ๒ กลุ่มคือ ปลัก ปล เป็นอักษรควบ

เขียนอย่างอักษรควบและไม่ใช่อกั ษรควบ
๕. ค� ำ ที่ ป ั จ จุ บั น ไม่ อ อกเสี ย ง
ควบกล�้ำ แต่อาจจะเคยออกเสียงควบกล�้ำ
ค�ำทีเ่ ขียนอย่างอักษรควบ แต่ไม่ออกเสียง
ควบกล�้ำ
๑) ค�ำทีแ่ ท้จริงไม่ได้มอี กั ษรควบ
๒) ค�ำที่มีอักษรควบไม่แท้
๑) ค�ำที่แท้จริงไม่ได้มีอักษรควบ
ตามอักขรวิธีของไทย พยัญชนะ
ที่เรียงกัน ๒ ตัวอาจเป็นอักษรควบหรือ
อักษรน�ำหรือไม่ใช่ทงั้ อักษรควบอักษรน�ำ
เช่น
หลัก หล เป็นอักษรน�ำ
ปลัด ปล ไม่ ใช่ อั ก ษรควบ อั ก ษรน� ำ
ป เป็นพยัญชนะต้นของพยางค์
แรก ล เป็นพยัญชนะต้นของพยางค์หลัง
เรื่องยุ่ง ๆ ที่เกิดขึ้นก็คือ ค�ำบางค�ำ
ต้องออกเสียงเรียงพยางค์ แต่มผี อู้ อกเสียง
ผิด เป็นเสียงควบกล�้ำ๒ เช่น

ผลิต ต้องออกเสียง ผะ-หฺลิด มีผู้ออกเสียง ผฺลิด

ผลึก ” ผะ-หฺลึก ” ผฺลึก
ปราชัย ” ปะ-รา-ไช ” ปฺรา-ไช
ปร�ำปรา ” ปะ-ร�ำ-ปะ-รา ” ปฺร�ำ-ปฺรา
ปรัศว์ ” ปะ-หฺรัด ” ปฺรัด
จรด ” จะ-หฺรด ” จฺรด
ค�ำบางคู่เขียนเหมือนกัน แต่ออกเสียงได้ ๒ แบบ ความหมายต่างกัน ท�ำให้สับสน เช่น
ปรัก ออกเสียง ปฺรัก หมายถึง เงิน
ออกเสียง ปะหฺรัก ” หัก
พลี ออกเสียง พฺลี ” เสียสละ เช่น พลีชีพเพื่อชาติ, บวงสรวงเชิญเอามา
(ใช้แก่ยาสมุนไพร) เช่น ไปพลียาที่ต้นเทียน คือไป
บวงสรวงเก็บต้นเทียน หรือส่วนใดส่วนหนึง่ ของ
ต้นเทียนมาท�ำยารักษาโรค
ออกเสียง พะลี หมายถึง การบวงสรวง, เครื่องบวงสรวง

นอกจากนั้ น มี บ างค� ำ ที่ เ ขี ย น จรวจ [จฺรวด] (แบบ) ก. กรวด, หางยาว เมือ่ จุดชนวนแล้วเหวีย่ งให้พงุ่ ขึน้
คล้ า ยกั น แต่ พจนานุ ก รม ฉบั บ หลั่งน�้ำ. (เทียบ ข. จฺรวจทึก ว่า กรวดน�้ำ) สูง, กรวด ก็เรียก.
ราชบั ณ ฑิ ต ยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ จรวด ๑ [จะหฺรวด] น. ชื่อดอกไม้ (ข. ก�ำชฺรัวจ ว่า พลุ) ว. สูงชัน,
ก�ำหนดการอ่านออกเสียงไว้ต่างกัน เช่น ไฟชนิด หนึ่ง ใช้ ไม้ อ ้ อ บรรจุ ดิ นด� ำ มี ใช้ว่า กรวด ก็มี

๒
สาเหตุที่อาจารย์ภาษาไทยแต่ก่อนก�ำหนดให้พยัญชนะที่เรียงกัน ๒ ตัวในค�ำบางค�ำออกเสียงเรียงพยางค์ ไม่ใช่เสียงควบกล�้ำ น่าจะเกี่ยวเนื่องกับที่มาของค�ำ
เช่น ผลิต มาจากค�ำ ผลิต (ออกเสียง ผะ-ลิ-ตะ) ในภาษาบาลี ผล ในค�ำนีจ้ ึงต้องออกเสียงเรียงพยางค์ คือออกเสียงค�ำ ผลิต ว่า ผะ-หลิด

เรื่องยุ่ง ๆ เกี่ยวกับอักษรควบ
554
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

(ราชบัณฑิตยสถาน, ๒๕๔๖ : ๒๘๙)
อันทีจ่ ริง เสียง จฺร ไม่มใี นภาษาไทย
๒) ค�ำที่มีอักษรควบไม่แท้
เราอาจแบ่งอักษรควบไม่แท้ได้
เป็น ๒ กลุ่มคือ
ก. อั ก ษรควบไม่ แ ท้ ที่ ไม่ อ อก
เสียง ร ออกเสียงแต่อักษรตัวหน้า เช่น
จริง ไซร้ สร่าง เศร้า ไม่ออกเสียง ร ที่
ควบอยู่ด้วย
ข. อักษรควบไม่แท้ ทร ที่ออก
เสียง เป็น ซ เช่น ทรง ทราบ ทราม ทราย
เรือ่ งยุง่ ๆ ทีเ่ กิดขึน้ ก็คอื มีคำ� ทีอ่ อก
เสียงเหมือนกัน แต่เขียนต่างกัน ความ
หมายก็ต่างกัน ท�ำให้บางครั้งเกิดปัญหา
ในการเขียน เช่น

สรวม = ขอ สวม = ครอบลงหรือคล้องหรือหุ้มไว้ เป็นต้น

โทรม = เสื่อมสภาพ โซม = เปียกทั่ว
เดิม โซรม = รุมกัน, ช่วยกัน

นอกจากนั้น ก็มีค�ำถามว่าท�ำไม ไม่ออกเสียง ค�ำตอบอาจเป็น ดังนี้ จากภาษาอืน่ คนไทยออกเสียงอย่างไทย ๆ

ต้องมีอักษรควบไม่แท้ให้ยุ่งยาก ทั้ง ๆ ที่ ๑. ไทยยืมค�ำทีม่ อี กั ษรควบไม่แท้ แต่ก็รักษารูปเขียนไว้ เช่น

ค�ำสันสกฤต ศฺรี ไทยเขียน ศรี ออกเสียง สี

” ศฺรทฺธา ” ศรัทธา ” สัด-ทา
ค�ำเขมร สฺรง่ ” สรง ” สง
” สฺรวล ” สรวล ” สวน
ค�ำที่เขียน ทร แล้วออกเสียง ซ นัน้ น่าสังเกตว่า มักยืมจากภาษาเขมรหรือยืมภาษาบาลีสันสกฤตผ่านภาษา
เขมร เขมรออกเสียง ตฺร แต่ไทยออกเสียง ซ เช่น
ค�ำเขมร โทฺรม ออกเสียง โตฺรม
ค�ำไทย โทรม ” โซม
ค�ำเขมร ทฺรง่ ” ตฺร็วง
ค�ำไทย ทรง ” ซง
ค�ำเขมร ทฺรุฑ ” ตรุด
ค�ำไทย ทรุด ” ซุด
ค�ำเขมร ทฺรูง ” ตฺรูง
(ข. โบ ทฺรฺวง)
ค�ำไทย ทรวง ” ซวง
ค�ำสันสกฤต ทฺรวฺย เขมรเขียน ทฺรพฺย ออกเสียง เตฺรือบ
ไทยเขียน ทรัพย์ ออกเสียง ซับ

นววรรณ พันธุเมธา
555
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

ศาสตราจารย์ ดร.คุ ณ บรรจบ
พันธุเมธา เคยเล่าว่า ชาวนครศรีธรรมราช
บางคนมักออกเสียง ตฺร เป็น ซ เช่น ชาตรี
ออกเสียง ชาซี ชาวสงขลาทีอ่ อกเสียง ตฺร
เป็น ซ ก็มี เช่น ไม้ตรี ออกเสียงเป็น ไม้ซี
ค�ำบอกเล่านีช้ วนให้สนั นิษฐานว่า
ไทยคงรับค�ำเขมรที่ออกเสียง ตฺร มาออก
เสียง ซ ค�ำทีอ่ อกเสียง โตฺรม จึงกลายเป็น
โซม ตฺร็วง กลายเป็น ซง ส่วนรูปเขียน
ไทยมิได้เปลี่ยน ยังใช้ ทร ตามแบบเขมร
๒. ค�ำทีม่ อี กั ษรควบไม่แท้เป็นค�ำ
ที่มีการเปลี่ยนแปลงเสียง เมื่อก่อนออก
เสียงต่างกับปัจจุบนั ตัวอย่างเช่น ค�ำ สร้อย
ปัจจุบันออกเสียง ส้อย แต่เมื่อก่อนตัว ร
อาจออกเสียงด้วยก็ได้ ดังที่ศาสตราจารย์
ดร.คุณบรรจบ พันธุเมธา เขียนไว้ใน
บทความชื่อ “จริงท�ำไมจึงมี ร” ว่า
ทีน่ า่ สนใจมากก็คอื ค�ำ สร้อย ทีอ่ อก
เสียงกันตามลุ่มน�ำ้ เมาว่า จ้ะหร่อย หรือ
ซะหร่ อ ย อธิ บ ายว่ า เป็ น สร้ อ ยระย้ า
ประดับศอเจ้านางเมืองมหาเทวี มีลกั ษณะ
เป็นสร้อยหลายสาย ยาวบ้าง สัน้ บ้าง รวบ
เข้าไว้ดว้ ยกัน และคงจะประดับเพชรด้วย
จึงมักมากับค�ำว่าส้อยแสง ทีแ่ ปลว่า สร้อย
เพชรเสมอ (บรรจบ พันธุเมธา, ๒๕๒๙ :
๒๒-๒๓)
ค�ำที่เขียนอย่างอักษรควบ แต่ไม่น่าจะ
เป็นอักษรควบ
ค�ำทีจ่ ะกล่าวถึงแยกได้เป็น ๒ พวก
พวกหนึง่ น่าจะเป็นค�ำยืม อีกพวกหนึง่ น่า
จะเป็นค�ำไทยเอง
๑) ค�ำที่น่าจะเป็นค�ำยืม
จะกล่าวถึง ๒ ค�ำคือ สรวม กับ สร้าง
ค�ำ ๒ ค�ำนี้ไทยอาจยืมจากภาษาเขมร แต่
ภาษาเขมรไม่มี ร ควบ

ค�ำเขมร สูม (โซม) (ข. โบ โสม, สฺวม)

ค�ำไทย สรวม
ค�ำเขมร สาง (ซาง) (ข. โบ สง, สาง)
ค�ำไทย สร้าง

อย่างไรก็ตาม ในภาษามอญมีคำ� ว่า
สรงฺ (สะรัง) หมายถึง การกระท�ำ มีผู้
สันนิษฐานว่า เป็นทีม่ าของค�ำว่า สร้าง ใน
ภาษาไทย ถ้าไทยยืมค�ำว่า สร้าง จากค�ำ
สรงฺ ก็พอจะมีเหตุผลว่าท�ำไมมี ร ในค�ำว่า
สร้าง
๒) ค�ำที่น่าจะเป็นค�ำไทย
จะกล่าวถึง ๓ ค�ำคือ สร่าง เศร้า
ทราย ทั้ง ๓ ค�ำพบในภาษาไท๓ ด้วย
ภาษาไทเท่าที่พบ ไม่ได้ออกเสียง ร
สร่าง หมายถึง คลาย ทุเลา เช่น
สร่างไข้ สร่างโศก สร่างเมา ภาษาไท
ขาวมีค�ำ ซ้างหมายถึง ทุเลา เช่น ซ้าง
ไตฺส หมายถึง สร่างไข้ ซ้างเหลา หมาย
ถึง สร่างเหล้า
เศร้า หมายถึง หมอง ไม่ผ่องใส
สลดหดหู่ เช่น หน้าเศร้า เศร้าใจ ภาษา
ไทขาวมีค�ำ เสา หมายถึง จาง เลือน เช่น
ฮุ้นเสา หมายถึง รูปที่สีซีดเลือน หนาเสา
หมายถึง หน้าเศร้า ภาษาไทพ่าเก่ มีคำ� เส่า
หมายถึง มัว ครึ้ม เช่น พ่าเส่า หมายถึง
ฟ้าครึ้ม
อาจเป็นได้ว่า สร่าง และ เศร้า ไม่
ได้ออกเสียง ร มาแต่เดิม ทั้ง ๒ ค�ำจึงไม่
น่าจะเขียนอย่างอักษรควบ
ส่วนค�ำว่า ทราย ในภาษาไทย มี ๒
ความหมาย ความหมายหนึง่ คือชือ่ สัตว์ปา่
ประเภทกวาง อีกความหมายหนึง่ คือ เศษ
หินขนาดเล็ก มีลกั ษณะซุยร่วนไม่เกาะกัน
ทราย ที่เป็นชื่อสัตว์ เขียนอย่าง
อักษรควบ ก็ถูกแล้ว เพราะน่าจะยืมจาก
ค�ำเขมร ทฺราย (เตฺรียย) ซึ่งหมายถึงเนื้อ
ทราย แต่ ทราย ที่หมายถึงเศษหินขนาด
เล็กน่าจะใช้ ซ เป็นพยัญชนะต้น เพราะค�ำ
นีเ้ ป็นค�ำไทยเราเอง ภาษาไทหลายภาษาก็
มีค�ำที่ออกเสียงคล้ายค�ำนี้ เช่น
ภาษาไทขาว ซาย
ภาษาไทพ่าเก่ ซ้าย
ภาษาไทเหนือ ซ้าย
ค�ำที่ปัจจุบันออกเสียงควบกล�ำ้ แต่น่าจะ
เคยออกเสียงไม่ควบกล�้ำ
ค�ำที่จะกล่าวถึงคือ ค�ำที่ออกเสียง
ควบกล�้ำ ทฺร ปัจจุบันคนไทยออกเสียง
อักษรควบ ทร ในค�ำยืมจากภาษาต่าง

๓
ภาษาไท หมายถึงภาษาในตระกูลไทที่พูดนอกประเทศไทย

เรื่องยุ่ง ๆ เกี่ยวกับอักษรควบ
556
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

ประเทศบางค�ำเป็นเสียงควบกล�้ำ ทฺร เช่น อันที่จริง ไทยน่าจะเคยออกเสียง แม่ ทร นัน้ อ่านส�ำเนียงเหมือน

ทรัมเป็ต จันทรา นิทรา อินทราทิตย์ แต่
ออกเสียงอักษรควบ ทร ในค�ำยืมจาก
ภาษาต่างประเทศบางค�ำเป็นเสียง ซ เช่น
ทรัพย์ พุทรา อินทรี
นีท่ �ำให้เกิดค�ำถามว่า ท�ำไมออก
เสียงอักษรควบ ทร เป็น ๒ แบบ
ค�ำที่เขียน ทร เป็น ซ ทั้งหมด เพิ่งจะเริ่ม
ออกเสียง ทร ในค�ำบางค�ำเป็นเสียงควบ
กล�้ำในสมัยรัตนโกสินทร์
หลักฐานที่แสดงว่า ไทยเคยออก
เสียง ทร ในค�ำทุกค�ำเป็น ซ ได้แก่ แบบเรียน
หนังสือไทยเล่มต่าง ๆ เช่น ในประถม ก กา
ก�ำหนดไว้ชัดเจนว่า
อักษรตัว ซ
ทร ทรา ทริ ทรี ทรึ ทรื ทรุ ทรู เทร...
(ศิลปากร, ๒๕๑๓ : ๕๕)
ใน ปกีระณ�ำพจนาตถ์ พระยาศรี
สุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) กล่าว
ถึงค�ำที่เขียน ทร ออกเสียง ซ ว่า

หนึง่ ค�ำใช้ทอรอแทนซอนัน้ มีส�ำคัญควรพิเคราะห์ได้เสาะสาว

คือนิทราอินทราจันทราดาว อีกค�ำกล่าวอินทรีมีไม้ไทร
ทรงทรางทรวงแทรกจ�ำแนกบท โดยก�ำหนดทรุดทรัพย์ล�ำดับได้
ทราบอีกโทรมทรามทรายรายกันไป ทอรอใช้ต่างซอข้อคดี
(ศรีสุนทรโวหาร, ๒๕๑๔ : ๗๔๓)

บทกลอนยังมีต่อไปอีกยาว มีค�ำที่
ใช้ ทร แทน ซ อีกมาก เช่น ทรง ทราง
แทรก ทรุด
น่ า สั ง เกตว่ า ค� ำ นิทรา อินทรา
จั นทรา ซึ่ง ปัจ จุ บัน ออกเสียงควบกล�้ำ
พระยาศรีสนุ ทรโวหารกล่าวว่า ออกเสียง ซ
แต่ ถ ้ า ดู พ จนานุก รมที่ ท� ำ ในระยะเวลา
ไล่เลีย่ กันนัน้ จะรูส้ กึ สับสน สัพะ พะจะนะ
พาสาไท ของชอง-บาตีสต์ ปาเลอกัวซึ่ง
พิมพ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๓๙๗ มีค�ำว่า อินทะรา
บอกเสียงอ่านไว้วา่ ǏNTHA:RA ค�ำนิดทรา
บอกเสียงอ่านไว้ว่า NǏTTHRA และค�ำ
จันตรา บอกเสียงอ่านไว้ว่า CHǍNTRA
ศริพจน์ภาษาไทย์ ซึง่ พิมพ์เมือ่ ค.ศ. ๑๘๙๖
ตรงกับ พ.ศ. ๒๔๓๙ ก็มคี �ำ อินทรา บอก
เสียงอ่านว่า ǏNTHǍRA นิทรา บอกเสียง
อ่านว่า NǏTTHRA และจันทรา บอกเสียง
อ่านว่า CHǍNTHRA
ถ้าเชื่อพจนานุกรมทั้ง ๒ เล่ม ก็
คงต้องถือว่าในสมัยที่ท�ำพจนานุกรมคือ
ประมาณ พ.ศ. ๒๓๙๗-๒๔๓๙ ค�ำ นิทรา
และจันทรา ออกเสียงควบกล�ำ้ ส่วนค�ำ
อินทรา ออกเสียงเรียงพยางค์
นี่แสดงว่าเพิ่งจะมีการออกเสียง
ทร ในค�ำบางค�ำเป็นเสียงควบกล�้ำในสมัย
รัตนโกสินทร์นี่เอง แต่เดิมเสียงควบกล�้ำ
ทฺร ไม่มีในภาษาไทย๔
ค�ำที่แยกเขียนเป็น ๒ แบบคือ เขียนอย่าง
อักษรควบ และไม่ใช่อักษรควบ
ค� ำ ที่ จ ะกล่ า วถึ ง คื อ ทราบ กั บ
ซาบ ทราบ พยัญชนะต้นเป็น ทร ซึ่งเป็น
อักษรควบไม่แท้ ค�ำนี้หมายถึง รู้ ซาบ
พยัญชนะต้นเป็น ซ ซึ่งเป็นอักษรเดี่ยว
ไม่ใช่อักษรควบ ค�ำนี้หมายถึง ซึมแผ่ไป
ทราบ กับ ซาบ ดูเหมือนว่าจะเป็น
ค�ำ ๒ ค�ำที่พ้องเสียงกัน แม้จะออกเสียง
เหมือนกัน แต่กม็ คี วามหมายต่างกัน ทัง้ ยัง
เขียนต่างกันอีกด้วย แต่ถา้ พิจารณาถึงทีม่ า
ของค�ำ ทั้งค�ำว่า ทราบ และ ซาบ อาจมา
จากค�ำเขมรค�ำเดียวกันคือ ชฺราบ (เจฺรียบ)
ซึ่งมีความหมาย ๒ อย่างคือ ๑ ซึมซาบ

๔
พระยาอุปกิตศิลปสารเขียนไว้ว่า
อนึง่ ค�ำตัว ท ควบ ร ที่มาจากบาลีและสันสกฤตควรเป็นเสียงควบแท้ เช่น นิทรา, อินทรีย์, จันทร, อินทรา (ถ้าเขียน จันทร, อินทร อ่าน จัน-ทอน,
อิน-ทอน ก็ได้) ฯลฯ, ถ้าเป็นค�ำไทยต้องเป็นเสียง ซ เช่น ทราบ (ซาบ), ทรง (ซง), ทราม (ซาม) ฯลฯ
(อุปกิตศิลปสาร, ๒๕๑๑ : ๕๓)
ปัจจุบัน ค�ำว่า อินทรีย์ อ่าน อิน-ซี

นววรรณ พันธุเมธา
557
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

เช่ น ทึ ก ชฺ ร าบ (ตึ ก เจฺ รี ย บ) หมายถึ ง
น�้ำซึมซาบ ๒ ทราบ เช่น สูมชฺราบ (โซม
เจฺรียบ) หมายถึง ขอได้ทราบ
สาเหตุที่สันนิษฐานเช่นนี้เพราะ
ในเอกสารสมัยอยุธยา ไทยเขียนค�ำนี้ว่า
ชราบ ซึ่งตรงกับค�ำเขมร ชฺราบ ดังนี้
บอกมาให้ ชราบ ในวันจันทร
เดือนอาย...
(ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา
ภาค ๑, ๒๕๑๐: ๔)
ค�ำว่า ชราบ ในตัวอย่างข้างต้น
หมายถึง รู้
นอกจากจะเขียนว่า ชราบ ค�ำนีเ้ คย
เขียนว่า ทราบ มีความหมายที่ดูเหมือน
จะต่างกันเป็น ๒ อย่าง
๑ ... กาลเมือ่ วันหนึง่ นัน้ ก็เลงเห็น
น�้ำอันรดลงก่อนนั้น ครั้นรดลงก็ทราบ
หายไป...
(ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค ๑,
๒๕๑๐: ๔๑)
๒ ... แลมีพระราชหฤไทย ทราบ
ในพระต�ำราถวายนัน้ แลมีพระราชศรัทธา
ไว้ ต ามพระราชทานพระกั ล ปนาแต่
โบราณราชประเวณี...
(ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค ๑,
๒๕๑๐: ๗๗)
ค�ำว่า ทราบ ในตัวอย่างแรกหมายถึง
ซึมแผ่ไป สิง่ ทีซ่ มึ แผ่ไปคือ น�ำ้ ค�ำว่า ทราบ
ในตัวอย่างหลัง หมายถึง รู้ ความหมายดู
เหมือนจะต่างออกไป แต่อันที่จริงความ
หมายก็เหมือนกับตัวอย่างแรก คือหมายถึง
ซึมแผ่ไป สิง่ ทีซ่ มึ แผ่ไปในพระราชหฤทัย
คือความรู้เกี่ยวกับพระต�ำรา
ในสมั ย ต้ น รั ต นโกสิ นทร์ ค� ำ นี้
เขียนว่า ซาบ มีความหมาย ๒ อย่างซึ่ง
เกี่ยวข้องกัน ดัง อักขราภิธานศรับท์ ให้
ความหมายไว้ว่า
ซาบ, รู้, แจ้ง คือเปนชื่ออาการ
ที่เปียกซ่านไปนั้น, เหมือนอย่างผ้าฤๅ
กะดาดเปียกน�ำ้ เปนต้น. อนึง่ คือรูน้ นั้ ด้วย.
ซาบเกล้าซาบกระหม่อม เปนชื่อ
ความทีร่ นู้ นั้ , แต่เปนค�ำใช้จำ� เภาะกราบทูล
เท่านัน้ .
ซาบข่าว, คือความที่รู้ข่าวนัน้ , แต่
เปนค�ำพูดกับผู้มีบันดาศักดิ์, เหมือนอย่าง
ขุนนางผู้ใหญ่ เปนต้น.
ซาบความ, เปนชือ่ การทีร่ คู้ วามนัน้ ,
แต่ เปนความเปรี ย บเหมื อ นอย่ า งน�้ ำ ที่
ทราบไป.
ถ้ า เชื่ อ ตามค� ำ อธิ บ ายของผู ้ ท� ำ
อักขราภิธานศรับท์ ซาบ หมายถึง เปียก
ซ่ า นไป และรู ้ เหมื อ นอย่ า งน�้ำ ที่ เปี ย ก
ซ่านไป ซาบ ความหมายแรก ปัจจุบันเรา
เขียน ซาบ ส่วน ซาบ ความหมายหลัง
ปัจจุบันเราเขียน ทราบ
ค�ำทีป่ จั จุบนั ไม่ออกเสียงควบกล�้ำ แต่อาจ
จะเคยออกเสียงควบกล�้ำ
ค�ำที่จะกล่าวถึงคือค�ำที่มี มล เป็น
พยัญชนะต้น ปัจจุบนั ต้องอ่านว่า มะล ค�ำ
เหล่านี้บางค�ำพบในภาษาที่ใช้ทั่วไป เช่น
แมลง เมล็ด บางค�ำพบในวรรณคดี เช่น
มละ พบในลิลติ ตะเลงพ่าย เมลือง พบใน
โคลงยวนพ่าย (โบราณเรียกว่า ลิลิตยวน
พ่าย) และมหาชาติค�ำหลวง ดังนี้

มันเห็นเศิกสระทก ตระดกดาลระรัว
ยิ่งกว่ากลัวสวามิศ บ เต้าติดตูต้อย
มละแต่ข้อยสองคน เข้าโรมรณราวิศ
ในอมิตรหมู่กลาง แสนเสนางค์เนืองบร
(ลิลิตตะเลงพ่าย)

เรื่องยุ่ง ๆ เกี่ยวกับอักษรควบ
558
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

ทุกพ้องพิรพ่าหเจ้า จอมเมลือง เลิศแฮ

สรรพเครื่องสรรพาวุธ เลิศล้วน
เกราะกรายส�ำลีเนือง นอกออก ไปแฮ
ทวนธนูหน้าไม้ถ้วน หมู่หมาย ฯ
(ลิลิตยวนพ่าย)
อันว่าฟ้าแมลบเมลืองเนือง ก็ออื บนนฦๅสยงสับท ประดับด้วยเมฆทลา
เวหาเห็นกระช่าง แสงใสสว่างทุกทิศ โสดแล
(มหาชาติค�ำหลวง)

ค�ำว่า มละ ความหมายเหมือนกับ
ค�ำ ละ ค�ำว่าเมลือง ความหมายเหมือนกับ
ค�ำ เรือง อาจมีผคู้ ดิ ว่าเกิดจากการแผลงค�ำ
ต�ำราไวยากรณ์ไทยบางเล่มก็กล่าวถึงการ
แผลง ล เป็น มล ดังนี้
๑๓. แผลง ล เป็น ล-บ, ล-ม, ม-ล
เช่น ลัด เป็น ละบัด, โลภ เป็น ลโมภ ลาว
เป็น มลาว, แล เป็น มแล, ลัก เป็น มลัก
(วรเวทย์พิสิฐ, ๒๕๐๒ : ๒๙)
อย่างไรก็ตาม มล อาจไม่ได้แผลง
มาจาก ล และเดิมอาจจะออกเสียงควบกล�ำ้
เป็น มฺล ก็ได้ ทั้งนี้เพราะเสียง มฺล ยังมี
ในภาษาไทยถิ่นบางภาษา เช่น ภาษาไทย
ถิน่ ใต้ ใน พจนานุกรมภาษาถิน่ ใต้ ๒๕๒๕
มีค�ำที่พยัญชนะต้นเป็น มฺล อยู่ ๘ ค�ำ
ได้แก่

เมล็ด [mlet 7] น. เมล็ด.

ว. นิดเดียว.
ค�ำนี้ แมล็ด, แม็ด ก็ว่า.
เมล่อ [mlə: 6] ก. ทะลึ่ง, เสือก, ทะเล้น, ไม่ได้เรื่องได้
ราว,ไม่เข้าท่า ; เมร่อ ก็ว่า.
เมละ [mle: 6] น. 1. มะลิ
2. ลูกปลาตัวเล็กๆ น�ำมาใส่เกลือ
3. ลูกปลาตัวเล็ก เรียก “โลกเมละ”.
เมลิน [mlə:n 5] ก. ลืมตา.
เมลิ่น [mlə:n ]
6
ก. ลื่น ; เลิ่น ก็ว่า
เมลือก [mltak 6] น. น�้ำเมือก
ก. ค้อนควัก ; เหลือก (ช.พ., ร.น.) ก็ว่า.
เมลือง [mltay 5] ว. 1. งาม, เปล่งปลั่ง, รุ่งเรือง.
2. เป็นมันเลื่อม.
เมลื่อย [mltaj 6] ว. เมื่อย.

นววรรณ พันธุเมธา
559
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
นอกจากนัน้ เราจะพบค�ำต่าง ๆ
ที่มีความหมายคล้ายกันถึง ๓ ค�ำ ค�ำหนึง่
พยัญชนะต้นเป็น มล ค�ำหนึง่ พยัญชนะ
ต้นเป็น ม และค�ำหนึง่ พยัญชนะต้นเป็น
ล เช่น
มลาก มาก ลาก ค�ำที่พยัญชนะ
ต้นเป็น มล ได้แก่ค�ำว่า มลาก พบใน
วรรณคดี เช่น
๑) ...สมบัติเป็นมลากเป็นดีแห่ง
โชติ ก เศรษฐี นั้น ลื อ ชาทั่ ว แผ่ นดิ นชมพู
ทวีปนีท้ ุกแห่ง
(ไตรภูมิพระร่วง)
๒) ...ขึน้ ช้างไปผะผ้าย มาคะคล้าย
โดยทาง ถับถึงกลางจรอกปู่ หมอเฒ่าอยู่
แลเห็น แสร้งแปรเป็นโฉมมลาก เป็นบ่าว
ภาคย์บ่าวงาม สองถึงถามหาปู่ ปู่หัวอยู่
ยะแย้ม ข้อยว่าสองแสล้ม มาแต่ด้าว
แดนใด
(ลิลิตพระลอ)
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ม ได้แก่คำ� ว่า
มาก พบในส�ำนวน ผู้ลากมากดี
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ล ได้แก่คำ� ว่า
ลาก พบในวรรณคดี เช่น ไตรภูมพิ ระร่วง
มีข้อความว่า “จึงคนทั้งหลายนัน้ ได้ยิน
เสียงอันเพราะแลถูกเนือ้ จ�ำเริญใจนักหนา
แลยินลากยินดีทุกคน” “เมื่อนั้นคนทั้ง
หลายยินลากยินดีแล้วก็ไปโดยเสด็จทุ (ก)
คนแล” และพบในส�ำนวน ผู้ลากมากดี
มล้าง ม้าง ล้าง ค�ำที่พยัญชนะต้น
เป็น มล ได้แก่คำ� ว่า มล้าง พบในภาษาไทย
ถิ่นใต้ ในวรรณคดีและในกฎหมายเก่า
เช่น
๑ ...อันว่าไหม้แลล้างให้ฉบิ หาย
เสียนัน้ มี ๓ จ�ำพวกแล จ�ำพวกหนึง่ เพือ่ ไฟ
จ�ำพวกหนึง่ เพือ่ น�ำ้ จ�ำพวกหนึง่ เพือ่ ลมแล
ไฟหากมาล้าง มากกว่าน�ำ้ แลลม ไฟมล้าง
๗ คาบเล่า น�้ำจึงมล้างคาบหนึง่ เล่า พระร่วงมีข้อความว่า “อยู่หึงนานนัก
(ไตรภูมิพระร่วง)
๒ ผีส้ นมโทษถึงตายแลให้มล้าง
ไซ้ ให้ใส่สนับเพลาก่อนจึ่งมล้าง
(กฎหมายตราสามดวง)
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ม ได้แก่คำ� ว่า
ม้าง พบในภาษาไทยถิน่ อีสาน หมายความ
ว่า ท�ำลาย รื้อ
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ล ได้แก่คำ� ว่า
ล้าง พบในวรรณคดี และปัจจุบันพบใน
บางบริบท เช่น ฆ่าล้างโคตร ล้างผลาญ
เมลิน, มลืน , มืน, มื้น, ลืม ค�ำที่
พยัญชนะต้นเป็น มล ได้แก่ค�ำว่า เมลิน
และมลืน ค�ำว่า เมลิน พบในภาษาไทย
ถิ่นใต้ ค�ำว่า มลืน พบในภาษาไทอาหม
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ม ได้แก่คำ� ว่า
มืนและมื้น ค�ำว่า มืน พบในภาษาไทย
ถิ่นเหนือและถิ่นอีสาน ค�ำว่า มื้น พบใน
ภาษาไทใหญ่
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ล ได้แก่คำ� ว่า
ลืม (ตา)
มลื่น มื่น ลื่น ค�ำที่พยัญชนะต้น
เป็น มล ได้แก่ค�ำว่า เมลิ่นและมลื่น ค�ำว่า
เมลิ่น พบในภาษาไทยถิ่นใต้ ค�ำว่า มลื่น
พบในวรรณคดี เช่น มหาชาติค�ำหลวง
กัณฑ์ชูชก มีร่ายว่า “โฉมแม่มลื่นตาบ่าว
เนื้อนงถ่าวถนิมกาม”
ค�ำที่พยัญชนะต้นเป็น ม ได้แก่
ค�ำว่า มื่น พบในภาษาไทยถิ่นเหนือ ถิ่น
อีสาน และภาษาไทใหญ่
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ล ได้แก่คำ� ว่า
ลื่น
เมล็ด เม็ด เล็ด ค�ำที่พยัญชนะต้น
เป็น มล ได้แก่คำ� ว่า เมล็ด พบในภาษาไทย
560
ปัจจุบันและในวรรณคดี เช่น ไตรภูมิ
ตระบัดฝนจึงตก เมื่ออาทิแรกตกเมล็ด
หนึง่ เท่าดินธุลี อยูห่ งึ นานแล้ว จึงตกเมล็ด
หนึง่ เท่าพรรณผักกาด อยูห่ งึ นานเล่าจึงตก
เท่าเมล็ดถั่ว”
ค�ำที่พยัญชนะต้นเป็น ม ได้แก่
ค�ำว่าเม็ด
ค�ำที่พยัญชนะต้นเป็น ล ได้แก่
ค�ำว่า เล็ด พบในภาษาไทยถิ่นใต้ เล็ดล่อ
(ออกเสียงสระเป็น แอะ) หมายถึงมะม่วง
หิมพานต์ และพบในวรรณคดี ไตรภูมิ
พระร่วง มีคำ� ว่า เล็ด ซึง่ บางแห่งใช้เหมือน
กับค�ำว่า เมล็ด ในปัจจุบนั เช่น “ถ้ายืน่ มือ
ล้วงเข้าไปในเนื้อหว้าพอสุดแขนจึงถึง
เล็ดในหว้า” บางแห่งใช้เหมือนกับค�ำว่า
เม็ ด ในปั จ จุ บั น เช่ น “แลมี แ ต่ เ สี ย ง
ฟ้าร้อง ส่วนว่าฝนมิได้ตกเลยสัก เล็ด”
เมลือก มล๋าก เมือก เลือก ค�ำที่
พยัญชนะต้นเป็น มล ได้แก่ค�ำว่า เมลือก
และมล๋าก ค�ำว่า เมลือก พบในภาษาไทย
ถิน่ ใต้ ค�ำว่า มล๋าก พบในภาษาไททีพ่ ดู ใน
หวูห่ มิง มณฑลกวางสีตอนกลาง หมายถึง
เมือก
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ม ได้แก่คำ� ว่า
เมือก
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ล ได้แก่คำ� ว่า
เลือก
เมลื่อย เมื่อย เลื่อย ค�ำที่พยัญชนะ
ต้นเป็น มล ได้แก่ค�ำว่า เมลื่อย พบใน
ภาษาไทยถิ่นใต้และพบในวรรณคดี เช่น
มหาชาติคำ� หลวง กัณฑ์กมุ าร มีวา่ “นทีธาร
เย็นเฉือ่ ย ราพีน่ อ้ งเมลือ่ ยมือสอง โสดแล”
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ม ได้แก่คำ� ว่า
เมื่อย
เรื่องยุ่ง ๆ เกี่ยวกับอักษรควบ

ค�ำที่พยัญชนะต้นเป็น ล ได้แก่
ค�ำว่า เลื่อย พบในภาษาไทยถิ่นเหนือ
หมายถึง เมื่อยล้า เหนื่อยอ่อน และพบ
ในวรรณคดี เช่น บทเห่กล่อมพระบรรทม
ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณมีกาพย์ ว่า
“ด้วยล้าเลื่อยเหนื่อยนัก พระวรพักตร์
หม่นหมอง”
โดยรอบหัวก�ำนัน้ ย่อมประดับด้วยแก้ว ๗ ประการ
แลบ่อนเลื่อมใสงามดั่งฟ้าแมลบ แลมีรัศมีดั่งพระอาทิตย์ เมื่อพิจารณาดูใส
เลื่อมพรายงามดั่งสายฟ้าแมลบรอบๆ ไพล่ๆ ไขว้ๆ ไปมา ดูงามนักหนาทั่ว
ทุกแห่งแล
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ม ได้แก่คำ� ว่า
แมบ พบในภาษาไทยถิ่นเหนือ ถิ่นอีสาน
และไทใหญ่
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ล ได้แก่คำ� ว่า
แลบ
ภาษาไทยถิ่นอีสานมีค�ำว่า แมบ
และ แลบ ตามพจนานุกรมภาคอีสาน-
ภาคกลาง แมบ หมายถึง “มีแสงกะพริบ
มีแสงแวววาว, อาการฟ้าแลบ เช่น ฟ้า
เหลื้อมแมบ=ฟ้าแลบแปลบ แมบๆ ก็ว่า,”
แลบ หมายถึง “พ้นออกจากที่เดิมหรือที่
ปกปิดก�ำบัง (ใช้กบั ของแบน ๆ) เช่น แลบ
ลิ้น, ไฟแลบ เป็นต้น.”
เห็นได้วา่ ค�ำทีม่ เี สียง มฺล ม ล และ
มะล มักมีความหมายคล้ายคลึงกันจน
ชวนให้คิดว่า เดิมน่าจะเป็นค�ำเดียวกัน
ปัญหาคือค�ำเดิมควรจะเป็นเสียงใด ข้อ
สันนิษฐานประการหนึง่ คือ เดิมเป็น ม หรือ
นววรรณ พันธุเมธา
แมลง แมง แลง ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้น
เป็น มล ได้แก่ ค�ำว่า แมลง ค�ำทีพ่ ยัญชนะ
ต้นเป็น ม ได้แก่ค�ำว่า แมง (ภาษาไทย
ถิ่นเหนือ เขียน แมลง อ่าน แมง)
ค�ำทีพ่ ยัญชนะต้นเป็น ล ได้แก่คำ� ว่า
แลง ใน แลงกินฟัน ซึ่งบางคนก็พูดว่า
แมงกินฟัน และพบในวรรณคดี เช่น
(ไตรภูมิพระร่วง)
ล แล้วแผลงเป็น มะล ข้อสันนิษฐานนีอ้ าจ
มีส่วนถูก ค�ำบางค�ำ เช่น มลาว อาจแผลง
มาจาก ลาว แต่คำ� ทีม่ เี สียง มะล ส่วนใหญ่
น่าจะมีมาแต่เดิม มิใช่เกิดจากการแผลงค�ำ
คนไทลือ้ คงมิได้แผลงค�ำ แมลบ จาก แลบ
หรื อ แมบ และคนไทในหวู ่ ห มิ ง
ก็คงมิได้แผลงค�ำ มล๋าก จากค�ำเมือก หรือ
เลือก เราอาจสันนิษฐานในทางตรงข้าม
คือเดิมเป็น มฺล แล้วแยกเสียงเป็น ม และ
ล หรือแทรกเสียงเป็น มะล ถ้าเชือ่ ตามข้อ
สันนิษฐานนี้ ค�ำทีม่ ี มล ก็เป็นค�ำทีป่ จั จุบนั
นี้ไม่ได้ออกเสียงควบกล�้ำ แต่อาจจะเคย
ออกเสียงควบกล�้ำเป็น มฺล
บรรณานุกรม
ไตรภูมิพระร่วงของพระญาลิไทย. พิมพ์
ครั้งที่ ๒. พระนคร : องค์การค้า
ของคุรุสภา; ๒๕๐๖.
561
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
ไตรภูมิพระร่วง มีข้อความว่า “แลไม้นนั้
หาด้วงหาแลงมิได้”
แมลบ แมบ แลบ ค�ำที่พยัญชนะ
ต้นเป็น มล ได้แก่ค�ำว่า แมลบ พบใน
ภาษาไทยถิ่ น ใต้ แ ละภาษาไทลื้ อ ที่ พู ด
ในมณฑลยูนนาน ประเทศสาธารณรัฐ
ประชาชนจีน ผ่าแมลบ หมายความว่า
ฟ้าแลบ และพบในวรรณคดี เช่น
บทเห่กล่อมพระบรรทม ฉบับหอพระสมุด
วชิ ร ญาณ. พระนคร : โสภณ
พิพรรธนากร; ๒๔๖๖.
บรรจบ พันธุเมธา. พจนานุกรมเขมร-ไทย
ฉบั บ ทุ น พระยาอนุ ม านราชธน.
๕ เล่ม กรุงเทพฯ : จงเจริญการพิมพ์;
๒๕๑๗-๒๕๒๖.
บรรจบ พันธุเมธา. พจนานุกรมพ่าเก่-
ไทย-อังกฤษ. เอกสารอัดส�ำเนา;
๒๕๓๐.
บรรจบ พันธุเมธา. “จริง ท�ำไมจึงมี ร” ใน
ภาษาและวรรณคดีไทย. ปีที่ ๓
ฉบับที่ ๓ (ธ.ค. ๒๕๒๙ : ๒๒-๒๓).
บวรบรรณรักษ์, นายร้อยเอก หลวง.
สํ ส กฤต-ไท-อั ง กฤษ อภิ ธ าน.
พระนคร : กรมวิชาการ กระทรวง
ศึกษาธิการ; ๒๕๐๗.
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค ๑.
พระนคร : คณะกรรมการจัดพิมพ์
เอกสารทางประวั ติ ศ าสตร์
วัฒนธรรมและโบราณคดี ส�ำนัก
นายกรัฐมนตรี; ๒๕๑๐.
ปาเลอกัว, ชอง-บาตีสต์. สัพะ พะจะนะ
พาสาไท. กรุงเทพฯ : สถาบัน
ภาษาไทย กรมวิชาการ กระทรวง
ศึกษาธิการ; ๒๕๔๒.
พจนานุกรม ภาคอีสาน-ภาคกลาง ฉบับ
ปณิธาน. สมเด็จพระมหาวีรวงศ์
(ติสฺสมหาเถระ). กรุงเทพฯ : ไทย
วัฒนาพานิช; ๒๕๑๕.
พจนานุ ก รมภาษาถิ่ น ใต้ ๒๕๒๕.
กรุงเทพฯ : สถาบันทักษิณคดีศกึ ษา
มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ;
๒๕๒๕.
มหาชาติ ค� ำ หลวง ฉบั บ หอพระสมุ ด
วชิรญาณ; ๒๔๖๐.
ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรม ฉบับ
ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒.
กรุงเทพฯ : นานมีบุ๊คส์; ๒๕๔๖.
ลิลติ พระลอ. ธนบุรี : บรรณาคาร; ๒๕๑๔.
ลิลิตยวนพ่าย. พระนคร : ศรีหงส์ ๒;
๒๔๗๗.
วรเวทย์ พิ สิ ฐ , พระ. หลั ก ภาษาไทย.
พระนคร : โร ง พิ ม พ ์ วิ ท ย า ลั ย
เทคนิค; ๒๕๐๒.
ศริ พ จน์ ภ าษาไทย์ พจนานุก รมไทย-
ฝรั่งเศส-อังกฤษ ฉบับ Bishop
J.L.Vey จั ด ท� ำ พิ เ ศษส� ำ หรั บ
คณะอนุกรรมการช�ำระกฎหมาย
ตราสามดวง ส� ำ นัก เลขาธิ ก าร
นายกรัฐมนตรี; ๒๕๔๙.
ศรีสุนทรโวหาร, พระยา. ภาษาไทยของ
พระยาศรี สุ น ทรโวหาร (น้ อ ย
อาจารยางกูร). พิมพ์ครั้งที่ ๓.
พระนคร : แพร่พิทยา; ๒๕๑๔.
ศานติ ภักดีค�ำ. พจนานุกรมค�ำยืมภาษา
เขมรในภาษาไทย. กรุงเทพฯ :
อมรินทร์พริ้นติ้ง แอนด์พับลิชชิ่ง
จ�ำกัด มหาชน, ๒๕๔๙.
ศิลปากร, กรม. ประถม ก กา ประถม
ก กา หัดอ่าน ปฐมมาลา อักษรนิติ
แบบเรียนหนังสือไทย. ธนบุรี :
ศิลปาบรรณาคาร; ๒๕๑๓.
ศิลปากร, กรม. เรื่องกฎหมายตราสาม
ดวง. กรุ ง เทพฯ : อุ ด มศึ ก ษา;
๒๕๒๑.
562
อั ก ขราภิ ธ านศรั บ ท์ ของหมอปรั ด เล.
พระนคร : องค์การค้าของคุรสุ ภา;
๒๕๑๔.
อุดม รุง่ เรืองศรี. พจนานุกรมล้านนา-ไทย
ฉบับแม่ฟ้าหลวง. กรุ ง เทพฯ :
มู ล นิธิ แม่ ฟ ้ า หลวงและธนาคาร
ไทยพาณิชย์ จ�ำกัด; ๒๕๓๓.
อุปกิตศิลปสาร, พระยา. หลักภาษาไทย.
พระนคร : ไทยวั ฒ นาพานิช ;
๒๕๑๑.
ÐìêÐìêu Chinh Nhim, Jean Donaldson.
Tai-Vietnamese-English Diction-
ary. Saigon; 1970.
Halliday, R. A Mon-English Dictionary.
Bangkok : Siam Society;1922.
Luo Yongxian. A Dictionary of Dehong,
Southwest China. Canberra : Paciffiic
Linguistics, Research School of
Paciffiic and Asian Studies, The
Australian National University;
1999.
เรื่องยุ่ง ๆ เกี่ยวกับอักษรควบ
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

Abstract Some Confusion Concerning Double Letters for Consonants

Navavan Bandhumedha
Fellow of the Academy of Arts, The Royal Institute, Thailand

This paper presents some confusion concerning double letters for a consonant as follows:
1. Double letters for an initial consonant in some words are pronounced as a single consonant.
2. Some words should not be written with double letters since the original words were pronounced as
a single consonant.
3. Initial consonant clusters of some words used to be pronounced as a single consonant in former
time.
4. Some words which at present are written differently, for example, written with double letters and
with a single letter, were originally the same words.
5. Two consecutive letters which at present are pronounced as initial consonants of two consecutive
syllables might have been pronounced as initial consonant cluster of the second syllable.

Key words : double letters for a consonant, consonant clusters

นววรรณ พันธุเมธา
563
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

วรรณกรรมทักษิณ :
หลักฐานส�ำคัญของภาคใต้ ที่ท้าทายการศึกษา*
ชวน เพชรแก้ว
ภาคีสมาชิก ส�ำนักศิลปกรรม
ราชบัณฑิตยสถาน

บทคัดย่อ
หนังสือบุด เป็นวรรณกรรมลายลักษณ์ของภาคใต้ที่บันทึกสรรพวิทยาการต่าง ๆ ไว้ก่อนที่การพิมพ์จะ
แพร่หลาย แหล่งรวบรวมที่ส�ำคัญได้แก่ วัด และบ้านของผู้ใฝ่รู้ ในสมัยแรกเริ่มการพิมพ์ได้มีการน�ำวิทยาการ
จากหนังสือบุดมาจัดพิมพ์เป็นหนังสือเล่มเล็กเพื่อเผยแพร่ ต่อมามีนกั วิชาการภาคใต้จ�ำนวนหนึง่ ได้เก็บรวบรวม
หนังสือบุด หนังสือใบลาน เอกสารต่าง ๆ กันอย่างจริงจังท�ำให้มวี รรณกรรมไม่นอ้ ยพิมพ์ออกเผยแพร่อย่างต่อเนือ่ ง
ใน พ.ศ. ๒๕๔๔-๒๕๔๗ โครงการวิจัยภูมิปัญญาทักษิณจากวรรณกรรมและพฤติกรรมได้คัดสรรวรรณกรรม
๘๔ เรื่อง จัดท�ำเป็น วรรณกรรมทักษิณ : วรรณกรรมคัดสรร พิมพ์เผยแพร่ ใน พ.ศ. ๒๕๔๘ มีเนื้อหาสาระ
เกีย่ วกับ ศิลาจารึกและจารึก ต�ำรา คัมภีร์ ประวัตศิ าสตร์ พงศาวดาร ต�ำนาน การแพทย์ เหตุการณ์สำ� คัญในท้องถิน่
นิทานประโลมโลก ความเชื่อและคตินิยม นิราศ หลักศาสนา ปรัชญาวรรณกรรมเฉพาะกิจ กฎหมาย บุคคลและ
สถานที่ ประเพณีและพิธีกรรม ปกิณกะ และสุภาษิตค�ำสอนนีค่ ือ ส่วนเสี้ยวของฐานรากสังคมภาคใต้อันเป็นวิถี
และพลังที่ท้าทายการศึกษา

ค�ำส�ำคัญ : วรรณกรรมทักษิณ, วรรณกรรมคัดสรร, หนังสือบุด, หนังสือใบลาน

บทน�ำ ใบลาน และสมุดข่อยรุ่งโรจน์ และเป็น พบว่า อย่างช้าเคยมีมาตั้งแต่สมัยสมเด็จ

ภาคใต้มีสรรพวิทยาการต่าง ๆ ที่
บรรพบุรษุ สัง่ สมถ่ายทอดเป็นวรรณกรรม
ลายลักษณ์อย่างอเนกอนันต์ วรรณกรรม
ดังกล่าวมีทั้งที่บันทึกบนแผ่นศิลา แผ่น
ทองค�ำ ใบลาน สมุดข่อยหรือหนังสือบุด
และกระดาษฝรั่ง วรรณกรรมที่เป็นศิลา
จารึกของภาคใต้ระหว่างพุทธศตวรรษ
ที่ ๑๒-๑๘ ล้วนเป็นอิทธิพลตัวอักษรมา
จากภายนอก ได้แก่ อักษรปัลลวะ อักษร
มอญ อักษรทมิฬ และอักษรขอม ครัน้ ถึง
พุทธศตวรรษที่ ๑๘ วัฒนธรรมการใช้
ช่วงที่นิยมใช้อักษรขอมตลอดมาจนถึง
สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น ส�ำหรับ
การใช้อักษรไทยและอักษรขอมไทยใน
ภาคใต้ พบหลักฐานที่ชัดเจนจากจารึก
บนแผ่นทองค�ำที่ใช้หุ้มปลียอดพระบรม-
ธาตุเจดีย์ วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร
จังหวัดนครศรีธรรมราช ตรงกับ พ.ศ.
๒๑๕๙ ในแผ่นดินสมเด็จพระเอกาทศรถ
แต่คาดว่าการใช้อักษรไทยยังไม่เป็นที่
นิยมแพร่หลายในภาคใต้ขณะนัน้ ในส่วน
ของการใช้กระดาษฝรั่งเขียนภาษาไทย
พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ดังเช่น จดหมาย
ของท่านจัน เมืองถลาง ที่มีโต้ตอบกับ
ฟรานซิส ไลท์ ชาวอังกฤษที่เมืองปีนงั
ส�ำหรับวรรณกรรมภาคใต้ที่ตกทอดมา
จนกระทั่ ง ถึ ง ปั จ จุ บั น ส่ ว นใหญ่ เ ป็ น
หนังสือบุด หนังสือใบลาน และหนังสือ
เล่มเล็ก หนังสือบุดและหนังสือใบลาน
เป็นเอกสารเก่าช่วงก่อนการพิมพ์ ส่วน
หนังสือเล่มเล็กเป็นหนังสือซึ่งพิมพ์เผย
แพร่ในระยะแรก ๆ ทีก่ ารพิมพ์แพร่หลาย
ในภาคใต้ โดยส่วนหนึง่ น�ำวิทยาการมา

*
บทความนี้ปรับปรุงจากการบรรยายผลงานทางวิชาการในที่ประชุมส�ำนักศิลปกรรม เมื่อวันที่ ๗ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๓

