Sınıf 1. Modül - Öğrenci-AliDincsonmez

L
O DÜ
1. M
KİMYA BİLİMİ - ATOM VE YAPISI - PERİYODİK SİSTEM
KİMYA BİLİMİ
➤ SIMYADAN KIMYAYA • 4
➤ KIMYA DISIPLINLERI VE KIMYACILARIN UĞRAŞ ALANLARI • 11
➤ KIMYANIN SEMBOLIK DILI • 19
➤ KIMYA UYGULAMALARINDA IŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞI • 24
➤ NANOTEKNOLOJİ VE YARI İLETKENLER (FEN LİSESİ) • 33
➤ KARMA TESTLER • 34
➤ YAZILI SORULARI • 39
➤ YENI NESIL SORULAR • 41
ATOMUN YAPISI
➤ ATOMUN TEMEL TANECIKLERI • 44
➤ ATOM TÜRLERI • 52
➤ ATOM ALTI PARÇACIKLARIN VARLIĞI (FEN LİSESİ) • 56
➤ ATOM MODELLERININ TARIHSEL GELIŞIMI • 58
➤ ATOMLARIN ABSORBSİYON/EMİSYON
SPEKTRUMU (FEN LİSESİ) • 59
➤ MODERN ATOM MODELİ (FEN LİSESİ) • 62
PERİYODİK CETVEL
➤ PERIYODIK CETVELIN TARIHÇESI • 82
➤ MODERN PERIYODIK CETVEL • 82
➤ KATMAN ELEKTRON DIZILIMI ILE PERIYODIK
CETVELDE YER BULMA • 83
➤ ELEMENTLERIN SINIFLANDIRILMASI • 87
➤ PERIYODIK ÖZELLIKLERIN DEĞIŞIMI • 90
➤ PERIYODIK CETVELDE BAZI GRUPLARIN
ÖZELLİKLERİ (FEN LİSESİ) • 103
KİMYA BİLİMİ
➤ SIMYADAN KIMYAYA
➤ KIMYA DISIPLINLERI VE KIMYACILARIN UĞRAŞ ALANLARI
➤ KIMYANIN SEMBOLIK DILI
➤ KIMYA UYGULAMALARINDA IŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI
➤ KARMA TESTLER
➤ YAZILI SORULARI
➤ YENI NESIL SORULAR
9. SINIF 1. MODÜL KİMYA BİLİMİ www.aydinyayinlari.com.tr
SİMYADAN KİMYAYA
İlişkili Kazanımlar
• Kimyanın bilim olma sürecini açıklar.
– Simya ile kimya bilimi arasındaki farkları ayırt eder.
– Kimya bilimine katkı sağlayan uygarlıkların kimya bilimine katkılarını tanır.
– Simyadan kimya bilimine geçişte çalışmalar yapan, bu sürece katkılar sağlayan bilim insanlarının çalışmalarına örnekler
verir.
a. Simya Nedir? ÖRNEK 1

Eski çağlarda insanlar hayatta kalmak, ihtiyaçlarını Simyacıları araştırma yapmaya yönelten uğraşlar,
gidermek, yaşam koşullarını iyileştirmek için çevrelerin-
I. Değersiz madenleri altına çevirme
deki maddeleri anlama ve amaçları doğrultusunda kul-
II. Ölümsüzlük iksirini keşfetme
lanma arayışı içinde olmuşlardır.
III. Hastalıkları tedavi etme
verilenlerden hangileri sayılabilir?

Eski çağ insanları;
Barınma ve korunma için metalleri işleyerek ev A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

aletleri yaptılar. D) II ve III E) I, II ve III
Süslenme ve boyamada esans, şap ve sülügen gi-
bi maddeler kullandılar. Simyacıların öncelikli uğraş alanları altın elde etme
ve ölümsüzlük iksirini keşfetme olmakla birlikte son-
Yiyecekleri uzun süre saklamak için sofra tuzunu raları hastalıkları tedavi etmeye de çalışmışlardır.
(NaCl) ve kükürt buharını kullandılar.
Cevap: E
Hastalıkların tedavisinde bitkileri kullandılar.
Giyinmede hayvan deri ve kürklerini kullandılar.
Kap, çanak ve çömlek yapımında kili kullandılar.
Simyacılar dokunduğu nesneleri altına çeviren

felsefe taşı adını verdikleri bir taşı aramışlardır.
Uyarı!
Simya; felsefe, tıp, astroloji, kimya, fizik, biyo-
loji, din, ekonomi, metalurji gibi alanlarda çalış-
malar barındırır.
İnsanoğlunun merak, ihtiyaç ve hayalleri
simyayı ortaya çıkarmıştır.
Değersiz metalleri karıştırarak altın elde etme, son- NOT

suz bir hayata ulaştıran bir su (ab-ı hayat) bulma gi- Simyacılar çok önemli formüllerin peşinde ol-
bi amaçlarla yapılan çalışmalara simya veya alşimi duklarını düşündüklerinden çalışmalarını giz-
li tutarlardı. İnsanlar simyacıların olağanüstü
denir. Simya ile uğraşanlara simyacı ya da alşimist
özelliklere sahip olduklarını düşünürlerdi.
adı verilir.
4 1. E
www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA BİLİMİ 1. MODÜL 9. SINIF
b. Eski Çağlarda Keşfedilen Maddeler
◆ Alaşımlar ◆ Kağıt ◆ Kil
◆ Boyar maddeler ◆ Alkol ◆ Kireç
◆ Kükürt ◆ Esans ◆ Birçok metal
◆ Mürekkep ◆ Barut ◆ Cam
H2SO4 HCl
Sülfürik asit Hidroklorik asit
(Zaç yağı) (Tuz ruhu)
Simyacılar bitkileri çeşitli amaçlar için kullandılar.

Altın (Au) CH3COOH
Gümüş (Ag) Asetik asit
Cıva (Hg) (Sirke ruhu) ÖRNEK 3
I. Metalleri saflaştırma
HNO3 II. Bitkilerden ilaç yapma
CaCO3 Nitrik asit
(Kireç taşı) III. Felsefe taşını bulma
(Kezzap)
IV. İhtiyaçlarına uygun malzemeler yapma
Simyacıların Keşfettiği Maddeler V. Damıtma, kavurma, özütleme gibi ayrıştırma tek-
niklerini kullanma
Simyacılar günümüz kimyasında kullanılan bazı
Yukarıda simyacıların bazı arayışları verilmiştir. Bu-
deney araçlarının ilk ve benzer örneklerini keşfedip kul-
lanmışlardır. Bunlar: na göre, bunlardan hangisi günümüz kimyasının
uğraş alanları arasında yer almaz?
Fırın (ısıtmada)
İmbik (damıtmada) A) I B) II C) III D) IV E) V
Potalar (eritmede)
Saklama kapları III numaralı öncülde yer alan arayış kimya biliminin
çalışmaları arasında bulunmaz
Deney tüpü
Cevap: C
ÖRNEK 2
Antik Çağ insanları; Simyacıların Kullandığı Bazı Yöntemler
I. Boyar maddeler
II. Hayvan deri ve kürkleri Kavurma Yumuşatma
III. Çeşitli tuzlar
verilenlerden hangilerini kullanmışlardır?
Damıtma Kristallendirme
A) Yalnız II B) Yalnız III C) II ve III
D) I ve II E) I, II ve III Süzme
Özütleme
Antik çağ insanları yiyeceklerini uzun süre sak-

lamak için tuzu, giyinmek için hayvan deri ve kürkleri- Öğütme Çözme
ni süsleme için boyar maddeleri kullandılar.
Cevap: E Sırlama Mayalama
2. E 5 3. C
ÖRNEK 5
●● Sebze ve meyve kurularını ağartma
●● Hoş koku verme
●● Çanak çömlek yapımı
●● Kılıç, zırh gibi araç gereç yapımı
Aşağıda simya döneminde keşfedilen bazı maddeler

verilmiştir.
Buna göre bu maddelerden hangisi yukarıda veri-
len amaçlardan biri için kullanılmamıştır?
A) Alaşımlar
B) Esans
C) Kükürt buharı
Bir simyacıya ait ilkel damıtma düzeneği (İMBİK) D) Kezzap
E) Kil
Kimya bir bilim dalı iken; Simya bir bilim dalı değil-
dir. Bunun nedenleri;
Simyacılar kılıç zırh gibi araç gereç yapımında
Simyanın teorik temelleri yoktur. alaşımları, hoş koku vermesi için bitkilerden yaptık-
Simya gözlem ve deneylerle sistematik bir şekil- ları esansı, meyve kurularını ağartmada kükürt buha-
rı, çanak çömlek yapımında kil kullandılar.
de test edilemediğinden sistematik bir bilgi birikimi
içermemektedir. Cevap: D
Deneme (sınama) - yanılmaya dayalı çalışmalar

yapılmıştır.
Simyacılar ölçmeye dayalı çalışmamışlardır.
Simyacıların arayışları bilimsel değil, ruhsaldır.
ÖRNEK 6
ÖRNEK 4 Kimya biliminin gelişim sürecine İslam, Mezopotamya,
I. Süzme, özütleme, damıtma gibi yöntemlerin kulla- Çin, Hint, Yunan ve Orta Asya uygarlıkları katkı sağla-
nılması mıştır.
II. Teorik temellerinin bulunması Bu katkılar sonucunda ortaya çıkan aşağıdaki ge-
III. Sayısal verilere dayalı sistematik bilgi birikimi içer- lişmelerden hangisi kimya biliminin başlangıcı ola-
mesi rak düşünülemez?
Yukarıda verilenlerden hangileri simya ile kimya
A) Sistematik bir sıra ile yapılan deneyler
arasındaki farklar arasında sayılamaz?
B) Terazi kullanımının yaygınlaşması
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Deneylerdeki sayısal sonuçların yorumlanması
D) Ölümsüzlüğe ulaştıran maddelerin arayışı
D) II ve III E) I ve III
E) Teorilerin deneylerle test edilmesi
Süzme, özütleme, damıtma gibi fiziksel ayırma

yöntemleri ilk kez simya döneminde kullanmış günü- Ab-ı hayat suyunun diğer bir ifade ile ölümsüz-
müz kimyasında da kullanılmaktadır. lüğün arayışı simya dönemi içinde olmuş ve bilimsel
yöntemlerden uzak olduğu için kimya biliminin baş-
Cevap: A langıcı olarak düşünülemez.
Cevap: D
4. A 6 5. D 6. D
c. Kimya Bilimine Katkı Sağlayan İnsanlar
Empedokles
ört temel element olduğu-

D
nu savunmuştur. Toprak, su,
hava ve ateş.
mpedokles’e göre tüm

E
maddeler bu dört temel ele-
mentin çeşitli oranlarda bir-
leşmesiyle oluşmuştur.
Empedokles
Aristo’ya göre dört temel element

Democritos
ateş, su, toprak ve havadır.
Atomik düşüncenin öncüsü olan Yunan filozofudur.
ATEŞ
Maddelerin atom denilen
çok küçük ve bölünemez
parçacıklardan oluştuğunu SICAK KURU
savunmuştur.
Katıları oluşturan atomlar HAVA TOPRAK

çentikli olduğundan birbirine
tutunduğunu, sıvıları oluştu-
Democritos
ran atomların ise pürüzsüz ISLAK SOĞUK
olduğundan birbiri üstünden
kaydığını düşünmüştür.
SU
Aristoya göre;
Aristo ◆ Ateş : sıcak ve kuru
Ateş, su, toprak ve hava ◆ Su : soğuk ve ıslak
olarak ifade edilen dört te-
◆ Hava : sıcak ve ıslak
mel elementle ilgili önceki
düşünceleri daha da geliş- ◆ Toprak : soğuk ve kuru
tirmiştir. özelliklerine sahiptir.
Aristo her bir elementin ıs-

lak/kuru ve sıcak/soğuk gi-
bi iki özelliğinin bulunduğu- Aristo İbn-i Sina
nu öne sürmüştür.
Kitab - el Şifa adlı eseri
yazmıştır.

Metallerin başka metallere
Uyarı! dönüşemeyeceğini ifade et-
Aristo katıları toprak, sıvıları su ve gazları hava miştir.
elementi olarak sınıflamıştır.

Sınıflandırma yapmıştır.
İbn-i Sina
7
Cabir Bin Hayyan Antoine Lavoisier

ugün kullanılan deney araç
B
Kalay elementi ile
ve gereçlerinin ilk ve benzer ör-
yaptığı deneyler
neklerini bulmuştur.
sonucunda kütle-
İlk laboratuvarı kurmuştur. nin korunumu ka-
Bazı önemli asitleri H2SO4, nununu bulmuştur.
HNO3 ve HCI'yi buldu. Kral su-
Cabir Bin Hayyan Oksijenin havada
yunu elde etmiştir.
bulunan ve yan-
Sülfürik asiti (H2SO4 / zaç yağı) keşfetmiştir. maya neden olan
Nitrik asiti (HNO3 / kezzap) keşfetmiştir. bir gaz olduğunu
ifade etmiştir.
Hidroklorik asiti (HCl /tuz ruhu) elde etmiştir.
Kimyanın babası olarak bilinir. Antonie Lavoisier
uyarı
Ebubekir Er-Razi Simyadan kimyaya geçişte;
Karıncaları damıtarak formik R. Boyle’nin yapmış olduğu modern element

asit elde etmiştir. tanımı,
Gliserini keşfetmiştir. Lavoisier’in kütlenin korunumu kanununu de-

neysel olarak test etmesi etkili olmuştur.
Alkolü antiseptik olarak tıpta
kullanmıştır. Bu nedenle R. Boyle ve A. Lavoisier modern
kimyanın öncüleri olarak bilinirler.
Fırın, kroze gibi laboratuvar
gereçlerini geliştirmiştir.
Ebubekir Er-Razi
ÖRNEK 7
●● R. Boyle’ye göre bilinen hiçbir yöntemle kendinden
uyarı daha basit maddelere ayrıştırılmayan saf madde-
İbn-i Sina, Ebubekir Er-Razi ve İbn-i Rüşd lere element
............. denir.
İslam dünyasının önemli simyacılarındandır. R. Boyle
●● .................... nin Kuşkucu Kimyager adlı bir eseri
bulunmaktadır.
formik asit
●● Ebubekir Er-Razi karıncaları damıtarak ......................
Robert Boyle elde etti.
En ünlü eseri "Kuşkucu ●● A. Lavoisier modern kimyanın babası olarak bilinir.

..................
Kimyager" adlı kitabıdır. Yukarıdaki açıklamalarda boş bırakılan kısımlara
Gazın basıncı ve hacmi aşağıdaki kelimelerden uygun olanları yazıldığında
arasındaki ilişkiyi vakum hangi kelime açıkta kalır?
pompası yardımı ile belirle-
A) Element
yerek Boyle Yasası adıyla
B) Dalton
bilinen yasayı ortaya çıkar-
C) R. Boyle
mıştır.
Robert Boyle D) Formik asit
Bilinen hiçbir yöntemle E) A. Lavoisier
kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamayan
saf maddeleri element olarak tanımlamıştır.
Boş bırakılan kısımlara sırası ile element, R. Boyle,
Kimyasal bileşiklerle karışımlar arasındaki farkı ifa- formik asit ve A. Lavoisier ifadeleri yazılmalıdır.
de etmiştir. Cevap: B
8 7. B
KİMYA BİLİMİ TEST - 1
1. Simya, değersiz metalleri karıştırarak altın el-
4. I II
de etme, sonsuz zenginliğe ulaşma, hastalıkla- Boyar madde eldesi Metallerin işlenmesi
rı tedavi etme ve ölümsüzlük iksirini bulma gibi
amaçlarla yapılan çalışmalardır.
Buna göre simya ile ilgili,
I. Eski Mısır’da başladığı düşünülmektedir.

II. Bulunan maddeler ve yöntemler ile kimya bili-
minin gelişimine imkân sağlanmıştır.
III. Simyacılar çalışmalarını diğer insanlarla pay-
laşmışlardır. Ölümsüzlük iksiri
Esans üretimi
arayışı
açıklamalardan hangileri yanlıştır?
III IV
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Laboratuvar malzemesi
D) II ve III E) I ve III geliştirilmesi
V
Yukarıdaki kavram haritasında simya dönemindeki

2. Aşağıda simya dönemi ile ilgili bazı açıklamalar bazı uğraş alanları verilmiştir.
doğru ya da yanlış olarak işaretlenmiştir.
Buna göre, bu alanlardan hangisinde günümüz
Buna göre, hangi işaretlemede hata yapılmıştır? kimyasına ait çalışma bulunmaz?
A) I B) II C) III D) IV E) V
Simya dönemine ait özellik Doğru Yanlış
A) Deneme yanılma yöntemi kulla-
✓
nılmıştır.
B) Sistematik bilgi birikimi içerir. ✓ 5. Aşağıdakilerden hangisi simya döneminde

yapılmamıştır?
C) Ateş, su, hava, toprak şeklinde
element sınıflandırması yapıl- ✓ A) Kilden çanak – çömlek yapımı
mıştır.
B) Bileşiklerin elementlerine ayrıştırılması
D) Nitrik asit, sülfürik asit gibi bazı
✓ C) Kükürt buharının meyve kurularının ağartılma-
kimyasalları elde etmişlerdir.
sında kullanımı
E) Bazı metalleri işleyerek altına
✓ D) Ölülerin kimyasal karışımlarla mumyalanması
çevirmişlerdir.
E) Mayalama yöntemi ile şarap yapımı
6. I. Damıtma
3. I. Tesadüfi ve deneme - yanılmaya dayalı olması II. Diyaliz
II. Ölçmeye dayalı olması III. Özütleme
III. Bir bilim dalı olması Yukarıda verilen yöntemlerden hangileri simya
ve kimya dönemlerinin her ikisinde de kullanıl-
Yukarıda verilenlerden hangileri simyayı kim-
mıştır?
yadan ayıran özellikler arasında gösterilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
D) II ve III E) I ve III
1. B 2. C 3. A
9 4. D 5. B 6. D
TEST - 2 KİMYA BİLİMİ
1. ( ) İlk laboratuvarı kuran kişi Cabir bin Hayyandır. 4. Simya döneminde barınma, korunma, giyinme,
( ) A. Lavoisier deneyler sonucunda kütlenin koru- kap, çanak-çömlek yapma gibi ihtiyaçları karşıla-
numu kanununu bulmuştur. mak için simyacılar bazı kimyasal maddeleri keş-
( ) Aristo’ya göre soğuk ve ıslak özelliğe sahip fetmiş ve kullanmışlardır.
olan element havadır.
( ) İbn-i Sina formik asiti keşfetmiştir. Buna göre,
Yukarıdaki açıklamaların doğru (D) / yanlış (Y) I. Au (Altın)

olarak sıralanması hangi seçenekte doğru ve-
II. HNO3 (Nitrik Asit)
rilmiştir?
III. Ag (Gümüş)
A) D, Y, D, Y B) D, D, Y, Y C) D, D, D, Y
yukarıda verilenlerden hangileri simya dönemin-
D) Y, D, Y, Y E) Y, Y, Y, D de kullanılmış maddeler arasında yer alır?
D) II ve III E) I, II ve III
2. I. Empedokles
II. Cabir bin Hayyan 5. Aşağıdaki görsellerde verilenlerden hangisi
III. Aristo simya döneminde yapılmış olamaz?
IV. Antoine Lavoisier A) B)
V. Er-Razi
Yukarıda verilenlerden hangisinin çalışmaları

sadece sınama - yanılmaya dayalı ve rastlantı- Sabun Deterjan
sal özellikler taşımaz?
C) D)
Bakır kap Seramik vazo
E)
3.
İmbik
I. Cam II. Barut III. Pil
Yukarıda verilenlerden hangileri simyadan kim- 6. Aşağıda verilen kimyasal maddelerden hangisi-
yaya aktarılan maddeler arasında yer alır? ni bir alşimist kullanmamıştır?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Zaç yağı B) Uranyum C) Cıva
D) II ve III E) I ve III D) Bakır E) Kireç
1. B 2. D 3. C
10 4. E 5. B 6. B
KİMYA DİSİPLİNLERİ VE KİMYACILARIN UĞRAŞ ALANLARI

• Kimya disiplinlerinden analitik kimya, biyokimya, organik kimya, anorganik kimya, fizikokimya, polimer kimyası ve endüstri-
yel kimya tanıtılır.
• Kimya ile ilaç, gübre, petrokimya, arıtım, boya, tekstil gibi alanları ilişkilendirir.
• Kimya ile ilgili mesleklerden kimya mühendisliği, metalurji mühendisliği, eczacı, kimyager ve kimya öğretmenliklerini tanır.
a. Kimya Ne İşe Yarar? b. Kimya Disiplinleri

Kimya: Maddenin yapısını, özelliklerini, birbirleri Analitik Kimya: Belirli bir maddenin kimyasal bile-
arasındaki etkileşim ve dönüşümleri neden - sonuç iliş- şimini nitel (kalitatif analiz) ve nicel (kantitatif analiz)
kisi içinde inceleyen bilim dalıdır. yönden inceleyen kimya dalıdır.
Kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan her şeye madde Örneğin; sudaki kirliliği belirleme, kalite kontrolü, gı-
denir. dalardaki zararlı kimyasalların tayininde analitik kim-
Bileşimi belirli olan maddelere kimyasal madde denir. yadan yararlanılır.
Hayatımızın her aşamasında yer alan sonu ol-

mayan bir araştırma alanı bulu nan kimyanın uğraş
alanları ve kimyasal maddelere;
Temizlik maddeler: sabun, deterjan, çamaşır suyu

Yaygın malzemeler: kireç, çimento, cam, boya
Biyolojik sistemlerdeki kimyasal olaylar: fotosentez,
solunum, sindirim Analitik kimya bir maddede hangi kimyasallardan
Çevre ile ilgili kimyasallar: fabrika bacalarından çı- ne kadar bulunduğunu araştırır.
kan zararlı gazlar, tarım ilaçları, egzoz gazları
Biyokimya: Canlıların yapısında bulunan kimyasal
örnek olarak verilebilir. maddeler ve kimyasal süreçleri inceleyen kimya di-
siplinidir.
Kimya bilimi çok geniş çalışma ve araştırma alanına
Örneğin; kan, idrar analizi, metabolik faaliyetler, fer-
sahip olduğu için disiplinlere (alt çalışma alanlarına) mantasyon biyokimyanın incelediği konulardandır.
ayrılmıştır. Bunların başlıcaları;
◆ Analitik Kimya ◆ Biyokimya

◆ Organik Kimya ◆ Anorganik Kimya
◆ Fizikokimya ◆ Polimer Kimyası
◆ Endüstriyel Kimya
olarak sayılabilir. Biyokimya canlı organizmalarda gerçekleşen kimyasal
olayları inceler.
ÖRNEK 8
Organik Kimya (Karbon Kimyası): Karbon elemen-
Kimya bilimi; tinin oluşturduğu organik bileşiklerin yapısını, özel-
I. Maddelerin yapılarını ve bileşimlerini inceleme liklerini, fiziksel ve kimyasal etkileşimlerini inceleyen
II. İnsan hayatını kolaylaştıracak yeni maddeler sen- kimya dalıdır.
tezleme Örneğin; ilaçlar, polimerler, fosil yakıtların bileşen-
III. Canlıların solunum,sindirim gibi temel faaliyetlerin- lerini inceler.
deki kimyasal değişimleri inceleme
verilenlerden hangileri ile ilgili çalışmalar barındırır?
Tümü kimya biliminin uğraşı alanları içinde yer alan
çalışmalardır. Cevap: E
8. E 11
Anorganik Kimya: Genellikle karbon içermeyen (or- ÖRNEK 10

ganik olmayan) maddelerin yapısını, özelliklerini ve ●● Fizikokimya
.................... kimyasal tepkimelerdeki fiziksel özel-
tepkimelerini inceleyen bir kimya dalıdır. likler ile enerji - iş dönüşümlerini inceler.
Örneğin; su, metaller, ametaller, yarı metaller, tuz- Biyokimya
●● Canlı organizmalardaki kimyasal süreçleri ..................
lar, bazlar, asitler
dalı inceler.
●● Çalışma alanları arasında tuzlar, mineraller, metal-
ler, ametaller ve yarı metaller gibi maddeler bulunan
Anorganik kimya dır.
kimya dalı ............................
Yukarıda kimya disiplinleri ile ilgili verilen açıklama-
larda boş bırakılan kısımları uygun ifadelerle dol-
durunuz.
Tuzları anorganik kimya inceler.
Boş bırakılan kısımlara sırası ile Fizikokimya Biyo-

kimya ve Anorganik kimya yazılmalıdır.
ÖRNEK 9
Biyokimya laboratuvarında kan tahlili veren Semih’in

kan şekeri 126 mg/dl olarak tespit edilmiştir. Polimer Kimyası: Polimer bileşiklerin yapısını, özel-
Buna göre bu çalışma kimyanın hangi alt dalı ile il- liklerini, kullanım alanlarını inceleyen kimya dalıdır.
gilidir?
Örneğin; plastikler, kauçuklar, lifler, bazı yapıştırıcı-
A) Organik Kimya B) Anorganik Kimya lar polimer kimyasının uğraş alanlarıdır.
C) Analitik Kimya D) Endüstriyel Kimya
E) Fizikokimya
Kan içinde bulunan maddenin nicel analizi analitik

kimyanın çalışma alanına girmektedir.
Cevap: C
Fizikokimya: Kimyasal tepkimelerdeki ısı, iş ve

Plastikler, polimer malzemelerdir.
enerji dönüşümleri ile fiziksel etkenlerin (basınç, sıcak-
lık, derişim...) kimyasal tepkimeler üzerindeki etkilerini
inceleyen kimya dalıdır.
ÖRNEK 11
Örneğin; elektrokimya, spektroskopi, reaksiyon hı-
zı, verim, kimyasal termodinamik fizikokimyanın çalış- Çalışma alanları,
ma alanlarıdır. • Asitler • Bazlar • Tuzlar
• Metaller • Yarı metaller
olan kimya disiplini aşağıdakilerden hangisidir?
Tuz köprüsü A) Organik kimya B) Anorganik kimya

C) Fizikokimya D) Petrokimya
Ni(k) Cu(k)
E) Polimer kimyası
cam
(suda) pamuğu (suda) Çalışma alanlarına örnekler verilen kimya disiplini
(suda) (suda)
Anorganik kimyadır.
Cevap: B
Bir pil düzeneği
9. C 12 10. Fizikokimya / Biyokimya / Anorganik Kimya 11. B

Hastalıkların teşhis, tedavi ve önlenmesinde kulla-

Endüstriyel Kimya (Sanayi Kimyası): Endüstride
nılan kimyasal maddelere ilaç denir.
kullanılan kimyasal maddelerin kolay ve ucuz yoldan
üretilme yollarını, kullanım alanlarını inceleyen kim-
ya dalıdır.
Örneğin; boyalar, patlayıcılar, kimyasal gübreler gibi
birçok madde endüstriyel kimyanın çalışma alanın-
dadır.
“İlaç üreten veya satışını yapan kişiye eczacı denir.”
Tarımda verimi arttırmak için toprağa eklenen, do-

ğal veya yapay olarak elde edilen kimyasallara güb-
re denir. Hayvansal veya bitkisel esaslı olanları or-
ganik gübrelerdir. Amonyum nitrat veya amonyum
sülfat gibi sentetik olanlarını laboratuvar ortamında
Bir üretim tesisi
kimyacılar sentezlemiştir.
ÖRNEK 12
Kimya disiplinleri ile ilgili aşağıda verilen açıklama-
lardan hangisi yanlıştır?
A) Bir maddenin kimyasal bileşenlerinin niteliğini ve

niceliğini analitik kimya inceler.
B) Çalışma konuları, lastik, plastik, doğal ve yapay Gübrenin yapısında genellikle N, P,K gibi
kauçuklar olan kimya disiplini polimer kimyasıdır. elementler bulunur.
C) Anorganik kimya genellikle karbon içermeyen bile- Ham maddesi petrol olan yeni kimyasallar sentez-
şikleri inceler. leyen ve bunların kullanım alanlarını ve özelliklerini
D) Canlı organizmalarda gerçekleşen kimyasal süreç- inceleyen kimya dalı petrokimyadır.
leri biyokimya disiplini inceler. Arıtım bir üründe atık olarak adlandırılan, istenme-
yen ve kirlilik oluşturan maddelerin fiziksel, kimyasal
E) Endüstride kullanılan kimyasal maddelerin kolay ve
veya biyolojik metodlarla uzaklaştırılması işlemidir.
ucuz üretme yollarını arayan bilim dalı fizikokimyadır.
Endüstride kullanılan kimyasalların kolay ve ucuz

yoldan üretiminin arayışı Endüstriyel Kimyanın çalış-
ma alanıdır.
Cevap: E
Su arıtımı yapan tesis

Sentezlenmesi işleminde kimya biliminden yarar-
Uyarı! lanılan boyalar, yüzeyleri renklendirme ve koruma
Bu alt dalların yanında kimya ilaç, gübre, pet- amaçlı kullanılan kimyasallardır.
rokimya, arıtım, boya ve tekstille de yakından Hayvanlardan, bitkilerden veya sentetik olarak elde
edilen ipliklerin işlenmesi ve kumaş haline getirilme-
ilişkilidir.
si sürecine tekstil denir.
12. E 13
ÖRNEK 13 ÖRNEK 15
I. Kimya bilimi ile yakından ilişkilidir.
1. Toprağın ihtiyaç duyduğu
elementleri sağlayarak top- II. Arıtılacak maddenin analizi yapılarak zararlı kimya-
A. Boya sallar belirlenir.
rak verimliliği arttıran kimya-
sallar. III. Hava, su, toprak kirletici kimyasallardan temizlenir.
Yukarıda arıtım ile ilgili verilenlerden hangileri doğ-

2. İstenmeyen maddelerin rudur?
B. Gübre
uzaklaştırılması işlemi. A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) Yalnız II
3. Yüzeyleri koruma ve renklen-

C. Arıtım dirme için kullanılan kimyasal
Hava, su ve toprağı kirleten maddelerin analizi kimya
maddeler.
biliminden yararlanılarak yapıldıktan sonra bu mad-
delerin ortamdan uzaklaştırılma işlemi arıtım olarak
adlandırılır.
D. İlaç 4. Hastalıkların teşhis, tedavi ve ön- Cevap: A
lenmesinde kullanılan maddeler
A, B, C ve D kutucuklarındaki kelimeleri uygun açık-

lamalarla eşleştiriniz.
Kutucukların doğru eşleştirilmesi

A $ 3
c. Kimya İle İlgili Meslekler ve Çalışma Alanları
B $ 1 Kimya Mühendisliği
C $ 2
D $ 4
şeklindedir.
ÖRNEK 14
●● Doğal ya da laboratuvar ortamında üretilebilirler.
●● Toprak analizi yapılarak ihtiyaca göre toprağa
eklendiğinde ürün verimini artırırlar.
Kimyasal maddeler üreten, fabrikaları amaca uy-
Yukarıda özellikleri verilen kimyasal madde aşağı- gunluk ve ekonomiklik yönüyle tasarlama, kurma,
dakilerden hangisidir? işletme ve denetleme gibi görevler üstlenen kişidir.
A) Boya B) Polimer C) Petrol
Kısaca kimyanın buluşlarını uygulayan, üretime ge-
D) Gübre E) Kauçuk çiren meslek dalıdır.
Farklı endüstri dallarında üretilen kimyasalları en

Doğal veya yapay yollarla üretimi yapılan, ürün veri-
ekonomik nasıl üretiriz? sorusuna cevap arayan
mini artıran kimyasallara gübre denir.
meslek dalıdır.
Cevap: D
Kimya mühendisleri petrokimya, otomotiv, çimento,
şeker, seramik, tekstil, ilaç, kozmetik, boya, plastik
ve savunma sanayi gibi alanlarda çalışabilir.
13. A-3 / B-1 / C-2 / D-4 14. D 14 15. A

Metalurji Mühendisliği ÖRNEK 16
Ahmet Bey kimyasal madde üretecek bir fabrikada,
• Fabrikanın tasarlanması
• En ekonomik biçimde üretim yapması
• Üretimin kimyasal analizlerle denetlenmesi
gibi görevleri üstlenmiştir.
Buna göre, Ahmet Bey aşağıdaki meslek dallarının

hangisinin eğitimini almış olmalıdır?
A) Kimya Öğretmeni B) Metalurji Mühendisliği

Maden cevherlerinden metal ve alaşımlarının el-
de edilmesi ve bunların endüstrinin ihtiyaç duyduğu C) Kimyager D) İnşaat Mühendisi
ham madde haline getirilmesi çalışmalarını yürüten
E) Kimya Mühendisi
meslek dalıdır.
Metalurji mühendisi demir-çelik, alüminyum ve dö-

küm fabrikaları ile cam, seramik ve plastik üretim Endüstri alanında üretilen kimyasalların en ekonomik
biçimde üretilmesi, bu amaçla fabrikanın tasarlanma-
sektöründe çalışabilir.
sı ve denetlenmesi gibi görevleri yürütmek için Kim-
ya mühendisliği eğitimini almalıdır.
Cevap: E
Kimyager
ÖRNEK 17
• Kıvanç laboratuvarda yeni sentezlenecek bir mole-
külün kimyasal yapısını incelemektedir.
• Güneş bir gıda maddesindeki katkı maddelerini
analiz etmektedir.
• Buğra kozmetik bir üründeki kimyasal maddelerin
neler olduğunu tayin etmektedir.
Maddeyi inceleyen yeni maddeler sentezleyen, Yukarıda Kıvanç, Güneş ve Buğra'nın çalışmalarına
meslek alanındaki ham maddelerin üretimini ve ka- yer verilmiştir. Üniversitenin aynı bölümünden me-
lite kontrolünü yapan meslek dalıdır. zun olan bu kişiler aşağıdaki meslek dallarından han-
gisine sahiptir?
Organik kimya, anorganik kimya, analitik kimya, bi-
yokimya, fizikokimya gibi kimya alt dallarında ileri A) Biyolog B) Metalurji Mühendisliği
düzey eğitim almış kişilerdir. C) Kimyager D) Laborant
Kimyagerler fen-edebiyat fakültelerinin kimya bölü- E) Eczacı

münden 4 yıllık lisans eğitimi alırlar.
Kimyagerlerin çalışma ortamları genellikle laboratu- Çalışma ortamı genellikle laboratuvar olan kimyager-
varlardır. ler kimyasal maddelerin yapı ve bileşimlerinin analiz
ve tayininde görev alırlar.
Petrol ve ürünleri, plastik, gıda, kozmetik, ilaç, boya,
temizlik malzemeleri, kağıt ve metal endüstrisi gibi Cevap: C
pek çok alanda çalışabilirler.
15 16. E 17. C
Eczacı ÖRNEK 19
I. Eldiven yapımında kullanılan lateks maddesinin el-
desi
II. 200 mL'lik kutu meyve suyundaki C vitamini mikta-
rının belirlenmesi
III. Bor cevheri içindeki bor mineralinin endüstriyel açı-
dan kullanılabilir hale getirilmesi
IV. Tepkime hızını ölçebilecek uygun bir yöntem belir-
Ecza ilaç, eczacı ilaç yapan/satan kişi anlamına gelir. lenmesi
Eczacılar ilaçların üretimi ve geliştirilmesi, ilaçların Yukarıdaki çalışmalar aşağıda verilen ilgili kimya di-
kullanımı hakkında hastanın bilgilendirilmesi, ilaçla- siplini ile eşleştirilirse hangi disiplin açıkta kalır?
rın hastaya ulaştırılması konularında görevlidir.
A) Polimer kimyası B) Biyokimya
Eczacılar, eczacılık fakültelerinin 5 yıllık lisans bö-
C) Fizikokimya D) Analitik kimya
lümlerinden mezun olan kişilerdir.
E) Sanayi kimyası
Kimya Öğretmenliği
I. Lateks maddesi, polimer kimyası

II. C vitaminin miktar analizi, analitik kimya
III. Endüstrinin hizmetine sunulacak bir kimyasal
madde, sanayi kimyası
IV. Tepkime hızı, fizikokimya disiplini ile ilişkilidir.
Cevap: B
Kimya ile ilgili MEB tarafından belirlenmiş bilgi, be-

ceri ve davranışların uygun yöntem ve teknikler kul-
lanılarak öğrencilere kazandırılmasını hedefleyen
meslek dalıdır. ÖRNEK 20
Kimya öğretmenleri üniversitelerin eğitim fakültele- I. Bir ilacın dozu ve kullanımı hakkında hastaları bilgi-
rinden mezun olan ve genellikle MEB’e bağlı okul- lendirme eczacıların görevlerindendir.
larda görev yapan kişilerdir. II. Organik kimya sadece canlı organizmalarda sen-
tezlenen organik bileşikleri inceler.
ÖRNEK 18 III. Kimya öğretmeninin çalışma ortamı MEB'e bağlı
okullardır.
Meslek Çalışma Alanı
IV. Sıvı ve gaz yakıtlar, asfalt, parafin, hidrokarbonlar,
I. Metalurji Mühendisi a. Okul
makine yağları petrokimya alanının ürünleridir.
II. Kimya Öğretmeni b. Çimento Fabrikası
V. Boyaların kullanım alanları arasında ahşap, metal,
III. Kimya Mühendisi c. Döküm Fabrikası tekstil, inşaat ve gıda bulunmaktadır.
Yukarıda verilen meslek dalları ile mesleğe uygun Yukarıda kimya alanları ile ilgili verilen bilgilerden
olan çalışma alanlarının eşleştirilmesi aşağıdakile- hangisi yanlıştır?
rin hangisinde doğru verilmiştir?
A) I - a B) I - b C) I - c D) I - c E) I - b
II - b II - a II - b II - a II - c
Organik kimya sadece canlı organizmalarda sentez-
III - c III - c III - a III - b III - a
lenen değil laboratuvarda sentezlenen organik bile-
şiklerin de yapı ve özelliklerini inceler.
Meslek dalları ile çalışma alanlarının doğru eşleştiril-
mesi 1 – c, II – a ve III – b şeklindedir. Cevap: B
Cevap: D
18. D 16 19. B 20. B

1. Maddenin yapısını, özelliklerini, birbirleri arasın-
4. Yandaki görselde ve–
rilen X maddesinin bi-
daki etkileşim ve dönüşümleri araştıran, uygula-
leşiminde hangi kim-
yan bilim dalı kimyadır.
yasalların bulunduğu
Buna göre, kimya bilimi; ve miktarlarının ne ka-
dar olduğunu belirle-
I. Yeni maddeler üretme
yen kimya alt dalı aşa- X maddesi
II. Çevre sorunlarına çözümler bulma ğıdakilerden hangisin-
III. Maddelerin yapı ve özelliklerini açıklama de doğru verilmiştir?
verilen uğraşı alanlarından hangileri ile ilgili ça- A) Biyokimya

lışmalar yapar?
B) Petrokimya
C) Anorganik Kimya
D) II ve III E) I, II ve III D) Analitik Kimya
E) Fizikokimya
5. Polimer kimyasının uğraşı alanları arasında;

I. Plastikler
2. Aşağıdakilerden hangisi kimya biliminin yakın-
II. Kauçuklar
dan ilgili olduğu alanlardan biri değildir?
III. Teflon
A) İlaç B) Gübre C) Optik
IV. Naylon
D) Petrokimya E) Boya
V. Asitler
verilenlerden hangisi yer almaz?
A) V B) IV C) III D) II E) I
6. Kimya Disiplini Uğraş Alanı
I. Anorganik Kimya a. Naylon, kauçuk, plastik

