Professional Documents
Culture Documents
1. Lakipadada
Iatonna rampomo lian, den mi misa’ to torro lan disanga Tolumuran ungkuanni
kumua: “E… Lakipadada, apara sae muala ammu rampora inde tondokki?”
Nakuami Lakipadada: “Saena’ undaka’ tangmate, ma’dinraka dikka’
mipokadanna’ sia mibenna’ anna tae’ angku mate?” Nakuami Tolumuran mebali:
“Ma’dinko diben tu tangmate ke muturu’i sia mupogau’i te apa kupokadangko:
Lapitung allo pitung bongiko tae’ ammu lamamma’ sia tae’ duka ammu la
menggirik. Na iatu la’bo’ penaimmu la mupadio bang la’pekmu sae lako
mangkanna tu pitung allo pitung bongi.”
2. Sere Datu’
Den misa' to sugi' unnampui serre' datu. Den sangallo na ma'kada tu to sugi' lako
serre'na nakua: “Torromoko ammu manda'i pa'kampamu ku malepa undaka' bale
ta pa'kandiananni.”
Ia tonna la kumandemo te puangna, natambaimi tu serre' datu dio mai leko' dapo',
apa noka sae. Pempiran-piran ditambai apa tontong bang ma'dokko dio leko' dapo'
belanna sengke tu penaanna mangka didurru' api.
Mengkalaomi tu serre' datu rokko sali nakua kuanni tu La'bo' Penai: “Torromoko
iko la'bo', la malemo' aku.” Apa nakua La'bo' Penai: “Minda lamorai torro
nabenga' balao. La male dukana' aku.”
Kendek omo langngan alang te serre' datu, nakuami lako Pare: “Torromoko iko
bo'bo', la malemo' aku.”
Nakuami tu Pare: “Minda la torro napesserang sia napura balao, la male dukakan
kami.”
Maleomi te serre' datu ungkuan Tedong tama balana, kumua: “Torromoko iko,
Tedong. La malemo' aku. Mangkamo' didurru' api.”
Sirampunmi sola nasang anna sangke'deran male. Dolomi tu serre' datu anna
sangundian tu pare sia muntu' parea sia patuoan dio boko'na.
Ullambi'mi misa' banua nanii tau sengke sia untendang bako bua lako salian.
Sangundianmi tu issinna baka bua unturu' serre' datu. Ullambi'omi tu to
umpakande asunna apa mukkun duka nabamba. Lussu'mi tu asu anna male unturu'
serre' datu. Nalambi'omi tu to umpakande manuk, apa mukkun duka naleba' batu.
Undi omi tu manuk unturu' serre' datu. Na lambi'omi tu tomarassan umpakande
tedongna apa marassa duka nabamba tu kamorokna. Mallaimi tu tedong na undi
unturu' serre' datu.
Mebalimi tu serre' datu nakua: “La tarru' siakan, melayo bangrakan sattu'."
Nakuami tinde pia biung: “Ta ma'kalembo' pissanpa mimane umpatarru' lalanmi.”
Ma'kadaomi tu serre' datu nakua: “La silasa riki'ka tu banni' mi kalembo', anna
buda-budakan sibaa?”
Mebalimi serre' datu, nakua: “Tallung annan, tallung pitu, sangpulo pitu kasera”
(Kennanu nakua serre' datu kumua; Buda liu kan).
Masemi penaanna serre' datu sola sangsiturusanna urrangngi kadanna pia biung.
Nakuami serre' datu: “Iate kami sola nasang, latorromokanni ussisolankomi.”
Tiramban kapuami te pia biung sola duai. Naumpu'i serre' nakua: “Iake tallung
bongipa la memala' komi ma'kurre sumanga' belanna pada la untorroikan torroan
malesoki la ussisolan komi.”
Nakua serre' datu: “La diona' aku to' dapo'.” Ma'kada eanan banua: “La lankan
kami baka bua.”
Susi dukato tu asu, manuk, tedong, bai, pare sia senga'-senga'na pada umpaka inan
natorroi. Pakalan pada umporupamo rupanna tu serre' datu sola sangsiturusanna
anna torro sisola te pia biung. Sugi' sangattu'mi te pia biung makario-rio.