วรรณกรรมทักษิณ : หลักฐานส�ำคัญของภาคใต้ที่ท้าทายการศึกษา
564

จากหนังสือบุด และหนังสือใบลานมา
จัดพิมพ์ อีกส่วนหนึง่ เป็นการสร้างสรรค์
ขึ้นใหม่ของผู้รู้
พัฒนาการการศึกษาวรรณกรรมทักษิณ
ก่อนทีก่ ารพิมพ์จะแพร่หลายอย่าง
กว้ า งขวาง หนัง สื อ บุดในฐานะสรรพ
วิ ท ยาการได้ รั บ การเอาใจใส่ แ ละเก็ บ
รักษาไว้เป็นอย่างดี วัดเก่าแก่ทุกวัดและ
ที่ บ ้ า นของผู ้ ใฝ่ รู ้ ใฝ่ ศึ ก ษามี ห นัง สื อ บุ ด
เก็บรวบรวมไว้เป็นจ�ำนวนมาก บางเล่ม
ยังคงมีสภาพสมบูรณ์พอที่จะน�ำมาศึกษา
ได้ แต่ก็มีไม่ถึงร้อยละ ๑๐ ของหนังสือ
ที่เก็บรวบรวมได้ ทั้ง ๆ ที่ผู้เก็บ ผู้คัดลอก
ผู้ศึกษาพยายามรักษาไว้ให้คงอยู่เพื่อเป็น
สมบั ติ ข องคนรุ ่ น หลั ง ด้ ว ยการสร้ า ง
คตินยิ ม ความเชือ่ ว่าเป็นหนังสือศักดิส์ ทิ ธิ์
แต่ก็ไม่วายถูกท�ำลายด้วยความเชื่อบาง
ประการ ถูกขายให้ชาวต่างชาติ และหมด
ความนิยมเนื่องจากระบบการพิมพ์สมัย
ใหม่แพร่หลาย วันนี้จึงมีหนังสือเหลือ
อยู่ส่วนหนึ่งซึ่งน้อยนิดหากเทียบเคียง
กับอดีต แต่ก็ยังคงเป็นความภูมิใจของ
ชาวภาคใต้ที่ใฝ่รู้ใฝ่ศึกษาเรื่องนี้ เพราะนี่
คือ วัฒนธรรมภาคใต้ที่เล่าขานถึงความ
เป็นภาคใต้ และบอกกล่าวถึงอิทธิพล
ต่าง ๆ ที่หล่อหลอมความเป็นเอกลักษณ์
ของพวกเขา
เมื่อประมาณ ๕๐-๖๐ ปีที่ผ่าน
มานี้ ชาวบ้านชาววัดไม่น้อยยังนิยมสวด
หนัง สื อ ซึ่ ง เป็ น วิ ธี ก ารถ่ า ยทอดความรู ้
และความบันเทิงอย่างหนึง่ ในช่วงทีค่ วาม
บันเทิงจากสิง่ บันเทิงเช่นในปัจจุบนั ยังไม่
แพร่หลาย ทุกวันพระ ๘ ค�่ำ และ ๑๕ ค�่ำ
ภายหลังจากทีช่ าวบ้านรับศีล ฟังพระสวด
ชวน เพชรแก้ว
มนต์ ฟังเทศน์ และถวายภัตตาหารแล้ว
เวลาว่างก่อนเที่ยงและเวลาว่างหลังเที่ยง
ก่อนจะกลับบ้านจะมีชาวบ้าน ชาววัด
เป็นกลุ่ม ๆ สวดหนังสือตามระเบียง
พระอุโบสถระเบียงพระด้าน และศาลาวัด
หนังสือทีใ่ ช้สวดส่วนใหญ่เป็นวรรณกรรม
ประโลมโลกและวรรณกรรมที่เกี่ยวกับ
ศาสนา ทั้งผู้สวดและผู้ฟังต่างด�่ำลึกใน
เนื้อหาสาระ ค�ำสอน กลายเป็นความสุข
ความบันเทิง นอกเหนือไปจากการดูหนัง
ตะลุง มโนห์รา ฟังเพลงบอก และเพลง
แปดบท ฯลฯ นอกจากสวดหนังสือกัน
ที่วัดแล้ว บ้านใดที่มีทุนทรัพย์หากมีงาน
หรือกิจการใดก็มักนิยมให้ผู้ช�ำนาญการ
สวดหนังสือไปสวดโดยให้ค่าตอบแทน
เป็นสิ่งของบ้าง เป็นเงินบ้าง การสวด
หนัง สื อ ดั ง กล่ า วช่ ว ยให้ มี ผู ้ จ ดจ� ำ เรื่ อ ง
ราวต่าง ๆ ได้มากมาย ซึ่งภายหลังเมื่อ
ต้นฉบับหนังสือเสื่อมสภาพสูญหายไป
บุคคลเหล่านี้อาศัยการจดจ�ำถ่ายทอดให้
เรื่องราวต่าง ๆ ที่ส�ำคัญยังคงอยู่ไม่น้อย
แต่ปจั จุบนั สภาพการณ์เช่นนีห้ มดไปแล้ว
อย่างสิ้นเชิง
เมื่อประมาณ ๓๐ ปีที่ผ่านมานี้
ท่านขุนอาเทศ (กลอน มัลลิกะมาส) นาย
พร้อม ศรีสมั พุทธ พระภิกษุดำ� วัดหัวอิฐ
เมืองนครศรีธรรมราช นายดิเรก พรต
ตะเสน รองศาสตราจารย์ภิญโญ จิตต์
ธรรม ศาสตราจารย์สุธิวงศ์ พงศ์ไพบูลย์
อาจารย์วิเชียร ณ นคร และบุคคลอื่น ๆ
อีกจ�ำนวนหนึ่งได้พยายามเก็บรวบรวม
หนังสือบุด หนังสือใบลาน เอกสารต่าง ๆ
กันอย่างจริงจัง สถาบันทักษิณคดีศึกษา
มหาวิทยาลัยทักษิณได้จดั ประชุมสัมมนา
เกี่ยวกับวรรณกรรมท้องถิ่นขึ้นหลายครั้ง
565
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
ขณะเดียวกันศูนย์วัฒนธรรมต่าง ๆ ใน
ภาคใต้ ได้ เ ก็ บ รวบรวมวรรณกรรมกั น
อย่างจริงจัง ท�ำให้มีวรรณกรรมไม่น้อย
พิมพ์ออกเผยแพร่อย่างต่อเนื่อง แหล่ง
สื บ ค้ น ส� ำ คั ญ ที่ เ ก็ บ รวบรวมและศึ ก ษา
วรรณกรรมดังกล่าว เช่น สถาบันทักษิณคดี
มหาวิทยาลัยทักษิณ ศูนย์วฒั นธรรมภาคใต้
มหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ นครศรี ธ รรมราช
ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัย
ราชภั ฏ สุ ร าษฎร์ ธ านี ศู น ย์ วั ฒ นธรรม
มหาวิทยาลัยราชภัฏภูเก็ต ศูนย์วฒ ั นธรรม
จังหวัดพัทลุง โรงเรียนสตรีพทั ลุง เป็นต้น
แม้จะมีแหล่งรวบรวม และศึกษาค้นคว้า
อย่ า งจริ ง จั ง มากขึ้ น แต่ ผ ลงานศึ ก ษา
วรรณกรรมทั ก ษิ ณ ก็ มิ ไ ด้ เ คลื่ อ นตั ว
ก้าวไกลไปกว่าเดิมเท่าใดนัก หากเปรียบ
เที ย บกั บ จ� ำ นวนวรรณกรรมที่ เ ก็ บ ไว้
ตามแหล่งต่าง ๆ จ� ำนวนไม่น้อยกว่า
๖,๐๐๐ ฉบับ (ใน พ.ศ. ๒๕๔๐ สถาบัน
ราชภัฏในภาคใต้ได้จดั ท�ำข้อมูลจากแหล่ง
สืบค้นเฉพาะ ๕ แหล่ง มีวรรณกรรม
รวมทั้งสิ้น ๖,๕๑๙ รายการ เป็นของ
สถาบันทักษิณคดีศึกษา ๑,๓๗๙ รายการ
สถาบันราชภัฏนครศรีธรรมราช ๓,๗๖๔
รายการ สถาบั น ราชภั ฏ สุ ร าษฎร์ ธ านี
๗๔๘ รายการ สถาบั น ราชภั ฏ ภู เ ก็ ต
๔๘๒ รายการ และศู น ย์ วั ฒ นธรรม
จังหวัดพัทลุง ๑๔๖ รายการ)
ใน พ.ศ. ๒๕๔๔-๒๕๔๗ มี
ชุ ด โครงการวิ จั ย ภู มิ ป ั ญ ญาทั ก ษิ ณจาก
วรรณกรรมและพฤติ ก รรม ได้ รั บ ทุ น
สนับสนุนการวิจัยจากส�ำนักงานกองทุน
สนับสนุนการวิจัย (สกว.) ศาสตราจารย์
สุ ธิ ว งศ์ พงศ์ ไพบู ล ย์ ผู ้ เป็ น หั ว หน้ า
โครงการ ได้ระดมนักวิชาการของภาคใต้
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

มาร่วมกันศึกษา ในส่วนของโครงการ คณะผู ้ วิ จั ย ได้ คั ด สรรวรรณกรรมรวม ประมวลไว้เป็นอย่างดี ย่อมเป็นลู่ทางที่

วิจัยภูมิปัญญาทักษิณจากวรรณกรรมซึ่ง
เป็นโครงการย่อยในโครงการดังกล่าวมี
นักวิจัยร่วมมากกว่า ๔๐ คน ได้ศึกษา
ค้นคว้าตรวจสอบวรรณกรรมทั้งหนังสือ
บุดและผลงานวรรณกรรมทีพ่ มิ พ์เผยแพร่
จ�ำนวนมากกว่า ๕,๐๐๐ ฉบับ ชั้นต้น
คณะนักวิจัยได้คัดเลือกศึกษาในลักษณะ
วรรณกรรมปฏิทศั น์ จ�ำนวน ๔๓๕ เรือ่ ง
เพื่อประมวลสารัตถะ รูปแบบ ลักษณะ
ทั่วไปและลักษณะเฉพาะของแต่ละเรื่อง
ขัน้ ต่อมาได้จดั ท�ำเป็น วรรณกรรมทักษิณ :
วรรณกรรมปริทัศน์ โดยการสังเคราะห์
วรรณกรรมในแง่ มุ มต่างๆ และจัดท� ำ
หนังสือวรรณกรรมทักษิณ : วรรณกรรม
พินิจ ส�ำหรับผู้ที่ประสงค์จะศึกษาเป็น
ภาพรวมในเบื้ อ งต้ น และขั้ น สุ ด ท้ า ย
จ�ำนวน ๘๔ เรื่อง จัดท�ำเป็น วรรณกรรม
ทักษิณ : วรรณกรรมคัดสรร ด้วยการ
ปริวรรตเป็นอักขรวิธีปัจจุบันโดยรักษา
ถ้ อ ยค� ำ เดิ ม ไว้ จั ด ท� ำ เชิ ง อรรถและ
สังเคราะห์ผลงาน เพื่อเป็นแหล่งอ้างอิง
และค้นคว้าศึกษาในเชิงวิจักษณ์ วิจารณ์
หรือเชิงเปรียบเทียบเพือ่ จะได้รจู้ กั และเข้า
ถึงวรรณกรรมท้องถิ่นภาคใต้มากยิ่งขึ้น
ชุดโครงการวิจัยภูมิปัญญาทักษิณ
จากวรรณกรรมดังกล่าวนับเป็นมิติใหม่
ของการศึกษา อาจเป็นความหวังได้ว่า
เป็นผลงานศึกษาที่ช่วยยืดลมหายใจของ
วรรณกรรมทั ก ษิ ณ ให้ ย าวนานขึ้ น อี ก
หรือจากที่กระจัดกระจายด้วยการพิมพ์
เผยแพร่ ม าแล้ ว ก็ ดี มาเป็ น งานพิ ม พ์
โดยผ่านการคัดสรรในระดับหนึ่งและ
ง่ายและสะดวกต่อการศึกษาอย่างดียงิ่ แต่
ก็คาดหวังไม่ได้แน่นอนนักว่า จะได้รับ
ความสนใจอย่างกว้างขวางต่อไปหรือไม่
เพราะความหยาบกระด้างของผู้คนใน
ยุ ค วั ต ถุ นิ ย มมั ก มองเห็ น แค่ ป ระโยชน์
ใช้ ส อยระดั บ ตื้ นซึ่ ง เป็ น แค่ รู ป ธรรมที่
ผิวเผินเท่านัน้
มีอะไรในวรรณกรรมทักษิณ : วรรณกรรม
คัดสรร
วรรณกรรมทักษิณ : วรรณกรรม
คัดสรร อันเป็นส่วนหนึง่ ของโครงการ
วิจัยภูมิปัญญาทักษิณจากวรรณกรรมมี
เนื้อหาสาระครอบคลุมกว้างขวาง คือ

ศิลาจารึกและจารึกในลักษณะอื่น ต�ำรา คัมภีร์

ประวัติศาสตร์ พงศาวดาร ต�ำนาน การแพทย์
บันทึกเหตุการณ์ส�ำคัญในท้องถิ่น นิทานประโลมโลก
ความเชื่อและคตินิยม นิราศ
หลักศาสนา ปรัชญา วรรณกรรมเฉพาะกิจ
กฎหมาย บุคคลและสถานที่
ประเพณีและพิธีกรรม ปกิณกะ
สุภาษิตค�ำสอน

เนือ้ หาซึง่ ครอบคลุมสาระดังกล่าว เนื้อเรื่อง ลักษณะเฉพาะ และคุณค่า ส่วน นี้ผู้ศึกษาได้จัดท�ำเชิงอรรถอธิบายศัพท์

ได้ จ ากการศึ ก ษาวรรณกรรมทั้ ง หมด
๘๔ เรือ่ ง แต่ละเรือ่ งผูศ้ กึ ษาจัดเนือ้ หาเป็น
๒ ส่วน คือ ส่วนแรกเป็นความรู้เกี่ยวกับ
วรรณกรรมและการวิเคราะห์ ส่วนที่สอง
เป็นการปริวรรตวรรณกรรม ส่วนแรก
ผู ้ ศึ ก ษากล่ า วถึ ง ประวั ติ แ ละลั ก ษณะ
วรรณกรรม ผู้รจนา อายุของวรรณกรรม
ทีส่ อง คือ เนือ้ หาวรรณกรรม ซึง่ ปริวรรต
เป็นอักขรวิธีปัจจุบัน แต่ได้รักษาหรือ
คงถ้อยค�ำเดิมไว้ บางเรื่องที่มีต้นฉบับ
หลายเล่มและบางเล่มขาดความสมบูรณ์
ผู้ศึกษาได้น�ำมาช�ำระเป็นฉบับใหม่ที่มี
เนือ้ หาสมบูรณ์ โดยมีบทสรุปและวิพากษ์
ผลของการศึกษาควบคู่ไว้ด้วย นอกจาก
ถ้อยค�ำยากและค�ำศัพท์ภาษาถิ่นไว้ท้าย
หน้าที่มีค�ำศัพท์ดังกล่าว สาระในแต่ละ
เรื่องจึงช่วยให้ผู้สนใจสามารถศึกษาได้
อย่างสะดวกและรวดเร็วขึน้ กว่าการค้นหา
ต้นฉบับเดิมหรือฉบับคัดลอก
หากมี ค� ำ ถามว่ า นอกเหนื อ จาก
การด� ำ เนินงาน วรรณกรรมทั ก ษิ ณ :

วรรณกรรมทักษิณ : หลักฐานส�ำคัญของภาคใต้ที่ท้าทายการศึกษา
566

วรรณกรรมคัดสรรที่ได้รวบรวมศึกษา
วรรณกรรมในสาระดังกล่าวแล้ว อะไร
คื อ ความใหม่ ความน่ า สนใจของการ
รวบรวมศึ ก ษาครั้ ง นี้ สิ่ ง ที่ น ่ า สนใจ
ประการแรก คือ มีวรรณกรรมจ�ำนวน
ไม่น้อยเป็นผลงานที่ไม่เคยมีผู้ใดศึกษา
อย่างจริงจังและไม่เคยเผยแพร่ให้เป็นทีร่ บั
รู้ต่อสาธารณชนอย่างกว้างขวางมาก่อน
เช่น ต�ำนานสร้างโลกฉบับบ้านป่าลาม
โองการพญากรูด จารึกแผ่นทองที่ปลี
ยอดพระมหาธาตุเจดีย์นครศรีธรรมราช
เกาะตะรุเตาทัณฑสถานประวัติศาสตร์
แหล่หมอจันทร์ ปรมัตถธรรมค�ำกาพย์
พลายจ� ำ เริ ญ (คชานุ ส รณ์ ) ค� ำ กาพย์
โจทย์เลขปริศนา และแบบเรียนค�ำกาพย์
เป็นต้น ประการทีส่ องในเมือ่ วรรณกรรม
ดังกล่าวมิได้มีการศึกษากันอย่างจริงจัง
และไม่เคยเผยแพร่อย่างกว้างขวางมาก่อน
ความจริงบางประการแต่เดิมเป็นทีร่ กู้ นั ใน
วงจ�ำกัด เช่น ผู้เป็นเจ้าของ และผู้สนใจ
ในวงแคบเท่ า นั้น สรรพวิ ท ยาการทั้ ง
ปวงก็รังแต่จะเสื่อมสูญ และหมดสิ้นไป
ตามกาล เมื่อเป็นเช่นนัน้ วรรณกรรมดัง
กล่าวทีน่ ำ� มาศึกษาเผยแพร่จงึ ช่วยไขความ
จริงบางประการเกี่ยวกับประวัติศาสตร์
สังคม ความเชื่อ ค่านิยม วิถีชีวิต ฯลฯ
อันเป็นการช่วยเสริมการศึกษาเกี่ยวกับ
ผู้คนและสังคมภาคใต้ให้แจ่มชัดขึ้นได้
อีกระดับหนึง่ สิง่ ทีน่ า่ สนใจซึง่ เป็นอนุสติ
อีกประการหนึง่ ก็คือ การศึกษารวบรวม
วรรณกรรมครั้งนี้เป็นการเปิดโลกใหม่
ทางวรรณกรรมให้กว้างยิ่งขึ้น เป็นการชี้
ทางให้เห็นว่าภูมิปัญญาจากวรรณกรรม
ของมนุ ษ ยชาติ มิ ไ ด้ จ� ำ กั ด อยู ่ แ ค่ เมื อ ง
หลวง เมื อ งใหญ่ ห รื อ เมื อ งศู น ย์ ก ลาง
ชวน เพชรแก้ว
เท่านัน้ แต่ผคู้ นและสังคมอืน่ ๆได้รงั สรรค์
วรรณกรรมขึ้นเพื่อบันทึกเรื่องราวต่าง ๆ
ในสังคมของพวกเขา อีกทั้งช่วยให้มอง
เห็นอิทธิพลบางประการของการก่อเกิด
วรรณกรรมที่หลากหลายออกไปอีกด้วย
วรรณกรรมทักษิณ : วรรณกรรมคัดสรร
จึ ง มี คุ ณ อนั น ต์ ต ่ อ สั ง คมภาคใต้ แ ละ
ประเทศชาติของเราโดยส่วนรวมอย่าง
แน่นอน
เสี้ ย วหนึ่ ง จากวรรณกรรมทั ก ษิ ณ :
วรรณกรรมคัดสรร
ได้ ก ล่ า วมาในตอนต้ น แล้ ว ว่ า
คณะผู้ศึกษาวิจัยจ�ำนวนมากกว่า ๔๐ คน
ได้เริ่มเสาะหาต้นฉบับวรรณกรรมจาก
แหล่งเก็บรวบรวมวรรณกรรมในภาคใต้
มาตรวจสอบและคัดเลือกจากวรรณกรรม
จ�ำนวนหลายพันเล่ม โดยศึกษาในลักษณะ
วรรณกรรมปฏิทัศน์ จ�ำนวน ๔๓๕ เรื่อง
แล้วด�ำเนินการคัดสรรจนเหลือเพียง ๘๔
เรื่อง ทั้ง ๘๔ เรื่องนี้ล้วนน่าสนใจทั้งสิ้น
ในที่นจี้ ะกล่าวถึงส่วนเสี้ยวเล็ก ๆ
จากวรรณกรรมเพี ย งบางเรื่ อ ง เพื่ อ
สนับสนุน “ความมีอะไรในวรรณกรรม
ทักษิณ : วรรณกรรมคัดสรร”
ต�ำนานสร้างโลกฉบับบ้านป่าลาม
ต�ำนานฉบับนี้บันทึกในหนังสือ
บุดขาว ผู้เป็นเจ้าของเป็นหมอพื้นบ้าน
ที่บ้านป่าลาม ต�ำบลช้างไห้ตก อ�ำเภอ
โคกโพธิ์ จังหวัดปัตตานี เนือ้ เรือ่ งหนักไป
ทางต�ำนานฮินดู ที่ได้มีการปรับแต่งเพื่อ
ให้มีความสอดคล้องกับสภาพภูมิศาสตร์
และสภาพสังคมของกลุ่มชนในท้องถิ่น
ภาคใต้ตอนล่าง มีคติ ความเชื่อในทาง
567
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
พุทธศาสนา และคติความเชื่อดั้งเดิมของ
มลายูในท้องถิ่นผสมผสาน สะท้อนการ
ปฏิสัมพันธ์กับคนต่างถิ่นใกล้ไกล กล่าว
ถึ ง การเกิ ด ของสรรพสิ่ ง ที่ ตั ว เอกของ
ต�ำนาน คือ พระอิศวร และพระอุมา เป็น
ผูใ้ ห้ทงั้ โลกนีแ้ ละจักรวาล การเกิดหยูกยา
มนต์คาถา ตลอดจนพิธีกรรมต่าง ๆ ที่มี
ต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบันนี้ เช่น พิธีกรรม
ในการเกิด การแต่งงาน การท�ำศพ การท�ำ
ไร่ท�ำนา การท�ำขวัญข้าว เป็นต้น
โองการพญากรูด
ต้ นฉบั บ วรรณกรรมเล่ ม นี้ เป็ น
หนัง สื อ บุ ด ขาว ศู น ย์ วั ฒ นธรรมมหา
วิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ ภู เ ก็ ต เก็ บ รวบรวมไว้
ต้นฉบับเขียนว่า “ตัมราองการพญากรูด”
วรรณกรรมฉบับนีแ้ ปลกกว่าโองการฉบับ
อื่น ๆ กล่าวคือ ได้ก�ำหนดเอาต้นไม้ คือ
ต้นมะกรูด จากภูเขาสหัสบรรพต มาเป็น
พญายาด้วยอ� ำนาจฤทธิ์แห่งพระผู้เป็น
เจ้าที่ก�ำกับไว้ โดยมอบหมายให้เจ้าพิธี
(หมอ) น�ำไปรักษาผู้ป่วย เนื้อหาทั้งหมด
มี ๑๑ ส่วน คือ เริม่ จากการสดุดพี ระพุทธ
พระธรรม พระสงฆ์ การให้ความส�ำคัญ
ต่อมะกรูดในฐานะพญายา การกล่าวถึง
พระอิศวรณรายณ์ และพลังธรรมชาติ
ของสมุนไพรมะกรูด และความเชื่อมั่น
ทางจิ ต การน� ำ คาถาอาคมและอ� ำ นาจ
ของพระรัตนตรัยมาช่วยขจัดปัดเป่าให้
เคราะห์ร้ายหาย การท�ำคุณไสย และการ
สะเดาะเคราะห์เภทภัยจากการถูกกระท�ำ
ทางไสยศาสตร์ การกล่าวถึงสรรพพิษ
ทั้งหลาย การน�ำเอาพุทธมนต์ คือ อิติปิ
โสมาใช้ การอ้างอ�ำนาจจากพระฤๅษีเพื่อ
ปัดเป่าสรรพพิษให้หาย การแก้อาถรรพณ์
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
คุณไสย คุณผี คุณยา การกล่าวถึงพญายา
อีกอย่างหนึง่ คือพระไพล การใช้ธรณีสาร
ปัดเป่าเสนียดจัญไร และสุดท้ายกล่าวถึง
ข้อปฏิบัติส�ำหรับหมอหรือเจ้าพิธี
จารึ ก แผ่ นทองที่ ป ลี ย อดพระมหาธาตุ
เจดีย์นครศรีธรรมราช
จารึกแผ่นทองดังกล่าวนี้มีจ�ำนวน
มากกว่า ๕๐ แผ่น เย็บต่อกันด้วยเส้น
ด้ า ยทองค� ำ เป็ น ผื น ใหญ่ หุ ้ ม ไว้ ร อบปลี
ยอดพระบรมธาตุ แต่ละแผ่นท�ำขึ้นต่างปี
ต่าง พ.ศ. การบูรณปฏิสังขรณ์พระบรม-
ธาตุเจดีย์ เมือ่ พ.ศ. ๒๕๓๓ ช่วยให้ทราบ
และกระจ่างในเรื่องราวต่าง ๆ หลาย
ประการ จารึกดังกล่าวมีทั้งที่จารึกด้วย
อักษรขอม และอักษรไทย การท�ำแผ่นทอง
หุม้ ปลียอดพระธาตุ เป็นพุทธบูชากระท�ำ
กันหลายคราว ศักราชเก่าที่สุดอยู่ในสมัย
อยุธยาคือพุทธศักราช ๒๑๕๕ ตรงกับ
รัชสมัยสมเด็จพระเอกาทศรถ จารึกแผ่น
ทองที่บอกศักราชมีจ�ำนวน ๑๘ แผ่น
ใช้อกั ษรขอมล้วน ๆ ๙ แผ่น ใช้อกั ษรไทย
ล้วน ๒ แผ่น ใช้อกั ษรขอมและอักษรไทย
จ� ำ นวน ๗ แผ่ น อั ก ษรไทยที่ มี อ ายุ
เก่าที่สุด คือ พ.ศ. ๒๑๕๙ จารึกแผ่น
ทองค�ำดังกล่าวนี้ได้ให้ความกระจ่างด้าน
พัฒนาการใช้อกั ษรและอักษรศาสตร์ของ
ผู้คงแก่เรียน หรือปราชญ์ชาวบ้านภาคใต้
ได้ แ ก่ วั ฒ นธรรมการใช้ อั ก ษรขอม
และอักษรไทยในสมัยอยุธยาจนถึงสมัย
ต้ น รั ต นโกสิ นทร์ กล่ า วคื อ ระบุ ชั ด ว่ า
ในแผ่ น ดิ น พระเอกาทศรถในภาคใต้
มีการใช้ภาษาไทยกันแล้ว นอกจากนี้
จารึ ก แผ่ นทองชุ ด ดั ง กล่ า วได้ แ สดงถึ ง
วัฒนธรรมการใช้ศาสนจักรเป็นเครื่อง
จรรโลงอาณาจักร อีกทั้งยังเสริมย�้ำให้
กระจ่างชัดด้านพุทธศาสนาแบบลังกาวงศ์
ในภาคใต้ด้วย
พระปรมัตถธรรมค�ำกาพย์
วรรณกรรมท้องถิ่นภาคใต้ เรื่อง
พระปรมั ต ถธรรม ค� ำ กาพย์ เป็ น
วรรณกรรมที่บันทึกในหนังสือบุดขาว
ที่พบแล้วมีทั้งฉบับสมบูรณ์และที่ช�ำรุด
ไม่น้อยกว่า ๓๐ ฉบับ พบกระจายอยู่
ทั่วไปทั่วภาคใต้ มีชื่อเรียกแตกต่างกัน
คือ “พระบอริมดั ” “พระบอระมัด”“พระ
สีบอริมดั ” และ “นีห่ นาในร่าง” สารัตถะ
ส�ำคัญของพระปรมัตถธรรม ค�ำกาพย์ คือ
การชี้ให้พุทธบริษัทเข้าถึงเนื้อธรรมขั้น
ปรมัตถธรรม (ประโยชน์อย่างยิ่ง, ความ
จริงอันเป็นที่สุด, ลึกซึ้งยากที่ปุถุชนจะ
เข้าใจได้) อันเป็นปูชนียวัตถุขนั้ เอกอุตรง
กับนัยของ “รัตนตรัย” หรือ “แก้วสาม
ประการ” หรือพระพุทธคุณ พระธรรมคุณ
และพระสังฆคุณ วรรณกรรมเรือ่ งนีแ้ สดง
ให้เห็นถึงความเป็นปราชญ์ของผูร้ จนาทัง้
ด้านศาสนา ด้านภาษา และวรรณศิลป์
แหล่หมอจันทร์
บทแหล่หมอจันทร์ หรือ แหล่
เทศน์หมอจันทร์ เป็นมุขปาฐะส�ำหรับ
แหล่ เ ล่ า เหตุ ก ารณ์ ที่ เ กิ ด ขึ้ น จริ ง กรณี
หมอจันทร์ หรือนายจันทร์ บริบาล ต้อง
กลายเป็นฆาตกรยิงพระสถลสถานพิทกั ษ์
(คออยู่เคียด ณ ระนอง) ผู้ว่าราชการ
เมืองตรังถึงแก่ชีวิตและยิงพระยารัษฎา
นุประดิษฐ์ (คอซิมบี้ ณ ระนอง) สมุห
เทศาภิ บ าลมณฑลภู เ ก็ ต บาดเจ็ บ สาหั ส
และถึงแก่อนิจกรรมขณะพักรักษาตัวอยู่
วรรณกรรมทักษิณ : หลักฐานส�ำคัญของภาคใต้ที่ท้าทายการศึกษา
568
ณ โรงพยาบาลในภายหลัง ที่ท่าเทียบเรือ
สะพานเจ้าฟ้า อ�ำเภอกันตัง จังหวัดตรัง
เมื่อวันที่ ๒๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๕๕
หมอจันทร์จงึ ถูกศาลพิพากษาให้ประหาร
ชีวิต นับเป็นคดีสะเทือนขวัญอย่างยิ่ง
จึงมีนกั ประพันธ์ในท้องถิ่นน�ำเรื่องนี้มา
แต่งเป็นบทแหล่หลายส�ำนวน เพื่อแหล่
เล่าสู่กันฟังอย่างแพร่หลาย จนเป็นที่รู้จัก
กันทั่วไปในภาคใต้ มีการโจษขานและ
วิพากษ์วิจารณ์อย่างกว้างขวาง บทแหล่
ดังกล่าวมีผู้จดจ�ำและบันทึกไว้เป็นลาย
ลักษณ์ก็มาก บันทึกเหตุการณ์จริงที่ว่า
นีน้ อกจากเป็นการบันทึกประวัติศาสตร์
ทางหนึง่ แล้ว ยังเป็นอุทาหรณ์เตือนสติ
คนทั่วไปว่า ความขัดแย้งเนื่องจากการ
ใช้อำ� นาจของผูม้ อี ำ� นาจอาจกลายเป็นช่อง
ว่างในการปกครองและรุนแรงจนกลาย
เป็นความเคียดแค้นถึงแก่การท�ำลายชีวิต
กันได้ เป็นโทษทั้งผู้ที่เกี่ยวข้องและต่อ
ระบบ จนยากที่จะเยียวยาได้
พลายจ�ำเริญ (คชานุสรณ์) ค�ำกาพย์
วรรณกรรมท้องถิ่นภาคใต้เรื่องนี้
ผูแ้ ต่งบันทึกในกระดาษฝรัง่ เป็นเรือ่ งเดียว
ทีใ่ ช้สตั ว์เป็นตัวเอกของเรือ่ ง เนือ้ หาของ
วรรณกรรมได้มาจากเรื่องราวจริงของ
ช้างพลายเชือกหนึง่ คือ พลายจ�ำเริญ ซึ่ง
เป็นช้างของตระกูล ณ นคร ช้างเชือกนี้
บางกระแสบอกว่ า มี ชี วิ ต อยู ่ ใ นสมั ย
รัชกาลที่ ๓-๔ แต่บางกระแสบอกว่า
มี ชี วิ ต อยู ่ ในสมั ย รั ช กาลที่ ๔-๗ แห่ ง
กรุงรัตนโกสินทร์ เรื่องนีจ้ ึงยังสับสนอยู่
ผู้แต่งเรื่องนี้ คือ พระปลัดเลี่ยม อาสโย
(เลี่ยม นาครภัฏ) มีชีวิตอยู่ตั้งแต่สมัย
รัชกาลที่ ๕ (พ.ศ. ๒๔๒๙) และมรณภาพ

เมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๐ เนื้อเรื่องกล่าวถึงเรื่อง
ราวของพลายจ�ำเริญตั้งแต่เกิดจนถึงล้ม
ว่าเป็นช้างแสนรู้ มีความรู้สึกนึกคิดและ
มีพฤติกรรมคล้ายมนุษย์ รักผู้เลี้ยงที่มี
ความเมตตากรุณา ท�ำร้ายผูเ้ ลีย้ งทีห่ ยาบช้า
ทารุณ และไม่รักษาสัญญาถึงแก่สิ้นชีวิต
เสียมากต่อมาก ผลสุดท้ายช้างเชือกนี้
ถูกช้างเถื่อนรุมแทงจนเสียชีวิต ในเรื่อง
นี้นอกจากเล่าเรื่องราวของพลายจ�ำเริญ
แล้ว ยังสอดแทรกสาระส�ำคัญเกี่ยวกับ
การด� ำ รงชี วิ ต สภาพสั ง คม ประเพณี
วัฒนธรรมของชาวภาคใต้ชว่ งนัน้ ไว้อย่าง
น่าสนใจอีกด้วย
เกาะตะรุเตาทัณฑสถานประวัติศาสตร์
วรรณกรรมชิ้นนี้เป็นบันทึกส่วน
บุคคลที่บันทึกในสมุดฝรั่งของอดีตพัศดี
เรื อ นจ�ำเกาะตะรุ เตา เกาะตะรุเตาเป็น
ทัณฑสถานกักขังนักโทษทัง้ คดีอกุ ฉกรรจ์
และนักโทษการเมือง เรื่องราวที่บันทึก
เป็นเหตุการณ์ระหว่าง พ.ศ. ๒๔๘๔- ๒๔๙๘
สาระส�ำคัญของบันทึก คือ สภาพทาง
ภู มิ ศ าสตร์ ข องเกาะตะรุ เ ตาขณะนั้ น
แผนการจัดตั้งเกาะตะรุเตาเป็นที่กักกัน
ควบคุมนักโทษ และนิคมฝึกอาชีพผู้ต้อง
กั ก กั น สภาพความเป็ น อยู ่ ข องนัก โทษ
ธรรมดาและนักโทษการเมือง การหลบหนี
ของนักโทษการเมือง การบริหารงานอย่าง
แหลกเหลวและขบวนการคอร์ รั ป ชั น
ของเจ้าหน้าที่ และการปราบปรามสลัด
ตะรุเตา สาระของบันทึกเรื่องนีน้ ับเป็น
ประสบการณ์อันมีคุณค่าที่ตีแผ่อีกแง่มุม
หนึง่ ให้ภายนอกได้รับรู้ นับเป็นบันทึก
ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นที่น่าสนใจ ซึ่งหา
ได้ยากจากงานในระบบราชการ
ชวน เพชรแก้ว
บทสรุป
สังคมไทยภาคใต้ใช้วรรณกรรม
ท้องถิ่นส�ำหรับถ่ายทอดความรู้ ความคิด
สร้างคุณลักษณะของผู้คน หรือการใช้
ประโยชน์เพื่อแก้ไขปัญหาบางประการ
วรรณกรรมจึ ง เป็ น เครื่ อ งมื อ ส� ำ คั ญ ใน
การสร้ า งพลั ง ให้ สั ง คมมี ส มรรถนะ
ศักยภาพ เจตคติ ตลอดจนค่านิยม และ
คุ ณ ธรรมจริ ย ธรรมตามที่ สั ง คมพึ ง
ประสงค์ สิ่งดังกล่าวช่วยให้ชาวภาคใต้
เป็นผู้รู้จักตนเอง สามารถจัดการตนเอง
กั บ สภาพแวดล้ อ มที่ ต นด� ำ รงอยู ่ ไ ด้
ท�ำให้สามารถยืนหยัดด้วยตนเองอย่าง
อิสระ มีคุณลักษณะเฉพาะหลายประการ
ที่โดดเด่น เช่น เป็นคนชอบสงสัย ไม่เชื่อ
อะไรง่าย ๆ รักพวกพ้อง มีวิจารณญาณ
ในการตัดสินใจ ยอมรับและปรับเปลี่ยน
ความคิดความเชื่อบนฐานของข้อมูลและ
ความมีเหตุผล มีแนวทางการคิด วิเคราะห์
สังเคราะห์ สร้างสรรค์เป็นของตนเอง
ด้วยการตีค่า ปรับรูปแบบตามยุคสมัย
และสภาวการณ์ เพื่อน�ำไปใช้ตามความ
เหมาะสม
พัฒนาการการศึกษาวรรณกรรม
ทั ก ษิ ณ และการน�ำ วรรณกรรมท้ อ งถิ่ น
ภาคใต้มากล่าวถึงเพียง ๗ เรื่อง เป็น
เพียงส่วนเสีย้ วเล็ก ๆ เพือ่ ชีแ้ นะให้เห็นว่า
วรรณกรรม คือ ส่วนส�ำคัญของสังคม
ภาคใต้ ที่ ท รงคุ ณค่ า อย่ า งอเนกอนันต์
หากมุ่งศึกษาให้ถึงแก่นสารและน� ำมา
ใช้ประโยชน์อย่างจริงจัง วรรณกรรม
ท้องถิ่นดังกล่าวแม้จะสูญเสียไปมาก แต่
ก็ยังมีต้นฉบับหลงเหลือกระจัดกระจาย
อยู่ตามวัด และที่เป็นสมบัติส่วนตัวอีก
ส่วนหนึง่ ประมาณไม่น้อยกว่าหมื่นเล่ม
569
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
ทั้ ง หนั ง สื อ บุ ด หนั ง สื อ ใบลาน และ
หนังสือเล่มเล็กที่พิมพ์เผยแพร่ในยุคเก่า
ยั ง คงกระจั ด กระจายอยู ่ ทั่ ว ไปในพื้ นที่
ภาคใต้ วรรณกรรมเหล่ า นี้ เป็ น มรดก
ทางภู มิ ป ั ญ ญาของชาติ ที่ ก� ำ ลั ง รอการ
เสื่อมสูญ หากไม่สนใจศึกษากันอย่าง
จริงจัง การศึกษาแค่ วรรณกรรมทักษิณ :
วรรณกรรมคัดสรร ได้เพียง ๘๔ เรื่อง
ยังเป็นส่วนเสี้ยวที่น้อยนิดซึ่งไม่เพียงพอ
ต่อการอยู่รอดตลอดไปของวรรณกรรม
ดังกล่าว อนึง่ เครื่องมือที่ใช้ในการศึกษา
ทีส่ ำ� คัญยิง่ อย่างหนึง่ คือ การเรียนรูข้ อม -
บาลี และขอม-ไทย หากในส่วนนี้ผู้รู้ยัง
คงหดหายไปเรื่อย ๆ วรรณกรรมจาก
หนังสือบุดที่บันทึกด้วยอักษรขอมก็คงมี
โอกาสแพร่หลายได้ยาก การฟื้นกลับไป
เรียนรู้สิ่งดังกล่าวน่าจะยังไม่สายเกินไป
หากสถาบันการศึกษาทีช่ นู โยบายว่า “เป็น
สถาบันอุดมศึกษาเพื่อพัฒนาท้องถิ่น”
ด�ำเนินการอย่างจริงเกี่ยวกับเรื่องนี้ รวม
ทั้งหน่วยงานวัฒนธรรมในระดับชาติให้
ความสนใจสนับสนุนด้านวิชาการและ
ทุนการศึกษาค้นคว้า การอนุรักษ์ อีกทั้ง
ส่งเสริมการน�ำไปใช้ประโยชน์ด้านการ
ศึกษาและการพัฒนาอย่างแท้จริง
ส่วนเสี้ยวการศึกษาวรรณกรรม
ท้องถิ่นภาคใต้ครั้งนี้ ประจักษ์ว่าภาคใต้
คือ คลังวรรณกรรมอันอุดมไปด้วยความ
หลากหลายด้านเนื้อหาสาระ ต้นฉบับที่
เป็นหนังสือบุด และใบลาน ซึ่งมีอยู่เป็น
อเนกอนันต์นนั้ ยังมีหลงเหลือให้ศึกษา
โดยเก็บรวบรวมไว้ตามวัดวาอาราม บ้าน
ของผู้ใฝ่รู้และเจริญด้วยการศึกษา และ
สถาบันการศึกษาต่าง ๆ ต้นฉบับที่คัด
ลอกลงสมุ ด อย่ า งฝรั่ ง และต้ นฉบั บ ที่
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
พิมพ์เผยแพร่เมือ่ การพิมพ์เข้ามามีบทบาท
ได้แพร่กระจายอยู่ทั่วไปในสังคมภาคใต้
ในเวลาต่อมา สภาพการณ์เช่นนี้ท�ำให้
เห็นความเป็นพลวัตของผู้สร้าง เนื้อหา
สาระ และผู้เสพวรรณกรรมแต่ละช่วง
เวลาได้อย่างเด่นชัด จากการเลือกสรร
วรรณกรรมบางเรื่องมาน�ำเสนอพอเป็น
มู ล ท� ำ ให้ เห็ น บทบาทของวรรณกรรม
ที่ มี อ ยู ่ อ ย่ า งกว้ า งขวาง เห็ น ได้ ชั ด ว่ า
วรรณกรรมภาคใต้ เป็ น สรรพวิ ช าหรื อ
ศาสตร์ส� ำหรับคนในสังคมเรียนรู้และ
ใช้ประโยชน์ เป็นบันทึกประวัติศาสตร์
สังคมหรือถ่ายโยงความรู้ เป็นอาหารใจ
และอาหารทางปัญญา เป็นแก่นสารที่
แสดงถึงความเป็นหมูพ่ วก เป็นจารีตหรือ
แนวทางปฏิบตั ขิ องสังคม เป็นการอธิบาย
ข้อเท็จจริง เป็นการประจานและชี้แนะ
ทางเลือก นีค่ อื ฐานรากของสังคมภาคใต้
การที่สิ่งดังกล่าวนีจ้ ะมีวิถีและพลังต่อไป
ได้นนั้ ขึ้นอยู่กับว่าจะท�ำอย่างไรให้สิ่งดัง
กล่าวยังคงเป็นวัฒนธรรมที่เคลื่อนไหว
ต่อไปในสังคมได้เพียงใด
บรรณานุกรม
ก่องแก้ว วีระประจักษ์. “พัฒนาการการ
เขียนอักษรในหนังสือสมุดไทย
และหนังสือบุด.” ใน ชวน เพชรแก้ว
(หั ว หน้ า โครงการภู มิ ป ั ญ ญา
ทักษิณจากวรรณกรรมท้องถิ่น).
วรรณกรรมทักษิณ : วรรณกรรม
ปริทัศน์. กรุงเทพฯ : ส�ำนักงาน
กองทุนสนับสนุนการวิจยั (สกว.);
๒๕๔๗.
ชวน เพชรแก้ว. “ลักษณะวรรณกรรมของ
นครศรี ธ รรมราช” ในรายงาน
สั ม มนาประวั ติ ศ าสตร์ นครศรี -
ธรรมราช ครัง้ ที่ ๓ : ประวัตศิ าสตร์
นครศรี ธ รรมราชจากภาษาและ
วรรณกรรม. นครศรีธรรมราช :
วิ ท ยาลั ย ครู นครศรี ธ รรมราช;
๒๔๒๖.
.“วรรณกรรมท้องถิน่ สุราษฎร์ธานี
และคุ ณ ค่ า บางประการของ
วรรณกรรมนิทาน” ในรายงาน
สัมมนาประวัติศาสตร์สุราษฎร์-
ธานี. สุราษฎร์ธานี : วิทยาลัยครู
สุราษฎร์ธานี; ๒๕๒๗.
.“อัตลักษณ์และพลวัตวรรณกรรม
ทั ก ษิ ณ กลุ ่ ม สุ ภ าษิ ต และค� ำ สั่ ง
สอน.” ใน ชวน เพชรแก้ว (หัวหน้า
โครงการภู มิ ป ั ญ ญาทั ก ษิ ณจาก
วรรณกรรมท้องถิ่น). วรรณกรรม
ทักษิณ : วรรณกรรมปริทัศน์.
กรุงเทพฯ : ส�ำนักงานกองทุน
สนับสนุนการวิจยั (สกว.) ๒๕๔๗.
.วรรณกรรมท้องถิ่นจากหนังสือ
บุด. สุราษฎร์ธานี : วิทยาลัยครู
สุราษฎร์ธานี; ๒๕๓๒.
.ส� ำ นั ก ศิ ล ปะและวั ฒ นธรรม
สถาบั น ราชภั ฏ กลุ ่ ม ภาคใต้ .
วรรณกรรมทักษิณ : หลักฐานส�ำคัญของภาคใต้ที่ท้าทายการศึกษา
570
วรรณกรรมท้ อ งถิ่ น ภาคใต้ :
สถานภาพการศึ ก ษาและแหล่ ง
สืบค้น. นครศรีธรรมราช : โรงพิมพ์
ไทม์ พริ้นติ้ง; ๒๕๔๐.
ชวน เพชรแก้ว และคณะ. วรรณกรรม
ทั ก ษิ ณ : วรรณกรรมคั ด สรร.
กรุงเทพฯ : ส�ำนักงานกองทุนสนับ
สนุนการวิ จั ย และมหาวิ ท ยาลั ย
ราชภัฏสุราษฎร์ธานี; ๒๕๔๗.
. วรรณกรรมทักษิณ : วรรณกรรม
ปริทัศน์. กรุงเทพฯ : ส�ำนักงาน
ก อ ง ทุ น ส นั บ ส นุ น ก า ร วิ จั ย ;
๒๕๔๗.
ประทุ่ม ชุ่มเพ็งพันธุ์. ประวัติศาสตร์
อารยธรรมภาคใต้. กรุงเทพฯ :
ชมรมเด็ก; ๒๕๔๕.
. ศิลปวัฒนธรรมภาคใต้ . กรุงเทพฯ :
สุวีริยาสาส์น; ๒๕๔๘.
สุธวิ งศ์ พงศ์ไพบูลย์. “วรรณกรรมท้องถิน่
ภาคใต้”. ใน สารานุกรมวัฒนธรรม
ไทยภาคใต้ เล่ม ๑๔. . กรุงเทพฯ
มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย
ธนาคารไทยพาณิชย์; ๒๕๔๒.
สุธิวงศ์ พงศ์ไพบูลย์ และชวน เพชรแก้ว.
วรรณกรรมทักษิณ : วรรณกรรม
พินจิ . กรุงเทพฯ : ส�ำนักงานกองทุน
สนับสนุนการวิจัย; ๒๕๔๒.
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

Abstract Southern Literature: A Significant Evidence from the South that Challenges Studying
Chuan Phetkaew
Associate Fellow of the Academy of Arts, The Royal Institute, Thailand

ÉNangsue Bud is a written southern literature that recorded various fields of knowledge before
printing became prominent. Significant sources for the compilation of knowledge were temples and
houses of learned persons. During the time when printing was first introduced some knowledge from
the Nangsue Bud was printed as booklets for distribution. Later a number of southern scholars began to
seriously collect Nangsue Bud, palm-leaf manuscripts, and documents, resulting in the publication of
a large number of literary works being published in succession. During 2001-2004 the Research
Project on Southern Wisdom from Literature and Behavior selected 84 literary works to be included in
Southern Literature: Selected Works, issued in 2005. Their subject matters deal with stone inscriptions
and inscriptions, texts, scriptures, history, chronicles, legends, medicine, significant local incidents,
romantic fiction, beliefs and traditions, travels, religious principles, special literary philosophy, law,
people and places, customs and rituals, miscellany, and proverbs. This is a fraction of the foundation of
southern society which has become way and force that challenge studying.

Key words : southern literature, selected literary works, Nangsue Bud, palm-leaf manuscripts

ชวน เพชรแก้ว
571
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

เอร็อสทรัต (Érostrate):
กรณีศึกษาตัวเอกปฏิลักษณ์* จินตนา ด�ำรงค์เลิศ
ภาคีสมาชิก ส�ำนักศิลปกรรม
ราชบัณฑิตยสถาน

บทคัดย่อ
เอร็อสทรัตเป็นชื่อเรื่องสั้นซึ่ง ฌ็อง-ปอล ซาทร์ เขียนขึ้นและพิมพ์เผยแพร่ใน ค.ศ. ๑๙๓๙ ตัวเอก
ของเรื่องนี้ชื่อ ปอล อีลแบร์ มีลักษณะเป็นตัวเอกปฏิลักษณ์ กล่าวคือ ท�ำงานเป็นลูกจ้างระดับไม่ส�ำคัญ เกลียดการ
สัมผัสเพือ่ นมนุษย์ เบือ่ ชีวติ ทีจ่ ำ� เจซ�ำ้ ซาก วันหนึง่ เขาเกิดความคิดทีจ่ ะท�ำให้ตวั เองเด่นดังขึน้ มาเช่นเดียวกับเอร็อส
ทรัต ผู้เผาวิหารของเทพีอาร์เทอมิส ธิดาของซุส วิหารนี้เป็น ๑ ใน ๗ สิ่งมหัศจรรย์ของโลก เขาซื้อปืนพกมาและ
น�ำไปยิงชายอ้วนคนหนึ่งซึ่งเขาไม่รู้จักที่กลางถนน หลังจากนั้นเขาจึงวิ่งไปขังตัวเองอยู่ในห้องสุขาของร้านกาแฟ
แห่งหนึ่ง พยายามจะฆ่าตัวตายแต่ก็ไม่กล้าท�ำ กลับออกมามอบตัวในที่สุด
ค�ำส�ำคัญ : ตัวเอกปฏิลักษณ์, เอร็อสทรัต, ฌ็อง-ปอล ซาทร์

บทน�ำ Intimité และ L’enfance d’ un chef พจนานุ ก รมศั พ ท์ ว รรณกรรม

Érostrate เป็ นชื่ อ เรื่ อ งสั้ นซึ่ ง
ฌ็อง-ปอล ซาทร์ (Jean-Paul Sartre)
เขียนขึน้ และพิมพ์เผยแพร่ใน ค.ศ. ๑๙๓๙
โดยรวมเล่มกับเรื่องสั้นอื่น ๆ ของเขาอีก
๔ เรื่อง ได้แก่ Le mur, La chambre,
ประเด็ น ส� ำ คั ญ ที่ จ ะศึ ก ษาในบทความ อั ง กฤษ-ไทย ฉบั บ ราชบั ณฑิ ต ยสถาน
นี้ เ กี่ ย วกั บ ลั ก ษณะและพฤติ ก รรมของ (๒๕๔๕:๒๗) ให้ค�ำอธิบาย “ตัวเอก
ตัวเอกปฏิลักษณ์ (anti-hero) ในเรื่อง ปฏิลักษณ์ (anti-hero)” ไว้ดังนี้
Érostrate

ตัวเอกที่มิได้แสดงให้เห็นประจักษ์ว่ามีความยิ่งใหญ่ มีศักดิ์ศรี มีอำ� นาจและมี

ความกล้าหาญเมื่อเผชิญกับชะตากรรมดังเช่นตัวเอกในโศกนาฏกรรมสมัยก่อน
แต่เป็นผูท้ ไี่ ม่มคี วามส�ำคัญ ไร้เกียรติยศ ไร้อำ� นาจ หรือไม่ยอมต่อสูด้ นิ้ รน ตัวเอก
เช่นนี้มีอยู่เสมอในบทละคร และบันเทิงคดีประเภทร้อยแก้วในปัจจุบัน

ตัวเอกปฏิลักษณ์ในวงวรรณคดี วิกฤตจิตส�ำนึก (crise de conscience) Érostrate ฌ็อง-ปอล ซาทร์ ใช้ ค� ำ ว่ า

ฝรั่ ง เศสปรากฏในผลงานวรรณกรรม ซึ่งแสดงออกมาในงานเขียนของพวกเขา “ตั ว เอกสี ด� ำ ( héros noir)” (Sartre
จ�ำนวนมากตั้งแต่หลังสงครามโลกครั้ง เช่น ความสูญสิ้นศรัทธาในพระผู้เป็นเจ้า 2007: 87) ที่มีลักษณะเหมือน “มนต์ด�ำ
ที่ ๑ การที่มนุษย์ขัดแย้งกันจนถึงกับฆ่า การต่ อ ต้ า นความคิ ด แบบเก่ า ตั ว เอก (Magie noire)” ซึ่งตรงข้ามกับ “ตัวเอก
กั นตายจ� ำ นวนนั บ ล้ า นคนในสงคราม ปฏิ ลั ก ษณ์ ก็ เ ป็ น ปรากฏการณ์ ห นึ่ ง ที่ สีขาว (héros blanc)” (Sartre 2007: 87)
ท�ำให้นกั คิดนักเขียนฝรัง่ เศสหลายคนเกิด สะท้อนวิกฤตจิตส�ำนึกดังกล่าว ในเรื่อง
*
บทความนี้ปรับปรุงจากการบรรยายผลงานทางวิชาการในที่ประชุมส�ำนักศิลปกรรม เมื่อวันที่ ๒๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๔

เอร็อสทรัต (Erostrate) : กรณีศึกษาตัวเอกปฏิลักษณ์

572
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

ที่มาของชื่อเอร็อสทรัต
ชือ่ เอร็อสทรัต (ÉÉrostrate) ตรงกับ
ภาษากรีกว่า Hêrostratos เป็นชาวเมือง
เอฟิเซิส (Ephesus) ซึ่งเป็นเมืองท่าเรือ
ในเอเชียไมเนอร์ และเป็นที่ตั้งวิหารของ
เทพีอาร์เทอมิส (Artemis) ธิดาของซุส
(Zeus) ซึง่ วิหารนีเ้ ป็น ๑ ใน ๗ สิง่ มหัศจรรย์
ของโลก เอร็อสทรัตเป็นชายหนุ่มสามัญ
ชนผู้ไม่มีความส�ำคัญแต่อย่างใด วันหนึง่
เขาปรารถนาจะให้โลกจดจ�ำการกระท�ำ
ของเขา จึงได้เผาวิหารของเทพีอาร์เทอมิส
ลงเสียในวันเดียวกับวันเกิดของพระเจ้า
อเล็กซานเดอร์มหาราช ในเรือ่ ง Érostrate
ของฌ็อง-ปอล ซาทร์ มาเซ (Massé)
เพือ่ นของตัวเอกของเรือ่ งคือ ปอล อีลแบร์
(Paul Hilbert) กล่ า วว่ า ผู ้ ค นจ� ำ ชื่ อ
สถาปนิกผู้สร้างวิหารอันงดงามที่ถูกเผา
ไปไม่ได้ แต่กลับจ�ำชื่อเอร็อสทรัตผู้เผา
วิหารได้ แสดงว่าเอร็อสทรัตประเมิน
ถูกแล้วที่ไปเผาวิหารของเทพีอาร์เทอมิส
อีลแบร์ เล่าว่า “...เอร็อสทรัตตายไปแล้ว
กว่าสองพันปี แต่การกระท�ำของเขายัง
เปล่งประกายประดุจเพชรสีดำ� ...”(Sartre
2007: 88) อีลแบร์จึงประสงค์จะเดิน
รอยตามเอร็อสทรัต
เรือ่ งสัน้ Érostrate ของฌ็อง-ปอล ซาทร์
ฌ็อง-ปอล ซาทร์ด�ำเนินเรื่องราว
โดยใช้สรรพนาม “Je (ผม)” เป็นผู้เล่า
ผู้อ่านไม่รู้จักชื่อของเขาเมื่อเริ่มต้นเรื่อง
แต่จะรู้ภายหลังว่าเขาชื่อปอล อีลแบร์ ผู้
ประกาศตนว่าเป็นศัตรูตวั ฉกาจของมนุษย์
อีลแบร์เช่าห้องพักอยู่ชั้นที่ ๖ ของอาคาร
ซึ่งท�ำให้เขารู้สึกว่าอยู่เหนือผู้คนที่เดิน
ขวักไขว่อยู่บนทางเท้าข้างถนน อีลแบร์
เล่าว่าเขาชอบยืนมองผูค้ นทีร่ ะเบียงชัน้ ๖
เช่นเดียวกับชอบสถานทีท่ มี่ คี วามสูงแห่ง
อื่นด้วย เขาเล่าว่า

ทีร่ ะเบียงชัน้ ๖ นีแ่ หละทีผ่ มอาจอยูไ่ ด้ตลอดชีวติ เราต้องใช้สญ

ั ลักษณ์ทางวัตถุมาค�ำ้ จุน
ความสูงส่งด้านศีลธรรม หาไม่แล้วศีลธรรมจะพังทลาย กล่าวอีกนัยหนึง่ ก็คือ ความ
สูงส่งที่ผมมีเหนือคนอื่น ๆ นัน้ ไม่ใช่อะไรเลยนอกจากตัวผมที่อยู่สูงกว่าคนอื่น ๆ
ผมยืนอยู่เหนือมนุษย์ ซึ่งตัวผมเองก็เป็นมนุษย์ด้วย และผมก็พินจิ พิจารณาความเป็น
มนุษย์ นี่เป็นเหตุผลว่าท�ำไมผมถึงชอบหอวิหารนอทร-ดาม ระเบียงหอไอเฟล วิหาร
ซาเคร-เกอร์ ชั้นที่ ๖ ที่ถนนเดอล็องบร์ สถานที่เหล่านี้เป็นสัญลักษณ์ที่วิเศษ
(Sartre 2007: 79-80)

อีลแบร์ใช้รายละเอียดทางกายภาพ สูงส่งเหนือบุคคลอื่น เขาไม่ชอบเดินตาม กายของคนทีเ่ ดินผ่านไปมา เขาบรรยายว่า

เป็นสิ่งสนับสนุนความมั่นใจว่าตนเอง ท้องถนนเพราะท�ำให้เขาเสี่ยงที่จะสัมผัส

บางครั้งผมจ�ำเป็นต้องลงไปในถนน ตัวอย่างเช่น ไปท�ำงาน ผมรู้สึกอึดอัดหายใจไม่

ใคร่ออก เมื่อต้องยืนอยู่ระดับเดียวกับคนอื่น เป็นการยากมากกว่าที่จะมองพวกเขาเป็น
เหมือนมด พวกเขาสัมผัสเรา...
(Sartre 2007: 80)

ความรูส้ กึ เกลียดคนอืน่ หรือเพือ่ น ซึ่งแปลว่า อาการคลื่นเหียนอยากอาเจียน ความนับถือในเพื่อนมนุษย์ ความรู้สึก

มนุษย์ปรากฏในวรรณกรรมหลายเรื่อง ตัวเอกคือ รอก็องแต็ง (Roquentin) เป็น นึกคิดเช่นนีป้ รากฏชัดเจนในผลงานละคร
อย่ า งต่ อ เนื่ อ ง ก่ อ นหน้ า นี้ซ าทร์ เขี ย น ชายหนุ ่ ม ธรรมดาคนหนึ่ง ที่ เบื่ อ หน่ า ย เรื่อง Huis Clos (ทางตัน) ซึ่งพิมพ์เผย
นวนิยายเรือ่ ง La Nausée ใน ค.ศ. ๑๙๓๘ ความจ�ำเจซ�ำ้ ซากของชีวติ และสังคม ขาด แพร่ใน ค.ศ. ๑๙๔๔ หลังจากเขียนเรื่อง

จินตนา ด�ำรงค์เลิศ
573
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

ÉÉrostrate ซาทร์เขียนประโยคส�ำคัญที่ ห้องที่โรงแรมทุกเสาร์แรกของเดือน เมื่อ รังเกียจการสัมผัสผิวกายของมนุษย์ทกุ คน

