~

.
J
1
\\

ı\
'.~
~

' .....
1

N'
I
.,;;: ~
~~~
-~ -· .
;',;,

... il 1'1~ ~
1 •
.,,.
~· t

OSMANLl'D AN CUMHURiY ETE

'
)

/ ESl<İŞEHİR ·•.:

11840 • 19291 ~
 1

ırı"> (;N fVE f<SİTESI YAYINLARI; Nü. 1724

'J)UH~ Al f·A KLI J ES i YA YINLı\RJ; Nü.
l' \\ \'Jl Jf.l
25
\rJdl

ESKİŞEHİR
OS\1A\Ll'DAN CUMHURİYET'E
(1840 - 1923)

Prof.Dr. İhsan GÜNEŞ

Yard.Doç.Dr. Kemal YAKUT
 239

Kurtuluştan sonra hayatı normalleştirmeye yönelik ilk çalışma doğrudan doğreyrt

tipf habedeşmesinin başlatılmasıdır.
723
İkincisi ise Eskişehir'i İstanbul ve Ankam..

btgiayandeıniıy,oıunun açılması, tren seferlerinin başlrunası<lı r.

iatanhu1- Eskişehir arasındaki ilk tren, 24 Ekim~de işledi.. Knrılk"tl, Lcfke k ~
cıtııılmadığı için şuket tan:dindan sağlana n otomobilltrrle ak11ınn..a llılP1 dı ,~ , 1cı
~ t : ula.ştın.ldı.
724 Hfilcimiyet-i Milliye Onzetesi'ııln ltııbcrinc g..1re tı'aı !~

~ luıkam iınasy:onwıa bımkıı. 715 13eylık Köpm A ıpınar ıın J

~ lÇ4n burada da a'l1.amıa ~vckk-ştırildı 'fitı I ı.kışduı Ah\Jn ~~:~~--__:ıkl
~ ~nda buyijk ölçıudc omınldı w
~ fifflmı adlı ye ıne,mu ) c.,mkıı ) ;•1-=t...,,,.~---~-
 1,,

d !ı , ltnn ı \ ııHlmo ı ı , , , ' 6 1" t hı ırıı ılı h ıı ı ıı ı lı , ılı . hııııd ır ı r,nr

(! 1 ' 1

,n,n ı L ıtın,1tn , !ı h ı ıı 1 nı \r • ' ılıp , ·r \ v ıı ı p ı ,,hııl t rı g ıhı olın ı ı

fı '~""' nıııııt 1/ illi lı , ıı ı t ıı ifil ıı ld ır ı ıı ık 1

1 fı ıU ını l ı L ı ı ı il f t ' il' ı l ı tı '•• trl ı~ \ı ,rıı hu vı ırı n /",ı

..., ıı

1 ( i t u tı , ı 11 ,, ı l 111 , ~· ı1 (h ıı ır ıır ı ı c. ı cğı ıı ı k ı hııl c ıl ı r ıuırı>

dımt. h 1~ , , lıl, •t \ ~ , • l ı ~ ı , ,~ ı c ... ı -. , rı ııntı y ı ıı h clt'dı ye n ı nıın. ı

h, ş hııı ııı ııl ı ıı ı lıı ı ,ıı rf t.:dılm 1 5 el/ c., ok l c'-; i ~.ıı . ı .;,ı ı,
, , ucltlı ıı

1
cııl rtıt ıt u lı• ıı ll' \t ııd ııwnh , ıl , ııdan c;c hırc su gct ırılrncsı ıç ın

~ ı fırııı oıt , hııııl , ı k , ı ..,.ıp ı..c , cbıcc ıl cn . mcyvc~ılcri hır,lr;ıy.ı

).ıJıılm.ıs ın.1 1111 , ... : ııd g. ı 1 ı.: ı l· l vc rı ~ lı ycrk:rımıı ı.. ,ı rd ır Şchn ıst,1syona
aıtldclet 111 k. ı l dıı 1111 1 :ıı ı "l'yalıut ~o -,clc ı, y:ı rdın l ncaı..tı r .