3. ●
Maddenin ısı, iş ve diğer enerji dönüşümlerini
inceler. II. Polimer Kimyası b. Metal, ametal, yarı metal
●● Çalışma alanları arasında elektrokimya, termo- III. Organik Kimya c. Karbon bileşikleri
kimya, reaksiyon hızlarının incelenmesi bulunur. Yukarıda verilen kimya disiplinleri ile bu disip-
linlere ait uğraş alanlarının doğru eşleştirilmesi
Yukarıda özellikleri verilen kimya alt dalı aşağı-
hangi seçenekte doğru verilmiştir?
dakilerden hangisidir?
A) I - a B) I - b C) I - a
A) Analitik Kimya
II - b II - c II - c
B) Fizikokimya
III - c III - a III - b
C) Anorganik Kimya
D) I - b E) I - c
D) Organik Kimya II - a II - b
E) Biyokimya III - c III - a
1. E 2. C 3. B
17 4. D 5. A 6. D
1. ● Bir ürünün saflığını bozan zararlı maddelerin 4. Aşağıdakilerden hangisi eczacılık eğitimi almış
üründen uzaklaştırılması işlemidir. bir kişinin kariyerine uygun bir çalışma alanı-
dır?
●● Bitkisel veya hayvansal kaynaklardan elde
edilen hastalıkların tespit edilmesi, önlenmesi A) Petrol rafinerisi
ve tedavisinde kullanılan kimyasallardır.
B) Gübre endüstrisi
●● Sanayi alanında kullanılan kimyasalların kolay
C) İlaç fabrikası
ve ucuz yollardan üretimi ve üretim aşamaları-
D) Deterjan üretim tesisi
nı inceler.
●● Petrol ve petrolden elde edilen sıvı ve gaz E) Süt ürünleri fabrikası
yakıtları, gaz yağı, asfalt gibi ürünlerle ilgilenen

kimya alanıdır.
Yukarıda bazı kimya kavramlarına ilişkin açıklama-

lar verilmiştir.
5. ● Makine, İnşaat, Endüstri, Elektrik - Elektronik,
Bu açıklamalar uygun olan kavramlar ile eşleş- Fizik, Kimya, Biyoloji mühendisliği gibi pek çok
tirilirse hangi seçenek açıkta kalır? mühendislik alanlarına malzeme üretimi.
A) İlaç B) Arıtım ●● Maden filizlerinden metal ve alaşımlarının elde
C) Petrokimya D) Gübre edilmesi.
E) Endüstriyel Kimya Yukarıda verilen çalışmaları yürüten ve kimya

alanı ile yakından ilgili olan meslek dalı aşağı-
daki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiş-
tir?
2. Aşağıdaki meslek dallarından hangisinin kimya
bilimi ile ilişkisi diğerlerinden daha azdır? A) Kimya mühendisliği
A) Metalurji Mühendisi B) Jeoloji mühendisliği
B) Kimya öğretmeni C) Metalurji mühendisliği
C) Kimyager D) Endüstri mühendisliği
D) Eczacı E) Meteoroloji mühendisliği
E) Fizyoterapist
3. Kimya Mühendisi;
6. Biyokimya ile ilgili;

I. Organik kimyanın bir alt disiplinidir.
II. Canlıların yapısında bulunan kimyasal madde-
lerle yaşamları boyunca devam eden kimyasal
I. Çimento II. Tekstil III. Otomotiv süreçleri inceler.
fabrikası fabrikası sanayi III. Metabolizma, fermantasyon, enzim inceleme
konuları arasında yer alır.
verilen alanlardan hangilerinde iş bulma imka-
nına sahiptir? ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
1. D 2. E 3. E
18 4. C 5. C 6. A
KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ

• Elementin tanımı ve özelliklerini açıklar.
• Günlük hayatta sıkça karşılaşılan bazı elementler (krom,mangan,demir, kobalt, nikel, bakır, çinko,brom, gümüş, kalay, iyot,
baryum, platin, altın, cıva, kurşun) ile periyodik cetveldeki ilk 20 elementi tanır.
• Bileşiği tanımlayarak, H2O, HCI, H2SO4, HNO3 , CH3COOH, CaCO3 , NH3 , NaHCO3 , Ca(OH)2 , KOH, NaOH, CaO ve
NaCI bileşiklerinin yaygın adlarını tanır.
MADDE Element sembolleri farklı simya dönemlerinde farklı

• Kütlesi hacmi olan her şeydir. şekillerle gösterilmiştir. Örneğin;
• Kütle, hacim, eylemsizlik ve ta-
Tarih 1500’ler 1600’ler 1700’ler 1808
necikli yapı ortak özellikleridir.
Altın

SAF MADDE SAF OLMAYAN MADDE Bugün kullanılan element sembolleri 1814 yılında
• F
iziksel yöntemlerle başka • B irden fazla maddeden Berzellius tarafından elementlerin latince adlarının
maddelere ayrılmazlar. oluşan homojen veya he- ilk veya ilk iki harfi kullanılarak oluşturulmuştur.
• Homojendirler. terojen özellikteki made-
• S
abit basınçta belirli erime lerdir. Örneğin;
ve kaynama noktaları bu- • Karışımlar olarak adlandı- Latince adı Sembol
lunur. rılırlar.
Kalsiyum → Calcium → Ca
Bakır → Cuprum → Cu
Element Bileşik Homojen Heterojen
Karışım Karışım Kükürt → Sulphur → S
(Çözelti)
Uyarı!
a. Elementler ve Sembolleri
Elementlerin sembollerle gösterilmesi ile ev-
Tek çeşit atomlardan oluşan saf maddelere ele- rensel, ortak daha basit ve anlaşılır bir dil oluş-
ment denir. turulmuştur.
Elementler semboller ile gösterilirler.
Bilinen hiçbir fiziksel veya kimyasal yöntemle ken-
ÖRNEK 21
dinden daha basit maddelere ayrıştırılamazlar.
Elementler atomik veya moleküler halde bulunabi- Özellik Element Bileşik
lirler. a Saf ve homojen olma + +
• Atomik olanlara Fe, Ne, Ag
b Kimyasal yöntemlerle ayrışma – +
• Moleküler olanlara N2, O3, P4
Bileşenleri arasında sabit bir oran
örnek olarak verilebilir. c
bulunma – +
d Sembollerle gösterilme + –
En az iki veya daha fazla çeşit
e – +
atom bulundurma
f Formüllerle gösterilme – +
Li(k) K(k) O2 gazı
g Tek çeşit atom içerme + –
Atomik yapılı Moleküler yapılı
elementler elementler Yukarıda element ve bileşiklerle ilgili bazı özellikler
verilmiştir. Bu özelliğe sahip olanları "+", olmayan-
Homojendirler.
ları "–" ile işaretleyiniz.
Sabit sıcaklık ve basınçta erime noktası, kayna-
ma noktası, yoğunluk gibi belirli ayırt edici özellik- Saf ve homojen olma hem element hem de bileşiğe
leri bulunur. ait bir özelliktir. Kimyasal yöntemlerle bileşikler daha
Antik dönemde önce su, sonra toprak, hava, ateş basit maddelere ayrıştırılabilir. Bileşenleri arasında
element olarak kabul edilmiş, daha sonraları R. sabit oran bulunan maddeler bileşiklerdir. Element-
Boyle tarafından bugünkü modern element tanı- ler sembollerle gösterilir. Bileşikler iki veya daha faz-
la çeşit atom bulundurur ve formüllerle gösterilirler.
mı yapılmıştır.
Tek çeşit atom bulunduran elementlerdir.
19 21. a) +, + b) –, + c) –, + d) +, – e) –, + f) –, + g) +, –
İlk 20 elementin adları ve sembolleri Günlük hayatta sıkça kullanılan bazı elementler ve
sembolleri
Element Sembolü Element Adı
H Hidrojen Element Adı Element Sembolü
He Helyum Krom Cr
Li Lityum Mangan Mn
Be Berilyum
Demir Fe
B Bor
Kobalt Co
C Karbon
N Azot Nikel Ni
O Oksijen Bakır Cu
F Flor Çinko Zn
Ne Neon
Brom Br
Na Sodyum
Gümüş Ag
Mg Magnezyum
Al Alüminyum
Kalay Sn
Si Silisyum İyot I
P Fosfor Baryum Ba
S Kükürt Altın Au
CI Klor
Cıva Hg
Ar Argon
Kurşun Pb
K Potasyum
Ca Kalsiyum
ÖRNEK 22
Günümüz kimyasında elementlerin sembollerle
gösterilmesi;
I. Bütün dünyada ortak bir bilim dili oluşturma Krom, kaplamacılıkta sık-
II. Yazım kolaylığı sağlama ça kullanılan bir metaldir.
III. Tepkimelerin gösteriminde karmaşıklığı ortadan
kaldırma
verilenlerden hangilerini sağlamıştır?
Gümüş, elektriği iyi ileten, kıy-
metli eşya yapımında kullanı-
lan bir metaldir.
Elementlerin sembollerle gösterilmesi ortak bilim dili

oluşturmuş, yazım ve tepkimelerin gösteriminde ko-
laylık sağlamıştır.
Cevap: E
ÖRNEK 23 Altın, kimyasal reaksiyonlara

karşı isteksiz olduğundan soy
Aşağıdakilerden hangisi moleküler yapılı bir ele-
metal olarak adlandırılır.
ment değildir?
A) N2 B) S8 C) P4 D) Fe E) O3
N2 diatomik; S8, P4 ve O3 poliatomik moleküler yapılı

elementler olup, Fe atomik yapılıdır.
Cıva, oda koşullarında sıvı
Cevap: D
halde olan tek metaldir.
22. E 23. D 20
b. Bileşikler ve Formülleri c. Bazı Yaygın Kullanılan Bileşikler ve Yaygın Adları
İki ya da daha fazla tür atomun kendi kimyasal özel- Bileşik Formülü Yaygın Adı
liklerini kaybederek belirli oranlarda birleşmesi ile H 2O Su
oluşan yeni ve saf maddeye bileşik denir. HCI Tuz ruhu
Bileşikler: H2SO4 Zaç yağı
Formül ile gösterilirler. HNO3 Kezzap
Kendisini oluşturan taneciklerin özelliklerini göster- CH3COOH Sirke asidi
mezler. CaCO3 Kireç taşı
Fiziksel yöntemlerle ayrıştırılamazlar. NaHCO3 Yemek sodası
Isıtma veya elektroliz gibi kimyasal yöntemlerle bi-
NH3 Amonyak
leşenlerine ayrışırlar.
Ca(OH)2 Sönmüş kireç
Sabit basınç altında belli erime ve kaynama nokta-
NaOH Sud kostik
ları vardır.
KOH Potas kostik
Bileşiği oluşturan elementler arasında belli bir oran
bulunur. CaO Sönmemiş kireç
Elementler gibi bileşikler de saf ve homojendirler. NaCI Yemek tuzu
En az iki ametal atomunun kovalent bağ ile birleşe- NaCIO Çamaşır suyu
rek oluşturduğu yapıya molekül denir.
Uyarı!
NH3 ün sistematik adı trihidrojen nitrür veya
azot trihidrür şeklinde kabul edilmektedir.
ÖRNEK 25
Bir X maddesi ile ilgili,
Moleküllerde atomların cinsleri aynı ise element mole- I. Saf olma

külü, farklı cins atomlar varsa bileşik molekülüdür. II. Moleküler yapıda olma
III. Birden fazla atom içerme
Element molekülü: O2, S8, P4, N2, H2
IV. Tek çeşit atom bulundurma
Bileşik molekülü: CO2, H2O, SO3, P2O5
bilgileri verilmiştir.
olmak üzere iki çeşittir.
Buna göre, X maddesi aşağıdakilerden hangisi ola-
Element moleküllerinin iki atomlu olanlarına diato-
bilir?
mik, ikiden fazla atomlu olanlarına poliatomik, yapı-
A) CO B) H2O C) Ne D) HNO3 E) N2
lı molekül denir.
Saf, moleküler yapılı, birden fazla atom içerdiği halde

tek çeşit atom bulunduran N2 molekülüdür.
Cevap: E
Karbon monoksit Karbon dioksit

Oksijen Ozon
ÖRNEK 26
Element molekülleri Bileşik molekülleri l Yapısında H ve O elementleri bulunur.

l Yaygın adı sönmüş kireçtir.
ÖRNEK 24 l Bir formülünde 5 tane atom bulunur.
Aşağıda verilen taneciklerden hangisi bileşiktir? Yukarıda bazı özellikleri verilen bileşik aşağıdaki-
lerden hangisi olabilir?
A) Sn B) P10 C) HNO3 A) NaOH B) HNO3 C) HCI
D) SO42– E) He D) Ca(OH)2 E) KOH
Bileşikler en az iki çeşit atomdan oluşan ve toplam Yaygın adı sönmüş kireç ve 5 atomlu ise bu durumda
yükü sıfır olan maddelerdir. bileşiğimiz Ca(OH)2 dir.
Cevap: C Cevap: D
24. C 21 25. E 26. D

1. Fiziksel veya kimyasal yollarla ayrıştırılamayan 5.

En az iki fark-
saf maddelerle ilgili aşağıdaki ifadelerden han- lı elementin be- Formüllerle
gisi yanlıştır? lirli oranlarda bir-
leşmesinden olu- gösterilirler.
A) Sabit basınçta belirli erime ve kaynama noktala- şurlar.
rı bulunur.
V II
B) Tümü homojendir. Kimyasal yöntem-
lerle kendinden da-
C) Atomik veya moleküler yapılı olabilirler.
ha basit maddelere
D) En az iki çeşit atomdan oluşurlar. ayrıştırılabilirler.
E) Sembollerle gösterilirler. I
BİLEŞİK
IV III
2. ileşiği oluşturan
B ileşiklere N2, P4,
B
Ca B H Na elementler kendi S8, O3 molekülleri
kimyasal özellikle- örnek olarak veri-
Li Pb Mg Ca rini kaybederler. lebilir.
K Al P Si
Yukarıda bileşik özellikleri ile ilgili verilen kav-
ram haritasında kaç numaralı bilgi hatalıdır?
Yukarıdaki tabloda sembolleri verilen element- A) I B) II C) III D) IV E) V
lerden hangisi periyodik cetveldeki ilk 20 ele-
ment arasında yer almaz?
A) Ca B) AI C) Pb D) Mg E) Si
6.
3. Aşağıda verilen elementlerden hangisinin sem-

bolünde “C” harfi bulunmaz?
I. HNO3 II. HCl III. H2SO4
A) Karbon B) Kalay C) Krom
Yukarıdaki I, II ve III numaralı şişelerde formülleri
D) Kalsiyum E) Kobalt
verilen kimyasallar bulunmaktadır.
Bu şişelerin üzerine etiketle içinde bulunan

kimyasalların geleneksel adları yapıştırılmak is-
tenirse aşağıdaki seçeneklerdeki adlardan han-
4. Aşağıdaki element – sembol eşleştirmelerinden gisinin yazılması doğru olur?
hangisi yanlıştır? I II III
A) Çinko → Zn A) Güherçile Tuz ruhu Zaç yağı
B) Mangan → Mn B) Nitrik Asit Zaç yağı Tuz ruhu
C) Baryum → Ba C) Sülfürik asit Tuz ruhu Zaç yağı
D) Kurşun → Pb D) Kezzap Tuz ruhu Zaç yağı
E) Gümüş → Au E) Güherçile Zaç yağı Tuz ruhu
1. D 2. C 3. B 4. E
22 5. C 6. D
1. NaHCO3 bileşiği ile ilgili; 4. Element: Tek çeşit atomdan oluşan saf madde-
I. Bir formülünde 6 tane atom bulunur. lere element denir.
II. Yaygın adı yemek sodasıdır. Bileşik: İki ya da daha fazla tür atomun kendi
kimyasal özelliklerini kaybederek belirli oranlar-
III. Yapısında karbon, hidrojen, oksijen ve sodyum
da birleşmesi ile oluşan saf maddelere bileşik
elementleri bulunur.
denir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Buna göre,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
I. Saf olma
D) II ve III E) I, II ve III II. Homojen olma
III. Farklı tür atom içerme
yukarıda verilen özelliklerden hangileri ele-

mentler ve bileşikler için ortak değildir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) II ve III
D) I ve III E) I ve II
2. N2 ve N2O için;
I. N2 element, N2O bileşik molekülüdür.
II. Yapılarındaki N periyodik sistemdeki ilk 20 ele-
ment arasında yer alır.
5. Aşağıda bazı bileşik formülleri ile bu bileşiklerin
yaygın adları verilmiştir.
III. N2O fiziksel, N2 kimyasal yöntemlerle daha ba-
sit maddelere ayrıştırılır. Buna göre hangi seçenekteki bileşiğin yaygın
adı yanlıştır?
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
Bileşik Formülü Yaygın Adı
A) CH3COOH Asetik asit
D) I ve III E) II ve III
B) NH3 Amonyak
C) H2SO4 Zaç yağı
D) KOH Potaskostik
E) CaCO3 Sönmüş kireç
3. Asetik asitle ilgili;

I. Yapısında üç tür atom bulunur. 6. I. O3
II. Formülü CH3COOH tır. II. N2
III. Yapısındaki tüm elementler periyodik cetvelde-
III. NaNO3
ki ilk 20 element arasındadır.
IV. Sirke ruhu olarak bilinir. Yukarıda verilenlerden hangileri bileşik değil-
V. Karbon, hidrojen ve azot elementlerini içerir. dir?
verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) I B) II C) III D) IV E) V D) I ve II E) II ve III
1. E 2. B 3. E
23 4. B 5. E 6. D
KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

• Kimyada sağlık ve güvenlik amaçlı kullanılan temel uyarı işaretlerinin anlamlarını bilir.
• Temel uyarı işaretlerinin bilinmesi gerekliliğini ve önemini anlar.
a. Laboratuvarda Uyulması Gereken Kurallar b. Kimyasal Madde Uyarı İşaretleri ve Anlamları

Kimya laboratuvarlarında toksik, yanıcı, yakıcı,
aşındırıcı, patlayıcı özellikte birçok kimyasal madde ile Tahriş Edici Maddeler
kesici, delici ve elektrikli birçok araç-gereç bulunur. Bu
Zehirli, yakıcı, yanıcı ve
nedenle kurallara uygun ve dikkatli çalışılması gerekir.
patlayıcı olmadığı halde
Laboratuvarda kullanılacak;
deri veya göz ile temasın-
3 cam malzemeler da kaşıntı, kızarıklık ve-
3 araç - gereçler ya alerjiye neden olabilen
3 elektrikli cihazlar tanınmalıdır. maddelerdir.
Deneylere başlamadan önce deneyle ilgili bilgi sa- Bu maddelerle çalışırken eldiven kullanılmalı, bu-
hibi olunmalı, koruyucu önlük, eldiven, gözlük kulla- harlarını solumaktan kaçınılmalıdır.
nılmalıdır. Açık yaralar kapatılmalıdır.
Kimyasal maddeler tadılarak, koklanarak tanınma-
ya çalışılmamalı, elle temas edilmemelidir.
Kırık, çatlak ve kirli cam eşyalar kullanılmamalıdır. Patlayıcı Maddeler
Laboratuvar ortamı iyi havalandırılmalı, laboratu- Gerekli önlemler alınmadı-

varda herhangi bir şey yenilip içilmemelidir. ğında veya yanlış kullanıl-
Sıvılar pipetle alınırken puar kullanılmalı kesinlikle dığında patlamaya neden
ağızla çekilmemelidir. olabilecek maddelerde ye-
ralır.
Kimyasal madde bulunan şişeler etiketlenmeli, kim-
yasallar rastgele karıştırılmamalıdır. Bu maddeler kıvılcım, ısı,
Laboratuvarda başkalarının dikkatlerini dağıtıcı ha- alev, darbe ve sürtünme gibi etkilerle patlayabilir.
reket, şaka yapılmamalı, oyun oynanmamalıdır. Nitrogliserin, TNT gibi patlayıcıların üzerinde bu işa-
Acil durumlarda kullanılacak ilk yardım araç - ge- ret bulunur.
reçleri (ilk yardım seti, yangın söndürücü duş) kont-
rol edilmeli ve yerleri bilinmelidir.
Organik çözücüler ve atıklar lavaboya dökülmeme-
Yanıcı Maddeler
lidir.
Tutuşma sıcaklığı düşük ol-
Eter, aseton, alkol gibi uçucu ve yanabilen madde-
ler açık alevden uzak tutulmalıdır. duğu için kolay tutuşabilen,
uçucu ve genellikle sıvı hal-
Laboratuvar kazalarına deki maddelerdir.
karşı kuralları bilmek ve Yanıcı maddelerin üzerinde
Hiçbir zaman asit üzeri-
uygulamak önemlidir.
ne su eklenilmemelidir. bulunan bu sembolde F+ işa-
reti de varsa yol açacağı yangın çok büyük boyutta
ve söndürülmesi zor anlamı taşır.
Benzin, tiner, alkol ve aseton gibi organik kökenli
birçok madde üzerinde bu uyarı işareti yer alır.
Bu işareti taşıyan maddelerin yakıcı maddelerle bir
araya getirilmemesi gerekir.
24
Yakıcı (Oksitleyici) Maddeler Çevreye Zararlı Maddeler
Kendileri yanıcı olmadıkları hal- Doğrudan çevreye atıldığın-

de kâğıt, ahşap, plastik gibi ya- da, doğada parçalanamayan,
nıcı maddelerle temasında bu ekolojik sisteme zarar veren
maddeleri tutuşturabilen ve ate- ve zararlı etkileri uzun yıllar
şi şiddetlendiren maddelerdir. devam eden maddelerdir.
Hidrojen peroksit, oksijen, klor, nitrik asit, kalsiyum Bu maddeler su ve toprak kirliliğine neden olurlar.
karbonat ve amonyum nitrat bu tür kimyasallara ör-
nek verilebilir. Çevreye zararlı maddelerin atıkları lavaboya, çöp-
lere, toprağa, deniz, göl ve akarsulara atılmamalı,
Toksik (Zehirli) Maddeler özel biriktirme kaplarında saklanmalıdır.
Ağız, solunum veya deri yo- ÖRNEK 27

luyla vücuda alındığında ze-
hirli etkisi bulunan ve etki- Evde kendi el dezenfek-
leştiği bölgeyi tahriş edebilen tanını yapmak istiyen
maddelerdir. Açelya kimya öğretme-
Zehir etkisi fazla değilse T işaretinin yanında “+” bu- ninden aldığı tarifte be-
lunmaz. lirtilen miktarlardaki etil
alkol, gliserin, lavanta
Bu maddeler; yanıcı, yakıcı ve patlayıcı özellikte de-
yağı ve saf suyu karıştır- El dezenfektanı
ğildir.
mıştır. Karışımda bulu-
Toksik maddelerle çalışılırken ortam iyi havalandı- nan etil alkolün tahriş edici ve yanıcı özellikte olduğu-
rılmalı, önlük, eldiven ve gözlük kullanılmalıdır. nu öğrenmiştir.
Temas halinde acilen tıbbi yardım alınmalıdır.
Hidrojen sülfür, etilen amin gibi maddelerin bulun- Yaptığı karışımı koyduğu şişenin üzerinde güven-
duğu kapların üzerinde bulunur. lik işaretlerine ait stikırları yapıştırmak isteyen Açel-
ya’nın
Radyoaktif Maddeler
Radyoaktif ışınlar yayarak can-

lı dokularda geri dönüşümü ol-
mayan, hasar veren, kansero-
jen etkiye sahip maddelerdir.
I II III IV
Yaydıkları ışınlar gözle görülmez ve etkileri çoğu
zaman hemen hissedilmez. Bu nedenle sinsi bir yukarıda verilen stikırlardan hangilerini kullanması
tehlike oluştururlar. doğru olur?
Bu işaretin bulunduğu bölgelerde dolaşılmamalı, A) Yalnız I B) I ve II C) I ve IV

koruyucu giysiler kullanılmalıdır. D) II ve IV E) II ve III
Korozif (Aşındırıcı) Maddeler
İnsan vücudunda (cilt, göz, Tahriş edici özellikte ise yanıcı özellikte ise
solunum yolları) kâğıt, ku-
maş, metal veya cam malze- işaretini yapıştırmalıdır.
melerde aşındırıcı etkisi bulu-
Cevap: A
nan maddelerdir.
Asitler ve bazlar bu özellikteki maddelere örnektir.
Örneğin; Hidroflorik asit (HF) cam üzerinde aşındırı-

cı olduğundan plastik kaplarda saklanır.
25 27. A
Güvenlik Amaçlı Uyarı İşaretleri ve Anlamları c. Doğal Kimyasal Maddelerin İnsan ve Çevre Üze-
rine Etkileri
Cam malzemelerle çalışılacağından Madde Etkisi
ani ısınıp soğumamasına ve çarp-
Vücut sıvılarının nötürlük düzeyinin ko-
mamaya dikkat edilmelidir.
Sodyum runması için önemlidir.
(Na) Toprak ve suda iyon dengesini sağlan-
Isıtıcı ya da sıcak yüzeyde çalışıla- masında ve bitki büyümesinde gereklidir.
cağından el ve diğer organların yan-
Vücudun iyon dengesini ve kandaki gli-
mamasına dikkat edilmelidir. koz seviyesini dengelemede görev alır.
Potasyum
Bitkinin dayanıklılığını sağlamada ozmo-
(K)
tik basınç ve hücre boyutunun korunma-
Kimyasal maddelerle çalışılırken ge-
sında önemlidir.
rekli tedbir alınmalıdır.
Kan, kas ve enzim yapımında, görev alır.
Hemoglobinin merkez atomudur.
Demir
Beynin normal çalışabilmesi için gereklidir.
(Fe)
Kesici/delici gereçler kullanılacak Bitkiler için ikinci derecede önemlidir. An-
cak toprakta bulunmalıdır.
İnsanda kemik ve diş yapımında, kanın
Çalışma ortamındaki toz, buhar ve pıhtılaşmasında görev alır.
şiddetli ışık gibi durumlardan gözün Kalsiyum
Bitkilerde kök uzaması ve hücre bölün-
(Ca)
korunması gerekir. Gözlük takılma- mesinde görev alır.
lıdır. Yumurta kabuğu ve mercanda bulunur.
Vücutta enerji gerektiren faaliyetlerde ve
Yapılacak işlemlerde yangın güven- enerji dönüşümlerinde kullanılan mine-
liği sağlanmalıdır. raldir. Adrenalin hormonunun salgılan-
Magnezyum masında, kanın pıhtılaşmasında, enzim
(Mg) yapısında görevlidir.
Bitkilerde klorofil pigmentinin merkez
Kauçuk eldiven kullanılmalıdır. atomudur. Bitkinin büyümesi için gerek-
lidir.
Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde so-
Önlük tulum kullanılmalı lunum, sindirim, dolaşım faaliyetlerinde
kullanılan maddedir. Böbreklerin çalışma-
sı ve toksinlerin atılmasında önemlidir.
Su (H2O)
Çok iyi bir çözücü olduğu için toprak için-
Elektrik kullanımında oluşabilecek de dolaşarak atık maddelerin uzaklaş-
zararlara karşı tedbir alınmalıdır. masında yeryüzünün ısı ve nem denge-
sinin sağlanmasında görevlidir.
ÖRNEK 28 ÖRNEK 29
Kimya laboratuvarında çalışılırken, H2O (su) ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-
lıştır?
I. Önlük ve kapalı ayakkabı giyilmeli
II. Çalışılan maddelerin şişeleri etiketlenmeli A) Pek çok madde için iyi bir çözücüdür.
III. Kimyasal maddeler koklanmamalı ve tadına bakıl- B) İnsan vücudunun büyük bir kısmını oluşturur.
mamalı C) Atmosferde fazla miktarlarda bulunması nemliliği
yukarıdaki kurallardan hangilerine uyulmalıdır? azaltır.
D) Solunum, boşaltım, sindirim gibi hayati faaliyetler-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III de kullanılır.
D) II ve III E) I, II ve III E) Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde görev alır.
Verilen kuralların tümü laboratuvarda çalışma sıra- Atmosferdeki su buharına nem denir. Bu nedenle at-
sında alınması gereken tedbirlerdendir. mosferde su miktarı arttıkça nemlilik artar.
Cevap: E Cevap: C
28. E 26 29. C
d. İnsan ve Çevre Sağlığına Zararlı Kimyasallar

Renksiz, kokusuz ve zehirleyici bir gaz-
dır. Karbonun tam yanmaması sonucu
Madde İnsan Sağlığına ve Çevreye Zararları oluşan bu gaz solunduğunda vücudun
Karbonmo- oksijensiz kalmasına neden olur.
Termometrelerde bazı metallerin üretimin- noksit Bu gazla uzun süreli maruz kalma, koma
de diş dolgularında ve boya sanayinde kul-
(CO) ve ölüme yol açabilir.
lanılan çok zehirli ve oda koşullarında sıvı
Bilinç kaybı, koordinasyon bozukluğu,
halde bulunan metaldir.
baş ağrısı, baş dönmesi kusmaya neden
İnsanda böbrek ve sinir sisteminde bo-
olur.
zulmaya DNA’da hasara, akciğer ve göz-
Cıva (Hg) de tahrişe neden olur. Hava veya klor bulaşmış yiyeceklerle vü-
Özellikle metil cıva, cenin ve bebeğin si- cuda alınan klor zararlı ve kanserojendir.
nir sistemi gelişimlerini bozar. Kısa süreli maruz kalmalarda bile solu-
Cl2
Havaya, yüzey sularına ya da toprağa num yollarını tahriş eder.
(Klor gazı)
karışması sonucu organizmalar tarafın- Su arıtımı, dezenfektanlar ve çamaşır
dan metil cıva besin zincirine katılarak suyunda bulunan klorür düşük seviyede
zararlı etkilere neden olur. bile anorganizmalara zarar verir.
İnsanda kalıcı beyin hasarlarına, hemog-

lobinin yapısında ve sinir sisteminde bo-
zunmaya neden olur. ÖRNEK 30
Çocuklarda davranış ve öğrenme bozuk-
Kurşun lukları ile hiperaktiviteye neden olur. Aşağıda verilenlerden hangisinin insan vücudun-
(Pb) Hamilelerde düşüklere sebep olur. daki eksikliği sağlık sorunlarına neden olmaz?
Benzin kullanımı veya endüstriyel iş-
lemler sonucu ya da kurşunlu boyaların A) Ca B) H2O C) Fe D) Mg E) Hg
aşınması ile çevreye yayılabilen toksik
bir maddedir. Hg (cıva) insan vücudu için zehir etkisi bulunan aynı
zamanda çevre için de zararlı bir madde olduğu için
Karbon bileşiklerinin (fosil yakıtlar) yan-
eksikliği sağlık açısından zararlı değildir.
ması sonucu oluşan endüstri kuruluşları-
nın ve motorlu taşıtların artmasına bağlı Cevap: E
olarak atmosferdeki oranı artan sera ga-
Karbondi-
zıdır. Küresel ısınmaya neden olur.
oksit
Karbondioksit solunması baş dönme-
(CO2) si, baş ağrısı, terleme, yorgunluk, hafıza
kaybı, bulantı, kusma, depresyon, kol ve
bacakta karıncalanma gibi etkiler yapabi- ÖRNEK 31
lir.
Zararlı kimyasallarla ilgili;
Egzoz gazları ve endüstriyel kuruluşlar- I. Cıva (Hg) bileşikleri sinir sisteminde ve böbreklerde
daki baca gazları ile atmosfere yayılan
tahribata neden olur.
zararlı bir gazdır.
Atmosferde su ile bir dizi reaksiyon sonu- II. Kurşun (Pb) kalıcı beyin hasarına neden olur.
cunda nitrik asite (HNO3) dönüşerek asit III. Karbondioksit gazı (CO2) küresel ısınmaya neden
Azotdioksit yağmurlarına neden olur.
olmakla birlikte insana zehir etkisi oluşturmaz.
(NO2) Baş ağrısı yorgunluk, baş dönmesi, deri
ve dudaklarda mavi renk oluşması, solu- IV. Atmosferde su buharı ile reaksiyon vererek asit yağ-
num yollarında tahriş, akciğerde sıvı bi- murlarına neden olan gazlardan biri azotdioksittir.
rikimi ve kalıcı hasar oluşturabilir. Fazla (NO2)
solunması ölüme neden olabilir.
V. Renksiz, kokusuz bir gaz olduğu için farkedilmeyen
Genetik mutasyonlar oluşturabilir.
karbonmonoksit (CO) gazının uzun süreli solunması
Sanayide kullanımı ve fosil yakıtların ölümle sonuçlanabilir.
yanması ile atmosfere yayılan bu gaz su
ile etkileşerek sülfürik asite dönüşür ve
verilen yargılardan hangisi yanlıştır?
Kükürttriok- asit yağmurlarına neden olur. A) I B) II C) III D) IV E) V
sit (SO3) Göz temasında tahriş, şişme ve körlüğe,
deri temasında yanıklara yutulmasında Karbondioksit gazı insanın bulunduğu ortamda belir-
mide ve yemek borusunda yanıklara ne- li bir oranın üzerine çıktığında zararlı olan bir gazdır.
den olur. Cevap: C
27 30. E 31. C
e. Kimya Laboratuvarlarında Kullanılan Bazı Malze- Ayırma Hunisi

meler
Birbiri içinde çözünme-
yen sıvı - sıvı karışımla-
Beherglas (Beher) rın ayrılmasında kullanılan
Yüksek sıcaklığa dayanık- alt kısmı musluklu gövdesi
lı, borosilikat camından yapıl- geniş, alt kısmı ince boru
mış, şeklinde cam malzemedir.
Sıvıları ölçmek için derece- Yoğunluğu büyük olan sıvı

lendirilmiş, bir tarafı oluklu, musluktan alınır.
Çözelti hazırlama, karıştırma, aktarma, ısıtma ve

kristallendirme işlemlerinde kullanılan cam malze-
medir. Büret
Uzun cam boru şeklinde

olan, üzerinde ölçü çizgi-
Erlenmayer (Erlen) leri bulunan, alt ucu mus-
Dip kısmı düz koni biçiminde luklu ölçüm malzemesidir.
alttan ağız kısmına doğru da- Kıskaca veya kelebeğe di-
ralan cam malzemedir. key olarak tutturularak kul-
lanılır.
Genellikle titrasyon işlemle-
rinde kullanılan çözelti hazır-
lama, çözme gibi pek çok amaçla da kullanılabilen
malzemedir. Pipet
Az miktarlardaki sıvıların
hacimlerini hassas olarak
Cam Balon ölçmek için kullanılan, böl-
Gövdesi küre, altı düz, boynu melenmiş ve camdan ya-
dar olan cam malzemedir. pılmış ölçüm aracıdır.

Pipetler, puar veya pipet
Çözelti hazırlama, ısıtma, pompası ile kullanılmalı-
kaynatma ve bazı kimyasal dır.
reaksiyonların gerçekleştiril-
Günümüzde dereceli, otomatik ve tek kullanımlık ol-
mesi işlemlerinde kullanılır.
mak üzere çeşitleri bulunmaktadır.
Balon joje
Deney Tüpü
Çözelti hazırlamada kullanı-
lan, alt kısmı düz veya yuvar- İnce, uzun, tek tarafı ka-
lak, üst kısmı ince uzun. palı içine kimyasalların ko-
nulduğu cam boru şeklin-
Boynunda bulunan tek çizgi
deki cam malzemedir.
ile sabit bir hacmi gösteren
cam malzemelerdir. Değişik çap ve boyutlarda
deney tüpleri bulunmakta-
15 mL den 2000 mL kadar
dır.
farklı boyutlarda bulunabilir-
ler. Deney tüpleri 100oC sıcaklığa kadar dayanabilmek-
tedir.
28
Dereceli Silindir (Mezür) ÖRNEK 32

Sıvı maddelerin hacim öl-
Aşağıda verilen laboratuvar malzemelerinden han-
çümünde ve aktarılmasında
gisi hacim ölçümü yapmak amacıyla kullanılmaz?
kullanılan değişik ölçülerde
(10 mL den 2L ye kadar) bu- A) B) C)
lunan cam malzemedir.
Bu malzeme çok hassas ölçüm yapmak için uygun

değildir.
Baget
D) E)
Çubuk şeklindeki cam mal-
zemedir.
Kimyasal karışımların hazır-
lanması sırasında maddeleri
karıştırmak veya beherden
Mezür (B), beher (D), erlenmayer (E) ve pipet (C) ha-
huniye madde aktarmak için
cim ölçümü için kullanılırken ayırma hunisi (A) sıvı –
kullanılır. sıvı heterojen karışımların ayrılmasında kullanılır.
Cevap: A
Spatül
Metal, porselen veya plas-

tik malzemeden yapılmış,
uzun, çay kaşığına benze-
yen laboratuvar malzemesi-
dir.
Katı, toz veya küçük parçalı
maddeleri almak için kullanı-
lır. ÖRNEK 33
Kroze Yanda verilen görsel ile ilgili,
Porselen veya metalden ya- I. Beher veya beherglas olarak

pılmış fincana benzer labo- adlandırılan cam malzemedir.
ratuvar malzemesidir. II. Titrasyon işlemlerinde kullanı-
o
Porselen krozeler 800 C sı- labilir.
caklığa kadar dayanıklı ol- III. Çözme çözelti hazırlama gibi
duğundan yakma işlemlerin- amaçlarla kullanılabilir.
de ve kül tayinlerinde kulla- yargılarından hangileri doğrudur?
nılır.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
Havan D) II ve III E) I, II ve III
Porselen, cam ve çelik gibi
çeşitli maddelerden yapılmış
Erlen veya erlenmayer olarak ifade edilen bu cam
malzemedir. malzeme titrasyon işlemlerinde veya çözelti hazırla-
Katı maddeleri ezmek, toz mada kullanılabilir.
Cevap: D
haline getirmek, bir katıyı sı-
vı içinde ezerek dağıtmak
gibi amaçlarla kullanılır.
29 32. A 33. D
Termometre İspirto ocağı
Sıcaklık ölçmeye yara- Cam hazneli, fi-

yan dereceli cam mal- til, fitil tutucu ve
zemedir. kapak kısımla-
rından oluşan ve
İçinde cıva bulundu-
ısıtma işlemle-
ğundan kırılma duru-
rinde kullanılan
munda dikkatli olun-
laboratuvar mal-
malı ve gerekli tedbirler
zemesidir.
alınmalıdır.
ÖRNEK 34
Genellikle haznesi camdan yapılmış, fitil, fitil tutucu
Huni ve kapaktan oluşan, basit ısıtma işlemlerinde kulla-
nılan laboratuvar malzemesi aşağıdakilerden han-
Üstü geniş, alta doğru
gisidir?
daralan cam malzeme-
dir. A) Huni B) İspirto ocağı C) Kroze
Süzme işleminde, sı- D) Sac ayağı E) Bunzen beki

vıların geniş ağızlı bir
kaptan dar ağızlı bir
kaba aktarılmasında Özellikleri verilen ısıtma işleminde kullanılan malze-
ve toz halindeki katı- me ispirto ocağıdır.
ların dar ağızlı kaplara Cevap: B

aktarılmasında kullanılır.
Saat camı ÖRNEK 35

Düzgün yüzeyli, iç bü-
I. Ayırma hunisi, heterojen sıvı -sıvı karışımları ayır-
key (çukur) cam mal-
mada kullanılır.
zemedir.
II. Az miktardaki katıların ısıtma, kurutma gibi işlemle-
Az miktardaki ka-
rinde saat camı kullanılır.
tı maddenin ısıtma ve
III. Hacim ölçümünde deney tüpü kullanılır.
kurutma işlemlerinde
kullanılır. Yukarıda laboratuvar malzemeleri ile ilgili verilen
bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I ve III
Sac ayağı
Metalden yapılmış üç
Deney tüpleri hacim ölçümünde kullanılmaz.
ayaklı malzemedir.
Cevap: C
Üzerine amyant tel ve-
ya kil üçgen yerleştiri-
lerek ısıtma işlemlerin-
de kullanılır.
30 34. B 35. C
1. Kimya laboratuvarlarında çalışacak öğrenci ve 4. Deney sırasında aşağıda verilen davranışlar-
öğretmen iş sağlığı ve güvenliği için; dan hangisi güvenlik açısından doğrudur?
I. Zararlı kimyasal madde işaret ve anlamlarını A) Tüm atıkların çöpe veya lavaboya dökülmesi
bilme
B) Laboratuvarda herhangi bir şey yenilip içilmesi
II. Güvenlik amaçlı temel uyarı işaret ve anlamla-
C) Öğretmenin gürültü ve şakalaşmaya tepkisiz
rını bilme
kalması
III. Yapacağı deneyde kullanacağı malzeme ve
D) Çözeltilerin rastgele birbirine karıştırılması
araç gereci önceden tanıma
E) Hazırlanan çözeltilere açıklayıcı etiketler yapış-
verilen tedbir ve yeterliliklerden hangilerine sa-
tırılması
hip olması gereklidir?
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) Yalnız I
5.
2. Aşağıdakilerden hangisi laboratuvar çalışmala-

rında alınması gereken kişisel koruyucu önlem-
lerden biri değildir?
A) Uygun eldiven kullanmak Uyarı etiketinde yukarıdaki semboller bulunan