มักได้รับการอ้างอิงว่า “นรกคือคนอื่น เลอาเปลือ้ งผ้าออก เขาได้แต่มองโดย “ไม่ แม้แต่ยามทักทายเพื่อนร่วมงาน เขาก็ไม่
(...l’enfer, c’est les Autres)” ได้แตะต้องตัวเธอ (sans la toucher)” ยอมถอดถุงมือ อีลแบร์เล่าว่า
ในเรื่อง ÉÉ rostrate อีลแบร์เล่าว่า (Sartre 2007: 82) เขาปฏิบัติกับผู้หญิง
เขาพาหญิงโสเภณีชื่อ เลอา (Léa) ขึ้น คนอื่น ๆ ด้วยวิธีการเดียวกัน อีลแบร์

...วันจันทร์วันหนึง่ ผมประพฤติตนสุภาพมากกับพวกเขา (เพื่อนร่วม

งาน) แม้วา่ ผมจะรูส้ กึ สยองทีจ่ ะจับมือทักทายพวกเขา ทีจ่ ะถอดถุงมือเพือ่ กล่าวสวัสดี
มีวิธีการที่ดูหยาบคายเพื่อเปลือยมือ สะบัดถุงมือและค่อย ๆ ดึงถุงมือออกจากนิ้ว
เผยให้เห็นฝ่ามือที่อิ่มด้วยไขมันแต่มีรอยย่น ส่วนผม ผมสวมถุงมืออยู่ตลอดเวลา
(Sartre 2007: 87)

ปอล อีลแบร์ไม่เพียงแค่รังเกียจ ปราศจากความเห็นอกเห็นใจเมื่อเพื่อน ด้วย เขาเล่าถึงเหตุการณ์ครั้งนัน้ ว่า

การสัมผัสเพื่อนมนุษย์เท่านัน้ หากแต่ยัง มนุษย์ประสบเคราะห์กรรมจนถึงตายอีก

...ครัง้ หนึง่ ผมเห็นผูช้ ายคนหนึง่ ตายในท้องถนน เขาล้มลงไปต่อหน้าต่อตาผม

มีคนมาพลิกศพ เห็นได้ว่าเขาเลือดไหล นัยน์ตาเบิกโพลง ตัวเอียง เลือดอาบ ผม
บอกกับตัวเองว่า “ไม่เป็นไร ภาพนี้ไม่น่าสะเทือนใจมากไปกว่าภาพวาดสด ๆ
คนเขาเอาสีแดงมาป้ายจมูก ก็เท่านัน้ ” ผมรู้สึกเย็นวาบที่ขาและต้นคอ แล้วก็เป็นลม
หมดสติไป ผู้คนพาผมมาที่ร้านขายยา ตบที่ไหล่ และเอาเหล้าให้ผมดื่ม ผมอยาก
จะฆ่าคนเหล่านี้เสียจริง
(Sartre 2007: 80)

อีลแบร์สรุปความรู้สึกที่เขามีต่อ พวกเขา” (Sartre 2007: 81) ความเกลียด ไปยิงคน ก่อนหน้านี้ อีลแบร์ไปซือ้ ปืนพก
มนุษย์ว่าคือความเกลียดชัง เขากล่าวว่า นี้รุนแรงมากขึ้นทุกที จนกระทั่งเย็นวัน มา ๑ กระบอก แล้วพกใส่กระเป๋ากางเกง
“ผมมีเหตุผลที่หนักแน่นกว่าที่จะเกลียด เสาร์วันหนึง่ เขาเกิดความคิดที่จะเอาปืน ก่อนออกไปเดินเล่นในถนน เขาเล่าว่า

...ผมรูส้ กึ ว่าเจ้าปืนกระบอกนีเ้ คลือ่ นไหวเหมือนปูอยูใ่ นกางเกง มันเสียดสีตน้

ขาและเย็นเฉียบ แล้วมันก็ค่อย ๆ อุ่นขึ้นเมื่อสัมผัสร่างกายผม ...บางครั้ง ผมเข้าไป
ในห้องสุขา แม้แต่ที่นี่-ผมก็ระวังตัวเพราะเรามักจะมีคนมายืนข้าง ๆ -, ผมควักปืน
ออกมาแล้วชูขึ้น มองดูด้ามปืนซึ่งเป็นลายสี่เหลี่ยมสีด�ำและไกปืนสีด�ำซึ่งเหมือน
เปลือกตากึ่งปิด...
(Sartre 2007: 81)

เอร็อสทรัต (Erostrate) : กรณีศึกษาตัวเอกปฏิลักษณ์

574
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

อี ล แบร์ พ าโสเภณี ชื่ อ เรอเน เขากลับมาบ้านและนอนหลับฝันร้ายถึง อื่น อีลแบร์หาสถานที่ซึ่งเอื้อต่อการล่า

(Renée) ไปที่โรงแรม ตั้งใจไว้ว่าจะฆ่า
หล่อนเป็นรายแรก แต่แล้วก็ไม่ได้ท�ำ เขา
ทิ้งเงินให้หล่อนจ�ำนวนหนึ่งและจากมา
เฉย ๆ ท�ำให้เรอเนประหลาดใจมาก อีลแบร์
บันทึกว่า “นีแ่ หละสิง่ ทีผ่ มต้องการ ท�ำให้
ผู้คนประหลาดใจ” (Sartre 2007: 86)
ผูห้ ญิงคนนัน้ อีกหลายคืน หลังจากวันนัน้
อี ล แบร์ พ กปื นติ ด ตั ว เมื่ อ ออกจากบ้ า น
เสมอ เขามักจะเดินตามหลังผู้คนที่สัญจร
บนถนน นึกจินตนาการว่าพวกเขาล้มลง
และเขายืนยิงคนเหล่านัน้ (Sartre 2007: 86)
ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ว่าเขาเหนือกว่าบุคคล
เหยื่อของเขามากขึ้น ในวันอาทิตย์ เขาจึง
ไปที่ชัตเล (Châtelet) ยืนคอยอยู่ที่หน้า
โรงแสดงคอนเสิร์ตคลาสสิกจนถึงเวลา
เลิก ผูค้ นหลัง่ ไหลเดินออกมา อีลแบร์เล่า
ถึงจินตนาการของเขาว่า

...ผมเลื่อนมือขวาลงไปในกระเป๋าและก�ำด้ามปืนแน่น สักครู่ต่อมาผมเห็น
ตัวเองก�ำลังลั่นปืนยิงพวกเขา (ที่เดินออกมาจากโรงแสดงคอนเสิร์ต) จนล้มกลิ้ง
ทับถมกัน พวกทีร่ อดชีวติ มีสหี น้าหวาดกลัว วิง่ ฝ่าประตูกระจกเข้าไปในโรงแสดง
คอนเสิร์ต นี่เป็นเกมรบกวนประสาท มือผมสั่นระริกจนต้องไปนัง่ ดื่มเหล้าที่ร้าน
เดรอแอร์เพื่อสงบสติอารมณ์
(Sartre 2007: 86-87)

การที่อีลแบร์ตั้งเป้าหมายในชีวิต คริสต์ศตวรรษที่ ๒๐ หลายเรื่อง เป็น ไปท�ำงาน (boulot) เย็นก็กลับบ้านนอน

ไว้แค่การฆ่าคนโดยไร้เหตุผล แสดงให้
เห็นว่าอีลแบร์เป็นตัวเอกปฏิลักษณ์ เป็น
ผู้ขาดเกียรติยศ ขาดศักดิ์ศรี มีเป้าหมาย
ชีวิตที่ต�่ำต้อยและเป็นไปในทางท�ำลาย
ซึง่ เทียบไม่ได้เลยกับตัวเอกทีร่ จู้ กั กันดีเช่น
อินทรีแดง ซูเปอร์แมน หรือไอ้แมงมุม
ตัวละครเอกที่ยกตัวอย่างมาข้างต้นเป็นผู้
ที่รักเพื่อนมนุษย์ กล้าหาญและเสียสละ
ช่วยเหลือผู้อื่นอยู่เสมอ ตัวละครแบบ
ปอล อีลแบร์ปรากฏในวรรณกรรมสมัย
ตัวละครธรรมดาในสังคมและมีบทบาท
ไม่ส�ำคัญ ซึ่งสะท้อนภาพสังคมฝรั่งเศส
ในยุ ค ที่ มี ค วามเจริ ญ ทางวั ต ถุ ม ากเป็ น
สังคมที่อยู่ภายใต้อิทธิพลของเศรษฐกิจ
แบบทุนนิยมและเสรีนิยมที่บดขยี้มนุษย์
จนโดดเดีย่ ว อ้างว้าง เหงา เบือ่ ฌ็อง-ปอล
ซาทร์ เสนอภาพตัวละครเหล่านี้ โดย
เฉพาะผู้ที่อยู่ในกรุงปารีสว่ามีชีวิตที่จ�ำเจ
ดังค�ำว่า “Métro-Boulot-Dodo” กล่าว
คือ ตืน่ เช้ามานัง่ รถไฟใต้ดนิ (métro) เพือ่
(dodo) ท�ำให้ไม่มเี วลาคิดสร้างสรรค์หรือ
สันทนาการกับผู้อื่น ปอล อีลแบร์ ก็เป็น
ตัวละครหนึ่งที่สะท้อนภาพนี้ เขาเบื่อ
หน่ายกับสภาพชีวิตที่ต�่ำต้อย ไร้ความ
ส�ำคัญ จึงปรารถนาที่จะกระท�ำการบาง
สิ่ ง บางอย่ า งเพื่ อ ดึ ง ดู ด ความสนใจจาก
ผูค้ นในสังคมด้วยการฆ่าคน เขาวิเคราะห์
ตนเองและแผนฆาตกรรมนี้ว่า

...เมือ่ ผมลงไปเดินในถนน ผมรูส้ กึ ว่าตัวผมมีพลังประหลาด ผมพกปืนไว้กบั

ตัว เจ้าปืนนี้เป็นสิ่งซึ่งระเบิดและส่งเสียงดัง แต่ทว่าความมั่นใจของผมมิได้มาจาก
ปืนกระบอกนี้ หากแต่มาจากตัวผมเอง ผมเป็นคนประเภทปืนพก ประทัด และลูก
ระเบิด วันหนึง่ ทีป่ ลายทางชีวติ เศร้าของผม ผมก็จะระเบิด ผมจะท�ำให้โลกสว่างไสว
ด้วยเปลวไฟที่ลุกโชน และดับลงภายในชั่วพริบตาประดุจสายฟ้าแมกนีเซียม...
(Sartre 2007: 88-89)

จินตนา ด�ำรงค์เลิศ
575
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

เมือ่ ปอล อีลแบร์ ตัดสินใจแน่วแน่ หรือไม่ก็ออกไปเดินตามถนน ครุ่นคิด หลังจากนัน้ เขาเขียนจดหมายลูกโซ่ ๑๐๒

ที่จะเป็นฆาตกรที่ฆ่าคนไม่เลือกหน้า เขา วางแผนฆ่าคน เขาถูกไล่ออกจากงาน ฉบับ มีใจความบางตอน ดังนี้
ก็หยุดไปท�ำงาน ปิดตนเองอยู่ในห้องพัก อย่ า งเป็ นทางการเมื่ อ ต้ น เดื อ นตุ ล าคม

...คุณโชคดีที่มีความรักมนุษย์อยู่ในสายเลือด...เมื่อคุณเห็นคนเหมือนคุณ
ทั้ง ๆ ที่คุณไม่รู้จัก คุณก็รู้สึกเห็นอกเห็นใจเขา...
ผมคิดว่าคุณคงจะอยากรู้ว่าคนที่ไม่รักคนอื่นนัน้ เป็นอย่างไร ก็ผมไงล่ะ ผม
รักคนอืน่ น้อยมากจนกระทัง่ จะฆ่าพวกเขาสักครึง่ โหลเร็ว ๆ นี้ บางทีคณ
ุ อาจถามว่า
ท�ำไมแค่ครึ่งโหลล่ะ ก็เพราะปืนพกของผมบรรจุกระสุนแค่ ๖ นัดน่ะซิ...

...ทุกสิ่งเกิดขึ้นราวกับว่าคุณได้รับพรจากพระผู้เป็นเจ้า แต่ผมไม่ได้รับพร
นัน้ เลย ...ถ้าผมไม่รักคนอื่น ๆ ก็เป็นเพราะว่าผมมันเป็นคนยากแค้น และผมไม่
สามารถมีที่รับแสงแดด พวกเขาฉกชิงความหมายของชีวิตไปจากผมจนหมดสิ้น
ผมหวังว่าคุณเข้าใจว่าผมหมายถึงอะไร เป็นเวลา ๓๓ ปีแล้วที่ผมต้องเผชิญกับ
ประตูที่ปิดตายซึ่งมีข้อความเขียนไว้เหนือประตูว่า “ไม่มีใครเข้าประตูนี้ได้ถ้าเขา
ไม่รักเพื่อนมนุษย์”...
ปอล อีลแบร์
(Sartre 2007: 90-91)

อี ล แบร์ น� ำ จดหมายทั้ ง ๑๐๒ ว่าใบหน้าเขาเปลี่ยนแปลงไป นัยน์ตามี ส�ำเร็จ เขากล่าวว่าใบหน้าของคนที่มิได้

ฉบับใส่ซองปิดผนึกและจ่าหน้าซองถึง
นักเขียนชาวฝรั่งเศส จากนัน้ ก็รวบรวม
จดหมายทั้งหมดใส่ลิ้นชักโต๊ะไว้ ตลอด
๑๕ วันต่อมา เขาขังตัวเองอยู่ในห้องพัก
และครุ่นคิดถึงแผนการฆ่าคน เขาสังเกต
ขนาดโตขึ้นและมีสีด�ำ “เป็นนัยน์ตาอัน
งดงามของศิลปินและฆาตกร” (Sartre
2007: 92) ในขณะเดียวกัน อย่างไรก็ตาม
อีลแบร์ตั้งใจจะให้ดวงตาของเขาเปลี่ยน
ไปอีกหลังจากเขากระท�ำการฆาตกรรม
เป็นฆาตกรมักขีเ้ หร่เพราะแลดูเป็นมนุษย์
มากเกินไป (Sartre 2007: 93) แต่หน้า
ของฆาตกรจะเปลี่ยนไปหลังการฆ่าคน
อีลแบร์บรรยายว่า

...ฆาตกรรมตัดชีวิตของฆาตกรขาดออกเป็น ๒ ส่วน มีบางขณะที่ฆาตกร

อาจต้องการถอยหลังไป แต่ฆาตกรรมยังคงอยู่ที่นนั่ ข้างหลังคุณ มันสกัดเส้นทาง
ไว้...
(Sartre 2007: 93)

อีลแบร์วางแผนจะไล่ฆ่าคนตั้งแต่ ยังห้องที่เขาพักอาศัยอยู่และรอให้ต�ำรวจ เมื่ อ วั น ล่ า สั ง หารมาถึ ง ในวั น ที่

ต้นถนนโอแดซา (Odessa) ลงมา ในขณะ แกะรอยมาพบตัวเขา ซึ่งก็คงจะใช้เวลา ๒๗ ตุลาคม เวลา ๖ โมงเย็น อีลแบร์
ที่ผู้คนตระหนกตกใจและวุ่นวายอยู่กับ มากกว่า ๑ ชั่วโมง และเมื่อมีคนมาเคาะ หยิ บ ปื น พกติ ด ตั ว ออกจากบ้ า นพร้ อ ม
การเก็บศพ เขาจะถือโอกาสวิง่ หนีกลับไป ประตูห้อง เขาก็จะอมปืนยิงตนเอง หยิบจดหมายลูกโซ่ทเี่ ตรียมไว้ไปด้วย เขา

เอร็อสทรัต (Erostrate) : กรณีศึกษาตัวเอกปฏิลักษณ์

576
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

รูส้ กึ มือเย็นและเลือดฉีดขึน้ สมอง นัยน์ตา (Montparnasse) มีผู้คนเดินขวักไขว่ เขา บางคนผลักเขา บางคนกระทบศอกและ

กระตุ ก เมื่ อ เดิ น ผ่ า นถนนมงปาร์ นั ส ต้องสัมผัสกับผู้คนอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ไหล่ของเขา อีลแบร์บรรยายต่อไปว่า

...ทันทีทนั ใด ผมพบว่าตนเองอยูท่ า่ มกลางฝูงคนเหล่านี้ ผมรูส้ กึ โดดเดีย่ ว

อย่างรุนแรง รู้สึกตัวลีบเล็ก คนเหล่านี้อาจท�ำร้ายผมถ้าพวกเขาต้องการ ปืนที่ผม
พกไว้ในกระเป๋าท�ำให้ผมกลัว ผมรู้สึกว่าพวกเขาอาจคิดว่าผมมีอาวุธติดตัวอยู่...
ผมอาจถูกประชาทัณฑ์ ผมอาจถูกพวกเขาโยนขึน้ เหนือศีรษะ แล้วทิง้ ลงมาเหมือน
หุ่นกระบอก ผมจึงตัดสินใจเลื่อนวันฆ่าคนไปวันรุ่งขึ้น...
(Sartre 2007: 94)

อี ล แบร์ ป ิ ด ตั ว เองอยู ่ ในห้ อ งต่ อ
มาอีก ๓ วัน โดยไม่กินไม่นอน (Sartre
2007: 94) ต่อมาในวันจันทร์ มีคนมากด
สัญญาณเรียก แต่อีลแบร์ไม่เปิดประตู
พอตกกลางคืนเขาไปหาโสเภณีคนโปรด
เมื่อเธอเปลือยร่าง เขาใช้ปืนจี้บังคับให้
เธอคลานบนพื้นห้อง หลังจากนั้นก็จับ
เธอมัดไว้ที่เสาแล้วเล่าให้เธอฟังว่าเขาจะ
ไปฆ่าคน
เมือ่ ถึงวันทีเ่ ขาวางแผนไว้ อีลแบร์
เหงือ่ ตกจนเสือ้ ชุม่ เขารูส้ กึ กลัว พอถึงเวลา
๖ โมงเย็น เขาจึงออกจากห้อง เอาจดหมาย
ลูกโซ่ไปหยอดใส่ตไู้ ปรษณีย์ เขาเดินไปถึง
ถนนโอแดซาและยืนรออยู่ ผู้หญิง ๒ คน
เดิ น ผ่ า นไป เขาก็ ยั ง ไม่ ไ ด้ ลั่ น ไกปื น
ต่อมาอีกครู่หนึง่ มีผู้ชายเดินมาอีก ๓ คน
เขายังคงปล่อยให้ผ่านไป บอกกับตนเอง
ว่ า เขาต้ อ งการยิ ง คนติ ด ต่ อ กั น ๖ คน
เพราะปืนเขาบรรจุกระสุนไว้ ๖ นัด พอถึง
เวลา ๑ ทุม่ ๕ นาที มีชาย ๑ คน หญิง ๑ คน
เดินมากับเด็ก ๒ คน ข้างหลังเขามีหญิงชรา
เดินตามมาอีก ๓ คน อีลแบร์เดินตามไป
แต่เขามิได้ลงมือฆ่าบุคคลเหล่านัน้ แม้แต่
คนเดียว เขาเล่าว่า

...ผมไม่อยากฆ่าพวกเขาอีกแล้ว พวกเขาเดินลับไปในฝูงคนบนถนน ผม
ยืนพิงผนังตึก ได้ยินนาฬิกาตีบอกเวลา ๒ ทุ่ม ๓ ทุ่ม ผมพูดย�้ำกับตัวเองว่า:
“ท�ำไมต้องฆ่าผู้คนเหล่านีซ้ ึ่งตายแล้ว” ผมอยากจะหัวเราะเสียจริง สุนขั ตัวหนึง่
เข้ามาเลียเท้าผม
(Sartre 2007: 97)

อีลแบร์เปรียบผู้คนที่เดินขวักไขว่ เช่นเดียวกัน มือกับเขาอย่างรุนแรง เขาลัน่ ไกปืนใส่พงุ

อยูบ่ นถนนว่า “ตายแล้ว” เพราะเขามองว่า
ชีวติ มนุษย์เหล่านีไ้ ร้สาระ ว่างเปล่าราวกับ
คนที่ ต ายไปแล้ ว ค� ำ พู ด ของอี ล แบร์
ประโยคนีส้ ะท้อนความคิดของฌ็อง-ปอล
ซาทร์ทวี่ า่ การใช้ชวี ติ เพียงแค่ผา่ นไปวัน ๆ
อย่างไร้จดุ หมายนัน้ ไม่พอเพียง คนเราน่า
จะใช้ชีวิตให้มีสาระได้มากกว่าที่เป็นอยู่
ชีวิตของอีลแบร์ในเรื่อง Érostrate ก็
ในเวลาต่อมา อีลแบร์เดินตามชาย
ร่างอ้วนคนหนึ่งอย่างกระชั้นชิดจนเขา
มองเห็นต้นคออวบสีแดง รอยย่นทีต่ น้ คอ
ดูเหมือนกับรอยยิม้ ทันใดนัน้ ชายร่างอ้วน
หันกลับมายิม้ กับเขา และถามหาถนนเดอ
ลาเกเต (rue de la Gaîté) อีลแบร์ตะลึง
มองหน้าเขา และเมื่อเขายื่นมือมาเพื่อ
ทักทาย อีลแบร์ก็รู้สึกรังเกียจการสัมผัส
ของชายอ้วนผูน้ นั้ ไป ๓ นัด แล้ววิง่ หนีไป
ผูค้ นวิง่ ไล่ตามจับอีลแบร์พร้อมกับ
ร้องว่าเขาเป็นฆาตกร อีลแบร์ลั่นกระสุน
ไปอีก ๒ นัด แล้ววิ่งเข้าไปในร้านกาแฟ
เขาขังตัวเองอยูใ่ นห้องน�ำ้ คงเหลือกระสุน
อีก ๑ นัด เขาพยายามจะฆ่าตัวตาย เขาเล่า
ในตอนท้ายเรื่องว่า

จินตนา ด�ำรงค์เลิศ
577
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

...ผมอมปลายกระบอกปืนไว้ในปาก และกัดมันอย่างแรง แต่ผมไม่กล้า

เหนีย่ วไก ไม่กล้าแม้แต่จะเอานิว้ สอดเข้าไปในช่องไกปืน ทุกสิง่ ตกอยูใ่ นความเงียบ
อีกครั้งหนึง่
แล้วผมก็โยนปืนลงและเปิดประตูให้พวกเขาเข้ามา
(Sartre 2007: 99)

ปอล อี ล แบร์ เ ป็ น ตั ว ละครที่ ด�ำเนินรอยตาม อย่างไรก็ตามวรรณกรรม (Gabriel d’Aubarède) ในวารสาร Les

พยายามสร้างชื่อเสียงให้กับตนเอง แต่ เรือ่ งÉ Érostrate แสดงให้เห็นถึงเจตนารมณ์ Nouvelles Littéraires ฉบั บ วั นที่ ๑
วิธีการของเขาเป็นไปในทางท�ำลายเพื่อน ของฌ็ อ ง-ปอล ซาทร์ ที่ ใ ช้ ว รรณคดี กุมภาพันธ์ ค.ศ. ๑๙๕๑ ตอนหนึง่ ว่า
มนุษย์ เขาเป็นตัวอย่างหนึ่งของตัวเอก ท�ำหน้าที่สะท้อนภาพสังคม ดังที่เขาเคย
ปฏิลักษณ์ซึ่งไม่ควรเป็นแบบอย่างที่ จะ ให้ สั ม ภาษณ์ แ ก่ ก าบรี แ ยล โดบาแรด

...ผมพยายามที่จะไม่ท�ำให้วรรณคดีสูญค่าหรือด้อยค่าลงในแง่พันธกิจ
ที่มีต่อสังคม ในทางตรงกันข้าม ผมตั้งใจจะท�ำให้วรรณคดีมีความส�ำคัญยิ่งขึ้น
มีความยิง่ ใหญ่กว่าช่วงเวลาทีผ่ า่ นมา ถ้าวรรณคดีเป็นเพียงสิง่ บันเทิง ก็จะมีคณ
ุ ค่า
ไม่ถึง ๑ ชั่วโมงด้วยซ�้ำ เมื่อเราพิจารณาวรรณคดีในฐานะเป็นบ่อเกิดของมนุษย์
จะพบว่าวรรณคดีแสดงถึงความหวังและความเย้ยหยันทุกด้านของสังคม เป็น
เสมือนภาพสะท้อนสังคม…

บรรณานุกรม Jeanson, Francis. Sartre dans sa vie. Molnar, T. Sartre, philosophe de la

ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมศัพท์
วรรณกรรม อังกฤษ-ไทย ฉบับ
ราชบั ณ ฑิ ต ยสถาน. กรุ ง เทพ
มหานคร: ราชบั ณฑิ ต ยสถาน,
๒๕๔๕)
Paris: Edition du Seuil; 1974.
LAROUSSE TROIS VOLUMESEN
COULEURS. Tome deux.
Paris: Librairie Larousse,
1966.
Les Nouvelles Littéraires. 1 février
1951.
contestation. Paris: Le Prieuré,
1970.
Sartre, Jean-Paul. Le mur. Paris:
Gallimard, Collection Folio,
2007.

เอร็อสทรัต (Erostrate) : กรณีศึกษาตัวเอกปฏิลักษณ์

578
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

Abstract Érostrate: A Case Study of Anti-Hero

Chintana Damronglert
Associate Fellow of the Academy of Arts, The Royal Institute, Thailand

Érostrate is a short story by Jean-Paul Sartre which was published in 1939. In the
story the main character is an anti-hero who works a menial job and lives an insignificant
routine life. He is out of touch with humanity. One day, he conceives of an idea to make himself famous.
He would follow the path of mythological Greek character Érostrate. Érostrate burned down one of the
Seven Wonders of the World; the Temple of Artemis, one of Zeus’ daughters. From this inspiration,
he concocts a plan to shoot and kill people at random. When comes the time to implement his plan, he
cannot bring himself to kill until he comes across a fat man in the middle of the street. The man evokes
something inside him; prompting him to take a shot. After which, he runs and locks himself in a toilet
in the nearest café. He tries to commit suicide but fails. In the end, he surrenders himself to the police.

Key words : Anti-hero, Érostrate, Jean-Paul Sartre

จินตนา ด�ำรงค์เลิศ
579
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

การอนุรักษ์โขนหน้าจอ* ไพโรจน์ ทองค�ำสุก

ภาคีสมาชิก ส�ำนักศิลปกรรม
ราชบัณฑิตยสถาน

บทคัดย่อ
โขน เป็นนาฏกรรมชัน้ สูงอย่างหนึง่ ของไทยทีม่ มี าแต่โบราณ การแสดงโขนนัน้ มีววิ ฒ ั นาการมาอย่างต่อ
เนื่อง รูปแบบของการแสดงแบ่งได้เป็น ๕ ประเภท ประกอบด้วย โขนกลางแปลง โขนนัง่ ราว โขนหน้าจอ โขน
โรงใน และโขนฉาก ส�ำหรับการแสดงโขนหน้าจอนัน้ จะจัดแสดงในงานพระราชพิธีเฉลิมฉลองในโอกาสต่าง ๆ
นอกจากนี้ยังจัดแสดงในงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ และนิยมจัดแสดงในงานศพของบุคคลทั่วไป
แต่ในปัจจุบันหาชมได้ยากมาก การแสดงโขนหน้าจอมีเอกลักษณ์เฉพาะคือ จัดแสดงกลางแจ้ง สร้างเป็นเวที มีจอ
อยู่ด้านหลังเวที โดยด้านขวามือ (ของผู้ชม) เขียนภาพปราสาทราชวัง สมมติเป็นกรุงลงกา หรือเมืองยักษ์ ส่วน
ด้านซ้ายมือ เขียนภาพพลับพลา สมมติเป็นที่พักของกองทัพพระราม ตรงกลางเป็นผ้าขาวจอด้านหลังทั้งหมดจะ
มีเสาขึน้ อยูเ่ จ็ดต้นเป็นส่วนทีย่ ดื ผ้าขาว ดนตรีทใี่ ช้ประกอบการแสดงคือวงปีพ่ าทย์ ในอดีตมีการจัดการแสดงอย่าง
ต่อเนื่องเดือนหนึง่ ประมาณ ๔-๕ ครั้ง แต่ในปัจจุบันมีการจัดการแสดงปีหนึง่ ประมาณ ๒-๓ ครั้งเท่านัน้

ค�ำส�ำคัญ : โขนหน้าจอ

บทน�ำ พระมหากษัตริย์ โขนจึงเป็นเสมือนหนึง่ ที่มาของการเล่นโขนไว้ว่า ไทยเรารับ

โขน เป็นมหรสพทีม่ คี วามส�ำคัญยิง่
เป็ น มรดกทางวั ฒ นธรรมของชาติ ที่ มี
ประวัตคิ วามเป็นมาน่าศึกษาค้นคว้าอย่าง
ยิ่ง เป็นศิลปะชั้นสูงแห่งราชส�ำนักที่มีมา
ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา เป็นจุดก�ำเนิด
แห่งความเชื่อ ความศรัทธาทางศาสนา
เป็นนาฏกรรมเพื่อการสรรเสริญ เทิดทูน
บูชา และแสดงความจงรักภักดีต่อองค์
เครื่องราชูปโภคส่วนพระองค์พระมหา
กษัตริย์ โขนเป็นเอกลักษณ์ทแี่ สดงให้เห็น
ถึงความเป็นชาติ ความเจริญรุ่งเรือง ซึ่ง
บรรพบุรษุ ได้สร้างสรรค์ไว้ให้เป็นสมบัติ
อันน่าภาคภูมิใจ
โขนมีววิ ฒ
ั นาการสืบเนือ่ งมาตัง้ แต่
อดีตจนถึงปัจจุบนั นายธนิต อยูโ่ พธิ์ อดีต
อธิบดีกรมศิลปากร ได้สนั นิษฐานเกีย่ วกับ
ต้ น แบบเดิ ม ของการเล่ น ดึ ก ด� ำ บรรพ์
หรือชักนาคดึกด�ำบรรพ์เข้ามาแล้วน�ำมา
ประดิษฐ์ดัดแปลงน�ำศิลปะชนิดต่าง ๆ
ของหนังใหญ่และกระบี่กระบอง เข้ามา
ผสมผสานในภายหลัง เกิดเป็นนาฏกรรม
ที่เรียกว่า “โขน” ดังความที่เขียนไว้ใน
หนังสือ โขน ว่า

“การเล่นโขนน่าจะมาจากเล่นหนัง ซึ่งก็อาจเป็นไปได้เพราะมีบทพากย์
เจรจา เรื่อง รามเกียรติ์ส�ำหรับเล่นหนังที่นับว่าเป็นวรรณคดีรุ่นเก่าถึงสมัยกรุง
ศรีอยุธยาเหลือปรากฏอยู่... บทที่ใช้ส�ำหรับศิลปะของการเล่นหนังมีแต่ค�ำพากย์
และค�ำเจรจา แต่ผู้เชิดหนังต้องใช้ไม้ทั้งสองถือไม้ทาบตัวหนังแล้วก็ใช้เท้าเต้น
ออกท่าไปตามค�ำพากย์ ค�ำเจรจา และตามเพลงหน้าพาทย์ของปี่พาทย์ คล้าย

*
บทความนี้ปรับปรุงจากการบรรยายผลงานทางวิชาการในที่ประชุมส�ำนักศิลปกรรม เมื่อวันที่ ๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๒

การอนุรักษ์โขนหน้าจอ
580
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

กับเต้นระบ�ำร�ำเท้า ศิลปะแห่งการเล่นหนังของเราจะมีความเดิมมาว่าได้รับแบบอย่าง
มาจากชวามลายูหรือที่ไหนก็ตามที แต่ควรพิจารณาว่าศิลปะแห่งการเต้นเท้าของ
ผู้เชิดหนังนั้น ส่วนส�ำคัญจะใช้หลักมาจากไหน เคยสังเกตเห็นนักกระบี่กระบอง
ร�ำออกท่าคล้ายท่าของโขนละครอยู่หลายท่า... และยังมีชื่อเพลงประกอบการร�ำการ
ต่อสู้ของกระบี่กระบองเป็นอันมากที่มีชื่อเหมือนเพลงของโขนละคร จึงชวนให้คิดว่า
ท่าเต้นของผู้เชิดหนังแต่เดิมคงจะเอามาหรือดัดแปลงมาจากท่าร� ำต่อสู้แบบ วีรชัย
(War Dance) เช่นร�ำกระบี่กระบองด้วยก็ได้ และศิลปะของการเต้นโขนบางอย่างบาง
ตอนก็ได้มาจากท่ากระบีก่ ระบองด้วย.... จึงเห็นได้วา่ โขนน�ำเอาศิลปะของการเล่นหลาย
อย่างมาผสมกัน” (ธนิต อยู่โพธิ์ ๒๕๑๑ : ๒๑-๒๒)

การแสดงโขนใช้ศลิ ปะการเต้นให้ ได้เป็น ๕ ประเภท คือ ผู้แสดงเข้าออก ถัดไปด้านขวามือ (ของ

เข้ากับจังหวะดนตรี และเพลงหน้าพาทย์
เป็นหลัก ด�ำเนินเรือ่ งด้วยการพากย์-เจรจา
ผู้แสดงส่วนใหญ่สวมหัว ใช้วงปี่พาทย์
ประกอบการแสดง ภายหลังมีการร้อง
เข้าไปด้วย เรือ่ งทีแ่ สดงโขนนิยมเล่นเรือ่ ง
รามเกียรติ์เพียงเรื่องเดียว รามเกียรติ์นนั้
แพร่หลายในดินแดนสยามมาแต่โบราณ
โดยมีเค้าเรือ่ งมาจาก มหากาพย์รามายณะ
ฉบับทมิฬในอินเดียตอนใต้ มิใช่มาจาก
รามายณะ ฉบับวาลมิกิ โดยตรง ชาวสยาม
ยกย่องนับถือรามายณะเป็นพิเศษ จึงรับคติ
ไว้เต็มที่ โดยผ่านกลุ่มชนชั้นสูง หรือชั้น
ปกครอง แม้ไทยจะได้ต้นเค้าเรื่องมาจาก
มหากาพย์รามายณะ แต่ไทยก็มไิ ด้คดั ลอก
เอามาอย่างชนิดค�ำต่อค�ำ หากแต่ได้น�ำมา
ปรุงแต่ง ด�ำเนินเรื่องใหม่โดยสอดแทรก
คตินยิ มแบบไทยเข้าไว้อย่างสมบูรณ์ การ
แสดงโขนมีระเบียบวิธกี ารแสดงทีพ่ ฒ ั นา
ไปตามยุคตามสมัยเกิดการแสดงโขนแบ่ง
๑. โขนกลางแปลง
๒. โขนนัง่ ราว (โขนโรงนอก)
๓. โขนหน้าจอ
๔. โขนโรงใน
๕. โขนฉาก
โขนหน้าจอ
การแสดงโขนหน้ า จอ ซึ่ ง ใน
ปัจจุบันหาชมได้ยากมาก เป็นการแสดง
โขนบนเวทียกพื้นด้วยโครงเหล็ก หรือ
ด้วยวิธีการจัดถังน�้ำมันตั้งเรียงเป็นแนว
ยาวจากนั้นจึ ง น�ำ ไม้ ก ระดานมาวางใน
ลักษณะรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า แล้วปูทับด้วย
ผ้ายางยาวตลอดแนว มีความสูงประมาณ
๕-๗ เมตร กว้าง ๕-๗ เมตร ยาว ๑๖-๑๘
เมตร มีจอผ้าขาวขึงตามความยาวของโรง
ด้านล่างของจอผ้าขาวมีตารางประกอบไว้
เพื่อให้นกั ดนตรีสามารถมองเห็นตัวโขน
ได้อย่างชัดเจน สองข้างจอมีประตูสำ� หรับ
ผู้ชม) มีภาพเขียนเป็นรูปปราสาทราชวัง
สมมติเป็นกรุงลงกา หรือเมืองยักษ์ ส่วน
ด้านซ้ายมือ มีภาพเขียนเป็นรูปพลับพลา
พระราม ด้านหลังจอผ้าขาว และภาพเขียน
ทั้งสองจะมีเสาขึ้นอยู่ ๗ ต้นเป็นส่วนที่
ยืดผ้าขาว บนหัวเสาทั้ง ๗ ต้น ประดับ
ธงชาติไทย และที่ส�ำคัญ กลางผ้าขาวจะ
ติดภาพพระคเณศตรากรมศิลปากร ด้าน
หลังของเวทีมีส่วนที่ยกพื้นเป็นที่ตั้งวง
ปีพ่ าทย์ สองข้างทีเ่ ป็นประตูเข้าออกจะใช้
ไม้กระดานพาดเป็นทางลาดเพื่อสะดวก
ต่อการเข้าออกของนักแสดงโขนที่ต้อง
สวมศีรษะ ส่วนสุดท้ายด้านหลังเวทีจะ
เป็นที่แต่งตัวและพักผ่อนของนักแสดง
มีการตั้งศีรษะครูโดยจัดแบ่ง ตามจารี ต
ของการแสดงโขน ให้ฝ่ายพระและลิงอยู่
ด้านซ้าย ฝ่ายยักษ์อยู่ด้านขวา (ของผู้ชม)

ไพโรจน์ ทองค�ำสุก
581
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
การแสดงโขนหน้าจอ ด้านขวามือ (ของผู้ชม) มีภาพเขียนเป็นรูปปราสาทราชวัง สมมติเป็นกรุงลงกา หรือเมืองยักษ์ ส่วนด้านซ้าย
มือ มีภาพเขียนเป็นรูปพลับพลาสมมติเป็นที่พักของกองทัพพระราม ภาพเขียนทั้งสองจะมีเสาขึ้นอยู่เจ็ดต้นเป็นส่วนที่ยืดผ้าขาว
การแสดงโขนหน้าจอ ที่จัดการ
แสดงในงานพระราชทานเพลิ ง ศพ
เจ้าภาพส่วนใหญ่จะต้องเป็นผู้ที่มีฐานะ
มากพอสมควร เพราะการแสดงโขน
หน้าจอมีค่าใช้จ่ายค่อนข้างสูง ส�ำนัก
การสังคีต กรมศิลปากรมีระเบียบเป็น
ค่าใช้จ่ายสนนราคาในกรุงเทพฯ และ
ปริ ม ณฑลประมาณ ๒๐๐,๐๐๐ บาท
ส่วนในต่างจังหวัดก็ขึ้นอยู่กับระยะทาง
ประมาณราคา ๓๐๐,๐๐๐ บาทขึ้นไป
โดยสามารถจัดการแสดงได้ในช่วงเวลา
๑๖.๐๐-๒๔.๐๐ น. (พักช่วง ๑๘.๐๐ น. แล้ว
จึงมาเริ่มแสดงเวลา ๒๐.๐๐ น.) การ
จั ด แสดงแต่ ล ะครั้ ง จะใช้ ผู ้ ป ฏิ บั ติ ง าน
ประมาณ ๑๖๐-๒๐๐ คน หากเป็นงานนอก
(งานที่จัดโดยไม่ผ่านกรมศิลปากร) สนน
ราคาจะอยู่ที่ ๓๐๐,๐๐๐ บาท หรือมาก
กว่านี้
จารีตในการแสดงโขนหน้าจอ
จารีตในการแสดงโขนหน้าจอมี
ดังนี้
๑. ดนตรี ในการแสดงโขนหน้า
จอใช้วงปี่พาทย์ เหมือนการแสดงโขน
ประเภทอื่น แต่เพิ่มเครื่องดนตรีชิ้นหนึง่
ชื่อว่า โกร่ง เพื่อใช้ตีประกอบเพลงหน้า
พาทย์ที่มีกลองทัดตี เช่น เพลงกราวนอก
เพลงกราวใน เหตุทกี่ ารแสดงโขนหน้าจอ
582
ใช้โกร่งตีประกอบจังหวะ ก็เพื่อให้เกิด
เสียงดังครึกครื้น จังหวะเพลงจะได้แน่น
อีกประการเพราะการแสดงโขนหน้าจอ
จัดแสดงกลางแจ้ง เสียงที่ดังจะได้เรียก
ผู้คนมาชมการแสดงโขน โกร่งคือไม้ไผ่
มีลักษณะความยาวประมาณ ๑ เมตร วาง
พาดบนไม้รองอีกทีหนึง่ เจาะรูไม้ไผ่เป็น
ระยะ ใช้ไม้กรับตีให้จังหวะ
๒. ก่อนเริ่มการแสดงโขนหน้า
จอ จะมีการบรรเลงเพลงโหมโรง โดย
ใช้เวลาบรรเลงประมาณ ๓๐ นาที ก็เพื่อ
เป็นการเชิญชวนคนดูให้มาชมการแสดง
โขน การแสดงโขนหน้าจอมักจัดแสดง
ในพื้นที่ต่างจังหวัดไกล ๆ เมื่อชาวบ้าน
การอนุรักษ์โขนหน้าจอ

ได้ยินเสียงดนตรีก็จะรีบเดินทางมาชม
การแสดงโขน เป็นการเผื่อเวลาในการ
เดินทางของชาวบ้าน
๓. ผู้แสดงโขนหน้าจอ ตัวที่เป็น
เสนา นางก�ำนัล จะต้องคลานออกไปนัง่
เฝ้าก่อนที่ตัวนายจะเดินออก เมื่อจบการ
แสดงตัวนายจะเดินเข้า พวกเสนายักษ์เดิน
ตาม นางก�ำนัลสอดสร้อยตาม ส่วนเสนา
ลิงก็คลานในท่าลิงเข้าโรง โขนหน้าจอไม่มีม่านปิดเปิด ไม่มีฉาก
๔. ต� ำ แหน่ ง ในการนั่ ง ของผู ้
แสดงโขนหน้าจอ จะต้องนัง่ ตามความยาว
ของเวทีที่ใช้แสดง พวกเสนาจะนัง่ คู่กัน
หันหน้าเข้าหานาย หันข้างตัวให้ผู้ชม
ส่วนต�ำแหน่งการตั้งเตียง ฝ่ายพระจะตั้ง
ด้านซ้าย ประกอบด้วยเตียงใหญ่ (พระราม)
และเตียงเล็ก (พระลักษมณ์)โดยตั้งให้
เตี ย งใหญ่ อ ยู ่ ด ้ า นนอกเอี ย งเข้ า หาผู ้ ช ม
เล็กน้อย ถ้ามีนางสีดาก็ให้นงั่ เตียงใหญ่
กั บ พระราม โดยนั่ ง ด้ า นขวามื อ ของ
พระราม ส�ำหรับต�ำแหน่งการนัง่ ของพิเภก
และพญาวานร จะนัง่ ตรงกลางระหว่าง
สิบแปดมงกุฎ โดยเรียงล�ำดับดังนี้ พิเภก
ชามพูวราช สุครีพ หนุมาน ชมพูพาน องคต
และนิลนนท์ ส่วนต�ำแหน่งการตัง้ เตียงฝ่าย
ยักษ์จะตั้งด้านขวา ส�ำหรับมโหทรและ
เปาวนาสูรนัน้ จะนัง่ หัวแถวของเสนายักษ์
โดยนัง่ ให้เหลื่อมหน้าเล็กน้อย
๕. การเข้าออกของผู้แสดง เมื่อ
การตั้งเตียงถูกก�ำหนดไว้ชัดเจน การเข้า
ออกก็เหมือนกัน หากเป็นฝ่ายพระ จะออก
ไพโรจน์ ทองค�ำสุก
ด้านซ้าย (ของผู้ชม) และเข้าด้านซ้าย
ส่ ว นฝ่ า ยยั ก ษ์ จ ะออกด้ า นขวาแล้ ว เข้ า
ด้านขวา โดยเฉพาะการออกว่าราชการ
แล้วไปจัดทัพของทั้ง ๒ ฝ่าย แต่ถ้าเป็น
การออกกราวผูแ้ สดงจะออกจากด้านซ้าย
(ของผู้ชม) แล้วเข้าด้านขวา ทั้งฝ่ายพระ
และฝ่ายยักษ์
๖. บทโขน เนื่องจากการแสดง
ประกอบการแสดง การเขียนบทจึงจ�ำเป็น
อย่างยิ่งที่จะต้องมีความต่อเนื่องกัน และ
จะต้องระบุตัวโขนเข้า ออกให้ชัดเจน
บทโขนหน้าจอ ผู้พากย์จะต้องจดจ�ำบท
สามารถเจรจาด้นโต้ตอบกันให้ได้อย่าง
แม่นย�ำ เจรจาด�ำเนินเนื้อเรื่องต่อกับบท
พากย์ให้ได้อย่างคล้องจอง
๗. ในการแสดงโขนจะมีผู้พากย์
เจรจาแทน ซึ่งมีต�ำแหน่งยืนพากย์ คือ
ถ้าเป็นผู้พากย์ฝ่ายไหนก็ยืนด้านนัน้ โดย
ไม่ดูบท ผู้พากย์จะมีเฉพาะผู้ชายเท่านัน้
แม้จะพากย์แทนตัวนางก็ตาม แต่ทั้งนี้
ก็จะมีวิธีการคัดเลือก หากพากย์ตัวยักษ์
ก็จะใช้ผู้ที่มีน�้ำเสียงใหญ่ ดุดัน พากย์
ตัวพระก็จะใช้ผู้ที่มีน�้ำเสียงทุ้ม นุ่มนวล
พากย์ ตั ว นางก็ จ ะใช้ ผู ้ ที่ มี น�้ำ เสี ย งอ่ อ น
หวาน นุ่มนวล (แต่ไม่ต้องดัดเสียง)
๘. การบอกบทร้ อ งตามจารี ต
โขนหน้าจอ ผู้พากย์ เจรจาโขน จะบอก
บทร้องด้วยเสียงดัง น�ำก่อนนักร้องทุกครัง้
จากนัน้ นักร้องจึงร้องตาม ท�ำให้ผู้แสดง
583
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
รู้บทก่อนที่จะร�ำ สามารถประดิษฐ์คิด
กระบวนท่าได้อย่างงดงาม
๙. การเรี ย กเพลงหน้ า พาทย์
ผู้พากย์จะเรียกเพลงหน้าพาทย์หลังจาก
จบการพากย์ เจรจา เพื่อให้ผู้บรรเลง
ดนตรีบรรเลงเพลงหน้าพาทย์ให้ตวั โขนร�ำ
การเรียกเพลงหน้าพาทย์จะมีคำ� ว่า บัดนัน้
หรือบัดนี้ แล้วจึงบอกเพลงหน้าพาทย์
ที่จะให้นกั ดนตรีบรรเลง
๑๐. การแผลงศรในการแสดงโขน
หน้าจอ วิธีแสดงโขนหน้าจอ ซึ่งส่วน
ใหญ่จะเป็นเรื่องของการต่อสู้ระหว่าง
พระราม และทศกัณฐ์ ฝ่ายยักษ์ เมื่อ
พระรามท�ำท่าแผลงศรออกไป จะมีตัว
ตลกโขนถือลูกศร วิ่งออกจากประตูด้าน
พระราม (ด้านซ้าย) แล้ววิง่ ไปหาฝ่ายยักษ์
ที่เป็นคู่ต่อสู้ โดยน�ำลูกศรเข้าตีกับคันศร
ของฝ่ายยักษ์ จากนัน้ ตัวตลกก็นำ� ลูกศรปัก
ที่อกยักษ์ ปี่พาทย์ก็จะท�ำเพลงโอดทันที
นอกจากนีต้ ัวตลกโขนจะมีหน้าที่
จัดเตียง จัดอุปกรณ์ ประกอบ และจัดโรง
พิธีในตอนนัน้ ๆ ผู้ชมต้องท�ำประหนึง่
ว่าไม่เห็นตัวตลกพวกนี้ การแต่งตัวของ
ตัวตลก คือสวมเสือ้ สีแดงเข้ม ลายเป็นทาง
แขนยาว นุ่งโจงกระบวนผ้าพิมพ์ลาย มี
ผ้าคาดเอว สวมหมวกหูกระต่าย หากตัว
ตลกต้องการให้ผู้ชมเห็นตัวต้องเปลี่ยน
ศีรษะ เช่น ถือกลดพระรามก็สวมหัวลิง
ถือกลดทศกัณฐ์ก็สวมหัวยักษ์ เป็นตลก
ฝ่ายไหนก็สวมหัวฝ่ายนัน้
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

นางเมขลาร�ำเชิดฉิ่งในการแสดงโขนหน้าจอ นนทุกขึ้นเฝ้าพระอิศวรในการแสดงโขนหน้าจอ
ชุดเมขลา-รามสูร ชุดนารายณ์ปราบนนทุก

กวางทองในการแสดงโขนหน้าจอ ชุดลักสีดา พระรามพิพากษานิลพัทในการแสดงโขนหน้าจอชุดจองถนน

การอนุรักษ์โขนหน้าจอ
584
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

พระอินทร์แปลงในการแสดงโขนหน้าจอ ชุดพรหมาสตร์ พระรามรบทศกัณฐ์ในการแสดงโขนหน้าจอ ชุดยกรบ

คนพากย์ในการแสดงโขนหน้าจอ จะยืนอยู่ด้านข้างเวทีตรงประตูเข้า-ออก

ไพโรจน์ ทองค�ำสุก
585
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
ข้อควรระวัง ๓. แมลง การแสดงโขนหน้าจอ
การจัดการแสดงโขนหน้าจอ มีขอ้
ควรระวังดังนี้
๑. เวที หากเป็นถังน�้ำมันปูด้วย
แผ่นไม้ ไม่สู้ดีนัก เพราะไม้จะกระดก
ไปมา ไม่แน่น เมื่อแสดงโขนแผ่นไม้จะ
ยืดหยุน่ มาก ท�ำให้ยนื ไม่อยู่ ส่วนแผ่นยาง
ที่ใช้ปูบนพื้นไม้ หากปูในช่วงเย็น ก่อน
การแสดงโขนหน้าไฟจะท�ำให้แผ่นยาง
ร้อนจากแสงแดดมาก ผู้แสดงโขนถึงกับ
ไม่สามารถอยู่นงิ่ ได้ หากเป็นโขนตัวลิง
ก็กระโดดไปมาได้ เพราะฉะนัน้ ช่วงเย็น
จึงห้ามปูแผ่นยางเป็นอันขาด เมื่อแดดร่ม
แล้วจึงน�ำแผ่นยางมาปู สาเหตุที่ต้องปู
แผ่นยางเพราะกันเสี้ยนไม้ต�ำเท้าผู้แสดง
นอกจากนี้ ส ่ ว นประกอบของเวทีก็เกิด
อุปสรรคต่อการแสดง คือผ้าม่านที่ติด
บนประตูทางเข้า-ออก หากผูแ้ สดงทีส่ วม
ชฎาไม่ทนั ระวัง เมือ่ ออกแสดงปลายยอด
หลุดติดกับผ้าม่าน ผู้แสดงวิ่งออกไปต้อง
รีบกลับเข้ามาสวมยอด หรือผูแ้ สดงทีส่ วม
หัวโขนก็ตาม ปลายยอดมักจะติดผ้าม่าน
ถึงกับผงะหงายหลังก็มี
๒. ไฟฟ้า การจัดสร้างเวทีโขน
หน้าจอมีการติดตั้งไฟฟ้าโดยรอบเพื่อให้
แสงสว่าง ซึ่งมีการติดตั้งทั้งด้านบน ด้าน
ข้าง และด้านหน้าเวที ไฟฟ้าที่ติดด้าน
หน้าเวที เมื่อผู้แสดงออกนัง่ โดยเฉพาะ
โขนตัวเสนายักษ์ เสนาลิง ที่นงั่ แถวนอก
จะต้องนัง่ ติดกับไฟฟ้าทีต่ ดิ ตัง้ ไว้ดา้ นหน้า
ซึ่งมีความร้อนสูงมาก จะขยับหนีได้ก็ไม่
มากนักเพราะรูปแบบแถวถูกก�ำหนดไว้
แล้ว ไหนอุณหภูมิที่มีความร้อนอยู่แล้ว
เครื่องแต่งกายที่ค่อนข้างหนา ยังมาเจอ
กับหลอดไฟฟ้าทีม่ คี วามร้อนสูง ท�ำให้ยงิ่
ทวีคูณความร้อนมากขึ้นไปอีก
ส่วนใหญ่มักจัดการแสดงในต่างจังหวัด
ไกล ๆ ในช่วงเวลากลางคืน เมื่อเวทีโขน
เปิดแสงไฟพวกแมลงชนิดต่าง ๆ จะบิน
มาเล่นไฟเป็นจ�ำนวนมาก เมือ่ ตัวโขนออก
แสดง แมลงเหล่านีจ้ ะเป็นอุปสรรคต่อการ
แสดงมาก นอกจากจะเข้าตา เข้าปากแล้ว
บางครัง้ ก็คลานเข้าไปตามร่างกาย ผูแ้ สดง
ที่สวมหัวโขนเมื่อแมลงเข้าไปในหัวโขน
ต้องเข้าหลังเวทีทันที เพื่อน�ำแมลงออก
ไปไม่เช่นนัน้ แมลงจะเข้าหู เข้าตาจนไม่
สามารถแสดงต่อได้
๔. พลุ ในการแสดงโขนหน้าจอ
เจ้าภาพจะนิยมให้มกี ารจุดพลุ ประทัด คือ
เมื่อแสดงโขนไปได้ระยะหนึง่ ช่วงเวลา
เผาจริงคือประมาณ ๒๒.๐๐ น. หลังจาก
พิธีกรรมเผาจริงแล้วจะมีการจุดพลุหรือ
ประทัด ซึง่ จะเป็นช่วงทีห่ ยุดพักการแสดง
โขน แต่จ�ำเป็นต้องมีเจ้าหน้าที่ถือไม้ยาว
คอยปัดเฝ้าระวัง เพราะพลุหรือประทัด
ทีเ่ จ้าภาพจุดนัน้ บางครัง้ กระเด็นมาถูกจอ
การแสดงโขน ถึงกับไหม้ลุกลามจนไม่
สามารถแสดงโขนได้ก็เคย
๕. ควันไฟ จากพลุ หรือประทัด
อาจท�ำให้ผู้แสดงโขน นักดนตรี และเจ้า
หน้าที่อื่น ๆ เกิดอาการส�ำลักควัน เพราะ
ไม่รู้จะไปหลบที่ไหนไกลได้
๖. ฝน ในบางครั้งอาจมีฝนตก
หากฝนตกมากไม่หยุดก็จะงดการแสดง
แต่ถ้าหากฝนตกแล้วหยุด ก่อนเวลาเลิก
(๒๔.๐๐ น.) ก็จะแสดงต่อ สิง่ ทีต่ อ้ งระวัง
ก็คือไฟฟ้ารั่ว เกิดไฟดูด ซึ่งเคยเกิดขึ้น
แล้ว ผู้แสดงขึ้นเวทีจับเสาเหล็กถูกไฟฟ้า
ดูดหมดสติ ต้องรีบน�ำส่งโรงพยาบาล
การจัดการแสดงโขนหน้าจอใน
อดีตเคยมีการแสดงถึงเดือนละประมาณ
586
๓-๔ ครั้ง แต่ในปัจจุบันปีหนึง่ อาจมีการ
แสดงแค่ ๒-๓ ครั้ง ด้วยเหตุนี้เมื่อความ
ทราบถึงสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ
สยามบรมราชกุมารี ทรงมีความห่วงใย
และมีพระราชประสงค์ที่จะอนุรักษ์ เพื่อ
ให้ประชาชนทั่วไปได้รู้จักวิธีการแสดง
โขนแบบโบราณที่หาชมได้ยาก และทรง
คุณค่าในการอนุรักษ์ ในครั้งนัน้ ได้ทรง
พระกรุณาโปรดเกล้าฯบรรเลงระนาดเอก
ประกอบการแสดงโขนหน้ า จอ ชุ ด
ศึ ก ทศกั ณ ฐ์ ข าดเศี ย รขาดกร เมื่ อ
พุทธศักราช ๒๕๔๕ และในปีต่อมา
พุทธศักราช ๒๕๔๖ เนื่องในวันอนุรักษ์
มรดกไทย กรมศิ ล ปากรได้ ส นอง
พระราชด�ำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ
สยามบรมราชกุมารี ที่ทรงพระกรุ ณา
โปรดเกล้าฯ ให้จัดการแสดงโขนหน้าจอ
แบบโบราณเรื่ อ งรามเกี ย รติ์ ใ นตอนที่
คนไทยแต่งขึ้นเอง ไม่ปรากฏอยู่ในเรื่อง
รามเกียรติ์ฉบับรามายณะ เพื่อแสดงใน
เห็นถึงแหล่งทรัพย์สนิ ทางศิลปวัฒนธรรม
ไทยอย่างแท้จริง จึงได้มกี ารจัดท�ำบทโขน
หน้าจอ ชุดศึกวิรญ ุ จ�ำบังขึน้ ทูลเกล้าฯ ถวาย
เพื่อขอพระราชทานพระราชวินิจฉัยซึ่ง
ก็ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จดั แสดง
และร่วมทรงระนาดเอกประกอบการแสดง
โขน แสดงให้เห็นถึงพระปรีชาสามารถ
ด้ า นดุ ริ ย างคศิ ล ป์ แ ละด้ า นนาฏศิ ล ป์
รวมทั้งพระราชปณิธานที่มุ่งมั่นในการ
อนุรักษ์สืบทอดมรดกทรัพย์สินทางศิลป
วัฒนธรรมอย่างแท้จริง นับเป็นพระมหา
กรุ ณาธิ คุ ณที่ ไ ด้ พ ระราชทานแก่ เหล่ า
ศิลปินกรมศิลปากร และประชาชนไทย
ทั้งปวงอย่างหาที่สุดมิได้ (กรมศิลปากร
๒๕๔๖ : ค�ำน�ำ)
การอนุรักษ์โขนหน้าจอ
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

บทสรุป หน้าจอเป็นอย่างมาก นอกจากนี้ความ บรรณานุกรม

การศึ ก ษาเรื่ อ งการอนุ รั ก ษ์ โขน
หน้าจอท�ำให้เห็นได้ว่ากระบวนการอัน
เป็นจารีตต่าง ๆ ขาดหายไปมาก ไม่วา่ จะ
เป็นรูปแบบการแสดง กระบวนท่าร�ำ และ
เพลงทีใ่ ช้ประกอบการแสดง เนือ่ งจากใน
ปัจจุบันมีการตัดทอนระยะเวลาในการ
แสดงลงมาก และมีการปรับปรุงบท เพื่อ
ให้เหมาะสมกับความต้องการของผูช้ มใน
ยุคปัจจุบนั นับว่ามีผลต่อการอนุรกั ษ์โขน
นิยมการแสดงโขนหน้าจอในปัจจุบันมี
เหตุปัจจัยของค่าจ้างที่มีราคาสูงมาก จึง
ท� ำ ให้ ก ารว่ า จ้ า งน� ำ โขนหน้ า จอไปจั ด
แสดงลดน้อยลงมาก ทัง้ โขนของราชการ
และเอกชน จึงเป็นหน้าที่ของหน่วยงาน
ภาครัฐที่จะต้องอนุรักษ์การแสดงโขน
หน้าจอไว้ไม่ให้สูญหายไปจากแผ่นดิน
ไทยต่อไป
ธนิต อยู่โพธิ์. โขน. พระนคร : ศิวพร;
๒๕๑๑. ปั ญ ญา นิต ยสุ ว รรณ.
อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ
นายปัญญา นิตยสุวรรณ. กรุงเทพ
มหานคร : ไอเดีย สแควร์; ๒๕๔๘.
ศิลปากร, กรม. สูจิบัตร ศึกวิรุญจ�ำบัง.
กรุ ง เทพมหานคร : ม.ป.ท. ;
๒๕๔๖.