Bclc'"lıvcrıırı \ .ıtılc ı ı c.:ınclıdi yc-. ıııc :ııd pek çok i ~ lcn mı ı:. mt.ic~sıs,lt '- ı.:
r c ,ııı ı i lıık,ıı ( ı,;ok ıhti y: ı c ı o lm a) c ım c l-..tcdi r. Ben b ıl:ı-mchal ı ğa ıddi:.ı
ı ı.111 1,ı- ,ıkll yı.ı ı ını nııl yo n lıra l nı: ım<lı r. Bcl~'<l ıy ~dc, ,;cncv ı
lır ı ugLı ra 'ı:trf' ı:dcbılir. l3ııı:iı.:n-al cyh F~l- . ı~~hır 8dcdi c:-.ı.
1111 hu

,ılııpluıııı ı ~ ba~ ıntı davet cdı yor. Bu ı~ı..: talıp l'hı.n ~c'lı.ıt.
1
1rıHI c ı 111l'Ldl' ~cı c l y.ıbıın " 7"'

ııuıı H ıı ı ')ıı .ıı;ı l ,ııı , ı\ ıık. ,11 ,1 ı ,t.ı nbut, \ ııl-...tı J- 1 ınır, t--.\,m..ı­
.. u(;.ıııtl ı huluıı,ııı l s k.ı )t: lıır, l l llh.ıl 1--. uı t ul u~ ~ •.l\ J~ı·nın 1-. ıl ıt
">, ı \ 11 , ı , 11 1 ııı ,tddı ııı .11 1 1.· \ ı l ll ıU,11'. ,·ok. \ t pLuunı ~
ı,. ı~ılıııı ,ıı \ıı'- ,ı~ \l'tll'L ı '-·ıt\•1 111 \ ı.· h ı l l-. ın ~~.- hn
,ııl ı,l ııı ııııı,ı ı llcı)tu ~ ,ııı ı.ll·\ktııı lıdl'll \ hı-. 1.1 Lı 1--.~ııı.ıl
1111

'' d ıı lııll ı . ,. ~ıııh t h ı l,•ıı :, dııı lı: .ıllı..ındıırn:ıı. . \ı.· t \lll t ı.' tllı.'h. hır
HH lıılıııt l 1\ 111 'ı ı lı ~ı il ıl ,•ı ,ı il l"-, 1 ,ı\ ll l ,ıı . 1
1 11 ıı , ılıı ııııl u I ı
1 '' • ' , l lll l\ lll ll \ d ' ııı ıf l-..

' 1
'11 111 1 ıııulh ııı lı ıı lı,ıl '- dı ıııu-:,ıuıu lın'- ·"ı ıhk·

ll ı 1ıı,ı,q1 \ 1 1 1 11 1 1
n u •:ıı ı ı ı•ı ~11 , , 'k •
1
 SO :\C Ç

Böl ged e yapılan arke oloj ik kazılar

,·e son yıl larda kale me alınan baz ı
esL-rlcrde
Esk i~ch ir·d~ il k yerleşmelerin Preh
isto rik dön emd e başladığı s avu
nulmaktadır .
Esk i~eh ir. B:ıt ı 'yla Doğu "yu birleşti
ren bir coğrafyada olması ned
eniy le tarih boy unc a
~1 nem ini ka~1'etmedi. \1.Ö . 1200 yıllarında Ana dolu 'ya
göç ede n Thr ak köh -n li
Fri gler in en öne mli yerleşim alanları
ndan biri ol du . M .Ö . 8. yüzyılda
güç lü bir siyasi
rnr\ı k hali ne gele n Frig ler,
gün ümü ze kad ar v arlıklarını koru
yab ilen bazı yapılar
bırakul ar . Hel enis tik, Rom
a ve Biz ans dön eml erin de bölg enin
siyasi öne mi devam
eınıekle birl ikte ti cari hay at
da gelişti. Dor ylae um ( Şarhöyük) öne
çıkan bir mer kez d i.
Biz ans dön emi nde Dor ylae um' da si
yasi , aske ri ,·e dini bir hare ketl ilik
yaşandı. İ slam
imparatorluğu'n un genişlemesi sıra
sında Ara p ordularının feth etm ek
iste dikl eri stratejik
bir böl ge olması ned eniy le, çatışmal
ar eks ik olmadı.
Tür kl erin Ana dolu ' ya gele rek burayı
Türkleştirme ve İslamlaştırm a çaba
sı içine
ginn elet i süre cind e Eskişehir'in stra
tejik rolü ön plan a çıktı. 11. yüzyılın
son lann da
hem Tür k göç men l erin in Bizans-Arıad
olu Selç uklu Dev leti sınınna
yığılmalan , hem de
yeni başlayan Haçlı Sefe rler i ile adı
ndan söz ettir di. Selç uklu ve Osm
anlı dön eml erin de
kull an ı l an "Su l tanö nü" terim i Biri
nci Haçlı Sav aşı sırasında tela ffuz edil
m eye b aşla ndı.