B) Kimyasalların kullanımını deneme yanılma ile kimyasal madde ile çalışılması sırasında aşağı-
test etmek daki önlemlerden hangisi uygun olmaz?
C) Ciltte var olan açık yaraları kapatmak
A) Önlük ve eldiven kullanılmalıdır.
D) Koruyucu gözlük kullanmak
B) Çabuk alev aldığı unutulmamalıdır.
E) Laboratuvar önlüğü giymek
C) Yanıcı maddelerden uzak tutulmalıdır.
D) Madde buharları koklanmamalıdır.
E) Madde ile direkt temastan kaçınılmalıdır.
3. Şekildeki güvenlik işareti ile

farkındalık oluşturulmak is-
tenilen bir deneyde;
6. Üzerinde yandaki uyarı işareti
I. Kırılabilecek cam malze-
bulunan bir X maddesi ile
me kullanılacağından çarpmalara karşı dikkat-
ilgili;
li olunmalıdır.
I. Yakıcı bir maddedir.
II. Cam malzemeler çok ısıtıldıklarında aniden
musluk suyu ile soğutulabilir. II. Oda koşullarında katı, sıvı
veya gaz halde bulunabilir.
III. Kırılan cam malzemeler hemen çıplak elle top-
lanılmalıdır. III. Tiner, alkol, LPG gibi bir madde olabilir.
verilen tedbirlerden hangilerinin alınması gerekir? verilen bilgilerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I ve III
1. A 2. B 3. A
31 4. E 5. B 6. D
1. Aşağıda verilen uyarı logolarından hangisi kim- 4. Yandaki görseldeki cam malzeme
yasal bir maddenin verebileceği zararları ifade ile ilgili;
etmek için kullanılır?
I. Sıvı - sıvı heterojen karışımla-
A) B) C) rın ayrılmasında kullanılır.
II. Yoğunluğu küçük olan sıvı
musluktan önce ayrılır.
III. Ayırma hunisi olarak adlandırılır.
D) E) ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
5. Aşağıdaki laboratuvar malzemelerinden hangi-

2. Aşağıda bazı kimyasal madde uyarı işaretleri ve sinin adı yanlış verilmiştir?
anlamları verilmiştir.
A) B) C)
Buna göre, hangi uyarı işareti karşısındaki an-
lamı ifade etmede kullanılamaz?
İşaret Anlamı
Erlenmayer Baget Mezür
A)
Tahriş edici D) E)
B)
Yanıcı
Ayırma hunisi Cam balon
C)
6. Cam Malzeme Kullanma Amacı
Radyoaktif I. Baget a. Standart ve belli derişimlerde-
ki çözeltilerin hazırlanmasında
kullanılır.
D)
II. Balon joje b. K
arışımların hazırlanması sı-
Korozif (Aşındırıcı) rasında maddelerin karıştırıl-
ması için kullanılan cam çu-
buktur.
E)
III. Pipet c. Ç
ok hassas ve az miktarlar-
Patlayıcı
daki sıvı maddelerin ölçü-
münde kullanılır.
Yukarıda laboratuvar malzemeleri ile bu malzeme-

lerin kullanım amaçları bulunmaktadır.
3. Çözelti hazırlanması ve saklanması, kristallen-
dirme, asit - baz titrasyonu işlemlerinde kulla- Buna göre cam malzemeler ile kullanım amaç-
nılan dip kısmı düz koni biçimli cam malzeme- larının doğru eşleştirilmesi aşağıdakilerden
nin adı aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- hangisinde verilmiştir?
miştir? A) I - a, II - c, III- b B) I - b, II- c, III- a
A) Beher B) Baget C) Mezür C) I - b, II - a, III- c D) I - c, II - a, III - b
D) Huni E) Erlen E) I - c, II - b, III - a
1. D 2. C 3. E
32 4. C 5. B 6. C
FEN LİSELERİNE YÖNELİK FEN LİSELERİNE YÖNELİK

Nanoteknoloji ve Yarı İletkenler Yarı iletken olan bir elemente başka bir element ila-
1 metrenin milyarda biri veya 1 santimetrenin mil- ve edilerek iletkenliği çok fazla artırılabilir. Silisyum,
yonda biri 1 nanometredir. bor, alüminyum gibi maddelerin eklenmesi bu duru-
Nanoteknoloji; en az ma örnek verilebilir.
bir boyutu 1 ile 100 Yarı iletken malzemeler
nanometre arasın- 3 Dedektör
da olan kullanılabilir, 3 Lazer
geliştirilebilir, kontrol
3 Gaz analizi sensörleri
edilebilir ve işlevsel
3 Gece görüş sistemleri
bir madde üretme Nanoteknoloji ile üretilen işlemci
olarak tanımlanabilir. 3 Termal kameralar
Bilim ve teknolojiye yön veren ve yeni ufuklar ka- 3 Trafik işaretleri aydınlatmaları
zandıran nanoteknoloji ile atomları ve molekülleri 3 Cep telefonu aydınlatmaları
tekrar organize ederek şekillerini değiştirerek yarar- gibi cihazlarda kullanılır.
lı ve fonksiyonlu hâle gelmesine karbonun yapay al-
ÖRNEK 36
lotroplarından fullerenler örnektir.
I II
Fulleren
Madde nano boyutlara küçüldüğünde ısıl, optik,

elektrik, mekanik ve kimyasal özellikleri önceden
tahmin edilemeyen çok farklı bir hal almaktadır. Ör- III
neğin nano boyutta bakır şeffaf olurken nano boyut- Yukarıdaki nanoteknolojinin günlük hayattaki kulla-
ta gümüş antibakteriyel özellik kazanır. nım alanları ile ilgili;
Nanoteknolojinin uygulamaları arasında I. görselde nanorobotun görevi olduğu parçacığa tutun-
3 Yarı iletken teknoloji ması
3 Biyosensörler II. görsel su tutmayan kumaş
3 Nanotüpler III. görsel bilgisayar işlemcisi verilmiştir.
3 Nanotanecik sistemler Buna göre nanoteknoloji için,
3 Akıllı moleküller I. Tıp, tekstik ve elektronik cihaz üretiminde nanotek-
3 Nanorobotlar nolojiden faydalanılır.
II. Gelişime açık bir alandır.
3 Kir tutmayan ve su geçirmeyen kumaşlar
III. Maddenin nano boyutlardaki kimyasal özellikleri
3 Nano boyalar
farklıdır.
bulunur. sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?
Yarı İletken Teknolojiler
Normal şartlarda yalıtkan olan ancak ısı, ışık, mag-
netik etki veya gerilim uygulandığında elektrik akı-
mını ileten maddelere yarı iletken adı verilir. Verilen görsellerde madde nano boyutlara küçüldü-
Örneğin germanyum (Ge) ve silisyum (Si) gibi ele- ğünde kimyasal özelliklerinin değişebileceği ile ilgi-
li bir sonuç çıkarılamaz.
mentler ısı, ışık, magnetik etki ve gerilim gibi etkiler
sonucu iletkenlik özelliği kazanırlar. Bu etkiler orta- Cevap: C
dan kalktığında tekrar yalıtkan hale geçerler.
33 36. C
KARMA TEST - 1 KİMYA BİLİMİ
1. Simya sistematik bilgi birikimi içermez. 4.

D Y
Simya, kimyanın Simyacılar sına-

bir alt dalıdır. ma - yanılma yön-
temini kullandılar. I. Altın - (Au) II. Rombik III. Kireç taşı
D Y D Y kükürt (S8) (CaCO3)
Simyanın teo- Simyacıların ça- Robert Boyle ve Yukarıda görsellerde verilen maddelerle ilgili
rik temelleri bu- lışmaları felsefe, Antonie Lavoisier aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
lunur. tıp, ekonomi, fi- simyanın babala-
D Y zik, kimya, biyolo- rıdır. A) I ve II tek tür, III farklı tür atomlardan oluşmuş-
ji, astroloji, din ve
D Y
tur.
1 2 metalurji gibi alan-
larla ilgilidir. 5 6 B) I atomik, II moleküler yapılı elementtir.
D Y C) I ve II homojen, III heterojen yapılıdır.
3 4
D) Sabit basınç altında üçünün de belirli erime
Yukarıda simya ile ilgili oluşturulmuş etkinlik- noktası bulunur.
te verilen bilgiler doğru (D) ve yanlış (Y) olarak
E) III formülle, I sembolle gösterilir.
doğru değerlendirildiğinde kaç numaralı çıkışa
ulaşılır?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
5.
2. Formül Yaygın Adı
I. NaHCO3 a. Sönmemiş kireç
II. H2SO4 b. Zaç Yağı
III. CaO c. Yemek sodası
Yukarıdaki uyarı işareti;
I. Akaryakıt istasyonlarında
Yukarıda formülleri ve yaygın adları verilen bi-
II. İspirto şişesi üzerinde
leşikler aşağıdaki seçeneklerden hangisinde
doğru eşleştirilmiştir? III. Alkol şişesi üzerinde
A) I - a B) I - b C) I - a verilen yerlerden hangilerinde kullanılır?
II - b II - c II - c A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

III - c III - a III - b
D) I - b E) I - c
II - a II - b
III - c III - a
6. I. Kristallendirme
3. I. Uğraşılarının ihtiyaçları karşılamaya yönelik ol- II. Özütleme
ması
III. Elektroliz
II. Sonsuz zenginliği hedeflemesi
IV. Süzme
III. Ölümsüzlük iksiri arayışında olması
Yukarıdaki yöntemlerden hangileri hem simya-
Yukarıdakilerden hangileri simya ile kimya bili- cılar hem de kimyacılar tarafından kullanılmış-
mi arasındaki farklardan biri değildir? tır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve IV
D) II ve III E) I, II ve III D) III ve IV E) I, II, III ve IV
1. B 2. E 3. A
34 4. C 5. E 6. C
KİMYA BİLİMİ KARMA TEST - 2
1. Kimya biliminin tarihsel gelişim sürecine katkıda 4. l. Bir kaynak suyunun içeriğinde 10–3 g/L oranın-
bulunan bazı bilim insanları ile bu insanların yaptı- da arsenik saptanmıştır.
ğı katkılar eşleştirilmiştir. II. 12 gram karbon (C) yakıldığında 94 kkal ısı açı-
ğa çıkmaktadır.
Buna göre, hangi eşleştirme yanlıştır?
III. Sağlık taramasından geçen Ayşe'nin kan ve id-
Bilim insanı / Simyacı Yaptığı Katkı rar tahlillerine bakılmıştır.
A) Cabir bin Hayyan Zaç yağını keşfetti. IV. Yeni karbon bileşikleri sentezleyip bunların kul-
lanım alanlarını araştırmışlardır.
B) Er - Razi Karıncaları damıta-
rak formik asit elde Yukarıda verilen durumlar aşağıda verilen kim-
ya alt dallarından ilgili olanlarla eşleştirildiğin-
etti.
de hangi kimya dalına ait çalışmaya yer veril-
C) Empedokles Evrenin ateş, su, top- memiştir?
rak ve havadan oluş-
A) Fizikokimya B) Analitik kimya
tuğunu iddia etti.
C) Biyokimya D) Anorganik kimya
D) A. Lavoisier Katlı oranlar kanunu-
nu buldu. E) Organik kimya
E) R. Boyle Elementin modern

tanımını yaptı.
5. Amonyak ile ilgili;

2. I. Saf ve homojendir.
II. Yapısında 4 tür atom içerir.
III. Formülü NH3 şeklindedir.

I. Parfüm II. Naylon III. Mürekkep
yapımı üretimi yapımı A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III
D) Yalnız II E) Yalnız I
Yukarıda verilenlerden hangileri simya döne-
minde gerçekleşmiştir?
6. ● Simyacılar damıtma işlemlerinde ..................

kullanmışlardır.
● Simyacıların diğer adı .................. tir.
3. Ağır metallerle ilgili;
● Kitab El Şifa adlı eseri .................. yazmıştır.
I. İnsan vücudunda birikerek toksik etki yaparlar. ● Aristo’ya göre ateş elementi .................. ve ku-
II. Cıva (Hg), Kurşun (Pb), Krom (Cr) ve Nikel (Ni) rudur.
ağır metallerdendir.
Yukarıda verilen açıklamada boş bırakılan yer-
III. Tümünün radyoaktif etkileri bulunur. lere aşağıda verilen uygun ifadeler yazılırsa
verilenlerden hangileri yanlıştır? hangi seçenek açıkta kalır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) İbn-i Sina B) Sıcak C) İbn-i Rüşt
D) I ve II E) II ve III D) İmbik E) Alşimist
1. D 2. D 3. C
35 4. D 5. C 6. C
1. Sistematik Adı Bileşik Formülü 4. Elementler ve sembolleri ile ilgili;

I. Sud Kostik KOH I. Simya döneminde elementler genellikle şekil-
II. Kireç taşı CaCO3 lerle sembolize edilmiştir.
III. Sofra tuzu NaCl II. Günümüz element sembolleri Aristo tarafından
Latince adlarının ilk veya ilk iki harfleri kullanı-
IV. Sönmemiş kireç CaO
larak oluşturulmuştur.
V. Kezzap HNO3
III. Aynı harfle başlayan elementlerde ortak olma-
Yukarıda bazı bileşiklere ait yaygın ad ve formülle- yan ilk harf baş harf ile birlikte yazılır.
ri verilmiştir. ifadelerinden hangileri yanlıştır?
Buna göre verilenlerden hangisinde yaygın ad / A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

formül eşleştirmesi hatalıdır?
2. Selim öğretmen öğrencilerinden Cabir bin Hay- 5. Aşağıda kimya bilimi ile ilgili meslek dalları ile bu
yan’ın keşfettiği kimyasal maddeleri söylemeleri- meslek dallarının çalışma alanları eşleştirilmiştir.
ni istemiştir ve öğrencilerin cevapları aşağıda veril- Buna göre, hangi eşleştirme yanlıştır?
miştir.
Meslek Çalışma alanı
Ahmet: Zaç yağı Kemal: Kral suyu
A) Kimya mühendisi Boya fabrikası
Lale: Kezzap Melis: Formik asit
B) Kimya öğretmeni Petrokimya fabrikası
Banu: Tuz ruhu
C) Kimyager Sabun üretim tesisi
Buna göre, hangi öğrencinin cevabı yanlıştır?
D) Metalurji ve mal- Demir-çelik tesisi
A) Kemal B) Banu C) Ahmet zeme mühendisi
D) Melis E) Lale E) Eczacı İlaç fabrikası
3. Yaygın adı “Zaç yağı” olan madde ile ilgili aşa-

ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? 6. I. Moleküler yapıda olma
A) Simya döneminde bulunmuştur. II. Tek tür tanecik içerme

III. Fiziksel yöntemlerle ayrışma
B) Formülü H2SO4 şeklindedir.
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri tüm saf
C) Sülfürik asit olarak da adlandırılır.
maddeler için her zaman ortaktır?
D) Hidrojen, kükürt ve oksijenden oluşmuş bir karı-
şımdır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Bir molekülünde 7 atom bulunur. D) I ve II E) II ve III
1. A 2. D 3. D 36 4. A 5. B 6. B
KİMYA BİLİMİ KARMA TEST - 4
1. “Bilinen hiçbir yöntemle kendinden daha basit mad- 4. I. Kili fırınlayarak çanak çömlek elde etme
delere ayrıştırılamayan her saf madde elementtir.” II. Değersiz metallerden altın elde etmeye çalış-
ma
Bu tanımla ilgili;
III. Yiyeceklerini uzun süreler saklamak için yön-
I. Aristo’nun dört element tanımı geçerliliğini yitir- temler geliştirme
miştir.
IV. Derileri işleme
II. Simyadan kimyaya geçiş döneminde A. Lavoi-
sier’e tarafından yapılmıştır. Yukarıda simya dönemindeki bazı çalışmalar veril-
miştir.
III. Günümüz kimyasındaki element tanımına en
yakın tanımdır. Buna göre, bu çalışmalardan hangileri ihtiyaçla-
rı karşılama ve hayatı kolaylaştırma amacı taşır?
A) I ve III B) I, II ve III C) III ve IV
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III
D) II, III ve IV E) I, III ve IV
2. Aşağıda geleneksel adı verilen bileşiklerin han- 5. En az iki ametal atomunun kovalent bağ ile birle-
gisinin yapısında oksijen (O) atomu bulunmaz? şerek oluşturduğu yapıya molekül denir.
A) Sönmemiş kireç Bir molekül aynı cins atomlardan oluşuyorsa ele-
B) Zaç yağı ment, farklı cins atomlardan oluşuyorsa bileşik
molekülü adını alır.
C) Tuz ruhu
D) Kezzap I. O3 II. S8 III. N2

E) Su
IV. NaCl V. H2SO4
Bu bilgilere göre, yukarıda verilen maddelerden

hangisi bileşik molekülüdür?
A) V B) IV C) III D) II E) I
3. Empedoklesin dört temel element olarak ifade

ettiği ateş, su, toprak ve havanın sıcak / soğuk
ve ıslak / kuru gibi özelliklere sahip olduğunu
ortaya süren eski çağ simyacısı aşağıdaki se- 6. Aşağıdakilerden hangisi aynı tür moleküller
çeneklerden hangisinde verilmiştir? farklı tür atomlardan oluşan saf maddelerden
A) Aristo B) Demokritos biri değildir?
C) Cabir bin Hayyan D) Tales A) CCl4 B) CO C) N2
E) İbn-i Sina D) SO3 E) P2O5
1. C 2. C 3. A 37 4. E 5. A 6. C
1. Aşağıda verilen çalışmalardan hangisi bir alşi- 4. ............ simya döneminde,

miste ait olamaz?
● Hayvanları beslemek
A) Bitkilerden boyar madde elde etme ● Yiyecekleri uzun süreler saklamak
B) Asit elde etme ● Yiyeceklere lezzet vermek
C) Bitkilerden tedavi amaçlı ilaç yapma gibi pek çok amaç için kullanılmıştır.
D) Hayvan deri ve yünlerinden kıyafet yapma Yukarıdaki açıklamada boş bırakılan yere aşa-
ğıdakilerden hangisinin yazılması doğru olur?
E) Petrol türevlerinden deterjan elde etme
A) Kireç taşı (CaCO3)
B) Tuz ruhu (HCl)
C) Kükürt tozu (S)
D) Zaç yağı (H2SO4)
E) Yemek tuzu (NaCl)
2. Kolay alev alabilen ve zor söndürülebilen mad-

deler üzerinde aşağıda verilen tehlike uyarı işa-
retlerinden hangisi bulunmalıdır?
5. Kimya bilimi ile ilgili olarak;
A) B) C)
I. Maddenin özelliklerini ve birbirleri ile etkileşim-
lerini inceler.
II. Simya kimyanın gelişimine katkıda bulunmuş-
tur.
D) E)
III. Başlıca öncüleri Robert Boyle ve Antoine Lavo-
isier'dir.
verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) I, II ve III E) Yalnız II
6. Sönmüş kireç için;

I. Üç çeşit atom içerir.
II. Homojen karışımdır.
3. Aşağıdakilerden hangisi simyadan kimyaya ge-
çiş döneminde çalışmalar yapmış bilim insanla- III. Bir formülünde toplam 5 tane atom bulunur.
rından biridir? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Er–Razi B) Aristo C) Empedokles A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
D) Cabir bin Hayyan E) R. Boyle D) I ve III E) II ve III
1. E 2. A 3. E
38 4. E 5. D 6. D
KİMYA BİLİMİ YAZILI SORULARI
1. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle doldurunuz. (Her bir boşluk 1 puan, toplam 10
puan)
element
a. Robert Boyle'a göre kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamayan saf maddelere .............................
denir.
b. simya
Bilimsel dayanağı olmayan, rastgele ve sınama-yanılma yolu ile yapılan çalışmalar .............................
olarak adlandırılmıştır.
A. Lavoisier
c. .................................. yapmış olduğu yanma deneyleri sonucu kütlenin korunumu kanununu ortaya
koymuştur.
d. Karbon elementinin oluşturduğu bileşiklerin yapısını, özelliklerini, fiziksel ve kimyasal etkileşimlerini

organik kimya
.................................... inceler.
e. Maden cevherlerinden metal ve alaşımlarının elde edilmesi ve bunların endüstrinin ihtiyaç duyduğu ham
Metalurji mühendisliği yürütür.
madde haline getirilmesi çalışmalarını kimya ile ilgili meslek dallarından ......................................
f. Cabir bin Hayyan

Nitrik asit (HNO3), hidroklorik asit (HCl) ve sülfürik asit (H2SO4) .................................... tarafından
keşfedilmiştir.
g. Aristo
............................... ya göre madde ateş, hava, su ve toprak olmak üzere dört ana elementten oluşur.
h. Fizikokimya
................................... kimyasal tepkime hızı, kimyasal tepkimelerde enerji değişimleri gibi konularla
ilgilenir.
ı. fiziksel
Simyacıların kullandıkları simgeler maddenin .................................... özelliklerine göre yapılmıştır.
i. amonyak
Yaygın adı ....................... olan bileşiğin formülü NH3'tür.
2. Aşağıda verilen cümlelerin başına doğru ise D, yanlış ise Y harfi koyarak belirtiniz. (Her bir cümle 1 puan, top-
lam 10 puan)
D
a. (.......) En az iki farklı ametal atomundan oluşan yüksüz saf madde bileşik molekülüdür.
D
b. (.......) Bileşikler formüllerle gösterilir.
D
c. (.......) Na, H, C ve O elementlerinden oluşan yaygın adı yemek sodası olan bileşiğin formülü NaHCO3'tür.
Y
d. (.......) Bir maddenin nitel ve nicel yönden analizini yapan kimya dalı anorganik kimyadır.
D
e. (.......) Potasyum, fosfor ve kalsiyum elementlerinin sembolleri sırası ile K, P ve Ca dır.
D
f. (.......) Elementler genellikle bir ya da iki harften oluşan sembollerle gösterilir.
Y
g. (.......) Günümüzde kullanılan element sembolleri Dalton tarafından ortaya atılmıştır.
D
h. (.......) Bileşikler kendini oluşturan taneciklerin özelliklerini göstermezler.
D
ı. (.......) Alkol içeren sıvılar ve aseton kapları üzerinde yanıcı madde işareti bulunur.
D
i. (.......) Cıva (Hg), kurşun (Pb), karbon monoksit (CO) insan ve çevre sağlığına zararlı maddelerdendir.
1. a. element, b. simya, c. A. Lavoisier, d. organik kimya, 2. a. D, b. D, c. D, d. Y, e. D, f. D, g. Y, h. D, ı. D, i. D

e. Metalurji mühendisliği, f. Cabir bin Hayyan, g. Aristo,
h. Fizikokimya, ı. fiziksel, i. amonyak
39
1. A 2. A 3. A
39 4. A 5. A 6. A
YAZILI SORULARI KİMYA BİLİMİ
3. Aşağıdaki tabloda formülleri verilen bileşiklerin 5. Aşağıda verilen uyarı işaretlerinin anlamlarını
yaygın adlarını verilen boşluklara yazınız. (20 yanlarında verilen boşluğa yazınız. (20 puan)
puan)
a) Toksik (zehirli) maddeler
: .................................................
Formülü Yaygın Adı
H2O Su
CaO sönmemiş kireç

Korozif (Aşındırıcı) maddeler
b) : .................................................
Ca(OH)2 sönmüş kireç
CaCO3 kireç taşı
NaOH sud kostik

c) Radyoaktif Maddeler
: .................................................
H2SO4 zaç yağı
KOH potas kostik

d) Alevlenebilir (yanıcı) Maddeler
: .................................................
HCl tuz ruhu
HNO3 kezzap
NaCl sofra tuzu

a) Toksik (zehirli) maddeler
b) Korozif (Aşındırıcı) maddeler
c) Radyoaktif Maddeler
Formülü Yaygın Adı d) Alevlenebilir (yanıcı) Maddeler
H2O Su
CaO sönmemiş kireç
6. Aşağıda sembolü verilen elementlerin adlarını,
Ca(OH)2 sönmüş kireç
adları verilen elementlerin sembollerini yazınız.
CaCO3 kireç taşı
(20 puan)
NaOH sud kostik
H2SO4 zaç yağı Al : Alüminyum
.....................
KOH potas kostik B : Bor
.....................
HCl tuz ruhu
C : Karbon
.....................
HNO3 kezzap
Si : Silisyum
.....................
NaCl sofra tuzu
S : Kükürt
.....................
Potasyum : K
.....................
Argon : Ar
.....................
Sodyum : Na
.....................
4. Elementler ve bileşiklerin ortak ve birbirinden Klor : Cl
.....................
farklı özelliklerine 2 şer örnek veriniz. (20 puan)
Azot : N
.....................
Ortak özellikler; Al : Alüminyum

I. $ Her ikisi de saf maddedir. B : Bor
II. $ Sabit basınç altında belirli erime ve kaynama C : Karbon

noktaları bulunur. Si : Silisyum
Farklı özellikleri, S : Kükürt

Potasyum : K
I. Elementler sembollerle, bileşikler formüllerle gös-
terilir. Argon : Ar
Sodyum : Na
II. Bileşikler kimyasal yöntemlerle elementlerine ay-
rıştırılırken, elementler fiziksel ve kimyasal yöntem- Klor : Cl
lerle ayrıştırılamazlar. Azot : N
3. Su / sönmemiş kireç / sönmüş kireç / kireç taşı / sud kostik 5. a) Toksik (zehirli) maddeler b) Korozif (Aşındırıcı) maddeler
/ zaç yağı / potas kostik / tuz ruhu / kezzap / sofra tuzu c) Radyoaktif Maddeler d) Alevlenebilir (yanıcı) Maddeler
4. Ortak özellikler; I. Her ikisi de saf maddedir. II. Sabit basınç 6. Alüminyum Bor / Karbon / Silisyum / Kükürt / K / Ar / Na / Cl / N
altında belirli erime ve kaynama noktaları bulunur. Farklı
özellikleri, I. Elementler sembollerle, bileşikler formüllerle
gösterilir. II. Bileşikler kimyasal yöntemlerle elementlerine
ayrıştırılırken, elementler fiziksel ve kimyasal yöntemlerle 40
40
ayrıştırılamazlar. 1. A 2. A 3. A 4. A 5. A 6. A
KİMYA BİLİMİ YENİ NESİL SORULAR
1. 2. Elementlerin Bileşiklerin
Özellikleri Özellikleri
X Y Z
Yukarıda elementlerin özellikleri X ve Y ile, bileşik-

lerin özellikleri Y ve Z ile sembolleştirilmiştir.
Buna göre, element ve bileşiklere ait aşağıdaki

özelliklerin temsil ettiği X, Y ve Z sembollerin-
den hangisinde yanlışlık yapılmıştır?
Okulda basket maçı yaparken düşerek başınını Hangi sembolle

çarpan 9. sınıf öğrencisi Ahmet hastanede yuka- Özellik gösterilebilir?
_____________________ ____________
rıdaki görseli gördükten sonra ailesine bu işaretin
anlamını okulda öğrendiğini söylemiş ve röntgen A) Saf ve homejendir. Y
odasına girmek istememiştir.
B) Sembollerle gösterilir X
Ahmet'in görselle ilgili;
C) Sabit basınç altında belirli
I. Bu odada radyasyon tehlikesi var.
erime ve kaynama nokta- Y
II. Radyoaktif ışınlar yayılabilir ve bu ışınlar gözle ları bulunur.
görülmez.
D) İki veya daha fazla çeşit
III. Bu ışınlar canlı dokulara kalıcı hasar verebilen Z
atom içerir.
kanserojen etkiye sahip ışınlardır.
E) Kimyasal yöntemlerle da-
söylediği ifadelerden hangileri doğrudur? ha basit maddelere ayrış- X
tırılabilirler.
X $ elementlere
Z $ bileşiklere
Bu işaret radyasyon tehlikesi bulunan alanlarda kulla- Y $ hem element hem de bileşiklere ait özellikleri
nılır (I. öncül doğru). Işınları gözle görülmez (II. öncül gösterir.
doğru). Radyoaktif ışınlar canlı dokulara kalıcı zarar
verir ve kanserojen özelliğe sahiptir (III. öncül doğru) Kimyasal yöntemle daha basit maddelere (elementle-
rine) ayrıştırılabilme bileşiklere ait (Z) özelliklerdendir.
Cevap: E
Cevap: E
1. E
41 2. E
NOTLARIM
www.aydinyayinlari.com.tr 9. SINIF
ATOMUN YAPISI
➤ ATOMUN TEMEL TANECIKLERI

➤ ATOM TÜRLERI
➤ ATOM MODELLERININ TARIHSEL GELIŞIMI
➤ KARMA TESTLER
➤ YAZILI SORULARI
1. ? 2. ? 43 1. ? 2. ?
9. SINIF 1. MODÜL ATOMUN YAPISI www.aydinyayinlari.com.tr
ATOMUN YAPISI
• Elektron, proton, nötron, atom numarası, kütle numarası, izotop, izoton, izobar ve izoelektronik kavramları tanıtılır.
• Elektron, proton ve nötronun yükleri, kütleleri ve atomda bulunduğu yerler karşılaştırılır. (Elektron, proton ve nötronun
yük ve kütlelerinin nasıl bulunduğu sürecine girilmez.)
ATOMUN YAPISI NOT

Atomun Temel Tanecikleri akb = atomik kütle birimi,
1 akb = 1,66.10 –24 gram
Atom Nedir?
Bir elementin tüm fiziksel ve kimyasal özelliklerini
taşıyan en küçük yapı taşına atom denir. Bir protonun kütlesi yaklaşık olarak bir nötronun küt-
Atom iki kısımdan oluşur: Çekirdek ve yörüngeler lesine eşittir.
(katmanlar)
Çekirdek ve Atom İlişkisi

ATOM
Atom çekirdeğinin kütlesi yaklaşık olarak atom küt-
lesine eşittir. Çünkü katmanlarda bulunan elektron-
Çekirdek Yörüngeler ların kütlesi, çekirdekte bulunan proton ve nötronla-
rın kütlesinin yanında ihmal edilebilecek kadar kü-
çüktür.
Proton Nötron Elektron
Atom çekirdeğinin hacmi ise atomun hacmi yanında
çok küçüktür. Atomu bir futbol sahası gibi düşünür-
sek; çekirdeği, santradaki (sahanın tam ortası) bir
Atomun çekirdeğinde bulunan taneciklere nükleon- futbol topuna benzetebiliriz.
lar adı verilir.
Atomun Temel Taneciklerinin Yük ve Kütle İlişkileri
Atomu Tanımlayan Sayılar
Atomların kimyasal özelliklerini belirleyen çekirdek-

Bağıl kütlesi Elektriksel lerindeki proton sayılarıdır. Hidrojen (H) atomunun çe-
Tanecik Sembolü
(akb) Yükü kirdeğinde 1 protonu varken, helyum (He) atomunun
Proton p(p+) 1,0073 ≈ 1 +1 çekirdeğinde 2 protonu vardır.
Nötron n 1,0087 ≈ 1 0 NOT

İki farklı element atomunun proton sayıları ay-
Elektron e(e−) 1 –1
≈0 nı olamaz.
1836
44
www.aydinyayinlari.com.tr ATOMUN YAPISI 1. MODÜL 9. SINIF
Atom numarası (Z) = Proton sayısı ÖRNEK 2

Çekirdeğin yükünü protonlar belirlediği için proton 31
P atomu için aşağıda bırakılan boşlukları doldu-
15
sayısına çekirdek yükü de denir. runuz.
Kütle numarası (A) = Proton sayısı + Nötron sayısı a. Atom numarası =
Kütle numarası = Nükleon sayısı b. Proton sayısı =

c. Çekirdek yükü =
Nötr bir atomda proton sayısı her zaman elektron
d. Kütle numarası =
sayısına eşittir.
e. Nükleon sayısı =
X: Element sembolü f. Elektron sayısı =
Kütle İyon yükü g. Nötron sayısı =
X X
numarası A
a. Atom numarası = 15
Atom Elektron Z b. Proton sayısı = 15
numarası sayısı
c. Çekirdek yükü = +15
d. Kütle numarası = 31
e. Nükleon sayısı = 31
Uyarı! f. Elektron sayısı = 15
Nötron sayısı = Kütle numarası – Atom numarası g. Nötron sayısı = 31 – 15 = 16

İyon yükü = Atom numarası – Elektron sayısı
ÖRNEK 1
İyon
19
9Fatomu için aşağıda bırakılan boşlukları dolduru- Elektron almış ya da vermiş atom veya atom toplu-
nuz.
luklarına iyon denir.
a. Atom numarası =
İYON
b. Proton sayısı =
c. Çekirdek yükü =
Katyon Anyon
d. Kütle numarası =
e. Nükleon sayısı =
f. Elektron sayısı = • Pozitif (+) yüklü • Negatif (–) yüklü
iyonlardır. iyonlardır.
g. Nötron sayısı =
−
• Li+, Mg2+, Al3+, • O2–, F , P3–, CO32–,
a. Atom numarası = 9 + −
NH4 , .... OH , ......
b. Proton sayısı = 9
e. Nükleon sayısı = 19 NOT

f. Elektron sayısı = 9
İyon oluşumu sırasında atomların çekirdekle-
ri herhangi bir değişikliğe uğramaz. (Proton ve
g. Nötron sayısı = 19 – 9 = 10
nötron sayısı değişmez.)
1. a. 9 b. 9 c. +9 d. 19 e. 19 f. 9 g. 10 45 2. a. 15 b. 15 c.+15 d. 31 e. 31 f. 15 g. 16
Anyon Oluşumu Uyarı!

İyon oluşumu sırasında çekirdeğin çekim kuv-
Nötr bir atom ya da iyonun aldığı elektron sayısı
kadar yükü azalır. veti değişmez!
Anyon oluşumu genellikle ekzotermiktir. Ancak İyon oluşurken taneciğin;

endotermik de olabilir. (Örneğin; soygazlar)
Proton sayısı değişmez.
X(g) + me– $ Xm–
(g) + Enerji
Nötron sayısı değişmez.
Y(g) + me– + Enerji $ Ym–
(g) Kütle numarası değişmez.
Anyonlarda elektron sayısı, proton sayısından Çekirdek yapısı değişmez.
büyüktür.
Çekirdek çapı değişmez.
Bir tanecik elektron alırsa, birim elektron başına
Elektron sayısı değişir.
düşen çekirdek çekim kuvveti azalacağı için tane-
ciğin çapı (hacmi) büyür. Toplam tanecik sayısı değişir.
+ 2e– $ 2– Fiziksel özelliği değişir.

8O(g) 8O(g)
Çap ilişkisi: 8O2– > 8O Kimyasal özelliği değişir.

Çapı değişir.
Katyon Oluşumu
Nötr bir atom ya da iyonun verdiği elektron sayısı

ÖRNEK 3
kadar yükü artar. 39 +
19K iyonu için aşağıda bırakılan boşlukları doldu-
runuz.
Nötr bir atomdan katyon oluşumu endotermik bir
olaydır. a. Atom numarası =
Z(g) + Enerji $ Zm+

(g) + me
– b. Proton sayısı =
Katyonlarda elektron sayısı, proton sayısından c. Çekirdek yükü =

küçüktür. d. Kütle numarası =
Bir tanecik elektron kaybederse, birim elektron e. Nükleon sayısı =

başına düşen çekirdek çekim kuvveti artacağı f. Elektron sayısı =
için taneciğin çapı (hacmi) küçülür.
g. Nötron sayısı =
Li(g) $ Li+ +e –
h. İyon yükü =
3 3 (g)
ı. Çekirdekteki tanecik sayısı =

Çap ilişkisi: 3Li > 3Li+
i. Toplam tanecik sayısı =
NOT a. Atom numarası = 19
Nötr bir atomun çapı, anyonununkinden küçük kat- b. Proton sayısı = 19
yonununkinden büyüktür. c. Çekirdek yükü = +19
Çap ilişkisi: X– > X > X + d. Kütle numarası = 39
f. Elektron sayısı = 19 – 1 = 18
Çekirdekteki tanecik sayısı = g. Nötron sayısı = 39 – 19 = 20
Proton sayısı + Nötron sayısı h. İyon yükü = +1
Toplam tanecik sayısı = ı. Çekirdekteki tanecik sayısı = 19 + 20 = 39
Proton sayısı + Nötron sayısı + Elektron sayısı i. Toplam tanecik sayısı = 19 + 20 + 18 = 57
46 3. a. 19 b. 19 c. +19 d. 39 e.39 f. 18 g. 20 h. +1 ı. 39 i. 57
ÖRNEK 4 ÖRNEK 5
37 −
17Cl iyonu için aşağıda bırakılan boşlukları doldu- X2+ iyonu, Y3− iyonundan 4 elektron aldığında tane-
runuz. ciklerin oluşacak yeni yüklerini hesaplayınız.
a. Atom numarası =
Y3– iyonunun verdiği elektron sayısı kadar yükü ar-
tarken; X 2+ iyonunun ise aldığı elektron sayısı kadar
b. Proton sayısı =
yükü azalır.
c. Çekirdek yükü = Y3− $ 4e − + Y+ X 2+ + 4e − $ X 2−
d. Kütle numarası = ÖRNEK 6

e. Nükleon sayısı = X+ iyonu ile 16Y 2− iyonunun elektron sayıları eşit ol-
f. Elektron sayısı = duğuna göre X atomunun çekirdek yükü kaçtır?
g. Nötron sayısı = A) 15 B) 17 C) 18 D) 19 E) 20
h. İyon yükü = 2−
16Y iyonunun elektron sayısı = 16 + 2 = 18
ı. Çekirdekteki tanecik sayısı = 2–

Y18 ise aX18
+
i. Toplam tanecik sayısı = İyon yükü = Proton sayısı - Elektron sayısı
+1 = a – 18
a. Atom numarası = 17 a = 19
X’in çekirdek yükü = +19

b. Proton sayısı = 17
Cevap: D
Uyarı!
Kimyasal Kök: Pozitif (+) veya negatif (–) yüklü
atom topluluklarıdır. NH4+, NO3- , CO32-, SO42-, …
f. Elektron sayısı = 17 + 1 = 18
ÖRNEK 7
g. Nötron sayısı = 37 – 17 = 20
NH4+ iyonu için aşağıdaki soruları yanıtlayınız.
h. İyon yükü = –1
(11H, 147N)
ı. Çekirdekteki tanecik sayısı = 17 + 20 = 37
a) Toplam proton sayısı kaçtır?
i. Toplam tanecik sayısı = 17 + 20 + 18 = 55
b) Toplam elektron sayısı kaçtır?
c) Toplam nötron sayısı kaçtır?
d) Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı kaçtır?
e) Toplam tanecik sayısı kaçtır?
NOT
İyon yükü, tanecik yükü, elektriksel yük, değerlik,
a) Toplam proton sayısı =
yükseltgenme basamağı aynı şeyi ifade eder. (1.N) + (4.H) = (1.7) + (4.1) = 11
b) Toplam elektron sayısı = 11 – 1 = 10
c) Toplam nötron sayısı =

İyonik bağlı bileşiklerde yükseltgenme basama- (1.N) + (4.H) = (1.7) + (4.0) = 7
ğı iyon yüküne eşit iken; kovalent bağlı bileşiklerde d) Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı =
iyon yükü ifadesi kullanılmaz. Yükseltgenme basa- (1.N) + (4.H) = (1.14) + (4.1) = 18
mağından bahsedilir. e) Toplam tanecik sayısı =
(p + n + e) = 11 + 7 + 10 = 28
4. a. 17 b. 17 c. +17 d. 37 e.37 f. 18 g. 20 h. –1 ı. 37 i. 55 47 5. Y+ ve X2– 6. D 7. a. 11 b. 10 c. 7 d. 18 e. 28

ÖRNEK 8 Bir tanecik için:
Çekirdek yapısı, proton ve nötron sayısına bağlıdır.