Abstract The Conservation of Khon Na Cho

Pairoj Thongkumsuk
Associate Fellow of The Academy of Arts, The Royal Institute, Thailand

Phu Rotchana/Author/Poet/Creator of Thaksin (Southern) Literature Chuan Petkaew existed

since before the start of mass publication. In the old days, literary works were recorded in a kind of
homemade book known as Nangsue Bud or Samut Khoi, which is made from dried leaves. Most works
bare no record of their authors. Sometimes, there are names of the copier (a person who copies the
work onto the book but not the composer himself). Sometimes the name appearing on the book is that
of the patron who provides financial sponsorship for the creation of the book. Most creators of Thaksin
literature are monks or religious laymen since they are well learned in both Dhamma and the secular
world. The works are meant to be like an educational charity which the creators believe would bring them
enlightenment and happiness. In the Central Region, the content and the language used are sometimes
influenced by the Royal Court if the authors have a personal link to it. Though most works are being
distributed free of charge, some aren’t. Those that are composed for financial gain are, however, written
in Klon with more variety in content. Besides the monks and the learned laymen, sometimes performers
and singers would participate in writing the literary works as well.

Key words : Khon Na Cho

ไพโรจน์ ทองค�ำสุก
587
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

น�้ำท่วม ปัญหาโลกแตก*
มาลิทัต พรหมทัตตเวที
ภาคีสมาชิก ส�ำนักศิลปกรรม
ราชบัณฑิตยสถาน

บทคัดย่อ
อุทกภัยครั้งใหญ่ที่สุดในประวัติศาสตร์ของประเทศไทยที่เกิดขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๕๕๔ นี้ท�ำความเสียหาย
อย่างใหญ่หลวงทั้งทางด้านการสูญเสียชีวิตและทรัพย์สินของประชาชน เพราะน�้ำท่วมครอบคลุมพื้นที่ประมาณ
๒ ใน ๓ ของประเทศตั้งแต่ภาคเหนือจดใต้ สาเหตุของน�้ำท่วมส่วนหนึ่งมาจากปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่อยู่
เหนือการควบคุมของมนุษย์ แต่การเปลี่ยนแปลงทางธรรมชาติบางครั้งก็เป็นผลมาจากการกระท�ำของมนุษย์ เช่น
เทคโนโลยีสมัยใหม่ท�ำให้เกิดการท�ำลายชั้นโอโซนในบรรยากาศ เกิดภาวะเรือนกระจก ท�ำให้โลกร้อน น�้ำแข็งขั้ว
โลกละลาย เกิดน�้ำท่วม ในประเทศไทยการตัดไม้ท�ำลายป่า การถางป่าเพื่อท�ำไร่เลื่อนลอยท�ำให้เกิดภูเขาหัวโล้น
ไม่มีต้นไม้ไว้ปะทะการไหลของน�้ำ ท�ำให้ดินถล่ม การถมคูคลองเพื่อสร้างถนน สิ่งก่อสร้างและโรงเรือนเป็นการ
กีดขวางทางระบายน�้ำออกสู่ทะเล ท�ำให้น�้ำท่วมหนักและนาน เรื่องน�้ำท่วมใหญ่ไม่ใช่เรื่องใหม่ เป็นเรื่องที่มีมา
ช้านานในต�ำนานของชาติต่าง ๆ ไม่วา่ เล็กหรือใหญ่ในแทบจะทุกมุมโลก เรื่องเหล่านี้มีทั้งความคล้ายคลึงกันใน
ประเด็นส�ำคัญและความแตกต่างกันในรายละเอียดปลีกย่อย ในสมัยโบราณผู้คนมักตั้งถิ่นฐานอยู่ติดแม่น�้ำหรือ
ทะเลเพื่อความสะดวกในการคมนาคมและการค้าขาย เมื่อถึงหน้าน�้ำก็เป็นธรรมดาที่น�้ำจะหลากท่วมบ้านเรือนได้
ท�ำให้สันนิษฐานได้ว่า ครั้งหนึ่งน่าจะเกิดน�้ำท่วมใหญ่ในระดับโลก ท�ำให้ผู้คนล้มตายแทบจะไม่เหลือสืบเผ่าพันธุ์
คนโบราณจึงคิดว่าน�้ำท่วมโลกคือการที่พระเจ้าหรือเทพเจ้าลงโทษมนุษย์ซึ่งกระท�ำผิดบาป แต่เหตุที่ยังมีมนุษย์
สืบเผ่าพันธุ์ต่อมาก็เพราะยังมีคนดีเหลืออยู่ที่ปฏิบัติตามค�ำสั่งของพระเจ้าหรือเทพเจ้าท�ำให้รอดชีวิตได้

ค�ำส�ำคัญ : ต�ำนาน, น�้ำท่วมโลก, โลกร้อน

บทน�ำ ก็เท่าเทียมกันไม่เลือกชั้นวรรณะ จะบ้าน “น�้ำเหนือ” หลาก “น�้ำทะเล” หนุน และ

ในประเทศไทยขณะนี้ไม่มีค�ำใด
จะดึงดูดความสนใจของผู้ฟังได้เท่ากับ
ค�ำว่า “น�ำ้ ท่วม” เวลาเจอหน้ากัน ค�ำทักทาย
แทนทีจ่ ะเป็น “ไปไหนมา” “สบายดีหรือ”
กลับถามกันว่า “ที่บ้านน�้ำท่วมแล้วหรือ
ยั ง ” เนื่ อ งจากอุ ท กภั ย ที่ ค นไทยก� ำ ลั ง
เผชิ ญ อยู ่ นั้ น ใหญ่ ห ลวงนั ก และก� ำ ลั ง
แผ่ขยายไปทัว่ ประเทศ ผูท้ ไี่ ด้รบั ผลกระทบ
ยาจกหรื อ เศรษฐี มี สิ ท ธิ์ ถู ก น�้ ำ ท่ ว มได้
เหมือนกัน แต่ปีนี้ภาวะน�้ำท่วมรุนแรงถึง
ขั้นต้องมีการอพยพผู้คนออกจากพื้นที่
เสี่ยงอันตรายเป็นการโกลาหลเนื่องจาก
น�้ำมาเร็วและแรงมาก ส�ำหรับกรุงเทพฯ
ซึ่งเคยมีคูคลองมากมายจนฝรั่งเรียกว่า
“เวนิสตะวันออก” นัน้ ปรกตินำ�้ จะไม่ทว่ ม
นอกจากจะมีภาวะที่น�้ำทั้ง ๓ ชนิด คือ
“น�้ำฝน” กระหน�่ำ เกิดขึ้นพร้อม ๆ กัน
ถึงท่วมก็ไม่ทว่ มขังเป็นเวลานานเนือ่ งจาก
มีการป้องกันเพือ่ รักษาสถานทีส่ ำ� คัญทาง
ราชการและเขตเศรษฐกิจ โดยใช้วธิ ผี นั น�ำ้
จากกรุงเทพฯ ชัน้ ในออกไปรอบนอก ใน
อดีต น�ำ้ ก็เคยท่วมกรุงเทพฯ มาแล้วหลาย
ครั้งตั้งแต่สร้างเมืองมา ซึ่งเป็นธรรมดา
ของเมืองที่ตั้งอยู่ในที่ราบลุ่มแม่น�้ำ แต่

*
บทความนี้ปรับปรุงจากการบรรยายผลงานทางวิชาการในที่ประชุมส�ำนักศิลปกรรม เมื่อวันที่ ๒๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๕๔

น�้ำท่วม ปัญหาโลกแตก
588

สภาพบ้านเมืองที่มีคูคลองระบายน�้ำได้
สะดวกและวิ ถี ชี วิ ต ของผู้คนที่มักปลูก
บ้านใต้ถนุ สูง น�ำ้ ท่วมก็ยงั อยูไ่ ด้ การสัญจร
ไปมาก็ใช้เรือพาย ท�ำให้ไม่ลำ� บากมากมาย
อะไรนัก
ในกรุงเทพฯ เกิดน�้ำท่วมใหญ่ครั้ง
ส�ำคัญมา ๓ ครั้ง คือเมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๕
พ.ศ. ๒๕๒๖ และ พ.ศ. ๒๕๓๘ น�้ำท่วม
พ.ศ. ๒๔๘๕ นัน้ เป็นผลสืบเนื่องมาจาก
ฝนตกหนักอย่างต่อเนื่องท�ำให้ระดับน�้ำ
ในแม่น�้ำเจ้าพระยาสูงมากจนไหลล้นคัน
กันน�้ำทั้ง ๒ ฝั่งแม่น�้ำตลอดแนว ผู้เขียน
เกิดไม่ทัน แต่ก็ได้เห็นจากภาพยนตร์ข่าว
ที่แท้ ประกาศวุฒิสาร ศิลปินแห่งชาติ
สาขาศิ ล ปะการแสดง พ.ศ. ๒๕๒๔
บันทึกไว้วา่ ผูค้ นในกรุงเทพฯ สัญจรไปมา
โดยการใช้เรือเป็นพาหนะ สถานทีส่ ำ� คัญ ๆ
เช่ น อนุ ส าวรี ย ์ ชั ย สมรภู มิ พระที่ นั่ง
อนันตสมาคม น�้ำก็ท่วมจนสมาชิกสภา
ผู้แทนราษฎรต้องนัง่ เรือไปประชุมสภาฯ
เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๖ ซึ่งน�้ำท่วมจากพายุ
ที่ พั ด เข้ า มาหลายลู ก ท� ำ ให้ ฝ นตกอย่ า ง
หนักนัน้ ผู้เขียนได้รับผลกระทบโดยตรง
เพราะทั้ ง บ้ า นและที่ ท� ำ งานอยู ่ ใ นเขต
ตะวันออกของกรุงเทพฯ ซึ่งเป็นที่ ๆ
เขาผันน�้ำจากกรุงเทพฯ ชั้นในไปกองไว้
จ�ำได้ว่าวันที่ ๒๘ กันยายนเป็นวันเกิด
คณะมนุ ษ ยศาสตร์ มหาวิ ท ยาลั ย
รามค�ำแหง ยังสนุกสนานกันอยูเ่ ลย รุง่ ขึน้
ไปท� ำ งานผู ้ ค นหน้ า มหาวิ ท ยาลั ย
รามค� ำ แหงเต็ ม ไปหมด มองเข้ า ไปดู
ทีไ่ หนได้ มหาวิทยาลัยกลายเป็นทะเลสาบ
ไปแล้ว ถนนรามค�ำแหงกลายเป็นคลอง
๑
เออา (Ea): เทพแห่งน�้ำและความฉลาด พร้อมด้วย เอนู (Anu) เทพแห่งสวรรค์ และ เอ็นลิล (Enlil) เทพแห่งอากาศหรือลม ประกอบเป็นไตรเทพของเมโสโปเตเมีย
มาลิทัต พรหมทัตตเวที
เรือสุพรรณหงส์จ�ำลองที่อยู่ในสระน�้ำ
ของมหาวิทยาลัยโผล่ให้เห็นแค่หัวหงส์
ผู้เขียนลองลุยน�้ ำ เข้าไปทางประตูหลัง
มหาวิทยาลัยด้านหมู่บ้านเสรี ปรากฏว่า
น�ำ้ สูงถึงระดับสะโพก ปีนนั้ มหาวิทยาลัย
รามค�ำแหงปิดเพราะน�้ำท่วม ๒ เดือนเต็ม
ผู้เขียนไม่สบายเพราะลุยน�้ำจนต้องเข้า
โรงพยาบาลแต่ไม่ต้องลาป่วย มีเรื่องเล่า
ครึกครื้นว่าผู้บริหารมหาวิทยาลัยเรือล่ม
ตกน�้ ำ บนถนนรามค� ำ แหง ต้ น มะม่ ว ง
หน้าคณะฯ ยืนต้นตายเพราะถูกเรือชน
เป็นต้น ส่วนน�้ำท่วม พ.ศ. ๒๕๓๘ นัน้
ทีบ่ า้ นติดเกาะอยู่ ๑ สัปดาห์ เพราะรถเล็ก
ลุยน�้ำไม่ได้ ถนนพัฒนาการได้ชื่อใหม่ว่า
ถนนด้ อ ยพั ฒ นาการเพราะเต็ ม ไปด้ ว ย
หลุมซึ่งมองไม่เห็น อันตรายมากเวลาขับ
รถผ่าน น�้ำเมื่อขังอยู่นานก็เริ่มเน่าเป็นที่
เพาะยุงอย่างดี ทีน่ า่ สยดสยองคือเสาประตู
บ้านที่เป็นสีขาวนั้นกลายเป็นสีด�ำสนิท
เพราะยุงเป็นล้าน ๆ ตัวเกาะเต็มไปหมด
น�ำ้ ท่วมปีนไี้ ม่ใช่เฉพาะประเทศไทย
เท่านัน้ ที่เดือดร้อน ประเทศเพื่อนบ้านเรา
ก็เช่นกัน มากบ้างน้อยบ้าง ท�ำให้นกึ ถึง
ต�ำนานเรื่อง น�้ำท่วมโลก (Deluge) ซึ่ง
เล่าถึงอุทกภัยครั้งใหญ่ที่น่าจะเคยเกิดขึ้น
ในโลก ส่งผลให้อารยธรรมและผู้คน
ล้มหายตายจากไปเกือบจะหมดโลก จน
เป็นที่มาของต�ำนานของหลายชาติหลาย
ภาษาทีก่ ระจัดกระจายอยูท่ วั่ ไปอย่างกว้าง
ขวาง จะพบได้ในอินเดีย เอเชียอาคเนย์
ออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ นิวกินี หมู่เกาะ
แปซิฟกิ ในอเมริกาเหนือและใต้ เม็กซิโก
และประเทศยุโรปอื่น ๆ เรื่องราวเหล่านี้
589
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
คล้ า ยคลึ ง กั น ในรู ป แบบโดยทั่ ว ไปซึ่ ง
เป็นการบันทึกเหตุการณ์ว่าได้เคยมีน�้ำ
ท่วมโลกครัง้ ใหญ่โดยพระเจ้าหรือเทพเจ้า
เป็นผู้บันดาลให้เกิดขึ้น ส่วนใหญ่แล้ว
ทั้ ง โลกจะถู ก น�้ ำ ท่ ว ม แต่ จ ะมี ม นุ ษ ย์
ผู้หนึ่งกับครอบครัวของเขาพร้อมด้วย
สัตว์จ�ำนวนหนึ่งที่รอดชีวิตได้เนื่องจาก
ได้รบั การเตือนล่วงหน้า ท�ำให้เขาสามารถ
สร้างหรือจัดหาเรือหรือพาหนะทีจ่ ะพาให้
พ้นจากน�้ำท่วมไปได้ หลังจากเวลาผ่าน
พ้นไประยะหนึง่ ความโกรธของพระเจ้า
หรือเทพเจ้าก็บรรเทาเบาบางลง น�้ำเริ่ม
ลดและแผ่นดินจะปรากฏให้เห็นอีกครั้ง
หนึง่ มีมนุษย์และสัตว์สืบพืชพันธุ์ต่อไป
รายละเอียดเท่านัน้ ที่จะแตกต่างกันไปใน
แต่ละชาติ
ต�ำนานเมโสโปเตเมีย
ต� ำ นานเก่ า แก่ เรื่ อ งหนึ่ง มาจาก
เมโสโปเตเมีย โดยที่ บีโรซุส (Berosus)
ผู ้ เ ป็ น ชาวเมื อ งบาบิ โ ลเนี ย ได้ เ ขี ย น
ประวัติศาสตร์ของชาติของตนเป็นภาษา
กรีกเมื่อศตวรรษที่ ๓ ก่อนคริสตกาลว่า
เออา (Ea) เทพแห่งน�้ำและความฉลาด๑
ได้ปรากฏตนต่อ ซิซุทรอส (Xisuthros)
กษัตริยอ์ งค์ที่ ๑๐ แห่งบาบิโลเนียในความ
ฝัน และเตือนพระองค์วา่ จะมีนำ�้ ท่วมใหญ่
ซึ่งจะท�ำลายล้างมนุษยชาติทั้งหมด แต่
ซิซทุ รอสจะปลอดภัยหากพระองค์เชือ่ ฟัง
ค�ำสั่ง ๒ ข้อของเทพเจ้า ข้อที่ ๑ จะต้อง
เขียนประวัติของโลกตั้งแต่ต้นและน�ำไป
ฝังไว้ที่ ซิปปารา (Sippara) นครแห่งตะวัน
ข้ อ ที่ ๒ คื อ ต้ อ งต่ อ เรื อ และน� ำ สั ต ว์
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
๔ เท้า/๒ เท้า รวมทัง้ มนุษย์บรรทุกไปให้
เต็ม ซิซุทรอสท�ำตามค�ำแนะน�ำ เมื่อเกิด
น�้ำท่วม ผู้ที่อยู่บนเรือเท่านัน้ ที่มีชีวิตรอด
ไปได้โดยติดอยู่บนยอดเขา มีการส่งนก
๓ ชนิดคือนกเขา นกนางแอ่น และนก
กาน�ำ้ ไปส�ำรวจพืน้ ทีเ่ มือ่ น�ำ้ ลด นก ๒ ชนิด
แรกบินกลับมาโดยที่ขาเปื้อนโคลน เมื่อ
นกกาน�้ำไม่กลับมาแสดงว่าแผ่นดินแห้ง
แล้ว ซิซุทรอสกับครอบครัวจึงออกจาก
เรือและสร้างแท่นบูชาเพือ่ สักการะเทพเจ้า
คนที่ยังอยู่บนเรือได้ยินแต่เสียงของพวก
เขาพูดว่าจะไปอยู่กับเทพเจ้าแล้ว ต่อไป
พวกที่ เหลื อ จะต้ อ งหาทางกลั บ ไปยั ง
บาบิโลเนียและขุดข้อเขียนที่ซิซุทรอส
ฝั ง ไว้ ที่ นครซิ ป ปาราขึ้นมาเผยแพร่ต่อ
ผู้คนและตั้งบ้านเมืองสืบต่อไป
ต� ำ นานเก่ า แก่ แ ละน่ า สนใจอี ก
เรื่องหนึ่งจากเมโสโปเตเมียคือเรื่องจาก
มหากาพย์ กิลกาเมช (Gilgamesh) ตัว
กิลกาเมชเองซึ่งเป็นวีรบุรุษนั้นไม่ได้มี
ส่วนเกีย่ วข้องกับน�้ำท่วมซึง่ เกิดก่อนสมัย
ของเขา แต่เป็นเรื่องที่เขาได้รับฟังมาจาก
บรรพบุรุษผู้เป็นอมตะคือ อุตนาพิชติม
(Utnapishtim) เรื่ อ งนี้ เ กิ ด ขึ้ น มานาน
แล้วเมื่อเหล่าเทพประชุมตกลงกันว่าจะ
ส่งน�้ำมาท่วมโลกเพื่อให้มนุษย์จมน�ำ้ ตาย
แต่เทพเออา ได้แอบเตือนอุตนาพิชติม
ล่วงหน้าโดยการบอกเป็นนัยให้เขาต่อเรือ
ถ้าใครถามก็ห้ามบอกเรื่องน�้ำท่วม แต่ให้
ตอบว่าได้ท�ำให้ เอ็นลิล (Enlil) เทพแห่ง
อากาศหรื อ ลมพิ โรธจึงต้องหาทางหนี
อุ ต นาพิ ช ติ ม ต่ อ เรื อ ด้ ว ยเปลื อ กไม้ แ ละ
บรรทุกครอบครัว ผู้คน และสัตว์ต่าง ๆ
๒
Niser (Nizir) : ชื่อสถานที่ที่เชื่อกันว่าเรือของอุตนาพิชติมไปติดอยู่ เทียบได้กับ Mount Ararat ซึ่งเรือของโนอาห์ในพระคัมภีร์เก่าไปติดอยู่
ในปัจจุบันนักโบราณคดีคาดว่าน่าจะเป็นภูเขา Pir Magrun (Gudrun) ซึ่งอยู่แถบ Suleimani ใน Kurdistan ของอิรัก
รวมทั้งแก้วแหวนเงินทองไว้ในเรือ เมื่อ
ถึงเวลาได้เกิดพายุฟ้าฝน ๖ วัน ๖ คืน ซึ่ง
แม้แต่เทพเจ้าเองยังหวาดผวา ในวันที่ ๗
พายุสงบลง เมือ่ น�ำ้ ลดยอดเขาก็โผล่ เรือไป
ติดอยู่ที่เขาไนเซอร์ (Nisir หรือ Nizir)๒
อุตนาพิชติมสั่งให้นกเขากับนกนางแอ่น
ออกไปดู ส ถานการณ์ นกทั้ ง ๒ บิ น
กลั บ มาเพราะหาที่ แห้ ง ไม่ ได้ เมื่ อ ส่ ง
นกกาน�้ำออกไปมันไม่บินกลับมาแสดง
ว่าน�้ำแห้งดีแล้ว อุตนาพิชติมจึงท�ำการ
สักการะเทพเจ้าบนยอดเขา ซึ่งเหล่าเทพ
ต่างก็ชื่นชมกับเครื่องสังเวยของพวกเขา
มาก มีแต่เทพเอ็นลิลเท่านัน้ ที่ยังขุ่นข้อง
เพราะเห็นว่ายังมีมนุษย์เหลือรอดอยู่ แต่
ในที่สุดเอ็นลิลก็หายโกรธและให้พรแก่
อุตนาพิชติมและภรรยาให้เป็นเหมือน
เทพเจ้า คือเป็นอมตะมีชวี ติ อยูไ่ ด้ตลอดไป
ต�ำนานกรีก
ส�ำหรับต�ำนานกรีก เมื่อศตวรรษ
ที่ ๕ ก่อนคริสตกาล พินดาร์ (Pindar)
กวีชาวกรีกได้เขียนไว้ว่า เทพซุส (Zeus)
บันดาลให้น�้ำท่วมโลกเนื่องจากมนุษย์
ท�ำตัวเลวร้ายมาก มีผรู้ อดตายคือ ดูเคเลียน
(Deucalion) กั บ เพอร์ ร า (Pyrrha)
ภรรยาของเขา ดูเคเลียนเป็น บุตรของ
โพรมีทอี สุ (Prometheus) ผูเ้ ฉลียวฉลาด
และได้ ชื่ อ ว่ า เป็ น บิ ด าแห่ ง มนุ ษ ยชาติ
เพราะเป็นผู้น� ำไฟมามอบให้มนุษย์ใช้
และยั ง ได้ ให้ ค� ำ แนะน� ำ สั่ ง สอนที่ เป็ น
ประโยชน์แก่มนุษย์ในการด�ำรงชีวิตด้วย
ดูเคเลียนเป็นคนดีจึงได้รับค�ำแนะน�ำให้
ต่อเรือ ทัง้ คูข่ นึ้ ไปอยูบ่ นเรือ ซึง่ เมือ่ ฝนตก
590
เกิดน�้ำท่วมเรือก็ลอยอยู่ ๙ วัน ๙ คืน เมื่อ
ฝนหยุดตกในวันที่ ๑๐ เรือได้ไปติดค้าง
บนยอดเขา พาร์นสั ซุส (Parnassus) เมือ่
น�ำ้ ลดดูเคเลียนกับภรรยาออกจากเรือและ
ท�ำพิธีสังเวยซุส ซึ่งประทับใจในความ
ภักดีของเขาและสัญญาว่าจะให้ พ รแก่
ดูเคเลียน สิ่งที่เขาขอคือให้ซุสบันดาลให้
เผ่าพันธุ์มนุษยชาติกลับมาด�ำรงอยู่ต่อไป
อี ก ต� ำ นานหนึ่ ง กล่ า วว่ า ดู เ คเลี ย นกั บ
เพอร์ราเดินทางไปที่เดลฟี (Delphi) เพื่อ
สวดขอพรจากเทพีทีมิส (Themis) ซึ่ง
สั่งให้ทั้งคู่คลุมศีรษะ แก้สายรัดเอวออก
และโยนกระดูกของบรรพบุรษุ คนแรกไป
ข้างหลัง ดูเคเลียนกับภรรยางงอยูพ่ กั ใหญ่
ก่อนจะไขปริศนาได้ จึงใช้ผ้าคลุมศีรษะ
เดินข้ามท้องทุ่งไปพร้อมทั้งโยนก้อนหิน
ซึ่ ง เก็ บ ขึ้ น มาจากพื้ น ดิ น ข้ า มไหล่ ไ ป
ข้างหลัง ค�ำไขปริศนาคือ พวกเขาสืบ
เชื้อสายมาจากจีอา (Gaia) ผู้เป็นแม่ธรณี
และก้ อ นหิ นก็ คื อ กระดู ก ของแม่ ธ รณี
นัน่ เอง ก้อนหินที่ดูเคเลียนโยนเกิดเป็น
มนุ ษ ย์ ผู ้ ช าย ส่ ว นก้ อ นหิ น ที่ เพอร์ ร า
โยนเกิดเป็นมนุษย์ผู้หญิง ท�ำให้มีมนุษย์
สืบเผ่าพันธุ์ต่อไป ในต�ำนานนี้ไม่มีการ
กล่าวถึงสัตว์วา่ รอดชีวติ มาได้อย่างไร แต่
อีกต�ำนานหนึ่งซึ่งใกล้เคียงกับเรื่องของ
บาบิโลเนีย กล่าวว่า ดูเคเลียนน�ำสัตว์ทงั้ ที่
ดุรา้ ยและไม่ดรุ า้ ยอย่างละคูไ่ ปในเรือด้วย
และเทพเจ้าก็บันดาลให้สัตว์ทั้งหลายอยู่
ด้วยกันได้โดยไม่ท�ำอันตรายซึ่งกันและ
กันจะเห็นว่าดูเคเลียนท�ำหน้าที่เป็นผู้สืบ
ต่อเผ่าพันธุ์มนุษยชาติให้ด�ำรงต่อมา
น�้ำท่วม ปัญหาโลกแตก

ต�ำนานยิว
ในต�ำนานของชาวยิว เรื่องเกี่ยว
กับน�้ำท่วมใหญ่ที่เป็นที่รู้จักกันมากที่สุด
แม้จะไม่เก่าแก่ที่สุดคือ เรื่องที่ปรากฏใน
พระธรรมปฐมกาล (Book of Genesis)
ซึ่งเป็นบทแรกของ พระคัมภีร์เก่า (Old
Testament) ว่ า หลั ง จากที่ ลู ก หลาน
ของแอดั ม มนุ ษ ย์ ค นแรกของโลกได้
สืบเชื้อสายมา ๑๐ ชั่วคนแล้ว ยาห์เวห์
(Yahweh) คือพระเจ้าของชาวยิวนัน้ เห็นว่า
โลกที่พระองค์สร้างขึ้นมาเสื่อมโทรมลง
เต็มไปด้วยความชั่วร้าย ดังนัน้ พระองค์
จึงจะท�ำลายล้างมนุษย์และสิง่ มีชวี ติ อืน่ ๆ
ด้วยน�้ำท่วม ทั้งนี้ยกเว้น โนอาห์ (Noah)
ซึง่ เป็นคนดีมคี ณ
ุ ธรรม เหมาะสมทีจ่ ะเป็น
บรรพบุรษุ ของชนเชือ้ ชาติใหม่ทจี่ ะเกิดมา
ในโลกหลังน�้ำท่วม พระเจ้าสัง่ ให้โนอาห์
สร้างเรือขนาดใหญ่ หรือ ark จากไม้สน
โกเฟอร์ รวมทั้งก�ำหนดแบบและขนาด
ของเรือด้วย โนอาห์จะต้องน�ำครอบครัว
ของเขา สั ต ว์ ทุ ก ประเภททั้ ง ตั ว ผู ้ แ ละ
ตัวเมีย ถ้าเป็นสัตว์สะอาดก็อย่างละ ๗ ตัว
สัตว์ไม่สะอาด๓ อย่างละคู่ โนอาห์ท�ำตาม
ค� ำสั่งและยาห์เวห์ก็บันดาลให้น�้ ำท่วม
ใหญ่ เ นื่ อ งจากฝนตกโดยไม่ ห ยุ ด เลย
เป็นเวลา ๔๐ วัน ๔๐ คืน แม้แต่ยอดเขา
ก็ยังจมน�้ำ มีแต่เรือของโนอาห์เท่านั้น
ที่ยังลอยอยู่ได้ เมื่อน�้ำลดลงเรือก็ไปค้าง
อยู่บนยอดเขา อารารัต (Ararat) ๔ ใน
อาร์มีเนีย โนอาห์ส่งนกกาน�้ำและนกเขา
๓
ในพระคัมภีรข์ องศาสนายิวระบุไว้วา่ “บรรดาสัตว์ทเี่ ราสร้างแล้วมอบให้เป็นอาหารของเจ้า และเจ้ากินสัตว์นไี้ ด้คอื สัตว์ทมี่ เี ท้าแยกเป็นกีบด้วย บดเอือ้ งด้วย
แต่ถ้ามีลักษณะอย่างเดียว ไม่ครบทั้ง ๒ อย่าง กินไม่ได้ เช่นอูฐ เท้ากีบไม่ผ่า แต่บดเอื้อง หรือหมู เท้ากีบผ่า แต่ไม่บดเอื้อง กินไม่ได้ มันเป็นสัตว์ไม่สะอาด อย่ากิน
อย่าถูกต้อง”
๔
Mount Ararat : ปัจจุบันเชื่อกันว่า คือภูเขาที่อยู่ในตุรกีตะวันออก มีชื่อเรียกว่า Aghri Dagh ในภาษาเติร์ก และ Masis ในภาษาอาร์มีเนียน อารารัตใน
พระคัมภีร์อาจไม่ใช่ภูเขา เป็นแต่เพียงเนินหรือเขาเตี้ย ๆ เหตุที่เรียกภูเขาอาจเนื่องมาจากความสับสนในการแปลเพราะค�ำว่า har ในภาษาอัคเคเดียนและ
ภาษาฮีบรูแปลได้ทั้ง “ภูเขา” และ “เนินเขา”
มาลิทัต พรหมทัตตเวที
ออกไปส�ำรวจ นกกาน�้ำบินหายไปแต่
นกเขากลับมาเพราะหาที่เกาะไม่ได้ หลัง
จากเวลาผ่านไป ๗ วัน นกเขาก็ถกู ส่งออก
ไปอีก คราวนี้มันคาบใบมะกอกกลับมา
ด้วย ครั้งที่ ๓ นกเขาไม่กลับมาแสดงว่า
แผ่นดินแห้งดีแล้ว โนอาห์กับครอบครัว
จึงออกจากเรือ สร้างแท่นบูชาและท�ำการ
สั ง เวยขอบคุ ณ พระเจ้ า ยาห์ เวห์ ได้ ท� ำ
พั นธสั ญ ญากั บ โนอาห์ ว ่ า ต่ อ แต่ นี้ ไป
โลกจะไม่ถูกท�ำลายด้วยน�้ำอีกตราบเท่า
ที่ยังมีสายรุ้งเป็นประจักษ์พยาน และลูก
หลานของโนอาห์จะทวีคูณจนเต็มโลก
สันนิษฐานว่าพวกยิวคงจะได้เค้าเรื่องนี้
มาจากต�ำนานเมโสโปเตเมียเมื่อพวกเขา
ไปอาศัยอยู่ในแถบคัลเดีย (Chaldea)
และน�ำเรื่องนี้ไปด้วยเมื่ออพยพไปอยู่ที่
คานาอั น (Canaan) ซึ่ ง ปั จ จุ บั น คื อ
บริ เวณที่ ค รอบคลุ ม ประเทศอิ ส ราเอล
ปาเลสไตน์ เลบานอน และแถบตะวัน
ตกของจอร์แดน
ต�ำนานเคลต์
ต�ำนานของพวก เคลต์ (Celt) ซึ่ง
เป็นชนชาติดั้งเดิมที่อาศัยอยู่ในบริเวณที่
เป็นเกาะอังกฤษปัจจุบันนี้ ดังปรากฏใน
Books of Invasions หรือ Book of the
Conquest of Ireland ได้พด ู ถึงการทีพ่ วก
เกล (Gael) หรือ กอล (Gaul) อพยพเข้า
มาสู่เกาะนี้หลายระลอกด้วยกัน การมา
ครั้งแรกเกิดขึ้นก่อนน�้ำท่วมใหญ่ โดยมี
591
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
เซแซร์ (Cesair) บุตรสาวของ บิท (Bith)
ผู้เป็นบุตรของโนอาห์เป็นผู้น�ำมา ทุกคน
จมน�้ำตายยกเว้น ฟินทาน (Fintan) ผู้ซึ่ง
มีชีวิตรอดอยู่ได้หลายยุคสมัยในรูปของ
ปลาแซมอน นกอินทรี และเหยี่ยว และ
กลับคืนรูปเป็นมนุษย์ในที่สุด ฟินทาน
ได้เป็นประจักษ์พยานถึงเหตุการณ์ที่เกิด
ขึน้ ในประวัตศิ าสตร์ของไอร์แลนด์จนได้
รับฉายาว่า ฟินทานผูช้ าญฉลาด (Fintan
the Wise) ท�ำหน้าที่เป็นผู้ให้ค�ำปรึกษา
แก่ชาวไอริช จะเห็นได้ว่าน�้ำท่วมใหญ่
ครั้ ง นี้ต ่ อ เนื่ อ งกั บ เรื่ อ งใน พระคั ม ภี ร ์
ไบเบิล เพราะกล่าวถึงโนอาห์ด้วย คงจะ
เป็นเพราะอิทธิพลของคริสต์ศาสนาซึ่ง
แพร่เข้าไปในหมู่เกาะอังกฤษ
ต�ำนานเวลส์
ต�ำนานจาก เวลส์ เล่าว่า เคยมีดิน
แดนทางตะวันตกของแถบที่เป็นฝั่งทะเล
ตะวันตกของเวลส์ปัจจุบัน ซึ่งบัดนี้จม
อยู่ใต้ อ่าวคาร์ดิเกิน (Cardigan Bay)
เมืองหลวงของดินแดนที่จมหายไปนีช้ ื่อ
เคเออร์ กวิ ด โน (Caer Gwyddno)
เรื่ อ งมี อ ยู ่ ว ่ า ในตอนต้ น ศตวรรษที่ ๖
กวิดโนการันฮีร์ (Gwyddno Garanhir)
ผูค้ รอบครองดินแดนทีเ่ รียกว่า Lowland
Hundred กับ เซตเท็นนิน (Seithennin)
โอรสของกษัตริย์แห่ง ซายเว็ด (Syved)
ช่วยกันท�ำหน้าที่รักษาฝั่งน�้ำ ในงานเลี้ยง
คืนหนึง่ เซตเท็นนินเมามากจนกระทัง่ เปิด
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

ท่อระบายน�้ำทิง้ ไว้ ท�ำให้น�้ำทะเลไหลเข้า พระองค์ ล งไปในน�้ ำ เกิ ด เป็ น ไข่ ท อง พระพรหมจะบรรทมหลับ ระหว่างนีโ้ ลก
มาได้และท่วมพื้นที่ทั้งหมด มีคนเพียง พระพรหมเข้าไปอยู่ในไข่ทอง ๑ ปี แล้ว จะกลายเป็นมหาสมุทรไป ในระหว่าง ๑
ไม่กคี่ นทีร่ อดชีวติ รวมทัง้ กวิดโน การันฮีร์ ออกจากไข่มาเป็นพระพรหมาปิตามหา กัลปนัน้ มีพระมนูซึ่งมีหน้าที่สร้างมนุษย์
บุตรชายของเขาชื่อ เอ็ลฟิน (Elphin) ผู้สร้างโลก เมื่อสิ้นเวลา ๑ กัลป คือ บังเกิด ๑๔ องค์ ภาพของพระมนูที่เรา
และตั ว เซตเท็ นนิน เอง ที่ ตั้ ง ของเมื อ ง ๑,๐๐๐ มหายุค หรือ ๑ วันของพระพรหม คุน้ ตาคือฤๅษีนงุ่ หนังเสือ ว่ากันว่าพระมนู
ที่จมหายไปนี้ ว่ากันว่ามีก้อนหินใหญ่ใต้ โลกจะแตกสลายกลายเป็นกลางคืน ซึ่ง เป็นเพียงฤๅษีที่รอดชีวิตจากมหายุคหนึง่
น�ำ้ แถบ ซาร์น คึนเฟลิน (Sarn Cynfelin)
เป็นเครื่องหมายบอกให้รู้ เรื่องนี้ท�ำให้
นึ ก ถึ ง นค ร ส า ป สู ญ แ อ็ ต แ ล นติ ส
(Atlantis) ทีจ่ มหายไปซึง่ เพลโต (Plato)
ปรั ช ญาเมธี ช าวกรี ก เคยกล่ า วถึ ง และ
ยั ง เป็ นที่ ถ กเถี ย งกั นจนถึ ง ปั จ จุ บั นนี้ ว ่ า
แอ็ตแลนติส มีอยู่จริงหรือไม่ หรือเป็น
เพียงต�ำนานเท่านัน้

ต�ำนานสแกนดิเนเวีย
ในต� ำ นานสแกนดิ เนเวี ย การที่
น�้ำท่วมโลกไม่ใช่การลงโทษของเทพเจ้า
แต่เป็นเพราะเมื่อโลกจะแตกดับลง สัตว์
เลื้อยคลานรูปร่างคล้ายงูยักษ์ที่เรียกว่า
World Serpent หรือ The Serpent of
Midgard ซึ่งขดตัวอยู่รอบโลกและคอย
กัดกินรากของต้น อึกดราซิล (Yggdrasil)
หรือ World Tree อยู่ตลอดเวลาได้โผล่
ขึ้นมาจากมหาสมุทร พ่นพิษไปทั่วโลก
ท�ำให้น�้ำท่วมโลก

ต�ำนานอินเดีย
ส่วนต�ำนานอินเดีย เรื่องของน�้ำ
ท่วมใหญ่มีความเกี่ยวพันกับการสร้าง
และท�ำลายโลก ในความเชื่อโดยทั่วไป
ของชาวอินเดีย ผู้ที่ท�ำหน้าที่สร้างโลก
คือ พระพรหม ซึ่งเป็นองค์อาตมภู คือ
ผู้เกิดเองแต่เดิมนั้นมีแต่พื้นน�้ำอันกว้าง เรือ่ งของโนอาห์ จากแง่มมุ ของมุสลิม จิตรกรรม Mogul miniature จากศตวรรษที่ ๑๖
ใหญ่ พระพรหมจึงได้หว่านน�้ำเชื้อของ (Encyclopedia of World Mythology, Octopus Books Limited, 1975)

น�้ำท่วม ปัญหาโลกแตก
592

และมีบทบาทส�ำคัญในการสร้างมหายุค
ต่อไป (๑ มหายุค = ๔,๓๒๐,๐๐๐ ปีมนุษย์)
พระมนูองค์ส�ำคัญที่มีบทบาทเกี่ยวกับ
น�ำ้ ท่วมคือ พระมนูองค์ที่ ๗ หรือพระมนู
ไววัสวัต เกิดขึน้ ในกฤตะยุคซึง่ เป็นยุคแรก
ตามต�ำนานฮินดู วันหนึง่ ขณะที่พระมนู
ผู้ได้บ�ำเพ็ญเพียรมาเป็นเวลาหมื่นปีจนมี
บารมีแก่กล้าเท่าพระพรหมเองก�ำลังเข้า
ฌานอยู่ใกล้ธารน�้ำ มีปลาน้อยตัวหนึง่ มา
ขอร้องให้ช่วยปกป้องมันจากปลาอีกตัว
ที่ก�ำลังไล่ล่ามันอยู่ พระมนูจึงเอาปลาใส่
ไหไปปล่อยในสระ แต่ปลาโตขึ้นจนอยู่
ในสระไม่ได้ต้องน�ำไปยังแม่น�้ำคงคา แม้
แต่แม่นำ�้ คงคาก็ยงั ใหญ่ไม่พอส�ำหรับปลา
เลยต้ อ งเอามั น ไปปล่ อ ยในมหาสมุ ท ร
และแล้วปลาก็แสดงตนเป็นพระพรหม
เตือนพระมนูว่าน�้ำจะท่วมโลกให้ต่อเรือ
เพื่อบรรทุกฤๅษี ๗ ตน และสรรพสิ่งทั้ง
หลายที่พวกพราหมณ์ถือว่าสลักส�ำคัญ
เมื่อน�้ำเริ่มสูงขึ้นปลาจ�ำแลงก็ใช้เขาของ
มันดึงเรือขึ้นไปบนยอดสูงสุดของภูเขา
หิมาลัย หลังจากเวลาผ่านไปหลายปีน�้ำก็
ลดลง พระมนูท�ำพิธบี �ำเพ็ญเพียรเพือ่ บูชา
ปลา ของถวายก็มีนม เนยใส นมเปรี้ยว
ซึ่งเมื่อ ๑ ปีผ่านไปของเหล่านี้ได้กลาย
เป็นสาวสวยผู้บอกว่าเธอเป็นธิดาของ
พระมนู และจะช่ ว ยให้ พ ระองค์ มี ลู ก
หลานมากมาย ดังนัน้ ต่อมาพระมนูจงึ ได้
ให้กำ� เนิดมนุษยชาติและได้รบั พรมากมาย
หลายประการ
ปลาตั ว ที่ ม าเตื อ นพระมนู นั้ น
บางส�ำนวนก็ว่าคือพระวิษณุ หรือพระ
นารายณ์ ซึง่ อวตารเป็นปลาในมัสยาวตาร
อวตารปางที่ ๑ เพือ่ มาช่วยพระมนูไววัสวัต
เนื้ อ หาของอวตารปางนี้ก็ เหมื อ นเรื่ อ ง
มาลิทัต พรหมทัตตเวที
Noah’s ark จากต้นฉบับของเอธิโอเปีย
สมัยศตวรรษที่ ๑๘
(Encyclopedia of World Mythology,
Octopus Books Limited, 1975)
ข้างต้น แต่มีเพิ่มเติมว่าสาเหตุที่พระวิษณุ
ต้องอวตารลงมาเพราะขณะที่พระพรหม
บรรทมหลับนัน้ อสูรหัยครีพได้มาขโมย
คั ม ภี ร ์ พ ระเวท ไปจากพระโอษฐ์ ข อง
พระองค์ เป็นเหตุให้นำ�้ ท่วมโลก ปลาทอง
อวตารสังหารหัยครีพได้ เมือ่ น�ำ้ ลดลงแล้ว
พระมนูจงึ สร้างเผ่าพันธุม์ นุษย์ขนึ้ มาใหม่
ต�ำนานจีน
ในต�ำนาน จีน มีเรือ่ งเล่าว่า เจ้าแห่ง
สวรรค์คอื เทียนเฉิน (Tien-shen) ทีไ่ ทย
เรียกว่า เง็กเซียนฮ่องเต้ ท�ำให้เกิดน�ำ้ ท่วม
593
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
ใหญ่ในโลกเพื่อลงโทษมนุษย์ที่ชั่วร้าย
ผู้คนต้องไปซ่อนตัวตามภูเขา แย่งอาหาร
และที่อยู่กับสัตว์ร้าย ท�ำให้ต้องทนทุกข์
ทรมานมาก มีเทพเจ้าองค์เดียวบนสวรรค์
คือ คุน (Khun) ซึง่ มีเมตตาต่อมนุษยชาติ
และรู้สึกว่าการลงโทษนี้รุนแรงเกินไป
จึงขอร้องให้เง็กเซียนฮ่องเต้ท�ำให้น�้ำลด
แต่ไม่เป็นผล คุนท�ำการสร้างเขื่อนซึ่ง
ไม่สามารถทานน�้ำหนักของน�้ำได้ มีเต่า
๓ ขา และนกฮูกมีเขาปรากฏตัวขึ้นและ
แนะน�ำให้คุนขโมย ดินงอก (Swelling
Earth) ซึ่งมีสรรพคุณในการงอกไม่มี
ที่สิ้นสุดมาจากเง็กเซียนฮ่องเต้ เพราะมัน
เป็นสิ่งเดียวที่จะปิดกั้นน�้ำได้ คุนหาดิน
นี้มาได้ก้อนหนึง่ แล้วลงไปยังโลกมนุษย์
โยนก้อนดินลงไปในน�้ำ ทันใดนัน้ ดินก็
เริม่ โก่งตัวขึน้ ไม่ชา้ ก็กลายเป็นภูเขากัน้ น�ำ้
เอาไว้ น�้ำจึงแห้งสนิท เหล่ามนุษย์พา
กันปีติยินดี แต่เง็กเซียนฮ่องเต้โกรธมาก
จึงส่ง ชู-จุง (Chu-jung) ภูตแห่งไฟและ
เพชฌฆาตแห่ ง สวรรค์ ล งมาก� ำ จั ด คุ น
แล้วน�ำดินที่เหลือกลับไปสวรรค์ น�้ำจึง
ท่วมโลกอีกครั้งหนึง่ แม้คุนจะถูกฆ่าแต่
วิญญาณของเขายังอยู่เพื่อท�ำภารกิจให้
เสร็จสิ้น มีชีวิตใหม่เกิดขึ้นในร่างของ
เขาซึง่ ไม่เน่าเปือ่ ย โดยมีมนุษย์ทเี่ ศร้าโศก
คิดถึงเขาเฝ้าระวังอยู่ เมือ่ เวลาผ่านไป ๓ ปี
เง็ ก เซี ย นฮ่ อ งเต้ ส ่ ง เทวดาถื อ ดาบของ
หวู่ (Wu) จักรพรรดิองค์แรกของราชวงศ์
โจว (Chou Dynasty) ลงมาสังหารคุน
เมื่อคมดาบผ่าท้องของคุน มีมังกรมีปีก
และเขาโผล่ออกมา มังกรนีค้ ือ หยู (Yu)
ลูกของเขานัน่ เอง คุนเองกลายสภาพเป็น
หมีหรือมังกรสีเหลืองกระโดดหายไปอยู่
ที่ก้นทะเล
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
เมื่ อ หยู ท ราบเรื่ อ งเศร้ า ที่ เ กิ ด ขึ้ น
กับบิดา เขาจึงขออนุญาตเง็กเซียนฮ่องเต้
เพือ่ ใช้ดนิ งอกไปควบคุมน�้ำท่วม โดยการ
เอาดินไปอุดล�ำธารทั้งหมด ๒๓๓,๕๕๙
สายด้ ว ยกั น แล้ ว สร้ า งภู เขาทั่ ว ทุ ก มุ ม
โลกเพือ่ น�้ำจะได้ทว่ มไม่ถงึ และจะได้เป็น
เหมือนสมอยึดโลกไว้ด้วย แต่เหตุที่ยังมี
น�้ำท่วมอยู่บ้างเพราะยังมีช่องว่างเล็ก ๆ
ซึ่งหยูไม่สามารถอุดได้หมด ส่วนน�้ำที่
ท่วมขังโลกอยู่แล้ว หยูให้มังกรมีปีกใช้
หางของมันท�ำเขือ่ นกัน้ น�ำ้ ให้ไหลกลับไป
สูท่ ะเล ซึง่ บางครัง้ ต้องเจาะภูเขาเพือ่ ให้นำ�้
ระบายออกไปได้ หยูจึงได้ชื่อว่าเป็นนาย
ของน�้ำท่วมเพราะเขาสามารถควบคุมไม่
ให้น�้ำท่วมโลกได้
ต�ำนานขมุ
ต� ำ นานของชนชาติ ขมุ ใน
ประเทศไทยมีว่า พี่น้องชายหญิงคู่หนึง่
พยายามจะจับหนูออกมาจากกระบอก
ไม้ไผ่ แต่หนูบอกว่ามันก�ำลังขุดไม้ไผ่เพือ่
หนีน�้ำท่วม และสั่งให้พี่น้องเข้าไปซ่อน
อยู่ในกลอง คนอื่น ๆ ใช้แพเป็นพาหนะ
หนีน�้ำท่วม แต่แพคว�่ำท�ำให้ทั้งหมดจม
น�้ำตาย สองพี่น้องเจาะหนังกลองดู เมื่อ
เห็นน�้ำก็ปิดหนังกลองและรอคอย ครั้งที่
๒ เมื่อเจาะหนังกลองก็มองเห็นดินแห้ง
จึงออกมาจากกลอง อีกต�ำนานหนึง่ ว่า เขา
ใช้เข็มเล่มยาว ๆ เจาะหนังกลอง เมือ่ ไม่มี
น�้ำรั่วเข้ามาแสดงว่า น�้ำแห้งแล้ว ทั้งสอง
มองหาคู่ครองแต่ไม่พบใครเพราะเหลือ
กันแค่ ๒ คนพี่น้อง เขาได้ยินเสียงนก
กาเหว่าร้องเพลงว่า “พี่ชายและน้องสาว
ควรกอดกัน” ทัง้ สองจึงหลับนอนด้วยกัน
๗ ปีผา่ นไปน้องสาวคลอดลูกออกมาเป็น
น�้ำเต้า ซึ่งเธอเอาไปวางไว้หลังบ้าน เมื่อ
ได้ยินเสียงดังมาจากน�ำ้ เต้าทั้งสองจึงลอง
เผาเปลือกน�้ำเต้าดู มีผู้คนหลายเผ่าพันธุ์
ออกมาจากน�้ำเต้า ได้แก่ชาว Rumeet
ชาวขมุ ชาวไทย ชาวตะวันตก และชาวจีน
ชาว Rumeet ผิวด�ำกว่าเพื่อนเพราะออก
มาก่อนจึงถูกเขม่าไฟที่เปลือกน�้ำเต้าจับ
ในตอนแรกผู้คนเหล่านี้พูดไม่ได้ ได้แต่
นัง่ เรียงกันเป็นแถวบนท่อนไม้ เมื่อท่อน
ไม้หัก ด้วยความตกใจจึงเปล่งเสียงร้อง
ออกมา ท�ำให้พูดได้ ต่อมาคนเผ่าต่าง ๆ
ก็เรียนรู้วิธีเขียนที่แตกต่างกันออกไป
ต�ำนานลีซอ
ต�ำนานชนเผ่าลีซอ มีอยู่ว่า หลัง
จากความตายเกิดขึ้นในโลกอันสืบเนื่อง
มาจากค�ำสาปของลิงเสนตัวหนึง่ ท้องฟ้า
และแผ่นดินก็กระหายที่จะได้วิญญาณ
และกระดูกของมนุษย์ นีค่ ือสาเหตุที่เกิด
น�้ำท่วม มีเด็กก�ำพร้าสองพี่น้องชายหญิง
อาศัยอยู่ในหมู่บ้านอย่างยากจนข้นแค้น
วันหนึ่งมีนกสีทองคู่หนึ่งบินมาหาสอง
พี่น้องและเตือนให้รู้ว่าคลื่นมหึมาก�ำลัง
จะซัดมาท่วมโลก ให้ทั้งคู่เข้าไปซ่อนตัว
ในน�้ำเต้าและอย่าออกมาจนกว่าจะได้ยิน
เสียงนกสีทองอีกครั้ง เด็กทั้งสองเตือน
เพือ่ นบ้านแต่ไม่มใี ครเชือ่ ทัง้ คูจ่ งึ เลือ่ ยขัว้
ของน�้ำเต้าออกและเข้าไปอยู่ข้างใน ไม่มี
ลมหรือฝนเป็นเวลา ๙๙ วัน ท�ำให้โลก
แห้งผาก และแล้วฝนก็ตกอย่างหนักท�ำให้
เกิดน�้ำท่วม พัดพาทุกสิ่งทุกอย่างไปหมด
สองพี่น้องได้ยินเสียงน�้ำเต้ากระแทกกับ
ฐานของสวรรค์ หลังจากรอเป็นเวลานาน
เขาจึงได้ยินเสียงนกสีทองร้องเรียก และ
ออกจากน�้ำเต้าเพื่อพบว่าตนเองมาติดอยู่
594
บนยอดเขาและน�้ำได้ลดลงแล้ว บัดนี้เกิด
ดวงอาทิตย์ ๙ ดวงและดวงจันทร์ ๗ ดวง
ขึ้นบนท้องฟ้า ท�ำให้โลกถูกแผดเผาใน
เวลากลางวัน
นกสี ท องทั้ ง สองกลั บ มาพร้ อ ม
ด้วยฆ้อนทองและคีมเงิน นกสอนวิธีใช้
เครื่องมือทั้ง ๒ อย่างให้เด็กทั้งคู่เพื่อจะ
ได้ไปเอาคันธนูและลูกธนูมาจากราชา
แห่งมังกรผู้เป็นเจ้าของ สองพี่น้องเดิน
ทางไปยังสระมังกรและใช้ฆอ้ นทองเคาะ
วังที่สร้างจากโขดหินของราชามังกรด้วย
เสียงอันดัง จนกระทั่งราชามังกรต้องส่ง
บริวาร คือปลาหลายชนิด ออกไปดูว่า
เกิดอะไรขึ้น เด็ก ๆ ใช้คีมคีบปลาและ
โยนมันไปบนฝั่ง ในที่สุด ราชามังกรก็
ออกมาดูเหตุการณ์ด้วยตนเองและถูกจับ
ด้วยวิธีเดียวกัน จึงต้องมอบคันธนูกับ
ลูกธนูให้สองพี่น้องซึ่งน� ำอาวุธนี้ไปยิง
ดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ตก เหลือไว้แต่
ดวงที่ส่องแสงสว่างที่สุดคู่เดียว จากนัน้
ทั้งสองก็ออกไปเสาะหาคนอื่น ๆ ทั้ง
ทางเหนือและทางใต้ แต่ก็ไม่พบใครเลย
นกสีทองแนะน�ำให้ทั้งคู่แต่งงานกัน ซึ่ง
ทั้งสองปฏิเสธ แต่นกบอกว่านี่เป็นลิขิต
สวรรค์ หลังจากลองเสี่ยงทายด้ ว ยวิ ธี
ต่าง ๆ ถึง ๓ ครั้ง ทั้งคู่ก็ยินยอมแต่งงาน
กันและมีบตุ รชายและหญิงอย่างละ ๖ คน
ซึ่งเดินทางไปยังทิศต่าง ๆ และได้กลาย
เป็นบรรพบุรุษของเชื้อชาติต่าง ๆ
ต�ำนานเมารี
ต�ำนานน�ำ้ ท่วมของพวกเมารี จาก
นิวซีแลนด์มีอยู่ว่า นานมาแล้วมีผู้คนอยู่
มากมายหลายเผ่าซึ่งต่างก็ทะเลาะเบาะ
แว้งและต่อสูก้ นั อยูเ่ สมอ ท�ำให้ละเลยการ
น�้ำท่วม ปัญหาโลกแตก