Katampakanna ia te pia baine sola duai sibali tu pia muane anakna to sugi'
nasisangbanuan simisaran. Sakerangngan-rangngannami tu kasugiranna. Apa tae'
na pamadao penaai sangadinna tontong nakilalai tu apa mangka dadi, sia tontong
napakaboro' sia nakananna'i tu apa den dio kalena.
Iamoto anna randuk tau umpakaboro'i tu serre' belanna disangan garonto'na eanan,
sia biasa diposengo-sengo dikua : Serre'ri oto' na eanan, salimbanna baka bua, ia
petamba eanan, peongli angge maritik, dio mai randan langi', to dio oloan uran.
3. Dana’
Den tau misa’ disanga Dana’. Iate Dana’ male umparangi to ma’kombongan.
Narangimo tu nasituru’i tau lan kombongan kumua la menammumo tu tau
masiang. Biasanna ke la meparemi tau menammu anna mantunu bai dolo namane
mangrakan sia mepare.Melambi’ tonganmi tu Dana’ male lako tu inan la nanii tau
menammu. Dio inan iato den tu sendana kapua balombongan. Nateka’mi Dana’
anna membuni dao balombong sendana. Saemi dolo tu tau da’dua la usseroi tu
inan la nanii tau menammu.
Metambami tu Dana’ dao mai lolok sendana nakua: "Noka’ Deata kumande ke
tang Dana’ pi massampan, ke tang ambe’na mangimbo".
Pentallun Dana’ metamba susito, anna mentingara te tau sola duai undaka’i te to
ma’kada apa tae’ natiroi. Sulemi te tau sola duai umpokadai tu apa narangi.
Sirampunmi ambe’ tondok anna disorong duang bongi tu kapenammuan. Sia
disua tu tau male umparampaoi kumua Dana’ tu la manampan anna ambe’na tu la
mangimbo.
Iatonna lambi’mi allo kapenammuan male nasangmi tu tau lako tu inan diniii
menammu. Rampo dukami tu Dana’ sola ambe’na anna disua tu Dana’
massampan anna mangimbo tu ambe’na. Natiromi tau kumua tarru’ buda tu duku’
naala buni Dana’ sia ia duka unnala nasang tu taana ambe’na mangimbo.
Ta’pa nakuammi tau tu Dana’ kumua: "Iake menampu’ pole’i tau, tae’mo naiko tu
la massampan".
Yatonna attu iato, marassan tau mepare anna marassan duka ungkassa’i sia den tu
umpabendan alang ba’ru. Male dukami dana’ umpabendan alang bitti’
napasirondong ba’tu pira-pira alangna tau. Pada ma’pakissinmi tau langngan
alangna.
Nakuami Dana’: "Aku manna dikka’ tu tae’ pareku, apara bua’na te alang
kupabendan, dai’ to kuballa bangmi."
Nanaranni tau tu Dana’ kumua: "Da’mu ballai tu alangmu belanna nakande api
dau tu alangki, kirampunanmoroko pare mupalangnganni te alangmu".
Nakuami Dana’: "Na bu'ku’ dukana susi iko. Apa ma’popedampina’ indete.
Morairokoka la malolo susi aku?”
Iatonna tibungka’mo tu pungona Dana’, yatu Bu'ku’ omo tu sule napungo Dana’.
Mangka napungo Dana’, napemarondonni Dana’ tu litti’ anna keke’i tu to Bu'ku’.
Apa nakua Dana’: "Penattai ri, belanna inang la malolo moko dako' ke masaiko
nakeke’ litti’.”
Masiangna to, sangsaeanmi tu tau la untiro Dana’. Apa tiramban nasangmi tu tau
saba' tosenga’mo tu nalambiran. Nabungka’mi tau tu pungona te to Bu'ku’, apa
sengke te tau laku Bu'ku saba’ mangka nalussuran tu Dana’.