CO2–
3 iyonu için aşağıdaki soruları yanıtlayınız.
Kimyasal özellik, proton ve elektron sayısına bağlıdır.
12 16
( C, O)
6 8 Fiziksel özellik, proton, nötron ve elektron sayısına
a. Toplam proton sayısı kaçtır? bağlıdır.
24 25
b. Toplam elektron sayısı kaçtır? 12
Mg ve 12
Mg atomları için aşağıda verilen tablo-
c. Toplam nötron sayısı kaçtır? yu inceleyelim.
d. Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı kaçtır? Özellik Aynı Farklı

Kimyasal ✔
e. Toplam tanecik sayısı kaçtır?
Fiziksel ✔
a. Toplam proton sayısı = 24 25

12
Mg ve 12
Mg atomlarının proton ve elektron sa-
(1.C) + (3.O) = (1.6) + (3.8) = 30
yıları aynı olduğu için kimyasal özellikleri aynıdır. An-
b. Toplam elektron sayısı = cak nötron sayıları farklı olduğu için fiziksel özellikle-
(1.C) + (3.O) + 2 = (1.6) + (3.8) + 2 = 32 ri farklıdır.
c. Toplam nötron sayısı =
ÖRNEK 10
(1.C) + (3.O) = (1.6) + (3.8) = 30
35 37
d. Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı =
17
Cl− ve 17
Cl7+ tanecikleri için aşağıda verilen tab-
(1.C) + (3.O) = (1.12) + (3.16) = 60 lodaki boşlukları doldurunuz.
e. Toplam tanecik sayısı =
Özellik Aynı Farklı
(p + n + e) = 30 + 30 + 32 = 92
Kimyasal
Fiziksel
35 – 37
17 CI ve 17 CI7+ taneciklerinin proton sayıları aynı, nötron
ve elektron sayıları farklıdır. Bu nedenle fiziksel ve kimya-
sal özellikleri farklıdır.
Özellik Aynı Farklı

ÖRNEK 9
Kimyasal ✔
X2O2–
3
iyonunda toplam 58 elektron bulunmaktadır.
Fiziksel ✔
Buna göre, CX2 bileşiğinin toplam elektron sayısı
kaçtır? (6C, 8O)
A) 26 B) 28 C) 32 D) 36 E) 38 ÖRNEK 11
XO3–
4 iyonunda toplam 50 tane elektron bulunmaktadır.
(2 . X) + (3 . 8) + 2 = 58
X atomunun nötron sayısı proton sayısından bir faz-
2X + 26 = 58 la olduğuna göre, X atomunun kütle numarası kaç-
X = 16 tır? (8O)
X atomunun proton sayısı 16’dır.
CX 2 için toplam e – sayısı; 3–

XO4 iyonu için;
(1 . C) + (2 . X) = (1 . 6) + (2 . 16) Toplam elektron sayısı = (1.X) + (4.O) + 3
e = 38 X + (4.8) + 3 = 50
Cevap: E X = 15 (Proton sayısı = elektron sayısı)
Nötr bir atomda proton sayısı, elektron sayısına eşittir.
Kütle numarası = p+n = 15 + 16 = 31
8. a. 30 b. 32 c. 30 d. 60 e. 92 9. E 48 10. Fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır. 11. 31

Bir taneciğin çekirdek çekim kuvveti proton sayısına ÖRNEK 14

bağlıdır. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim
p Aşağıda verilen dönüşümlerde taneciklerin elektron
kuvveti ise proton ve elektron sayısına ( oranına)
e sayıları ve çapları nasıl değişir?
bağlı olarak değişir.
Elektron
Çap
İki taneciğin çaplarını karşılaştırabilmek için tane- sayısı
ciklerin proton ya da elektron sayıları eşit olmalıdır. Küçü-

a. Mg atomunun Mg2+ iyonuna dönüşümü Azalır
e lür
oranı büyük olan taneciğin çapı da büyüktür.
p −
b. Cl7+ iyonunun Cl iyonuna dönüşümü Artar Büyür
p
Bir elektron koparabilmek için gereken enerji Küçü-
e c. Fe2+ iyonunun Fe3+ iyonuna dönüşümü Azalır
lür
oranına bağlıdır. Çapı daha büyük tanecikten bir
elektron koparmak daha kolaydır. d. N atomunun N3- iyonuna dönüşümü Artar Büyür
Küçü-
e. Br− iyonunun Br+ iyonuna dönüşümü Azalır
ÖRNEK 12 lür
11
Na+, 8O2– ve 10Ne tanecikleri için;
Bir tanecik elektron aldığında çapı büyürken, elektron
a. Çekirdek çekim kuvvetleri arasındaki ilişki nasıldır? verdiğinde çapı küçülür.
b. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim kuvvet- Elektron

Çap
leri arasındaki ilişki nasıldır? sayısı
Mg atomunun Mg2+ iyonu-

c. Çapları arasındaki ilişki nasıldır? a.
na dönüşümü
Azalır Küçülür
−
+ Cl7+ iyonunun Cl iyonuna
11Na 10 , 8O2–10 , 10Ne10 üç taneciğinde elektron sayısı b. Artar Büyür
dönüşümü
eşittir.
Fe2+ iyonunun Fe3+ iyonu-
a. Çekirdek çekim kuvveti (p) : Na+ > Ne > O2– c. Azalır Küçülür
na dönüşümü
b. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim kuvve-
N atomunun N3- iyonuna
ti d n : Na+ > Ne > O2–
p d. Artar Büyür
e dönüşümü
c. Çap d n : O2- > Ne > Na+

e − +
Br iyonunun Br iyonuna
P e. Azalır Küçülür
dönüşümü
ÖRNEK 13
35
17
Cl, 35
17
Cl7+ve 35
17
Cl− tanecikleri ile ilgili aşağıdaki
soruları yanıtlayınız.
ÖRNEK 15
a. Çekirdek çekim kuvvetleri arasındaki ilişki nasıldır?
MnO2–4 iyonu için toplam proton, nötron ve elektron
b. E
lektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti hangi- sayılarının karşılaştırılması aşağıdakilerden hangi-
sinde en azdır? sinde doğru verilmiştir? ( 55 Mn, 168 O)
25
c. Çapları arasındaki ilişki nasıldır?
d. B
irer elektronlarını koparabilmek için gereken enerji- A) n > e > p B) p > n > e C) e > p > n
ler arasındaki ilişki nasıldır? D) n = e > p E) n > p > e
a. Çekirdek çekim kuvveti (p): Cl− = Cl = Cl7+ Toplam proton sayısı

35 − = (1 . 25) + (4 . 8) = 57
b. 17
Cl $ p/e oranı en küçüktür.
Toplam nötron sayısı
c. Çap d n : 17Cl− > 17Cl > 17Cl7+
e
n>e>p
p = (1 . 30) + (4 . 8) = 62
d. Birer e– koparabilmek için gereken enerji d n:
p
Toplam elektron sayısı
e
7+ −
17Cl > 17Cl > 17Cl = (1 . 25) + (4 . 8) + 2 = 59
Cevap: A
12. a. Na+ > Ne > O2– b. Na+ > Ne > O2– c. O2–> Ne > Na+ 14. a. Azalır/Küçülür b. Artar/Büyür 15. A
35
13. a. CI– = CI = CI7+ b. Cl– c.17CI– > 17CI > 17CI7+
49
17 c. Azalır/Küçülür d. Artar/Büyür e. Azalır/Küçülür
d.17CI7+>17CI >17CI–
TEST - 1 ATOMUN YAPISI
1. 55
25 X atomu ile ilgili; 4. Atom ve atomun temel tanecikleri ile ilgili aşa-
ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
I. Elektron sayısı 25’tir.
A) Atom kütlesinin büyük bir kısmını çekirdek oluş-
II. Nötron sayısı 30’dur.
turur.
III. Çekirdeğindeki tanecik sayısı 55’dir.
B) Nötr bir atomda elektron sayısı, proton sayısına
yargılarından hangileri doğrudur? eşittir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Nötronun elektriksel yükü sıfırdır.
D) II ve III E) I, II ve III D) Atom, elektron alırsa ya da verirse kimyasal

özelliği değişir.
E) Bir atomun kütle numarası her zaman proton

sayısının iki katıdır.
2. Aynı elemente ait X3– ve X5+ iyonlarının elektron

sayıları toplamı 28’dir.
5. Aşağıda verilen taneciklerin hangisinde
X elementinin nötron sayısı, proton sayısın-
n > p > e ilişkisi bulunur?
dan bir fazla olduğuna göre X’in kütle numarası
kaçtır? (p = proton sayısı, n = nötron sayısı, e = elektron sayısı)
37 – 40 32
A) 30 B) 31 C) 33 D) 34 E) 35 A) 17 Cl B) 19 K + C) 16 S2–
23 40 2+
D) 11 Na E) 20 Ca
3. X ve Y tanecikleri farklı elementlere ait olup nötron

sayıları eşittir.
Buna göre, bu tanecikler ile ilgili aşağıdaki ifa- 6. Cu+ iyonunun Cu2+ iyonuna dönüşümü sırasın-
delerden hangisi kesinlikle doğrudur? da aşağıda verilenlerden hangisi gerçekleşmez?
A) X’in çekirdek yükü daha fazladır. A) Çekirdek yükü artar.
B) X nötr, Y ise katyondur. B) Elektron sayısı azalır.
C) Kütle numaraları farklıdır. C) Kimyasal özelliği değişir.
D) Elektron sayıları aynıdır. D) Çapı (hacmi) küçülür.
E) İkisi de nötrdür. E) Nükleon sayısı değişmez.
1. E 2. B 3. C
50 4. E 5. B 6. A
ATOMUN YAPISI TEST - 2
1. I. Cr3+ iyonu Cr6+ iyonuna 4. Xa taneciğinin elektron sayısı, Xb taneciğinden faz-
ladır.
II. Br7+ iyonu Br− iyonuna
Buna göre;
III. O2- iyonu O atomuna
I. Xa taneciği anyondur.
Dönüştüğünde taneciklerin elektron sayıların-
daki değişimler aşağıdakilerden hangisinde II. Xa ve Xb katyondur.
doğru verilmiştir? III. Çekirdek yükleri eşittir.
I II III yargılarından hangileri doğru olabilir?

______ ______ ______
A) Azalır Artar Artar
B) Artar Azalır Artar
C) Azalır Artar Azalır
D) Artar Azalır Azalır
E) Azalır Azalır Azalır
5. XO –3 iyonunda bulunan toplam elektron sayısı

42’dir.
2. I. NO –3 X atomu için;
I. Proton sayısı
II. N2O
– II. Nötron sayısı
III. ClO2
III. Elektron sayısı
Yukarıda verilen taneciklerin elektron sayıla-
rı arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde niceliklerinden hangileri hesaplanabilir? (8O)
doğru olarak verilmiştir? (7N, 8O, 17Cl)
A) III > II > I B) I > III > II C) II > III > I
D) II > I > III E) III > I > II
3. H3O+ iyonunda toplam proton sayısı (p), nötron

sayısı (n) ve elektron sayısı (e) ile ilgili; 6. I. Xa $ X2+ + 3e–
I. p = e + 1 II. Yb + 4e- $ Ya
II. e + n = p + 7 III. Zc $ Zb + 1e-
III. p + n + e = 32 Yukarıda verilen tepkimelere göre, Xa, Yb, Zc ta-
eşitliklerinden hangileri doğrudur? (11H, 168O) neciklerinden hangileri katyondur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız Xa B) Yalnız Yb C) Xa ve Yb
D) II ve III E) I, II ve III D) Yb ve Zc E) Xa, Yb ve Zc
1. C 2. E 3. C
51 4. E 5. C 6. D
Atom Türleri ÖRNEK 16
İzotop Atomlar 35 37 −
Cl ve Cl tanecikleri ile ilgili;
Aynı elementin nötron sayıları farklı olan atomlarına
I. Çekirdek yükleri farklıdır.
izotop atomlar denir.
II. Fiziksel özellikleri farklıdır.
İzotop atomların proton sayıları aynı, nötron sayıla-
rı farklıdır. III. Kimyasal özellikleri aynıdır.
Hidrojenin İzotopları: yargılarından hangileri doğrudur?

1
• 1H (Hidrojen) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
• 21H (21D, döteryum, ağır hidrojen) D) II ve III E) I, II ve III
• 31H (31T, trityum, radyoaktif hidrojen) 35 —

Cl ve 37Cl tanecikleri aynı elemente ait olduk-
ları için proton sayıları (çekirdek yükü) aynıdır.
İzotop atomların fiziksel özellikleri farklı, kimyasal
Ancak nötron sayıları ile elektron sayıları fark-
özellikleri aynıdır.
lıdır. Bu nedenle fiziksel ve kimyasal özellikleri fark-
n lıdır.
n: nötron, p: proton sayısı Cevap: B

Y
olmak üzere X ve Y izotop
X atomlardır. ÖRNEK 17
p İki farklı element atomu için;

I. Elektron sayısı
II. Nötron sayısı
İzotop Atomların;
III. Nükleon sayısı
◆ Atom numaraları aynıdır.. niceliklerinden hangileri kesinlikle farklıdır?
◆ Periyodik cetveldeki yerleri aynıdır.. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
◆ Nötron sayıları farklıdır.. D) II ve III E) I, II ve III
◆ Kütle numaraları farklıdır..

İki farklı element atomunun proton sayısı dolayısı ile
◆ Çekirdek yapıları farklıdır.. elektron sayısı eşit olamaz.
Cevap: A
◆ Çekirdek kütleleri farklıdır..
◆ Fiziksel özellikleri farklıdır.
◆ Elektron sayıları aynıdır. ÖRNEK 18

24 25 2+
◆ Çapları aynıdır. (Nötronun çapa etkisi ihmal edilirse) a. 12Mg ile 12Mg
35 37
◆ Kimyasal özellikleri aynıdır. (Hidrojenin izotopları b. 17
Cl ile 17
Cl
hariç) c. 12 14
6C ile 6C
◆ Aynı element ile oluşturdukları bileşiklerin formü- d. 39 +

19K ile 40 +
19K
lü ve kimyasal özellikleri aynı, birer taneciklerinin Yukarıda verilen tanecik çiftlerinden hangilerinin
kütleleri ve fiziksel özellikleri farklıdır. kimyasal özellikleri aynıdır?
Uyarı! İki taneciğin kimyasal özelliğinin aynı olabilmesi

İzotop atomların doğada bulunma yüzdeleri için proton ve elektron sayıları aynı olmalıdır. (b, c, d)
farklıdır. En kararlı izotopun doğada bulunma 24 25

12 Mg ile 12 Mg
2+
taneciklerinin proton sayıları ay-
yüzdesi en fazladır. nı, elektron sayıları farklıdır. Bu nedenle kimyasal
özellikleri farklıdır. (a)
52 16. B 17. A 18. b, c ve d

İzoton Atomlar İzobar Atomlar

Nötron sayıları aynı, proton sayıları farklı olan atom- Kütle numaraları aynı, proton sayıları farklı olan
lara izoton atomlar denir. atomlara izobar atomlar denir.
Örneğin; Örneğin;
39
• 23
Na ve 24
Mg • 37 Cl ve 39
K • 18
Ar ve 39
19
K • 14
6
C ve 147N
11 12 17 19
Nötron sayısı
Nötron sayısı
Z ve T izoton atomlardır. a X ve Y izobar
atomlardır.
Z T X
Y
Proton sayısı
a
Proton sayısı
İzobar atomların nükleon sayıları aynı, atom nu-
İzoton atomların nötron sayıları aynı, atom numa-
maraları farklı olduğu için nötron sayıları farklıdır.
raları farklı olduğu için kütle numaraları farklıdır.
İzobar atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.
İzoton atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.
İzoelektronik Tanecikler
ÖRNEK 19
Elektron sayıları ve dizilimleri aynı, proton sayıları
2−
I. 146 C – 168 O II. 147 N – 157N III. 199 F – 10
20
Ne farklı olan taneciklerdir.
Yukarıda verilen tanecik çiftlerinden hangileri izo-
Örneğin;
2- +
S , Ar, K
tondur? 16 18 19
NOT
İzoelektronik taneciklerden en az biri iyon
halinde olmalıdır.
İzoton atomların nötron sayıları aynı, proton sayıla-
rı farklıdır.
14 2− İzoelektronik taneciklerin fiziksel ve kimyasal özel-
I. 8 C – 8168O
14
6
15
likleri farklıdır.
II. 7
N – 7N izotop atomlardır.
19 20 İzoelektronik taneciklerden proton sayısı büyük
III. 10 F – 10
9 10
Ne
Cevap: C olanın birim elektron başına düşen çekirdek çekim
kuvveti en fazla olduğu için çapı en küçüktür.
ÖRNEK 20
Bir atom ya da iyonun çekirdeğindeki toplam tanecik ÖRNEK 21
sayısı, proton ve nötron sayıları toplanarak hesaplanır.
40 2+ m
Toplam tanecik sayısı ise proton, nötron ve elektron sa- 20X ve 17Y iyonları hem izoelektronik hem de izotondur.
m
yılarının toplamına eşittir. Buna göre, Y iyonu için;
Buna göre, izoton oldukları bilinen A ve Y tanecik-
I. Anyondur.
leri için;
I. Çekirdeklerindeki toplam tanecik sayıları II. Nötron sayısı 20’dir.
35
II. Toplam tanecik sayıları III. Z atomu ile kimyasal özellikleri aynıdır.
17
III. Atom numaraları
yargılarından hangileri doğrudur?
niceliklerinden hangileri aynı olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
Çekirdekteki toplam tanecik sayısı = p + n 40 2+ 37 m

20 X 18 ve 17 Y 18
20 20
Toplam tanecik sayısı = p + n + e
İzoton oldukları bilinen A ve Y taneciklerinin proton İyon yükü + elektron sayısı = proton sayısı
sayıları (atom numaraları) farklı, nötron sayıları aynı- m + 18 = 17
dır. Ancak nötr ya da iyon halinde oldukları bilinme- m = –1
m
diğinden elektron sayıları aynı ya da farklı olabilir. Y ve Z nin elektron sayıları farklı olduğu için kimya-
Bu nedenle toplam tanecik sayıları aynı olabilir. sal özellikleri farklıdır.
Cevap: B Cevap: C
19. C 20. B 53 21. C

1. 23
Na ve 24Na+ tanecikleri için; 4. Proton sayısı
I. Çekirdek yükü
X Y
II. Kimyasal özellik
III. Nötron sayısı
nitelik ve niceliklerinden hangileri farklıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Nötron sayısı
D) II ve III E) I, II ve III ukarıdaki grafikte X ve Y atomlarının proton sayı-

Y
sı ile nötron sayısı ilişkisi verilmiştir.
Buna göre, X ve Y atomları ile ilgili,
I. İzotopturlar.
II. Y’nin nükleon sayısı, X’inkinden fazladır.
III. Kimyasal özellikleri aynıdır.
2. 37 -
17
Clve 40
Ca2+
iyonları ile ilgili aşağıdaki ifade-
20 D) II ve III E) I, II ve III
lerden hangisi yanlıştır?
A) İzoelektronik taneciklerdir.
B) Her ikisi de iyondur.

5. I. 14
N ve 15N
C) Birbirlerinin izotonudurlar.
II. 13H ve 24He
2+
D) Ca nın p/e oranı daha büyüktür.
III. 40K ve 40Ca
E) İyon yarıçapları eşittir.
Yukarıda verilen madde çiftleri ile ilgili aşağıda-
ki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) I. deki atomlar izotoptur.
B) II. deki atomların fiziksel özellikleri aynıdır.
C) III. deki atomlar izobardır.
D) I. deki atomların nötron sayıları farklıdır.
E) III. deki atomların kimyasal özellikleri farklıdır.
3. X3+, Y2– ve Z5+ tanecikleri birbirinin izoelektroniğidir.
Buna göre, bu taneciklerin çapları aşağıdakile- 6. I. 16 2–

O ve 188O2–
8
rin hangisinde doğru karşılaştırılmıştır? 23 + 20
II. 11Na ve 10 Ne
3+ 2– 5+
A) X >Y >Z 35 -
III. 17 Cl ve 35 7+
17 Cl
B) Z5+ > X3+ > Y2– Yukarıda verilen tanecik çiftlerinden hangileri-
C) Y2– > X3+ > Z5+ nin fiziksel özellikleri farklı olduğu halde kimya-
sal özellikleri aynıdır?
D) X3+ > Z5+ > Y2–
E) Y2- > Z5+ > X3+
1. D 2. E 3. C
54 4. E 5. B 6. A
1. 40
X ve 40
Y atomları ile ilgili; 4. Atom numaraları aynı, nötron sayıları farklı olan
atomlara "izotop atomlar" denir.
I. Aynı elemente ait atomlardır.
II. İzobar atomlardır. Çekirdeğinde 27 protonu ve 32 nötronu bulu-
nan X atomunun izotopu aşağıdakilerden han-
III. Nükleon sayıları aynıdır. gisi olabilir?
yukarıda verilen yargılardan hangilerinin doğ-
A) 59
27 X B) 60
28 X C) 60
27 X
ruluğu kesindir?
D) 59
32 X E) 60
32 X
b b–1 b–1
2. a+1 X, aY ve a+1 Z atomları için aşağıda veri- 5. 1
ve 21D atomlarının 168O atomu ile oluşturduk-
1H
lenlerden hangisi yanlıştır? ları kararlı bileşikler için aşağıdakilerden hangi-
si farklıdır?
A) X ve Y izotondur.
B) X ve Z aynı elementin atomlarıdır. A) Bileşik formülü
C) Y ve Z izobardır. B) Birer tanecik kütlesi
D) Z’nin nötron sayısı en büyüktür. C) Bileşik adı
E) X ve Z’nin çekirdek çapları farklıdır. D) Kimyasal özellik
E) Toplam elektron sayısı
6. ● X –, Y ve Z 3+ tanecikleri izoelektroniktir.
3. 127 7+
X iyonunda 46 elektron bulunmaktadır.
● Y atomunun elektron sayısı 18’dir.
Buna göre, X atomunun izotopunun çekirdek Yukarıda verilen bilgilere göre bu tanecikler ile
yükü ve nötron sayısı aşağıdakilerden hangi- ilgili;
sindeki gibi olabilir?
I. Z’nin çekirdek yükü +21’dir.
Çekirdek yükü Nötron sayısı II. Çapları arasındaki ilişki Z
3+ -
> Y > X şeklindedir.
A) 53 74 III. Kimyasal özellikleri farklıdır.
B) 53 75 yargılarından hangileri doğrudur?
C) 39 88 A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) 54 74
E) 39 75
1. B 2. D 3. B
55 4. C 5. B 6. D

Atom Altı Parçacıkların Varlığı Elektroliz
M.Ö. 400’lü yıllarda “Democritos” bütün maddelerin
Elektrik enerjisi yardımı ile gerçekleştirilen kimya-
atom adı verilen bölünemeyen, çok küçük tanecik- sal bir ayrıştırma yöntemidir. Bir maddenin sıvı ha-
lerden oluştuğunu söylemiştir. li ya da sulu çözeltisinden elektrik akımı geçirilerek
Atomda daha küçük taneciklerin bulunduğu elekt- ayrıştırılır.
riksel deneyler ile ortaya çıkmıştır. (Sürtünme ile

elektriklenme, elektroliz olayı, ....)
O2 gazı
Ağaç reçinelerinin fosilleşmesi sonucu oluşan keh- H2 gazı
ribar taşının hayvan postuna veya yünlü kumaşa
sürtüldüğünde kuş tüyü, saç teli gibi hafif cisimleri
Katot
çektiği fark edilmiştir.
Anot
Benjamin Franklin H2O

yün bez ipek bez
+
+ +
+ + + Batarya
+ 2H 2O(s) 2H2(g) O2(g)
ebonit cam
çubuk çubuk
M. Faraday, bazı bileşiklerin sulu çözeltilerinden

+
elektrik akımı geçirerek, katotta ("–" yüklü kutup) bile-

+
şiği oluşturan katyonları elementel halde elde etmiştir.

+
Pozitif yüklü
+
Negatif yüklü
cam çubuk
+
ebonit çubuk Saf su içerisinde NaF, Na2SO4 gibi iyonik yapılı bir
madde çözülerek oluşan çözeltiden elektrik akımı ge-
çirilirse, hidrojen (H2) ve oksijen (O2) gazları elde edi-
Çekme lir. Elektroliz olayı ile su (H2O) bileşiği kendisini oluş-
Benjamin Franklin, yüne sürtülen ebonit çubuğun turan hidrojen ve oksijen elementlerine ayrıştırılmıştır.
negatif (−) yükle; ipek kumaşa sürtülen cam çubu-
Katotta açığa çıkan H2 gazının normal koşullardaki
ğun ise pozitif (+) yükle yüklendiğini belirledi.
(0°C ve 1 atm) hacmi, devreden geçen elektrik yü-
Daha sonra yüne sürtülmüş olan ebonit çubuk ile kü miktarına bağlıdır. Elektrik yükü miktarı arttıkça
ipek kumaşa sürtülmüş olan cam çubuğun birbirini açığa çıkan H2 gazının hacmi de artar.
çektiğini gözlemledi.
Elektroliz olayı ile birçok bileşik kendisini oluşturan
elementlere ayrıştırabilir. Örneğin; CuSO4 sulu çö-
Sürtünme ile elektriklenme olayında; zeltisinden Cu metali, AgNO3 sulu çözeltisinden de
Yüzeydeki atomların elektron kazanması ya da Ag metali elde edilebilir.
kaybetmesi söz konusudur.
Faraday, elektroliz deneyleri ile elektrik yükünün
Toplam yük korunur. parçacıklar halinde taşındığı ve bu yüklü tanecikle-
Atom alışverişi olmaz. rin atomda bulunduğunu ispatlamıştır.
Maddelerin yapısında herhangi bir değişiklik mey-

dana gelmez.
56

ELEKTRONUN KEŞFİNİN TARİHSEL SÜRECI
Notı!
Aynı miktar elektrik yükünün açığa çıkardı- William Crookes
ğı metal kütlesi, elementin türüne bağlı olarak katot anot −

değişir.
Pozitif
Elektrik yükünün birimi (Coulomb), elektrolizle plakaya
− + doğru
açığa çıkan H2 gazının hacmi veya Ag metali- sapma
+ saptırıcı
nin kütlesi esas alınarak tanımlanabilir. metal olur.
plakalar
Sudan 0°C ve 1 atm’de 0,113 mL H2 gazı açığa
çıkaran elektrik yükü miktarı 1 Coulomb’dur.
1870’lerde havası boşaltılmış cam bir tüpe elektrik
(Coulomb = C)
akımı uygulayarak gerçekleştirdiği deneyde katot-
AgNO3 çözeltisinden 1,118 mg Ag metali açığa
tan anoda doğru yönelmiş ışınları gözlemledi. Bu
çıkaran elektrik yükü miktarı 1 Coulomb’dur.
ışınlara katot ışınları adını verdi.
Katot ışınları, elektriksel alandan geçerken pozitif
ÖRNEK 22 (+) yüklü levhaya doğru sapıyordu. Işınların elekt-
riksel alanda sapmaya uğramaması nedeniyle ka-
Suyun elektrolizi ile ilgili; tot ışınları adını verdiği bu bulgunun gerçekte ışın
I. Katotta H2, anotta O2 gazları açığa çıkar. olmadığını anladı.
II. Elektrik enerjisi, kimyasal enerjiye dönüşmüştür.
George Stoney
III. Devreden eşit miktarda elektrik yükü geçirildiğinde
anotta ve katotta açığa çıkan gazların aynı koşul- Crookes’un katot ışınlarını oluşturan negatif yüklü
lardaki hacimleri eşit olur. parçacıklarına Stoney’in önerisi ile elektron adı ve-
rilmiştir.
Elektronların elektrik akımını taşıyan tanecikler ol-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II duğu fikrini de ilk kez Stoney öne sürmüştür.
J. J. Thomson
elektroliz 1 Katot ışını tüpünde yapmış olduğu çalışmalar so-
H 2 O (s) H 2 (g ) + O 2 (g )
elektrik ; 14 242443
enerjisi katot anot nucunda negatif yüklü parçacıkların (elektron)
2V mL V mL yük/kütle (e/m) oranını hesaplamıştır.
(V = Hacim)
Atomda negatif (+) yükü tanecik sayısının, pozitif
Elektroliz olayında kullanılan elektrik enerjisi, kimya-
(+) yüklü tanecik sayısına eşit olduğunu ve bu yük-
sal enerjiye dönüşür.
lerin atomda homojen bir dağılım gösterdiğini sa-
Suyun elektrolizinde katotta H2(g) ve anotta O2(g) açı-
ğa çıkar.
vunmuştur.
Cevap: C
22. C 57
ATOM MODELLERİ
• Dalton, Thomson, Rutherford ve Bohr atom modelleri açıklanır.
– Bohr atom modeli, atomların soğurduğu ve yaydığı ışınlar ile ilişkilendirilerek ışın soğurma ve yayma olayları açıklanır.
(Hesaplamalarına girilmez.)
– Bohr atom modelinin sınırlı yönleri ve modern atom teorisinin (bulut modeli) önemi vurgulanır.
ATOM MODELLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ Rutherford Atom Modeli

Rutherford, radyo-
Dalton Atom Modeli
aktif maddelerden elde
Tüm maddeler, atom adı veri-
edilen +2 yüklü alfa (a)
len ve bölünemeyen çok küçük
ışınlarını çok ince altın
taneciklerden oluşmuştur. (Gü-
levha üzerine gönder-
nümüzde radyoaktifliğin keşfi
miş ve arkasına koydu-
nedeni ile geçersizdir.)
ğu ekran üzerine ışın-
Atomlar içi dolu, yüksüz berk kürelerdir. (Günümüz- ların ne kadarının ulaşabildiğini gözlemlemiştir.
de atomun büyük bir kısmının boşluk olduğu bilin- Sonuçta, pozitif yüklü alfa taneciklerinin büyük bir
mektedir.) kısmının altın levhadan sapmaya uğramadan geçtiğini
Bir elementin tüm atomları özdeştir. (Günümüzde ve çok az bir kısmının saptığını veya tam geri döndüğü-
izotop atomların varlığının bilinmesi ile geçersiz ha- nü gözlemlemiştir.
le ge lmiştir.) Atom kütlesinin %99.9’dan
– Çekirdek
Farklı element atomları birbirinden farklıdır. fazlası atomun merkezin-
–
de çok küçük bir bölgede – +++
Elementler bileşik oluştururken atomlar tam sayılar +++
toplanmıştır. Bu bölgeye –
ile ifade edilen, sabit bir oranla birleşirler.
çekirdek adı verilir. –
–
Thomson Atom Modeli Rutherford atom modeli,
Atom nötrdür. Bu neden- çekirdekli atom modeli olarak da bilinir.
le atomun yapısında bu- Merkezde pozitif yüklü çekirdek, kalan hacim için-
lunan negatif (–) yüklü ta- de, çok hızlı hareket eden ve pozitif yüklü tanecik-
neciklere eşit sayıda po- lere (protonlara) eşit sayıda negatif yüklü tanecikler
zitif (+) yüklü tanecikler (elektronlar) bulunur.
bulunur. Pozitif yüklü tanecik sayısı atomdan atoma farklılık
Atom, çapı yaklaşık 10–8 gösterir.
cm olan bir küredir. Çekirdek çapı yaklaşık 10–12 –10–13 cm, atom çapı
ise yaklaşık 10–8 cm'dir.
Elektronların kütlesi ihmal edilebilecek kadar küçük
Çekirdeğin çapı, atomun çapının yaklaşık
olduğu için atom kütlesinin büyük bir kısmını proton-
1/100.000’i kadardır.
lar oluşturur.
Atom boşluklu yapıdadır.
Thomson atom modeli,
üzümlü keke benzetilir. Uyarı!
Kekin ana hamuru pro-
Rutherford, elektronların dağılımını ve hareke-
tonları, rastgele serpiş-
tini açıklayamamıştır.
tirilmiş üzüm taneleri
Rutherford, atomun çekirdeğinde protondan
de elektronları temsil başka kütlesi yaklaşık protonun kütlesine eşit
etmektedir. (Atomda ve yüksüz taneciklerin bulunduğunu söylemiş-
pozitif ve negatif yükle- tir. Ancak ispatlayamamıştır.
rin homojen olarak da- Rutherford’un öğrencisi olan Chadwick, nötro-
ğıldığı iddiası günümüzde geçersizdir.) nun varlığını deneysel olarak ispat etmiştir.
58
ÖRNEK 23 FEN LİSELERİNE YÖNELİK

I. Atom nötrdür. Genlik (A)
II. Pozitif yüklü tanecikler atomun merkezinde çok kü- Bir dalga örüntüsünde dalganın maksimum yüksek-
çük bir bölgede toplanmıştır. liği veya minimum derinliğine genlik denir. Genlik,
III. Atom çapı yaklaşık 10 –8 cm civarındadır. periyodik bir harekette maksimum düzey olarak da
ifade edilebilir. Dalganın şiddeti ile genliğin karesi
Yukarıda verilen yargılardan hangileri Thomson ve doğru orantılıdır.
Rutherford atom modelleri için ortak değildir?
Frekans ( , nü)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Belirli bir noktadan bir saniyede geçen dalga sayı-
D) I ve III E) II ve III sına frekans denir. Bir saniyedeki devir sayısı ola-
1
rak da ifade edilebilir. Birimi; Hertz (Hz, ) dir. Işı-
s
I. ve III. yargılar Thomson ve Rutherford atom model- ğın frekansı, ışık kaynağına bağlıdır. Ancak bulun-
leri için ortaktır. duğu ortama bağlı değildir.
Çekirdek kavramından ilk kez Rutherford atom mode- Işık Hızı (c)
linde söz edilmiştir. Thomson, pozitif ve negatif yük-
Boşlukta (vakumda) tüm elektromanyetik dalgalar ay-
lü taneciklerin atomda bir arada bulunduğu görüşü-
nü savunmuştur. nı hız ile hareket ederler. Boşlukta ışık hızının değeri
yaklaşık 3·108 m/s'dir. Elektromanyetik dalgaların ışık
Cevap: B
hızı, dalga boyu ile frekansın çarpımına eşittir.
c : Işık hızı
c=m·
m : Dalga boyu
FEN LİSELERİNE YÖNELİK : Frekans
Atomların Absorbsiyon/Emisyon Spektrumu Elektromanyetik Dalga Spektrumu

Bohr atom modelini daha iyi kavrayabilmek için Farklı ışınların dalga boyları veya frekanslarına gö-
maddelerin ışık ile etkileşimleri sonucu oluşan ab- re spektrumdaki yerlerini gösteren elektromanyetik
sorbsiyon ve emisyon spektrumları bilinmelidir. Işı- ışın dizisine elektromanyetik dalga spektrumu
ğın madde ile etkileşimleri incelenerek maddeyi denir. Elektromanyetik ışınlar, uzayda dalga hare-
meydana getiren taneciklerle ilgili önemli bilgilere keti ile ilerler.
ulaşılmıştır. Radyo Mikrodalga Kızıl ötesi Görünür Mor ötesi X ışınları Gama
bölge ışınları
Günümüzde ışığın yapısını açıklayan elektroman-
yetik dalga ve foton olmak üzere iki geçerli model
bulunmaktadır.
Dalga Terimleri
m
Binalar İnsanlar Bal arısı İğne noktası Protozoalar Moleküller Atomlar Atom
çekirdeği
A
Elektromanyetik Dalga Spektrumu

Görünür bölge ışınları, mor ötesi (UV) ışınları, kı-
Bir dalganın, genliği (A) ve dalga boyu (m) zıl ötesi (IR) ışınları, radyo ve TV dalgaları elektro-
manyetik ışıma türleri arasında yer alır.
Dalga boyu (m, lamda)
Dalga boyu yaklaşık olarak 380-760 nm arasında
Bir dalga örüntüsünde art arda gelen iki tepe veya olan ışınlar görünür bölgede yer alır.
iki çukur noktası arasındaki uzaklığa dalga boyu
Dalga boyu 380 nm'den küçük olan yüksek fre-
denir. Birimi; metre (m) veya nanometre (nm) olabi-
kanslı ışınlara mor ötesi ışınlar denir.
lir. Dalga boyu ile frekans ters orantılıdır. Dalga bo-
Dalga boyu 760 nm'den büyük olan düşük frekans-
yu uzadıkça, frekans azalır.
lı ışınlara ise kızıl ötesi ışınlar denir.
23. B
59
Elektronlar çekirdek etrafında belirli dairesel yörün-

FEN LİSELERİNE YÖNELİK
gelerde bulunur.
Işık ile maddenin etkileşimini inceleyen bilim dalına
Bu yörüngelere enerji düzeyi ya da enerji katmanı
spektroskopi denir.
denir.
Bir dalga boyundan diğerine geçerken elde edilen
Katmanlar merkezde atom çekirdeği olmak üzere
kesintisiz spektrumlara sürekli spektrum denir.
içten dışa doğru n = 1, 2, 3, ... şeklinde numaralan-
dırılır ya da K, L, M, N, .... harfleri ile belirtilir.
Çekirdek
−
•e
n=1
2
Yağmurlu havalarda oluşan gökkuşağının spektru- K 3
L 4
mu, sürekli spektruma örnek verilebilir. M
N
Beyaz ışık (Güneş ışığı), prizmadan geçirildiğinde
de elde edilen spektrum, dalga boyları arasında ke- Çekirdeğe en yakın enerji düzeyinde (n=1) bulunan
sintisiz bir geçişin olduğu sürekli spektrumdur. elektron en düşük enerjiye sahiptir.
Enerji düzeylerine yerleşebilecek elektron sayısı sı-
nırlıdır. Bir enerji düzeyinde bulunabilecek maksi-
mum elektron sayısı 2n2 formülü ile hesaplanır.
(n = Enerji düzeyi)
Katmanın alabileceği
Katman Sembol
elektron sayısı
Elementler kesikli (çizgi) spektrum oluştururlar. 1 K 2

Görünür bölgedeki ışınlardan kısa dalga boylu olan 2 L 8
ışınlar daha çok kırılırken, uzun dalga boylu olan
3 M 18
ışınlar daha az kırılmaya uğrarlar.
4 N 32
Bohr Atom Modeli
Elektronlar bir dış etki olmadıkça çekirdeğe en ya-
kın ve enerjisi en düşük katmanlara yerleşirler. Çün-
Elektron kü en kararlı hal, en düşük enerjili haldir. Buna ato-
mun temel hali denir.
Atoma elektronun en az iki enerji düzeyi arasında-

ki geçişini sağlayacak kadar enerji verilirse, elektron
enerji absorblayarak daha yüksek enerji düzeylerin-
den birine geçer. Buna atomun uyarılmış hali denir.
Atoma enerji verme işlemi sonlandırılırsa elektron

Çekirdek yüksek enerjili düzeyde kalamaz. Aldığı enerjiyi ısı ve
ışık olarak çevreye verir ve temel haline geri döner.
Bohr’un Hidrojen (1H) atomu için geliştirdiği bir mo-
Atomun temel hali kararlı, uyarılmış hali ise karar-
deldir. Sadece tek elektronlu tanecikler için geçerlidir.
sızdır.
(1H, 2He+, 3Li2+, ...)
60
ÖRNEK 24 Işık bir prizmadan geçirilerek, renklere ayrıldığın-

da çizgi yapılı seriler oluşturur. Bu görüntüye spektrum
adı verilir.
Farklı elementlerin atomları enerji alarak uyarıldık-
tan sonra, temel hale geçerken o elemente özgü renk-
lerde ışınlar yayımlar. Bu ışınlar bir prizmadan geçirilir-
Elektron
se, atom spektrumları oluşur. Her atomun kendine öz-
Çekirdek gü spektrumu vardır.
Elektromanyetik Spektrum
Yukarıda görseli verilen atom modeli ile ilgili aşağı-

da verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Tek elektronlu tanecikler için geçerlidir.