Esk işehir ve çev resi ne Doğu ' dan
gele n Tür kme nler in aral ıksız bir
biçi mde
j trl~ mck .-ti son ucu nda , İ s lam ve Tür
k ekse nli sosy al-k ültü rel kod lar ege men
ol du.
Ana dolu Selç uklu Dev let i ' nin Bi
zan s' la olan müc ade lesi nde Eskişeh
i r 'c
y<: •ıre')İ kil it bir rol oynadı. Sın ır
bölg esin de kalabalık Tür km en grupl
annın bulunm ası.
O\manlı Rcy liği ' nin ort aya ç ıkmas ın
a zem in hazırladı. İlk örg ütl enm eler
bu bölgede
gerc,;cklc5tirildi . O~m an Gaz i ' nin Kara
cahi sar' ı feth etm esin den so nra, Osm an
Gazi adına
il k Cuma hutbc<; inin Karacahi sar' <l a,
ilk bay ram hutb esin in el e Eski şeh i r'<le
okunmaSı.
ıl k siya-,al ve dini örgü tlen mel erin bur ada
gcn,:ckleşt iril di ğini göstcmıcktedir. Bir
süre
sonra da idari, eko nom ik ve kü ltür e l
bir mer kez haline dönü ştü .
 24 8

h kı ~l'l,ıı l)s ın a nlı Be r ·· ·

. k . b ' -•c vlc tc ve a rd
y ı gı nın ı n er cz ı ı r u ındatı d a İm p ara t o rl u i'h
' ' .
,\ı,m ı~n H:, , :-i\ı -cd ndc bckk . .. " k eli şmeyi gc rç . u o
nı lcn ck l c~ tır cmcd ı . 16 . yu,. zy
' bu yu g ıl ın ilk
\ ,,n,ı nda ; m ah :llks • . . . .
ı ola n tJtr
· ye r \ eş ım a1anıy d ı. 19 · yüzy
·
ılı n ı kın <,; ı yarı s ın cı .
ka d ar b ı raz
hu ,,ı nH.·k lc h~mh cr ~mlı . ~ _. .
bır şe hu ola m a, dı . Di g• er bazı An ad o lu ~c h ı rl crınd c de o
. . ·
l<lu ğu
rıhı ıhm r, 1 <.'d ildi .

F s\... işı..· hir. 19 . yu.. zy

ılın so n 1arm a dog~ru Jül etaş ı tic are ti , dc mi ry o lu
h a tt ı ve cer
aıMy c.,ı ı n" as ı ve ı an ··
msa\ an lan da ge ı ışme
. ten ne si ne deni yle , Av
go s ru pa e ko no mi siy le
hu tun l~ mc yc başl adı. Şe
hrin ek on om isi ve de mo gr
af ik yapı sı d eği şti .
ıll ma \. . üı crc birço k tahıl B aş ta bu ğday
ür ün ü yetiştirilip paza
rlandı. Gö ç a lan bi r ~c
AHup:ı'dan far klı din i ve hr e dö nü ştü .
etn ik gr up lar a me ns up
tek ni ke r, mü h e nd i s,
al ışı oldu. Os manlı vat i şçi ve di n ad am ı
andaşı ga yr im üs lim ler in
de ca zib e m er k ez i du
kesım leri n ço cukların ru m un a ge ldi . Bu
a yö ne lik ok ull ar açı
ldı.
19 . yüzyılın başınd
a bakımsız ola rak
ni tel en di ril en şe hir ,
harck etlıliğe kavuştu so s ya l e ko no mi k
. Pa za r içi n ür eti m
yapılması farklı , ge
l en ekse l o lm a y a n bi
kJltürü nü de be rab eri nd r eğ l en ce
e ge tir di. İstasyon çe vr
es in de ye n i o te l ve lo
k an ta lar aç ıldı.
iL Meşrutiyet dö ne mi nd
e şehrin gelişmesi da
ha da iv m e k azandı.
ol u5ması nda etk ili ola n Ka mu o yu nu n
ve şehrin ida ri, so sy al,
ek on om ik ve kü ltü re
dc~c rli b ılgile r ve rer ek l ya pı sı ko nu su nd a
, değerlendirmeler ya
pa n ga ze tel er çıkanl
( crniyeti ve mu ha lifl eri dı. İttih at ve Te ra kk i
ara s d k' .. d 1 d
ın a ı mu ca e e 'kk · · M
ı atı çektı.
kar~ı t;ık.an ki ~i ve/ve ya gru o d ernl eş me p a rad ·
ı gmas ına
pla r, bu mü ca de len in
ak tö rle ri ol du l ar.
