3

ARALI
NG 4:
Kwarter
Modyul
Ang 7
PANLI
Pamunua
n sa mga
PUNA
Probinsya
N
kag
Rehiyon
Araling Panlipunan – Ika-Tulo na Grado
Kwarter 4 – Modyul 7: Ang Pamunuan sa mga Probinsya kag Rehiyon

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaring magkaroon ng karapatang-sipi sa
anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o
tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito ay pagkakitaan. Kabilang sa mga maaring gawin ng
nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name, tatak o
trademark, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng
mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales.
Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit
maliban sa aklat na ito ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaring kopyahin o ilimbag sa anomang paraan nang
walang pahintulot sa Kagawaran.

Regional Director: Gilbert T. Sadsad

Assistant Regional Director: Jessie L. Amin

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Kate V. Verallo

Editors:

Tagasuri:
Tagaguhit:
Layout Artist:

Inilimbag sa Pilipinas ng

Department of Education – SDO Masbate City

Office Address: Jolly T. Fernandez Avenue, City of Masbate 5400

Telefax: (056) 3336142, 09388657680, 09508860381
E-mail Address: masbate.city@deped.gov.ph

ARALING PANLIPUNAN 3- KWARTER 4

MODYUL 7: Ang Pamunuan sa mga Probinsya kag Rehiyon

Mga Katuyuan
 Pagkatapos mo sani na modyul, guina lauman na:

 Matutukoy mo ang mga naga pamuno sa sadiri na probinsya kag mga katakin na
probinsya sa imo rehiyon; kag
 Masasabi mo na an imo rehiyon gina buo san mga probinsya kag ini may sadiri na
pamunuan

Pagpapalawak san Isipan

PAMUNUAN – mga tawo o lider na nagapamalakad kag naga pangasiwa sa

usad na lugar

PANGINAHANGLANON -- mga bagay na importante para mabuhay an tawo

Aramon Naton

Pagtugon sa Panginahanglanon san Kada Probinsya

An mga tawo na naga istar sa usad na munisipyo o siyudad igwa san mga panginahanglanon
na dapat ma tugunan. Una-una sani an pagkaka igwa san tama na mababakalan san pagkaon sa
merkado, pagkaka igwa san kuryente kag tubig, maayo na mga kamino, abot kaya na serbisyo sa
kalusugan, kag pagkakaigwa san matawhay kag ligtas na komunidad.
Pan o kaya natutugunan ini na mga panginahanglanon? Basaha an mga sitwasyon sa
baba na naga pakita kun pan o naka bulig an pamunuan sa mga tawo.
 San panahon san aton mga ninuno an pagtugon sa mga panginahanglanon san mga
miyembro, pinangungunahan san pinakamakagagahom na miyembro na kun tawagon kay datu. An
datu sa balangay amo lang ang may gahom na magpa implementar san mga layi sa buong
balangay. Siya an naga pamahala sa tanan na natipon na kagamitan san iya mga nasasakupan. Kag
dahil sa an mga komunidad sadto kalat-kalat kag may kaniya-kaniyang handom sa mga likas na
yaman san kada lugar, ginapa siguro san datu na an nasasakupan na lugar san iya balangay dili
maagaw san iba na balangay.
Sa yana an balangay gina tawag na na barangay. Dili na din ini ginapamunuan san usad na
makagagahom na datu. An barangay usad na komunidad na gina pamunuan san punong barangay
o barangay captain. Siya gina halal san iya mga kaupod sa barangay para mamuno sa inda.
Damo na barangay an naga buo sa usad na pamayanan na kun tawagon kay munisipyo o
siyudad. Parehas san siyudad san Masbate na ginabuo san 30 na barangay. Pipira sani an Barangay
Espinosa, Tugbo, Bayombon, Bolo, kag iba pa. An bayan kag lungsod ginapamunuan san alkalde o
mayor. An mga barangay captain sarabton san alkalde o mayor kun hain sinda na munisipyo o
lungsod napapabilang.
An damo naman na munisipyo o lungsod naka buo san probinsya na gina pamunuan san
gobernador. An probinsya san Masbate gina buo san 20 na munisipyo kag usad na siyudad. An
siyudad amo an Masbate City kag an pipira na munisipyo kay an Mobo, Baleno, Milagros,
Dimasalang, Balud, kag San Fernando.
An mga gin banggit na mga opisyal—punong barangay, mayor, kag gobernador—gina halal
san inda mga nasasakupan para mangasiwa sa pagtugon sa inda mga panginahanglanon.
An usad naman na rehiyon gina buo san maglain-lain na mga probinsya. Kita napapabilang
sa Rehiyon V o Bicol Region. An aton rehiyon gina buo san 6 na probinsya. Ini amo an Albay,
Camarines Norte, Camarines Sur, Sorsogon, Catanduanes, kag Masbate.
Kun iyo mapapansin, an aton probinsya kaupod an iba pa na probinsya sa aton rehiyon, may
sadiri kag lain-lain na pamunuan. Dili nasasakop san pamunuan san Masbate an mga katakin na
probinsya. Pero naga buligan an mga pamunuan san kada probinsya sa aton rehiyon para mas maka
tugon sa mga panginahanglanon san kada nasasakupan.
An graphic organizer sa baba, naga pakita san mga nagapamuno sa kada probinsya o
siyudad.