B) Çekirdek çevresindeki dairesel yörüngelere enerji
düzeyi denir.
C) Çekirdeğe en yakın enerji düzeyinde bulunan elekt-
ronun enerjisi en düşüktür.
D) Atomun temel hali kararlıdır.
E) Çekirdekli atom modeli olarak da adlandırılır.
Elektromanyetik Spektrum
Elektromanyetik spektrumun insan gözü tarafından

Görseli verilen atom modeli, Bohr atom modelidir.
algılanabilen aralığına görünür bölge denir. Dalga boy-
Bohr atom modeli, yörüngeli atom modeli olarak da
ları 400 ile 700 nm arasındaki ışınlar görünür bölgede
adlandırılır. Çekirdekli atom modeli, Rutherford atom
yer alır.
modelidir.
Cevap: E
Hidrojen absorbsiyon spektrumu
Hidrojen emisyon spektrumu

Hd Hc Hb Ha (n = 3 " n = 2 geçişi)
Atom Spektrumları
Bohr atom modeli’ne göre, bir elektron yeteri kadar 400 700
enerji alırsa düşük enerji düzeyinden daha yüksek bir Dalga boyu nm 656
enerji düzeyine geçebilir. (Enerji absorblayarak)

Bir atom hangi dalga boyuna ait ışığı soğurmuş ise,
Yüksek enerji düzeylerine uyarılmış bir elektron da
aynı dalga boyuna ait ışık yayımlar.
ışık yayarak daha düşük bir enerji düzeyine geçebilir.
Bu olaya emisyon denir. (Enerji yayımlayarak) Uyarı!
n=3 Bohr atom modeli, çok elektronlu atomların
Elektron spektrumlarını açıklamada yetersiz kalmıştır.
n=2
n=1
Modern atom teorisine (bulut modeli) göre, bir
enerji alır
atomda elektronların bulunma olasılıklarının en yüksek
(absorblama)
olduğu bölgelere orbital (elektron bulutu) denir. Modern
atom teorisi, elektronun hareketini açıklaması bakımın-
enerji yayımlar (emisyon)
Çekirdek dan oldukça önemlidir.
24. E 61

Modern Atom Modeli Doğal yasa, doğanın gerçeklerinin kısa ve genellik-
1924 yılında Fransız bir fizikçi olan Louis de Broglie, le matematik ifadeleri anlamına gelir. Doğal yasa-
elektronun da ışık gibi hem dalga hem de tanecik lar, deneylerle yani kontrollü çalışmalar ile irdelene-
özelliğine sahip olduğunu savunmuştur (Dalga-ta- rek analiz edilir.
necik ikiliği). 1926 yılında ise Alman bir fizikçi olan Hipotez, doğal bir yasanın geçici açıklaması de-
Werner Heisenberg, çok küçük bir tanecik olan ve mektir. Varsayımlar, deneysel verilerle destekleni-
çok hızlı hareket eden elektronun hızı ve konumu- yorsa teoriye dönüşür.
nun aynı anda kesinlikle belirlenemeceğini ispatla-
Doğal olayları açıklayan ve geliştiren, test edilmiş
mıştır. Bu ilkeye Heisenberg Belirsizlik İlkesi de-
hipotezleri içeren kavramsal sisteme teori denir.
nir. Bu ilke ile Heisenberg, Bohr'un elektronların be- Teorileri anlaşılır kılmak için modeller kullanılır. Mo-
lirli yarıçaplı dairesel yürüngelerde bulunduğu kura- deller; grafik, şema, şekillerle, matematiksel bağın-
mını çürütmüştür. tılarla ya da sözlü olarak ifade edilebilir.
1926 yılında Avusturyalı bir fizikçi olan Erwin Sch- Teoriler, tümevarım ile olayları açıklarken; modeller
rödinger, elektronların enerjilerini ve davranışları- teoriler vasıtası ile tümdengelim yöntemi ile tasarlanır.
nı açıklayan matematiksel bir denklem geliştirmiş-
tir. (Schrödinger Dalga Denklemi) Bu denklem
elektron için yazıldığında bir seri dalga fonksiyonu- Katman - Elektron Dağılımı Kuralları
na ve elektronun bir hareketine karşılık gelmektedir. Elektronlar enerjisi en düşük katmandan (en iç)
Elektronların bulunma ihtimalinin en yüksek olduğu başlanarak yerleştirilir.
elektron bulutuna orbital denir.
Hiçbir katmandaki elektron sayısı 2n2 formülü ile
Çekirdekten uzaklaştıkça elektronun belirli bir böl- belirlenen üst sınırı aşamaz. (n= Enerji düzeyi)
gede bulunma ihtimali azalır.
İlk 20 elementin atomlarında hiçbirinin son katma-
Modern atom modeli, elektron bulut modeli olarak nında 8’den fazla elektron bulunmaz. Eldeki elekt-
da adlandırılır. ron sayısı 8’den fazla ise yeni bir katman eklenip
fazlalık elektronların ikisi bu dış katmana yerleştiri-
Atom, Model, Teori, Kanun lir; artanlar bir iç katmana girer.
Atom ile ilgili tarih boyunca pek çok teori ve model Bir iç katman dolmadıkça en dış katmandaki elekt-
ortaya atılmıştır. ron sayısı 2’yi aşamaz.
5B: 2–3 11Na: 2–8–1

Atom Modelleri Elektron Nötron
5B: 11Na:
Proton
Çekirdek
2e– 3e– 2e– 8e– 1e–

Katı Küre Modeli Üzümlü Kek Modeli Çekirdekli Model Yörüngeli Model Kuantum Modeli (K) (L) (K) (L) (M)
9F: 2–7 16S: 2–8–6
Teori (kuram), model ve kanun (yasa) terimleri kim- 9

F: 16
S:
ya ile ilgili kavramlar açıklanırken sıklıkla kullanıl-
2e– 7e– 2e– 8e– 6e–
maktadır.
(K) (L) (K) (L) (M)
Bilim ile ilgili çalışmalar yapılırken, değişimler ince-
18Ar: 2–8–8 20Ca: 2–8–8–2
lenirken bilimsel yöntemler uygulanır. Bilimsel yön-
tem, adımlar dizisidir.
18Ar: 20 Ca:
2e– 8e– 8e– 2e– 8e– 8e– 2e–

(K) (L) ( M ) (K) (L) ( M ) ( N )
62
ÖRNEK 25
17CI:
Aşağıda verilen taneciklerin katman - elektron da-
ğılımlarını yazınız.
2e– 8e– 7e–
Tanecik Katman - Elektron Dağılımı
CI atomunun değerlik elektron sayısı 7’dir.
a. 8
O 2) 6)
+
b. 11Na 2) 8) ÖRNEK 26
c. 13
Al 2) 8) 3)
Aşağıda verilen atomların katman - elektron dağı-
d. P 2) 8) 5)
15 lımlarını yazarak, değerlik elektron sayılarını (DES)
e. 16
S2– 2) 8) 8) belirleyiniz.
f. 17Cl 2) 8) 7) a. 3Li : ………………………
g. 19K 2) 8) 8) 1) b. 12Mg : ………………………
2+
h. 20 Ca 2) 8) 8) c. 19K : ………………………
ı. 7N 2) 5) d. 9F : ……………………… 2
i. 12
Mg 2) 8) 2) e. S : ……………………… 26
16
f. 13
Al : ……………………… 2)3
Tanecik Katman - Elektron Dağılımı g. 18Ar : ……………………… 28
a. 8O 2) 6) h. 14
Si : ……………………… 24
+
b. 11Na 2) 8)
c. 13Al 2) 8) 3) a. 3 Li :
2) 1) DES = 1
d. 15P 2) 8) 5)
b. 12 Mg : 2) 8) 2) DES = 2
2–
e. 16 S 2) 8) 8)
c. 19
K : 2) 8) 8) 1) DES = 1
f. 17Cl 2) 8) 7)
g. K 2) 8) 8) 1) d. 9 F :
2) 7) DES = 7
19
h. 20
Ca 2+ 2) 8) 8) e. 16 S : 2) 8) 6) DES = 6
ı. 7N 2) 5) f. Al : 2) 8) 3) DES = 3
13
i. 12 Mg 2) 8) 2)
g. 18Ar : 2) 8) 8) DES = 8
h. 14 Si : 2) 8) 4) DES = 4
Değerlik Elektronları
Bir atomun temel hal katman - elektron dağılımın-
da en dış katmanında yer alan elektronlarına değerlik
ÖRNEK 27
elektronları denir.
Atomların kimyasal bağ oluşumunda rol oynayan 2+ 3−
X ile 15Y iyonları izoelektroniktir.
elektronları, değerlik elektronlarıdır.
Buna göre, X atomunun değerlik elektron sayısı
kaçtır?
6C: A) 1 B) 2 C) 5 D) 6 E) 8
2e– 4e– 2+
X ve Y3 −
20 18 15 18
C atomunun değerlik elektron sayısı 4’tür.
X: 2 – 8 – 8 – 2
20
Değerlik elektron sayısı = 2
Na:
11 Cevap: B
2e– 8e– 1e–
Na atomunun değerlik elektron sayısı 1’dir.
25. a. 2) 6) b. 2) 8) c. 2) 8) 3) d. 2) 8) 5) e. 2) 8) 8) 26. a. 2) 1), DES:1 b. 2) 8) 2), DES:2 c. 2) 8) 8) 1), DES:1 d. 2) 7), DES:7
f. 2) 8) 7) g. 2) 8) 8) 1) h. 2) 8) 8) ı. 2) 5) i. 2) 8) 2) 63 e. 2) 8) 6), DES:6 f. 2) 8) 3), DES:3 g. 2) 8) 8), DES:8 h. 2) 8) 4) DES:4
27. B
ÖRNEK 28 ÖRNEK 30
32 28 16 2– 14 3–
a. 16 S b. 14 Si c. 8O d. 7N Temel hal elektron diziliminde L katmanında 6 elekt-
e.
60
f.
27 3+
g.
14
h.
34 2– ron bulunduran bir atom için;
27 Co 13 AI 6 C 16 S
ı.
59
i.
60 I. Çekirdek yükü +8'dir.
27 Co 28 Ni
II. Değerlik elektron sayısı 6'dır.
Yukarıda verilen tanecikler ile ilgili aşağıdaki sorula-
III. Nötron sayısı 9 ise kütle numarası 15'dir.
rı cevaplayınız.
1. Hangileri izotopdur?
2. Hangileri izotondur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
3. Hangileri izobardır? D) II ve III E) I, II ve III
4. Hangileri izoelektroniktir?
5. Hangilerinin kimyasal özellikleri aynıdır? X: 2 ) 6 ) Çekirdek yükü: +8
. .
K L Değerlik elektron sayısı: 6
6. Hangilerinin değerlik elektron sayısı aynıdır?
7. Hangilerinin proton sayısı, nötron sayısına eşittir? Kütle numarası = p + n
= 8+9
8. Hangilerinin elektron sayısı, proton sayısından faz- = 17
ladır? Cevap: C
ÖRNEK 31
1. Proton sayıları aynı, nötron sayıları farklı olan ta-
necikler izotoptur. a ve h, e ve ı Nötr bir atomun proton sayısı her zaman elektron sa-
2. Nötron sayıları aynı, proton sayıları farklı olan ta-
yasına eşittir.
necikler izotondur. c ve g, ı ve i, b ve f
3. Kütle numaraları (p + n) aynı, proton sayıları farklı Bir atomun kütle numarası ve nötron sayısı biliniyorsa,
olan tanecikler izobardır. d ve g, e ve i protan sayısı bulunabilir.
4. Elektron sayıları ve dizilişleri aynı, proton sayıları
farklı olan tanecikler izoelektroniktir. c, d ve f Proton sayısı = Kütle numarası – Nötron sayısı
5. Proton ve elektron sayıları aynı olan taneciklerin
kimyasal özellikleri aynıdır. e ve ı Bir atomun temel hal katman-elektron dağılımında en
6. Temel hal elektron dizimleri yazıldığında son kat-
dış katmanında yer alan elektronlarına "değerlik elekt-
manlarındaki elektron sayıları aynı olan atomların
değerlik elektron sayıları aynıdır. a, c ve h, b ve g
ronlar" denir.
7. a, b, c ve d Element Kütle numarası Nötron sayısı
8. c, d ve h A 40 21
Y 15 8
ÖRNEK 29 D 31 16
I. 2He ve 3Li+ II. 5B ve 13AI III. 9F– ve 11Na+ I 13 7
Yukarıda verilen tanecik çiftlerinden hangilerinin N 19 10

değerlik elektron sayıları aynıdır? Buna göre, tabloda verilen elementlerden hangisi-
nin değerlik sayısı en büyüktür?
A) A B) Y C) D D) I E) N
Bir taneciğin değerlik elektron sayısı bulunurken nötr

atomunun temel hal elektron dizilimi yazılmalıdır. 40 13
21 A: 2 ) 8 ) 8 ) 1, DES = 1 7 I: 2 ) 4, DES = 4
19 6
I. 2He: 2), DES: 2 ve 3Li: 2) 1), DES:1 15 19
8 Y: 2 ) 5, DES = 5 10 N: 2 ) 7, DES = 7
7 9
II. 5B: 2) 3), DES: 3 ve 13AI: 2) 8) 3), DES: 3 31
16 D: 2 ) 8 ) 5, DES = 5
15
III. 9F: 2) 7), DES: 7 ve 11Na: 2) 8) 1), DES: 1 Cevap: E
Cevap: B
28. 1. a ve h, e ve ı 2. c ve g, ı ve i, b ve f 29. B 30. C 31. E

3. d ve g, e ve i 4. c, d ve f 5. e ve ı 64
6. a, c ve h, b ve g 7. a, b, c ve d 8. c, d ve h
1. I. Atomlar bölünemeyen çok küçük taneciklerdir. 4. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi Ruther-
ford’un atom modelinde yer almamaktadır?
II. Aynı elemente ait atomlar birbirinin aynısıdır.
III. Atomda büyük boşluklar bulunur. A) Atomun merkezinde pozitif yüklü çekirdek bulunur.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri Dalton’un B) Elektronlar çekirdeğin çevresinde dairesel yö-

atom modelinde yer almaktadır? rüngeler üzerinde bulunur.
C) Pozitif yük sayısı atomdan atoma farklılık gösterir.
D) Çekirdek, atom kütlesinin büyük çoğunluğunun
D) II ve III E) I, II ve III toplandığı kısmıdır.
E) Çekirdeğin yarıçapı, atom yarıçapının yaklaşık
1/100.000’i kadardır.
2.
5. I. Atomda eşit sayıda pozitif ve negatif yüklü ta-

Yukarıdaki şekilde verilen atom modeli ile ilgili;
necikler bulunur.
I. Üzümlü kek modeli de denir. II. Atomdaki pozitif ve negatif yüklü tanecikler ho-
II. Atomda negatif yüklü taneciklere eşit sayıda mojen olarak dağılmıştır.
pozitif yüklü tanecik bulunur. III. Atomun yapısında büyük boşluklar bulunur.
−8
III. Atom çapı yaklaşık 10 cm civarındadır. Yukarıdaki verilen ifadelerden hangileri Thom-
yargılarından hangileri doğrudur? son ve Rutherford atom modellerinin her ikisi
için de ortaktır?
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II
3.
altın levha
6. Aşağıda verilen görüşlerden hangisi Bohr’un

a ışınları
atom modelinde yer almaz?
Rutherford, alfa (a2+) ışınları ile yapmış olduğu
deneyler sonucunda; A) Elektronlar, çekirdek çevresindeki dairesel yö-
rüngelerde bulunur.
I. Atomun çekirdekli yapıda olması
B) Elektron, bulunduğu yörüngenin enerjisine sa-
II. Çekirdeğin pozitif yüklü olması hiptir.
III. Atomda büyük boşluklar bulunması C) Elektronların bulunduğu yörüngelere enerji dü-
yukarıdaki bilgilerden hangilerine ulaşmıştır? zeyi ya da katmanı denir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Atomlar, içi dolu yüksüz kürelerdir.
E) Bir atomun elektronları en düşük enerji düzeyin-

de bulunmak ister.
1. C 2. A 3. E 65 4. B 5. A 6. D
1. 4. I. Dalton Atom Modeli

II. Thomson Atom Modeli
III. Rutherford Atom Modeli
IV. Bohr Atom Modeli
Thomson Rutherford Bohr
V. Kuantum Atom Modeli
I II III
Yukarıda verilen bilim insanlarından hangileri- Yukarıda verilen atom modellerinden hangisin-
ne göre atomdaki pozitif ve negatif yüklü tane- de ilk kez çekirdek kavramından bahsedilmiştir?
cikler homojen dağılmamıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V
2. 5.
Bilim İnsanı Görüşü –
–
Atomlar bölünemeyen, özdeş – +++
I. Dalton +++
kürelerdir. –
–
Atomun merkezinde pozitif –
II. Rutherford
yüklü çekirdek bulunur.
Elektronlar çekirdek etrafın-
Şekilde verilen atom modeli ile ilgili aşağıdaki
III. Bohr da belirli dairesel yörüngeler-
ifadelerden hangisi yanlıştır?
de bulunur.
A) Çekirdekli atom modeli olarak bilinir.
Yukarıda verilen bilim insanlarından hangileri-
nin atom ile ilgili görüşleri doğru belirtilmiştir? B) Atom hacminin büyük bir kısmı boşluktur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Çekirdekteki elektron sayısı, proton sayısına

eşittir.
D) Çekirdek çapı yaklaşık 10–12 – 10–13 cm civarın-
dadır.
E) Pozitif yüklerin toplam kütlesi, atomun kütlesinin

3.
yaklaşık yarısına eşittir.
Elektron
Çekirdek
Şekilde verilen atom modeli ile ilgili aşağıdaki 6. Aşağıda verilen atom ile ilgili görüşlerden han-
bilgilerden hangisi yanlıştır? gisi Dalton’a aittir?
A) Bohr atom modelidir. A) Atomda pozitif ve negatif yüklü tanecikler homo-

B) Elektron, çekirdek etrafındaki dairesel yörünge- jen olarak dağılmıştır.
ler üzerinde bulunur. B) Pozitif yük sayısı, atomdan atoma değişir.
C) Tek ve çok elektronlu tüm atomlar için geçerlidir. C) Elektronlar, çekirdek etrafında dairesel yörün-
D) Elektron, yüksek enerji düzeyinden düşük ener- gelerde bulunur.
ji düzeyine geçerken ışıma yapar. D) Farklı element atomları birbirinden farklıdır.
E) Atomun en düşük enerjili haline temel hal denir. E) Atom çapı 10−8 cm civarında olan bir küredir.
1. D 2. E 3. C 66 4. C 5. C 6. D
1. Sürtünmeyle elektriklenme olayı ile ilgili; 4. Dalga terimleri ile ilgili aşağıda verilen ifadeler-
den hangisi yanlıştır?
I. İpek kumaşa sürtülen cam çubuk ile yünlü ku-
maşa sürtülen ebonit çubuk birbirlerini iter. A) Dalga boyu, bir dalga örüntüsünde art arda ge-
II. Atomdaki pozitif (+) ve negatif (-) elektrik yük- len iki tepe noktası arasındaki uzaklıktır.
lerinin varlığını ispatlar. B) Dalga boyunun birimi nanometre (nm) olabilir.
III. Maddeler arasında elektron alışverişi olur. C) Frekans, belirli bir noktadan bir saniyede geçen
dalga sayısıdır.
D) Frekans, "A" sembolü ile gösterilir.
E) Genlik, bir dalga örüntüsünde dalganın maksi-
D) II ve III E) I, II ve III mum yüksekliği veya minimum derinliğidir.
5. + –
Anot Katot
Na+
Cl–
2. I. Işık, hem dalga hem de foton özelliği gösterir.
NaCl(s)
II. Tüm elektromanyetik dalgalar boşlukta (va-
kumda) ışık hızında hareket ederler. Elektroliz düzeneği
III. Her maddenin ışık spektrumu kendine özgüdür.
Şekildeki elektroliz düzeneği ile ilgili;
Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?
I. Üretecin (+) kutbuna bağlı elektrot anot, (-)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II kutbuna bağlı elektrot katotdur.
II. Anyonlar anotta, katyonlar katotta serbest hale
geçer.
III. Devreden geçen elektrik yükü miktarı artırılırsa,
katotta açığa çıkan Na(k) miktarı artar.
3.
Elektromanyetik spektrumda
görünür bölgede yer alır.
6. Güneş ışığı
III
Mor ötesi (UV) I
ışınlar Sürekli
I II
spektrrum
Kısa dalga boylu ışınlar III II
Yüksek frekanslı
olduklarından daha çok
ışınlardır. Gökkuşağı Hidrojen elementi
kırılırlar.
Yukarıda mor ötesi (UV) ışınlar ile ilgili verilen Yukarıda verilenlerden hangilerinin spektrumu
bilgilerden hangileri doğrudur? sürekli spektrumdur?
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II A) Yalnız II B) I ve II C) II ve III
D) Yalnız II E) Yalnız I D) I ve III E) I, II ve III
1. D 2. E 3. C 67 4. D 5. E 6. D
KARMA TEST - 1 ATOMUN YAPISI
1. Bir taneciğin iyon yükü, 4. Nötron Elektron Kütle

Tanecik
sayısı sayısı numarası
İyon yükü = Atom numarası – Elektron sayısı
X 14 10 27
bağıntısı ile hesaplanabilir. Y 10 10 18
80
Br7+ iyonunun elektron sayısı 28’dir. Z 20 10 37
Buna göre;
Yukarıda verilen tabloda yer alan X, Y ve Z tane-
I. Çekirdek yükü +35’tir. ciklerinden hangilerinde e/p oranı 1’den küçük-
II. Nötron sayısı 45’tir. tür? (p: proton sayısı, e: elektron sayısı)
III. 7 elektron vererek nötr hale geçer. A) Yalnız X B) Yalnız Y C) X ve Y

yargılarından hangileri doğrudur? D) X ve Z E) Y ve Z
5. X3+ iyonunun X2+ iyonuna dönüşümü ile ilgili;

I. Elektron sayısı artar.
2. X3+ iyonunun katman - elektron dizilimi 2) 8) şek-
II. Çekirdek çekim kuvveti azalır.
lindedir.
III. Kimyasal özelliği değişir.
Buna göre, X atomunun değerlik elektron sayı-
sı kaçtır? yargılarından hangileri yanlıştır?
A) 2 B) 3 C) 5 D) 7 E) 8 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
3. Proton sayısı
X 6.
c
Y Z
b
a T
Nötron sayısı
a b c
Yukarıdaki grafikte X, Y, Z ve T atomlarının proton

sayıları ile nötron sayıları verilmiştir.
Buna göre, X, Y, Z ve T atomlarının türleri aşa- Yukarıda katman - elektron dağılımı verilen 23X
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? atomu ile ilgili;
İzotop İzoton İzobar I. Proton sayısı 11’dir.
A) X - Y Z - T Y-Z II. Değerlik elektron sayısı 1’dir.

24
III. Y atomu ile izotondur.
B) Y - Z X - T Z-T 12

C) Z - T X - Y X-T
D) X - Z Z - T Y-Z A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Y - Z Z - T X-T D) II ve III E) I, II ve III
1. C 2. B 3. E 68 4. D 5. B 6. E
ATOMUN YAPISI KARMA TEST - 2
1. Bir taneciğin kimyasal özelliğini proton ve elektron 4. X2− ve Y4+ iyonları izotop olup, elektron sayıları
sayısı belirler. toplamı 30’dur.
Buna göre, aşağıda verilen tanecik çiftlerinden
Buna göre, aşağıda verilen ifadelerden hangisi
hangisinin kimyasal özellikleri aynıdır?
yanlıştır?
40 40
A) 18 Ar – 20 Ca A) X’in proton sayısı 16’dır.
63 65 +
B) 29 Cu – 29 Cu B) X2− ve Y 4+ nın çekirdek çekim kuvvetleri farklıdır.
14 14 3–
C) 7N – 7N C) Çapları arasındaki ilişki X2− > Y 4+ şeklindedir.
32 2– 34 2–
D) 16 S – 16 S D) X ve Y atomlarının nötron sayıları farklıdır.
23 + 24 2+
E) 11 Na – 12 Mg E) Y 4+ iyonu ile 12Z atomu izoelektroniktir.
+
5. NH 4 ile OH– tanecikleri için;
2. Al atomu Al3+ iyonuna dönüşürken; I. Toplam proton sayısı
I. Çekirdek yükü 3 artar. II. Toplam nötron sayısı
II. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim III. Toplam elektron sayısı
kuvveti artar. niceliklerinden hangileri eşittir? (11H, 147N, 168O)
III. Toplam tanecik sayısı azalır.
6. Elektronun dışarıdan enerji alarak daha yüksek bir

enerji düzeyine geçmesi olayına "uyarılma" denir.
3. Tanecik Elektron sayısı Nötron sayısı X:

7+
X 10 20
2e– 6e–
+
Y 18 20
Z− 18 18
Y:
Yukarıdaki tabloda X7+, Y+ ve Z− taneciklerinin
elektron ve nötron sayıları verilmiştir.
2e– 7e– 1e –
Buna göre, X, Y ve Z atomları ile ilgili;
I. X ve Z nin çekirdek yükleri eşittir.

Z:
II. X ve Y izotondur.
2e– 8e – 8e – 2e–
III. Y ve Z izoelektroniktir.
yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıda verilen katman - elektron dağılımla-

rından hangileri uyarılmış bir atoma ait olabilir?
A) Yalnız Y B) Yalnız Z C) X ve Y
D) Y ve Z E) X, Y ve Z
1. D 2. D 3. C 69 4. B 5. B 6. A
1. 1
1Hve 31T atomları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden 4. 11Na ve 24
12Mg atomları birbirinin izobarıdır.
hangisi yanlıştır?
Buna göre;
A) Çekirdek yapıları farklıdır.
I. Na’nın nötron sayısı 13’tür.
B) Periyodik cetveldeki yerleri farklıdır.
II. Na ve Mg atomlarının kimyasal özellikleri farklı-
C) Toplam tanecik sayıları farklıdır. dır.
D) Aynı koşullardaki özkütleleri farklıdır. III. Na+ ve Mg2+ nın iyon yarıçapları eşittir.
E) Elektron sayıları aynıdır. yargılarından hangileri doğrudur?
2. Cl atomunun bir kimyasal değişim sonucunda pro- 5. Bohr atom modeli ile ilgili aşağıda verilen ifade-
ton sayısı ile elektron sayısı eşitliği bozulmuştur. lerden hangisi yanlıştır?
Buna göre; A) Yörüngeli atom modeli olarak bilinir.
I. Anyon haline geçer. B) Çekirdeğe en yakın katman maksimum enerjiye

II. Nötron sayısı değişmez. sahiptir.
III. Fiziksel özelliği değişir. C) Atomun temel hali kararlı, uyarılmış hali ise ka-
rarsızdır.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
D) 1H, 2He+ ve 3
Li2+ gibi taneciklerin yapılarını
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II açıklar.
D) II ve III E) I, II ve III E) Elektronlar çekirdek etrafında belirli enerjiye sa-

hip yörüngelerde bulunur.
3. Elektron sayısı 6. Proton sayısı
10 Y K M
Y
8 X
L
X
8 X Y Nötron sayısı
Proton sayısı
X ve Y taneciklerinin proton ve elektron sayıları Tek atomlu oldukları bilinen K, L ve M elementleri-

grafikteki gibidir. nin proton ve nötron sayıları grafikteki gibidir.
Buna göre, X ve Y tanecikleri ile ilgili aşağıdaki Buna göre, K, L ve M atomları ile ilgili aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır? ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Çekirdek çekim kuvvetleri farklıdır. A) K ve M izotoptur.
B) Y’nin çapı, X’inkinden büyüktür. B) M’nin kütle numarası, L’ninkinden büyüktür.
C) Nötron sayıları farklı olabilir. C) K ve L izobardır.
D) Kimyasal özellikleri farklıdır. D) M ve L izotondur.
E) Y’nin iyon yükü -2’dir. E) Üçünün de toplam tanecik sayısı aynıdır.
1. B 2. D 3. A 70 4. C 5. B 6. E
1. Aşağıda verilen taneciklerin hangisinden bir 4. 35
Cl ve 37Cl- tanecikleri ile ilgili;
elektron koparabilmek için verilmesi gereken
I. Çekirdek çekim kuvvetleri aynıdır.
enerji en fazladır?
II. Kimyasal özellikleri farklıdır.
A) 13X3+ B) 10Y C) 8Z2–
III. Birer elektron koparabilmek için verilmesi gere-
D) 11T+ E) 7Q3– ken enerji miktarları aynıdır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
2.
I
35 - 39 +
e– 5. 17 X , 19 Yve 37
17 Z tanecikleri için aşağıda ve-
e– rilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
e– III
II
A) Y ile Z izotondur.
B) X ile Z izotoptur.
Yukarıda verilen görsel, Bohr atom modeline aittir. C) X ile Y izoelektroniktir.
Buna göre, hangi elektron geçişlerinde absorb- D) X, Y ve Z nin kimyasal özellikleri farklıdır.
siyon olayı gerçekleşir? E) Y+ taneciğinin çapı, X- taneciğininkinden bü-
yüktür.
6. K ve L tek atomlu taneciklerinin aşağıdaki ko-

şulların hangisinde kimyasal özelliklerinin aynı
olduğu söylenebilir?
A) Proton ve nötron sayıları aynı, elektron sayıları

3. Nötr bir atomun L olarak sembolize edilen kat- farklı ise
manı için; B) Elektron ve nötron sayıları aynı, proton sayıları
I. 2. enerji düzeyidir. farklı ise
II. Alabileceği maksimum elektron sayısı 18’dir. C) Elektron ve nükleon sayıları aynı, proton sayıla-
rı farklı ise
III. Enerjisi, K katmanın enerjisinden fazladır.
D) Proton ve elektron sayıları aynı, nötron sayıları
farklı ise
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Proton ve nükleon sayıları aynı, iyon yükleri
farklı ise
1. A 2. C 3. D 71 4. B 5. E 6. D
1. Aşağıda verilen atom ve iyonlardan hangisinin 4. I. 11 proton, 12 nötron

katman - elektron dağılımında yanlışlık yapıl-
II. 8 proton, 10 elektron
mıştır?
III. 16 nötron, 15 elektron
A) 20Ca : 2) 8) 9) 1)
IV. 13 proton, 13 elektron
B) 15P3− : 2) 8) 8)
V. 17 proton, 18 nötron
C) 14Si : 2) 8) 4)
Yukarıda verilenlere göre hangisi kesinlikle
D) 17Cl5+ : 2) 8) 2) iyondur?
E) 8O2− : 2) 8) A) I B) II C) III D) IV E) V
2. İzoelektronik oldukları bilinen X ve Y tanecikle- 5. X ve Y aynı elemente ait taneciklerdir.

ri için;
Buna göre, X ve Y tanecikleri için;
I. Çekirdek yükü
I. Kimyasal özellik
III. Toplam tanecik sayısı
III. Elektron sayısı
niceliklerinden hangileri kesinlikle farklıdır?
IV. Nükleon sayısı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II V. Proton sayısı
D) I ve III E) II ve III nitelik ve niceliklerinden hangisi kesinlikle ay-

nıdır?
6. Nötr bir atomda proton sayısı, her zaman elektron

sayısına eşittir.
3. I. 1H, 2He+, 3Li2+, ... gibi tek elektronlu tanecikle- X+ iyonunun katman - elektron dağılımı 2) 8) 8)
rin yapılarını açıklar. şeklindedir.
II. Bir atomda elektronların bulunma olasılıklarının
Buna göre, 39X atomu için;
en fazla olduğu bölgeye orbital denir.
III. Temel halde bulunan atomun elektronu enerji I. Elektron sayısı 19’dur.
absorblayarak uyarılmış hale geçebilir. II. Nötron sayısı 20’dir.
Yukarıda verilen ifadelerden hangileri Bohr III. Toplam tanecik sayısı 57’dir.
atom modeli ile ilgilidir?
1. A 2. A 3. D 72 4. B 5. E 6. C
1. X2Y3 bileşiğinin bir birimindeki toplam elektron sa- 4. 15
X3− ve 40Y2+ iyonları izoelektronik olup, Y’nin nöt-
yısı 74’tür. ron sayısı X’inkinden 4 fazladır.
X atomunun çekirdeğindeki yüksüz tanecik sa- Buna göre;

yısı 14 olduğuna göre, X’in nükleon sayısı kaç-
I. Y’nin çekirdek yükü +20’dir.
tır? (16Y)
II. X’in izotopunun nötron sayısı 16’dır.
A) 13 B) 17 C) 21 D) 27 E) 29
III. X3− nin toplam tanecik sayısı 49’dur.
5. X atomunun temel hal katman - elektron dizilimin-

2. I. Nötron sayıları aynı olan atomlar izotondur. de M katmanında 7 elektron bulunmaktadır.
II. İzotop taneciklerin kimyasal özellikleri aynıdır. X’in nötron sayısı 18 olduğuna göre;
III. Aynı elementin atomları özdeştir.
I. Çekirdek yükü +17’dir.
Yukarıdaki ifadelerden hangilerinin doğruluğu
II. Kütle numarası 35’dir.
kesin değildir?
III. İzotopunun nötron sayısı 20 olabilir.
A) I, II, ve III B) II ve III C) I ve II
6. I. e–
II.
3. Aşağıda atom numaraları verilen atomlardan
e–
hangisinin karşısına değerlik elektron sayısı
yanlış yazılmıştır?
III.
Atom numarası Değerlik elektron sayısı e–
A) 5 3
Yukarıda verilen enerji düzeyleri arasındaki ge-
B) 8 6
çişlerden hangilerinde atom çevreye enerji ya-
C) 12 2 yımlar?
D) 15 7 A) I, II ve III B) I ve III C) I ve II
E) 19 1 D) Yalnız III E) Yalnız II
1. D 2. A 3. D 73 4. D 5. E 6. B
1. Br3+, Br7+ ve Br– iyonları ile ilgili; 4. Proton sayısı

-
I. Çapı en büyük olan Br iyonudur. X
m+2
II. Çekirdek çekim kuvvetleri eşittir.
Y
m+1
III. Br3+ iyonundan bir elektron koparmak en ko-
Z
laydır. m
yargılarından hangileri doğrudur? Elektron sayısı

m m+1 m+2
Yukarıdaki grafikte X, Y ve Z taneciklerinin proton
D) II ve III E) I, II ve III ve elektron sayıları arasındaki ilişki verilmiştir.
Buna göre, bu tanecikler ile ilgili aşağıdaki yar-

gılardan hangisi yanlıştır?
A) Y nötr, X ve Z iyondur.
B) Z nin çapı, Y ninkinden büyüktür.
C) Üçünün de kimyasal özellikleri farklıdır.
D) X ve Y nin nötron sayıları eşit ise Y nin kütle nu-

2. b
aX ile d
cZ izotop ve ba X ile ef Y izobar atomlardır. marası daha büyüktür.
Buna göre; E) Çekirdek çekim kuvveti en küçük olan Z dir.
I. d ! f
II. a = c
III. b − a > f − e
ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur?

5. Rutherford altın levha deneyinde, radyoaktif mad-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III delerden elde ettiği alfa ( 42 a2+) ışınlarını ince altın
bir levhaya gönderdiğinde, ışınların büyük bir kıs-
mının levhanın içinden sapmaya uğramadan geçti-
ğini çok az bir kısmının ise saptığını ya da geri dön-
düğünü gözlemlemiştir.
altın levha
a - ışınları
3. X– iyonunun katman elektron dağılımı 2 ) 8 ) 8 )
şeklindedir. Rutherford bu deneyden yararlanarak;
X atomunun kütle numarası 37 olduğuna göre; I. Atom boşluklu yapıdadır.

II. Pozitif yüklü tanecikler atomun merkezinde kü-
I. Çekirdek yükü –1 dir.
çük bir bölgede bulunur.
II. İzotopunun nötron sayısı 20 olabilir. III. Nötronun kütlesi yaklaşık olarak protonun küt-
III. Atom numarası 17 dir. lesine eşittir.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangilerine ulaşmıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
1. C 2. B 3. B 74 4. D 5. C
1. P3– ve P5+ iyonları ile ilgili; 4.
I. Çekirdek yükleri
II. Kimyasal özellikleri
III. Nötron sayıları
yukarıda verilenlerden hangileri kesinlikle aynıdır?
Yukarıda −3 yüklü bir iyonun katman − elektron da-
D) I ve III E) I, II ve III ğılımı verilmiştir.
Bu iyonun kütle numarası 31 olduğuna göre,

çekirdeğindeki yüksüz tanecik sayısı kaçtır?
A) 13 B) 15 C) 16 D) 17 E) 18
2.
3-
5. I. AIO3
2-
II. CO3
-
III. CIO3
X Y
Yukarıda verilen taneciklerin elektron sayıları
Yukarıda X ve Y atomlarının katman elektron da- arasındaki ilişki aşağıdaki seçeneklerin hangi-
ğılımları verilmiştir. sinde doğru verilmiştir? (6C, 13AI, 17CI)
Buna göre, bir tane XY3–3 iyonundaki toplam A) III > I > II B) I > II > III C) III > II > I
elektron sayısı kaçtır?
D) I > III > II E) II > III > I
A) 29 B) 37 C) 40 D) 47 E) 80
3. Bir taneciğin birim elektron başına düşen çekirdek 6.

p
çekim kuvveti proton ve elektron sayısına ( ora-
e 2 8 7 1
nına) bağlıdır.
Yukarıda katman elektron dağılımı verilen atom
Kükürt atomunun S2–, S6+ ve S4+ iyonları için ile ilgili;
elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti- I. Uyarılmıştır.
nin karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisin-
II. Yüksek enerjili ve kararsızdır.
de doğru verilmiştir?
III. Elektron koparmak temel haline göre daha zordur.
A) S4+ = S6+ = S2– B) S4+ > S6+ > S2–
C) S6+ > S4+ > S2– D) S2– > S4+ > S6+
E) S6+ > S2– > S4+
1. A 2. C 3. C 75 4. C 5. A 6. C
YAZILI SORULARI ATOMUN YAPISI
1. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle doldurunuz. (Her bir boşluk 2 puan, toplam 20
puan)
a. Atom
................... bir elementin tüm fiziksel ve kimyasal özelliklerini taşıyan en küçük yapıtaşıdır.
b. nükleon
Atomun çekirdeğinde bulunan taneciklere ................... adı verilir.
c. Elektron
................... , çekirdeğin etrafında bulunan negatif yüklü temel taneciktir.
d. iyon
Bir atom elektron aldığında veya verdiğinde oluşan pozitif veya negatif yüklü taneciklere ...................
adı verilir.
e. atom numarası değişmez.

Fiziksel ve kimyasal olaylarda elementlerin ............................
f. izotop
Bir elementin farklı kütleye sahip olan atomlarına ................... atomlar denir.
g. İzobar/izoton atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.

.........................
izoelektronik
h. Elektron sayıları ve elektron dağılımları aynı, proton sayıları farklı olan taneciklere ..............................
tanecikler denir.
kütle numarası
ı. Çekirdek yükü +11 ve nötron sayısı 12 olan bir atomun ............................ 23’tür.
i. orbital
Modern atom teorisine göre, elektronların bulunma olasılıklarının yüksek olduğu bölgelere ...................
denir.
lam 20 puan)
D
a. (.......) Atom kütlesinin büyük bir kısmının toplandığı küçük hacimsel bölgeye çekirdek adı verilir.
Y
b. (.......) Bir atomda proton sayısı her zaman nötron sayısına eşittir.
D
c. (.......) Atom elektron aldığında veya verdiğinde çekirdek yapısı değişikliğe uğramaz.
D
d. (.......) CI– ve CI7+ iyonlarının çekirdek yükleri aynıdır.
D
e. (.......) Bir atomun kimyasal özelliklerini belirleyen tanecikleri proton ve elektron sayılarıdır.
Y
f. (.......) 27 3+
13 AI iyonunun toplam tanecik sayısı 40 tır.
Y
g. (.......) Farklı tür atomların elektron sayıları eşit olabilir.
D
h. (.......) İzotop atomların aynı element ile oluşturdukları bileşiklerin formülleri aynı, birer taneciklerinin küt-
leleri farklıdır.
Y
ı. (.......) İzoelektronik taneciklerin kimyasal özellikleri aynıdır.
D
i. (.......) Aynı elemente ait X, X+ ve X– taneciklerinin çapları arasındaki ilişki X– > X > X+ şeklindedir.
1. a. Atom, b. nükleon, c. Elektron, d. iyon, e. atom numarası, f. izotop, 76 2. a. D, b. Y, c. D, d. D, e. D, f. Y, g. Y, h. D, ı. Y, i. D

g. İzobar/izoton, h. izoelektronik, ı. kütle numarası, i. orbital
1. A 2. A 3. A
76 4. A 5. A 6. A
ATOMUN YAPISI YAZILI SORULARI
-
3. Mn7+ iyonunun Mn2+ iyonuna dönüşümü sıra- 5. HXO 3 iyonunda toplam 32 elektron bulunmaktadır.
sında aşağıda verilen nicelikleri nasıl değişir?
(15 puan) X atomunun nötron sayısı, proton sayısına eşit
olduğuna göre, X atomunun nükleon sayısı
a) Proton sayısı : ................................................. kaçtır? (1H ve 8O) (5 puan)
b) Nötron sayısı : .................................................