)c h rin sahi p o l d uğ u lül
etaşı ve k
uretım a rt tı.n lm ay a sıca su lan on ..
e çık a rtıldı. O.. z e lli k
ça lı ş ılarak tük et' le tarı m s al
. f: l
yıll Mırıda ı sc ord unun ve , ım az ası pazarlandı. Bi
İ stanbul h lk b -
ri n c i D ün ya Savaş
ı
bo l;~ lcrdcn biri o ldu . a ının ug da y ıhtıya . .
cını k ar ş ıl aya n e n
ö ne ml i
l lcr gc<;cn gü n
<Jl 1 nı:ıktı1n c- ı k· rt •• k Lön emi artan Es kiş ehir K" t h
...
et ı 1ttr,ı ' " a gı u a ya Mutasarntl ı ğı
m s ı z sa nc ak/ 'na bağlı b ir kaza
, '
\ ı v rıh ı·ıar k az a l arı hu mu ta sa .
.b _ mf lık ha l d ..
ın e o n ~'? .. .. -- ı
'.,ı'ı&ü ı ve Az izi ye kaza lyc n ı ag ım s ı z sa ncağa
a rı h· lk b -ı d .
tu ru dü . M i h al ı çç ı k ve
_ ag an ı. Çe kım m er ke
zi ol an Es k i şe hi r' e
Mo nd ro s M ütarek e ., ı da ba gla nm ay a 1
a
d ça ıştı. An c ak bu ist e
ı_ ıor t cıı.ı ırıda bu l u nm as ınd ans ı n en so nr a str at .. k k k gerç ek l eş medi .
do la ı İ . . eJı
l rı ı ıT11 1 . on um u v e dem i ry ol
l arın ın ka vşak
,ı · c r ı n şehr in stra tcJ· ik y ngılız ler tar af d
k . .
no ta 1annı ış 1 ın an ı şgal ed i ldi . Y ur
tse ve r ha lk.
ga e etm es in i
ve as ke ri gü ç b u lu nd
um Hl'-\ H\
 ırrı mxli . Yıııı :ıııl ılanı ı İ znıi r'i i şgıı lin c bü yük hir ı ııitiıı g tcıti p ederek tepki
ı ,·ııw ~ ınd
a l tepk i her gcı,:c ıı gi.i ıı : ııttı . Mu ı., !id,ı
Kern al Pa'la ' nın
~l,~ll·rd ı. Bu mitingi n ard 111dan ulus
di rc ıııı ıcs iıı c des tek verdi. Siva<-:
K(Jngrcsi 'nc
\ fa halk ı ôrgiitlc ycrek, i~ga ll crc
\ n~h.iolu
llı.,' dd q;c gô ndcrdi .
Pa~a, hem İn gilizl crc hem de i~ta
nbul
XX . K.t)lordu Komutan ı Ali f-uat
İş birlikçi Mut asam f
kişileri etki s i z leş tirmeye çc1 l1 ş tı.
Hi.ı kumcıı ·nc yandaş yö netici ve
. Hilmi
nı ise şeh ıin Hey et-i Tem sili ye'nin denetimine girm esin e engel oldu
Hilı Bey
ilerek ulusal
a-i Hukuk örgütlenmesi gcrçckle ştir
Be~ ·in öldürülm esinden sonra Müdafa
rılmasına çaba gösterildi .
hılın cin \·e direniş in yaygınlaştı
Cumhuriycti'nin temell eri bu bölgede
L'l usal ege menliği dayalı yeni Türkiye
arttınnakla
atıldı. I. \·e II. İnönü Savaşları,
TBMM'nin ve ordusunun etkinli ğini
yankı buldu. Yunanlıların
ulusal hare keti yok etmek ve
kalm adı. dış dünyada da
Es ki şeh ir işgal edildi.