บูชา ตาเน (Tane) เทพผูส้ ร้างและปฏิเสธ
ค�ำสั่งสอนของเทพเจ้า ศาสดา ๒ ท่านคือ
ปารา-เวนูอา-เมอา (Para-whenua-mea)
กับ ตูปู-นูอิ-อา-ตูอา (Tupu-nui-a-tua)
สอนหลักค�ำสอนที่แท้จริงเกี่ยวกับการ
แยกตัวระหว่างท้องฟ้าและแผ่นดิน แต่คน
อื่น ๆ กลับหัวเราะเยาะพวกเขา ทั้งสอง
โกรธมาก จึงต่อแพขนาดใหญ่ขึ้นที่ต้น
แม่น�้ำ โตฮิงกา (Tohinga River) สร้าง
บ้านบนแพและน�ำรากเฟิร์น มันเทศ กับ
สุนขั ไปไว้บนแพด้วย เสร็จแล้วทั้งคู่จึง
สวดอ้อนวอนให้ฝนตกหนักเพือ่ ให้มนุษย์
เชื่อในอ�ำนาจของตาเน ชายหนุ่ม ๒ คน
ชื่อ ติอู (Tiu) และ เรติ (Reti) หญิงสาว
ชื่อ ไว-ปูนา-ฮาอู (Wai-puna-hau) กับ
ผูห้ ญิงอีกหลายคนก็โดยสารไปกับแพด้วย
ติอูท�ำหน้าที่เป็นนักบวชบนแพ เขาสวด
มนตร์เพื่อขอฝน และฝนก็ตกหนักเป็น
เวลา ๕-๖ วัน จนติอูต้องสวดมนตร์ขอ
ให้ฝนหยุดตก แต่แม้ฝนจะหยุดแล้วน�้ำก็
ยังสูงขึ้นเรื่อย ๆ และพัดแพลอยไปตาม
แม่น�้ำโตฮิงกา จนออกทะเลไป ในเดือน
ที่ ๘ น�้ำเริ่มเบาบางลง ซึ่งติอูรู้ได้จากร่อง
รอยบนไม้เท้าของเขา ในที่สุดแพก็ไปถึง
ฮาวายกิ (Hawaiki) น�ำ้ ทีท่ ว่ มท�ำให้สภาพ
ของโลกเปลี่ยนแปลงไป และคนที่อยู่บน
แพก็เป็นผูร้ อดชีวติ เพียงกลุม่ เดียว พวกเขา
ท�ำพิธีบูชาเทพ ตาเน เทพรังจิ (ท้องฟ้า)
เทพเรฮูอา (Rehua) และเทพเจ้าองค์
อื่น ๆ ที่แท่นบูชาแยกกันแต่ละองค์ หลัง
จากก่อไฟโดยการใช้ไม้ ๒ อันถูกันแล้ว
พวกเขาได้ถวายสาหร่ายทะเลเพื่อแสดง
ความขอบคุณทีเ่ ทพเจ้าได้ชว่ ยให้รอดตาย
ปัจจุบนั นีม้ แี ต่หวั หน้านักบวชเท่านัน้ ทีไ่ ป
ยังสถานที่ศักดิ์สิทธิ์เหล่านี้ได้ อีกต�ำนาน
มาลิทัต พรหมทัตตเวที
หนึง่ มีว่าวีรบุรุษชื่อ ตาฮวากิ (Tawhaki)
ถูกน้องเขย ๒ คนของเขาท�ำร้ายปางตาย
แต่ตาฮวากิรอดไปได้และน�ำเหล่านักรบ
ของเขากับครอบครัวของคนเหล่านัน้ ไป
อยู่บนเขาสูง เขาสร้างหมู่บ้านที่มีการ
ป้องกันขันแข็งบนเขา แล้วจึงขอให้เหล่า
เทพซึ่งเป็นบรรพบุรุษของตนช่วยเขาแก้
แค้น น�้ำจากสวรรค์จึงตกลงมาท่วมทุก
คนบนโลกตายหมด
ต�ำนานแนตเชซ ของเขาไปหาหญ้ากิน แต่มนั ท�ำท่าโศกเศร้า
ทางทวีปอเมริกาเหนือ มีเรื่องราว
ของอินเดียแดงเผ่าแนตเชซ (Natchez) ซึง่
เคยอาศัยอยู่แถบแม่น�้ำมิสซิสซิปปีตอน
ล่าง พวกนีส้ ร้างบ้านบนเนินดิน และเป็น
เผ่าเดียวที่แบ่งเป็นวรรณะต่าง ๆ มีการ
ติดต่อระหว่างเมืองต่าง ๆ และมีการจัด
ระบบสังคมอย่างมีแบบแผน จนกระทั่ง
ถู ก อารยธรรมของพวกผิ ว ขาวท� ำ ลาย
ต�ำนานของอินเดียแดงเผ่านี้เล่าว่า สุนขั
ตัวหนึง่ เตือนมนุษย์ซงึ่ เป็นนายของมันให้
ต่อแพเพราะน�้ำจะท่วม เมื่อระดับน�้ำสูง
ขึ้นทั้งคนและสุนขั ก็เห็นภูเขาระเบิดและ
มีสัตว์ประหลาดต่าง ๆ ออกมา แต่น�้ำก็
ท่วมทุกสิง่ ทุกอย่างตายหมด ยกเว้นมนุษย์
และสุนขั ของเขาซึง่ แพถูกน�้ำพัดพาให้ขนึ้
ไปอยูบ่ นเมฆ สุนขั บอกมนุษย์ให้โยนมัน
ลงไปในน�้ำ มิฉะนัน้ พวกเขาจะกลับไปที่
เก่าไม่ได้ เมื่อมนุษย์ท�ำตาม แพของทั้ง
สองก็ลอยต�ำ่ ลง สุนขั บอกมนุษย์ไม่ให้ลง
สู่พื้นดินจนกว่าน�้ำจะแห้งได้ ๗ วัน และ
แล้วก็มีคนเข้ามาหามนุษย์ ๓ กลุ่มด้วย
กันเพราะพวกเขาเห็นแสงไฟบนแพ กลุม่
แรกไม่สวมเสื้อผ้า กลุ่มที่ ๒ เสื้อผ้าขาด
วิน่ และกลุม่ ที่ ๓ สวมเสือ้ ผ้าสวยงาม คน
595
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
๓ กลุ่มนีค้ ือ ตัวแทนของพวกคนสามัญ
พวกผู้ดี และพวกพระในสังคมของพวก
แนตเชซโบราณ
ต�ำนานอเมริกาใต้
ส่วนทางอเมริกาใต้ น�้ำท่วมใหญ่
เกี่ยวพันกับการสร้างโลก เป็นผลของ
การลงโทษเพื่อสร้างมนุษย์เผ่าพันธุ์ใหม่
ให้ดีกว่าเดิม ในต�ำนานของพวก คอยาโอ
(Collao) เล่าว่า ชายเผ่าผู้หนึง่ พาตัวจามรี
ไม่ยอมกินหญ้า มันบอกว่าอีก ๕ วัน
น�้ ำ ทะเลจะท่ ว มโลกและท� ำ ลายทุ ก สิ่ ง
ทุกอย่าง ตัวจามรีแนะน�ำให้เขาขึ้นไปบน
ยอดเขาวิลคาโคโต (Villcacoto) และน�ำ
อาหารไปให้พอส�ำหรับ ๕ วัน ทีบ่ นยอดเขา
มีสตั ว์และนกอยูแ่ น่นขนัด น�ำ้ ทะเลเริม่ สูง
ขึ้นและท่วมเขาทุกลูกยกเว้นวิลคาโคโต
การที่ต้องอยู่กันอย่างเบียดเสียดเยียดยัด
ท�ำให้หางสุนัขจิ้งจอกแหย่ลงไปในน�้ำ
ปลายหางของมันจึงกลายเป็นสีด�ำตั้งแต่
นัน้ มา หลังจากเวลาผ่านไป ๕ วันน�้ำก็ลด
และมีผู้คนสืบเชื้อสายจากชายผู้นตี้ ่อมา
ต�ำนานกีโต
ทางแถบชายฝัง่ ทะเลแถวเมือง กีโต
(Quito) ชนพืน ้ เมืองเล่าว่าเมือ่ เกิดน�้ำท่วม
พี่น้อง ๒ คนหนีขึ้นไปอยู่บนยอดเขาสูง
ชือ่ ฮัวคายยัน (Huacayñan) ระดับน�ำ้ สูง
ขึน้ เท่าใด ภูเขาก็สงู ขึน้ ตามไปด้วย เมือ่ น�้ำ
ลดอาหารก็หมดลง พวกเขาพากันไปหา
อาหารและสร้างกระท่อมเล็ก ๆ อยู่ วันหนึง่
เมื่ อ สองพี่ น ้ อ งกลั บ ถึ ง บ้ า นก็ พ บว่ า มี
อาหารและเครื่องดื่มรออยู่แล้วแต่ไม่รู้ว่า
ใครเป็นผูเ้ ตรียมไว้ให้ เหตุการณ์เช่นนีเ้ กิด
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
ขึ้นเป็นเวลา ๑๐ วัน ในที่สุดพี่ชายก็แอบ
ซ่อนตัวเพือ่ สังเกตการณ์ และเห็นนกแก้ว
๒ ตั ว แต่ ง กายเหมื อ นพวก คาญาริ ส ์
(Cayaris) เข้ า มาในกระท่ อ มและเริ่ ม
หุงหาอาหารที่น�ำมา นกแก้วหน้าเป็นผู้
หญิง เมื่อเห็นชายหนุ่มเข้านกก็บินหนีไป
โดยไม่ทิ้งอาหารไว้ให้ เมื่อน้องชายของ
เขากลับมารู้เรื่องเข้าก็ลองซ่อนตัวดูบ้าง
๓ วั นต่ อ มานกแก้ ว กลับมาอีก ผู้เป็น
น้ อ งชายจั บ นกแก้ ว ตั ว เล็ ก ไว้ ได้ จาก
ความสัมพันธ์ระหว่างทัง้ สองเกิดบุตรชาย
หญิง ๖ คน ซึ่งเป็นบรรพบุรุษของพวก
คายาริส์ทั้งหมด
สรุปเรื่องจากต�ำนาน
เมื่อพิจารณาเรื่องราวจากต�ำนาน
ต่าง ๆ เทียบเคียงกัน จะเห็นข้อเหมือน
และข้อต่างกันดังต่อไปนี้
ข้อเหมือน
๑. น�้ ำ ท่ ว มนั้น มั ก เกิ ด ในระดั บ
โลกและแผ่กระจายไปอย่างกว้างขวาง
๒. สาเหตุของน�้ำท่วมมักเป็นผล
ของการลงโทษมนุษย์ที่ชั่วร้ายโดยการ
กระท�ำของเทพเจ้าหรือพระเจ้า
๓. มีคนที่รอดชีวิตได้เนื่องจาก
เป็นคนดีคนหนึง่ หรือจ�ำนวนหนึง่ พร้อม
กับสัตว์นานาพันธุ์
๔. คนดีจะได้รับการเตือนล่วง
หน้าว่าน�้ำจะท่วม
๕. เขาจะได้รบั การแนะน�ำให้ตอ่
พาหนะอย่างหนึง่ และบรรทุกครอบครัว
พร้อมด้วยสัตว์เลี้ยงลงในพาหนะนัน้
๖. เมื่อเกิดน�้ำท่วมพาหนะจะไป
ติดอยู่บนยอดเขาสูง
๗. เมื่อน�้ำลดจะมีการส่งนกออก
ไปส�ำรวจพื้นดินว่าแห้งแล้วหรือยัง
๘. เมื่อน�้ำแห้งแล้วจะมีการบูชา
ขอบคุณเทพเจ้าหรือพระเจ้า
๙. คนดีนนั้ จะท�ำหน้าทีส่ ร้างหรือ
สืบทอดเผ่าพันธุ์มนุษย์ต่อไป
ข้อต่าง
๑. ในต�ำนานฮินดู โลกจะแตก
ดับเมือ่ สิน้ กัลป หรือ ๑ วันของพระพรหม
กลายเป็นกลางคืนซึ่งพระองค์จะบรรทม
หลับ อสูรหัยครีพขโมยพระเวทไปจาก
โอษฐ์ของพระพรหมท�ำให้เกิดน�้ำท่วม
โลก ส่วนทางสแกนดิเนเวียนเป็นเพราะ
เมื่อโลกจะแตกดับ World Serpent โผล่
ขึ้นมาจากมหาสมุทร พ่นพิษไปทั่วโลก
ท�ำให้น�้ำท่วมโลก
๒. ผูท้ เี่ ตือนคนดีเกีย่ วกับน�้ำท่วม
อาจเป็นเทพเจ้าหรือเป็นสัตว์เลี้ยงของเขา
ก็ได้
๓. พาหนะที่คนดีใช้ในการหนี
ให้พ้นจากน�้ำท่วมแตกต่างกันไป จะเป็น
เรือ แพ หรือหีบก็แล้วแต่
๔. จ�ำนวนคนและสัตว์ทลี่ งไปอยู่
ในพาหนะแตกต่างกันไปในแต่ละกรณี
๕. วัน เวลาระหว่างทีเ่ กิดพายุ ฟ้า
ฝน แตกต่างกัน
๖. จ�ำนวนเวลาทีน่ ำ�้ ท่วมแตกต่าง
กัน มากที่สุดคือ ๔๐ วัน ๔๐ คืน
๗. จ�ำนวนเวลาทีน่ ำ�้ จะแห้งก็แตก
ต่างกัน
๘. มีเพียงในต�ำนานยิวที่พระเจ้า
สัญญาว่าจะไม่ให้เกิดน�้ำท่วมใหญ่อีก
๙. วิธกี ารในการสร้างมนุษย์หรือ
สืบทอดเผ่าพันธุ์มนุษย์ต่างกันไป
596
บทสรุป
เรื่องที่ได้บรรยายมาทั้งหมดเป็น
เพี ย งส่ ว นหนึ่ง ของต� ำ นานที่ ม าจากทั่ ว
โลก ไม่ได้จ�ำกัดวงอยู่แต่ในดินแดนแถบ
ใดแถบหนึง่ เท่านัน้ แสดงว่าปรากฏการณ์
ธรรมชาตินมี้ ลี กั ษณะทีเ่ ป็นสากล ต�ำนาน
ของหลาย ๆ ชาติมคี วามคล้ายคลึงกันมาก
เช่น เรื่องของน�้ำท่วมโลกและเรือโนอาห์
ในต� ำ นานยิ ว เรื่ อ งจากมหากาพย์
กิลกาเมช ทั้งนี้ อาจเกิดจากการถ่ายทอด
ทางวัฒนธรรม นัน่ คือ การที่สภาพทาง
ภูมิศาสตร์เอื้ออ� ำนวย เช่น มีเขตแดน
ติดต่อกัน มีการค้าขายกัน การสงคราม
ก็เป็นสาเหตุหนึง่ ที่ทำ� ให้ทั้งผู้รุกรานและ
ผู้ถูกรุกรานรับเอาวัฒนธรรมของกันและ
กันไว้ หรืออาจเกิดจากการที่ต�ำนานของ
แต่ละชาติต่างมีวิวัฒนาการขึ้นมาเองไม่
เกี่ยวข้องกัน ที่เรียกว่า Independent
Development เหตุ ที่ ค ล้ า ยคลึ ง กั น ได้
เพราะสภาพความเป็นอยูแ่ ละสิง่ แวดล้อม
ที่คล้ายคลึงกัน มีปรากฏการณ์ธรรมชาติ
แบบเดียวกันทั่วโลก อย่างเช่น เมืองส่วน
ใหญ่จะตัง้ อยูบ่ นฝัง่ แม่น�้ำ ซึง่ เมือ่ ถึงฤดูนำ�้
ก็จะเกิดน�้ำท่วมได้ และครั้งหนึง่ ในอดีต
น�ำ้ ทีท่ ว่ มนัน้ อาจเป็นในระดับทีก่ ว้างขวาง
มาก คือท่วมท้นไปหมดทั้งโลกทีเดียว
มนุษย์พยายามหาค�ำตอบว่าท�ำไม
น�้ำจึงท่วมโลก เหตุผลที่ง่ายที่สุดก็คงเป็น
เพราะมนุษย์มพี ฤติกรรมทีช่ วั่ ร้าย พระเจ้า
จึงลงโทษ แต่ถา้ คิดตามหลักวิทยาศาสตร์
ค�ำตอบคงเป็นเพราะโลกร้อนขึ้นทุกวัน
ท�ำให้น�้ำแข็งที่ขั้วโลกละลายเกิดน�้ำท่วม
ซึ่งท�ำไปท�ำมาถ้าจะถามว่าท�ำไมโลกจึง
ร้อน ก็ต้องย้อนกลับมาที่การกระท�ำของ
มนุษย์อกี โดยเฉพาะมนุษย์ในยุคปัจจุบนั
น�้ำท่วม ปัญหาโลกแตก

ซึ่งมีเทคโนโลยีก้าวหน้า เครื่องอ�ำนวย
ความสะดวกของมนุษย์ และอุปกรณ์
ในครัวเรือน ไม่ว่าจะเป็นตู้เย็น เครื่อง
ปรับอากาศ สเปรย์ปรับอากาศ และยา
ฆ่าแมลงที่มีส่วนผสมของสารท�ำความ
เย็น Chlorofluorocarbon (CFC) ล้วน
ส่งเสริมให้เกิดการท�ำลายชั้นโอโซนใน
บรรยากาศ ท�ำให้เกิดภาวะเรือนกระจก
(Greenhouse Effect) ส่งผลต่อการเพิ่ม
ขึ้นของอุณหภูมิบรรยากาศโลก เกิดเป็น
ภาวะโลกร้อน (Global Warming)
ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ เช่น
แผ่นดินไหว ภูเขาไฟระเบิด พายุไต้ฝุ่น
โหมกระหน�ำ่ คลืน่ สึนามิซดั เข้าท�ำลายฝัง่
อยู่เหนือการควบคุมของมนุษย์ แต่การ
เปลี่ ย นแปลงทางธรรมชาติ บ างเรื่ อ งก็
เป็นผลสืบเนือ่ งจากการกระท�ำของมนุษย์
โดยเฉพาะในประเทศไทยที่ มี ก ารตั ด
ไม้ท� ำลายป่า การถางที่เผาป่าเพื่อการ
ท�ำไร่เลื่อนลอย ท�ำให้ภูเขาหัวโล้นไม่มี
ต้ น ไม้ ไว้ ป ะทะการไหลของน�้ ำ จึ ง เกิ ด
ดินถล่ม การถมคูคลองเพื่อสร้างถนน
สิ่งก่อสร้างและโรงเรือน ก็เป็นผลท�ำให้
ไม่มีที่ ๆ จะเป็นแก้มลิงให้นำ�้ ระบายได้
บางครั้งยังกีดขวางทางเดินน�้ำไม่ให้ไหล
ออกสู่ทะเลได้สะดวก อุทกภัยคราวนี้
จึงรุนแรงและกว้างขวางมาก ตั้งแต่ภาค
เหนือลงมาจนถึงกรุงเทพฯ ทัง้ ยังอาจลาม
ลงไปถึงภาคใต้ด้วย จังหวัดที่ส�ำคัญ เช่น
นครสวรรค์และพระนครศรีอยุธยาถูกน�้ำ
ท่วมขังเป็นเวลานาน ความเสียหายทาง
ด้านเศรษฐกิจสุดจะประมาณค่า จากการ
ที่ไม่สามารถป้องกันแหล่งผลิตอาหาร
คื อ ไร่ น า อุ ต สาหกรรมหลายแห่ ง จาก
น�้ำท่วมได้ โบราณสถานซึ่งเป็นมรดก
มาลิทัต พรหมทัตตเวที
โลกได้รับความเสียหาย ความน่าเชื่อถือ
ของประเทศลดลงในสายตาของชาวโลก
อุตสาหกรรมการท่องเที่ยวซึ่งเป็นแหล่ง
รายได้หลักของประเทศก็เสียหายหนัก
เกิดผลกระทบทั้งในด้านการสูญเสียชีวิต
และทรัพย์สินของประชาชน ทั้งนี้ยังไม่
ได้นับถึงงบประมาณมหาศาลที่จะต้อง
ใช้ในการฟื้นฟูบ้านเมือง จะโทษใครได้
นอกจากจะพูดว่าเราท�ำตัวเราเอง ตอนนี้
ธรรมชาติจึงเอาคืนบ้าง
สิ่งที่เป็นก� ำลังใจให้ชาวไทยยืน
หยั ด อยู ่ ไ ด้ ใ นภาวะน�้ ำ ท่ ว มคราวนี้คื อ
น�้ำพระราชหฤทัยของพระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ
พระบรมราชินนี าถ ที่ทรงห่วงใยราษฎร
ที่ได้รับความเดือดร้อน ทั้งสองพระองค์
รวมทั้งพระบรมวงศานุวงศ์ทุกพระองค์
ได้พระราชทานและประทานความช่วย
เหลือบรรเทาทุกข์แก่คนเหล่านั้นอย่าง
สม�่ำเสมอ และน�้ำใจของคนไทยจ�ำนวน
มากที่ได้บริจาคเงิน อาหารและน�้ำดื่ม
เสื้อผ้า ยา อุปกรณ์ยังชีพ จัดหาที่พักพิง
ให้ผทู้ นี่ ำ�้ ท่วมบ้านจนไม่สามารถอยูอ่ าศัย
597
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
ในบ้านของตนได้ โดยเฉพาะผู้ที่มีจิต
อาสาช่วยเหลือเพือ่ นร่วมชาติในยามทุกข์
ยาก แม้บางคนจะเป็นผู้ประสบภัยเอง
การน�ำเสนอภาพข่าวอย่างใกล้ชิดและ
เจาะลึกของสือ่ มวลชน รวมทัง้ การท�ำงาน
ของทหารในการอ�ำนวยความสะดวกแก่
ประชาชนในการเดินทางอย่างแข็งขัน
ข้อมูลและค�ำแนะน�ำต่าง ๆ ที่ปรากฏใน
โลกออนไลน์ถึงวิธีป้องกันน�้ ำเข้าบ้าน
การห่อหุ้มรถยนต์ และการสร้างอุปกรณ์
ช่วยชีวิตต่าง ๆ จากวัสดุที่หาได้รอบตัว
เช่น การท�ำเสื้อชูชีพจากขวดน�้ำพลาสติก
ซึง่ วิทยาลัยอาชีวศึกษาต่าง ๆ จะมีบทบาท
มากในเรื่องนี้ ท�ำให้เห็นว่าคนไทยก็เป็น
นักประดิษฐ์ทมี่ คี วามสามารถ โดยเฉพาะ
ในเวลาคับขัน
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

บรรณานุกรม MacCana, Proinsias. Celtic Mythology. ( h t t p : / / w w w. r e l i g i o n s . m b u . a c . t h

มาลิทัต พรหมทัตตเวที. เทพนิยายที่เป็น
พื้นฐานของวรรณคดี. กรุงเทพฯ :
แสงจันทร์การพิมพ์; ๒๕๒๕.
Burland, Cottic. North American Indian
Mythology. London: Paul Hamlyn
Limited; 1965.
Christie, Anthony. Chinese Mythology.
Feltham, Middlesex:Hamlyn
House; 1968.
Every, George. Christian Mythology.
Feltham, Middlesex: Hamlyn
House; 1970.
Feltham, Middlesex: Hamlyn html.part2/rel10p.3htm สืบค้น
House; 1973. เมือ่ วันที่ ๒๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๔)
Osborne, Harold. South American (http://www.talkorigins.org/faqs flood/
Mythology. Feltham, Middle sex: myths.html สืบค้นเมื่อวันที่ ๒๙
Hamlyn House; 1968. ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๔)
Warner, Rex, (ed). World Encyclopedia
of Mythology. Hong Kong:
Mandarin Publishers Limited;
1975.
(http://www.noahs-ark-flood.com/
mountain.htm สื บ ค้ น เมื่ อ วั นที่
๒๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๔)

Abstract Deluge: A Global Catastrophe

Malithat Promathatavedi
Associate Fellow of The Academy of Arts, The Royal Institute, Thailand

The most devastating flood in the history of Thailand occurring in 2011 has brought about a
great loss of lives and properties since the flood water covered an area approximately two-thirds of the
country from north to south. A part of the flooding was the result of natural phenomena beyond human
control. However, changes in nature are sometimes caused by man. For example, modern technologies
lead to the destruction of the ozone layer, creating a greenhouse effect which in turn causes global warm-
ing. The melting of the polar ice caps causes flooding. In Thailand deforestation and slash-and-burn type
of farming cause the mountains to be denuded. Without trees to brace the flow of rainwater, landslide
occurs. The filling up of canals and waterways to build roads and housings block the water from flowing
out to the sea, causing the inundation to be severe and prolonged. The story of the deluge is not new. It
has been in existence in the myths of many nations big and small all over the world. These stories are
similar in the main points and may differ in some specific details. In ancient times people usually settled
close to the seas or rivers for convenience in communication, transportation and trade. When the tide
was high, it was natural for the water to overflow the banks and flood human settlements. It is therefore
possible to make a hypothesis that at a certain time a deluge must have occurred at a global level, causing
almost all lives on earth to perish. Ancient people thus believed that the deluge was God’s punishment
for human sins. The reason why the human race was able to continue was because there were some good
people who heeded God’s words and so they survived to perpetuate the human race.

Key words : myths, deluge

น�้ำท่วม ปัญหาโลกแตก
598
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

ไชยยศ เหมะรัชตะ
ราชบัณฑิต ส�ำนักธรรมศาสตร์และการเมือง
ราชบัณฑิตยสถาน

บทคัดย่อ
แม้ว่าประเทศไทย จะมีการบังคับใช้กฎหมายเกี่ยวกับทรัพย์สินทางปัญญา มาตั้งแต่ พ.ศ. ๒๔๔๕
อันได้แก่ พ.ร.บ.กรรมสิทธิ์ผู้แต่งหนังสือ ร.ศ. ๑๒๐ แต่เริ่มเข้าสู่ยุคการบังคับใช้ทรัพย์สินทางปัญญาอย่างจริงจัง
เมือ่ มีการบังคับใช้ พ.ร.บ.ลิขสิทธิ์ พ.ศ. ๒๕๒๑ ซึง่ มีระยะเวลาเพียง ๓๐ ปีเท่านัน้ และกฎหมายส่วนใหญ่ทถี่ กู ตรา
ขึน้ นัน้ ล้วนแต่มวี ตั ถุประสงค์เพือ่ อนุวตั ใิ ห้เป็นไปตามความตกลงระหว่างประเทศ ไม่วา่ จะเป็นสนธิสญ
ั ญา ณ กรุง
เบิร์น และล่าสุดก็คือ ข้อตกลงว่าด้วยสิทธิในทรัพย์สินทางปัญญาที่เกี่ยวกับการค้า (TRIPs) และ ทริปส์ ผนวก
(TRIPs-PLUS) ซึง่ ให้ความคุม้ ครองทรัพย์สนิ ทางปัญญาทีก่ า้ วล่วงไปเกินกว่าความรูค้ วามเข้าใจของคนไทยทัว่ ไป
เช่น การคุ้มครองเครื่องหมายการค้าที่ไม่สามารถเห็นได้ด้วยตา เช่น เสียง กลิ่น รส และเรื่องอื่น ๆ ไปจนถึงการ
เสนอให้มกี ารบังคับใช้กฎหมายอาญาเพือ่ ลงโทษผูซ้ อื้ สินค้าทีล่ ะเมิดทรัพย์สนิ ทางปัญญา อันเป็นการแสดงถึงความ
พยายามอย่างยิ่งยวดของหน่วยงานของรัฐที่จะปฏิบัติตามพันธะกรณีเหล่านัน้
เนือ้ หาของบทความนี้ จะเป็นการรายงานถึงผลการศึกษาเกีย่ วกับปัญหาทีเ่ กิดจากการบังคับใช้กฎหมาย
ทรัพย์สินทางปัญญาทั้งที่เป็นส่วนข้อเท็จจริง และความเห็นของผู้เขียน เพื่อให้ผู้เกี่ยวข้องสามารถน�ำไปใช้เป็น
ข้อมูลในการปรับปรุงกฎหมายต่อไป ซึ่งพบว่า ปัญหาทางปฏิบัติส่วนใหญ่ เกิดจากการขาดความเข้าใจพื้นฐาน
ในเรื่องวัตถุประสงค์ของกฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา และมีบทบัญญัติที่ไม่เพียงพอต่อการรองรับการบังคับใช้
กฎหมายในกลุ่มนี้ จึงควรจะได้มีการศึกษา และแก้ไขความบกพร่องดังกล่าวอย่างเป็นระบบ เพื่อให้ประเทศไทยมี
ความพร้อมในระดับทีส่ ามารถใช้บทบัญญัตเิ หล่านัน้ ให้เกิดประโยชน์ตอ่ สังคม ก่อนทีจ่ ะอนุวตั กิ ฎหมายอืน่ ๆ เพือ่
ให้เป็นไปตามพันธะกรณีที่มีต่อนานาประเทศ

บทน�ำ ระหว่างประเทศ ท�ำให้ประเทศไทยต้อง ค�ำจ�ำกัดความของทรัพย์สินทางปัญญา

โดยเหตุที่ระบบความคิดในเรื่อง น�ำระบบความคิดโดยที่สังคมไทยไม่มี ในรูปแบบต่าง ๆ โดยอาศัยค�ำจ�ำกัดความ
ทรั พ ย์ สิ น ทางปั ญ ญามิ ไ ด้ เ กิ ด ขึ้ น จาก ความพร้ อ มและพยายามน� ำ มาใช้ ใ น ในบทกฎหมายในเรื่องนัน้ ๆ โดยละเลย
ความจ�ำเป็นในสังคมไทย ประกอบกับ ระบบกฎหมายไทยด้ ว ยความเข้ า ใจ ที่จะชี้ให้เห็นถึงลักษณะร่วมกันที่ส�ำคัญ
ความรีบเร่งในการปฏิบัติตามพันธะกรณี ที่มีอยู่ท�ำให้นกั กฎหมายไทยพยายามให้ ของทรัพย์สินทางปัญญาแต่ละประเภท๑
๑
นอกเหนือจากที่กล่าวมาข้างต้น ลักษณะต่าง ๆ ของทรัพย์สินทางปัญญามีการจ�ำแนกไว้ถึง ๑๘ ประการ โปรดศึกษาเพิ่มเติมใน ไชยยศ เหมะรัชตะ, อัตลักษณ์
ของกฎหมายทรัพย์สนิ ทางปัญญา, Chulalongkorn Review, ปีที่ ๑๙ ฉบับที่ ๗๔ มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๐, กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
หน้า ๕๘-๖๗

ไชยยศ เหมะรัชตะ
599
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
และความสัมพันธ์กบั กฎหมายทีเ่ กีย่ วข้อง
ส่งผลการพัฒนากฎหมายทรัพย์สินทาง
ปั ญ ญาของไทยต้ อ งอิ ง อยู ่ กั บ ความคิ ด
กระแสหลักของประเทศที่ ได้รับ
ประโยชน์จากทรัพย์สินทางปัญญาใน
ประเทศนัน้ และขาดทิศทางการพัฒนา
ที่เหมาะสม การเริ่มต้นศึกษาความคิด
พื้นฐานโดยอิงจากปัญหาที่เกิดขึ้นจาก
ใช้กฎหมาย จะช่วยให้มขี อ้ เท็จจริงเพิม่ ขึน้
เพื่อการพัฒนาในเรื่องดังกล่าว
ส่ ว นที่ ๑ การปรั บ ใช้ ก ฎหมายที่ ไ ม่
เหมาะสม
เนื่ อ งจากลั ก ษณะของทรัพย์สิน
ทางปั ญ ญามี พื้ นฐานมาจากแนวความ
คิดที่แตกต่างกัน การบัญญัติกฎหมาย
เพื่ อ คุ ้ ม ครองทรั พ ย์ สิ น ทางปั ญ ญาใน
แต่ละประเภท จึงมักจะตราเป็นกฎหมาย
เฉพาะ เพื่ออธิบายความหมาย การขอรับ
สิทธิ หน้าที่ และข้อก�ำหนดที่เกี่ยวข้อง
โดยเข้าใจว่า ประมวลกฎหมายแพ่งและ
พาณิชย์ ซึ่งเป็นบทบัญญัติที่วางพื้นฐาน
ที่เกี่ยวกับสิทธิ และหน้าที่ของปัจเจกชน
มี ค วามเพี ย งพอที่ จ ะน� ำ ไปปรั บ ใช้ โดย
อนุโลมต่อไป ซึ่งในความเป็นจริงแล้ว
การปรับใช้อาจท�ำได้อย่างจ�ำกัดเท่านั้น
ไม่สามารถน�ำไปปรับใช้ได้เป็นการทัว่ ไป
ดังจะได้ให้รายละเอียดในส่วนนี้
๑. การน�ำหลักกฎหมายเกีย่ วกับ
ทรั พ ย์ สิ นทั่ ว ไปตามประมวลกฎหมาย
แพ่งและพาณิชย์มาปรับใช้
เนื่องจากทรัพย์สินทางปัญญามี
ลักษณะเป็นนามธรรม เพราะเป็นเพียง
๒
ค�ำพิพากษาศาลฎีกาที่ ๘๔๖/๒๕๓๔
๓
ค�ำพิพากษาศาลฎีกาที่ ๙๕๔๔/๒๕๔๒ และ ๖๔๖๖/๒๕๓๘
การแสดงออกทางความคิด จึงเป็นสิ่งที่
ไม่มีรูปร่าง ไม่มีมิติ ทั้งยังมีลักษณะที่
แตกต่างจากทรัพย์ตามประมวลกฎหมาย
แพ่งและพาณิชย์ ที่สามารถยึดถือและ
ครอบครองได้ทางกายภาพ จึงไม่อาจ
น�ำหลักกฎหมาย ตามประมวลกฎหมาย
แพ่งและพาณิชย์มาปรับใช้กับทรัพย์สิน
ทางปัญญาเป็นการทั่วไป ซึ่งแนวความ
คิ ด ดั ง กล่ า ว ศาลไทยยอมรั บ และวาง
บรรทัดฐานอย่างชัดเจน ตัวอย่างเช่น
การไม่นำ� หลักกฎหมายในเรือ่ งการครอบ
ครองปรปักษ์ ตามมาตรา ๑๓๘๒ มาใช้
กับทรัพย์สินทางปัญญา ด้วยเหตุผลข้าง
ต้น การครอบครองเทปบันทึกเสียงเพื่อ
ให้ได้มาซึ่งลิขสิทธิ์เพลง๒ หรือการใช้
เครื่องหมายการค้าในลักษณะที่เป็นการ
ละเมิด ๓ จึงไม่ท�ำให้ผู้กล่าวอ้างได้รับ
สิทธิโดยเหตุแห่งการครอบครองปรปักษ์
ซึ่งศาลเห็นว่า ทรัพย์สินทางปัญญานั้น
แม้ว่าจะเป็นทรัพย์สินประเภทหนึง่ แต่ก็
มีลักษณะพิเศษที่มีความแตกต่างไปจาก
อสังหาริมทรัพย์ หรือสังหาริมทรัพย์ จน
ไม่อาจจัดเป็นทรัพย์สินในความหมาย
ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ และ
ไม่ อ าจครอบครองได้ อ ย่ า งทรั พ ย์ สิ น
ทัว่ ไป จึงไม่อาจจะแย่งการครอบครองได้
เพราะเจ้าของมิได้สูญเสียสิทธิจากการใช้
ทรัพย์สินทางปัญญาแต่ประการใด
จากบรรทัดฐานดังกล่าวจะเห็น
ได้ว่า การน�ำประมวลกฎหมายแพ่งและ
พาณิชย์ไปปรับใช้เพื่อบังคับทรัพย์สิน
ทางปัญญา จึงพึงจะต้องปรับใช้ดว้ ยความ
ระมัดระวัง โดยในส่วนต่อไป จะเป็นการ
ปัญหาบางประการในการบังคับใช้กฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา
600
พิ จ ารณาถึ ง ทรั พ ย์ สิ นทางปั ญ ญาซึ่ ง มี
ความสัมพันธ์กับสินสมรส และมรดก
ไม่สามารถน�ำประมวลกฎหมายแพ่งและ
พาณิชย์ในเรื่องดังกล่าวมาบังคับใช้
๑.๑ การให้ ท รั พ ย์ สิ นทาง
ปั ญ ญาตกเป็ น สิ น สมรส ตามมาตรา
๑๔๗๔
ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์
ได้วางหลักว่า หากคูส่ มรสได้ทรัพย์สนิ ใด
มาระหว่างสมรส ให้ถือว่าทรัพย์สินนัน้
เป็นสินสมรส และคู่สมรสจะต้องจัดการ
ทรัพย์สินร่วมกัน ตามมาตรา ๑๔๘๐
ประกอบกับมาตรา ๑๔๗๔ ก�ำหนดต่อไป
ว่า ในกรณีทเี่ ป็นทีส่ งสัย ให้สนั นิษฐานไว้
ก่อนว่าเป็นสินสมรสนัน้
จากหลักกฎหมายข้างต้น เมื่อน�ำ
ทรัพย์สินทางปัญญาซึ่งล้วนแต่เกิดจาก
การสร้างสรรค์ จะเห็นได้ว่า
ประการที่ ๑ แม้คู่สมรสจะถือว่า
เป็นบุคคลทีม่ คี วามส�ำคัญต่อผูส้ ร้างสรรค์
งาน แต่ไม่ปรากฏความสัมพันธ์หรือจุด
เกาะเกีย่ วกับงานทีส่ ร้างสรรค์แต่ประการ
ใด จึงไม่มีเหตุผลที่กฎหมายจะให้ความ
คุม้ ครองหรือประโยชน์แก่ผทู้ ไี่ ม่เกีย่ วข้อง
ประการที่ ๒ สิทธิในทรัพย์สิน
ทางปัญญา มิได้เป็นสิทธิในทางเศรษฐกิจ
แต่เพียงประการเดียว อาทิเช่น “ธรรม
สิทธิ” ในกฎหมายเรื่องลิขสิทธิ์อันเป็น
สิทธิของผูส้ ร้างสรรค์ในการทีจ่ ะปกป้อง
ชื่ อ เสี ย งเกี ย รติ คุ ณ ของผู ้ ส ร้ า งสรรค์
อันอาจมาจากการกระท�ำในลักษณะต่าง ๆ
ของบุคคลอืน่ เช่น การดัดแปลง ตัดทอน
งานให้เสียรูป หรือการที่บุคคลใดแอบ
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

อ้างว่าตนเป็นผู้สร้างสรรค์งานทั้ง ๆ ที่ ความคิดในการสร้างสรรค์ บางครั้งใช้ สินค้าดังกล่าว ดังนั้น จึงถือได้ว่าสามี

บุคคลนัน้ มิใช่เป็นผู้สร้างสรรค์งานนัน้ ๔
หากถื อ ว่ า ลิ ข สิ ท ธิ์ เ ป็ น สิ น สมรสตาม
กฎหมายแล้ว คู่สมรสซึ่งมิได้เป็นผู้สร้าง
สรรค์งาน ย่อมสามารถใช้ธรรมสิทธิไป
อ้ า งสิ ท ธิ ในเรื่ อ งเกี ย รติ คุ ณของผู ้ ส ร้ า ง
สรรค์ต่อผู้อื่น โดยอนุโลมว่าเป็นคู่สมรส
และก่ อ ให้ เ กิ ด ข้ อ โต้ แ ย้ ง ได้ ว ่ า ในเมื่ อ
ผูส้ ร้างสรรค์ไม่ใช้ธรรมสิทธิ ภรรยาของ
ผู้สร้างสรรค์จะอ้างเหตุใดในการใช้สิทธิ
ประการที่ ๓ มาตรา ๑๔๗๑ ได้
บัญญัติความหมายของ “สินส่วนตัว”
ไว้ว่า หมายถึงเครื่องใช้ที่จ�ำเป็นในการ
ประกอบอาชีพ หรือวิชาชีพของคู่สมรส
ฝ่ายใดฝ่ายหนึง่ ตัวอย่างเช่น ทนายความ
ก็ ค งเป็ น เสื้ อ ครุ ย เครื่ อ งคอมพิ ว เตอร์
ต�ำรากฎหมาย และในกรณีทเี่ ป็นนักเขียน
นัน้ พึงเห็นได้ชัดว่า Source Code ของ
โปรแกรมคอมพิวเตอร์ ลิขสิทธิ์ พันธุ์พืช
ต�ำรับยาเหล่านี้ย่อมถือว่าสิ่งที่จ�ำเป็นใน
การประกอบอาชีพหรือวิชาชีพทั้งสิ้น
ประการที่ ๔ ในกรณีทผี่ สู้ ร้างสรรค์
งานและผู้สมรสหย่ากัน จะต้องจัดการ
แบ่งสินสมรส และหากไม่สามารถตกลง
ได้ คูก่ รณีจะต้องร้องขอต่อศาลเพือ่ ให้น�ำ
ทรัพย์สินไปขายทอดตลาด ยิ่งเป็นกรณี
ที่ เห็ น ได้ ชั ด เจนยิ่ ง ขึ้ นถึ ง ความเบาบาง
ของเหตุผลที่กฎหมายจะสนับสนุนให้ผู้
ที่ไม่มีความสัมพันธ์กับงานสร้างสรรค์
ที่ต้องอาศัยความอุตสาหะ ทุ่มเทก�ำลัง
เวลากว่าค่อนชีวิต อ้างสิทธิขอแบ่งปัน
“การแสดงออกทางความคิดแต่ล�ำพัง”
ของผู้สร้างสรรค์
อย่างไรก็ตาม นักกฎหมายบางท่าน
เห็ น ว่ า ทรั พ ย์ สิ น ทางปั ญ ญาที่ ไ ด้ ม า
ระหว่างสมรส ย่อมถือว่าเป็นสินสมรส
โดยอ้างค�ำพิพากษาศาลฎีกาที่ ๒๕๒๙/
๒๕๓๘ ซึ่งได้ให้เหตุผลว่า เนื่องจาก
เครื่ อ งหมายการค้ า ได้ จ ดทะเบี ย นใน
ระหว่างที่สมรส จึงถือว่าเป็นทรัพย์สิน
ที่ ม าระหว่ า งสมรส และมี ส ภาพเป็ น
สินสมรส ดังนัน้ สามีและภรรยาย่อมเป็น
เจ้าของเครื่องหมายการค้าร่วมกันนั้น ๕
เมื่ อ พิ จ ารณาข้ อ เท็ จ จริ ง ในคดี ดั ง กล่ า ว
จะพบข้อเท็จจริงว่า ในกรณีนี้เป็นเรื่อง
ของสามีภรรยาต้องการจะหย่ากัน และ
ท�ำสัญญาแบ่งสินสมรสทีเ่ ป็นเครือ่ งหมาย
การค้าซึ่งภรรยาเป็นผู้คิดและสร้างสรรค์
แล้ ว ให้ ส ามี น� ำ ไปจดทะเบี ย นไปชื่ อ
ของตน โดยให้ ต กเป็ นของภรรยาแต่
เพียงฝ่ายเดียว แต่ในขณะที่ยังมิได้ไป
จดทะเบียนโอนให้แก่อดีตภรรยานัน้ มี
ผู้ละเมิดเครื่องหมายการค้าดังกล่าว ศาล
ถื อ ว่ า เครื่ อ งหมายการค้ า เป็ นของอดี ต
ภรรยาทันที แม้ว่ายังไม่จดทะเบียน และ
ถื อ ว่ า เป็ น ผู ้ เ สี ย หายที่ มี สิ ท ธิ ฟ ้ อ งคดี
ดั ง กล่ า ว ผู ้ เ ขี ย นเห็ น ว่ า เนื่ อ งจากมี
ข้ อ เท็ จ จริ ง ที่ ว ่ า ฝ่ า ยภรรยาได้ คิ ด และ
ออกแบบเครื่องหมายการค้าเพื่อใช้กับ
และภรรยาเป็นเจ้าของเครือ่ งหมายการค้า
ร่ ว มกั น โดยไม่ ต ้ อ งไปค� ำ นึง เรื่ อ งจด
ทะเบียนแต่อย่างใด และไม่อาจถือได้ว่า
ค�ำพิพากษาดังกล่าววางบรรทัดฐานว่า
ทรั พ ย์ สิ น ทางปั ญ ญาที่ ไ ด้ ม าระหว่ า ง
สมรส ถือเป็นสินสมรส
๑.๒ การปรับหลักกฎหมาย
ในเรื่ อ งมรดกที่ ไม่ มี ผู ้ รั บ ตามประมวล
กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา ๑๗๕๓
เมื่อเจ้าของทรัพย์สินทางปัญญา
ถึ ง แก่ ค วามตาย ทรั พ ย์ สิ นทางปั ญ ญา
ซึ่ ง ถื อ เป็ นทรั พ ย์ สิ น ประเภทหนึ่ง ตาม
ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ย่อม
ถือเป็นมรดก และตกทอดสู่ทายาท และ
หากไม่มที ายาท ก็ให้มรดกนัน้ ตกเป็นของ
แผ่นดิน
ส�ำหรับในกรณีของทรัพย์สินทาง
ปัญญาซึ่งเป็นมรดกที่ไม่มีผู้รับนัน้ การ
ถื อ ว่ า ทรั พ ย์ สิ นทางปั ญ ญานั้นจะตกสู ่
แผ่ น ดิ น ในลั ก ษณะที่ เ ป็ น สิ ท ธิ ห วง
กั น ต่ อ ไป ย่ อ มจะเป็ น การปรั บ ใช้
กฎหมายที่ มิ ได้ ค� ำ นึง ถึ ง วั ต ถุ ป ระสงค์
ของกฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา คือ
การผู ก ขาดเพื่ อ สงวนและรั ก ษาไว้ ซึ่ ง
“โอกาส” ที่ ผู ้ ส ร้ า งสรรค์ จ ะได้ ใ ช้
ประโยชน์ ในทรั พ ย์ สิ นทางปั ญ ญาแต่
เพียงผู้เดียวภายในระยะเวลาที่กฎหมาย
ได้บัญญัติไว้ ดังนัน้ เมื่อผู้สร้างสรรค์ดัง
กล่ า วเสี ย ชี วิ ต ในระหว่ า งที่ ร ะยะเวลา

๔
ไชยยศ เหมะรัชตะ, ลักษณะของกฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา พิมพ์ครั้งที่ ๔, กรุงเทพมหานคร : ส�ำนักพิมพ์นติ ิธรรม, ๒๕๔๕ หน้า ๕๙
๕
ปภาศรี บัวสวรรค์, การจัดการสินสมรสของคูส่ มรสในทรัพย์สนิ ทางปัญญา เปรียบเทียบลิขสิทธิก์ บั สิทธิบตั ร หน้า ๔๘-๖๐, ผลงานทางวิชาการด้านกฎหมาย
และกระบวนการยุตธิ รรม ในการสัมมนาทางวิชาการเพือ่ การพัฒนาการศึกษาด้านนิตศิ าสตร์ ตามโครงการสัมมนาทางวิชาการเพือ่ เสริมสร้างความร่วมมือในการพัฒนา
กระบวนการยุติธรรม ระหว่าง คณะนิติศาสตร์ของมหาวิทยาลัยภาครัฐและภาคเอกชน และส�ำนักงานกิจการยุติธรรม ครั้งที่ ๓ จัดโดย ส�ำนักงานคณะกรรมการการ
อุดมศึกษา ส�ำนักงานกิจการยุติธรรม สภานิติศึกษา ระหว่างวันที่ ๓๐ พฤษภาคม-๑ เมษายน ๒๕๕๑

ไชยยศ เหมะรัชตะ
601
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

ดังกล่าวยังไม่สิ้นสุด บุคคลผู้เป็นทายาท ๒.๑ ทรั พ ย์ สิ นทางปั ญ ญา ความส� ำ เร็ จ ในการจดทะเบี ย น ขึ้ น อยู ่
ก็ควรจะได้รับการสืบสิทธิของผู้สร้าง ควรจะได้รับการคุ้มครองซ�้ำซ้อนหรือไม่ กับหลักเกณฑ์ในการรับจดทะเบียนของ
สรรค์งาน เว้นแต่จะปรากฏข้อเท็จจริงว่า เช่น งานศิลปกรรมที่ถูกใช้เป็นเครื่อง หน่วยงานของรัฐ ทั้งในและต่างประเทศ
ผู้สร้างสรรค์ไม่มีทายาทโดยธรรมและ หมายการค้า ควรจะได้รับความคุ้มครอง ดังนัน้ การจดทะเบียนเครือ่ งหมายการค้า
มิได้ท�ำพินัยกรรมไว้ ย่อมจะถือได้ว่า ในฐานะลิขสิทธิ์ หรือเครื่องหมายการค้า จึงมีต้นทุนที่สูงกว่า
กฎหมายได้ ใ ห้ ค วามคุ ้ ม ครองแก่ ผู ้ เพราะทรัพย์สินทางปัญญาแต่ละลักษณะ (ข) งานอั น มี ลิ ข สิ ท ธิ์ ส ามารถ
สร้างสรรค์จนถึงที่สุดแล้ว และสังคม มีความแตกต่างกันอย่างมีนัยส�ำคัญ โดย ใช้ อ ้ า งได้ เ กื อ บทั่ ว โลก โดยเฉพาะ
ควรจะได้รับประโยชน์จากทรัพย์สินทาง เฉพาะต้ น ทุ น ในการสร้ า งสรรค์ ง าน ประเทศสมาชิกที่เป็นภาคีของอนุสัญญา
ปัญญาดังกล่าวโดยไม่มีความจ�ำเป็นจะ เหล่านัน้ อาทิเช่น การลงทุนและก�ำหนด เบอร์น โดยไม่มีระบบตรวจสอบความ
ต้องหวงกันอีกต่อไป นัน่ ก็คือทรัพย์สิน มาตรฐานเพื่อให้เครื่องหมายการค้าเป็น ถู ก ต้ อ งในแต่ ล ะประเทศ ในขณะที่
ทางปั ญ ญาจะต้ อ งสิ้ น สภาพไปนั่น เอง ที่ ย อมรั บ นั้น อย่ า งน้ อ ยที่ สุ ด จะต้ อ งมี เครื่องหมายการค้า ใช้อ้างว่าได้เฉพาะใน
การพิจารณาให้ทรัพย์สินทางปัญญาซึ่ง การควบคุมคุณภาพของสินค้า เพื่อให้มี ประเทศที่รับจดทะเบียนเท่านัน้
เป็นมรดกที่ไม่มีผู้รับยังคงสภาพเดิมของ มาตรฐานหรือมีความแตกต่างในระดับ กรณีเหล่านี้เป็นตัวอย่างที่ส่งผล
ทรัพย์สินทางปัญญาไว้ และปล่อยให้รัฐ ที่ ท� ำ ให้ ลู ก ค้ า เลื อ กหรื อ จ� ำ แนกสิ นค้ า ต่อการพัฒนาระบบกฎหมายทรัพย์สิน
เข้ามารับประโยชน์จากการหวงกันนั้น ของตน โดยไม่จำ� ต้องเป็นงานสร้างสรรค์ ทางปั ญ ญาให้ บิ ด เบื อ นไป ซึ่ ง ในท้ า ย
ย่อมจะเห็นได้ว่าการขัดต่อเจตนารมณ์ ที่มีระดับสูงกว่าปกติ ไม่เหมือนกับสิทธิ ที่สุด ระบบทรัพย์สินทางปัญญาที่เกี่ยว
พืน้ ฐานของกฎหมายทรัพย์สนิ ทางปัญญา บัตร ซึ่งจะต้องให้มีขั้นการประดิษฐ์ที่ กั บ เครื่ อ งหมายการค้ า จะถู ก ท� ำ ให้ เ สี ย
สูงกว่าที่สังคมรับรู้ ดังนัน้ หากให้ความ หายไป หากเรายอมรับให้มีการคุ้มครอง
ส่วนที่ ๒ ความทับซ้อนของกฎหมาย คุ้มครองบิดเบือนไปจากสภาพที่เป็นอยู่ ทรัพย์สนิ ทางปัญญาในลักษณะทีซ่ ำ�้ ซ้อน
ทรัพย์สินทางปัญญา และกฎหมายอื่น ๆ ก็ย่อมจะเป็นการคุ้มครองซ�้ ำซ้อน ซึ่ง กันดังกล่าว
นอกจากความไม่ ส มบู ร ณ์ ใ น ท�ำให้สังคมแบกรับภาระ ตัวอย่างเช่น ๒.๒ ค ว า ม ทั บ ซ ้ อ น กั บ
เรื่องบทบัญญัติทั่วไป จนท�ำให้มีความ เจ้าของเครื่องหมายการค้าหรือสิทธิบัตร กฎหมายที่ เ กี่ ย วข้ อ งกั บ ประโยชน์ โดย
พยายามอุดช่องว่างโดยการใช้กฎหมาย อาจอ้างว่า “งานรูปทรงหลายมิติ” ของ รวมของสังคม
ที่ไม่เหมาะสมแล้ว ในระหว่างกฎหมาย ตนเป็นศิลปกรรมที่ได้รับลิขสิทธิ์ และ แม้ว่าทรัพย์สินทางปัญญา เป็น
ทรัพย์สินทางปัญญา ยังมีความทับซ้อน ถือว่าผูล้ ะเมิดทรัพย์สนิ ทางปัญญาของตน กฎหมายที่ ให้ สิ ท ธิ แ ก่ ผู ้ ส ร้ า งสรรค์ ใน
ในระหว่างกันตัวอย่างเช่น ความทับซ้อน เป็นผู้ละเมิดลิขสิทธิ์ ทั้ง ๆ ที่ใช้ “งานรูป ลักษณะที่ผูกขาด และหวงกันเพื่อให้หา
ในระหว่างงานศิลปกรรมอันมีลิขสิทธิ์ ทรงหลายมิติ” แบบเครื่องหมายการค้า ประโยชน์จากทรัพย์สินทางปัญญา แต่
กับเครื่องหมายการค้า และสิทธิบัตรการ หรือสิทธิบัตร และเมื่อเราพิจารณาถึง โดยสภาพของทรัพย์สินทางปัญญาแต่
ออกแบบ ความทับซ้อนเหล่านีก้ ่อให้เกิด เหตุทเี่ จ้าของงานกล่าว จะสามารถจ�ำแนก เพียงล�ำพัง ยังไม่ก่อให้เกิดระบบผูกขาด
ความยุ่งยากในหลายประการ ตั้งแต่การ เหตุผล ได้ดังนี้ เพราะผู้สร้างสรรค์ก็เป็นเพียงผู้แข่งขัน
ขอรับสิทธิการได้รับความคุ้มครองตาม (ก) งานอันมีลิขสิทธิ์ไม่ต้องจด รายหนึง่ ในระบบตลาด และหากงานของ
กฎหมาย รวมถึงการท�ำงานของเจ้าหน้าที่ ทะเบียน ในขณะที่เครื่องหมายการค้า ผูส้ ร้างสรรค์สามารถ “ทดแทน” โดยงาน
ทีเ่ กีย่ วข้อง โดยเฉพาะในประเด็นต่อไปนี้ ต้องจดทะเบียนและต้องเสียค่าธรรมเนียม ของผูอ้ นื่ การผูกขาดก็จะไม่เกิดขึน้ ดังนัน้

๖
W.R. Comish, Intellecutual Property: Patent, Copyright, Trade Mark and Allied Right, (London, Weet & Maxwell, 1999. p. 39.