H + X + (3 · O) + 1 = 32
c) Elektron sayısı : .................................................
1 + X + (3 · 8) + 1 = 32
d) İyon çapı : ................................................. X = 6 (Proton sayısı = Elektron sayısı)
e) Birim elektron başına düşen çekirdek çekim X atomunun nötron sayısı, proton sayısına eşit oldu-
ğundan nötron sayısı da 6'dır.
kuvveti : ..............................................................
Nükleon sayısı = p + n
= 6 + 6 = 12
Mn7+ + 5e– $ Mn2+

a) Proton sayısı değişmez.
b) Nötron sayısı değişmez.
c) Elektron sayısı artar.
d) İyon çapı büyür.
6. 40 2+ 39
20
40
X , 19 Y ,18 Z 40
, 19 T
e) Birim elektron başına düşen çekirdek çekim Yukarıda verilen taneciklerden izotop, izoton,
kuvveti azalır.
izobar ve izoelektronik olanları belirleyiniz.
(15 puan)
4. Aşağıda verilen taneciklerin katman elekt-

39 40
ron dizilimlerini yazarak, değerlik elektron • 19
Y ve 19
T tanecikleri izotoptur.
sayılarını (DES) belirleyiniz. (15 puan)

40 2+ 39
• 20
X ve 19
Y tanecikleri izotondur.
a) 2He : ...................................................................
40 2+ 40 40
• 20
X , 18
Z ve 19
T tanecikleri izobardır.
b) 9F : ......................................................................
40 2+ 40
• 20
X ve 18
Z tanecikleri izoelektroniktir.
3+
c) 13AI : ................................................................
d) 15P3- : ................................................................
K+ : ..................................................................
e) 19
7. Dalton atom modelini kısaca açıklayınız. (3 özel-
a) 2He : 2) , DES : 2 lik yazınız.) (10 puan)
b) 9F : 2) 7) , DES : 7
AI3+ : 2) 8)
c) 13 • Atomlar içi dolu, yüksüz berk kürelerdir.
13AI : 2)8)3) , DES : 3
• Bir elementin tüm atomları özdeştir.
P3– 2)8)8)
d) 15
15P : 2)8)5) , DES: 5 • Farklı element atomları birbirinden farklıdır.
K+ : 2)8)8)
e) 19
19K : 2)8)8)1) , DES : 1
3. a. değişmez, b. değişmez, c. artar d. büyür, e. azalır. 5. 12 6. •

39
Y
40
ve 19T tanecikleri izotoptur.
19
4. a) 2He : 2) , DES : 2, b) 9F : 2) 7) , DES : 7, c) 13AI3+ : 2) 8) 40 2+ 39
3- • X ve 19Y tanecikleri izotondur.
13AI 2)8)3) , DES : 3, d) 15P 2)8)8) 15P : 2)8)5) , DES: 5 20
e) 19K+ : 2)8)8) 19K : 2)8)8)1) , DES : 1 •
40 2+
X
40 40
, 18Z ve 19T tanecikleri izobardır.
20
40 2+ 40
77 • 20
X ve 18Z tanecikleri izoelektroniktir.
7. • Atomlar içi
1. A 2. A 3. A
77 dolu, yüksüz berk kürelerdir.
4. A 5. A• Bir6.elementin
A tüm atomları
özdeştir. • Farklı element atomları birbirinden farklıdır.
YENİ NESİL SORULAR-1 ATOMUN YAPISI
1. 2. Nesibe Aydın Okulları'nda 9.sınıf öğrencisi olan

Mehmet, atomun yapısı ünitesine çalışırken kim-
ya öğretmeni olan annesine iki taneciğin kimya-
sal özeliklerinin aynı olabilmesi için gerekli olan ko-
32 34
şulları sormuştur. Annesi, 16 X ve 16 Y taneciklerinin
kimyasal özelliklerinin aynı olduğunu söylemiş ve
Mehmet'ten hangi iki niceliği aynı olan taneciklerin
kimyasal özelliklerinin aynı olduğunu yorumlaması-
nı istemiştir.
Güneş Sistemi
Buna göre, Mehmet aşağıdaki cevaplardan han-
Güneş sistemi, Güneş'in çekim kuvvetinin etkisi ile gisini verirse kesinlikle doğru bir yorum yap-
gezegen ve onların uydularından oluşur. mış olur? (Hidrojenin izotopları dikkate alınmaya-
caktır.)
Buna göre, Güneş sistemine benzetilen atom
modeli aşağıdakilerden hangisidir? A) Proton ve nötron sayıları
A) Bohr Atom Modeli B) Nötron ve elektron sayıları
B) Dalton Atom Modeli C) Proton ve elektron sayıları
C) Thomson Atom Modeli D) Elektron sayıları ve kütle numaraları
D) Rutherford Atom Modeli E) Nötron sayıları ve kütle numaraları
E) Kuantum Atom Modeli

32 34
16
X taneciği için; 16 Y taneciği için;
p = 16, n = 16, e = 16 p = 16, n = 18, e = 16

Rutherford atom modeli, Güneş sistemine benzetil-
mektedir. Pozitif yüklü protonlar ile dolu çekirdeğin 32 34
16 Xve 16 Y taneciklerinin proton ve elektron sayıları
etrafında dönen elektronlar gezegenleri temsil et- aynı, nötron sayıları farklıdır.
mektedir.
Kimyasal özelliklerinin aynı olabilmesi için tanecikle-
Cevap: D
rin proton ve elektron sayıları aynı olmalıdır.
Cevap: C
1. D 78 2. C
ATOMUN YAPISI YENİ NESİL SORULAR-2
1. Proton Nötron Elektron
2.
Tanecik Çekirdek
sayısı sayısı sayısı
X 11 12 11
Y 11 13 10 Elektron
Z 12 12 10 K
L
Yukarıdaki tabloda X, Y ve Z taneciklerinin proton, M
nötron ve elektron sayıları verilmiştir.
Yukarıda Bohr atom modeline ait bir görsel veril-
Bu taneciklerden X ve Y'nin izotop, X ve Z'nin miştir.
izoton, Y ve Z'nin izobar ve izoelektronik oldu-
ğu bilindiğine göre, aşağıdaki çıkarımlardan Bohr atom modeline göre, bir elektronun yeteri ka-
hangisi yapılamaz? dar enerji alarak daha yüksek bir enerji düzeyine
geçişine absorpsiyon; yüksek enerji düzeylerine
A) İzotop taneciklerin proton sayıları aynı, nötron uyarılmış bir elektronun da enerji yayarak daha dü-
sayıları farklıdır. şük bir enerji düzeyine geçişi ise emisyon olarak
B) İzoton taneciklerin nötron sayıları aynı, kütle nu- adlandırılır.
maraları farklıdır.
Buna göre;
C) İzobar taneciklerin kütle numaraları aynı, proton
I. K katmanından M katmanına
sayıları farklıdır.
II. M katmanından L katmanına
D) X nötr yapıda olup, Y ve Z iyondur.
III. L katmanından K katmanına
E) İzoelektronik taneciklerin proton ve elektron sa-
elektron bu geçişlerden hangilerini yapmış
yıları aynıdır.
olursa gerçekleşen olay emisyon olarak adlan-
dırılır?
23 24 + 24 2 +
12 X
11 11
13 Y
11 10
12 Z
12 10
X nötr, Y ve Z iyondur.
X ve Y'nin proton sayıları aynı,nötron sayıları farklıdır D) II ve III E) I, II ve III

(izotop tanecikler).
X ve Z'nin nötron sayıları aynı, proton sayıları dolayısı n = Enerji düzeyi (katmanı)
ile kütle numaraları farklıdır (izoton tanecikler).
n = 1, 2, 3, 4
Y ve Z'nin elektron sayıları aynı, proton sayıları fark- . . . .
K L M N
lı, kütle numaraları ise aynıdır (izobar ve izoelektronik
tanecikler). K'den M'ye geçiş absorpsiyon; M'den L'ye ve L'den
Cevap: E K'ya elektron geçişi emisyon olarak adlandırılır.
Cevap: D
1. E 79 2. D
NOTLARIM
www.aydinyayinlari.com.tr 9. SINIF
PERİYODİK CETVEL
➤ PERIYODIK CETVELIN TARIHÇESI
➤ MODERN PERIYODIK CETVEL
➤ KATMAN ELEKTRON DIZILIMI ILE PERIYODIK

CETVELDE YER BULMA
➤ ELEMENTLERIN SINIFLANDIRILMASI
➤ PERIYODIK ÖZELLIKLERIN DEĞIŞIMI
➤ KARMA TESTLER
➤ YAZILI SORULARI
1. ? 2. ? 81 1. ? 2. ?
9. SINIF 1. MODÜL PERİYODİK CETVEL www.aydinyayinlari.com.tr
PERİYODİK CETVEL
• Elementlerin periyodik sistemdeki yerleşim esaslarını açıklar.
– Mendeleyev'in periyodik sistem üzerine yaptığı çalışmalar ve Moseley'in katkıları üzerinde durulur.
– Atomların katman-elektron dağılımlarıyla periyodik sitemdeki yerleri arasındaki ilişki açıklanır. (İlk 20 element esastır.)
PERİYODİK CETVELİN TARİHÇESİ Henry Moseley
Günümüzde bilinen 118 tane elementin tek tek Moseley X ışınları ile yaptığı
özelliklerini öğrenmek yerine elementleri belirli özellikle- deneyde, atom numarası 13(AI)
rine göre gruplandırarak öğrenmek daha kolaydır. ile 79(Au) arasında olan element-
lerin atom numaralarını bulmuş
Bir çok bilim insanı da böyle düşünerek çalışmalar
ve elementlerin fiziksel ve kimya-
yapmıştır. Günümüzdeki periyodik tabloya en yakın tab-
sal özelliklerinin atom numarası-
lo Julius Lothar Meyer ve Dimitri İvanoviç Mendeleyev'in
na bağlı olduğunu deneysel ola-
çalışmalarına dayanmaktadır. Henry Moseley
rak göstermiştir.
Kimyasal özellikler atomun elektron dizilimi ile ilgi-

lidir. Moseley periyodik sistemi artan atom numarasına
Dimitri İvanoviç Mendeleyev göre düzenlemeyi önermiştir.
Mendeleyev 1860'larda bili- Günümüzdeki periyodik sistem artan atom numara-

nen 63 tane elementi artan atom sına göre düzenlenmiştir. Bu düzenlemede benzer kim-
kütlelerine göre sıralamış ve bu yasal özellikte olanlar aynı düşey sütunda yer alırlar.
sıralamada elementlerin fiziksel
ve kimyasal özelliklerinin tekrar-
MODERN PERİYODİK SİSTEM
landığını fark ederek aşağıdaki
Modern periyodik sistemde elementler artan atom
tabloyu oluşturmuştur.
Dimitri İvanoviç numaralarına göre sıralanır.
Mendeleyev
Modern periyodik sistemde elementlerin sembolleri
atom numaraları ile birlikte gösterilmektedir.
I Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot denir.

H
1.01 II III IV V VI VII Periyodik sistemde 7 tane periyot vardır.
Li Be B C N O F Birinci periyot 2, diğer periyotlar sırası ile 8, 8, 18,
6.94 9.01 10.8 12.0 14.0 16.0 19.0
Na Mg AI Si P S CI 18, 32, 32 elementten oluşur. Birinci periyot dışında
23.0 24.3 27.0 28.1 31.0 32.1 35.5 VIII
K
39.1
Ca
40.1 Ti
V
50.9
Cr
52.0
Mn
54.9 Fe Co Ni
periyotlar bir alkali metal ile başlar ve bir soygaz ile
Cu
63.5
Zn
65.4
47.9 As
74.9
Se
79.0
Br
79.9
55.9 58.9 58.7
biter. 6. ve 7. periyotların 14 er elementi periyodik
Rb
85.5
Sr
87.6
Y
88.9
Zr
91.2
Nb
92.9
Mo
95.9 I Ru Rh Pd
sistemin alt kısmında yer almakta olup bunlara sıra-
Ag Cd In Sn Sb Te 127 101 103 106
sıyla lantanitler ve aktinitler denir.
108 112 119 119 122 128
Cs Ba La Ta
133 137 139
Pb 181
W Os Ir Pt Benzer dış katman elektron dizilimine sahip oldu-
Au Hg Ti 207 Bi 184 194 192 195
197 204 204 209 ğu için benzer fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip
Th U
232 238 olan elementlerin bulunduğu dikey sütunlara grup
denir. Gruplar iki şekilde adlandırılır. Birincisi Ame-
rikan uygulaması olan A, B harfleri ve rakam ile ad-
Mendeleyev'in periyodik tablosundaki asıl başarısı landırma, diğeri ise IUPAC ın (International Union
henüz keşfedilmemiş olan bazı elementlerin atom kütle- of Pure and Applied Chemistry) önerdiği 1 den 18 e
lerini, fiziksel - kimyasal özelliklerini tahmin ederek yer- kadar numaraların olduğu adlandırmadır. Örneğin,
lerini boş bırakmasıdır. periyodik sistemde IIIA grubu 13. grup, IIIB grubu 3.
Mendeleyev'in en büyük yanılgısı ise elementlerin gruptur.
özelliklerinin atom kütlelerine bağlı olduğunu düşünmesidir. Periyodik tabloda Amerikan uygulamasına göre 8
tane A, 8 tane B (VIIIB den üç tane) olmak üzere 18
tane düşey sütun vardır.
82
www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK CETVEL 1. MODÜL 9. SINIF
A grubu elementlerine ana grup (baş grup) ele- Alabileceği maksimum

mentleri, B grubu elementlerine geçiş elementle- Katman (n)
e – sayısı (2n2)
ri (geçiş metalleri) denir.
1. katman (n = 1) 2
Grupların bazılarının özel adları bilinmelidir. Bunlar,
2. katman (n = 2) 8
1. grup / IA grubu : Alkali metaller (H hariç)
3. katman (n = 3) 18
2. grup / IIA grubu : Toprak alkali metaller
13. grup / IIIA grubu : Toprak metalleri 4. katman (n = 4) 32
14. grup / IVA grubu : Karbon grubu
15. grup / VA grubu : Azot grubu
NOT
16. grup / VIA grubu : Kalkojenler (oksijen grubu)
Atom numarası 20’ye kadar olan elementler
17. grup / VIIA grubu : Halojenler (tuz oluşturan)
için katman elektron dizilimi,
18. grup / VIIIA grubu : Soygaz veya asal gazlardır.
B grupları : Geçiş metalleri şeklindedir.
Lantanit ve aktinit serisi : İç geçiş metalleri 2e 8e 8e 2e
Örneğin;
İlk üç periyotta yalnız A grubu elementleri vardır. B
grubu elementleri 4. periyotla başlar. ➤ 15
P atomunun periyodik cetveldeki yeri
IA VIIIA
s blok
 Katman sayısı = Periyot numarası

IIA IIIA IVA VA VIA VIIA
3 katman = 3. periyot
15P
Toprak Alkali Metaller
VIIIB
Toprak metalleri
IIIB IVB VB VIB VIIB IB IIB

2e 8e 3e
Alkali Metaller
Karbon grubu

Kalkojenler
Azot grubu
Halojenler
Soygazlar
Son katmandaki
Geçiş Metalleri elektron sayısı = Grup numarası
❇
3 elektron = 3A grubu
❇
❇
s blok d blok p blok ➤ 5B elementinin periyodik cetveldeki yeri
Lantanitler ❇
İç geçiş metalleri 
Aktinitler ❇
❇
Katman sayısı = Periyot numarası
f blok 5B 2 katman = 2. periyot
2 3

Değerlik
KATMAN ELEKTRON DİZİLİMİ İLE GRUP VE PERİ- elektron sayısı = 3
YOT BULMA & 3A grubu
Bir elementin periyodik cetveldeki yeri bulunurken

proton sayısına bakılır.
Katman sayısı, periyot numarasını verir. Uyarı!
Son katmanındaki elektron sayısı (değerlik elektron Elementlerin periyodik cetveldeki yerleri soy-
sayısı) ise grup numarasını verir. gazların atom numaralarına bakılarak belirle-
Atomun proton sayısını kullanarak katman elektron nebilir.
dağılımı yapıldığında; Buna göre, soygazların atom numaraları:
Katman sayısı = periyot numarası 1. periyot: 2 (He)
2. periyot: 10 (Ne)
Son katmandaki elektron sayısı (değerlik e– sayısı)
= grup numarası eşitlikleri elde edilir. 3. periyot: 18 (Ar)
4. periyot: 36 (Kr)
Katmanlar; n = 1, 2, 3… gibi sayılarla veya K, L, M,
N gibi harflerle gösterilir. 5. periyot: 54 (Xe)
6. periyot: 86 (Rn)
Elektronlar katmanlara en düşük enerji seviyeli 1.
katman (K)’dan başlayarak sırasıyla yerleşir. 7. periyot: 118 (Og)
şeklindedir.
(Her katmanda bulunabilecek en fazla e– sayısı = 2n2)
83
Uyarı! ÖRNEK 1
Helyumun son katmanında 2 elektron bulun-
7N, 12Mg, 13Al ve 17CI elementleri ile ilgili aşağıdaki
masına rağmen soygaz olduğu için 8A grubun-
soruları yanıtlayınız.
da bulunmaktadır.
2
He ) a) Katman elektron dizilişlerini yazınız.
2e
123 b) Değerlik elektron sayılarını bulunuz.
Değerlik elektron sayısı 2 ama
1. periyot 8A grubundadır. c) Grup ve periyotlarını belirleyiniz.
Bir elementin atom numarası; a) 7N: ) ), 12 Mg: ) ) ), 13AI: ) ) ), 17CI: ) ) )

2 5 2 82 283 287
14243 14243
Bir önceki periyodun b) Değerlik elektron sayısı, son katmandaki e– sayısı-

1 fazla ise element: IA
soygazının atom dır;
2 fazla ise element: IIA
numarasından N $ 5, Mg $ 2
AI $ 3, CI $ 7
1 eksik ise element: VIIA
Aynı periyottaki c) Katman sayısı = periyot numarası
2 eksik ise element: VIA
soygazın atom Değerlik e– sayısı = grup numarası
3 eksik ise element: VA
numarasından 4 eksik ise element: IVA N $ 2. periyot 5A
5 eksik ise element: IIIA Mg $ 3. periyot 2A
AI $ 3. periyot 3A
grubundadır.
CI $ 3. periyot 7A
Örneğin;
20
Ca elementinin periyot ve grubunu bulalım.
2
10
18’den 2 fazla 18
20 36 4. periyot
IIA B IIIA VIIIA ÖRNEK 2
K ve Z iki farklı soygazın atom numarası ise diğer 8O, 14Si, 19K elementleri ile ilgili aşağıdaki sorula-
elementlerin periyodik cetveldeki yerleri tablodaki gibi rı yanıtlayınız.
belirlenebilir:
a) Periyodik cetveldeki yerlerini bulunuz.
K
b) Değerlik elektron sayılarını bulunuz.
K + 1 K + 2 Z – 5 Z – 4 Z – 3 Z – 2 Z – 1 Z
I A II A B III A IV A V A VI A VII A VIII A
a) 8
O : ) ) 2. periyot 6A grubu
2 6
Uyarı!
14 Si : ) ) ) 3. periyot 4A grubu
Blokları tanımak amaçlı verilmiştir. 2 8 4
Gruba göre bloğu bulma; IA
144424443 14243 123
19 K : ) ) ) ) 4. periyot 1A grubu
s blok
IIA 2881
IIIA
b) 8O $6
h
p blok
h 14Si $4
VIIIA 19 K $1
IIIB
h
h
d blok
VIIIB
IB
IIB
1. a) 7N: ) ) , 12 Mg: ) ) ) , 13AI: ) ) ) , 17CI: ) ) ) 2.

2 5 2 82 283 287 84 8O 14 Si 19 K
b) N $ 5, Mg $ 2, AI $ 3, CI $ 7 a) 2. per. 6A grubu 3. per. 4A grubu 4. per. 1A grubu
c) 2. per. 3. per. 3. per. 3. per.
5A grubu 2A grubu b) 6 4 1
3A grubu 7A grubu
ETKİNLİK ÖRNEK 3
Tabloda verilen elementlerin grup ve periyot numa-
I. Proton sayısı
ralarını bulunuz.
II. Atom numarası
Katman Elektron Değerlik Grup III. Çekirdek yükü
Element Periyot
Dizilimi e– Sayısı No
IV. Nötron sayısı
1
H 1) 1 1A 1.P V. Kütle numarası
VI. İyonunun yükü ve elektron sayısı
2He 2) 2 8A 1.P
VII. Uyarılmış atomunun elektron dizilişi
VIII. Yüksüz atomunun katman elektron dizilimi
3Li 2)1) 1 1A 2.P
IX. Kütle numarası ve nötron sayısı
4Be
2)2) 2 2A 2.P
X. İyonunun, iyon yükü ve katman elektron dizilimi
Yukarıdakilerden hangileri tek olarak verilirse, bir

5
B 2)3) 3 3A 2.P
elementin periyodik cetveldeki yeri bulunamaz?
6
C 2)4) 4 4A 2.P
Bir elementin periyodik cetveldeki yeri proton sayısı-
na göre bulunur.
7N
2)5) 5 5A 2.P
Bu durumda I, II, III, VI, VII, VIII, IX, X öncüllerinde
elementin proton sayısı bulunabilir. Proton sayısı bu-
8
O 2)6) 6 6A 2.P
lunursa periyodik cetveldeki yeri de bulunur.
IV, V ile bulunamaz.

9F
2)7) 7 7A 2.P
10Ne
2)8) 8 8A 2.P ÖRNEK 4
–3 yüklü iyonunun elektron katman dizilimi 2e ) 8e )
Na 2)8)1) 1 1A 3.P
11 şeklinde olan X elementinin periyodik cetveldeki ye-
rini bulunuz.
12Mg
2)8)2) 2 2A 3.P
X3– 2e ) 8e ) ise toplam 10e – vardır.

13Al
2)8)3) 3 3A 3.P
X3–
10 $ iyon yükü = p – e & –3 = p – 10 & p=7
14Si
2)8)4) 4 4A 3.P 7 X: 2e ) 5e ) $ 2. periyot 5A grubu
15P
2)8)5) 5 5A 3.P
ÖRNEK 5
16S
2)8)6) 6 6A 3.P
X elementinin atom numarası 2. periyottaki soygaz ato-
munun proton sayısından 5 fazladır.
17Cl
2)8)7) 7 7A 3.P
Buna göre, X3– iyonunun elektron sayısı kaçtır?
18Ar
2)8)8) 8 8A 3.P
2e ) 8e ) $ 2. periyot soygazının atom numarası 10
dur. X in atom numarası 2. periyot soygazından 5 faz-
19K
2)8)8)1) 1 1A 4.P
la olduğuna göre, X in atom numarası 15 dir.
3– İyon yükü = p – e
15X 18
20Ca
2)8)8)2) 2 2A 4.P
–3 = 15 –e e = 18
85 3. IV ve V 4. 2. per. 5A grubu 5. 18
ÖRNEK 6 Uyarı!
X3– iyonu için; En dış katmanı 8 elektronlu olan asal gazlar
(He hariç) e– alma ve verme yatkınlıkları olma-
H Nötron sayısı, elektron sayısından 2 eksiktir.
dığı için, başka elementlerle tepkime vermez
H Nükleon sayısı 31 dir. veya çok zor verir.
bilgileri verilmiştir. Diğer elementler ise kimyasal tepkimeye girer-
Buna göre, X elementinin periyodik sistemdeki ye- ken son katmanlarındaki e– sayısını 8 yapmak
ri neresidir? yani asal gaz dizilimine ulaşmak ister. Bu eğili-
me oktet kuralı denir.
KN = p + n Hidrojen, berilyum, lityum gibi atom numarası
31 3–
31 = (e – 2) + (e – 3) küçük elementler, son katmanlarını 8 yerine 2
n=e–2
e = 18 –3 = p – 18 ye tamamlarlar. Buna dublet kuralı denir.
p=e–3 e
p = 15
15X: ) ) ) 3. periyot 5A
2 8 5 ÖRNEK 9
Atom numarası bilinen bir X elementinin, aşağıdaki
niceliklerinden hangisi bulunamaz?
ÖRNEK 7
A) Periyodik cetveldeki yeri
3 elektron verdiğinde, elektron dizilişi 2. periyottaki
B) Katman sayısı
soygazın elektron düzeni ile aynı olan elementin
atom numarası kaçtır? C) Değerlik elektron sayısı
D) Katman - elektron dağılımı
E) Toplam tanecik sayısı
2. periyot soygazı elektron dizilimi 2e ) 8e ) şeklin-
dedir.
X3+ elektron dizilimi 2e ) 8e ) ise elektron sayısı 10 Bir atomun atom numarası biliniyorsa katman elekt-
dur. ron dizilimi yazılabilir.
X3+ Buna bağlı olarak;
p = 13 10
• Periyodik cetveldeki yeri
proton sayısı = atom numarası
• Katman sayısı
p = 13
• Değerlik elektron sayısı
bulunabilir. Fakat; nötron sayısı ve elektron sayısı
bilinmeden toplam tanecik sayısı bulunamaz.
Cevap: E
ÖRNEK 8
X2+ ve Z3– iyonları izoelektroniktir. X elementi 4. periyot,
IIA grubundadır.
ÖRNEK 10
Buna göre, Z elementinin periyodik cetveldeki yeri- X2O42– iyonunda toplam 46 elektron bulunmaktadır.
ni bulunuz. Buna göre, X elementinin periyodik cetveldeki yeri-

ni bulunuz. (8O)
X: ) ) ) ) & proton sayısı = 20'dir.

2 8 8 2 Toplam elektron sayısı = e– = 2.X + 4.O + 2
2+ 3– = 2.X +4.8 + 2 = 46
20X 18 ve 15 Z 18 izoelektroniktir.
X=6
15
Z: 2 ) 8 ) 5 3. periyot 5A grubu
6X: ) ) 2. periyot 4A grubu
2 4
6. 3. periyot 5A grubu 7. 13 8. 3. per. 5A grubu 86 9. E 10. 2. periyot 4A

ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Elementleri periyodik sistemdeki yerine göre sınıflandırır.
– Elementlerin sınıflandırmasını metal, ametal, yarı metal ve asal (soy) gazlar olarak yapar.
ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI Metallerle tepkimelerinde elektron alarak, eksi yük-

Elementler; metaller, ametaller, yarı metaller ve le yüklenirler. Kendi aralarında kovalent bağlı bile-
şik oluştururlar. Hem pozitif, hem negatif yük alabi-
soygazlar olmak üzere 4 ana sınıfa ayrılır.
lirler. (Flor daima –1 değerlik alır.)
1. Metaller Oda koşullarında katı, sıvı ya da gaz halde bulu-

nabilirler. (C, S8, I2, P4 katı; Br2 sıvı; N2, O2, F2, Cl2
Periyodik tabloda hidrojen hariç tüm 1A grubu ele-
gaz)
mentleri; tüm 2A grubu elementleri; tüm B grubu
elementleri; 3A da Al, Ga, In ve Tl; 4A da Sn ve Pb;
5A da Bi; lantanitler ve aktinitler metaller sınıfında 3. Yarı metaller
incelenirler.
Bazı özellikleri me-
Cıva (Hg) hariç hep-
tallere, bazı özellik-
si oda koşullarında
leri de ametallere
(25°C) katı halde benzeyen element-
bulunur. lerdir.
Kendilerine özgü Bor (B), Silisyum
Oda koşullarında tek sıvı
parlaklık gösterirler. metal cıvadır. (Si), Germanyum Bir çok kullanım alanı bulunan
İşlenebilirler. (Tel ve (Ge), Arsenik (As), bor dünya üzerinde en çok
Türkiye’de bulunur.
levha haline getirilebilirler.) Antimon (Sb), Po-
lonyum (Po) ve Tellür (Te) yarı metal sınıfındadır.
Isı ve elektriği iyi iletirler.
Tümü oda sıcaklığında katı haldedir.
Kimyasal tepkimelerde, elektron vererek pozitif yük-
le yüklenirler. Orta derecede iletkendirler.
Ametallerle iyonik bileşik oluştururlar. Erime ve kaynama sıcaklıkları yüksektir.
Erime sıcaklıkları değişken olmakla birlikte genel- Kendi aralarında ve ametallerle kovalent bağlı bile-
likle yüksektir. (Çok sert olabilecekleri gibi yumuşak şikler yaparlar.
da olabilirler.) Elektrik devreleri ve bilgisayar çiplerinde, LED lam-
balarda kullanılırlar. LED lambaların ana malzeme-
2. Ametaller si silisyumdur.
1A grubunda H (hidrojen), 4A da C (karbon), 5A

da N (azot) ve P (fosfor), 6A da O (oksijen), S (kü- 4. Asal gazlar (soygazlar)
kürt) ve Se (selenyum), 7A da F (flor), Cl (klor), Br 8A grubu elementleridirler.
(brom), I (iyot) ametaller sınıfında incelenir.
Helyum (He), Neon (Ne), Argon (Ar), Kripton (Kr),
Mattırlar. Ksenon (Xe), Radon (Rn), Oganesson (Oq) (Uuo)
Erime ve kaynama bu grupta yer alır.
noktaları genellikle Kimyasal tepkimelere girme isteği olmadığı için bu
düşüktür. gazlara “asal gaz” denilmiştir. Kararlı yapıdadırlar.
Kırılgandırlar. Özel koşullarda bazı üyeleri F2 ve O2 ile bileşik oluş-
Grafit
Elektrik akımını ilet- tururlar.
mezler. (Grafit hariç. Grafit karbonun allotropudur.) Oda koşullarında gaz halde bulunurlar.
Genellikle moleküler halde bulunurlar. (O2, N2, H2, .....) Erime ve kaynama noktaları çok düşüktür.
87
TEST - 1 PERİYODİK CETVEL
1. I. II. III. 4. Aşağıdaki gruplardan hangisinin karşısında ve-

rilen genel adı yanlıştır?
Grup Genel adı

Meyer Dimitri İvanoviç Henry A) 3A Toprak metalleri
Mendeleyev Moseley
B) 8A Asal gazlar
Yukarıda adları verilen ve periyodik sistemin C) 4A Toprak alkali metalleri
tarihsel gelişim sürecine önemli katkı sağlamış D) 7A Halojenler
olan bilim insanlarından hangileri elementleri
E) 1A Alkali metaller
atom ağırlıklarını dikkate alarak sıralamıştır?
A) I, II ve III B) Yalnız I C) I ve II
2. Mendeleyev'in periyodik cetveli ile ilgili;

I. Elementleri artan atom numaralarına göre sıra- 5. 8O
2–
, 16S4+, 3Li+ iyonlarından hangilerinin
lanmıştır. elektron dizilimi soygaz elektron düzenindedir?
II. O dönemde henüz keşfedilmemiş olan bazı A) Yalnız 8O2– B) Yalnız 3Li+
elementlerin yerlerini boş bırakmıştır.
C) 8O2– ve 16S4+ D) 8O2– ve 3Li+
III. Benzer fiziksel ve kimyasal özellik gösteren
elementleri alt alta gelecek şekilde sıralamıştır. E) 8O2–, 16S4+ ve 3Li+
3. E. Rutherford'un öğrencisi olan, X ışınları ile 6. Periyodik tabloda yeri bilinen bir elementin;
yaptığı çalışmalar sonucunda elementlerin
atom numaralarını belirleyerek, elementlerin I. +1 yüklü iyonundaki elektron sayısı
özelliklerinin atom ağırlıklarına değil atom nu- II. Nükleon sayısı
maralarına bağlı olduğunu deneysel olarak is- III. Atom numarası
patlamış olan bilim insanı aşağıdakilerden han-
gisidir? niceliklerinden hangileri kesinlikle belirlenebilir?
A) Chadwick B) Röntgen C) Moseley A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) Bohr E) Mendeleyev D) II ve III E) I, II ve III
1. C 2. D 3. C
88 4. C 5. D 6. C
PERİYODİK CETVEL TEST - 2
1. 4. 11Na ve 17Cl atomları için;
I. Bileşiklerinde +1 değerlik alabilme

II. Oktete ulaşma eğiliminde olma
III. Aktif element olma (kimyasal tepkimelere girme
X Y eğiliminin fazla olması)
Yukarıda katman - elektron dağılımları verilen özelliklerinden hangileri ortaktır?

X ve Y atomları için; A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
I. Kimyasal özellikleri benzerdir.
II. Y atomu bir elektron vererek, X atomu da bir
elektron alarak dublet kararlılığına ulaşırlar.
III. Alkali metal sınıfında yer alırlar.
5. X: 2 ) 1 )
Y: 2 ) 8 ) 3 )
Z: 2 ) 8 ) 7 )
Yukarıda X, Y ve Z atomlarının katman – elektron

2. X : 2 ) 5 )
dağılımları verilmiştir.
Yukarıda katman - elektron dağılımı verilen X
Buna göre, X, Y ve Z elementlerinden hangile-
atomu için;
rinin elektrik akımını iletmesi beklenmez?
I. lUPAC a göre 15. grupta yer alır.
A) Yalnız X B) Yalnız Z C) X ve Y
II. Doğada moleküler halde bulunur.
III. Bileşik oluştururken elektron alma eğilimindedir. D) X ve Z E) X, Y ve Z
D) I, II ve III E) I ve III
6. Periyodik cetvel ile ilgili aşağıdaki yargılardan

3. Atom numarası 1 olan element için; hangisi yanlıştır?
I. 1. periyot 1A grubunda yer alır. A) Yatay satırlara periyot denir.

II. Alkali metaldir.
B) Düşey sütunlara grup denir.
III. Bir elektron alarak kararlı elektron dizilimine
C) 7 tane periyot ve 18 tane grup vardır.
ulaşır.
D) Aynı grupta bulunan elementlerin genellikle
kimyasal özellikleri benzerdir.
E) 1A ve 2A grubunda bulunan elementlerin hepsi
D) II ve III E) I, II ve III metaldir.
1. B 2. D 3. C
89 4. E 5. B 6. E
PERİYODİK ÖZELLİKLERİN DEĞİŞİMİ

• Periyodik özelliklerin değişme eğilimlerini açıklar.
Periyodik özelliklerden metalik - ametalik, atom yarıçapı, iyonlaşma enerjisi, elektron ilgisi ve elektronegatiflik kavramları
(nasıl ölçüldüğü konusuna, kovalent, iyonik, metalik, van der Waals yarıçap tanımlarına girilmeden) açıklanır.
Periyodik sistemde elementlerin fiziksel ve kimya- Özetle, baskın faktöre göre;

sal özellikleri aynı periyotta ve aynı grupta, olduk-
ça düzenli bir değişim gösterir. Bu özelliklerdeki dü- Proton say›s› artar.
zenli değişimler element atomlarının özellikle en dış Atom yar›çap› azal›r.
katmanlarındaki elektron dağılımlarına bağlı olarak

açıklanabilir. Dış katmanlardaki elektron sayıları bir Katman say›s› artar.
Atom yar›çap› artar.
birine komşu olan elementlerde periyodik olarak de
ğiştiğinden, atomların yarıçapı, iyonlaşma enerjileri,
a) Aynı periyotta soldan sağa doğru;
elektron ilgileri, elektronegatiflik, metalik ve ameta- Atom yarı çapı küçülür.
lik özellikler gibi bir çok özelliği de periyodik olarak b) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru;
değişmektedir. Atom yarı çapı büyür.
a) Atomların Büyüklüğü ve Atom Yarıçapı NOT

Atom yarıçapına tek bir tanım yapmak imkansızdır. Periyodu büyük olan atomun çapı genellikle daha
büyüktür.
Atom yarıçapları farklı yöntemlerle belirlense de
periyodik tabloda genellemeler yapmak için çok
Periyodik cetvelde genellikle atom yarıçapı:
kullanışlıdır. Atom yarıçapının, çekirdekle dış kat-
man elektronları arasındaki çekim kuvveti tarafın- › çap› k om yar› ç
ar At
üç
Atom y
ap
dan belirlendiğini unutmamak gerekir.
ülür
› büyür
Aynı periyotta, soldan sağa doğru gidildikçe;
Katman sayısı (n), değişmediğinden yeni elekt-

ronlar hep aynı katmana girer. Aynı katmanda
elektron – elektron itmesinin atom hacmine etki-
si azdır. NOT
Proton sayısı arttığından, çekirdeğin çekim kuv- Aynı periyotta soygazın atom çapı diğer elementle-
veti artar. Böylece en dış katmandaki elektronlara rin bir çoğundan büyüktür.
uygulanan etkin çekim kuvveti artacağından
ATOM YARIÇAPI AZALIR. ÖRNEK 11
11
Na, 12
Mg, 19
K elementlerinin atom çaplarını kıyas-
Aynı grupta, yukarıdan aşağı doğru gidildikçe; layınız.
Katman sayısı (n) ve buna bağlı olarak elektro 11Na: ) ) ) $ 3. periyot 1A grubu
nun bulunacağı bölgenin hacmi de artar. Yeni 2 8 1
katmana giren elektronlar, iç katmandaki elekt- 12 Mg: ) ) ) $ 3. periyot 2A grubu

2 8 2
ronlar tarafından etkili bir şekilde itilir.
19 K: ) ) ) ) $ 4. periyot 1A grubu
Proton sayısı arttığından çekirdeğin çekim kuv 2 8 8 1
veti artar. Böylece katman sayısındaki artışla bir-
1A 2A
likte elektronlara uygulanan etkin çekim kuvveti 3. per. Na Mg
azalacağından ATOM YARIÇAPI ARTAR. 4. per. K & Atom yarıçapı & K > Na > Mg
90 11. K > Na > Mg

Periyodik Sistemde Farklı Gruplardaki Elementlerin Örneğin;

İyon Büyüklükleri + 2+
Na Mg
11 12
11p 10e – 12p 10e –
Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe ele
Mg2+ iyonu, Na+ iyonuna göre daha fazla proto-
mentlerde atom yarıçapı ve iyon yarıçapı artmaktadır.
na sahiptir. Bu yüzden Mg2+ iyonunda, çekirdeğin
elektron başına düşen çekim kuvveti daha fazla, ya-
Örneğin; rıçap ise daha küçüktür.
1A 7A 95 pm
65 pm
+ –
Li : 68 pm F : 136 pm
Na+ : 95 pm –
Cl : 181 pm
K+ : 133 pm –
Br : 195 pm Na+ Mg2+
Rb+ : 148 pm –
I : 216 pm
Cs+ : 169 pm
• İzoelektronik anyonlar arasında ise iyon yükü fazla
olanın proton sayısı daha fazladır. Bu yüzden iyon
yükü fazla olan iyon çekirdeği, elektronları daha çok
Farklı gruplardaki elementlerin iyon büyüklüklerini
çeker ve bu iyonun yarıçapı daha küçük olur.
karşılaştırabilmek için iyonların izoelektronik (elekt-
Örneğin;
ron dağılımlarının aynı) olmaları gerekmektedir.
–
9F
2–
8O
• İzoelektronik katyon ve anyon arasında izoelekt-
9p 10e– 8p 10e–
ronik katyonların proton sayısı, anyonların proton – 2–
9F iyonu, 8O iyonuna göre daha fazla protona sa
sayısından daha fazla olduğundan katyonlarda çe-
hiptir. Bu yüzden birim e– başına düşen çekim kuv
kirdek elektronları daha güçlü çeker. Bu yüzden, veti fazla, yarıçapı ise daha küçüktür.
izoelektronik iyonlarda katyon yarıçapı, anyon ya-
140 pm
rıçapından daha küçüktür. 136 pm
Örneğin;
– 2–
F O
+ –
11
Na 9
F
11p 10e– 9p 10e– Özetle, izoelektronik iyonlarda proton sayısı fazla

olanın yarıçapı daha küçüktür.
Na+ iyonu, F– iyonuna göre daha fazla protona sa
hiptir. Bu yüzden Na+ iyonunda, çekirdeğin elektron
b) İyonlaşma Enerjisi (İE)
başına düşen çekim kuvveti F– iyonuna göre daha
fazla, yarıçap ise daha küçüktür. Atomlar elektronlarını kendiliğinden dışarıya vere-
mezler. Elektronlar atom çekirdeğindeki pozitif yük-
ler tarafından çekilir ve elektronları koparmak için
136 pm bu çekimden kurtaracak kadar bir enerji gerekir. Ka-
95 pm
tı ve sıvı fazda atomlar birbirlerine yakın olduğun-
dan bir atomun elektronu komşu atomların elekt-
+ – ronlarından ve çekirdeklerinden etkilenir. Eğer bir
Na F
atomdan elektronları koparmak için gereken mini-
mum enerji ölçülmek istenirse, bu etkilenmeleri ih-
• İzoelektronik katyonlar arasında ise iyon yükü daha mal edilebilir düzeye getirmek için atomları gaz fa-
büyük olanın proton sayısı daha fazladır. Bu yüzden zına getirilir. O halde;
iyon yükü fazla olan katyon çekirdeği, elektronlarını İyonlaşma Enerjisi (İE): Gaz fazında bulunan te-
daha çok çeker ve yarıçapı daha küçük olur. mel haldeki bir atomdan elektronları birer birer kopar-
mak için gereken minimum enerjidir.
İyonlaşma enerjisinin tanımına göre, gaz halindeki
bir atom için;
91
3 Bir atomdan, bir elektron koparmak için gereken Aynı grupta bulunan elementler grup numarasına
enerjiye, birinci iyonlaşma enerjisi (İE1) denir. eşit sayıda elektronlarını (atomlarının değerlik elektron-
X(g) + İE1 $ X+(g) + e– larını) kaybettikten yani soygaz elektron dizilimine ulaş-
3 +1 yüklü iyondan, bir elektron koparmak için ge- tıktan sonra koparılacak elektronlar artık bir alt enerji
reken enerjiye, ikinci iyonlaşma enerjisi (İE2) düzeyindedir. Alt enerji düzeylerindeki elektronlar çekir-
denir. değe daha yakın olduğundan, çekirdek tarafından daha
X+(g) + İE2 $ X2+ – fazla çekilirler ve böylece yeni bir elektron koparmak
(g) + e
çok daha büyük bir enerji gerektirir.
3 +2 yüklü iyondan, bir elektron koparmak için
gereken enerjiye, üçüncü iyonlaşma enerjisi Örneğin;
(İE3) denir.
1A / 1. Grup İE1 (kj/mol)
X2+ 3+
(g) + İE3 $ X (g) + e
–
3 Benzer şekilde bir atomun elektron sayısı kadar 1H 1312