'ya ulaş mak için başl attı kları saldınnın sonucunda
Ankara
çalışıldı. İşgalcil er şehir merk ezin
de ve köylerde
Müdafaa-i Huk ukçular sindirilmeye
dana getirdiler. Bazı
halkın her türlü malına ve mü
lküne el koyarak , büyük zara rl ar mey
cı oldu.
yerli işbi rli kçiler de Yunanlılara yardım
e gi nnesiyle
Karanlık ve acılarla dolu işgal
2 Eylül l 922'de Türk ordu sunun şehr
ybe tmi ş bir şeh ir
lmış ve ışıltı sınd a n çok şey ka
son a erdi . Ancak geride yanmış, yıkı
çalışıldı. Mu stafa Kemal Pa~a 'nın
1923 'te Eskişehir ' i
kald ı. Her şeye rağ men imar ına
ge l eceğe daha
de, ha l k ın ulus al sa vaşt a gös terdi ğ i özveriyi üvınesi, h a lkın
ziya retin
umutla bakmas ını sağ l adı.
 58

o lan hamaml ar O vakit memleketin bir hayat

"şıınd i n mikrop ynt oğı . hast ulı k oca ğı
. 184
ml'nhuı ol th.· ağı" görü şümlcl1ır.
. kw u ştu ru lm as ı sorunu bir hayl i tartış ıl masına
ı \ aınamlann sağlık lı 1"r yap ı ya '
~ar~m ,. .ö, ümc k :ıvu ştunıl am amı ştı r.

C. ( \ G D \.ŞLAŞMA S
V • u·· REcı·No
,,
E, E,, KONOMİK YAPIDAKİ DEĞİŞİM

ı- Tarım \'e Hayvancılık Alanında Meydana Gelen Değişim

a- Tarımsal Üretimdeki Değişim

Şehir sahip olduğu coğrafi konumu, toprak ve bitki örtüsü nedeniyle ekonomisi

iZ.:7ma dayalı oldu. Üretimde en önemli yeri buğday, arpa, mısır, çavdar, yulaf, nohut,

me:-cım ek. h aşhaş , susam ve pamuk gibi ürünler oluşturdu.

, ~~ yı lı temettuat sayımına göre mahallelerde toprak miktarı şöyledir 1 85 :

Gayr-i mezru
Mezru(ekili) tarla (nadasa bırakılacak)
Toplam
(dönüm)
A%çaglan Tarla (dönüm) (dönüm)
1 403
Y.. aıapınar 1 680 3 083
1 570
rJrta 1 746 33 16
2 566,5
l'a(a 4 25 7,5 6 824
4 83 0,5
·ı oµJam 5 294
10 ] 70 10 124,5
12 977,5
23 347,5

,~ 'T k
ı ~, , . ı '>c hır l l a nı-a ıııl a rı-"
.liOA I• ki
~ l V
., .. kl> .TMT • ,S ,l' tıl r ı 0r. ·
• 1c~rin- · . • .
Maha ll c - ı Orta D •t • , M a lı a l l c - i ı\ k ., - ı su ııı 1326. No:40
, c ı c r No:784 0 . M <; t1glan, D r ·
· ahatl c · K e ter N o·7836 · g38·
- ı arap ınar o ft · • Mahalle-i Paşa, Defter No: 7 ·
, e er N o: 7858; Y tlmaz. a .P. e .. ~ 1?.8 .
 69

larında pazar için yapılan üretim arttı.

yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın baş
J9

tar ımd a büy ük toprak mü lkiyetini doğunnadı. Merkezi ve yerel yönetim

Ancak bu
edi ve bölge tahı l ambarı olarak görülmeye başlandı.
bölgenin tarım sal üretimini öne ms

işim
b. Hayvancılık Alanındaki Değ

r açısından da
r ve çevresi, çayır ve meralıkla
Bakir ovJ v~ yaylalara sahip Es kiş ehi
yah lar Jan biri ola n Mo rdtma nn, Sey itgazi'den Sivrihisar'a kadar uzanan
zengi ııdi. Sey
- ldw bl ' . -210
.
gen in çay ırl tk açı sın d an zengın o ugunu e ırtmıştı
böl
n ve
4 tem ettu at def ter ler ind e 4 ma hallenin sahip olduğu hayvan cinsleri, sayıla
184
1
etti kleı i aya çıkm akta dır. '.!'
hayvancılıktan eld e gel irle r ort

Hayvan Cin sle ri Tablosu (Adet)

Binek Koşum
B ül::ükha ş Kü~ü k b a ş
Mahalleler 110
8267 121
PJş a
1981
1510 10
Kcırapııwr
1~9 3
IJ 2
2 11 2125
ı\k<,:a ğ l un 25
44') 1 4<)
( )rt;ı J<JH