Base sa
tsart, an tanan na siyudad o munisipyo nasasakop sa pamumuno san gobernador san probinsya. Pero may
iba na siyudad na may igwa san sadiri na pamunuan sa pagapamuno san usad na alkalde. An tawag sani kay
Chartered na Lungsod.

Sa usad na Chartered na Lungsod, ang alkalde o mayor igwa san gahom na gastuson an mga
nakolekta na buwis san iya nasasakupan para sa mga proyekto na maka tugon sa panginahanglan san mga
tawo sa lungsod. Dili na niya kinahanglan mag ngayo san permiso sa gobernador. An siyudad san Masbate
usad na halimbawa sani na Chartered na Lungsod.
 Tuklason Naton

Sabaton an mga gina ayo na impormasyon sa baba. Isurat an sabat sa malinis na papel.

1. Ilista sa talahanayan an mga namumuno sa kada komunidad.

KOMUNIDAD NAMUMUNO
Barangay
Munisipyo
Lungsod
Probinsya

2. Hain na sitwasyon sa baba nakatutogon ang mga namumuno sa kada probinsya? Butangan ini san
tsek (√).

SITWASYON OO HINDI
1. Pag hanap san trabaho o paga kakitaan san kada tawo
2. Kaligtasan san mga tawo
3. Paghatag san kwarta para may makaon
4. Pagkaka igwa san ospital sa sentro san munisipyo
5. Pag kita sa mga tindahan para di magpaka sobra sap ag
presyo sa mga pagkaon kag paninda

Praktison Naton
HIMUON A
Balikan pag adal san mga probinsya na kaupod sa imo rehiyon. Isipon kun nano an
koneksyon san mga pamunuan sani na mga probinsya sa imo rehiyon. Isurat sa blangko an
TAMA kun an koneksyon sa kada sitwasyon kay tama. Kun MALI an imo sabat, mag surat
san usad na pangungusap kun nan okay mali ini.
___________________ 1. An gobernador san lalawigan amo an namumuno sa
pagpatindog san pampubliko na ospital sa usad na chartered
city sani.
___________________ 2. Nagkakaigwa san pulong panrehiyon an mga probinsya kag
siyudad san rehiyon kag napagkasunduan san tanan na
namumuno na ipa implementar sa inda kada probinsya kag
siyudad an mga layi para maisulong an pag uswag san buong
rehiyon.
___________________ 3. Ipinatawag san alkalde san siyudad an punong barangay sa
usad na barangay na iya nasasakupan kay igwa san grabe na
saramok na nangyari didto.
___________________ 4. Ipinasara san alkalde an usad na highway san iya siyudad sa
rason na dili niya nakakasundo an gobernador san probinsya.
___________________ 5. Sarabton san gobernador san usad na probinsya an
gobernador san iba na probinsya.
HIMUON B
Maghimo san poster na nagapakita san pagtugon san mga pamunuan san kada rehiyon sa
panginahanglanon san kada nasasakupan. Ipakita sa poster an panginahanglanon san mga
miyembro sa komunidad kag kun pan o ini gin tugunan san mga namumuno.
 Tandaan Naton