(4., 5., 6., …) iyonlaşma enerjisi tanımlanabilir. 3Li 520
Uyarı! 11Na 496
X(k) + Enerji ➞ X+(g) + e– 19K 419

Enerji, birinci iyonlaşma enerjisi değildir. Hal de-
ğişim enerjisi ile birinci iyonlaşma enerjisinin top- Aynı periyotta; soldan sağa doğru gidildikçe atom
lamıdır. yarıçapının azaldığı belirtilmişti. Dolayısıyla atom yarı-
çapı ne kadar küçükse iyonlaşma enerjisinin de o kadar
Uyarı! büyük olması beklenir. Periyodik sistemin aynı periyo-
dunda soldan sağa doğru gidildikçe, bazı düzensizlikler
X(g) + Enerji ➞ X2+
(g) + 2e
–
olmasına rağmen iyonlaşma enerjisi genelde artar.
Enerji, ikinci iyonlaşma enerjisi değildir. Birinci ve
Bu düzensizliklerden birincisi aynı periyottaki 2A
ikinci iyonlaşma enerjilerinin toplamıdır.
grubu ile 3A grubu arasındadır. 2A grubunda en dış alt
kabuğun tam dolu olması nedeniyle, aynı periyotta 2A
Her bir atom için, atoma ait bir sonraki iyonlaşma
grubu elementi 3A grubu elementine göre daha kararlı-
enerjisi bir öncekinden daha büyük olur. Yani bir atoma
dır. İkincisi ise 5A ile 6A grupları arasındadır. 5A grubu
ait iyonlaşma enerjileri İE1 < İE2 < İE3 <… < İEn şeklinde-
elementi aynı periyotta 6A grubu elementine göre daha
dir. Çünkü bir elektronu koparılan atom veya iyonun
kararlıdır. Bu kararlılıklar, yarı dolu alt kabuğun verdiği
çekirdeğinin elektron başına düşen çekim kuvveti artar.
kararlılıktan daha büyüktür.
Bunun sonucu olarak bir sonraki elektronu koparmak için
Bu nedenle; aynı periyotta iyonlaşma enerjileri de-
gereken enerji de artar.
ğişimi;
X(g) + İE1 X+(g) + e–
1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A şeklindedir.
X+(g) + İE2 X2+
(g) + e
–
2500
X2+ + İE3 X3+ + e– 2. Periyot
1. İyonlaşma enerjisi (kj mol–1)
(g) (g) He
Elektron İE 2000 3. Periyot
başına Ne
artar. Ar
düşen F 4. Periyot
1500
çekim N
H P Cl
kuvveti O
1000 Be
artar. C S
Örneğin; Mg Si
500
B Ca
Li
İyonlaşma enerjileri (kj/mol) Na Al K
İE1 İE2 İE3 İE4 0 1 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Atom
numaras›
4
Be 900 1757 14840 21000
(Z)
3Li 520 7300 11815 –

Atom numarası 20 ye kadar olan elementlerin 1.
4Be
ve 3Li atomlarının iyonlaşma enerjileri artarak iyonlaşma enerjileri
devam ediyor.
92
Örneğin; ÖRNEK 12
1A grubu elementinin birinci iyonlaşma enerjisi, ikin-
10Ne , 11Na , 12Mg ve 13Al elementlerinin;
ci iyonlaşma enerjisinden çok düşüktür.
2A grubu elementinin ikinci iyonlaşma enerjisi, a) 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişkiyi kıyaslayınız.
üçüncü iyonlaşma enerjisinden çok düşüktür.
b) 2. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişkiyi kıyaslayınız.
O halde, baş gruplardan birinde bulunan bir ato-
mun, iyonlaşma enerjilerindeki ani artışa (3,5 - 4
10 Ne: 2 ) 8 ), 2. periyot 8A grubu
kat) bakılarak atomun değerlik elektron sayısı veya
11Na:
grubu belirlenebilir. 2 ) 8 ) 1 ), 3. periyot 1A grubu
Örneğin; 12 Mg: 2 ) 8 ) 2 ), 3. periyot 2A grubu
Mg(g) + İ.E1 ➞ Mg+(g) +e –

13AI: 2 ) 8 ) 3 ), 3. periyot 3A grubu
Mg+(g) + İ.E2 ➞ Mg2+

(g) + e
– a) 1.İ.E: Ne > Mg > AI > Na
b) İkinci iyonlaşma enerjileri kısaylanırken grup nu-

Mg2+ 3+
(g) + İ.E3 ➞ Mg (g) + e
–
maralarından bir geri gidilir. Sanki o grupta bulu-

‹.E3 >> ‹.E2 > ‹.E1
1442443 nuyormuş gibi kıyaslama yapılır.
Değerlik elektron
sayısı = 2 2.İ.E: Na+ > Ne+ > AI+ > Mg+

Mg nin iyonlaşma enerjilerini sayısal değerle ince-
lersek;
Mg(g) + 176 kkal ➞ Mg+(g) + e–
Mg+(g) + 348 kkal ➞ Mg2+

(g)
+ e– ÖRNEK 13
10Ne
Mg2+ + 1847 kkal ➞ Mg3+ + e– ve 11Na elementlerinin;
(g) (g)
Mg3+ 4+
(g) + 2519 kkal ➞ Mg (g) + e
–
a) 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki nasıldır?
2519 > 1847 >> 348 > 176 b) 2. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki nasıldır?
1 44 2 44 3
De€erlik elektron
say›s› = 2
c) Ne nin 1. iyonlaşma enerjisi, Na nın 2. iyonlaşma
enerjisine eşit midir?
Periyodik Sistemde A Gruplarında 1. İyonlaşma
Enerjileri Arasındaki İlişki 10 Ne: 2 ) 8 ), 2. periyot 8A grubu
Aynı grupta;
11Na: 2 ) 8 ) 1 ), 3. periyot 1A grubu
İyonlaşma olayında çekirdekten daha uzaktaki ya-
a) 1.İ.E: Ne > Na
ni enerjisi en yüksek olan elektronu koparmak daha ko-
laydır. Bir başka deyişle elektronu koparmak için gere- b) 2.İ.E: Na+ > Ne+
ken enerji, elektronun çekirdekten uzaklığına bağlıdır. c) Elektron başına düşen çekirdek çekim kuvvetle-
Bu nedenle, periyodik sistemin her grubunda; ri farklı olduğu için eşit değildir.
Atom yar›çap› artar.

1. ‹YONLAŞMA ENERJ‹S‹ AZALIR. NOT
Eğer iyonlaşma enerjileri (İ.E) tablo halinde ve-
Periyodik cetvelde genellikle 1. iyonlaşma enerjisi:
rildiyse iyonlaşma enerjisi arasındaki sıçrama-
iyonlaşm
enerjisi art 1. lara bakılarak grup numarası bulunabilir. Sıçra-
a
a
ar.
iyonlaşm
enerjisi az
manın en az 3,5 kat olması gerekir. 3,5 kat veya

daha büyük bir sıçramanın gerçekleştiği iyon-
1.
alı
laşma enerjisi değerlerinden, küçük olanı grup
r.
numarasını verir. Bu yöntemle sadece A grubu

elementlerinin grup numarası bulunabilir.
12. a) Ne > Mg > AI > Na b) Na+ > Ne+ > AI+ > Mg+
93 13. a) Ne > Na b) Na+ > Ne+ c) Değildir.
ÖRNEK 14 ÖRNEK 16
Aşağıda iyonlaşma enerjileri verilen A grubu ele- Aşağıda verilen tabloda A, Y, D, I, N elementlerinin
mentlerinin; iyonlaşma enerjilerini inceleyerek değerlik elektron
a) Grup numaralarını bulunuz. sayılarını ve grup numaralarını yazınız.
b) X, Z ve M'nin atom yarıçaplarını kıyaslayınız.
Değerlik
İ.E1 İ.E2 İ.E3 İ.E4 İ.E5 İE1 İE2 İE3 İE4 Grup
Element Elektron
(kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) No
sayısı
1A X = 190 H 920 1720 3400 7200 A 801 2430 3660 25000
2A Y = 230 485 H 2430 4130 5720 Y 520 7300 11815 –
1A Z = 430 H 2414 3430 – – D 899 1757 14850 21005
3A K = 115 485 745 H 3734 6720 I 418 3052 4410 5900
5A ≤ L = 365 720 1570 3248 5720 N 2373 5251 – –
1A M = 330 H 1595 1840 3670 8400

3A N = 200 H 735 1670 H 14720 1670
Değerlik
İE1 İE2 İE3 İE4 Grup
Element Elektron
a) ★ ile belirtilen yerler 3,5 kattan daha fazla sıçrama- (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) No
sayısı
nın olduğu iyonlaşma enerjisi değerlerini gösteri-
yor. İyonlaşma enerjisi değerlerinden küçük olanın A 801 2430 3660 H 25000 3 3A
sırası grup numarasını verir. Y 520 H 7300 11815 – 1 1A
✓ L atomunda 3,5 kat veya daha fazla sıçrama olma-
D 899 1757 H 14850 21005 2 2A
dığı için grup numarası kesin bilinemez.
I 418 H 3052 4410 5900 1 1A
✓ Z elementinin bütün iyonlaşma enerjileri verilmiş.
Bu durumda atom numarası bulunabilir. N 2373 5251 – – 2 8A
b) X, Z, M aynı gruptalar.
Bu durumda aynı grupta aşağı doğru inildikçe iyonlaş-
ma enerjisi azalır.
Z
M İ.E azalır.
X
X, Z, M atom numarası ve çap kıyaslaması ÖRNEK 17

X > M > Z şeklindedir.
Aynı baş grupta bulunan X, Y ve Z metallerinden; elek
tron verme eğilimi en fazla olan Z, 1. iyonlaşma enerjisi
ÖRNEK 15
en büyük olan X tir.
E1 = 138 E2 = 434 E3 = 656
Buna göre, bu elementlerin periyodik cetveldeki ke-
E4 = 2767 E5 = 3547 E6 = 4393
sit görünümleri aşağıdakilerden hangisinde doğru
X atomunun iyonlaşma enerjileri kkal/mol cinsinden verilmiştir?
verilmiştir.
A) X B) X C) Y D) Y E) Z
Buna göre, periyodik cetvelin A grubunda bulunan
X atomunun proton sayısı aşağıdakilerden hangisi Y Z X Z X
olabilir? Z Y Z X Y
A) 5 B) 7 C) 13 D) 15 E) 16
İ.E. değerleri arasında gözlenen ani artış (en az 3,5 - 4

X
kat) atomun değerlik elektronlarının bittiğini sıradaki
elektronun bir iç temel enerji düzeyinden koparıldığı- Y
nı gösterir. 3. ve 4. İ.E. değerleri arasında yaklaşık 4
Z
katlık bir artış vardır. Bu nedenle atom 3A grubunda-
dır. Ayrıca 6 tane İ.E. değeri verilmiştir. Bu nedenle Elektron verme eğilimi
atom numarası 5 olamaz. artar, 1.İ.E. azalır.
Cevap: C Cevap: A
14. a) X "1A, Y "2A, Z "1A, K "3A, L "5A, M "1A, N "3A 15. C 94 16. A "3, 3A, Y "1, 1A, D "2, 2A, I "1, 1A, N "2, 8A 17. A
ÖRNEK 18 ÖRNEK 20
➤ X elementi periyodik sistemin 2. grubunda yer alır. ➤ X(g) + E1 kkal ➞ X+(g) + 1e–
➤ 3. periyottaki X, Y, Z ve T elementlerinden 1. iyon-
➤ X+(g) + E2 kkal ➞ X2+ + 1e–
laşma enerjisi en büyük olan Y dir. (g)
➤ Z nin değerlik elektron sayısı (DES), T ninkinden ➤ X(g) + E3 kkal ➞ X2+

(g) + 2e
–
fazla Y ninkinden azdır.

Yukarıdaki dönüşümlerde X için çeşitli iyonlaşma ener-
Buna göre, X, Y, Z ve T elementlerinin atom nu
jileri E1, E2 ve E3 ile gösterilmiştir.
maraları arasındaki ilişki nasıldır?
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
X $ 2A grubunda yer alır.

A) E1 = E2 B) E1 > E2 C) E1 – E2 = E3
Aynı periyotta; D) E2 > E3 E) E3 – E2 = E1
1.İ.E: 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A
9 9
. .
123
İ.E. en küçük İ.E. en büyük E1: 1.İ.E
Y $ 8A grubunda yer alır. E 3 = E1 + E 2 & E 3 – E 2 = E 1
E2: 2.İ.E
Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe değerlik
E3: 1.İ.E + 2.İ.E
elektron sayısı artar.
Cevap: E
DES artar.
X T Z Y
Atom numarası: Y > Z > T > X şeklindedir.
ÖRNEK 21
X
Y Z T M
N
ÖRNEK 19
Atom numaraları ar- İyonlaşma enerjisi

(kkal/mol)
dışık sayılar olan 2. Yukarıdaki periyodik tabloda gösterilen element-
periyottaki 5 elemen M ler ile ilgili aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi
tin 1. iyonlaşma ener- T yanlıştır?
Y
jisi – atom numarası
ilişkisi yukarıdaki gra Z A) 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki
X
fikte verilmiştir. Atom
M > Z > T > Y dir.
Buna göre; numarası B) M atomunun katman elektron dizilişi 2e ) 8e ) 8e )
şeklindedir.
I. X'in değerlik elektron sayısı 1'dir.
C) Atom çapları arasındaki ilişki Y > Z > T > M dir.
II. T bir halojendir.
D) 1A grubunda olan X, Y ve N elementleri alkali me-
III. Y nin atom numarası 4 ise M VA grubundadır.
taldir.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? E) T atomu katı ve sıvı halde elektriği iletir.
A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II
D) Yalnız III E) II ve III ✓ Y, Z, T ve M elementleri aynı periyottadır.
1.İ.E: M > Z > T > Y Atom çapı: Y > Z > T > M
1. durum 2. durum . . . .
8A 2A 3A 1A
X 1A 4A
✓ M, 3. periyot 8A grubunda olduğu için atom nu-
Y 2A 5A
marası 18’dir.
Z 3A 6A
✓ T atomu metal olduğu için katı ve sıvı halde elekt-
T 4A 7A riği iletir.
M 5A 8A ✓ X elementi hidrojendir. Ametal özelliği gösterir.
Cevap: D Cevap: D
18. Y > Z > T > X 19. D 95 20. E 21. D

1. 4. Elektron sayıları eşit olan X2–, Y+ ve Z2+ iyon-

Z larından birer elektron koparmak için gereken
Y T enerjiler arasındaki ilişki aşağıdakilerden han-
X
gisinde doğru verilmiştir?
A) X2– = Y + = Z2+ B) Z2+ > Y + > X2–
C) Y + > Z2+ > X2– D) X2– > Y + > Z2+

Yukarıda bazı elementlerin periyodik cetvelde yer-
E) Z2+ < X2– < Y +
leri gösterilmiştir.

Bu elementlerden birinci iyonlaşma enerjisi en
büyük olan ile en küçük olan element çifti aşa-
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 5. Element 1. İ.E 2. İ.E 3. İ.E 4. İ.E
En büyük En küçük X 98 733 1833 4230
A) Z X Y 90 680 1570 4110
B) Y X Z 140 295 2210 4340
C) X Z
A grubu elementlerinden X, Y ve Z için ilk dört
D) Z T iyonlaşma enerjileri verilmiştir.
E) Z Y
Buna göre;
I. Y nin atom hacmi, X ten büyüktür.

II. Z, kararlı bileşiklerinde +2 değerlik alır.
III. X, 2. periyotta yer alır.
2. E1 = 336 E2 = 683 E3 = 1094
yargılarından hangileri doğru olabilir?
E4 = 1784 E5 = 2257 E6 = 9721
X atomunun iyonlaşma enerjileri kkal/mol cinsin-
den verilmiştir. D) I ve III E) I, II ve III
Buna göre, periyodik cetvelin baş grubunda bu-
lunan X atomunun proton sayısı aşağıdakiler-
den hangisi olabilir?
A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10 6. Element 1. İ.E 2. İ.E 3. İ.E 4. İ.E

X 142 347 871 6032
Y 195 492 3420 6745
Z 104 851 1904 4258
T 98 742 1832 4147
3. • X in atom çapı Z den büyük, Y den küçüktür.
A grubu elementlerinden X, Y ve Z için ilk dört
• Y ve Z aynı grupta yer almaktadır.
iyonlaşma enerjileri verilmiştir.
Yukarıda verilen bilgilere göre X, Y ve Z nin pe-
Buna göre;
riyodik cetveldeki konumu hangi seçenekte
doğru verilmiştir? (Elementler soygaz değildir.) I. Z nin atom çapı, T den büyüktür.
II. Değerlik elektron sayısı en büyük olan X tir.
A) B) X Z C) Y X
X Y III. Y, toprak alkali metalidir.
Z Y Z
D) Y E) X A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Z X Y Z
1. A 2. B 3. B
96 4. B 5. C 6. D
1. Aynı baş grupta bulunan X, Y ve Z metallerinden; 4. X, Y ve Z elementlerinin atom yarıçapları sırası ile
metalik özelliği en fazla olan Y, 1. iyonlaşma ener- 65, 92, 78 pm olarak veriliyor.
jisi en büyük olan Z dir.
Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin periyodik
Buna göre, bu elementlerin periyodik cetvelde- cetveldeki konumları;
ki yerleri aşağıdakilerden hangisinde doğru ve-
I. Y Z X
II. III.
rilmiştir? X X Z Y
Z
A) Z B) X C) Y D) Y E) Z
Y
Y Z X Z X
X Y Z X Y kesitlerinden hangileri gibi olabilir?
(pm = pikometre)
5. Bir elementin nötr atomunun elektron sayısı kadar

iyonlaşma enerjisi değeri vardır.
İyonlaşma enerjisi değerleri arasında
İ.E1 < İ.E2 < İ.E3 ... < İ.En ilişkisi vardır.
2. l 10Ne l 13Al l 12Mg
İyonlaşma enerjisi değerlerindeki bu artışın ne-
Yukarıda verilen atomlarla ilgili; deni;
I. Birinci iyonlaşma enerjileri arasında; I. Çekirdek yapısının değişmesi
Ne > Mg > Al ilişkisi vardır. II. Bir elektron başına düşen çekirdek çekim gücü-
II. Değerlik elektron sayıları arasında nün artması
Al > Ne > Mg ilişkisi vardır. III. Elektron koparıldıkça tanecik çapının küçülmesi
III. Atom çapları arasında; yukarıda verilenlerden hangileri ile açıklanabilir?
Mg > Al > Ne ilişkisi vardır.
verilen yargılardan hangileri doğrudur?
D) I ve III E) I, II ve III 6.
X
Y Q
Z T
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y, Z, T

ve Q elementlerinin atom yarıçaplarının kü-
çükten büyüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerin
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
3. Aşağıda verilen taneciklerden hangisinin yarı-
çapı en küçüktür? A) X, Q, Y, T, Z B) X, Y, Q, Z, T
A) 8O2– B) 13Al3+ C) 15P3– C) X, Q, T, Y, Z D) X, Q, Y, Z, T
D) 18Ar E) 19K+ E) T, Z, Y, Q, X
1. E 2. D 3. B
97 4. C 5. D 6. A
c) Elektron İlgisi (Eİ)

H He
Elektron ilgisi, gaz halindeki bir atomun bir elekt- –72.8 21
ron alması sırasındaki enerji değişiminin bir ölçüsüdür. Li Be B C N O F Ne

–59.8 241 –26.7 –122 ~ +9 –140 –333 29
–
X(g) + e $ X–(g) + Enerji
Na Mg Al Si P S Cl Ar
–52.9 232 –44 –34 –72 –200.4 –349.0 35
Y(g) + e– + Enerji $ Y–(g)
K Ca Ga Ge As Se Br Kr
–48.4 156 –30 –120 –77 –195.0 –324.5 39
Atomların kimyasal davranışlarını önemli ölçüde et-
Rb Sr In Sn Sb Te I Xe
kileyen faktörlerden biri de onların bir ya da daha fazla –46.9 168 –30 –121 –101 –190.2 –297 41
elektron alabilme yetenekleridir. Periyodik tabloda sol-
Cs Ba Tl Pb Bi Po At Rn
dan sağa doğru gidildikçe atom yarıçapı azaldığı için –45.5 52 –30 –110 –110 –180 –270 41
atomun elektron çekme gücü de artar. Baş grup elementlerinin elektron ilgisi
–
• X(g) + e– X (g) dönüşümünün değerleri kJ/mol
Serbest bir elektron, sonsuz uzaklıktan bir atoma
olarak verilmiştir.
yaklaştığında, atom çekirdeğinin etki alanına girince
çekirdek tarafından çekilir, atoma ait elektron bulutu ta-
rafından da itilir. Yeni gelen elektron üzerindeki çekme
etkisi itme etkisinden fazla ise elektron alınır ve elekt- Özel Durum; Periyodik cetvelde elektron ilgisi
ronun yüksek enerji seviyesinden düşük enerji seviye- en yüksek element klor, elektronegatifliği en yüksek
sine düşmesiyle birlikte enerji açığa çıkar. Açığa çıkan element ise flordur.
enerjinin fazla olması elektronun çekirdek tarafından
fazla çekildiği yani atomun elektron ilgisinin fazla olduğu
anlamına gelir.
NOT ÖRNEK 22
7
N, 2A ve 8A grubu elementlerinin elektron ilgi-
leri endotermiktir (ısı alandır).
Y Z T M
X
Örneğin;
F(g) + e– $ F –(g) Ei = –333 kj/mol
Aynı periyotta 7A grubundaki elementin elektron

ilgileri çok fazladır. 7A grubundaki element atomları, 1 Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementler ile
elektron aldıklarında soygaz elektron dizilimine ulaştık- ilgili aşağıdaki soruları yanıtlayınız.
larından açığa çıkan enerji fazladır. a) 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki nasıldır?
Elektron ilgisi negatif olabildiği gibi pozitif de olabilir. b) Elektron ilgisi en büyük olan hangisidir?
2A grubu, 7N ve soygazların elektron ilgileri pozitiftir. c) Atom yarıçapları arasındaki ilişki nasıldır?
–
N(g) + e + 9 kJ/mol $ N–(g)
a) Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe 1.İ.E
Mg(g) + e– + 230 kJ/mol $ Mg–(g)
genellikle artarken, aynı grupta yukarıdan aşağı-
ya doğru gidildikçe 1.İ.E azalır.
Periyodik sistemde aynı grupta aşağı inildikçe
1.İ.E: M > T > Y > Z > X şeklindedir.
elektron ilgisi azalır.
b) T nin elektron ilgisi en büyüktür.
NOT
c) Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom
Ancak burada ikinci periyot elementleri aykırı yarıçapı azalırken, aynı grupta yukarıdan aşağıya
davranmaktadır. Bunun nedeni atom yarıçap- doğru gidildikçe atom yarıçapı artar.
larının küçük, elektronlar arası itme kuvvetinin Atom yarıçapı: X > Y > Z > T > M şeklindedir.
büyük olması dolayısıyla elektron katılmasının
güç olmasıdır.
98 22. a) M > T > Y > Z > X b) T c) X > Y > Z > T > M

d. Elektronegatiflik e. Periyodik Sistemde Metalik ve Ametalik

Elektronegatiflik; bir atomun bağ elektronlarını Özelliklerin Değişimi
çekme gücünün bir ölçüsüdür.
Elementlerin kimyasal tepkimeye girme eğilimine
Standart değer olarak F nin elektronegatifliği 4,0 aktiflik denir.
alınmış ve çok sayıdaki elementin elektronegatifliği bu
Bir atomun elektron vererek (+) değerlik kazanma
değere göre hesaplanmıştır. Genelde elektronegatiflik
eğilimine metalik özellik (metalik karakter) denir.
değeri ne kadar küçükse element o kadar metal, ne ka-
Bir elementin iyonlaşma enerjisi azaldıkça, elektron
dar büyükse o kadar ametal özelliği gösterir.
verme eğilimi ve metalik özelliği, buna bağlı olarak
Periyotlarda soldan sağa gidildikçe atom yarıçapı da metalik aktifliği artar.
azaldığından iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisi artar. Bir atomun elektron alarak (–) değerlik kazanma eği-
Böylece elektronegatiflik artar. Aynı grupta yukarıdan limine ametalik özellik (ametal karakter) denir. Bir
aşağıya gidildikçe atom yarıçapı artacağından iyonlaş- elementin elektron ilgisi arttıkça, elektron alma eğili-
ma enerjisi ve elektron ilgisi azaldığından, elektronega- mi ve ametal özelliği, buna bağlı olarak da ametalik
tiflik değeri de azalır. Bir bağda iki atomun elektrone- aktifliği artar.
gatiflik farkına bakarak, bağın iyonik özelliği, kovalent Periyodik cetvelde genellikle metalik ve ametal
karakteri belirlenir.
lik özellikler:
a) Aynı periyotta soldan sağa doğru;
etal öze
llik artar Am
Elektronegatiflik artar (VIII A hariç). ze
llik
Metalik ö
artar
b) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru;
Elektronegatiflik azalır (VIII A hariç).
Periyodik cetvelde genellikle elektronegatiflik
gatiflik azalı
artar (VIIIA ne NOT
flik
tro
r(
VIII
Elek
ti
ha
ktronega
Metallerin oksijenli bileşiklerinin sulu çözeltile-

A hariç
riç)
ri bazik, ametallerin oksijence zengin bileşikle-

)
Ele
rinin sulu çözeltileri asidik özellik gösterir.
NOT
AI, Zn, Sn, Pb, Cr gibi amfoter metallerin oksit-
lerine amfoter oksit denir. Amfoter metaller ve
oksitleri hem asit hem de kuvvetli bazlarla tep-
NOT kime verirler. (Amfoter oksit: AI2O3, ZnO…)
1. Periyodik cetvelde elektronegatifliği en bü
yük element sağ üst köşede 9F (4,0) en küçük ik
Asid öze
llik artar
element sol alt köşede 55Cs (veya radyoaktif ze
llik
Bazik ö
artar
olan 87Fr : 0,7) dir. Diğer elementlerin elektro

negatiflikleri 0,7 ile 4,0 arasındadır.
2. Genelde soygazlar bağ yapmadığından

elektronegatiflikleri incelenmez.
(Laboratuvarlarda bileşikleri oluşturulan birkaç

soygazda özel inceleme yapılmıştır.)
a) Aynı periyotta soldan sağa doğru:
3. Bağ yapmış iki atomun elektronegatiflikleri Asidik özellik artar. (Bazik özellik azalır)
arasındaki fark ne kadar büyükse; bağın polar-
b) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru:
lığı ve iyonik karakteri o kadar fazladır.
Bazik özellik artar. (Asidik özellik azalır)
99
PERİYODİK TABLO
Atom numarası
Sembol
Atom kütlesi
Adı
Lantanitler
Aktinitler
Alkali Toprak P Bloğu Geçiş

Halojen Soy Gaz Ametal Yarı Metal
Metal Alkali Metal Metalleri Metalleri
Periyodik cetvelde A gruplarındaki elementlerin bazı özelliklerinin düzenli değişimleri (genelde) özetlenirse:
a) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru:

b) Aynı periyotta soldan sağa doğru:
Atom numarası artar.
Atom numarası artar.
Elektron sayısı artar.
Elektron sayısı artar.
Kütle numarası artar.
Kütle numarası artar.
Atom kütlesi artar.
Atom kütlesi artar.
Değerlik elektron sayısı değişmez. (He istisna)
Değerlik elektron sayısı artar.
Atom yarıçapı (çapı, hacmi) artar.
Atom yarıçapı (çapı, hacmi) azalır.
İyonlaşma enerjisi azalır.
İyonlaşma enerjisi artar. (Genellikle)
Elektron ilgisi azalır.
Elektron ilgisi artar.
Elektronegatiflik azalır.
Elektron verme eğilimi azalır.
Elektron verme eğilimi artar.
Elektron alma eğilimi artar.
Elektron alma eğilimi azalır.
Metalik özellik azalır.
Metalik özellik artar.
Ametalik özellik artar.
Ametalik özellik azalır.
Oksitlerinin asitlik karakteri artar.
Oksitlerinin asitlik karakteri azalır.
Oksitlerinin bazlık karakteri azalır.
Oksitlerinin bazlık karakteri artar.
100
1. 1 4. X(g) + e– $ X –(g) + 333 kJ
Y(g) + e– $ 9 kJ + Y –(g)
2
Z(g) + e– $ Z –(g) + 200 kJ
K(g) + e– $ K –(g) + 349 kJ
M(g) + e– $ 230 kJ + M–(g)

Yukarıda verilen periyodik sistemde, belirtilen
ok yönlerindeki değişimler ile ilgili olarak aşa- Baş grup elementi oldukları bilinen X, Y, Z, K ve
ğıdaki özelliklerden hangisinde yanlışlık yapıl- M elementlerinin elektron ilgilerine ait denklemler
mıştır? yukarıda verilmiştir.
Buna göre, hangi elementin elektron ilgisi en

Özellik 1. yönünde 2. yönünde
fazladır?
A) Elektron ilgisi Azalır Artar
A) X B) Y C) Z D) K E) M
B) Atom yarıçapı Artar Azalır
C) Ametalik Azalır Artar
karakter
D) Katman sayısı Azalır Azalır
E) 1. iyonlaşma Azalır Artar
enerjisi
2. Z elementi Y elementi ile aynı periyotta; X ele-

menti ile aynı gruptadır.
Bu elementlerden Z elementinin atom numa-
rası en büyük olup elektronegatiflik değeri 2,8
olduğuna göre, X ve Y elementlerinin elektro-
negatiflik değerleri aşağıdakilerden hangisi gi-
bi olabilir? 5.
Elektronegatiflik
X Y Değeri
A) 2,1 2,4 X a
B) 3,5 3,0 Y b
C) 4,0 2,4 Z c
D) 2,4 3,0
Yukarıda X, Y ve Z elementlerinin elektronegatif-
E) 4,0 3,5 lik değerleri verilmiştir.

Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin periyodik
3. Kimyasal özellikleri benzer olan X, Y ve Z ele- cetveldeki yerleri aşağıda verilenlerden hangisi
mentleri için verilen bilgiler şöyledir: gibi olamaz? (b > c > a)
➤ Elektronegatifliği en büyük olan Y dir.
A) Y B) X Z Y C) Y
➤ X in birinci iyonlaşma enerjisi Z ninkinden faz-
ladır. Z X Z
Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin atom ya- X
rıçaplarının küçükten büyüğe doğru sıralanışı

aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? D) Y
E) X Y
Z Z
A) X, Y, Z B) Y, X, Z C) Y, Z, X
X
D) Z, X, Y E) X, Z, Y
1. D 2. C 3. B
101 4. D 5. E
1. 8A 4.
5A 6A 7A He
X Y Z
N O F
Cl Ar
Yukarıda periyodik cetvelden bir kesit verilmiştir.
Buna göre, kesitte yer alan elementler ile ilgili Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y ve
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Z elementleri için aşağıda verilen yargılardan
A) 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan He atomudur.
A) Üçü de metaldir.
B) Elektronegatifliği en büyük olan F dir.
B) Metalik özelliği en az olan X tir.
C) Cl nin elektron ilgisi en büyüktür.
C) 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan Y dir.
D) Bir kimyasal bağda azotun elektronlarına sahip
D) Z nin değerlik elektron sayısı (DES) 3 tür.
çıkma isteği oksijenden büyüktür.
E) Katman sayıları eşittir.
E) N in 1. iyonlaşma enerjisi, O nunkinden büyüktür.
5.
X
Z Q
2.
Periyodik cetvelin bir kesitinden alınan X, Y, Z
ve Q elementleri ile ilgili;
I. Proton sayısı en büyük olan Q dur.

II. Z, X ile aynı grupta; Q ile aynı periyotta yer
alır.
Periyodik cetvelde oklar ile belirtilen yönlerde;
III. X, Y ve Z nin kimyasal özellikleri benzerlik
I. Metalik aktiflik gösterebilir.
II. Atom yarıçapı
III. Elektron ilgisi
özelliklerinden hangileri artar?
D) II ve III E) I, II ve III 6. I. O(g) + e– $ O–(g) + 141 kJ

– 2–
II. O(g) + e– + 744 kJ $ O(g)
Yukarıda verilen tepkimeler ile ilgili;
3. Periyodik cetveldeki bir grupta yukarıdan aşa- I. Birinci tepkime, O atomunun elektron ilgisinin
ğıya doğru inildikçe aşağıda verilen nicelikle- bir ölçütüdür.
rinden hangisinde artma gözlenmez? II. Birinci tepkimede enerji (ısı) açığa çıkar.
A) Atom numarası III. İkinci elektronun kazanılması endotermik bir

olaydır.
B) Atom yarıçapı
C) Kütle numarası yargılarından hangileri doğrudur?
D) Katman sayısı A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III

E) Elektronegatiflik
1. D 2. C 3. E
102 4. B 5. E 6. A

PERİYODİK CETVELDE BAZI GRUPLARIN 4. Tepkimelerde en son enerji düzeylerindeki iki elekt-
ronu vererek bileşiklerinde +2 yüklü iyon halinde
ÖZELLİKLERİ
bulunurlar.
IA Grubu (Alkali Metaller) 5. Bu elementler, alkali metallerden sonra kimyasal
1. En yüksek enerji düzeylerinde 1 elektron bulundu- aktifliği en fazla olan metallerdir.
rurlar. 6. Isı ve elektriği iyi iletirler. Tel ve levha haline getiri-
2. Değerlik elektron sayıları 1 dir. lebilirler.
3. IA grubu elementleridir. Li, Na, K, Rb, Cs ve Fr 7. Asitler (HCl, H2SO4.......) ile tuz ve H2 gazı oluştu-
rurlar.
4. Hidrojen metal olmamasına karşın genelde periyo-
dik tabloda bu grubun başına yerleştirilir. Doğada, Ca(k) + 2HCI(suda) ➞ CaCI2(suda) + H2(g)
elementel halde iken diatomik (H2) moleküler ya- 8. Oksijenli bileşiklerinin sulu çözeltileri bazik özellik
pıdadır. Oda sıcaklığında gaz halindedir. Bileşikle- gösterir. (Berilyumun oksijenli bileşikleri hem asidik
rindeki yükü genelde (+1) dir. Ametal özelliği ağır hem bazik özellik gösterir.)
basan bileşiklerinde (hidrür bileşikleri) yükü (–1) dir.
5. Alkali metaller bileşiklerinde (+1) yüklü iyon halinde IIIA Grubu (Toprak Metalleri)
bulunurlar. 1. En yüksek enerji düzeylerinde 3 elektron bulundu-
6. En aktif metallerdir. Tepkime verme yatkınlıkları rurlar.
çok fazladır. Bu nedenle doğada saf element halin- 2. Değerlik elektron sayıları 3 tür.
de bulunmazlar ama çeşitli bileşikleri halinde bulu- 3. Bor (B) hariç hepsi metaldir.
nurlar.
4. Bileşiklerinde (+3) değerliklidir.
7. Su ile şiddetli tepkimeye girerler. Baz çözeltisi oluş-
5. İyonlaşma enerjisi en büyük olan bor (B) elementidir.
tururlar ve H2 gazı açığa çıkar.
1 6. Alüminyum amfoter metal olduğundan hem asit
Na(k) + H2O(s) ➞ NaOH(suda) + H2(g)
2 hem de kuvvetli bazla tepkime verir.
8. Alkali metallerin oksitleri de bazik karakterlidir.
Sulu çözeltileri bazik özellik gösterir. IVA Grubu (Karbon Grubu Elementleri)
9. Alkali metaller kuvvetli indirgendir (Kolaylıkla elekt- 1. En yüksek enerji düzeylerinde 4 elektron bulundu-
ron vererek yükseltgenirler). Birçok bileşikte kat- rurlar.
yonları açığa çıkararak yerine geçerler.
2. Değerlik elektron sayıları 4 tür.
10. Asitlerle etkileşerek H2 gazı ve tuz oluştururlar. 3. Karbon (C), bileşiklerinde –4, ..., + 4 ve arasındaki
1 değerlikleri alabilir.
K(k) + HCI(suda) ➞ KCI(suda) + H2(g)
2
Sodyum
VA Grubu (Azot Grubu Elementleri)
3 Sodyum suyla şiddet-
1. En yüksek enerji düzeylerinde 5 elektron buludu-
li tepkime veren çok
rurlar.
aktif bir metaldir.
2. Değerlik elektron sayıları 5 tir.
3 Sofra tuzu, ilaç, sa-
3. Azot (N) ve Fosfor (P) bileşiklerinde –3, ..., + 5 ve
bun, cam, lastik, vb.
arasındaki değerlikleri alabilirler.
maddelerin üretiminde kullanılır.
VIA Grubu (Oksijen Grubu Elementleri, Kalkojenler)

IIA Grubu (Toprak Alkali Metaller)
1. En yüksek enerji düzeylerinde 6 elektron bulundu-
1. IIA grubu elementleridir. Be, Mg, Ca, Sr, Ba ve Ra
rurlar.
2. En yüksek enerji düzeylerinde 2 elektron bulundu-
2. Değerlik elektron sayıları 6 dır.
rurlar.
3. Oksijen (O) bileşiklerinde genelde (–2) değerliklidir.
3. Değerlik elektron sayıları 2 dir.
4. Kükürt ise bileşiklerinde –2, ..., +6 ve arasındaki
değerlikleri alabilirler.
103

Kükürt 8. Erime ve kaynama noktaları grupta yukarıdan aşa-
3 Meyve kurularını ğıya doğru artar.
ağartmada kullanı- 9. Hidrojenli bileşikleri asit özelliği gösterir. Bu asit-
lır. lerin, asitlik kuvveti grupta yukarıdan aşağı doğru
artar.
VIIA Grubu (Halojenler)
7A
1. Halojen Yunanca bir kelime olup anlamı “tuz ya- HF
pan” dır.
HCI
2. Flor (F), Klor (CI), Brom (Br), İyot (I) ve Astatin (At) HBr
7A grubunda yer alır. Astatin elementinin halojen
HI asitlik kuvveti artar.
olup olmadığı konusunda fikir birliği yoktur.
3. Çok aktif olduklarından doğada ya diatomik (iki
10. Halojenlerde iyonlaşma enerjisi ve elektronegatifli-
atomlu) yapıda (F2, CI2, Br2, I2) ya da bileşikleri ha-
ği en büyük olan F, elektron ilgisi en büyük olan ise
linde bulunurlar.
CI dir.
4. Oda koşullarında F2 ve CI2 gaz, Br2 sıvı, I2 ise katı
halde bulunur. 11. Halojenlerin aktiflikleri arasındaki ilişki;
5. En yüksek enerji düzeylerinde 7 elektron bulundu- F > CI > Br > I şeklindedir.
rurlar.
6. Değerlik elektron sayıları 7 dir.
VIIIA Grubu (Soygazlar veya Asal Gazlar)
7. Bileşiklerinde;
F: Yalnız (–1) 1. Helyum (He), Neon (Ne), Argon (Ar), Kripton (Kr),
Ksenon (Xe), Radon (Rn) 8A grubunda yer alır.
CI, Br, I ise –1, ... +7 ve arasındaki yükseltgenme
basamaklarını alabilirler. 2. Oda koşullarında tümü gaz halinde bulunur.
Klor 3. Renksizdirler.
3 Çamaşır suyu üreti- 4. Tek atomludurlar (monoatomik).

minde,
5. Erime ve kaynama noktaları çok düşüktür. Grupta
3 Su arıtımında, yukarıdan aşağıya doğru erime ve kaynama nokta-
3 Mikrop öldürücü olarak ları artar.
kullanılır.
6. Değerlik orbitalleri tam dolu olduğundan kararlıdır-
lar.
Brom
7. He ve Rn dışındakiler havada bulunurlar.
3 Fotoğrafçılıkta,
3 Böcek öldürücü olarak 8. He nin değerlik elektron sayısı 2, diğer soygazların-
kullanılır. ki ise 8 dir.
İyot
3 Guatr hastalıklarında, Platin
3 Dezenfektan olarak 3 Otomobil egzoz

kullanılır. kontrol cihazla-
Örneğin; rında,
HCI de CI– dir. OF2 de F– dir. 3 Diş hekimliğinde,

+
HCIO da CI dir. HF de F– dir. 3 Kuyumculukta,
3+
HCIO2 de CI tür. –
SF6 da F dir. 3 Termometre ve elektrotlarda kullanılır.
7+
HCIO4 de CI dir.
104
1. Aynı grupta aşağı doğru indikçe metallerde erime 4. Halojenler ile ilgili aşağıdaki değerlendirmeler
ve kaynama noktası azalırken, ametallerde artar. den hangisi yanlıştır?
X: 2 ) 8 ) 1 ) A) Kararlı bileşiklerinde –1 değerlik alırlar.
Y: 2 ) 8 ) 8 ) 1 ) B) Temel hal elektron dizilişlerinde son katmanla-

rında 7 elektron bulunur.
Yukarıda X ve Y atomlarının katman elektron da-
C) Oda koşullarında tek atomlu halde bulunurlar.
ğılımları verilmiştir.
D) Periyodik cetvelin VII A grubu elementleridir.
Buna göre, X ve Y elementleri için;
E) Atom numaraları kendilerinden sonraki soygaz
I. Su ile tepkimeye girerek H2 gazı açığa çıkarır- dan bir eksiktir.
lar.
II. X in erime noktası, Y ninkinden büyüktür.
III. Y nin metalik özelliği, X inkinden fazladır.
5. X, alkali metal
Y, toprak metali
Z, halojen
2. Toprak alkali metaller ile ilgili aşağıda verilen 2. periyottaki elementlerin yer aldığı grupların özel
yargılardan hangisi yanlıştır? adları yukarıda verilmiştir.
A) Değerlik elektron sayıları 2 dir. Buna göre, bu elementlerin 1. iyonlaşma ener-

jileri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisin-
B) Aktif metallerdir.
C) 2X elementi grubun üyeleri arasındadır.
A) X > Y > Z B) Y > X > Z C) Z > Y > X
D) Kararlı bileşiklerinde 2 elektron vererek dublet
ya da oktet kararlılığına ulaşırlar. D) X > Z > Y E) Z > X > Y
E) Isı ve elektriği iyi iletirler.
3. A grubu elementlerinden X in iyonlaşma enerjileri

ile ilgili oranlar aşağıdaki gibidir.
E2 E3 E4 6. Periyodik cetvelde lUPAC'a göre 17. grupta
= 9, 25 = 1, 51 = 1, 38
E1 E2 E3 yer alan elementler ile ilgili aşağıda verilen ifa-
Buna göre, X elementi için; delerden hangisi yanlıştır?
I. Alkali metaldir. A) Halojen olarak adlandırılırlar.