ปัญหาบางประการในการบังคับใช้กฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา
602
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

จึงต้องมีข้อเท็จจริงที่มีนัยส�ำคัญอื่น ๆ กฎหมายควรจะศึกษาต่อไปถึงผลกระทบ งานกับส�ำนักงานอัยการสูงสุด๑๑ การขาด

ผนวกเป็นปัจจัยที่ก่อให้เกิดการผูกขาด ของการด�ำเนินการดังกล่าว หลักเกณฑ์และแนวทางในการบังคับใช้
เช่น เจ้าของทรัพย์สนิ ทางปัญญามีอ�ำนาจ นอกจากบทบัญญัตทิ ปี่ รากฏอยูใ่ น กฎหมายเพราะกังวลว่า การออกหลัก
เหนือตลาด จึงจะก่อให้เกิดการผูกขาดได้๖ กฎหมายแต่ละเรือ่ งนัน้ หน่วยงานของรัฐ เกณฑ์ที่ไม่สมบูรณ์ และกลายเป็นข้อ
ในประเด็นนี้ กฎหมายในแต่ละ หลายหน่วยงานก็มีบทบาทในการบังคับ อ้างที่ใช้ในการฝ่าฝืนกฎหมาย จะท�ำให้
เรือ่ งทีร่ บั รองให้ทรัพย์สนิ ทางปัญญาเป็น ใช้กฎหมายต่าง ๆ ที่มีวัตถุประสงค์ใน เข้าใจว่าเป็นความไร้ประสิทธิภาพของ
สิทธิตามกฎหมาย ได้พยายามรักษาความ การลดความรุนแรงของการผูกขาด เช่น หน่วยงานรัฐ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการผลิต
สมดุ ล เพื่ อ มิ ให้ มี ก ารผู ก ขาดจนก่ อ ให้ การที่ ก รมการค้ า ภายในก� ำ หนดให้ ค ่ า บุคลากรทีม่ คี วามรูท้ างด้านกฎหมาย ในปี
เกิดผลกระทบต่อสังคม โดยได้เปิดช่อง ลิขสิทธิ์เพลงต่าง ๆ เป็นบริการควบคุม ๒๕๔๘ คณะนิตศิ าสตร์ ในสังกัดสถาบัน
ให้มีข้อยกเว้นในบทบัญญัติในกฎหมาย ราคา๙ ตามพระราชบัญญัติการก�ำหนด การอุดมศึกษาเอกชน จ�ำนวน ๓๔ แห่ง
นัน้ ๆ เช่น ข้อยกเว้นการละเมิดลิขสิทธิ์ ราคาสินค้าและบริการ พ.ศ. ๒๕๔๒ มีบุคลากรที่สอนวิชานี้ไม่ถึง ๕ คน
และการบังคับใช้ลขิ สิทธิใ์ นเรือ่ งการแปล เนื่องจากเกิดปัญหาการบังคับใช้ลิขสิทธิ์ จากที่กล่าวมาแล้วข้างต้น ภาครัฐ
เพื่อการศึกษา (FAIR USE) ในมาตรา เพลงต่าง ๆ อย่างไม่เหมาะสม จนก่อให้ จึงไม่ควรทีจ่ ะคาดหวังให้สถาบันตุลาการ
๓๒ แห่งพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ. เกิดการกระทบกระทัง่ และมีความรุนแรง เป็นหน่วยงานที่ชี้ขาดในประเด็นเรื่อง
๒๕๓๗๗ แต่เนือ่ งจากบทบัญญัตเิ หล่านัน้ มากขึน้ เรือ่ ย ๆ ซึง่ ในท้ายทีส่ ดุ กลับต้องใช้ ความทับซ้อนของกฎหมายทรัพย์สนิ ทาง
เป็นการวางแนวทางอย่างกว้าง ๆ ไว้ เพื่อ วิธีขอความร่วมมือจากภาคเอกชนแทน ปัญญา แต่ควรจะร่วมกับภาคเอกชนใน
รอให้สังคมวางบรรทัดฐาน ซึ่งต้องใช้ การบั ง คั บ ใช้ พ ระราชบั ญ ญั ติ การก�ำหนดแนวทางร่วมกันเพื่อให้สังคม
ระยะเวลาในการวางบรรทัดฐานเหล่านี้ การแข่งขันทางการค้า พ.ศ. ๒๕๔๒ ขั บ เคลื่ อ นไปได้ โดยไม่ ต ้ อ งกั ง วลว่ า
จึงท�ำให้มีผู้ฉวยโอกาส ละเมิดสิทธิของ เป็นกฎหมายอีกฉบับหนึ่งที่กรมการค้า แนวทางหรือหลักเกณฑ์ที่ก�ำหนดขึ้น จะ
ผู้สร้างสรรค์งานดังกล่าว โดยอาศัยข้อ ภายในพยายามอย่ า งยิ่ ง ที่ จ ะน� ำ มาลด กลายเป็นสิ่งที่ภาคเอกชนใช้ในการศึกษา
ยกเว้นเหล่านัน้ เพื่อแก้ไขปัญหาข้างต้น ความรุนแรงของผู้ทรงสิทธิในทรัพย์สิน เพื่ อ หาช่ อ งว่ า งในการฝ่ า ฝื นกฎหมาย
กรมทรัพย์สินทางปัญญาจึงได้พยายาม ทางปัญญาที่มีอ�ำนาจเหนือตลาด๑๐ แต่ เพราะลักษณะดังกล่าวคือแนวทางหนึ่ง
สร้ า งคู ่ มื อ ในการใช้ ง านอั น มี ลิ ข สิ ท ธิ์ การบั ง คั บ ใช้ ก ฎหมายดั ง กล่ า วกลั บ มี ในการพัฒนากฎหมายและการต่อสู้เพื่อ
ประเภทต่าง ๆ ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๕๐ อุปสรรคนานานับประการ ไม่ว่าจะเป็น ประโยชน์ของสังคม
จนถึงปัจจุบัน เช่น ในการเรียนการสอน ความพร้อมของเจ้าหน้าที่ในการบังคับ
รายงานข่าว งานเขียน๘ เป็นต้น ซึ่งนัก ใช้กฎหมาย ความขัดแย้งในการปฏิบัติ
๗
ส�ำหรับในกฎหมายทรัพย์สินทางปัญญาอื่น ๆ ก็มีปรากฏเกือบทั้งหมด การบังคับใช้สิทธิบัตร (COMPULSORY LICENSE) ตามมาตรา ๕๑-๕๒ ตาม
พระราชบัญญัติสิทธิบัตร พ.ศ. ๒๕๒๒, มาตรา ๓๓ ในกฎหมายคุ้มครองพันธุ์พืช, มาตรา ๓๔-๓๕ ใน กฎหมายที่เกี่ยวกับผังภูมิวงจร และ มาตรา ๓๔ ในกฎหมาย
ที่เกี่ยวกับภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย
๘
http://www.ipthailand.org/ipthailand/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=21&id=207&Itemid=232 วันที่ ๗ สิงหาคม ๒๕๕๒
๙
ประกาศคณะกรรมการกลางว่าด้วยราคาสินค้าและบริการ เรื่อง การแจ้งค่าตอบแทน ต้นทุน ค่าใช้จ่าย หลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขเกี่ยวกับการให้
สิทธิในการเผยแพร่งานลิขสิทธิ์เพลงเพื่อการค้า ลงวันที่ ๑๑ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๕๒
๑๐
การศึกษาซึง่ จ�ำกัดขอบเขตการวิจยั ในเรือ่ ง ยา เมล็ดพันธุพ์ ชื ซอฟแวร์ และหนังสือต�ำราเรียน โดยศูนย์วจิ ยั และพัฒนากฎหมาย คณะนิตศิ าสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย,
โครงการศึกษาวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของกฎหมายทรัพย์สนิ ทางปัญญากับกฎหมายการแข่งขันทางการค้าและกฎหมายป้องกันการผูกขาด เสนอ กรมทรัพย์สนิ ทางปัญญา,
๒๕๕๑
๑๑
ส�ำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา, บันทึกส�ำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา เรื่อง อ�ำนาจการสอบสวนตามกฎหมายว่าด้วยการแข่งขันทางการค้า เรื่องเสร็จ
ที่ ๒๐๙/๒๕๕๒ เมษายน ๒๕๕๒

ไชยยศ เหมะรัชตะ
603
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

ส่วนที่ ๓ ปัญหาทางปฏิบัติที่เกิดจากตัว (๑) ผู้ยื่นค�ำขอและประสบความ เจ้าของอาจอ้างว่า เครื่องหมายที่ที่น�ำไป

กฎหมายและการบังคับใช้กฎหมาย
๓.๑ ความพยายามในการ
บังคับใช้กฎหมายที่มีเนื้อหาไม่ชัดเจน
กฎหมายทรั พ ย์ สิ น ทางปั ญ ญา
บางฉบั บ มี ก ารบั ญ ญั ติ ศั พ ท์ ซึ่ ง ไม่ มี
ความหมายอธิ บ ายไว้ หรื อ มิ ได้ มี ก าร
ศึกษาวัตถุประสงค์ที่แท้จริงของถ้อยค�ำ
ในตัวบทกฎหมายว่ามีความหมายเช่นใด
หน่วยงานของรัฐทีเ่ กีย่ วข้องจ�ำเป็นจะต้อง
บังคับใช้กฎหมายเท่าที่จะท�ำได้ จึงก่อ
ให้เกิดความลักลั่นและก่อให้เกิดปัญหา
ต่อเนื่อง ตัวอย่างเช่น
“เครื่องหมายร่วม” ตามพระราช
บัญญัติเครื่องหมายการค้า พ.ศ. ๒๕๓๔
ได้ ให้ ค วามหมายว่ า เป็ น เครื่ อ งหมาย
การค้าหรือเครื่องหมายบริการที่ใช้หรือ
จะใช้ โดยบริ ษั ท หรื อ วิ ส าหกิ จ ในกลุ ่ ม
เดี ย วกั น หรื อ โดยสมาชิ ก ของสมาคม
สหกรณ์ สหภาพ สมาพันธ์ กลุ่มบุคคล
หรื อ องค์ ก รอื่ น ใดของรั ฐ หรื อ เอกชน
และมาตรา ๙๔ ได้วางหลักต่อไปว่า ให้
น�ำหลักเกณฑ์ในเรื่องเครื่องหมายการค้า
มาปรับใช้ทั้งหมด ยกเว้นการอนุญาตให้
ใช้แก่บุคคลอื่น ประเด็นปัญหาที่เกิดขึ้น
คื อ การที่ มิ ไ ด้ มี ค� ำ จ� ำ กั ด ความว่ า
“กลุ่มเดียวกัน” มีความหมายเช่นใด จาก
การตรวจสอบข้อมูลของผู้ยื่นค�ำขอจด
ทะเบียนเครือ่ งหมายร่วมใน พ.ศ. ๒๕๕๐
พบประเด็นที่น่าสนใจ ดังนี้
ส�ำเร็จในการจดทะเบียนเครื่องหมายร่วม
เกือบทัง้ หมดเป็นนิตบิ คุ คลประเภทบริษทั
จ�ำกัด โดยมีเพียง ๒๐ กว่ารายเท่านั้น
และบางบริ ษั ท อ้ า งเหตุ ผ ลในการเป็ น
“กลุ่มเดียวกัน” โดยเหตุที่มี “กรรมการ
ร่วมกันเพียงหนึง่ คน”
(๒) ผู ้ ยื่ น ค� ำ ขอจดทะเบี ย น
เครือ่ งหมายร่วมบางราย ได้นำ� เครือ่ งหมาย
เดียวกันนี้ไปจดทะเบียนเป็นเครื่องหมาย
การค้ า ซึ่ ง เจ้ า หน้ า ที่ ก รมทรั พ ย์ สิ น
ทางปัญญาได้รบั จดทะเบียน และก�ำหนด
ให้ เ จ้ า ของเครื่ อ งหมายการค้ า และ
เครื่องหมายร่วมจดทะเบียนเครื่องหมาย
ทั้ ง สองประเภทเป็ น เครื่ อ งหมายชุ ด
ดั ง นั้น เมื่ อ เจ้ า ของเครื่ อ งหมายการค้ า
และเครื่ อ งหมายร่ ว ม ซึ่ ง จดทะเบี ย น
เครื่ อ งหมายชุ ด แล้ ว มี ค วามประสงค์
จะโอนเครือ่ งหมายทัง้ สองประเภท จะต้อง
โอนเครื่องหมายทั้งสองประเภทดังกล่าว
นัน้ ไปพร้อมกัน จะโอนเฉพาะเครือ่ งหมาย
ร่ ว ม หรื อ เครื่ อ งหมายการค้ า แต่ เพี ย ง
ประเภทเดียวไม่ได้๑๒
นอกจากนี้ ตามกฎหมายนัน้ ได้
มีข้อจ�ำกัดไม่ให้น�ำเครื่องหมายร่วมไป
อนุญ าตให้ บุ ค คลอื่ น ใช้ ได้ แต่ ก ารน� ำ
เครื่องหมายเดียวกันไปยื่นขอจดทะเบียน
เพื่อให้เป็นทั้งเครื่องหมายการค้า และ
เครือ่ งหมายร่วม ย่อมจะเห็นได้วา่ มีเจตนา
หลีกเลี่ยงกฎหมายในเรื่องนี้ เนื่องจาก
จดทะเบี ย นอนุญ าตให้ บุ ค คลภายนอก
ใช้สิทธินนั้ เป็นเครื่องหมายการค้าทั้ง ๆ
ที่ มี ลั ก ษณะหรื อ รู ป ร่ า งแบบเดี ย วกั บ
เครื่ อ งหมายร่ ว มที่ จ ดทะเบี ย นไว้ แ ล้ ว
ก็ตาม ซึ่งไม่น่าจะถือได้ว่า การรับจด
ทะเบี ย นในลั ก ษณะดั ง กล่ า วเป็ น การ
ด�ำเนินการที่เป็นไปตามเจตนารมณ์ของ
กฎหมายแต่อย่างใด
๓.๒ ก า ร บั ง คั บ ต า ม ค� ำ
พิพากษาของศาล
ในบางกรณี มีการใช้ทรัพย์สิน
ทางปั ญ ญาในลั ก ษณะที่ ทั บ ซ้ อ นกั บ
กฎหมายอื่น ๆ เช่น กฎหมายเรื่องชื่อ
ของบุคคล ตามมาตรา ๑๘ แห่งประมวล
กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ เป็นต้น ซึ่งใน
เรื่องนี้ กฎหมายได้วางหลักว่า เจ้าของ
นามผู้เสื่อมเสียประโยชน์ จากการที่มี
ผู้อื่นมาใช้นามเดียวกันโดยไม่มีอ� ำนาจ
ตามกฎหมาย เจ้าของนามจะร้องขอต่อ
ศาลให้สั่งห้ามการใช้นามนั้นก็ได้ ซึ่ง
ศาลไทยได้ขยายความของนามของบุคคล
ให้รวมไปถึงชือ่ เครือ่ งหมายการค้าและชือ่
ทางการค้าด้วย โดยถือว่าเป็น “ค�ำเรียก
ขาน” ถือเป็นชื่อบุคคลประเภทหนึง่
กรณี ดั ง กล่ า วเกิ ด ขึ้ น จากการที่
นิติ บุ ค คลหลายประเภท ไม่ ว ่ า จะเป็ น
ห้างหุ้นส่วนจ�ำกัด หรือบริษัท ได้น�ำเอา
เครื่องหมายการค้าที่มีชื่อเสียงแพร่หลาย
ไปใช้ประกอบกับค� ำอื่น กลายเป็นชื่อ

๑๒
มาตรา ๑๔ ในกรณีที่เครื่องหมายการค้าที่ขอจดทะเบียนนัน้ จะใช้ส�ำหรับสินค้าจ�ำพวกเดียวกัน หรือต่างจ�ำพวกกันที่นายทะเบียนเห็นว่า มีลักษณะอย่าง
เดียวกันกับสินค้าทีใ่ ช้เครือ่ งหมายการค้าอีกเครือ่ งหมายหนึง่ ทีไ่ ด้จดทะเบียนไว้แล้ว หรือทีอ่ ยูใ่ นระหว่างการขอจดทะเบียนของเจ้าของเดียวกัน ถ้านายทะเบียนเห็นว่า
เครือ่ งหมายการค้าเหล่านัน้ เหมือนกัน หรือคล้ายกันจนถึงกับว่า ถ้าหากบุคคลอืน่ จะเป็นผูใ้ ช้เครือ่ งหมายการค้าทีข่ อจดทะเบียนนัน้ แล้ว ก็อาจจะเป็นการท�ำให้สาธารณชน
สับสนหรือหลงผิดในความเป็นเจ้าของของสินค้าหรือแหล่งก�ำเนิดของสินค้า ให้นายทะเบียนมีค�ำสั่งให้จดทะเบียนเครื่องหมายการค้าเหล่านัน้ เป็นเครื่องหมายชุด...”

ปัญหาบางประการในการบังคับใช้กฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา
604
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

ของนิติบุคคล ตัวอย่างเช่น ห้างหุ้นส่วน สิ ท ธิ ที่ ไม่ สุ จ ริ ต และศาลจะพิ พ ากษา ร้องขอนายทะเบียนห้างหุ้นส่วนบริษัท

จ�ำกัด XXX เป็นต้น เมื่อเจ้าของนาม
เหล่านัน้ มาฟ้องร้องต่อศาล ศาลจะถือว่า
การที่นติ ิบุคคลเหล่านี้ใช้สิทธิในเรื่องชื่อ
ของบุคคลโดยการน�ำเครื่องหมายการค้า
ของผู้อื่นซึ่งมีชื่อเสียงแพร่หลาย ไปเป็น
ชื่อของนิติบุคคลนั้น หรือน�ำไปใช้เป็น
ส่ ว นหนึ่ง ของชื่ อ นิติ บุ ค คลเป็ นการใช้
ตามค�ำขอท้ายฟ้อง เพื่อห้ามนิติบุคคล
เหล่านั้นใช้ชื่อที่เป็นเครื่องหมายการค้า
นั้น๑๓ อย่างไรก็ตาม ในการบังคับตาม
ค� ำ พิ พ ากษาของศาลจะพบว่ า หาก
นิตบิ คุ คลทีแ่ พ้คดีนนั้ ไม่ไปด�ำเนินการจด
ทะเบียนเปลี่ยนแปลงชื่อเป็นประการอื่น
โจทก์ผู้ชนะคดี ก็ไม่อาจจะไปด�ำเนินการ
ลบชื่อหรือเปลี่ยนแปลงชื่อเป็นอย่างอื่น
เนื่ อ งจากไม่ มี ร ะเบี ย บหรื อ หลั ก เกณฑ์
รองรั บ ซึ่ ง ในท้ า ยสุ ด นายทะเบี ย นก็
ด�ำเนินการได้แต่เพียงบันทึกเป็นหมายเหตุ
ท้ายหนังสือรับรอง ในท�ำนองว่า

“ศาลทรัพย์สนิ ทางปัญญาและการค้าระหว่างประเทศกลาง ได้มคี �ำพิพากษาเมือ่

วันที่ กรกฎาคม ๒๕๔๓ ห้ามมิให้ ห้างหุ้นส่วนนี้ใช้ชื่อ...เป็นชื่อห้างอีกต่อไป”

นิติ บุ ค คลที่ แพ้ ค ดี เนื่ อ งจากศาล บทสรุปและข้อเสนอแนะ ควรแก้ไขโดยการศึกษาความรู้พื้นฐาน

พิพากษาว่าใช้สิทธิในชื่อบุคคลไม่สุจริต
เหล่านี้ บางรายก็ยินยอมเปลี่ยนชื่อ บาง
ราย ผู้บริหารก็ปล่อยให้ถูกทิ้งร้างโดยชื่อ
ดังกล่าวยังคงอยู่ในระบบฐานข้อมูลชื่อ
นิติบุคคลของกรมพัฒนาธุรกิจการค้าต่อ
ไป๑๔ แต่อย่างไรก็ตาม บางนิตบิ คุ คลยังคง
ประกอบกิจการปกติ และคงชือ่ ทีใ่ ช้สทิ ธิ
ไม่สุจริตต่อไป เพราะเหตุที่ไม่มีระเบียบ
หรือหลักเกณฑ์แก้ไขปัญหาในลักษณะ
ดังกล่าว
ปั ญ หาทางปฏิ บั ติ ส ่ ว นใหญ่ เ กิ ด
จากความไม่เข้าใจพื้นฐานในทรัพย์สิน
ทางปั ญ ญา โดยเฉพาะในประเด็ น
วั ต ถุ ป ระสงค์ ประกอบกั บ ความไม่
สมบูรณ์ของบทกฎหมาย และมาตรการ
รองรั บ ที่ ไ ม่ เ พี ย งพอในการบั ง คั บ ใช้
กฎหมาย ดังนัน้ ก่อนที่ประเทศไทยจะ
ก้าวต่อไปในการอนุวัติกฎหมายในกลุ่ม
ทรัพย์สินทางปัญญา เพื่อให้เป็นไปตาม
พันธะกรณีที่มีอยู่กับนานาประเทศ จึง
ในเรื่องทรัพย์สินทางปัญญาอย่างจริงจัง
และสร้างระบบกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับ
ความหมาย การบังคับใช้สทิ ธิ สิทธิของคู่
สมรส การตกทอดสู่ทายาท ฯลฯ เพื่อให้
เกิดความสมบูรณ์ และสามารถปกป้อง
ประโยชน์ของสังคมได้อย่างแท้จริง

๑๓
ตัวอย่างเช่น คดีหมายเลขด�ำ ที่ ทป. ๑๓๒/๒๕๔๔ คดีหมายเลขแดงที ่ ๑๒๑/๒๕๔๕ คดีหมายเลขด�ำ ที่ ทป. ๑๐๓/๒๕๔๖ คดีหมายเลขแดงที่ ๒๙/๒๕๔๘
และ ค�ำพิพากษาศาลฎีกาที่ ๕๔๒/๒๕๔๖
๑๔
เมื่อมีการปรับปรุง ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ใน พ.ศ. ๒๕๕๑ ซึ่งก�ำหนดให้นติ ิบุคคลสิ้นสภาพนิติบุคคลตั้งแต่เมื่อนายทะเบียนขีดชื่อออกเสียจาก
ทะเบียน (มาตรา ๑๒๗๓/๓) ไม่ใช่เพียงเลิกกัน ชื่อของนิติบุคคลรายดังกล่าว จึงถูกลบออกจากระบบ

ไชยยศ เหมะรัชตะ
605
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

Abstract Problems of Intellectual Property Law Enforcement

Chaiyos Hemarajata
Fellow of the Academy of Moral and Political Sciences, The Royal Institute, Thailand

Despite Thailand has been enforcing a series of intellectual property laws since 1902,
initially with the Proprietary Right of Author Act R.E. 120. However, the era of determined
enforcement has come only after the enactment of the Copyright Act B.E. 2521 in the past 30 years. Most
of the laws were enacted with the primary purpose of implementing international treaties; for example, the
Berne Convention for the Protection of Literaryand Artistic Works and recently the Agreement on Trade
Related Aspects of Intellectual Propety Rights (TRIPs) and TRIPs–PLUS (which provide protection to intellectual
properties beyond ordinary cognition of common Thais, for instance, the protection of trademark
that cannot be seen by eyes e.g. sound, scent, taste, etc.). There is also a proposal for the imposition
of criminal liabilities on purchasers of piracy products which demonstrates the utmost endeavor of govern-
ment agencies to act in accordance with those international obligations.

This article is a report on the result of study on problems arisen out of intellectual
property law enforcement-both facts and comments from the author-in order that any interested
person could utilize information contained herein for further development of the law. It is apparent
that most of the practical problems came from lack of fundamental understanding of the
purposes of intellectual property laws; and the current provisions available are insufficient for the
enforcement thereof. Therefore, these flaws should be systematically studied and corrected
in order to improve Thailand’s capability of enforcing those provisions for the highest benefit
of the society before implementing any further obligations toward other nations.

ปัญหาบางประการในการบังคับใช้กฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา
606
 วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔

สุวิมล ตั้งประเสริฐ*

บทคัดย่อ
การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมาอย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียง ใช้กระบวนการแบบมีสว่ นร่วมเพือ่ แสวงหาแนวทาง และกระบวนการด�ำเนินงานของกลุม่ ผูป้ ระกอบอาชีพ
การท่องเที่ยวเชิงเกษตร ซึ่งผลดังกล่าวจะท�ำให้การท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมาเป็นแหล่งรองรับ
นักท่องเทีย่ วเชิงเกษตรได้อย่างยัง่ ยืน ผลการวิจยั พบว่า ๑) ได้ระบบฐานข้อมูลการท่องเทีย่ วเชิงเกษตรเพือ่ การพัฒนา
แหล่งท่องเทีย่ วเชิงเกษตรในพืน้ ทีจ่ งั หวัดนครราชสีมา จ�ำนวน ๘ ประเด็นคือ สถานทีต่ งั้ ผูป้ ระกอบการ กิจกรรม
การท่องเทีย่ ว ช่วงเวลาทีเ่ หมาะสมในการท่องเทีย่ ว สินค้าของฝากและของทีร่ ะลึก สถานทีท่ อ่ งเทีย่ วใกล้เคียง แผนที่
การเดินทาง และการวิเคราะห์จุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส และอุปสรรค ๒) การจัดท�ำกลยุทธ์การพัฒนาการท่องเที่ยว
เชิงเกษตร ได้กลยุทธ์การพัฒนาการท่องเทีย่ วเชิงเกษตร ในแต่ละพืน้ ทีค่ รบทัง้ ๕ อ�ำเภอ จ�ำนวน ๔ ด้านคือ ด้านการ
พัฒนาบุคลากร ด้านการเงิน ด้านการผลิต และด้านการตลาด ๓) การสร้างเครือข่ายการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ในจังหวัดนครราชสีมา พบว่าได้เครือข่ายการท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา จ�ำนวน ๑ เครือข่าย
พร้อมทั้งกลยุทธ์ของเครือข่าย จ�ำนวน ๔ ด้านคือ ด้านการพัฒนาบุคลากร ด้านการเงิน ด้านการผลิต และด้าน
การตลาด ๔) การจัดท�ำตัวชี้วัดความส�ำเร็จและความล้มเหลวของการท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
ตามแนวทางของหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง พบว่ามี ๑๐ ปัจจัยที่ส�ำคัญ ได้แก่ นโยบายของภาครัฐ การ
ประชาสัมพันธ์การท่องเที่ยวเชิงเกษตร แหล่งท่องเที่ยวใกล้เคียง ระยะทางในการเดินทางหน่วยงานภาครัฐใน
ท้องถิ่น สถาบันการศึกษา ผู้ประกอบการ กิจกรรมของการท่องเที่ยวเชิงเกษตรค่านิยมของนักท่องเที่ยว และค่า
ใช้จ่ายในการท่องเที่ยวเชิงเกษตร

ค�ำส�ำคัญ : การจัดการ, แหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร, หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง

ความส�ำคัญและความเป็นมา ประการแรก คื อ การท่ อ งเที่ ย วเป็ น ท่องเที่ยวเป็นแหล่งที่มาของเงินตราต่าง

ปัจจุบันประเทศต่าง ๆ ได้หันมา สาขาเศรษฐกิ จ ที่ มี ค วามเจริ ญ เติ บ โต ประเทศที่ส�ำคัญ ประการที่ ๔ ความ
ก�ำหนดให้การท่องเที่ยวเป็นเป้าหมาย อย่างรวดเร็ว ประการที่ ๒ รายได้ของ ยืดหยุน่ รายได้จากการท่องเทีย่ วมีคา่ ค่อน
หนึ่ ง ของการพั ฒ นาเศรษฐกิ จ ซึ่ ง ก็ รัฐในรูปภาษีจากการท่องเที่ยวเพิ่มขึ้น ข้างสูง และประการสุดท้ายการท่องเทีย่ ว
สื บ เนื่ อ งมาจากเหตุ ผ ลหลายประการ อย่างรวดเร็วเช่นกัน ประการที่ ๓ การ เป็นอุตสาหกรรม ทีใ่ ช้แรงงานมากจึงเป็น

*
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ประจ�ำคณะวิทยาการจัดการ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา

สุวิมล ตั้งประเสริฐ
607
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

แหล่งรายได้และการจ้างงานทีส่ �ำคัญของ ทั่วประเทศก�ำลังเผชิญกับปัญหาวิกฤต มาประเทศไทย ๑o.๖ ล้ า นคน ใน

คนในประเทศ (ชัยวุฒิ ชัยพันธ์. ๒๕๔๒ :
๑๙)
เนือ่ งจากประเทศไทยเป็นประเทศ
เกษตรกรรม ประชากรทุกภาคส่วนใหญ่
มีอาชีพการเกษตร ซึ่งประเทศไทยเคย
ตั้งความหวังไว้ว่าภาคการเกษตรจะเป็น
สาขาเศรษฐกิ จ ที่ ป ระเทศไทยมี ค วาม
ได้ เ ปรี ย บและจะใช้ โ อกาสดั ง กล่ า ว
สร้ า งความกิ น ดี อ ยู ่ ดี ใ ห้ กั บ เกษตรกร
แต่ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นกับตรงกันข้าม
อันเนื่องมาจากการเกิดวิกฤตเศรษฐกิจ
ท� ำ ให้ ก ารประกอบอาชี พ เกษตรกรรม
ของชุมชนและการผลิตอาหาร มีรายได้
ไม่เพียงพอต่อการเลี้ยงครอบครัว ดังนั้น
รัฐบาลจึงได้ประกาศใช้แผนยุทธศาสตร์
ส่ ง เสริ ม การเกษตรโดยการจั ด ท� ำ
โครงการท่ อ งเที่ ย วเชิงเกษตร (Agro-
Tourism) เพื่อส่งเสริมอาชีพและสร้าง
รายได้ ใ ห้ เ กษตรกร และน� ำ ไปสู ่ ก าร
พัฒนาอย่างยัง่ ยืนทัง้ ด้านอาชีพการเกษตร
และการท่ อ งเที่ ย วไปพร้ อ ม ๆ กั น
นอกจากนี้ ก ารท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรยั ง
ท� ำ ให้ เ กิ ด ขบวนการปรั บ ตั ว ทางสั ง คม
ในระดับชุมชนกับสภาวการณ์ที่เปลี่ยน
ไปอย่างต่อเนื่อง โดยชุมชนมีส่วนร่วม
ในการจัดการท่องเที่ยวมากขึ้น อีกทั้ง
ชุมชนและนักท่องเทีย่ วมีสว่ นร่วมในการ
เรียนรู้ซึ่งกันและกัน ซึ่งสอดคล้องกับ
นโยบายของรัฐบาลที่พยายามพัฒนาการ
ท่องเที่ยว เพื่อกระจายรายได้ไปสู่ชุมชน
ให้เกิดความยั่งยืน และให้ความส�ำคัญ
แก่ ชุ ม ชนให้ เ ข้ า มามี ส ่ ว นร่ ว มในการ
ส่งเสริมการท่องเที่ยวด้วยตนเอง ดังนั้น
ในสภาวะที่ ชุ ม ชนชนบทหลายแห่ ง
ในด้านของความยากจนและปัญหาความ
เสื่ อ มโทรมของทรั พ ยากรธรรมชาติ
การท่องเที่ยวเชิงเกษตรจึงน่าจะเป็นส่วน
หนึ่งในการแก้ปัญหาที่ควรได้รับการส่ง
เสริมและสนับสนุนเป็นอย่างยิ่ง
ทั้งนี้ การท่องเที่ยวเชิงเกษตร คือ
การเดินทางท่องเที่ยวไปยังพื้นที่ชุมชน
เกษตรกรรม สวนเกษตร วนเกษตร
สวนสมุนไพร ฟาร์มปศุสตั ว์และสัตว์เลีย้ ง
แหล่งเพาะเลี้ยงสัตว์น�้ำต่าง ๆ สถานที่
ราชการ ตลอดจนสถาบันการศึกษาที่มี
งานวิจัยและพัฒนาเทคโนโลยีการผลิต
ทางการเกษตรที่ ทั น สมั ย เพื่ อ ชื่ น ชม
ความสวยงามความส�ำเร็จและเพลิดเพลิน
ในกิ จ กรรมทางการเกษตรในลั ก ษณะ
ต่าง ๆ ได้ความรูป้ ระสบการณ์ใหม่ ๆ บน
พื้นฐานความรับผิดชอบและมีจิตส�ำนึก
ต่อการรักษาสภาพแวดล้อมของสถานที่
นั้นภาคตะวันออกเฉียงเหนือเป็นภูมิภาค
หนึ่ ง ของประเทศที่ มี ป ระชากรยากจน
อยู่เป็นจ�ำนวนมาก แต่ก็เป็นภูมิภาคหนึ่ง
ทีม่ กี ารท่องเทีย่ วคุณภาพสูง เนือ่ งจากเป็น
พื้นที่ที่มีทรัพยากรที่มีความหลากหลาย
โดยเน้นศักยภาพทางด้านการท่องเที่ยว
ธรรมชาติ การผจญภัย หรือแหล่งท่องเทีย่ ว
เชิงเกษตร ประวัตศิ าสตร์ และวัฒนธรรม
จากจ� ำ นวนตั ว เลขนั ก ท่ อ งเที่ ย วที่ เ ดิ น
ทางเข้ามาในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ในปี ๒๕๕๑ มีนักท่องเที่ยวชาวไทย
ที่ ม าเยื อ นภาคตะวั น ออกเฉี ย งเหนื อ
ประมาณ ๑๔.๑๕ ล้ า นคน มากเป็ น
อันดับ ๓ รองจากจ�ำนวนนักท่องเที่ยว
ชาวไทยทีม่ าเยือนภาคกลาง ๑๖.๒ ล้านคน
และมี นั ก ท่ อ งเที่ ย วต่ า งชาติ ที่ เ ดิ น ทาง
จ� ำ นวนนี้ มี นั ก ท่ อ งเที่ ย วที่ ม าเยื อ นภาค
ตะวั น ออกเฉี ย งเหนื อ ๖.๘ แสนคน
เมื่ อ พิ จ ารณาเป็ น รายจั ง หวั ด พบว่ า
จั ง หวั ด ที่ มี นั ก ท่ อ งเที่ ย วนิ ย มเดิ น ทาง
เข้ า มาท่ อ งเที่ ย วส่ ว นใหญ่ เ ป็ น จั ง หวั ด
หลักของภูมิภาค ได้แก่ นครราชสีมา
ขอนแก่น อุดรธานี อุบลราชธานี และ
จั ง หวั ด ชายแดนซึ่ ง ได้ แ ก่ หนองคาย
นครพนม มุกดาหาร และเลย นักท่อง
เที่ยวส่วนใหญ่นิยมท่องเที่ยวในจังหวัด
นครราชสีมาเป็นอันดับหนึ่ง และรอง
ลงมาคือจังหวัดขอนแก่น อุดรธานี และ
อุบลราชธานีตามล�ำดับ โดยนักท่องเทีย่ ว
ส่วนใหญ่เป็นนักท่องเที่ยวมาจากทวีป
ยุโรป และเอเชีย ทั้งนี้เนื่องจากจังหวัด
นครราชสีมา เป็นศูนย์กลางตลาดการ
ประชุมภูมภิ าค เป็นประตูสภู่ าคตะวันออก
เฉียงเหนือ
การจัดการท่องเที่ยวเชิงเกษตรอย่างยั่งยืน
ภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ณ
บุไทรโฮมสเตย์ อ�ำเภอวังน�้ำเขียว จังหวัด
นครราชสีมา

การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
608

จังหวัดนครราชสีมา ได้ก�ำหนด
วิสัยทัศน์เพื่อพัฒนาจังหวัดนครราชสีมา
คือ “ประตูสู่อีสาน ศูนย์กลางการผลิต
สิ น ค้ า เกษตร อุ ต สาหกรรม ผ้ า ไหม
และการท่ อ งเที่ ย ว” ทั้ ง นี้ ใ นส่ ว นของ
การท่องเที่ยวจังหวัดนครราชสีมา ได้
จั ด ท� ำ แผนยุ ท ธศาสตร์ ก ารพั ฒ นาการ
ท่องเทีย่ วจังหวัดนครราชสีมาโดยก�ำหนด
เป้าประสงค์ของจังหวัดคือ เพื่อเสริม
สร้ า งศั ก ยภาพของการพั ฒ นาจั ง หวั ด
สู่การเป็นศูนย์กลางการท่องเที่ยวของ
ภาคตะวั น ออกเฉี ย งเหนื อ ซึ่ ง จั ง หวั ด
นครราชสี ม าได้ ก� ำ หนดกลยุ ท ธ์ ห ลั ก
ในการพัฒนาการท่องเที่ยวคือ การส่ง
เสริมการตลาดการท่องเที่ยว โดยเฉพาะ
ในการท่องเที่ยวเชิงเกษตรด้วยการส่ง
เสริมให้มีนักข่าวบริษัทน�ำเที่ยวหรือผู้ที่
มี ชื่ อ เสี ย งน� ำ ไปขยายผลต่ อ เพื่ อ เป็ น
การส่งเสริมการท่องเที่ยว (Fam Trip)
การจัดการท่องเที่ยวเชิงเกษตรอย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ณ สวนผัก
หวานป่า อ�ำเภอโชคชัย จังหวัดนครราชสีมา
สุวิมล ตั้งประเสริฐ
ดังนั้นการพัฒนาการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ให้ ส อดคล้ อ งกั บ วิ ถี ชี วิ ต ของชาวบ้ า น
ในพื้นที่ รวมทั้งเชื่อมโยงยุทธศาสตร์
การพั ฒ นาจั ง หวั ด นครราชสี ม า และ
ยุทธศาสตร์ของประเทศ ตามแนวทาง
ของหลัก “ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง”
จึงเป็นสิ่งจ�ำเป็นที่ท�ำให้การท่องเที่ยวใน
จังหวัดนครราชสีมายั่งยืนต่อไป
หลักการและแนวคิด
เศรษฐกิ จ พอเพี ย งเป็ น ปรั ช ญา
ทีช่ แี้ นวทางในการด�ำรงอยูแ่ ละการปฏิบตั ิ
ของประชาชนทุ ก ระดั บ ตั้ ง แต่ ร ะดั บ
ครอบครัว ระดับชุมชน จนถึงระดับรัฐ
ทั้งในการพัฒนาและบริหารประเทศ ให้
ด�ำเนินไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการ
พัฒนาเศรษฐกิจเพื่อให้ก้าวทันต่อโลก
ยุคโลกาภิวัตน์ ความพอเพียง หมายถึง
ความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึง
609
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
ความจ�ำเป็นที่จะต้องมีระบบภูมิคุ้มกัน
ใ น ตั ว ที่ ดี พ อ ส ม ค ว ร ต ่ อ ก า ร มี ผ ล
กระทบใด ๆ อันเกิดจากการเปลีย่ นแปลง
ภายนอกและภายใน ทั้งนี้จะต้องอาศัย
ความรอบรู้ ความรอบคอบ และความ
ระมัดระวังอย่างยิง่ ในการน�ำวิชาการต่าง ๆ
มาใช้ในการวางแผนและการด�ำเนินการ
ทุ ก ขั้ น ตอน และในขณะเดี ย วกั น ต้ อ ง
เสริมสร้างพื้นฐานจิตใจของคนในชาติ
โดยเฉพาะเจ้าหน้าทีข่ องภาครัฐ นักทฤษฎี
และนักธุรกิจในทุกระดับให้มคี วามส�ำนึก
ในคุณธรรม ความซื่อสัตย์ และการให้
มี ค วามรอบรู ้ ที่ เ หมาะสม ด�ำ เนิ น ชี วิ ต
ด้วยความอดทน ความเพียร มีสติปัญญา
และความรอบคอบเพื่อให้สมดุล และ
พร้ อ มต่ อ การรองรั บ การเปลี่ ย นแปลง
อย่างรวดเร็วและกว้างขวาง ทั้งด้านวัตถุ
สังคม สิง่ แวดล้อม และวัฒนธรรมจากโลก
ภายนอกได้อย่างดี (สุนยั เศรษฐ์บญ ุ สร้าง.
๒๕๔๙ : ๑๐-๑๑)
การพั ฒ นาตามหลั ก เศรษฐกิ จ
พอเพียงคือ การพัฒนาทีต่ งั้ อยูบ่ นพืน้ ฐาน
ของทางสายกลาง และความไม่ประมาท
โดยค� ำ นึ ง ถึ ง ความพอประมาณ ความ
มีเหตุผล การสร้างภูมิคุ้มกันที่ดีในตัว
ตลอดจนใช้ความรู้ ความรอบคอบ และ
คุ ณ ธรรม ประกอบการวางแผน การ
ตัดสินใจและการกระท� ำ (ส� ำนั ก คณะ
กรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคม
แห่งชาติ. ๒๕๔๙ : ๑๑) ซึ่งได้น�ำมา
ประยุกต์ใช้กับการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ให้เจริญเติบโตอย่างยั่งยืนภายใต้หลัก
ปรั ช ญาเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง แสดงได้
ดังภาพประกอบ ๑
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

กลยุทธ์การพัฒนา
การท่องเทีย่ วเชิงเกษตร
ระบบฐานข้อมูล ๔ ด้าน คือ การสร้าง ตัวชีว้ ดั ความส�ำเร็จ การจัดการ
การท่องเที่ยว ๑. การพัฒนาบุคลากร เครือข่าย และความล้มเหลว แหล่ ง ท่ อ งเที่ ย ว
เชิงเกษตร ๒. การเงิน การท่องเที่ยว ของการท่องเที่ยว เชิงเกษตร
๓. การผลิต เชิงเกษตร เชิงเกษตร อย่างยั่งยืน
๔. การตลาด

หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง

ทางสายกลาง

พอประมาณ

มีเหตุผล มีภูมิคุ้มกัน

เงื่อนไขความรู้ เงื่อนไขคุณธรรม
รอบรู้ รอบคอบ ระมัดระวัง ซื่อสัตย์ สุจริต ขยัน อดทน แบ่งปัน

น�ำสู่

ชีวิต เศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม

สมดุล/มั่นคง/ยั่งยืน

ภาพประกอบ ๑ การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรอย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง

การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
610

จากภาพประกอบ ๑ การจัดการ
แหล่ ง ท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรอย่ า งยั่ ง ยื น
ภายใต้ ห ลั ก ปรั ช ญาเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง
อธิ บ ายได้ ว ่ า การใช้ ก ระบวนการแบบ
มี ส ่ ว นร่ ว มเพื่ อ แสวงหาแนวทางและ
กระบวนการด� ำ เนิ น งานของกลุ ่ ม ผู ้
ประกอบอาชีพการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
โดยน� ำ ระบบฐานข้ อ มู ล การท่ อ งเที่ ย ว
เชิ ง เกษตรที่ ไ ด้ รั บ ไปใช้ เ พื่ อ ก� ำ หนด
กลยุทธ์การพัฒนาการท่องเทีย่ วเชิงเกษตร
จ�ำนวน ๔ ด้านคือ ๑. การพัฒนาบุคลากร
๒. การเงิน ๓. การผลิต ๔. การตลาด
ในแต่ละพื้นที่และการสร้างเครือข่ายการ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตร สุดท้ายคือการจัด
ท�ำตัวชี้วัดความส�ำเร็จและความล้มเหลว
การจัดการท่องเที่ยวเชิงเกษตรอย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ณ สวนเกษตรผสมผสาน อ�ำเภอขามสะแกแสง จังหวัด
นครราชสีมา
สุวิมล ตั้งประเสริฐ
ของการท่องเที่ยวเชิงเกษตรตามแนวทาง
ของหลั ก ปรั ช ญาเศรษฐกิ จ พอเพี ย งมี
รายละเอียดดังนี้
ส่วนที่ ๑ หลักปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียง ส�ำนักงานคณะกรรมการพิเศษ
เพื่อประสานงานโครงการเนื่องมาจาก
พระราชด�ำริ (๒๕๕๐ : ๓) ได้อธิบายถึง
การน�ำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงไป
ใช้ในการบริหารกิจการ ไว้ว่า
๑. ความประมาณ คือการด�ำเนิน
ธุรกิจโดยยึดหลักความพอดี พอประมาณ
ไม่ ม ากเกิ น ไป และพอเพี ย ง ไม่ น ้ อ ย
เกินไป ไม่เบียดเบียนธุรกิจของตนเอง
และของผู้อื่น โดยมีการกระจายความ
พอดีเป็น ๕ ข้อได้แก่ ด้านจิตใจ สังคม
611
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
เศรษฐกิ จ ทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละ
สิ่งแวดล้อม และเทคโนโลยี ให้ความ
ส� ำ คั ญ กั บ การมี ผ ลก� ำ ไรในระดั บ ที่
เหมาะสมและน�ำผลก�ำไรที่เกิดขึ้นไปใช้
ในการพัฒนาด้านอื่น ๆ การเจริญเติบโต
ขององค์กรเติบโตอย่างเป็นขั้นเป็นตอน
โตขึ้นอยู่กับความสามารถภายในองค์กร
มี ก ารพิ จ ารณาถึ ง ผลกระทบที่ เ กิ ด ขึ้ น
ในกระบวนการผลิตที่ไม่ก่อให้เกิดการ
เบียดเบียนทัง้ ต่อผูม้ สี ว่ นได้ เสียในกิจการ
และผู ้ มี ส ่ ว นได้ ส ่ ว นเสี ย นอกกิ จ การ
ส่วนต่าง ๆ รวมทั้งเรื่องการให้บริการ มี
การวางแผนการบริหารจัดการทรัพยากร
มนุษย์ที่เหมาะสม มีการบริหารจัดการ
ค่าจ้างและสวัสดิการที่เน้นความสมดุล
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
และตอบสนองผลประโยชน์ที่เป็นธรรม
แก่ ผู ้ ถื อ หุ ้ น และพนั ก งานทุ ก คนใช้
ทรัพยากรทีม่ อี ยูใ่ นพืน้ ทีใ่ ห้เกิดประโยชน์
สูงสุด ทัง้ ในด้านการผลิตหรือการบริโภค
หรือการใช้ประโยชน์อื่น ๆ
๒. ความมีเหตุผล คือการด�ำเนิน
ธุรกิจด้วยสติปัญญา ใช้ความคิดอย่าง
รอบคอบด้ ว ยข้ อ มู ล และเหตุ ผ ลที่
เหมาะสม ระมัดระวัง ตระหนักต่อการ
ไม่สามารถควบคุมปัจจัยภายนอกได้มาก
นักและไม่สามารถมีปัจจัยภายในได้มาก
หรื อ เท่ า ที่ ต ้ อ งการให้ ค วามสนใจหรื อ
ใส่ใจกับผู้ส่วนได้ส่วนเสียทุกคน เช่น
พนักงาน คู่ค้า ลูกค้า และประชากรใน
อนาคต เห็นคุณค่าหรือความส�ำคัญของ
พนั ก งานในองค์ ก ร มี ค วามรอบคอบ
ในการตัดสินใจโดยค�ำนึงถึงผลกระทบ
ที่อาจจะเกิดขึ้นอย่างมีเหตุผล สามารถ
บริหารจัดการความสัมพันธ์ของมิติการ
ท�ำงานด้านต่าง ๆ เพื่อน�ำไปสู่การเจริญ
เติบโตทีม่ นั่ คง (Growth) ของกิจการผลิต
สินค้าและบริการที่มีคุณภาพ สามารถ
ใช้ เ ทคโนโลยี ที่ เ หมาะสมในการสนั บ
สนุนการท�ำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ
บริหารจัดการใช้ประโยชน์จากพลังงาน
ต่าง ๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพสูงสุดมี
การวางแผนการลงทุน
๓. การมี ภู มิ คุ ้ ม กั น คื อ ความ
สามารถหลีกเลีย่ งความเสีย่ งโดยไม่สร้าง
เหตุให้เกิดความเสี่ยง ในการบริหารและ
ด�ำเนินธุรกิจ สามารถบรรเทาปัญหาหรือ
ผลร้ า ยที่ อ าจเกิ ด แก่ ธุ ร กิ จ โดยสามารถ
เตรียมพร้อมต่อโอกาสและความเสี่ยง
ต่าง ๆ สามารถปรับตัวอยู่รอดได้เมื่อ
มี ผ ลภั ย เกิ ด ต่ อ ธุ ร กิ จ แม้พยายามหลีก
เลี่ยงหรือป้องกันบรรเทาไว้แล้วก็ตาม มี
การจัดท�ำแผนและแนวทางในการพัฒนา
พนักงานและครอบครัว โดยมีจุดมุ่งเน้น
ในด้ า นการสร้ า งสุ ข ภาวะที่ ดี ค วาม
ปลอดภัยในการด�ำรงชีวิตและการสร้าง
รายได้เพิ่มขึ้นแก่พนักงานและครอบครัว
มี ก ารจั ด ท� ำ โครงสร้ า งด้ า นสั ง คมและ
สิ่ ง แวดล้ อ มที่ ชั ด เจนและต่ อ เนื่ อ งและ
มี ค วามรั บ ผิ ด ชอบต่ อ สั ง คม ซึ่ ง แสดง
ให้เห็นได้อย่างชัดเจน มีการวิเคราะห์
ประสบการณ์ทางธุรกิจและสิ่งแวดล้อม
ต่อเนื่องมีการวางแผนการปรับตัวเพื่อ
รองรั บ กระแสการเปลี่ ย นแปลงโลกา-
ภิ วั ต น์ ค วามผั น ผวนทางเศรษฐกิ จ ของ
ประเทศ ส่ ง เสริ ม การมี ส ่ ว นร่ ว มของ
พนั ก งานในการด� ำ เนิ น กิ จ การต่ า ง ๆ
ทั้ ง ระดั บ ภายในและภายนอกองค์ ก ร
รวมทัง้ การให้ความร่วมมือในการท�ำงาน
เพื่ อ สั ง คมกั บ หน่ ว ยงานภาครั ฐ และ
ภาคสังคมอื่น ๆ
๔. มี ค วามรู ้ คื อ ความสามารถ
คาดการณ์ สามารถตรวจสอบและ
ประเมิ น สถานการณ์ เพื่ อ เตรี ย มรั บ
ประโยชน์จากโอกาส และโทษจากความ
เสี่ยงต่าง ๆ ในการด�ำเนินธุรกิจ เน้นการ
พัฒนาศักยภาพภายในองค์กรโดยเฉพาะ
อย่างยิ่งการส่งเสริมความรู้และทักษะ
ของพนักงานน�ำความรู้และวิชาการ ที่
เป็นประโยชน์มาใช้ในการวางแผนและ
บริหารจัดการองค์กร ทั้งนี้เพื่อให้เกิด
ความสมดุล ความยั่งยืน และการพร้อม
รั บ ต่ อ การเปลี่ ย นแปลงขององค์ ก รมี
การทบทวนความรู้และถ่ายทอดความรู้
ทั้งในระดับหน่วยงานและภายนอกอย่าง
ต่อเนื่อง เพื่อให้เกิดระบบการกระจาย
การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
612
และไหลเวียนของความรู้ในองค์กรส่ง
เสริมสังคมแห่งการเรียนรู้ในหน่วยงาน
จัดระบบการเรียนรู้ที่เหมาะสมกับการ
พัฒนาพนักงานในแต่ละระดับ ส่งเสริม
กระบวนการเผยแพร่ปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียงมาประยุกต์ใช้กบั พนักงานชุมชน
องค์ ก รธุ ร กิ จ และสั ง คมเปิ ด โอกาสให้
หน่วยงานภายนอกได้เข้ามาศึกษาและ
แลกเปลี่ยนประสบการณ์การด�ำเนินงาน
มีโครงการส่งเสริมความรู้แก่พนักงาน
ในหน่วยงาน
๕. มี คุ ณ ธรรม คื อ การด� ำ เนิ น
ธุรกิจด้วยคุณธรรมจริยธรรมไม่เบียดเบียน
ผู้เกี่ยวข้องกับธุรกิจของตนเอง และไม่
เบียดเบียนธุรกิจของผู้อื่น มีการปฏิบัติ
ต่อผู้เกี่ยวข้อง ซื่อสัตย์และรับผิดชอบ
ต่อสังคมส่วนรวม ส่งเสริมกระบวนการ
พั ฒ นาบุ ค ลากรทั้ ง ด้ า นคุ ณ ภาพและ
คุณธรรม มีสัมมาอาชีวะ มีความซื่อสัตย์
และมีความขยันหมั่นเพียรในการท�ำงาน
มี ห ลั ก การและจริ ย ธรรมที่ ดี ท างธุ ร กิ จ
ส่งเสริมคุณธรรมและศาสนาแก่พนักงาน
มีวิสัยทัศน์ในการมองมนุษย์ในฐานะที่
เป็นมนุษย์มใิ ช่เครือ่ งจักรในระบบโรงงาน
ที่ขาด ซึ่งคุณภาพชีวิต (อภิชัย พันธเสน,
สรวิชญ์ เปรมชื่น, และพิเชษฐ์ เกียรติ
ปัญญา. ๒๕๔๖ : ๒๕๙) ได้อธิบายว่า
การประยุ ก ต์ เ ศรษฐกิ จ พอเพี ย งเข้ า กั บ
ธุรกิจหรืออุตสาหกรรมต้องประกอบด้วย
หลัก ๙ ประการต่อไปนี้
๑. ใช้เทคโนโลยีตามหลักวิชาการ
แต่มีราคาถูก
๒. ใช้ ท รั พ ยากรทุ ก ชนิ ด อย่ า ง
ประหยัด และมีประสิทธิภาพสูงสุด
๓. เน้นการจ้างงานเป็นหลัก โดย