 An pamunuan san usad na munisipyo, siyudad, o probinsya gin halal

san mga miyembro san komunidad para mag serbi sa pagapamuno na
mag uswag an komunidad
 An pamunuan san aton mga ninuno gina tawag na balangay kag ini
ginapamunuan san usad na makagagahom na datu.
 Yana na panahon, an balangay nahimo na na barangay kag ini
ginapamunuan na san Punong Barangay o Barangay Captain.
 An nagapamuno sa lungsod o siyudad gina tawag na alkalde o mayor.
 An siyudad o munisipyo gina buo san mga barangay. An probinsya
naman gina buo san mga siyudad kag munisipyo. Ini ginaoamunuan san
gobernador.
 An mga probinsya naga buo san rehiyon. An kada pamunuan san
probinsya naga urusad para sap ag uswag san buon rehiyon.
 Dili sakon san pamunuan san usad na probinsya an mga katarakin niya
na probinsya sa usad na rehiyon.
 Sa usad na Chartered na Siyudad, may gahom an alklade na mag
implementar san sadiri na layi kag mag gastos sa buwis san iya
nasasakupan para sa mga proyekto na para sa katawohan.

Naaraman Ko

Idrowing an kun tama an gina sabi sa pangungusap kag naman kun

mali. Itama an mali na salita kun an imo sabat.
__________________ 1. Gobernador an naga pamuno sa usad na lalawigan.
Tama na Pangungusap: ______________________________________
__________________ 2. An mga probinsya an naga buo san mga barangay.
Tama na Pangungusap: ______________________________________
__________________ 3. An alkalde san siyudad an naga implementar san mga
programa para sa buong probinsya.
Tama na Pangungusap: ______________________________________
__________________ 4. An kada probinsya sa usad na rehiyon igwa san sadiri na
pamunuan.
Tama na Pangungusap: ______________________________________
__________________ 5. Dili kinahanglan an pamunuan para matugunan an mga
panginahanglanon san kada probinsya.
Tama na Pangungusap: ______________________________________

Dagdag na Hirimon

Maghimo san graphic organizer para mapakita kag maipakilala an namumuno sa inyo
siyudad o munisipyo. Ibutang an mga pangaran san opisyal.
MGA TAMA NA SABAT

TUKLASON NATON
1.

KOMUNIDAD NAMUMUNO
Barangay Punong Barangay o Barangay Captain
Munisipyo Alkalde o mayor
Lungsod Alkalde o mayor
Probinsya Gobernador

2.

SITWASYON OO HINDI
1. Pag hanap san trabaho o paga kakitaan san kada √
tawo
2. Kaligtasan san mga tawo √
3. Paghatag san kwarta para may makaon √
4. Pagkaka igwa san ospital sa sentro san munisipyo √
5. Pag kita sa mga tindahan para di magpaka sobra √
sap ag presyo sa mga pagkaon kag paninda

PRAKTISON NATON
HIMUON A
1. MALI
 Ang alkalde o mayor an naga pamuno sa usad na chartered na siyudad.
2. TAMA
3. TAMA
4. MALI
 Dili pwede ma apektuhan san personal na rason ang mga desisyon san namumuno
lalo na kun apektado sani na mga desisyon an katawohan.
5. MALI
 An sarabton san kada gobernador kay an probinsya lang na inda nasasakupan.
HIMUON B
(Basehan an Rubriks sa pag grado kag pag himo san poster.)

NAARAMAN KO
1.
2. – An mga lalawigan an naga buo san rehiyon.
3. - An gobernador an naga patupad san mga programa sa probinsya.

4.

5. - Kinahanglan san pamunuan para matugunan an panginahanglanon san kada

probinsya.

MGA SANGGUNIAN
Araling Panlipunan – Ikatlong Baitang, Kagamitan ng Mag-aaral, Rehiyon V-
Bicol, Unang Edisyon, 2019, pahina 416- 427