II. Asitlerle etkileşerek H2 gazı ve tuz oluşturur. B) Grubun ilk üyesi olan flor bileşiklerinde sadece
III. Tepkime verme isteği düşüktür. –1 değerlik alır.
yargılarından hangileri doğrudur? C) Oda koşullarında üç fiziksel hâlde de bulunan

elementleri vardır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) Her periyotta yer alırlar.
D) I ve III E) I, II ve III E) Diatomik yapılı elementlerdir.
1. E 2. C 3. C
105 4. C 5. C 6. D
1. 4. X ve Y elementleri bir araya gelerek XY3 bileşi-

X Z Q
ğini oluşturmaktadır.
T
X ve Y baş grup elementleri olduğuna göre pe-
Yukarıda periyodik tablodan bir kesit verilmiştir. riyodik cetveldeki grupları;
Q nun kütle numarası 20 olup proton sayısının X Y

2 katına eşit olduğuna göre aşağıda verilenler- I. 3A 7A
den hangisi X, Z, T ve Q elementleri için ortak
II. 3A 1A
değildir?
III. 5A 1A
A) Oda koşullarında gaz hâlinde olma
yukarıdakilerden hangileri gibi olabilir?
B) Tel ve levha hâline getirilememe
C) Elektron ilgilerinin fazla olması A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) Elektrik akımını iletmeme
E) Baş grup elementi olma
5.
2. IA grubu elementleri ile ilgili;

I. Değerlik elektron sayıları 1 dir.
Yukarıda katman - elektron dağılımı verilen X
II. Bileşiklerinde sadece +1 değerlik alırlar.
atomu için;
III. Metaldirler.
I. Kararlı elektron dizilimine sahiptir.
II. Oda koşullarında gaz hâlindedir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. lUPAC'a göre 18. grupta yer alır.
D) I ve III E) II ve III yargılarından hangileri doğrudur?
3. 12X ve 8Y atomları için;
I. Y atomu iki elektron alarak, X atomu iki elektron

vererek aynı soygazın elektron düzenine ulaşırlar. 6. X2+, 10Y ve 7Z3– tanecikleri ile ilgili aşağıda
12
verilen yargılardan hangisi yanlıştır?
II. Aralarında oluşturacakları kararlı bileşiğin for-
mülü X2Y2 dir. A) Çapı en büyük olan Z3– iyonudur.
III. X, alkali metaldir. B) X2+, Y ve Z3– tanecikleri izoelektroniktir.
yargılarından hangileri yanlıştır? C) X2+ den bir elektron koparmak en zordur.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) X2+, Y ve Z3– taneciklerinin kimyasal özellikle-

ri aynıdır.
D) II ve III E) I, II ve III E) Değerlik elektron sayısı en büyük olan Y dir.
1. C 2. A 3. D
106 4. E 5. E 6. D
PERİYODİK CETVEL KARMA TEST - 1
1. Periyodik cetvelin bir yatay sırasında soldan 4.
24 27
Y, 13Z ve
31
T atomlarının aşağıdaki nicelik
12 15
sağa doğru gidildikçe, A grubu elementleri-
nin aşağıdaki özelliklerinden hangisi genellik- lerinden hangisi Y atomu için en büyüktür?
le azalır?
A) Nükleon sayısı
A) Elektron ilgisi B) Değerlik elektron sayısı
B) Elektronegatiflik C) 1. iyonlaşma enerjisi
C) Atom çapı D) Elektron ilgisi
D) Değerlik elektron sayısı E) Atom hacmi
E) 1. iyonlaşma enerjisi
5. 10Ne, 11Na, 12Mg atomları için;

2. K, İ, M, Y, A elementlerinin sırası ile atom numara
ları ardışık sayılardır. M atomunun katman elektron I. Atom çapları arasındaki ilişki Mg > Na > Ne
dizilişi 2e ) 8e ) 8e ) ile sonlanmıştır. şeklindedir.
II. 1. iyonlaşma enerjileri sırası Ne > Mg > Na
Buna göre, elementlerin kararlı bileşiklerinde
şeklindedir.
alacakları değerlikler aşağıdakilerden hangisin-
III. Elektron içeren katman sayıları arasındaki ilişki
Mg > Na > Ne şeklinde yazılabilir.
K
___ İ
___ Y
___ A
___ yargılarından hangileri doğrudur?
A) –3 –1 +1 +3
B) –2 –1 +1 +2
C) –3 –1 +1 +2
D) +2 +1 –1 –2
E) –1 0 +2 +3
6.
3. 1

Yukarıdaki periyodik cetvelde yer alan A grubu
Periyodik cetveldeki A grubu elementlerinin; elementlerinin ok yönündeki değişimleri ile il
gili;
I. Ametalik karakter
I. Atom çapı artar.
II. Atom yarıçapı
II. Elektron ilgisi azalır.
III. 1. iyonlaşma enerjisi
III. Metalik özellik artar.
özelliklerinden hangileri genelde 1 numaralı ok
yönünde artarken, 2 numaralı ok yönünde azalır? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III
1. C 2. B 3. C
107 4. E 5. B 6. E
KARMA TEST - 2 PERİYODİK CETVEL
1. Atomunun temel hal elektron dizilişi 2e ) 8e ) 7e ) 5. Periyodik cetvelde aynı periyotta bulunan X, Y ve Z
şeklinde olan element ile ilgili; baş grup elementleri ile ilgili;
• X ve Y metal, Z ametaldir.
I. Halojendir.
• Y nin atom çapı, X ten küçüktür.
II. 3. periyottadır.
III. Ametaldir. bilgileri verilmiştir.
Buna göre, bu elementlerin atom numarala-
rı arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III doğru olarak verilmiştir?
A) X < Y < Z B) Y < X < Z C) Z < X < Y
D) Y < Z < X E) X < Z < Y
6.
K N
X Y Z L
2. 3X, 4Y, 5Z ve 8T atomlarının 1. iyonlaşma enerji

leri aşağıdakilerden hangisinde doğru karşılaş
tırılmıştır?
Yukarıda verilen periyodik cetveldeki element
A) T > Z > Y > X B) T > Y > Z > X
ler ile ilgili aşağıdaki değerlendirmelerden han
C) X > Y > Z > T D) X > Z > Y > T gisi yanlıştır?
E) Y > Z > X > T A) Elektronegatifliği en büyük olan element K dır.

B) Metalik özelliği en fazla olan element X tir.
C) 3. yatay sıradaki elementlerin 1. iyonlaşma
enerjileri arasında L > Z > Y > X ilişkisi vardır.
D) X, Y ve Z elementleri katı ve sıvı halde elektriği
iyi iletir.
E) L nin ametal özelliği, K ninkinden azdır.
3. Aşağıdaki elementlerden hangisinin elektrone
gatifliği en fazladır?
A) 11Na B) 9F C) 10Ne D) 8O E) 7N
7.
F
Na S Cl
K
Yukarıda verilen periyodik cetveldeki element-

4. Periyodik cetvelde aynı yatay sırada bulunan
ler ile ilgili;
aşağıda verilen gruplara ait elementlerden
I. K nın metalik özelliği, Na'nınkinden fazladır.
hangisinin 1. iyonlaşma enerjisi en düşüktür?
II. Na ile S arasında oluşan bileşiğin formülü Na2S dir.
A) Soygazlar
III. F ve Cl bileşiklerinde +7, – 1 ve arasındaki de-
B) Toprak metalleri ğerlikleri alabilirler.
C) Halojenler
D) Alkali metaller
E) Toprak alkali metaller
1. E 2. B 3. B 4. D
108 5. A 6. C 7. C
1. 11Na, 12Mg, 13Al elementleri için, 4. Katman elektron dizilimi 2e ) 8e ) şeklinde olan
X+a, Y+b ve Z+c iyonlarının yarıçapları arasındaki
I. Yarıçapları arasındaki ilişki Na > Mg > Al dur.
ilişki; X+a > Y+b > Z+c şeklindedir.
II. 1. iyonlaşma enerjileri Al > Mg > Na dur.
III. Değerlik elektron sayıları Al > Mg > Na dır. Buna göre;
yargılarından hangileri doğrudur? I. Atom yarıçapları arasındaki ilişki

X > Y > Z şeklindedir.
II. X in birinci iyonlaşma enerjisi Z ninkinden bü-
D) I ve III E) I, II ve III yüktür.
III. Çekirdek yükleri arasındaki ilişki,
Z > Y > X şeklindedir.
5. Sırasıyla ardışık atom numaralarına sahip olan,

2. I. 1A ve 2A grubu elementlerinin tümü metaldir. X, Y ve Z elementleri için;
II. 3A, 4A, 5A grubu elementlerinin tümü ametaldir. I. X, 7A grubunda ise Z nin atom hacmi en büyük-
III. B grubu elementlerinin tümü metaldir. tür.
Periyodik tablo ile ilgili yukarıda verilen açıkla- II. X, 3. periyodun 4A grubunda ise Y’nin birinci
malardan hangileri doğrudur? iyonlaşma enerjisi en büyüktür.
III. X, 2. periyodun 5A grubunda ise, Z nin elektro-
negatifliği en büyüktür.
D) I ve III E) I, II ve III yargılarından hangileri doğrudur?
6. Yanda periyodik tablodan bir kesit be-

X Y
lirtilmiştir.
Bu kesitte yer alan X, Y ve Z ele-

Z
mentleri ile ilgili;
3. 1. Cl(g) $ Cl–(g) I. Atom yarıçapları
2. N(g) $ N+(g) II. Enerji düzeyleri
yukarıdaki olaylar için, III. İyonlaşma enerjileri
I. 1. olay ekzotermik, 2. olay endotermiktir. IV. Elektronegatiflikleri
II. 1. de tanecik çapı büyür. 2. de küçülür. özelliklerinden hangilerinin karşılaştırılması sa-
III. 1. de nükleon sayısı artar, 2. de azalır. dece bu kesite bakılarak yapılabilir?
yargılarından hangileri doğrudur? (Y soygaz değildir.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I ve II B) II ve III C) I, II ve IV
D) II ve III E) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
1. D 2. C 3. C
109 4. D 5. E 6. C
1. X, Y ve Z elementleri ile ilgili; 4. X ve Y elementlerinin temel haldeki katman elekt-

I. Z’nin atom çapı en büyüktür. ron dizilimi sırasıyla 2e ) 8e ) 2e ) ve 2e ) 8e ) 3e )
şeklindedir.
II. X ile Y aynı yatay sıradadır.
bilgileri veriliyor. Buna göre, X ve Y elementleri için;
Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin periyodik I. Atom hacimleri X > Y dir.

cetveldeki yeri aşağıdaki kesitlerden hangisin- II. 1. iyonlaşma enerjileri Y > X tir.
deki gibi olabilir?
III. Elektron ilgileri X > Y dir.
A) X Y B) Y C) yargılarından hangileri doğrudur?
X
Z Z X Z Y
D) Z E) Z
Y X X Y
2. X: 2e )
Y: 2e ) 8e ) 2e )
Z: 2e ) 2e )
5. 9X, 11Y, 19Z elementleri için;
Yukarıda elektron dağılımları verilen X, Y ve Z
elementleri için; I. Atom yarıçapları arasındaki ilişki
Z > Y > X dir.
I. Değerlik elektron sayıları arasındaki ilişki,
X = Y = Z şeklindedir. II. En büyük elektronegatiflik farkı X ile Y arasın-
dadır.
II. Atom hacimleri arasındaki ilişki
III. X ile Z arasında kararlı ZX2 bileşiğini oluşturur.
Y > Z > X şeklindedir.
III. X, Y ve Z alkali metaldir. yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

3. 2. periyotta bulunan X, Y ve Z element atomları ile 6. X

ilgili, Y
• elektron ilgisi en fazla olan Z Z
• birinci iyonlaşma enerjisi en büyük olan Y W
• atom yarıçapı en büyük olan X

bilgileri veriliyor.
Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin grupları, Peryodik cetveldeki yerleri belirtilen, X, Y, Z ve
X Y Z W elementleri için aşağıdakilerden hangisi yan-
I. lıştır?
2A 3A 4A
II. 3A 4A 5A A) Atom çapı en büyük olan W elementidir.
III. 4A 5A 6A B) X ve W nin kimyasal özellikleri benzerlik gösterir.
I, II ve III öncüllerinde verilenlerden hangileri C) Y, 3A grubu elementidir.
olabilir?
D) Z elementi oda koşullarında gaz fazındadır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
E) X elementi doğada X2 şeklinde bulunur.
1. A 2. B 3. B
110 4. A 5. A 6. B
1. 3 elektron verdiğinde, elektron dizilişi 2. peri 4. 7X, 8Y ve 11Z elementlerinin 1. iyonlaşma ener-
yottaki soygazın elektron düzeni ile aynı olan jileri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisin-
elementin atom numarası kaçtır? de doğru verilmiştir?
A) 21 B) 18 C) 15 D) 13 E) 10 A) X > Y > Z B) Y > X > Z
C) Z > Y > X D) Z > X > Y
E) X > Z > Y
2. X+: 2 ) 8 ) 8 ) 5. XY2 molekülündeki toplam elektron sayısı 32,

XY3 molekülündeki toplam elektron sayısı 40
Y :2)8)8)
olduğuna göre, X in periyodik cetveldeki yeri
Yukarıda X+ ve Y taneciklerinin katman elektron aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
dağılımları verilmiştir.
A) 2. periyot, VI A B) 3. periyot, III A
Buna göre;
C) 3. periyot, V A D) 3. periyot, VI A
I. X elementi 4. periyot 1A grubunda yer alır.
II. Y elementi oda koşullarında gaz haldedir. E) 4. periyot, III A
III. Y'nin 1. iyonlaşma enerjisi, X'inkinden büyüktür.
6. 3. periyodun 6. elementi olan X in, nötron sayı-

sı proton sayısına eşit olduğuna göre, nükleon
sayısı kaçtır?
A) 16 B) 24 C) 32 D) 36 E) 38
3. Yüksüz atomunun katman elektron dizilimi

olan element ile ilgili;
2 8 7 7. Periyodik cetvel ile ilgili;
I. Periyodik cetvelin 3. periyot, VII A grubundadır. I. Artan atom numaralarına göre düzenlenmiştir.
II. Kararlı bileşiklerinde + ya da - değerlik alabilir. II. Her periyot bir alkali metalle başlar.
III. Bir halojendir. III. Her soygazdan önce, bir halojen vardır.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
D) I ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III
1. D 2. E 3. E
111 4. A 5. D 6. C 7. A
1. Periyodik cetvelin 1. periyodunun 2. elementi 4. Atom numarası 12 olan X elementi, atom numa
ile ilgili; raları aşağıda verilen elementlerden hangisi ile
bileşik oluşturamaz?
I. IIA grubundadır.
A) 7 B) 8 C) 9 D) 11 E) 17
II. Değerlik elektron sayısı 2 dir.
III. Bileşik oluşturmaya istekli değildir.
5. Aynı periyotta baş grupta bulunan iki element

ile ilgili;
I. Değerlik elektron sayıları eşittir.

2. Metaller ile ilgili; II. Kimyasal özellikleri farklıdır.
I. Isı ve elektriği iyi iletirler. III. Birbirleriyle bileşik oluşturmazlar.
II. Kimyasal tepkimelerinde elektron vererek, po- yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
zitif yüklü iyon haline geçerler.
III. Tel ve levha haline getirilemezler.
6. IA IIA
1H 4Be
3. Periyodik cetvelde aynı A grubunda bulunan X, Y,
Z ve T elementleri ile ilgili, 3Li 12Mg
l Atom çapı en küçük olan X tir. 11Na 20Ca
l Elektron verme isteği en büyük olan T dir.

Yukarıda bazı IA ve IIA grubu elementleri verilmiştir.
l Z nin 1. iyonlaşma enerjisi, Y ninkinden büyük
tür. Bu elementler ile ilgili;
bilgileri veriliyor. I. Na ve Ca farklı periyotlarda bulunur.

II. H ametal, Li ve Na metaldir.
Buna göre, bu elementlerin atom numaraları
arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde III. Be, Mg ve Ca nın değerlik elektron sayıları ay
doğru verilmiştir? nıdır.
A) T > X > Y > Z B) X > Y > Z > T
C) T > Y > Z > X D) T > Z > Y > X A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
E) X > Z > Y > T D) II ve III E) I, II ve III
1. E 2. B 3. C
112 4. D 5. B 6. E
1. Periyodik cetvelde 4. periyot 2A grubunda bu 4. Halojenler ile ilgili;
lunan X elementi ile ilgili;
I. Elementel halde diatomiktirler.
I. +2 yüklü iyonunun elektron dizilişi soygaz elek II. -1 yüklü iyonlarının elektron dağılımları soygaz
tron düzenindedir. elektron düzenine benzer.
II. Metaller ile alaşım oluşturur. III. Oda koşullarında tamamı gaz halde bulunur.
III. Temel hal elektron dizilişinde bütün katmanları IV. Elektronegatiflikleri grupta yukarıdan aşağıya
tam doludur. doğru inildikçe azalır.
yargılarından hangileri doğrudur? V. Kendi periyodunda en aktif ametallerdir.
değerlendirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
2. Atom numaraları kendilerine en yakın olan soy 5. IA grubunda atom numarası arttıkça bu grup
gazın atom numarasından bir fazla olan ele taki elementler ile ilgili aşağıda verilen özellik-
mentlerin atomları ile ilgili; lerden hangisinin karşısındaki değişim hatalı
I. Bileşiklerinde yalnız +1 değerlik alırlar. belirtilmiştir?
II. 1. iyonlaşma enerjileri kendilerine en yakın soy- Özellik Değişim

gazınkinden küçüktür.
Aynı dış basınçta
III. Isı ve elektriği iletmezler. A) Azalır
erime noktası
yargılarından hangileri doğrudur? B) 1. iyonlaşma enerjisi Azalır
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Elektron verme eğilimi Artar
D) I ve III E) II ve III D) Elektronegatiflik Artar

E) Atom yarıçapı Artar
6. Temel hal elektron dizilişleri,

3. X — ve Y + taneciklerinin elektron dizilişleri bir
X: Y: Z: T:
soygaz olan Z nin elektron dizilişi ile aynı oldu-
2 2 7 2 8 1 2 8 6
ğuna göre, X, Y ve Z elementleri ile ilgili;
I. X, halojendir. şeklinde olan X, Y, Z ve T atomları için aşağıda-

ki ifadelerden hangisi yanlıştır?
II. Y, alkali metaldir.
III. Z nin değerlik elektron sayısı 8 dir. A) Değerlik elektron sayısı en az olan Z dir.
B) Y ile Z arasında ZY iyonik bileşiği oluşur.
C) Atom çapı en küçük olan X tir.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) X ile T arasında XT iyonik bileşiği oluşur.
D) I ve III E) II ve III E) Z alkali metal, Y halojendir.
1. B 2. C 3. A
113 4. C 5. D 6. D
1. X, Y ve Z baş grup elementlerinin atom numaraları 4. 1. iyonlaşma enerjisi (kkal/mol)

sırasıyla a, a + 1 ve a + 3 tür. M
K P
Buna göre, bu elementler ile ilgili;
T N
I. Atomlarının değerlik elektron sayısı: Z = Y > X Y
II. Periyot numarası : X = Y = Z Z

X
Atom
III. Grup numarası : X > Z > Y numarası
değerlendirmelerinden hangileri doğru olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Yukarıdaki grafikte, 3. periyot elementlerinin 1.

iyonlaşma enerjisi - atom numarası ilişkileri veril-
miştir.
Buna göre, aşağıdaki değerlendirmelerden

A) Z atomunun değerlik elektron sayısı, Y ninkin

den büyüktür.
B) Elektron ilgisi en büyük olan P dir.
2. Periyodik cetvelde aynı baş grupta 1. iyonlaş-
C) K atomunun çekirdek yükü +15 tir.
ma enerjisinin azaldığı yönde;
D) K'nın atom yarıçapı, N'ninkinden küçüktür.
I. Atom çapı artar.
E) X'in metalik karakteri (aktifliği), Y'ninkinden faz-
II. Değerlik elektron sayısı azalır. ladır.
III. Kütle numarası artar.
yargılarından hangileri doğru olur?
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
5. Baş grup elementlerine ait olan M, L ve T atomları

ile ilgili;
3. X, Y ve Z baş grup elementleri ile ilgili aşağıdaki bil-
giler veriliyor: M: Kararlı bileşiklerinde +2 değerliklidir.
L: Bulunduğu periyodun elektronegatifliği en bü
• X, kararlı bileşiklerinde -2 değerlik almaktadır.
yük olan elementidir.
• Y nin atom numarası, X inkinden 3 fazladır.
T: Doğada tek atomlu ve gaz halindedir.
• Z, X ve Y ile bileşik oluşturmamaktadır.
bilgileri veriliyor.
Buna göre, X, Y ve Z elementleri için aşağıdaki
lerden hangisi doğrudur? Buna göre M, L ve T elementleri için aşağıdaki
sınıflandırmalardan hangisi doğrudur?
X
_____ Y
_____ Z
_____
Metal
_____ Ametal
_____ Soygaz
_______
A) Metal Metal Metal
B) Ametal Ametal Ametal A) T M L
B) M L T
C) Metal Ametal Soygaz
C) L T M
D) Ametal Metal Soygaz
D) L M T
E) Ametal Ametal Metal
E) M T L
1. E 2. D 3. D
114 4. D 5. B
PERİYODİK CETVEL YAZILI SORULARI
1. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle doldurunuz. (Her bir cümle 2 puan, toplam 20 puan)
a. azalır
İzoelektronik katyonlar arasında iyon yükü arttıkça yarıçap .................................. .
b. Gaz halde bulunan nötr bir atomdan, bir elektronun uzaklaştırılması için gereken enerjiye
1. iyonlaşma enerjisi denir.
..................................
c. 3A grubu elementlerinin birinci iyonlaşma enerjileri, aynı periyottaki 2A grubu elementlerininkinden daha
küçüktür
.................................. .
d. elektron ilgisi
Gaz halindeki bir atomun bir elektron alması sırasında oluşan enerji değişimine ...............................
denir.
e. F
Periyodik sistemde, elektronegatifliği en yüksek olan atom .................................. dir.
f. Periyodik sistemde, elementlerin aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru elektron alma eğilimleri
azalır
.................................. artar
, elektron verme eğilimleri .................................. .
g. periyot
Periyodik cetvelde yatay sıralara .................................. denir.
h. grup
Periyodik cetvelde dikey sütunlara .................................. denir.
ı. A
Gruplar .................... B
ve .................... olmak üzere iki türdür.
i. soygazlar
Periyodik cetvelin 8A grubu elementlerine .................................. asal gazlar
veya .................................. denir.
lam 20 puan)
D
a. (.......) 19
K+ iyonunun yarıçapı, 17Cl– iyonunkinden küçüktür.
D
b. (.......) İzoelektronik anyonlar arasında, iyon yükünün mutlak değeri arttıkça yarıçap artar.
Y
c. (.......) Bir elementin atomunun birinci iyonlaşma enerjisi, diğer iyonlaşma enerjilerine göre daha büyüktür.
Y
d. (.......) Periyodik sistemde, aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe elementlerin elektron ilgileri ar-
tar.
D
e. (.......) Periyodik sistemde, aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elementlerin atom çapı küçülür.
D
f. (.......) Periyodik sistemde, bir grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe elementlerin metalik özellikleri
artar, ametalik özellikleri azalır.
Y
g. (.......) Modern periyodik sistemde elementler artan atom kütlesine göre dizilmiştir.
Y
h. (.......) Günümüzdeki periyodik sistem, Mendeleyev in tablosuyla aynıdır.
D
ı. (.......) Baş grup elementleri için son katmandaki elektron sayısı değerlik elektron sayısını verir.
Y
i. (.......) Periyodik cetvelde elektronegatifliği en yüksek element klordur.
1. a. azalır, b. 1. iyonlaşma enerjisi, c. küçüktür, d. elektron ilgisi, 115 2. a. D, b. D, c. Y, d. Y, e. D, f. D, g. Y, h. Y, ı. D, i. Y

e. F, f. azalır/artar, g. periyot, h. grup, ı. A/B, i. soygazlar/
asal gazlar
YAZILI SORULARI PERİYODİK CETVEL
3. X W 5. 11Na, 7N, 13Alelement atomlarının katman elekt-

S M ron dizilimlerini yazıp değerlik elektron sayısını
Z T R U
bulunuz. (10 puan)
Y N
• Değerlik elektron sayısı son katmandaki elektron

sayısıdır.
11Na )2e )8e )1e– DES = 1
Aşağıdaki ifadeleri periyodik cetvelde yerleri belir-
7N )2e )5e DES = 5
tilen elementlerden yararlanarak cevaplandırınız.
Al )2e )8e )3e DES = 3
(20 puan) 13
Y
a. 1. iyonlaşma enerjisi en küçük olan: ...............
M
b. En aktif olan ametal: ...............
R
c. Amfoter özellik gösteren metal: ...............
d. Atom çapı en büyük olan: ...............
Y
M
e. Elektronegatifliği en büyük olan: ............... 6. X elementi, 19Y ile aynı periyotta ve 12Z ile aynı
f. Y
Elektron verme eğilimi en büyük olan: ............... grupta yer aldığına göre X'in proton sayısı kaç-
g. Değerlik elektron sayısı en fazla olan: ...............

U tır? (10 puan)
N
h. B grubu elementi olan: ...............
ı. İyonik karakteri en fazla olan bileşiği oluşturan 19Y )2e )8e )8e )1e 4 katmanı var.
Y ve M
element çifti: ...............
12
Z )2 )8 )2 & 2A grubu bu durumda X elementi
i. Z ve Y
Alkali metaller: ...............
4. periyot 2A grubu olur.
X )2e )8e )8e )2e & proton sayısı 20 olur.

a) Y f) Y
b) M g) U
c) R h) N
d) Y ı) Y ve M
e) K i) Z ve Y
7. 4
Be, 12Mg ve 20Ca elementlerinin
a) 1. iyonlaşma enerjilerinin kıyaslayınız. (5 puan)
4. +2 yüklü iyonunun elektron katman dizilimi b) Atom çaplarını kıyaslayınız. (5 puan)

2 ) 8 ) 8 ) şeklinde olan X elementinin periyodik
cetveldeki yeri neresidir? (10 puan)
Periyodik cetveldeki yerlerini bulalım.
4Be )2e )2e 2. periyot 2A

X2+ iyonunun katman elekron dizilimi 2 ) 8 ) 8 ) ise elekt-
12Mg )2e )8e )2e
ron sayısı 18, proton sayısı 20 dir. Bir elementin periyo- 3. periyot 2A
dik cetveldeki yeri proton sayısına göre bulunur.
20Ca )2e )8e )8e )2e 4. periyot 2A
20X )2e )8e )8e )2e& 4. periyot 2A grubunda yer alır.
İyonlaşma enerjisi aynı grupta yukarıdan aşağı doğru
indikçe azalır, atom çapı artar.
İyonlaşma enerjisi: Be > Mg > Ca
Atom çapı: Ca > Mg > Be
3. a) Y b) M c) R d) Y e) M f) Y g) U h) N ı) Y ve M i) Z ve Y 116 5. 11Na )2e )8e )1e DES = 1 / 7N )2e )5e DES = 5

4. 20X )2e )8e )8e )2e& 4. periyot 2A grubunda yer alır. 13Al )2e )8e )3e DES = 3 6. 20
7. İyonlaşma enerjisi: Be > Mg > Ca Atom çapı: Ca > Mg > Be
PERİYODİK CETVEL YENİ NESİL SORULAR-1
1. Elektron Ametalik Çekirdek 2. Bir periyodik cetvel oyununda, elementlerin sınıfla-
I ilgisi II özellik III yükü rına göre farklı renklerde ışıklar kullanılmıştır. Düğ-
Elektrone- Elektron İyonlaşma meye basıldığında yanan renge uygun bir element
gatiflik verme eğilimi enerjisi sembolüne dokunulursa tüm cetvelde aynı anda
* IV V
ışıklar yanmakta, uygun olmayan bir örneğe doku-
nulursa cetvelin tüm ışıkları sönmektedir.
İlk beş oyunda yanan ışıkların renkleri ve bu

renk için dokunulan element sembolleri şu şe-
Yukarıdaki küp puzzleda, küplerin her yüzünde, kildedir;
periyodik cetvelde değişen özellikler yazmaktadır. • Sarı - Na
Küplerin aynı yöne bakan yüzlerinde yazan özellik-
• Sarı - AI
lerin tamamı aynı yönde genellikle artmakta ya da
tamamı aynı yönde genellikle azalmaktadır. • Mavi - Ca
Yıldızlı küp, diğer küplerin yönünü belirlemektedir. • Sarı - Mg
Buna göre yukarıdaki puzzleda hangi küpün yö- • Mavi - F
nü değiştirilirse puzzle tamamlanmış olur?
İlk beş oyunda sadece bir kez cetveldeki tüm
A) I B) II C) III D) IV E) V ışıklar söndüğüne göre hangi element için veri-
len cevap yanlıştır? (9F, 11Na, 12Mg, 13AI, 20Ca)
Yıldızlı küpte elektronegatiflik yazmaktadır. küplerin A) Na B) AI C) Ca D) Mg E) F

yönü elektronegatifliğe göre belirlenecektir.
Elektronegatiflik aynı periyotta sağa doğru, aynı grup-

ta ise yukarıya doğru artar (soy gazlar hariç). 9
F: 7A grubu
2 7 Ametal
Tüm özelliklerin değişim yönlerine bakıldığında; elekt-
ron ilgisi, ametalik aktiflik, çekirdek yükü ve iyonlaşma
enerjisinin aynı periyotta sağa doğru genellikle arttığı
11Na: 1A grubu
görülmektedir.
2 8 1 Metal
Fakat elektron verme eğilimi bu yönde azalır.
Bu nedenle IV numaralı küpün yönü değiştirilmelidir.

12 Mg: 2A grubu
Cevap: D 2 8 2 Metal
13
Al: 3A grubu
2 8 3 Metal
20 Ca: 2A grubu
2 8 8 2 Metal
Elektron katman dizilimine bakılarak elementler sınıf-

landırıldığında, florun ametal, diğerlerinin metal oldu-
ğu görülmektedir. Bu durumda tüm metaller için aynı
renk kullanılmalıdır. Metallerden sadece Ca mavi renk
için kullanıldığına göre yanlış olan Ca'dır.
Cevap: C
1. D
117 2. C
YENİ NESİL SORULAR-2 PERİYODİK CETVEL
1. 2.
Z T Y
Li K Ca M X
Na Mg
Periyodik cetvelde benzer özellikteki element- Kimya öğretmeni periyodik tabloyu boş olarak tah-
lerin biraraya getirildiği bir yap–boz hazırlan- taya çizdikten sonra bazı karelere X, Y, Z, T, M
mıştır. Yap–bozda boş kalan yeri dolduracak harflerini koyuyor.
parça aşağıdakilerden hangisi olabilir?
Buna göre verilen elementler için aşağıdaki bil-
(3Li, 7N, 8O, 9F, 11Na, 12Mg, 13Al, 17Cl, 19K, 20Ca) gilerden hangisi söylenemez?
A) B) C) A) Bir elektroliz devresinde T elementi devrenin
tamamlanması için iletken olarak kullanılabilir.
F CI N
B) Y elementi dikkat çekici parlak lambalar içinde
kullanılabilir.
D) E)
C) M elementi güçlü bir ışık ile aydınlatılırsa ışığı
yansıtır.
AI O
D) Çeşitli kutlama olaylarında havalı fişek içinde X
elementi yanarak renk verici olarak kullanılabilir.
E) Yüksek sıcaklıktaki fırınlarda pişen yemekler
Elektron dağılımlarına bakıldığında yap-bozdaki tüm
elementlerin metal olduğu görülmektedir. için cam malzemeye Z elementi katkı madde-
si olarak kullanılabilir.
Bu durumda boş kısma gelecek olan parçanın üzerin-
de bir metal sembolü bulunmalıdır.
M: Soydum
Seçeneklerdeki elementlerden metal olan Al'dir.
X: Potasyum
Cevap: D
Z: Bor
T: Azot
Y: Neon'dur.
T yani azot, oda koşullarında gaz olan ve iletken ol-

mayan bir ametaldir. Bu nedenle elektroliz devresinde
iletken olarak kullanılamaz.
Cevap: A
1. D
118 2. A
NOTLARIM
NOTLARIM

Sınıf 1. Modül - Öğrenci-AliDincsonmez

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sınıf 1. Modül - Öğrenci-AliDincsonmez

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

L

a. Simya Nedir? ÖRNEK 1

verilenlerden hangileri sayılabilir?

Barınma ve korunma için metalleri işleyerek ev A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

Giyinmede hayvan deri ve kürklerini kullandılar.

Kap, çanak ve çömlek yapımında kili kullandılar.

Simyacılar dokunduğu nesneleri altına çeviren

Değersiz metalleri karıştırarak altın elde etme, son- NOT

b. Eski Çağlarda Keşfedilen Maddeler

◆ Alaşımlar ◆ Kağıt ◆ Kil

◆ Boyar maddeler ◆ Alkol ◆ Kireç

◆ Kükürt ◆ Esans ◆ Birçok metal

◆ Mürekkep ◆ Barut ◆ Cam

Simyacılar bitkileri çeşitli amaçlar için kullandılar.

Antik çağ insanları yiyeceklerini uzun süre sak-

Cevap: E Sırlama Mayalama

Aşağıda simya döneminde keşfedilen bazı maddeler

Deneme (sınama) - yanılmaya dayalı çalışmalar

Süzme, özütleme, damıtma gibi fiziksel ayırma

c. Kimya Bilimine Katkı Sağlayan İnsanlar

 ört temel element olduğu-

 mpedokles’e göre tüm

Aristo’ya göre dört temel element

Katıları oluşturan atomlar HAVA TOPRAK

Aristo her bir elementin ıs-

Cabir Bin Hayyan Antoine Lavoisier

Kimyanın babası olarak bilinir. Antonie Lavoisier

Karıncaları damıtarak formik R. Boyle’nin yapmış olduğu modern element

Gliserini keşfetmiştir. Lavoisier’in kütlenin korunumu kanununu de-

En ünlü eseri "Kuşkucu ●● A. Lavoisier modern kimyanın babası olarak bilinir.

Buna göre simya ile ilgili,

I. Eski Mısır’da başladığı düşünülmektedir.

Yukarıdaki kavram haritasında simya dönemindeki

B) Sistematik bilgi birikimi içerir. ✓ 5. Aşağıdakilerden hangisi simya döneminde

II. Ölçmeye dayalı olması III. Özütleme

Yukarıdaki açıklamaların doğru (D) / yanlış (Y) I. Au (Altın)

IV. Antoine Lavoisier A) B)

Yukarıda verilenlerden hangisinin çalışmaları

Bakır kap Seramik vazo

I. Cam II. Barut III. Pil

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Zaç yağı B) Uranyum C) Cıva

D) II ve III E) I ve III D) Bakır E) Kireç

KİMYA DİSİPLİNLERİ VE KİMYACILARIN UĞRAŞ ALANLARI

a. Kimya Ne İşe Yarar? b. Kimya Disiplinleri

Hayatımızın her aşamasında yer alan sonu ol-

Temizlik maddeler: sabun, deterjan, çamaşır suyu

◆ Analitik Kimya ◆ Biyokimya

Anorganik Kimya: Genellikle karbon içermeyen (or- ÖRNEK 10

Boş bırakılan kısımlara sırası ile Fizikokimya Biyo-

Biyokimya laboratuvarında kan tahlili veren Semih’in

Kan içinde bulunan maddenin nicel analizi analitik

Fizikokimya: Kimyasal tepkimelerdeki ısı, iş ve

olan kimya disiplini aşağıdakilerden hangisidir?

Tuz köprüsü A) Organik kimya B) Anorganik kimya

9. C 12 10. Fizikokimya / Biyokimya / Anorganik Kimya 11. B

Hastalıkların teşhis, tedavi ve önlenmesinde kulla-

“İlaç üreten veya satışını yapan kişiye eczacı denir.”

Tarımda verimi arttırmak için toprağa eklenen, do-

A) Bir maddenin kimyasal bileşenlerinin niteliğini ve

Endüstride kullanılan kimyasalların kolay ve ucuz

Su arıtımı yapan tesis

Yukarıda arıtım ile ilgili verilenlerden hangileri doğ-

3. Yüzeyleri koruma ve renklen-

ört temel element olduğu-

mpedokles’e göre tüm

Katıları oluşturan atomlar HAVA TOPRAK

Aristo her bir elementin ıs-

Kimyanın babası olarak bilinir. Antonie Lavoisier

A) Bir maddenin kimyasal bileşenlerinin niteliğini ve