ไม่ น� ำ เทคโนโลยี ม าทดแทนแรงงาน
ยกเว้นในกรณีที่ก่อให้เกิดความเสียหาย
ต่อผลิตภัณฑ์
๔. มีขนาดการผลิตที่สอดคล้อง
กับความสามารถในการบริหารจัดการ
๕. ไม่โลภจนเกินไป และไม่เน้น
ก�ำไรระยะสั้นเป็นหลัก
๖. ซื่อสัตย์สุจริตในการประกอบ
การไม่ เ อารั ด เอาเปรี ย บผู ้ บ ริ โ ภคและ
ไม่เอารัดเอาเปรียบแรงงาน หรือลูกค้า
ตลอดจนไม่เอารัดเอาเปรียบผู้จ�ำหน่าย
วัตถุดิบ
๗. เน้นการกระจายความเสีย่ งจาก
การมีผลิตภัณฑ์หลากหลายและ/หรือมี
ความสามารถในการปรับเปลี่ยนผลผลิต
ได้ง่าย
๘. เน้นการบริหารความเสี่ยงต�่ำ
โดยเฉพาะอย่างยิ่งไม่ก่อหนี้จนเกินขีด
ความสามารถในการบริหารจัดการ
๙. เน้ น การตอบสนองตลาด
ภายในท้ อ งถิ่ น ภู มิ ภาค ตลาดภายใน
ประเทศและตลาดต่างประเทศ ตามล�ำดับ
เป็นหลัก
สุขสรรค์ กันทะบุตร (๒๕๕๓ : ๓)
ได้ ก� ำ หนดแนวทางในการปฏิ บั ติ ข อง
องค์กรธุรกิจตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียงได้ ๑๐ แนวทาง อันเป็นแนวทาง
ในการปฏิบัติต่อธุรกิจใดที่ต้องการสร้าง
ความส�ำเร็จอย่างยั่งยืนดังต่อไปนี้
๑. มองการณ์ไกลในการบริหาร
จัดการและตัดสินใจในเชิงนโยบาย ไม่
มุ่งหวังก�ำไรเพียงในระยะสั้น แต่คิดถึง
ผลกระทบในระยะยาว
๒. ให้ คุ ณ ค่ า แก่ พ นั ก งานอย่ า ง
จริงใจและพัฒนาพนักงานอย่างต่อเนื่อง
สุวิมล ตั้งประเสริฐ
หลีกเลี่ยงการให้พนักงานออกแม้ในยาม
ทุกข์ยากทางเศรษฐกิจ เพราะพนักงาน
คือสินทรัพย์ที่พัฒนาได้ขององค์กร
๓. จริงใจและหวังดีต่อผู้มีส่วน
ได้ส่วนเสียของธุรกิจทั้งหมด รวมถึง
ประชากรและสังคมในอนาคต
๔. ให้ความส�ำคัญต่อการพัฒนา
นวัตกรรมทั่วทั้งองค์กร ไม่ใช่เฉพาะใน
ผลิตภัณฑ์หรือการให้บริการอย่างเดียว
๕. ใช้ทรัพยากรอย่างมีประสิทธิ
ภาพและประสิทธิผล
๖. ใช้และพัฒนาเทคโนโลยีที่มี
ประสิทธิภาพแต่ราคาไม่สูง โดยเฉพาะ
เทคโนโลยีแบบไทย ๆ หรือพื้นบ้าน
๗. ขยายธุ ร กิ จ แบบค่ อ ยเป็ น
ค่อยไปเมื่อพร้อมทุกด้านเท่านั้น
๘. ล ด ค ว า ม เ สี่ ย ง โ ด ย ก า ร มี
ผลิตภัณฑ์ที่หลากหลาย ตลาดที่หลาก
หลาย และการลงทุนที่หลากหลาย
๙. แบ่งปัน รวมถึงการแบ่งปัน
องค์ความรูท้ มี่ เี พือ่ พัฒนาตลาดอันจะเป็น
ผลประโยชน์ที่ดีแก่ผู้บริโภคและสังคม
๑๐. ยึดถือจริยธรรม มีความอดทน
และขยันหมั่นเพียร
จากที่ ก ล่ า วในข้ า งต้ น มี อ งค์ ก ร
ธุรกิจทีป่ ระสบความส�ำเร็จในการน�ำหลัก
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกต์ใช้
ในการด�ำเนินธุรกิจคือ บริษทั ปูนซีเมนต์
ไทย จ�ำกัด (มหาชน) ทางบริษทั ได้เรียนรู้
ว่าขนาดของธุรกิจ ไม่ว่าจะใหญ่หรือเล็ก
ไม่ใช่หัวใจส�ำคัญของการด�ำเนินธุรกิจ
ประเด็นอยู่ที่การด�ำเนินการที่สอดคล้อง
กั บ ศั ก ยภาพขององค์ ก ร ดั ง นั้ น การ
ประเมิ น เพื่ อ หาความพอประมาณของ
ตนเองจึงเป็นเรื่องส�ำคัญอย่างยิ่ง ต้อง
613
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
ตรวจสอบทุนทรัพย์ ทุนวัตถุดิบ และทุน
บุคลากร พร้อมด�ำเนินการในขอบเขตที่
สามารถควบคุมได้อย่างมีประสิทธิภาพ
เท่ า นั้ น ผลที่ ไ ด้ คื อ หลั ง จากบริ ษั ท ปรั บ
องค์กรให้มีขนาดเหมาะสม พอประมาณ
ตามปรั ช ญาเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง กลั บ
สามารถท�ำก�ำไรได้สูงสุดกว่าในขณะที่
มีองค์กรขนาดใหญ่แต่ควบคุมได้ไม่เต็ม
ศักยภาพ จะเห็นว่าองค์กรธุรกิจจ�ำเป็น
ต้ อ งเติ บ โตและท� ำ ก� ำ ไร แต่ ค วรต้ อ ง
ด�ำเนินการบนพื้นฐานของเหตุผล มีการ
วิเคราะห์สภาพแวดล้อมอย่า งละเอี ย ด
ถี่ถ้วนก่อน โดยไม่มุ่งหวังแต่ก�ำไรสูงสุด
หรือฉกฉวยโอกาสอย่างไม่ระมัดระวัง
ขาดความรอบคอบ และไม่ใช่หลักเหตุผล
เพราะอาจเสี่ ย งต่ อ ความล้ ม เหลวใน
อนาคต อีกทั้งผลก�ำไรขององค์กรไม่ใช่
จุดมุ่งหมายปลายทางสูงสุด แต่เป็นทาง
ผ่านไปสู่ความสุขที่มีร่วมกันของทุกฝ่าย
ในสังคม (เครือซีเมนต์ไทย. ๒๕๕๒ :
๙๔)
องค์ ก รธุ ร กิ จ ถื อ ได้ ว ่ า เป็ น ส่ ว น
ส� ำ คั ญ ในการก่ อ ให้ เ กิ ด ความยั่ ง ยื น
ทางเศรษฐกิจ ถ้าธุรกิจของไทย ไม่ว่า
ขนาดใด ได้ มี ก ารน� ำ หลั ก ปรั ช ญา
เศรษฐกิจพอเพียงไปใช้ในการวางแผน
กลยุทธ์และก�ำหนดนโยบาย ก็จะส่งผล
ให้ธุรกิจต่าง ๆ เหล่านั้นสามารถที่จะ
ยั่งยืนอยู่ได้ท่ามกลางการเปลี่ยนแปลง
ของสิ่ ง แวดล้ อ ม ทางธุ ร กิ จ ที่ นั บ วั น มี
แต่จะเพิ่มขึ้น ซึ่งผลลัพธ์ของการด�ำเนิน
งานตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
ดังกล่าวนั้น จะส่งผลให้ระบบเศรษฐกิจ
และสั ง คมที่ เ ราอาศั ย อยู ่ มี ก ารพั ฒ นา
อย่างมั่นคงต่อไปในอนาคต
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
ส่วนที่ ๒ แนวคิดเกี่ยวกับการ
จัดการ
การสร้างฐานรากที่แข็งแรงให้แก่
ชุมชนในการด�ำเนินธุรกิจจ�ำเป็นอย่างยิ่ง
ที่ธุรกิจชุมชนจะต้องมีการบริหารจัดการ
ที่ เ ข้ ม แข็ ง ตั้ ง แต่ ก ระบวนการคิ ด การ
จั ด การผลผลิ ต และการใช้ ท รั พ ยากร
ทุกขั้นตอนโดยใช้ภูมิปัญญาของชุมชน
เอง จะเห็นว่า การสร้างความเข้มแข็งของ
ธุรกิจชุมชนมีความส�ำคัญต่อความอยูร่ อด
และการเจริญเติบโตของชุมชน ดังนั้น
จึงต้องใช้กลยุทธ์การพัฒนาที่จะน�ำไปสู่
ความส�ำเร็จได้ ซึ่งกลยุทธ์การพัฒนาใน
ที่นี้จะหมายถึงวิธีการที่ผู้น�ำและสมาชิก
กลุ ่ ม ร่ ว มกั น ในการด� ำ เนิ น งานพั ฒ นา
ธุรกิจชุมชนให้เกิดความเข้มแข็งเพื่อให้
สภาพทางเศรษฐกิจและสังคมของชุมชน
ดีขึ้น โดยมีการด�ำเนินงานพัฒนา ๔ ด้าน
๑) กลยุ ท ธ์ ก ารพั ฒ นาด้ า นการพั ฒ นา
บุ ค ลากร ๒) กลยุ ท ธ์ ก ารพั ฒ นาด้ า น
การเงิน ๓) กลยุทธ์การพัฒนาด้านการ
ผลิต ๔) กลยุทธ์การพัฒนาด้านการตลาด
ดังมีรายละเอียดดังนี้ (นันทิยา หุตานุวตั ร
และณรงค์ หุตาวัตร. ๒๕๔๙ : ๑๐๖-๑๑๗)
ประกอบด้วย กลยุทธ์ ๔ ด้าน คือ
๑. กลยุ ท ธ์ ก ารพั ฒ นาด้ า นการ
พัฒนาบุคลากร หมายถึง วิธีการในการ
ด� ำ เนิ น งานของผู ้ น� ำ และสมาชิ ก กลุ ่ ม
ร่วมกัน โดยส่งเสริมบุคลากรทีป่ ฏิบตั งิ าน
อยู่แล้ว ให้มีความรู้ ความช�ำนาญ ความ
สามารถประสบการณ์ และมี ทั ศ นคติ
ในทางที่ดี เพื่อให้การปฏิบัติงานเป็นไป
อย่างมีประสิทธิภาพจนก่อให้เกิดความ
ส�ำเร็จแก่องค์กร
๒. กลยุทธ์การพัฒนาด้านการเงิน
หมายถึง วิธีการในการด�ำเนินงานของ
ผู้น�ำและสมาชิกกลุ่มร่วมกันควบคุมการ
เงินด้วยความโปร่งใส รวมทั้งการระดม
ทุนจากภายนอกและภายในชุมชน เพื่อ
ให้ธรุ กิจชุมชนมีความเข้มแข็ง และบรรลุ
ความส�ำเร็จตามเป้าหมายที่ตั้งไว้
๓. กลยุ ท ธ์ ก ารพั ฒ นาด้ า นการ
ผลิต หมายถึง วิธีการในการด�ำเนินงาน
ของผู้น�ำและสมาชิกกลุ่มร่วมกันในการ
พั ฒ นาคุ ณ ภาพของผลผลิ ต ให้ มี ค วาม
แตกต่างของสินค้า การผลิตโดยใช้วตั ถุดบิ
ท้องถิ่น และการลดต้นทุนวัตถุดิบใน
ราคาที่เป็นธรรมแก่สมาชิก เพื่อให้การ
พัฒนาธุรกิจชุมชนมีความเข้มแข็ง และ
บรรลุความส�ำเร็จตามเป้าหมายที่ตั้งไว้
๔. กลยุ ท ธ์ ก ารพั ฒ นาด้ า นการ
ตลาด หมายถึง วิธีการในการด�ำเนินงาน
ของผู้น�ำและสมาชิกกลุ่มร่วมกันในการ
สร้างจุดขายจากความแตกต่างของสินค้า
การสร้างช่องทางการตลาด โดยอาศัย
เครื อ ข่ า ยของกลุ ่ ม และการใช้ ข ้ อ มู ล
ทางการตลาดที่เป็นปัจจัยในการเจรจา
ต่อรองทางธุรกิจให้เป็นตลาดทีม่ คี ณ ุ ภาพ
เพื่อให้ธุรกิจชุมชนมีความเข้มแข็งและ
บรรลุความส�ำเร็จตามเป้าหมายที่ตั้งไว้
ส่วนที่ ๓ แนวคิดเกี่ยวกับการ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตร
สถาบั น วิ จั ย วิ ท ยาศาสตร์ แ ละ
เทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (๒๕๔๓ :
๕-๖) ได้ ใ ห้ นิ ย ามโดยใช้ ห ลั ก องค์
ประกอบของการท่องเที่ยวไว้ว่า การ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรคือการท่องเที่ยวที่มี
กิจกรรมหลักด้านการเกษตรที่สามารถ
ดึงดูดและเป็นที่สนใจของนักท่องเที่ยว
การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
614
โดยมีการบริการจัดไว้ให้รองรับ เพือ่ ตอบ
สนองตามมาตรฐานความต้องการของ
นักท่องเที่ยวให้ได้รับความรู้และความ
เพลิดเพลิน
โฮลินฮอยซ์ (Holinhoij. 1996 :
42-43) ให้ความเห็นว่า การท่องเที่ยว
เชิงเกษตรเป็นการท่องเที่ยวในรูปแบบ
ใหม่ที่น่าสนใจ ซึ่งเกี่ยวข้องกับสภาพ
แวดล้อมทางสังคม วัฒนธรรม วิถีชีวิต
ของประชาชนในชนบท เป็นจุดดึงดูด
ให้นักท่องเที่ยวมีโอกาสสัมผัส และมี
ประสบการณ์ในการใช้ชีวิต กับผู้คนใน
ชนบทในฐานะแขกหรือผูม้ าเยือนในช่วง
นัน้ ๆ และการท่องเทีย่ วเชิงเกษตร ไม่ใช่
การท่องเทีย่ วทีเ่ กีย่ วข้องกับการท่องเทีย่ ว
ทางทะเล แหล่งประวัติศาสตร์ ศาสนา
การประกอบธุรกิจ และการเยี่ยมญาติ
จากแนวคิดดังกล่าว สรุปได้ว่า
การท่องเที่ยวเชิงเกษตรหมายถึงการเดิน
ทางท่ อ งเที่ ย วไปยั ง พื้ น ที่ เ กษตรกรรม
สวนเกษตร สวนสมุนไพร ฟาร์มปศุสตั ว์
และเลี้ยงสัตว์ โดยมีการด�ำเนินกิจการ
ให้บริการด้านความรู้ ประสบการณ์ใน
การร่วมกิจกรรมการเกษตร ประเพณี
วัฒนธรรม วิถีชีวิต และการให้บริการ
สถานที่พักแก่นักท่องเที่ยว บนพื้นฐาน
ความรับผิดชอบ มีจิตส�ำนึกต่อการรักษา
สภาพแวดล้อมของสถานที่ท่องเที่ยว
สถาบั น วิ จั ย วิ ท ยาศาสตร์ แ ละ
เทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (๒๕๔๒ :
๓-๑๓) ได้แบ่งองค์ประกอบของการท่อง
เที่ยวเชิงเกษตรที่ส�ำคัญไว้ ๓ ส่วน คือ
๑. ทรั พ ยากรการท่ อ งเที่ ย วเชิ ง
เกษตรคื อ ทรั พ ยากรที่ ใ ช้ ผ ลิ ต ผลิ ต ผล
ทางการเกษตรไม่ว่าจะเป็นสิ่งที่เกิดขึ้น

เองตามธรรมชาติ เช่น แสงแดด ดิน น�้ำ
พันธุ์พืช พันธุ์สัตว์ หรือการจัดการโดย
มนุ ษ ย์ เช่ น เครื่ อ งมื อ ทางการเกษตร
ต่าง ๆ เทคโนโลยีการเกษตร ก่อให้เกิด
ผลผลิตทางการเกษตรเพือ่ อุปโภคบริโภค
ซึ่ ง ในที่ นี้ อ าจเรี ย กทรั พ ยากรการท่ อ ง
เทีย่ วเกษตรนีโ้ ดยให้ความหมายคือแหล่ง
เกษตรกรรม และปัจจัยที่เกี่ยวข้องต่อ
แหล่งท่องเที่ยว โดยครอบคลุมบทบาท
ของพื้นที่ กระบวนการ และกิจกรรม
การเกษตร ซึ่งสามารถคัดเลือกน�ำมาใช้
เป็นทรัพยากรการท่องเที่ยวได้
๒. ตลาดการท่องเที่ยว เนื่องจาก
ตลาดการท่องเที่ยวเชิงเกษตรเป็นตลาด
การท่องเที่ยวเฉพาะ (Niche market) จึง
ท�ำให้การจัดการด้านการตลาดมีลักษณะ
ที่เจาะจงเฉพาะกลุ่ม โดยต้องเป็นกลุ่ม
นักท่องเที่ยวที่มีความสนใจกิจกรรมทาง
การเกษตร ต้องการที่จะเรียนรู้ประเพณี
และวัฒนธรรมท้องถิ่น นักการตลาดจึง
จัดกิจกรรมต่าง ๆ ทีต่ รงกับความต้องการ
ของนักท่องเที่ยวกลุ่มนี้และท�ำการตลาด
เจาะจงเฉพาะนักท่องเทีย่ วทีม่ คี วามสนใจ
ด้านนี้
๓. บริการการท่องเทีย่ ว ในด้านนี้
เกี่ ย วข้ อ งกั บ การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตร
เช่น ที่พัก (ซึ่งอาจเป็นที่พักค้างคืนกับ
ชาวบ้าน หรือที่พักตามเรือกสวนนาไร่)
ร้านอาหาร การบริการน�ำเที่ยวให้ความรู้
ต่าง ๆ
ส� ำ หรั บ รู ป แบบของกิ จ กรรม
การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตร ร� ำ ไพพรรณ
แก้วสุรยิ ะ (๒๕๔๗ : ๑-๒) กล่าวถึงรูปแบบ
ของการท่องเที่ยวเชิงเกษตรว่ากิจกรรม
หนึ่งในเก้าของอะเมซิ่งไทยแลนด์ ก็คือ
สุวิมล ตั้งประเสริฐ
การท่ อ งเที่ ย วเพื่ อ ไปเยี่ ย มชมกิ จ กรรม
การเกษตรกรรมไทย ซึ่งได้แบ่งรูปแบบ
การท่องเทีย่ วตามความสนใจของนักท่อง
เที่ยวได้ ๗ กิจกรรม คือ
๑. การท�ำนา (Rice Cultivation)
การท�ำนา การท�ำนาปรัง การท�ำนาหว่าน
นาตม การท�ำนาขัน้ บันได พิพธิ ภัณฑ์ขา้ ว
ความรู้เรื่องข้าวสายพันธุ์ต่าง ๆ ประเพณี
พิธีกรรมเกี่ยวกับข้าวและวัฒนธรรมการ
กินข้าวไทย เป็นต้น
๒. การท�ำสวนไม้ตดั ดอก (Cutting
Flowers) การท�ำสวนไม้ดอกนานาชนิด
เพื่ อ ตั ด ดอกขาย เช่ น สวนกุ ห ลาบ
ฟาร์มกล้วยไม้ สวนเบญจมาศ สวนไม้
ดอกไม้ประดับนานาชาติ ไม้กระถาง
ทุกประเภท รวมถึงไร่ทานตะวัน ซึ่งเป็น
พืชเศรษฐกิจด้วย
๓. การท�ำสวนผลไม้ (Horticul-
ture) การท�ำสวนผลไม้ทกุ ประเภท รวมถึง
การท�ำสวนเกษตร การท�ำเกษตรแผนใหม่
การท�ำสวนผสม รวมถึงการท�ำสวนยาง
พารา สวนไผ่ สวนปาล์มน�้ำมันเป็นต้น
๔. การท� ำ สวนครั ว สวนผั ก
ไร่ถั่ว ไร่ข้าวโพดข้าวฟ่าง ไร่พริกไทย
ไร่สับปะรด บางครั้งรวมถึงพืชไร่ เช่น
อ้อย มันส�ำปะหลัง
๕. การท�ำสวนสมุนไพร (Herbs)
การปลูกพืชสมุนไพรนานาชนิดเพื่อใช้
เป็นอาหารเสริม พืชผักสวนครัวข้างบ้าน
เพื่อใช้เป็นเครื่องมือ เป็นอาหารเสริม
เป็นเครือ่ งส�ำอาง และเพือ่ ใช้ในการแพทย์
แผนไทย
๖. การท�ำฟาร์มปศุสัตว์ (Animal
Farming) การเลี้ยงสัตว์และการขยาย
พันธุ์สัตว์เศรษฐกิจนานาชนิด เช่น การ
615
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
เลี้ยงไหม การท�ำฟาร์มผึ้ง การท�ำฟาร์ม
วัว การท�ำฟาร์มปลา ทัง้ ปลาสวยงาม ปลา
น�้ำจืด ปลาน�้ำกร่อย การท�ำฟาร์มมุก การ
เลี้ยงหอยแมลงภู่ หอยแครง หอยนางรม
หอยตะโกรม ฟาร์มจระเข้ ฟาร์มจิ้งหรีด
บางแห่งเพาะขายพันธุ์สัตว์ป่าที่หายาก
เช่น ฟาร์มกวาง ฟาร์มไก่ฟ้า ฟาร์มนกยูง
ฟาร์มนกกระจอกเทศ
๗. งานเทศกาลผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ
(Agro-Festival) การจัดงานเพื่อส่งเสริม
การขายผลผลิตทางการเกษตร เมื่อถึงฤดู
ที่พืชผลเหล่านั้นออกชุก เช่น มหกรรม
ไม้ดอกไม้ประดับ งานเทศกาลลิ้นจี่ งาน
เทศกาลล�ำไย งานเทศกาลกินปลา
กรณี ศึ ก ษาการจั ด แหล่ ง ท่ อ งเที่ ย วเชิ ง
เกษตรในจังหวัดนครราชสีมาอย่างยัง่ ยืน
ภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
การศึ ก ษาครั้ ง นี้ มี วั ต ถุ ป ระสงค์
๑) เพื่อจัดท�ำระบบฐานข้อมูลการท่อง
เที่ยวเชิงเกษตรเพื่อการพัฒนาในพื้นที่
จังหวัดนครราชสีมา โดยบูรณาการกับ
กลไกการเรียนการสอนในมหาวิทยาลัย
ราชภั ฏ นครราชสี ม า ๒) เพื่ อ จั ด ท� ำ
กลยุ ท ธ์ ก ารพั ฒ นาการท่ อ งเที่ ย วเชิ ง
เกษตรในระดับอ�ำเภอตามแนวทางของ
หลั ก ปรั ช ญาเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง ด้ ว ย
กระบวนการแบบมีส่วนร่วมกับภาคีใน
พื้นที่ ๓) เพื่อสร้างเครือข่ายการท่อง
เที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
ตามแนวทางของหลักปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพี ย งอั น น� ำ ไปสู ่ ก ารจั ด การแหล่ ง
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรอย่างยั่งยืน และ ๔)
เพื่อจัดท�ำตัวชี้วัดความส�ำเร็จและความ
ล้มเหลวของการท่องเที่ยวเชิงเกษตรใน
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
จังหวัดนครราชสีมา ตามแนวทางของ
หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ในพื้นที่
แหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร จ� ำนวน ๕
อ�ำเภอ คือ ปากช่อง เมืองนครราชสีมา
วังน�้ำเขียว โชคชัย และขามสะแกแสง
ด้วยการใช้การส�ำรวจภาคสนาม สัมภาษณ์
เชิ ง ลึ ก และการจั ด เวที ป ระชุ ม เป็ น
เครื่องมือส�ำหรับการวิจัย โดยขั้นตอน
แรกเป็ น การเก็ บ รวบรวมข้ อ มู ล เพื่ อ
จัดท�ำระบบข้อมูลของแหล่งท่องเที่ยว
เชิงเกษตรในพื้นที่ ๕ อ� ำเภอดังกล่าว
จากนั้นจึงน�ำระบบข้อมูลการท่องเที่ยว
เชิ ง เกษตรที่ ไ ด้ รั บ ไปใช้ เพื่ อ ก� ำ หนด
กลยุ ท ธ์ เ พื่ อ พั ฒ นาแหล่ ง ท่ อ งเที่ ย วเชิ ง
เกษตรในลักษณะของแต่ละอ�ำเภอ และ
เครือข่าย ๕ อ�ำเภอ สุดท้ายคือการจัดท�ำ
ตั ว ชี้ วั ด ความส�ำ เร็ จ และความล้ ม เหลว
ของการท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัด
นครราชสี ม า ตามแนวทางของหลั ก
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ผู้วิจัยสามารถ
สรุปผลของการวิจัย ได้ดังนี้
ส่ ว นที่ ๑ ผลการศึ ก ษาการจั ด
ท� ำ ระบบฐานข้ อ มู ล การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง
เกษตรเพื่ อ การพั ฒ นาในพื้ น ที่ จั ง หวั ด
นครราชสีมา โดยบูรณาการกับกลไกการ
เรี ย นการสอนในมหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ
นครราชสีมา
การจั ด ท� ำ ระบบฐานข้ อ มู ล การ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตร มีจ�ำนวน ๕ แห่ง
ประกอบด้ ว ย ๑) ไร่ อ งุ ่ น ครู เ สน่ ห ์
อ� ำ เภอปากช่ อ ง จั ง หวั ด นครราชสี ม า
๒) สวนเขาดินเฉลิมพระเกียรติ อ�ำเภอ
เมืองนครราชสีมา จังหวัดนครราชสีมา
๓) บุไทรโฮมสเตย์ อ� ำเภอวังน�้ำเขียว
จังหวัดนครราชสีมา ๔) สวนผักหวานป่า
อ� ำ เภอโชคชั ย จั ง หวั ด นครราชสี ม า
และ ๕) สวนเกษตรผสมผสาน อ�ำเภอ
ขามสะแกแสง จั ง หวั ด นครราชสี ม า
โดยระบบฐานข้ อ มู ล การท่ อ งเที่ ย ว
เชิงเกษตร ประกอบด้วยฐานข้อมูลการ
ท่องเทีย่ ว จ�ำนวน ๘ ประเด็น คือ สถานทีต่ งั้
ผู้ประกอบการ กิจกรรมการท่องเที่ยว
ช่ ว งเวลาที่ เ หมาะสมในการท่ อ งเที่ ย ว
สินค้าของฝากและของที่ระลึก สถานที่
ท่องเที่ยวใกล้เคียง แผนที่การเดินทาง
และการวิเคราะห์จุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส
และอุปสรรค
ส่วนที่ ๒ ผลการศึกษาการจัด
ท�ำกลยุทธ์การพัฒนาการท่องเที่ยวเชิง
เกษตรในระดับอ�ำเภอตามแนวทางของ
หลั ก ปรั ช ญาเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง ด้ ว ย
กระบวนการแบบมีส่วนร่วมกับภาคีใน
พื้นที่
ผู ้ วิ จั ย สามารถสรุ ป กลยุ ท ธ์ ก าร
พัฒนาการท่องเที่ยวเชิงเกษตรในแต่ละ
แห่งได้ดังต่อไปนี้
๑. ไร่องุ่นครูเสน่ห์ อ�ำเภอปากช่อง
จังหวัดนครราชสีมา
ไร่องุ่นครูเสน่ห์อยู่ที่หมู่ ๗
ต�ำบลกลางดง อ�ำเภอปากช่อง จังหวัด
นครราชสี ม า โดยผู ้ ป ระกอบการชื่ อ
นายชาญ กิจเพิ่มพูน อายุ ๗o ปี และ
นางมาลัย กิจเพิ่มพูน อายุ ๖๘ ปี ซึ่งไร่
ครูเสน่หไ์ ด้มกี ารจัดท�ำกลยุทธ์การพัฒนา
ต่าง ๆ ดังนี้
๑.๑ ด้านการพัฒนาบุคลากร คือ
ควรยึ ด หลั ก ความพอประมาณในการ
พัฒนาบุคลากรด้วยการใช้แรงงานภายใน
ครอบครั ว เป็ น หลั ก การสร้ า งความมี
เหตุผลในไร่องุ่นครูเสน่ห์โดยเจ้าของไร่
การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
616
และสมาชิกภายในครอบครัวช่วยกันเรียน
รูว้ ธิ ปี ลูกองุน่ น้อยหน่า แก้วมังกร โดยใช้
ปุ๋ยอินทรีย์ไม่ใช่ปุ๋ยเคมี เวลาเกิดผลผลิต
ออกมาจะได้รับความนิยมและมีชื่อเสียง
ควรมี ภู มิ คุ ้ ม กั น ในการพั ฒ นาบุ ค ลากร
โดยให้เจ้าของไร่และสมาชิกไร่องุ่นได้
รับการฝึกอบรม ประชุม และสัมมนา
อย่ า งสม�่ำ เสมอ นอกจากนี้ ใ ห้ ส มาชิ ก
ทุกคนช่วยกันดูแล ปรับปรุงภูมิทัศน์ไร่
องุ่นให้สวยงาม สะอาดร่มรื่นอยู่เสมอ
ควรเพิ่มองค์ความรู้ให้แก่สมาชิกทุกคน
โดยให้ ห น่ ว ยงานราชการในท้ อ งถิ่ น
มาแนะน�ำให้ความรู้ทั้งภาคทฤษฎีและ
ภาคปฏิบัติแก่เจ้าของและสมาชิกไร่องุ่น
และควรรักษาคุณธรรมด้านการพัฒนา
บุคลากรไว้อย่างต่อเนื่อง โดยการสร้าง
จิตส�ำนึกทีด่ ใี นการปลูกผลไม้ ผลไม้ตอ้ ง
มีคุณภาพ ปลอดสารพิษ ราคายุติธรรม
และสมาชิ ก ทุ ก คนต้ อ งมี ค วามซื่ อ สั ต ย์
ต่อลูกค้า
๑.๒ ด้านการเงิน คือการรักษา
ความพอประมาณด้านการเงินด้วยการ
ก�ำหนดการใช้จ่ายอย่างรอบคอบ และ
ไม่ ก ่ อ หนี้ สิ น ควรมี เ หตุ ผ ลในด้ า น
การเงินด้วยการจัดท�ำระบบบัญชีอย่าง
เป็ น รู ป ธรรม ควรมี ภู มิ คุ ้ ม กั น ในด้ า น
การเงินด้วยการเดินบัญชีที่ธนาคารอย่าง
สม�่ำเสมอแทนที่จะถือเงินสดไว้ในมือ
ควรมีองค์ความรู้ด้านการเงิน โดยเฉพาะ
ด้านการน� ำเงินที่เหลืออยู่ไปใช้ในการ
ลงทุนเพื่อเพิ่มมูลค่าให้กับตนเอง และ
ควรรักษาคุณธรรมด้านการเงินไว้เหมือน
เดิม ด้วยการใช้จ่ายเงินอย่างประหยัด
และคุ้มค่า
๑.๓ ด้านการผลิต คือควรยึดหลัก

ความพอประมาณในการผลิตด้วยการ
ผลิตสินค้าหลักจ�ำนวน ๓ ชนิด คือ องุ่น
น้อยหน่า และแก้วมังกร การสร้างความ
มีเหตุผลในการผลิตสินค้าหลักให้มคี วาม
เหมาะสมกับปริมาณการบริโภค โดยมี
การวางแผนการผลิตที่ส่งจ�ำหน่ายในไร่
องุ่นและห้างสรรพสินค้าในจังหวัด ควร
ใช้ ค วามมี ภู มิ คุ ้ ม กั น ในการผลิ ต สิ น ค้ า
ด้ ว ยการผลิ ต สิ น ค้ า ให้ ค รอบคลุ ม ทั้ ง ปี
ควรเพิม่ เติมองค์ความรูใ้ นการผลิตสินค้า
โดยเฉพาะการผลิ ต สิ น ค้ า นอกฤดู ก าล
และควรรั ก ษาความมี คุ ณ ธรรมในการ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรเช่นเดิม
๑.๔ ด้ า นการตลาด คื อ การ
รักษาความพอประมาณด้านการตลาดไว้
เช่ น เดิ ม ด้ ว ยการรั ก ษาตลาดที่ มี อ ยู ่ เ ดิ ม
ไว้ให้มั่นคง รักษาความมีเหตุผลในด้าน
การตลาดด้วยการผลิตสินค้าให้เพียงพอ
กับความต้องการของผู้บริโภค และไม่
ควรขยายตลาดมากเกินไปหากก�ำลังการ
ผลิตไม่เพียงพอ ควรเพิม่ ความมีภมู คิ มุ้ กัน
ด้ า นการตลาดด้ ว ยการติ ด ต่ อ ตลาดรั บ
ซื้อซึ่งอาจจะเป็นตลาดเดิมก่อนล่วงหน้า
เพื่อที่จะท�ำให้สินค้าที่ผลิตได้สามารถ
ออกสู่ตลาดได้อย่างเหมาะสม ควรเพิ่ม
องค์ความรู้ด้านการตลาดด้วยการศึกษา
ข้อมูลด้านการก�ำหนดเป้าหมายของตลาด
การก�ำหนดราคาขาย และการพัฒนาองค์
ความรู้ด้านการท่องเที่ยวเพิ่มเติม และ
การรักษาความมีคุณธรรมด้านการตลาด
ด้วยการจ�ำหน่ายสินค้าให้ได้มาตรฐาน
และราคาเท่าเทียมกันเหมือนเดิมไม่ว่า
จะขายให้กบั พ่อค้าคนกลาง พ่อค้าส่งหรือ
นักท่องเที่ยว
สุวิมล ตั้งประเสริฐ
๒. สวนเขาดินเฉลิมพระเกียรติ
อ� ำ เภอเมื อ งนครราชสี ม า จั ง หวั ด
นครราชสีมา
สวนเขาดินเฉลิมพระเกียรติ
ตั้งอยู่ที่บ้านหนองรังกา หมู่ที่ ๑๒ ต�ำบล
โคกกรวด อ� ำ เภอเมื อ งนครราชสี ม า
จั ง หวั ด นครราชสี ม า สวนเขาดิ น
เฉลิมพระเกียรติเป็นพื้นที่สาธารณะอยู่
ในการปกครองขององค์การบริหารส่วน
ต�ำบลโคกกรวด โดยมีนางสาวรุ่งเรือง
กาญจนวั ฒ นา นายกองค์ ก ารบริ ห าร
ส่วนต�ำบลโคกกรวด เป็นผูร้ บั ผิดชอบ ซึง่
สวนเขาดินเฉลิมพระเกียรติได้มกี ารจัดท�ำ
กลยุทธ์การพัฒนาด้านต่าง ๆ ดังนี้
๒.๑ ด้านการพัฒนาบุคลากร คือ
ควรมี ค วามพอประมาณในการพั ฒ นา
บุ ค ลากร โดยการน� ำ ของผู ้ ใ หญ่ บ ้ า น
และสมาชิกทุกคนในหมูบ่ า้ นหนองรังกา
ให้ใช้สติปัญญา ความคิด และแรงงาน
จากผู้น�ำและสมาชิกทุกคนแทนการจ้าง
งานจากภายนอก โดยการสร้ า งความ
มีเหตุผลในการวางแผนพัฒนาร่วมกัน
อย่างเป็นระบบว่าในอนาคตจะพัฒนา
สวนเขาดินเฉลิมพระเกียรติเป็นรูปแบบ
โฮมสเตย์ และเชิญหน่วยงานราชการ
และสมาชิ ก ทุ ก คนร่ ว มมื อ พั ฒ นาและ
ปรับปรุงสิ่งอ�ำนวยความสะดวกให้แก่
นักท่องเทีย่ ว ควรสร้างภูมคิ มุ้ กันด้วยการ
ให้ผู้น�ำและสมาชิกทุกคนมีความพร้อม
ต่อการเปลี่ยนแปลงที่จะท�ำให้สวนเขา
ดินเฉลิมพระเกียรติมีความอุดมสมบูรณ์
ตามธรรมชาติ เ ป็ น สวนเกษตรไม้ ด อก
ไม้ประดับ ควรเพิ่มองค์ความรู้โดยให้
ผู้น�ำและสมาชิกทุกคนเข้ารับการอบรม
ความรู้ และการศึกษาดูงานจากแหล่ง
617
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
ท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรอื่ น ๆ ที่ ป ระสบ
ผลส� ำ เร็ จ และควรยึ ด หลั ก คุ ณ ธรรม
ในการพัฒนาบุคลากรอย่างมั่นคงและ
ต่อเนือ่ ง โดยการสร้างผูน้ ำ� และสมาชิกให้
มีจติ ใจเข้มแข็ง รอบคอบ สุขมุ ขยัน และ
ซื่อสัตย์ต่อลูกค้า เพื่อให้เกิดการพัฒนา
อย่างยั่งยืนตลอดไป
๒.๒ ด้านการเงิน ส�ำหรับสวน
เขาดิ น เฉลิ ม พระเกี ย รติ ค วรมี ค วามพอ
ประมาณในด้านการเงิน ด้วยการบริหาร
เงิ น ที่ มี อ ยู ่ อ ย่ า งมี ป ระสิ ท ธิ ภ าพ และ
จั ด ตั้ ง กองทุ น เพื่ อ น� ำ มาพั ฒ นาพื้ น ที่
เพิ่ ม เติ ม ควรมี ค วามมี เ หตุ ผ ลในด้ า น
การเงิ น ด้ ว ยการจั ด ท� ำ บั ญ ชี อ ย่ า งเป็ น
ระบบ ควรมี ภู มิ คุ ้ ม กั น ด้ ว ยการเขี ย น
ข้อเสนอโครงการหรือของบประมาณ
สนับสนุนจากหน่วยงานภาครัฐในพื้นที่
ควรเพิ่มเติมองค์ความรู้ให้กับผู้ท�ำหน้าที่
รับผิดชอบสวนเขาดินเฉลิมพระเกียรติ
และทีมงานให้ได้รับการฝึกอบรมด้าน
การเงิน และควรมีคณ ุ ธรรมในการบริหาร
ด้านการเงินด้วยความโปร่งใส
๒.๓ ด ้ า น ก า ร ผ ลิ ต คื อ ค ว ร
มี ค วามพอประมาณในด้ า นการผลิ ต
เนื่ อ งจากสวนเขาดิ น เฉลิ ม พระเกี ย รติ
มีพื้นที่มากถึง ๖๐ ไร่ ดังนั้นการจัดสรร
พื้นที่ควรค�ำนึงถึงความพอประมาณและ
ความเหมาะสม ควรมี ค วามมี เ หตุ ผ ล
ในด้ า นการผลิ ต ด้ ว ยการส่ ง เสริ ม จั ด
ท�ำเป็นสวนเกษตรไม้ดอก ไม้ประดับ
ให้เพียงพอสวยงามและร่มรื่น เพื่อให้
นักท่องเที่ยวเกิดความประทับใจ ควร
มี ภู มิ คุ ้ ม กั น ด้ ว ยการก� ำ หนดมาตรการ
ในการลงโทษส� ำ หรั บ ผู ้ ที่ ฝ ่ า ฝื น หรื อ
กระท�ำผิดกฎระเบียบการใช้พื้นที่สวน
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
เขาดินเฉลิมพระเกียรติ ควรเพิ่มเติมองค์
ความรู ้ ใ ห้ กั บ ผู ้ ที่ ท� ำ หน้ า ที่ รั บ ผิ ด ชอบ
สวนเขาดินเฉลิมพระเกียรติและทีมงาน
รวมทั้งการประชาสัมพันธ์ให้ความรู้กับ
นักท่องเที่ยวที่เข้ามาใช้บริการด้านการ
ท่ อ งเที่ ย ว และควรมี คุ ณ ธรรมในการ
บริ ห ารงานเพราะพื้ น ที่ ส วนเขาดิ น
เฉลิมพระเกียรติเป็นพื้นที่สาธารณะ
๒.๔ ด้ า นการตลาด คื อ มี ค วาม
พอประมาณด้วยการก�ำหนดกลุม่ เป้าหมาย
ในการใช้บริการด้านการท่องเที่ยวให้
ชั ด เจน ควรมี ค วามมี เ หตุ ผ ลด้ ว ยการ
ท� ำ การผลิ ต ไม้ ด อกไม้ ป ระดั บ ให้ ส อด
คล้องกับด้านการตลาด ควรมีภูมิคุ้มกัน
ด้ ว ยการก� ำ หนดสถานที่ท่อ งเที่ย วใกล้
เคียง ร้านอาหาร และสถานที่พักไว้ใน
จุดบริการ ควรได้รับองค์ความรู้ด้านการ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรเพิ่มเติม ด้วยการฝึก
อบรมและศึกษาดูงานด้านการท่องเที่ยว
เชิงเกษตร และผู้ที่รับผิดชอบในสวนเขา
ดินเฉลิมพระเกียรติจะต้องมีคุณธรรมใน
ด้านการตลาด ด้วยการเปิดเผยข้อมูลทาง
บัญชีดา้ นการตลาดให้กบั ผูท้ เี่ กีย่ วข้องใน
พื้นที่ได้รับทราบกันโดยทั่วไป
๓. บุไทรโฮมสเตย์ อ�ำเภอวังน�้ำ
เขียว จังหวัดนครราชสีมา
บุไทรโฮมสเตย์ ด�ำเนินการ
โดยกลุม่ เกษตรกรบ้านสุขสมบูรณ์ อ�ำเภอ
วังน�้ำเขียว จังหวัดนครราชสีมา ภายใต้
ชื่อกลุ่มอนุรักษ์ต้นน�้ำมูลบ้านบุไทร ได้
ด�ำเนินกิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ในลักษณะของโฮมสเตย์ โดยมีนายอินทร์
มูลพิมาย เป็นประธานกลุ่มโฮมสเตย์
อนุรกั ษ์ตน้ น�ำ้ มูลบ้านบุไทร และประกอบ
ด้วยสมาชิก จ�ำนวน ๒๐ ราย ซึ่งบุไทร
โฮมสเตย์ ได้ มี ก ารจั ด ท� ำ กลยุ ท ธ์ ก าร
พัฒนาด้านต่าง ๆ ดังนี้
๓.๑ ด้านการพัฒนาบุคลากร คือ
ควรมีความพอประมาณในด้านการพัฒนา
บุคลากร โดยการพัฒนาด้านความรูใ้ ห้แก่
ผูน้ ำ� และสมาชิกทุกคนในการจัดกิจกรรม
การท่องเที่ยวเชิงเกษตรแบบโฮมสเตย์
สร้ า งความมี เ หตุ ผ ล โดยให้ ผู ้ น� ำ และ
สมาชิกบ้านบุไทรด�ำเนินการจัดกิจกรรม
การท่องเที่ยวเชิงเกษตรแบบโฮมสเตย์
เพื่อให้นักท่องเที่ยวใช้ชีวิตกับครอบครัว
บุไทรเรียนรูภ้ มู ปิ ญ
ั ญาท้องถิน่ วัฒนธรรม
ท้องถิ่น และได้รับประสบการณ์ในชีวิต
เพิ่มขึ้น ควรมีภูมิคุ้มกันในการพัฒนา
บุ ค ลากรเพื่ อ เป็ น การรั ก ษามาตรฐาน
ของโฮมสเตย์ โดยการพัฒนาผู้น�ำและ
สมาชิกทุกคนอย่างสม�่ำเสมอ ได้รับการ
สนั บ สนุ น จากหน่ ว ยงานราชการและ
เอกชนอย่างต่อเนื่อง ควรเพิ่มองค์ความรู้
ในการพัฒนาบุคลากร โดยมีรูปแบบการ
พัฒนาบุคลากรเป็นกลุ่มและรายบุคคล
เพื่อให้สมาชิกมีองค์ความรู้อย่างต่อเนื่อง
ทั้ ง ภาคทฤษฎี แ ละภาคปฏิ บั ติ ใ นการ
ด�ำเนินกิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
แบบโฮมสเตย์ และควรรักษาคุณธรรม
โดยให้สมาชิกบ้านบุไทรทุกคนช่วยกัน
สร้ า งความเข้ ม แข็ ง ให้ ค รอบครั ว และ
ชุมชน เกื้อกูลกัน รู้รักสามัคคี ช่วยกัน
อนุรักษ์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอย่าง
ยั่งยืน
๓.๒ ด้านการเงิน คือควรรักษา
ความพอประมาณในด้านการเงินด้วยการ
ใช้เงินกองกลางของกลุ่มที่มีอยู่อย่างมี
ประสิทธิภาพ ควรรักษาความมีเหตุผลใน
ด้านการเงินด้วยการค�ำนวณเงินกองกลาง
การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
618
ของกลุ่มให้สอดคล้องกับค่าใช้จ่ายส่วน
กลางของกลุม่ โดยไม่ควรมีเงินกองกลาง
ไว้เกินความจ�ำเป็น ควรสร้างภูมิคุ้มกัน
ด้านการเงินด้วยการเสนอของบประมาณ
สนับสนุนจากหน่วยงานราชการในพืน้ ที่
ควรได้รับองค์ความรู้ด้านการให้บริการ
นักท่องเที่ยวเชิงเกษตรเพิ่มเติม และควร
มีคุณธรรมในด้านการเงินด้วยการเปิด
เผยข้อมูลด้านการเงินให้สมาชิกของกลุม่
ทุกคนได้รับทราบ และระดมความคิด
เห็นในการจัดการด้านการเงินของกลุ่ม
ให้ใช้เงินกองกลางของกลุ่มอย่างคุ้มค่า
ที่สุด
๓.๓ ด้านการผลิต คือการรักษา
ความพอประมาณในด้านการผลิตด้วย
การก�ำหนดกิจกรรมและสถานที่พักใน
รู ป แบบโฮมสเตย์ เ พื่ อ รองรั บ การท่ อ ง
เที่ยวเชิงเกษตรให้มีอย่างเพียงพอ ควร
รักษาความมีเหตุผลในด้านการผลิตด้วย
การรั ก ษามาตรฐานของโฮมสเตย์ จ าก
ส�ำนักงานพัฒนาการท่องเทีย่ ว กระทรวง
การท่องเที่ยวและกีฬา ควรรักษาความมี
ภูมิคุ้มกันด้วยการประเมินมาตรฐานของ
โฮมสเตย์ภายในกลุ่มของตนเองอย่างต่อ
เนื่อง ควรเพิ่มเติมองค์ความรู้ในด้านการ
ผลิ ต ให้ ม ากขึ้ น โดยเฉพาะสมาชิ ก ของ
กลุ่มที่ต้องพัฒนาตนเองให้มากขึ้นกว่า
เดิม และควรรักษาคุณธรรมในการผลิต
ต่อไป
๓.๔ ด้ า นการตลาด คื อ ควร
มี ค วามพอประมาณในด้ า นการตลาด
ด้วยการก�ำหนดตลาดให้พอดีกับความ
สามารถในการผลิต เพือ่ ทีจ่ ะได้ให้บริการ
กั บ นั ก ท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรได้ อ ย่ า งมี
คุณภาพ ควรมีความมีเหตุผลด้ ว ยการ

ศึกษาข้อมูลการตลาดอย่างละเอียด และ
ก�ำหนดช่วงเวลาหรือจ�ำนวนนักท่องเทีย่ ว
ให้ ส อดคล้ อ งกั บ ความสามารถในการ
รองรั บ นั ก ท่ อ งเที่ ย วของสมาชิ ก กลุ ่ ม
ตนเอง ควรได้รับองค์ความรู้ด้านการ
ตลาดเพิ่มเติมเพื่อที่จะได้น�ำองค์ความรู้
ที่ ไ ด้ รั บ มาพั ฒ นาด้ า นการตลาดและ
ควรรั ก ษาคุ ณ ธรรมด้ า นการตลาดไว้
อย่างต่อเนื่องด้วยการก�ำหนดราคาการ
เข้าพักในโฮมสเตย์ ค่าอาหาร และค่าชม
การแสดงอย่างเท่าเทียมกันในทุกกลุ่ม
กิจกรรม ไม่ฉวยโอกาสในการขึ้นราคา
ในช่วงที่เป็นช่วงฤดูกาลท่องเที่ยวของ
อ�ำเภอวังน�้ำเขียว
๔. สวนผักหวานป่า อ�ำเภอโชคชัย
จังหวัดนครราชสีมา
สวนผักหวานป่า ตั้งอยู่หมู่ที่
๑๒ บ้านกุดสวาย ต�ำบลพลับพลา อ�ำเภอ
โชคชั ย จั ง หวั ด นครราชสี ม า โดยมี
ผูป้ ระกอบการชือ่ นายบุญชู กริดกระโทก
อายุ ๔๓ ปี นางอันชัน กริดกระโทก อายุ
๔๓ ปี ซึง่ สวนผักหวานป่าได้มกี ารจัดท�ำ
กลยุทธ์การพัฒนาด้านต่าง ๆ ดังนี้
๔.๑ ด้านการพัฒนาบุคลากร คือ
ควรยึ ด หลั ก ความพอประมาณในการ
พัฒนาบุคลากรด้วยการใช้แรงงานภายใน
ครอบครั ว แทนการจ้ า งงานภายนอก
สร้างความมีเหตุผลโดยเจ้าของสวนผัก
หวานป่าและสมาชิกภายในครอบครัว
ต้องเรียนรู้วิธีปลูกผักหวานป่าโดยใช้ปุ๋ย
อินทรีย์ไม่ใช้ปุ๋ยเคมี เพื่อจะได้ผักหวาน
ป่ า ปลอดสารพิ ษ ซึ่ ง จะเป็ น ประโยชน์
ด้านสุขภาพแก่นักท่องเที่ยว ควรสร้าง
ภูมิคุ้มกันโดยเจ้าของสวนผักหวานป่า
ควรปรั บ ปรุ ง ภู มิ ทั ศ น์ ใ ห้ มี สั ด ส่ ว นที่
สุวิมล ตั้งประเสริฐ
เหมาะสม ร่วมอนุรกั ษ์ทรัพยากรธรรมชาติ
และสิ่ ง แวดล้ อ ม ควรเพิ่ ม องค์ ค วามรู ้
ในการพั ฒ นาบุ ค ลากร โดยให้ ห น่ ว ย
ราชการในท้องถิ่นมาแนะน�ำให้ความรู้
ทั้งภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัติแก่เจ้าของ
สวนผั ก หวานป่ า และสมาชิ ก ทุ ก คน
และควรรักษาความมีคุณธรรมด้วยการ
สร้ า งจิ ต ส� ำ นึ ก ที่ ดี ใ นการผลิ ต อาหาร
เป็นผักหวานปลอดสารพิษที่มีคุณภาพ
ราคายุติธรรม และค�ำนึงถึงผลประโยชน์
ส่วนรวมเป็นหลัก
๔.๒ ด้านการเงิน คือควรมีความ
พอประมาณในการด�ำเนินการท่องเที่ยว
เชิงเกษตรด้วยก�ำลังทรัพย์และก�ำลังคน
ที่มีอยู่ ควรมีเหตุผลในด้านการเงิน ด้วย
การค�ำนวณโครงสร้างรายได้และรายจ่าย
ที่เกิดขึ้น ควรมีภูมิคุ้มกันด้านการเงิน
ด้วยการติดต่อกับหน่วยงานราชการใน
พื้นที่ เพื่อที่จะได้ขอให้หน่วยงานทาง
ราชการในพื้ น ที่ เ ข้ า มาช่ ว ยสนั บ สนุ น
ด้านงบประมาณควรเพิ่มเติมความรู้ด้วย
การศึกษาการจัดท�ำระบบบัญชีอย่างเป็น
ระบบ และควรมีคุณธรรมด้านการเงิน
ด้วยการไม่ถือโอกาสขึ้นราคา หรือลด
ปริ ม าณการจ� ำ หน่ า ยสิ น ค้ า กั บ กลุ ่ ม นั ก
ท่องเที่ยวเชิงเกษตร เพื่อที่จะได้สร้าง
ภาพลั ก ษณ์ ใ นการประกอบธุ ร กิ จ การ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรที่ดี
๔.๓ ด้านการผลิต คือการรักษา
ความพอประมาณด้วยการให้บริการด้าน
การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรแบบค่ อ ยเป็ น
ค่อยไปจะท�ำให้การท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ที่สวนผักหวานป่าเกิดความยั่งยืน ควร
มีเหตุผลด้วยการส�ำรวจความพร้อมของ
ตนเองว่ า มี ค วามพร้ อ มในด้ า นการให้
619
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
บริการด้านการท่องเที่ยวเชิงเกษตรมาก
หรือน้อยเพียงใด ควรสร้างภูมิคุ้มกัน
ในด้านการผลิตด้วยการจัดท� ำแผนการ
ปรับปรุงด้านการผลิต ควรเพิ่มเติมองค์
ความรู้ด้านการผลิตด้วยการศึกษาข้อมูล
ด้ า นการผลิ ต เพื่ อ รองรั บ การท่ อ งเที่ ย ว
เชิงเกษตร และควรรักษาคุณธรรมในด้าน
การผลิตด้วยการให้บริการที่มีคุณธรรม
เช่นเดิม
๔.๔ ด้ า นการตลาด คื อ ควรมี
ความพอประมาณด้วยการท�ำการตลาด
อย่างค่อยเป็นค่อยไป ควรมีความมีเหตุผล
ด้ ว ยการศึ ก ษาข้ อ มู ล ด้ า นการตลาดให้
ชั ด เจนว่ า กลุ ่ ม เป้ า หมายหรื อ กลุ ่ ม นั ก
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรที่เป็นกลุ่มเป้าหมาย
หลักคือใคร เพื่อที่จะได้ประชาสัมพันธ์
ด้านการตลาดให้ถูกกลุ่ม และจัดเตรียม
สถานที่ได้ลงตัวกับกลุ่มลูกค้าเป้าหมาย
ควรมี ภู มิ คุ ้ ม กั น ในด้ า นการตลาดด้ ว ย
การจัดท�ำแผนส�ำรองด้านการตลาดเพื่อ
รองรับการท่องเที่ยวเชิงเกษตร ควรเพิ่ม
เติมองค์ความรู้ด้านการตลาด ด้วยการ
ค้นคว้าเอกสารต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับด้าน
การท่องเที่ยวเชิงเกษตร และควรรักษา
คุณธรรมด้านการตลาดเพื่อสร้างความ
น่าเชื่อถือ และสร้างชื่อเสียงให้กับการ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรต่อไป
๕. สวนเกษตรผสมผสาน อ�ำเภอ
ขามสะแกแสง จังหวัดนครราชสีมา
สวนเกษตรผสมผสานตั้งอยู่
ที่หมู่ที่ ๔ ต�ำบลขามสะแกแสง อ�ำเภอ
ขามสะแกแสง จังหวัดนครราชสีมา สวน
เกษตรผสมผสานเกิ ด จากการรวมตั ว
ของชาวบ้านในพืน้ ทีห่ มูท่ ี่ ๔ (บ้านหนุก)
มาจัดตัง้ กลุม่ ร่วมกันภายใต้ชอื่ กลุม่ อาชีพ
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
การเกษตรผสมผสานบ้ า นหนุ ก และ
ใช้พื้นที่ไร่นาสวนผสมของ นายสลิด
มุ ่ ง แฝงกลาง เป็ น เจ้ า ของสวนเกษตร
ผสมผสาน และเป็นประธานกลุ่มอาชีพ
การเกษตรผสมผสาน ซึง่ สวนเกษตรผสม
ผสานได้มีการจัดท�ำกลยุทธ์การพัฒนา
ด้านต่าง ๆ ดังนี้
๕.๑ ด้ า นการพั ฒ นาบุ ค ลากร
คื อ ควรรั ก ษาความพอประมาณในการ
พั ฒ นาบุ ค ลากร โดยพั ฒ นาศั ก ยภาพ
ของสมาชิ ก กลุ ่ ม เกษตรหมู ่ บ ้ า นหนุ ก
อ�ำเภอขามสะแกแสง ให้รู้จักผลิตสินค้า
ทางเกษตรที่ ท� ำ ขึ้ น เองเพื่ อ จั ด จ� ำ หน่ า ย
ท�ำให้สมาชิกกลุ่มเกษตรกรสามารถใช้
ชีวิตอย่างพอเพียงและภูมิใจในผลผลิต
การสร้างความมีเหตุผล โดยให้สมาชิก
กลุ่มเกษตรใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการ
ผลิตสินค้าต่าง ๆ ที่ท�ำมาจากสมุนไพร
และควรวางแผนผลิตก�ำลังคนรุน่ ใหม่ให้
สามารถด�ำเนินกิจกรรมการท่องเที่ยวเชิง
เกษตรผสมผสานได้อย่างสร้างสรรค์ ควร
เพิม่ การมีภมู คิ มุ้ กันในการพัฒนาบุคลากร
โดยพั ฒ นาสมาชิ ก กลุ ่ ม เกษตรกรให้
ด�ำเนินกิจกรรมการท่องเที่ยวผสมผสาน
ด้วยการให้นกั ท่องเทีย่ วอนุรกั ษ์ธรรมชาติ
และรั ก ษาสิ่ ง แวดล้ อ มให้ ค งสภาพ
สมบูรณ์ควรเพิม่ องค์ความรูใ้ ห้แก่สมาชิก
กลุ่มเกษตรกรโดยให้หน่วยงานราชการ
ในท้องถิน่ ให้ความรูแ้ ละทักษะการปฏิบตั ิ
อย่างต่อเนือ่ ง และควรรักษาคุณธรรมโดย
ให้สมาชิกกลุ่มเกษตรกรยึดมั่นในหลัก
ค�ำสอนของพระพุทธศาสนา การเสียสละ
เพื่อส่วนรวม และการจ�ำหน่ายผลผลิต
ภายใต้ ห ลั ก คุ ณ ธรรมเพื่ อ ส่ ง เสริ ม การ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรอย่างยั่งยืนตลอดไป
๕.๒ ด้านการเงิน คือควรมีความ
พอประมาณด้วยการใช้เงินกองกลางของ
กลุ่มที่มีอยู่อย่างจ�ำกัดให้เกิดประโยชน์
สู ง สุ ด ควรมี เ หตุ ผ ลในด้ า นการเงิ น
ด้วยการจัดท�ำบัญชีของกลุ่มอย่างเป็น
ระบบ ควรมีภูมิคุ้มกันด้วยการประกาศ
หลั ก เกณฑ์ ใ นการเพิ่ ม การขายหุ ้ น ให้
กับสมาชิกของกลุ่ม ควรเพิ่มเติมความรู้
ด้านการเงินให้กับสมาชิกของกลุ่มโดย
เฉพาะองค์ความรู้ในด้านของการจัดท�ำ
ระบบบัญชี และควรมีคุณธรรมในด้าน
การเงิน ด้วยการเปิดเผยข้อมูลทางการ
เงินของกลุ่มให้สมาชิกของกลุ่มทุกคน
ได้ รั บ ทราบข้ อ มู ล อย่ า งเปิ ด เผย และ
สมาชิกทุกคนในกลุ่มสามารถตรวจสอบ
ข้อมูลทางการเงินของกลุ่มได้
๕.๓ ด้านการผลิต คือควรด�ำเนิน
การจัดการท่องเที่ยวเชิงเกษตรแบบพอ
ประมาณ ด้วยการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่
อย่างเต็มที่ และประยุกต์การใช้ทรัพยากร
ที่ มี อ ยู ่ ใ ห้ ส อดคล้ อ งกั บ การท่ อ งเที่ ย ว
เชิงเกษตร ควรด� ำเนินการจัดการท่อง
เที่ ย วเชิ ง เกษตรแบบมี เ หตุ ผ ลด้ ว ยการ
จัดประชุมสมาชิกของกลุ่มเกษตรผสม
ผสานอย่างสม�่ำเสมอ และร่วมกันเสนอ
แผนในการพัฒนาด้านการผลิตอย่างเป็น
รูปธรรม ควรมีภูมิคุ้มกันด้านการท่อง
เที่ยวเชิงเกษตรด้วยการให้สมาชิกแต่ละ
คนได้มีส่วนร่วมในการด�ำเนินงาน ควร
เพิ่มเติมองค์ความรู้ด้านการผลิตด้วยการ
ให้ สมาชิ ก แต่ล ะรายค้น คว้า หาความรู ้
ด้านการให้บริการการท่องเทีย่ วเชิงเกษตร
เพิ่มเติม และควรรักษาคุณธรรมในด้าน
การผลิ ต ด้ ว ยการด� ำ เนิ น การผลิ ต ที่ มี
คุณธรรมเหมือนเดิม
การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
620
๕.๔ ด้ า นการตลาด คื อ ควรมี
ความพอประมาณด้ ว ยการด� ำ เนิ น การ
ตลาดให้สอดคล้องกับความสามารถใน
การผลิตของตนเอง เพราะในปัจจุบัน
ความสามารถในด้ า นการผลิ ต มี ค วาม
หลากหลาย ควรมีความมีเหตุผลด้วยการ
ด�ำเนินการตลาดอย่างมีเหตุผล โดยการ
ประชาสัมพันธ์ตลาดในกลุ่มเป้าหมาย
หลักคือหน่วยงานราชการและนักเรียน/
นักศึกษาที่ต้องการมาศึกษาดู ง านด้ า น
การท่องเที่ยวเชิงเกษตร ควรมีภูมิคุ้มกัน
ในด้านการตลาดด้วยการประชาสัมพันธ์
แหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรผ่านหน่วยงาน
ต่าง ๆ อย่างต่อเนื่อง ควรเพิ่มเติมองค์
ความรู้ด้วยการค้นคว้าข้อมูลจากเอกสาร
ต่าง ๆ การเข้ารับการฝึกอบรมหรือการ
ศึกษาดูงาน เพื่อที่จะได้น�ำองค์ความรู้
เหล่านั้นมาใช้เพื่อพัฒนาการท่องเที่ยว
เชิงเกษตรต่อไป และควรรักษาคุณธรรม
ด้านการตลาดด้วยการด�ำเนินการตลาด
อย่างซื่อสัตย์ ไม่เอารัดเอาเปรียบหรือ
ค้าก�ำไรเกินควร
ส่วนที่ ๓ ผลการศึกษาการสร้าง
เครื อ ข่ า ยการท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรใน
จังหวัดนครราชสีมา ตามแนวทางของ
หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง อันน�ำไป
สู่การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร
อย่างยั่งยืน
ผู้วิจัยได้ด�ำเนินการจัดเวทีประชุม
เพื่ อ สร้ า งเครื อ ข่ า ยการท่ อ งเที่ ย วเชิ ง
เกษตรระหว่างกัน เพือ่ น�ำไปสูก่ ารจัดการ
แหล่ ง ท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรในจั ง หวั ด
นครราชสีมาอย่างยั่งยืน โดยมีกลยุทธ์
ส�ำหรับการสร้างเครือข่ายการท่องเที่ยว
เชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา ตาม

แนวทางของหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอ
เพียง ส�ำหรับกลยุทธ์การสร้างเครือข่าย
การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรในจั ง หวั ด
นครราชสีมา มีดังต่อไปนี้
๑. ด้านการพัฒนาบุคลากร คือ
เครื อ ข่ า ยการท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรใน
จั ง หวั ด นครราชสี ม า ควรมี ค วามพอ
ประมาณในการพั ฒ นาบุ ค ลากร ด้ ว ย
วิ ธี ก ารรวมตั ว ของกลุ ่ ม เป็ น เครื อ ข่ า ย
ท�ำให้สมาชิกของกลุ่มในเครือข่ายรู้จัก
ใช้ทรัพยากรในการท�ำการเกษตรเพือ่ การ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรอย่างมีประสิทธิภาพ
การสร้ า งความมี เ หตุ ผ ลโดยสมาชิ ก
กลุ ่ ม เกษตรกรรวมตั วเป็นเครือข่ายท� ำ
กิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงเกษตร เพื่อ
เป็นศูนย์ประสานงานทีม่ เี ป้าหมายชัดเจน
ซึ่ ง จะท� ำ ให้ เ ครื อ ข่ า ยมี ค วามเข้ ม แข็ ง
มากขึ้น ควรมีภูมิคุ้มกันในการพัฒนา
บุคลากร การเป็นเครือข่ายการท่องเที่ยว
เชิงเกษตรส่งผลให้เกิดการแลกเปลี่ยน
ความรู้ เทคโนโลยี การบริหารจัดการ
และเป็นการเสริมสร้างความสามัคคีร่วม
แรงร่วมใจ ท�ำให้เป็นภูมิคุ้มกันในการ
พัฒนาการท่องเทีย่ วเชิงเกษตรอย่างยัง่ ยืน
ควรเพิ่ ม องค์ ค วามรู ้ ด้านการท่องเที่ยว
เชิ ง เกษตรด้ ว ยการสร้ า งกระบวนการ
เรียนรู้ โดยเครือข่ายควรวางแผนพัฒนา
ผู้น�ำรุ่นใหม่ด้วยการฝึกอบรมและศึกษา
ดูงานจากหน่วยงานต่าง ๆ ที่เป็นตัวอย่าง
ทีด่ ี และควรรักษาคุณธรรมในการด�ำเนิน
กิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงเกษตรระหว่าง
กัน โดยแต่ละกลุ่มที่เข้าร่วมเครือข่าย
ระหว่างกันตัง้ อยูบ่ นพืน้ ฐานด้วยความรัก
เมตตา เอื้ออาทร และสร้างสัมพันธภาพ
ที่ดีของสมาชิกในเครือข่าย เพื่อให้เครือ
สุวิมล ตั้งประเสริฐ
ข่ายการท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัด
นครราชสีมามีความเข้มแข็งและความ
ยั่งยืนตลอดไป
๒. ด้านการเงิน คือควรมีความ
พอประมาณในด้านการเงินด้วยการระดม
เงิ น เพื่ อ เป็ น เงิ น กองทุ น ในการด�ำ เนิ น
กิจกรรมต่าง ๆ ร่วมกัน แต่การระดม
ทุ น นั้ น ควรด� ำ เนิ น การอย่ า งค่ อ ยเป็ น
ค่ อ ยไปโดยใช้ ค วามพอประมาณเป็ น
ที่ตั้ง ควรมีเหตุผลในด้านการเงินด้วย
การใช้ จ ่ า ยเงิ น ของกองทุ น เครื อ ข่ า ยฯ
ให้คุ้มค่ามากที่สุด ควรมีภูมิคุ้มกันที่ดี
ในด้านการเงินด้วยการเสนอโครงการ
เพื่อของบประมาณสนับสนุนจากหน่วย
งานภาครั ฐ เพื่ อ ร่ ว มกั น ส่ ง เสริ ม และ
สนั บ สนุ น เส้ น ทางการท่ อ งเที่ ย วเชิ ง
เกษตรในจั ง หวั ด นครราชสี ม าร่ ว มกั น
ควรเพิ่มเติมองค์ความรู้ในด้านการเงิน
ระหว่ า งสมาชิ ก ของเครื อ ข่ า ย เพื่ อ ที่
เครือข่ายจะได้มีองค์ความรู้ด้านการเงิน
มากขึ้น และควรมีคุณธรรมในด้านการ
เงิ น ด้ ว ยการเปิ ด เผยข้ อ มู ล ทางการเงิ น
ของเครือข่ายให้กับสมาชิกทุกกลุ่มของ
เครือข่ายได้รับทราบ รวมทั้งควรตั้งคณะ
กรรมการเพื่อด�ำเนินการตรวจสอบการ
ใช้ เ งิ น ของเครื อ ข่ า ยด้ ว ย เพราะการ
ด�ำเนินการดังกล่าวจะท�ำให้การด�ำเนิน
กิ จ กรรมของเครื อ ข่ า ยเป็ น ไปอย่ า ง
โปร่งใส และสามารถตรวจสอบได้ ใน
ที่สุดจะท�ำให้เครือข่ายการท่องเที่ยวเชิง
เกษตรในจังหวัดนครราชสีมาเกิดความ
ยั่งยืนในการด�ำเนินงานในรูปแบบของ
เครือข่าย
๓. ด้านการผลิต คือควรมีความ
พอประมาณด้ ว ยการศึ ก ษาข้ อ มู ล ด้ า น
621
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
การให้บริการการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ในแต่ละแห่ง และไม่ด�ำเนินธุรกิจการ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรในรูปแบบเดียวกัน
เพือ่ สร้างความแตกต่างของการท่องเทีย่ ว
เชิงเกษตรระหว่างกลุม่ เพือ่ ให้แต่ละกลุม่
สามารถด�ำเนินธุรกิจของตนเองต่อไปได้
ควรมีความมีเหตุผลด้วยการรวมกลุ่มกัน
แล้วน�ำการให้บริการการท่องเที่ยวเชิง
เกษตรที่มีลักษณะเด่นของแต่ละแห่งมา
เป็นจุดขาย ควรมีภูมิคุ้มกันด้วยการจัด
ประชุมเครือข่ายร่วมกันอย่างสม�่ำเสมอ
เพื่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่าง
กั น ซึ่ ง จะมี ผ ลให้ เ กิ ด ความช่ ว ยเหลื อ
ซึ่งกันและกัน และเอื้ออาทรต่อกันใน
ระยะยาว ควรได้รับองค์ความรู้เพิ่มเติม
โดยเฉพาะในเรือ่ งของการด�ำเนินกิจกรรม
ระหว่ า งเครื อ ข่ า ยร่ ว มกั น และควรมี
คุณธรรม โดยกลุ่มแต่ละกลุ่มที่เข้าร่วม
เครือข่ายระหว่างกันจะต้องด�ำเนินการ
เปิดเผยข้อมูลให้กับสมาชิกในเครือข่าย
ได้ รั บ ทราบข้ อ มู ล อย่ า งตรงไปตรงมา
เพื่อที่จะได้ท�ำให้แต่ละกลุ่มในเครือข่าย
เกิ ด ความไว้ ว างใจซึ่ ง กั น และกั น ผล
ดังกล่าวจะท�ำให้เครือข่ายการท่องเที่ยว
เชิ ง เกษตรในจั ง หวั ด นครราชสี ม าเกิ ด
ความรัก ความเข้าใจ ความสมัครสมาน
และสามัคคีซึ่งกันและกัน
๔. ด้ า นการตลาด คื อ ควรมี
ความพอประมาณในด้านการตลาดด้วย
การจัดการผลิตหรือการให้บริการด้าน
การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรให้ ส อดคล้ อ ง
กั บ ความต้ อ งการของตลาด ควรมี
เหตุ ผ ลด้ ว ยการระบบนั ก ท่ อ งเที่ ย ว
กลุม่ เป้าหมายของแต่ละกลุม่ อย่างชัดเจน
เพื่อจะได้ไม่แย่งลูกค้ากัน หรือจะได้คอย
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

ช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ควรมีภูมิคุ้มกัน ประชาสั ม พั น ธ์ แ หล่ ง ท่ อ งเที่ ย วที่ อ ยู ่ เกษตรในจังหวัดนครราชสีมาเกิดความ

ในด้านการตลาด ด้วยการประชาสัมพันธ์
การท่องเทีย่ วเชิงเกษตรในพืน้ ทีอ่ นื่ ๆ ซึง่
อยู่ในเครือข่ายเดียวกันด้วย เพื่อที่จะได้
ท�ำให้นกั ท่องเทีย่ วเชิงเกษตรสามารถท่อง
เที่ยวเชิงเกษตรในสถานที่ต่าง ๆ ที่มีรูป
แบบทีแ่ ตกต่างกัน ควรเพิม่ เติมองค์ความ
รู ้ ด ้ า นการท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรร่ ว มกั น
เพื่อให้เครือข่ายสามารถด�ำเนินกิจกรรม
ร่วมกันได้ และควรมีคุณธรรมในการ
ด�ำเนินกิจกรรมการท่องเที่ยวระหว่างกัน
ด้วยการช่วยเหลือซึ่งกันและกันในการ
ภายใต้เครือข่ายเดียวกันอย่างไม่ปกปิด
ข้อมูล และส่งเสริม/สนับสนุนให้นัก
ท่องเที่ยวมีการเพิ่มเติมเป้าหมายในการ
ท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรเพิ่ ม ขึ้ น ดั ง นั้ น จะ
เห็นว่ากลยุทธ์ส�ำหรับการสร้างเครือข่าย
การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรในจั ง หวั ด
นครราชสี ม าตามแนวทางของหลั ก
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงทั้ง ๔ ด้าน
คือ ด้านการพัฒนาบุคลากร ด้านการเงิน
ด้านการผลิต และด้านการตลาด ซึ่งใน
ที่สุดจะท�ำให้เครือข่ายการท่องเที่ยวเชิง
ยั่งยืนในการด�ำเนินงานในรูปแบบของ
เครือข่ายที่มีความมั่นคงตลอดไป
ส่วนที่ ๔ ผลการศึกษาการจัด
ท�ำตัวชี้วัดความส�ำเร็จและความล้มเหลว
ของการท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัด
นครราชสี ม า ตามแนวทางของหลั ก
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
การจัดท�ำตัวชี้วัดความส�ำเร็จและ
ความล้มเหลวของการท่องเทีย่ วเชิงเกษตร
ในจังหวัดนครราชสีมาตามแนวทางของ
หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ผูว้ จิ ยั สรุป
ได้ ๑๐ ประการ ดังแสดงในตารางที่ ๑

ตารางที่ ๑ การเปรียบเทียบตัวชี้วัดความส�ำเร็จและความล้มเหลวของการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ในจังหวัดนครราชสีมาตามแนวของหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
ตัวชี้วัด ความส�ำเร็จของ ความล้มเหลวของ
การท่องเที่ยวเชิงเกษตร การท่องเที่ยวเชิงเกษตร การท่องเที่ยวเชิงเกษตร
๑. นโยบายของภาครัฐ ๑.๑ มีนโยบายชัดเจน ๑.๑ มีนโยบายไม่ชัดเจน
๑.๒ ภาครัฐมีการสนับสนุนการ ๑.๒ ภาครัฐขาดการสนับสนุนอย่างเป็น
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรอย่างจริงจัง รูปธรรม
๒. การประชาสัมพันธ์ ๒.๑ การประชาสัมพันธ์ครอบคลุมสื่อ ๒.๑ การประชาสัมพันธ์ไม่ครอบคลุม
การท่องเที่ยวเชิงเกษตร ทุกประเภทและทุกกลุ่มเป้าหมาย ทุกกลุ่มเป้าหมาย
๒.๒ มีการประชาสัมพันธ์เชิงรุก ๒.๒ ขาดการประชาสัมพันธ์อย่างต่อเนื่อง
๓. แหล่งท่องเที่ยวใกล้เคียง ๓.๑ มีความคิดโดดเด่นและมีคุณค่าของ ๓.๑ ขาดการสร้างเครือข่ายกับแหล่ง
แหล่งท่องเที่ยว ท่องเที่ยวใกล้เคียง
๓.๒ มีการเชื่อมโยงองค์ความรู้เรื่องราว ๓.๒ ขาดการดูแลและบูรณะแหล่ง
เหตุการณ์ของแหล่งท่องเที่ยวใกล้เคียง ท่องเที่ยวให้พร้อมรับต่อการเยี่ยมชม
๔. ระยะทางในการเดินทางมา ๔.๑ การคมนาคมสะดวกและมีความ ๔.๑ เส้นทางการคมนาคมไม่สะดวกและ
ท่องเที่ยว ปลอดภัยในการเดินทาง ไม่ปลอดภัยในการเดินทาง
๔.๒ ระยะทางอยูใ่ กล้ตวั เมือง (ไม่ไกลเกินไป) ๔.๒ ระยะทางไกลเกินไป

การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
622

ตัวชี้วัด ความส�ำเร็จของ ความล้มเหลวของ
การท่องเที่ยวเชิงเกษตร การท่องเที่ยวเชิงเกษตร การท่องเที่ยวเชิงเกษตร
๕. หน่วยงานภาครัฐ ๕.๑ มีการติดต่อประสานความร่วมมือ
ในท้องถิ่น กับหน่วยงานภาครัฐในท้องถิ่น
๕.๒ หน่วยงานภาครัฐในท้องถิ่นให้การ
สนับสนุนดูแลแหล่งท่องเที่ยวเชิง
เกษตรอย่างเป็นรูปธรรมและต่อเนื่อง
๖. สถาบันการศึกษา ๖.๑ มีการถ่ายทอดองค์ความรู้ ที่มีคุณค่า
สู่แนวทางการพัฒนาอย่างแท้จริง
๖.๒ มีการสื่อสารและการประสานความ
ร่วมมืออย่างต่อเนื่อง
๗. ผู้ประกอบการ ๗.๑ มีคุณธรรม จริยธรรมในการด�ำเนิน
กิจการการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
๗.๒ ผู้ประกอบการมีวิสัยทัศน์กว้างไกล
ในการบริหารจัดการ
๗.๓ มีจิตบริการ (Service Mind) ที่ดี
๘. กิจกรรมของการท่องเที่ยว ๘.๑ มีกิจกรรมที่หลากหลายและน่าสนใจ
เชิงเกษตร ๘.๒ กิจกรรมมีคุณค่าต่อการอนุรักษ์
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
๘.๓ กิจกรรมสามารถให้ความรู้ความ
เพลิดเพลินแก่นักท่องเที่ยวได้
๘.๔ กิจกรรมสามารถถ่ายทอดเป็นท้องถิ่น ๘.๔ กิจกรรมไม่สามารถถ่ายทอดความเป็น
และวัฒนธรรมของตนเองได้
๙. ค่านิยมของนักท่องเที่ยว ๙.๑ สร้างค่านิยมร่วมส�ำหรับท้องถิ่น
เชิงเกษตร และแหล่งท่องเที่ยวนั้น ๆ
๙.๒ ส่งเสริมค่านิยมให้นักท่องเที่ยวเกิด
การรับรู้ต่อค่านิยมนั้น
๑o.๑ ค่าใช้จ่ายไม่สูงเกินไปส�ำหรับการ
๑o. ค่าใช้จ่ายในการ ท่องเที่ยวเชิงเกษตร
๑o.๒ ค่าใช้จ่ายมีความคุ้มค่าในการท่องเที่ยว
เชิงเกษตร
สุวิมล ตั้งประเสริฐ
623
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
๕.๑ ขาดการประสานความร่วมมือกับ
หน่วยงานภาครัฐในท้องถิ่น
๕.๒ หน่วยงานภาครัฐในท้องถิ่นขาดการ
ส่งเสริมและสนับสนุนอย่างเป็น
รูปธรรมและต่อเนื่อง
๖.๑ การสนับสนุนและช่วยเหลือในการ
ถ่ายทอดองค์ความรู้ขาดความต่อเนื่อง
๖.๒ องค์ความรู้ที่ถ่ายทอดไม่สอดคล้อง
กับวัตถุประสงค์ของผู้ประกอบการ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตร
๗.๑ ผู้ประกอบการขาดคุณธรรมจริยธรรม
ในการด�ำเนินกิจการการท่องเที่ยว
เชิงเกษตร
๗.๒ ผู้ประกอบการขาดวิสัยทัศน์ในการ
บริหารการจัดการ
๗.๓ ผู้ประกอบการขาดจิตบริการที่ดี
๘.๑ กิจกรรมไม่หลากหลายและไม่น่าสนใจ
๘.๒ กิจกรรมไม่มีคุณค่าต่อการอนุรักษ์
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
๘.๓ กิจกรรมไม่สามารถให้ความรู้และ
ความเพลิดเพลินแก่นักท่องเที่ยวได้
ท้องถิ่นและวัฒนธรรมของตนเองได้
๙.๑ ไม่สามารถก�ำหนดค่านิยมส�ำหรับ
ท้องถิ่นและแหล่งท่องเที่ยวนั้น ๆ
๙.๒ นักท่องเที่ยวไม่รับรู้ถึงค่านิยม
ร่วมนั้น
๑o.๑ ค่าใช้จา่ ยสูงเกินไปส�ำหรับการท่องเทีย่ ว
เชิงเกษตร
๑o.๒ ค่าใช้จ่ายไม่คุ้มค่าต่อการท่องเที่ยว
เชิงเกษตร
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

สรุป เที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา จ�ำนวน ๘ ประเด็น คือ ๑) สถานทีต่ งั้ ๒)

จากการศึ ก ษาการจั ด การแหล่ ง
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียงดังกล่าวข้างต้นได้ขอ้ สรุปถึงการ
จัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรอย่าง
ยั่งยืนภายใต้หลักเศรษฐกิจพอเพียง ดังนี้
๑. การจั ด ท� ำ ระบบฐานข้ อ มู ล
การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตร แหล่ ง ท่ อ ง
ทั้ง ๕ แห่ง ได้จัดท�ำระบบฐานข้อมูล
การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรเพื่ อ พั ฒ นาใน
พื้นที่จังหวัดนครราชสีมา โดยบูรณาการ
กั บ กลไกการเรี ย นการสอนในมหา
วิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ นครราชสี ม า ซึ่ ง ผล
การวิ จั ย ดั ง กล่ า วท� ำ ให้ ท ราบถึ ง ระบบ
ฐานข้ อ มู ล การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตร
อันประกอบด้วยฐานข้อมูลการท่องเที่ยว
ผูป้ ระกอบการ ๓) กิจกรรมการท่องเทีย่ ว
๔) ช่วงเวลาที่เหมาะสมในการท่องเที่ยว
๕) สินค้าของฝากและของที่ระลึก ๖)
สถานทีท่ อ่ งเทีย่ วใกล้เคียง ๗) แผนทีก่ าร
เดินทาง ๘) การวิเคราะห์จุดแข็ง จุดอ่อน
โอกาส และอุปสรรค ของแหล่งท่องเทีย่ ว
เชิ ง เกษตรในจั ง หวั ด นครราชสี ม า ดั ง
แสดงในตารางที่ ๒

ตารางที่ ๒ การวิเคราะห์จุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส และอุปสรรค

ของแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา

จุดแข็ง (Strengths) = S จุดอ่อน (Weaknesses) = W

๑. ผู้ประกอบการมีวิสัยทัศน์กว้างไกลมีจิตบริการที่ดี และ
มีคุณธรรม
๒. มีกจิ กรรมท่องเทีย่ วเชิงเกษตรทีห่ ลากหลาย น่าสนใจ และ
ช่วยอนุรักษ์ธรรมชาติสิ่งแวดล้อม
๓. แหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรมีสิ่งอ�ำนวยความสะดวกหลาย
ประการ สะอาด ปลอดภัย และค่าใช้จ่ายไม่สูงนัก
๔. สมาชิกกลุ่มให้ความส�ำคัญกับนักท่องเที่ยวโดยให้การ
ต้อนรับและบริการด้วยความอบอุ่น
๑. ขาดการประชาสัมพันธ์แหล่งท่องเที่ยวอย่างต่อเนื่องและ
ไม่ครอบคลุมทุกกลุ่มเป้าหมาย
๒. สมาชิกกลุ่มมีจ�ำนวนน้อยขาดองค์ความรู้ ต้องพึ่งพาผู้น�ำ
๓. ภูมทิ ศั น์โดยรอบของแหล่งท่องเทีย่ วยังไม่ได้รบั การพัฒนา
๔. แหล่งท่องเที่ยว ยังมีจุดบริการน้อย เช่น ร้านอาหาร ที่พัก
จุดชมวิว

โอกาส (Opportunities) = O ข้อจ�ำกัด (Threats) = T

๑. ภาครัฐมีนโยบายสนับสนุนอย่างเป็นรูปธรรมและชัดเจน
๒. สถาบันการศึกษามีการสือ่ สาร และประสานความร่วมมือ
กับแหล่งท่องเที่ยวท�ำให้เกิดการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง
๓. การคมนาคมในการเดินทางมาท่องเที่ยวมีความสะดวก
และปลอดภัย
๑. ขาดการสนับสนุนด้านงบประมาณจากหน่วยงานภาครัฐ
อย่างต่อเนื่อง
๒. นโยบายของรัฐขาดความชัดเจน
๓. ช่วงเวลาที่เหมาะสมในการท่องเที่ยวมีจ�ำกัด เนื่องจาก
ฤดูฝนท�ำให้ท่องเที่ยวไม่ได้
๔. จุดท่องเที่ยวชมทิวทัศน์ของสถานที่ท่องเที่ยวใกล้เคียง
ยังมีน้อย และเส้นทางคมนาคมของแหล่งท่องเที่ยว
เชิงเกษตร ต้องมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง

การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
624

๒. การจัดท�ำกลยุทธ์การพัฒนา
การท่องเทีย่ วเชิงเกษตร ซึง่ ประกอบด้วย
๒.๑ กลยุทธ์การพัฒนาด้าน
บุ ค ลากร ผู ้ ป ระกอบการและสมาชิ ก
ทุ ก คนในกลุ ่ ม ร่ ว มกั น วางแผนพั ฒ นา
กิจกรรมของกลุ่มอย่างเป็นระบบ เพื่อ
ให้ด�ำเนินการจัดกิจกรรมการท่องเที่ยว
เชิงเกษตรภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพี ย งเป็ น ไปอย่ า งมี ป ระสิ ท ธิ ภ าพ
มีการเพิม่ องค์ความรูใ้ ห้แก่ผปู้ ระกอบการ
และสมาชิ ก ทุ ก คน โดยให้ ห น่ ว ยงาน
ราชการในท้ อ งถิ่ น มาแนะน� ำ ให้ ค วาม
รู ้ ทั้ ง ภาคทฤษฎี แ ละภาคปฏิบัติท� ำให้ผู้
ประกอบการและสมาชิกสามารถผลิต
สินค้าทางการเกษตร และด�ำเนินการจัด
รูปแบบกิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ได้มาตรฐาน ซึง่ จะเป็นการสร้างจิตส�ำนึก
ที่ดีให้แก่ผู้ประกอบการและสมาชิกใน
การผลิตสินค้าทางการเกษตรและการจัด
รูปแบบกิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ที่มีคุณภาพ ราคายุติธรรม ค�ำนึงถึงผล
ประโยชน์ส่วนรวมเป็นหลักในการช่วย
กั น อนุ รั ก ษ์ ธ รรมชาติ แ ละสิ่ ง แวดล้ อ ม
อย่างยั่งยืน
๒.๒ กลยุทธ์การพัฒนาด้าน
การเงิน ผูป้ ระกอบการควรบริหารการเงิน
ที่มีอยู่อย่างมีประสิทธิภาพ โดยการน�ำ
เงินที่เหลืออยู่ไปใช้ในการลงทุนเพื่อเพิ่ม
มูลค่าให้กับตนเอง ไม่ควรกู้ยืมเงินจาก
แหล่งต่าง ๆ ที่ขาดความน่าเชื่อถือ และ
ที่ส�ำคัญคือไม่ควรก่อหนี้สิน ผู้ประกอบ
การควรมีการจัดท�ำระบบบัญชีอย่างเป็น
รูปธรรม มีการเดินบัญชีที่ธนาคารอย่าง
สม�่ำเสมอแทนที่จะถือเงินสดไว้ในมือ
ประการส�ำคัญคือ ผู้ประกอบการไม่ควร
สุวิมล ตั้งประเสริฐ
ถือโอกาสขึ้นราคาสินค้าหรือลดปริมาณ
การจ�ำหน่ายสินค้ากับกลุ่มนักท่องเที่ยว
เชิงเกษตร เพื่อจะได้สร้างภาพลักษณ์
ในการประกอบธุรกิจการท่องเที่ยวเชิง
เกษตรที่ดีภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียง
๒.๓ กลยุทธ์การพัฒนาด้าน
การผลิ ต ผู ้ ป ระกอบการควรบริ ห าร
จั ด การการท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรภายใต้
หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงด้วยการ
ใช้ ท รั พ ยากรที่ อ ยู ่ อ ย่ า งเต็ ม ที่ โดยวิ ธี
ด�ำเนินงานของผู้น�ำและสมาชิกกลุ่มร่วม
กันในการพัฒนาคุณภาพของผลผลิตให้
มีความแตกต่างของสินค้า การผลิตโดย
ใช้วัตถุดิบของท้องถิ่นและการลดต้นทุน
วัตถุดิบในราคาที่เป็นธรรมแก่สมาชิก
เพื่อให้การพัฒนาธุรกิจมีความเข้มแข็ง
ตลอดไป
๒.๔ กลยุทธ์การพัฒนาด้าน
การตลาด ผู ้ ป ระกอบการควรบริ ห าร
จัดการด้วยการสร้างจุดขายจากความแตก
ต่างของสินค้า การสร้างช่องทางการตลาด
โดยสมาชิกกลุม่ ต้องเพิม่ กลยุทธ์การสร้าง
ยีห่ อ้ และตราสินค้าให้เกิดความน่าเชือ่ ถือ
ในตัวสินค้า และสร้างเครือข่ายความ
สัมพันธ์กับหน่วยงานอื่น ๆ โดยผ่าน
การประชาสัมพันธ์ นอกจากนี้การใช้
ข้อมูลทางการตลาดที่เป็นปัจจุบันจะเป็น
ประโยชน์ต่อการเจรจาต่อรองทางธุรกิจ
ให้ เ ป็ น ตลาดที่ มี คุ ณ ภาพ ซึ่ ง จะท� ำ ให้
เกิดความน่าเชื่อถือและสร้างชื่อเสียงให้
กับการท่องเที่ยวเชิงเกษตรภายใต้หลัก
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงต่อไป
๓. การสร้างเครือข่ายการท่องเทีย่ ว
เชิงเกษตร ส�ำหรับการสร้างเครือข่าย
625
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
ของแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัด
นครราชสีมาภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียงทัง้ ๕ แห่ง คือ ๑) ไร่องุน่ ครูเสน่ห์
อ�ำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา ๒)
สวนเขาดินเฉลิมพระเกียรติ อ�ำเภอเมือง
นครราชสีมา จังหวัดนครราชสีมา ๓)
บุไทรโฮมสเตย์ อ�ำเภอวังน�ำ้ เขียว จังหวัด
นครราชสีมา ๔) สวนผักหวานป่า อ�ำเภอ
โชคชัย จังหวัดนครราชสีมา ๕) สวนเกษตร
ผสมผสาน อ�ำเภอขามสะแกแสง จังหวัด
นครราชสีมา ซึง่ จากผลของการวิจยั ก่อให้
เกิดประโยชน์อย่างมากในเชิงสาธารณะ
เพราะก่ อ ให้ เ กิ ด ความร่ ว มมื อ กั น ของ
พื้นที่ในระดับอ�ำเภออย่างเป็นรูปธรรม
มีการแลกเปลีย่ นเรียนรูร้ ะหว่างกัน อันจะ
มีผลให้เกิดความช่วยเหลือซึ่งกันและกัน
และมีความเอื้ออาทรต่อกันในระยะยาว
ท�ำให้แหล่งท่องเทีย่ วเชิงเกษตรในจังหวัด
นครราชสีมาทั้ง ๕ แห่งได้มีการสร้าง
เครือข่ายการท่องเที่ยวเชิงเกษตรภายใต้
หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง อันน�ำไป
สู่การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร
อย่างยั่งยืนได้ กลยุทธ์การสร้างเครือข่าย
การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรในจั ง หวั ด
นครราชสีมา ๔ ด้านคือ ๑) ด้านการ
พั ฒ นาบุ ค ลากร ๒) ด้ า นการเงิ น ๓)
ด้านการผลิต และ ๔) ด้านการตลาด ผล
ดังกล่าวจะท�ำให้เครือข่ายการท่องเที่ยว
เชิ ง เกษตรในจั ง หวั ด นครราชสี ม าเกิ ด
ความรัก ความเข้าใจ ความสามัคคีซึ่งกัน
และกัน และสามารถอยู่ร่วมกันได้อย่าง
ยั่งยืน ซึ่งในที่สุดเครือข่ายการท่องเที่ยว
เชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมาจะเกิด
ความยั่งยืนในการด�ำเนินงานในรูปแบบ
เครือข่าย
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011
๔. การจัดท�ำตัวชี้วัดความส�ำเร็จ
และความล้ ม เหลว ส� ำ หรั บ การจั ด ท� ำ
ตั ว ชี้ วั ด ความส�ำ เร็ จ และความล้ ม เหลว
ของการท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัด
นครราชสี ม าตามแนวทางของหลั ก
ปรั ช ญาเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง ซึ่ ง ผลของ
การวิ จั ย ท� ำ ให้ เ กิ ด ประโยชน์ ใ นเชิ ง
สาธารณะ เพราะจะท�ำให้ทราบถึงปัจจัย
ทีก่ อ่ ให้เกิดความส�ำเร็จและความล้มเหลว
ของการท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัด
นครราชสีมา จ�ำนวน ๑๐ ปัจจัย ดังนี้
๔.๑ นโยบายของภาครั ฐ
ส�ำหรับนโยบายของภาครัฐมีส่วนส�ำคัญ
ในการกระตุ้นให้เกิดการท่องเที่ยวเชิง
เกษตรในจังหวัดนครราชสีมาภายใต้หลัก
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
๔.๒ การประชาสัมพันธ์การ
ท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตร ด้ ว ยการผ่ า นสื่ อ
ต่าง ๆ ซึ่งเป็นสื่อหลักของประเทศ เช่น
วิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน์ หนังสือ
พิมพ์ จดหมายข่าว อินเทอร์เน็ต และ
เว็บไซต์ต่าง ๆ จะท�ำให้การท่องเที่ยว
เชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมาขยายตัว
ได้อย่างกว้างขวาง
๔.๓ แหล่ ง ท่ อ งเที่ ย วใกล้
เคียงกัน โดยนักท่องเทีย่ วสามารถเดินทาง
ไปท่องเที่ยวในพื้นที่อื่น ๆ ได้ง่าย เพราะ
มี ส ถานที่ ท ่ อ งเที่ ย วอยู ่ ใ กล้ เ คี ย งกั น จะ
ส่งผลให้การท่องเที่ยวในพื้นที่ประสบ
ผลส�ำเร็จได้
๔.๔ ร ะ ย ะ ท า ง ใ น ก า ร
ท่องเที่ยว มีส่วนส�ำคัญถึงเหตุผลในการ
ตัดสินใจในด้านการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
โดยเฉพาะถ้าแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร
อยู ่ ใ กล้ กั บ พื้ น ที่ เ ขตตั ว เมื อ งจั ง หวั ด
นครราชสีมาหรือใกล้กบั กรุงเทพมหานคร
๔.๕ หน่ ว ยงานภาครั ฐ ใน
ท้องถิ่น มีส่วนส�ำคัญในการสนับสนุน
และส่ ง เสริ ม การพั ฒ นาการท่ อ งเที่ ย ว
เชิงเกษตรในพื้นที่จังหวัดนครราชสีมา
ซึ่งจะท�ำให้แหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรมี
โอกาสที่จะประสบความส�ำเร็จได้
๔.๖ สถาบันการศึกษา โดย
สถาบันการศึกษามีส่วนร่วมในการสร้าง
องค์ความรู้ให้ผู้ประกอบการท่องเที่ยว
เชิ ง เกษตร เพื่ อ น� ำ ไปพั ฒ นาพื้ น ที่ ข อง
ตนเองจนกลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิง
เกษตรที่น่าสนใจ
๔.๗ ผู ้ ป ระกอบการการ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตร ต้องมีบุคลิกภาพที่ดี
ในการต้อนรับนักท่องเที่ยว รวมทั้งต้อง
มีคุณธรรม จริยธรรม และอัธยาศัยที่ดี
ต่อการให้บริการนักท่องเที่ยวเชิงเกษตร
๔.๘ กิ จ ก ร ร ม ข อ ง ก า ร
ท่องเที่ยวเชิงเกษตร ผู้ประกอบการและ
สมาชิ ก ในกลุ ่ ม ต้ อ งมี รู ป แบบการจั ด
กิจกรรมทีห่ ลากหลาย เช่น การแสดงหรือ
สาธิตการเกษตร กิจกรรมทีจ่ ดั ให้นกั ท่อง
เที่ยวร่วมท�ำกิจกรรมระยะสั้น การให้นัก
ท่องเทีย่ วพักแรมในหมูบ่ า้ น การจ�ำหน่าย
สินค้าและผลิตภัณฑ์เกษตร ซึ่งจะท�ำให้
นักท่องเที่ยวเชิงเกษตรมีความสุขและ
ตื่ น เต้ น แปลกใหม่ กั บ กิ จ กรรมการ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตรที่ผู้ประกอบการจัด
บริการให้แก่นักท่องเที่ยว
๔.๙ การสร้างค่านิยมให้กับ
นักท่องเที่ยวเชิงเกษตร ด้วยการให้องค์
ความรู้และทัศนคติที่ดีถึงประโยชน์หรือ
ข้อดีที่ได้รับจากการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
626
๔.๑๐ ค่ า ใช้ จ ่ า ยในการท่ อ ง
เที่ยวเชิงเกษตร จะมีผลต่อการตัดสิน
ใจของนั ก ท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตร ดั ง นั้ น
ผูป้ ระกอบการควรด�ำเนินการโดยใช้หลัก
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง คือมีความพอ
ประมาณ มีเหตุผล สร้างภูมคิ มุ้ กัน และมี
คุณธรรมต่อนักท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย
ส�ำหรับข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย
ผู้วิจัยสรุปได้ ๕ ประการ ดังนี้
๑. นโยบายของภาครัฐ ภาครัฐ
มีส่วนส�ำคัญในการกระตุ้นให้เกิดการ
ท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรในพื้ น ที่ จั ง หวั ด
นครราชสีมา ท�ำให้ผู้ประกอบการหรือ
เกษตรกรมี ร ายได้ เ พิ่ ม ขึ้ น ซึ่ ง การใช้
นโยบายของภาครัฐจะช่วยกระตุ้นความ
เจริ ญ เติ บ โตในกิ จ กรรมการท่ อ งเที่ ย ว
เชิ ง เกษตร จะท� ำ ให้ ก ารท่ อ งเที่ ย วเชิ ง
เกษตรมี ค วามเข้ ม แข็ ง และความยั่ ง ยื น
ตลอดไป
๒. หน่วยงานภาครัฐในท้องถิ่น
หน่วยงานในพืน้ ทีข่ องภาครัฐ เช่น องค์การ
บริหารส่วนต�ำบล ส�ำนักงานเกษตรอ�ำเภอ
ทีท่ ำ� การผูใ้ หญ่บา้ น ทีว่ า่ การอ�ำเภอ มีสว่ น
ส� ำ คัญ ในการสนับ สนุ นส่งเสริ ม และมี
บทบาทต่อการพัฒนาการท่องเที่ยวเชิง
เกษตรในพื้นที่จังหวัดนครราชสีมาเป็น
อย่างยิ่ง
๓. รู ป แบบของกิ จ กรรมการ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตร ผู้ประกอบการและ
เกษตรกรควรมี รู ป แบบของกิ จ กรรม
การเกษตรกรรมที่ ห ลากหลาย ขึ้ น อยู ่
กับวิถีการประกอบอาชีพของเกษตรกร
และวัฒนธรรมท้องถิ่น ซึ่งผู้ประกอบ

การและหน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน
ควรส่ ง เสริ ม รู ป แบบของกิ จ กรรมการ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตร เช่น รูปแบบเกษตร
ผสมผสาน การท�ำนา สวนผลไม้ ไม้ดอก
ไม้ประดับ สวนเกษตรโครงการหลวง
โฮมสเตย์ โดยสร้างความร่วมมือระหว่าง
นักท่องเที่ยวเชิงเกษตร ผู้ประกอบการ
และหน่วยงานช่วยกันอนุรักษ์ทรัพยากร
ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมให้เกิดความ
ยั่งยืนตลอดไป
๔. การประชาสัมพันธ์การท่องเที่ยว
เชิ ง เกษตร การประชาสั ม พั น ธ์ ข อง
หน่วยงานทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และ
ผู้ประกอบการ ด้วยการผ่านสื่อต่าง ๆ
ซึ่ ง เป็ น สื่ อ หลั ก ของประเทศ เช่ น
วิ ท ยุ ก ระจายเสี ย ง วิ ท ยุ โ ทรทั ศ น์
หนังสือพิมพ์ อินเทอร์เน็ต เว็บไซต์ตา่ ง ๆ
จะมี ส ่ ว นส� ำ คั ญ ที่ ท� ำ ให้ ก ารท่ อ งเที่ ย ว
เชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมาขยายตัว
ได้ และท�ำให้นักท่องเที่ยวเชิงเกษตรเข้า
ถึงข้อมูลต่าง ๆ ได้อย่างทัว่ ถึงและรวดเร็ว
จึ ง เป็ น โอกาสดี ที่ จ ะท� ำ ให้ ผู ้ ป ระกอบ
การสามารถสร้ า งสื่ อต่าง ๆ ช่วยการ
ประชาสัมพันธ์การท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ในรูปแบบกิจกรรมต่าง ๆ อันจะส่งผล
ส�ำเร็จต่อการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
๕. การน� ำ ปรั ช ญาเศรษฐกิ จ
พอเพียงไปประยุกต์ใช้กับการท่องเที่ยว
เชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา โดย
ให้ผู้ประกอบการน� ำปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียงไปใช้ในการปฏิบตั ติ นและธุรกิจ
การท่องเที่ยวตั้งอยู่บนพื้นฐานบนความ
พอดี ตัง้ อยูใ่ นทางสายกลาง มีการตัดสินใจ
สุวิมล ตั้งประเสริฐ
อย่างมีเหตุผล มีความเข้มแข็ง มีความ
ยั่ ง ยื น โดยค� ำ นึ ง ถึ ง ความพอประมาณ
ไม่เบียดเบียนทั้งตนเองและผู้อื่น ขณะ
เดียวกันต้องมีเหตุผลในการกระท�ำและ
มีการสร้างภูมิคุ้มกันที่ดีเพื่อเตรียมพร้อม
รั บ ผลกระทบจากความเปลี่ ย นแปลง
ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น โดยอาศัยความรู้และ
คุณธรรม เช่น ความซื่อสัตย์สุจริต ความ
อดทน ความเพี ย ร สติ ป ั ญ ญา ความ
รอบคอบ มาประกอบการวางแผน ตัดสิน
ใจ และการกระท�ำต่าง ๆ ในการท�ำธุรกิจ
การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง เกษตรให้ เ กิ ด ความ
มั่นคงและยั่งยืน
กิตติกรรมประกาศ
บทความนีป้ รับปรุงมาจากรายงาน
วิจัยเรื่องการจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิง
เกษตรในจังหวัดนครราชสีมาอย่างยั่งยืน
ภายใต้ ห ลั ก ปรั ช ญาเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง
ซึง่ ได้รบั ทุนสนับสนุนการวิจยั จากส�ำนัก
บริ ห ารโครงการส่ ง เสริ ม การวิ จั ย ใน
อุดมศึกษาและพัฒนามหาวิทยาลัยวิจัย
แห่งชาติ ส�ำนักงานคณะกรรมการการ
อุดมศึกษา ประจ�ำปีงบประมาณ ๒๕๕๔
ในการนี้ ผู ้ วิ จั ย ขอขอบพระคุ ณ รอง
ศาสตราจารย์ ดร.วรวุฒิ หิรัญรักษ์ ที่
ได้ให้ค�ำแนะน�ำที่เป็นประโยชน์ในการ
เขี ย นบทความในครั้ ง นี้ และขอขอบ
พระคุณผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.เศาวนิต
เศาณานนท์ อธิ ก ารบดี ม หาวิ ท ยาลั ย
ราชภัฏนครราชสีมา และผูบ้ ริหารทุกท่าน
ที่ได้สนับสนุนการวิจัยครั้งนี้จนส� ำเร็จ
ลุล่วงด้วยดี
627
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
เอกสารอ้างอิง
เครือซีเมนต์ไทย. เครือซีเมนต์ไทย (SCG)
กั บ การด� ำ เนิ น ธุ ร กิ จ ตามปรั ช ญา
เศรษฐกิจพอเพียง. กรุงเทพมหานคร :
บริษทั ปูนซีเมนต์ไทย จ�ำกัด (มหาชน) ;
๒๕๕๒.
ชัยวุฒิ ชัยพันธ์. การจัดการเกษตรทรัพยากร
ธรรมชาติและการท่องเทีย่ ว. กรุงเทพ-
มหานคร : คณะเศรษฐศาสตร์
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย; ๒๕๔๒.
นันทิยา หุตานุวัตร และณรงค์ หุตานุวัตร.
การพัฒนาองค์กรชุมชน. กรุงเทพ-
มหานคร : ธรรกมลการพิมพ์; ๒๕๔๙.
ร�ำไพพรรณ แก้วสุริยะ. “การบริหารจัดการ
แหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร” เอกสาร
ประกอบการบรรยายในการฝึกอบรม
หลั ก สู ต รการพั ฒ นาและส่ ง เสริ ม
การท่องเที่ยวเชิงเกษตรปี ๒๕๔๗
๒๕ พฤษภาคม ๒๕๔๗, ณ โรงแรม
สองพันบุรี อ�ำเภอเมืองฯ จังหวัด
สุพรรณบุรี; ๒๕๔๗.
สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่ง
ประเทศไทย. รายงานเบื้องต้นการ
ศึกษาเพื่อก�ำหนดแนวทางการพัฒนา
และจัดการการท่องเที่ยวเชิงเกษตร
เสนอต่อการท่องเที่ยวแห่งประเทศ
ไทย. กรุงเทพมหานคร : สถาบันวิจัย
วิ ท ยาศาสตร์ แ ละเทคโนโลยี แ ห่ ง
ประเทศไทย; ๒๕๔๒.
. รายงานขั้นสุดท้ายการศึกษา
เพื่ อ ก� ำ หนดแนวทางการจั ด การ
ท่องเที่ยวเชิงเกษตร (Agrotourism).
กรุ ง เทพมหานคร : สถาบั น วิ จั ย
วิ ท ยาศาสตร์ แ ละเทคโนโลยี แ ห่ ง
ประเทศไทย; ๒๕๔๓.
สุขสรรค์ กันตะบุตร. การพัฒนาแนวทาง
ปฏิบัติในการด�ำเนินธุรกิจอย่างยั่งยืน
ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง.
กรุงเทพมหานคร : ส�ำนักงานกองทุน
สนับสนุนการวิจัย; ๒๕๕๓.
The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

สุนัย เศรษฐ์บุญสร้าง. แนวทางปฏิบัติ ๗ ขั้น
สู ่ วิ ถี เ ศรษฐกิ จ พอเพี ย ง. กรุ ง เทพ
มหานคร : ซีเอ็ดยูเคชั่น; ๒๕๔๙.
ส�ำนักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและ
สังคมแห่งชาติ. เศรษฐกิจพอเพียง
คืออะไร. กรุงเทพมหานคร : คณะ
อนุ ก รรมการขั บ เคลื่ อ นเศรษฐกิ จ
พอเพียง; ๒๕๔๙.
ส�ำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสาน
งานโครงการอันเนือ่ งมาจากพระราช-
ด� ำ ริ . ทฤษฎี ใ หม่ ชี วิ ต ที่ พ อเพี ย ง.
กรุงเทพมหานคร : ส�ำนักงานคณะ
กรรมการพิ เ ศษเพื่ อ ประสานงาน
โครงการอันเนือ่ งมาจากพระราชด�ำริ.
อัดส�ำเนา; ๒๕๕๐.
อภิชัย พันธเสน, สรวิชญ์ เปรมชื่น และ
พิเชษฐ์ เกียรติเดชปัญญา. การประยุกต์
พระราชด� ำ ริ เ ศรษฐกิ จ พอเพี ย งกั บ
อุตสาหกรรมขนาดกลางและขนาด
ย่อม กรุงเทพมหานคร : ส�ำนักงาน
กองทุนสนับสนุนการวิจัย; ๒๕๔๖.
Holinhoij, Jurgen H. A New Concept of Tourism
Insight. Germany: Institute for
Scientific Cooperation; 1996.

Abstract The Agro Tourism Sustainable Management at Nakhon Ratchasima Province Based on Sufficiency
Economy Philosophy
Suwimon Tungprasert
Assistant Professor in the Faculty of Management Science, Nakhon Ratchasima Rajabhat University

The agro tourism sustainable management at Nakhon Ratchasima Province based on the sufficiency
economy philosophy employed the participatory procedures to find the guideline and the operational
procedures for the agro tourism entrepreneurs. These results assisted the agro tourism in Nakhon Ratchasima
to be sustainable agro tourism attractions. The results were as follows. 1) There was a database of the agro
tourism to develop attractions in Nakhon Ratchasima in eight aspects: location, entrepreneur, tourism
activity, appropriate visiting time, souvenirs, nearby attractions, travelling plan and strength, weakness,
opportunity and threat (SWOT). 2) The agro tourism development strategies covering five districts comprised
of four aspects: human resource development, finance, production and marketing. 3) The creation of the
agro tourism network in Nakhon Ratchasima Province revealed one agro tourism network with strategies in
four aspects: human resource development, finance, production and marketing. 4) The arrangement of the
success and failure index of agro tourism in Nakhon Ratchasima Province based on the sufficiency economy
philosophy revealed ten essential factors, including government policy, agro tourism public relation, nearby
attractions, distance of the destinations, government organization in the community level, educational
institutions, entrepreneur, agro tourism activity, tourists’ value and agro tourism cost.

Key Words : Management, the Agro Tourism Attractions, Sufficiency Economy Philosophy

การจัดการแหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตรในจังหวัดนครราชสีมา
อย่างยั่งยืนภายใต้หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
628

เป็นทีท่ ราบโดยทัว่ กันว่า วันเฉลิม
พระชนมพรรษาของพระบาทสมเด็ จ
พระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ที่เวียนมา
บรรจบในวันที่ ๕ ธันวาคม ของทุกปี
แต่ใน พ.ศ. ๒๕๕๔ นี้ ผู้เขียนค�ำนวณ
พบว่ า มี ค วามมหั ศ จรรย์ ท างตั ว เลข
ทางธรรมชาติ ๗ ประการ ดังต่อไปนี้
๑) วันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๔
เป็ น วั น ที่ ด วงอาทิ ต ย์ โ คจรกลั บ มายั ง
ต�ำแหน่งดาวฤกษ์ดวงเดิม (เสวยฤกษ์เดิม)
ดังเช่นในวันเสด็จพระราชสมภพ พ.ศ.
๒๔๗๐
*
ที่ปรึกษาการค�ำนวณปฏิทินหลวง ส�ำนักพระราชวัง, ผู้เชี่ยวชาญพิเศษ สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ
ลอย ชุนพงษ์ทอง
๒) วันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๔
ตรงกับวันจันทร์ ดังเช่น วันเสด็จพระราช-
สมภพใน พ.ศ. ๒๔๗๐
๓) พ.ศ. ๒๕๕๔ เป็นการครบ
๗ รอบนักษัตร ตรงกับปีนกั ษัตรมะโรง
(แบบไทยใหม่) หรือปีเถาะแบบไทยเดิม
หรือจีน และตรงกับปีสี (จื่อเหม้า) ตาม
ปฏิทินล้านนา ดังเช่น วันเสด็จพระราช-
สมภพ พ.ศ. ๒๔๗๐
๔) ดวงจั นทร์ โ คจรกลั บ มายั ง
(เสวยฤกษ์) ราศีเดิม และมีปรากฏเป็น
เสี้ ย วเหมื อ นดั ง เช่ น วั น เสด็ จ พระราช-
สมภพใน พ.ศ. ๒๔๗๐ ทุกประการ
629
วารสารราชบัณฑิตยสถาน
ปีที่ ๓๖ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๔
ลอย ชุนพงษ์ทอง*
๕) วันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๔
ตรงกั บ ขึ้ น ๑๐ ค�่ ำ ทั้ ง ในปฏิ ทิ น ไทย
ปฏิทินปักขคณนา และ ปฏิทินฮิจเราะห์
๖) เป็นวันมงคลส�ำคัญอันเก่าแก่
ของชาวมุสลิมและชาวยิว คือ การเฉลิม
ฉลองวั น อาชู ร อ หรื อ เทศกาลขนม
บูโบซูรอ
๗) ปฏิทินฮิจเราะห์ ตรงกับวัน
ขึ้น ๑๐ ค�่ำเดือน ๑ เช่นเดียวกับปฏิทิน
หลวงของไทย วันขึ้น ๑ ค�่ำ เดือน ๑
 ผลการค�ำนวณหนังสือปฏิทินไทย ๕,๐๐๐ ปี
ที่ผู้เขียน เขียนขึ้น และจัดพิมพ์โดยสถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ
Volume 36 No. 4 Oct-Dec 2011

วันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๗๐

The Journal of the Royal lnstitute of Thailand

630
วันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๔

ในวันเฉลิมพระชนมพรรษาครบ ๗ รอบ
ความมหัศจรรย์ทางตัวเลข ๗ ประการ