4. Polo Padang
Topissan den tau disanga Polopadang torro dao Buntu Kesu’, dao Buntu Sarira. Ia
te Polopadang siampu pa’lak jio to’ liku jong Rura. Mangnga tarru’ ade’ te
Polopadang ke den omi bua kaise’na la matasak, dolo bang ta’de naboko tau. Den
oi la matasak, masiang melambi’ na tiro ta’de omi ade’. Den sang bongi na male
unngkampai pa’lakna. La morai untandai indanna tu unnala bang bua kaise’na. Ia
tonna mabongimo tonna marassanmo Polopadang ungkampai bua kaise’na,
tirambanmi ade’ belanna den baine ballo tassu’ jong mai to’ liku na iate baine
male unnala kaise’na Polopadang. Simpolo nakamboroan ade’ Polopadang nakua,
“Ooooo…iko bang pole’ umboko kaise’ku. Totemo, belanna mangka muboko tu
kaise’ku, la mendadiko baineku!”. Iate baine disanga Indo’ Deatanna. Mebalimi
Indo’ Deatanna nakua, “Ko nabua’ rika ke inang akumo tu umboko kaise’mu.
Bisana’ la mupadadi bainemu, pa la ma’basseko kumua tae’ mu ma’din
mekabullung-bullung sia manglambe.” Na pekaioimi ade’ Polopadang tu bassena
lako Indo’ Deatanna. Sibalimi ade’ Polopadang sola Indo’ Deatanna na dadi tu
Paerunan. Ia tonna kapuamo tu Paerunan, umpaningoimi ade’ gasing bulawan, na
marassan ma’piak kayu tu Polopadang. Ia duka te Indo’ Deatanna marassan
ma’tannun. Naruami ade’ gasing tu buku taranna polopadang na ma’kada nakua, “
Pepayu…Buaya….narua gasingmu tu buku taraku Paerunan!!”. Narangngimi ade’
Indo’ Deatanna te kadanna Polopadang, mekabullung-bullung sia manglambe.
Mangkamo nasalai tu bassena lako Indo’ Deatanna. Simpolo napatorro ade’
tannun tang mangkana te Indo’ Deatanna na alai tu Paerunan na male langngan
langi’ umpotete tindok sarira. Menassanmi ade’ te Polopadang na tumangi’
belanna natampeanmo bainena sola anakna. La male nadaka’ sia naala tu anakna
sule.
Malemi ade’ ma’lingka umpatu randan tasik na nenne’ bang tumangi’ tu’tu’ lalan
sia tu’tu’ allo. Na appa’mi ade’ tedong bulan te Polopadang na ma’kada nakua,
“Mu tumangi’ ora Polopadang?”. Nakuami ade’ Polopadang mebali, “ La malena’
undaka’ anakku ,Paerunan, nabawa baineku, Indo’ Deatanna, langngan langi’. La
umpatuna’ randan tasik dolo.” Nakuami tedong bulan mebali, “Messakeko na aku
male umbaako lako randan tasik. Apa la si basseki’ dolo kumua tae’ nama’din tu
bati’mu ungkande tedong bulan.” Napekaioimi ade’ Polopadang tu bassena lako
tedong bulan. Nasolanmi ade’ sae lako randan tasik.
Tonna rampomo dio randan tasik to, la lambanmi ade’ Polopadang lako randan
langi’ apako dio tingona tiampa’ tu tasik kalua’. Tumangi’ omi ade’ te
Polopadang. Pakalan rampomi tu buaya bulan na ma’kada lako Polopadang
nakua, “ Na’pari mu tumangi’ ora Polopadang??”. Nakuami Polopadang mebali,
“La malena’ undaka’ anakku ,Paerunan, nabawa baineku, Indo’ Deatanna,
langngan langi’ “. Nakuami ade’ buaya bulan, “Kappamoko Polopadang na aku
ussolangko lamban tasik. Apako la sibasseki’, kumua tae’ nama’din tu to Toraya
umpakario-rio buaya, sia tae’ duka nama’din tu buaya umpakario-rio to Toraya”.
Napekaioimi ade’ Polopadang tu bassena lako buaya bulan. Messakemi ade’
Polopadang do boko’na buaya bulan namale umpalambanni lako randan langi’.
Rampo ade’ dio randan langi’, la kendekmi langngan langi’ te Polopadang. Apako
tae’ na bisa. Tumangi’ omi ade’ te Polopadang tu’turan allo. Rampomi Mataallo,
nama’kada lako Polopadang nakua, “Mu tumangi’ ora Polopadang?”. Nakuami
Polopadang mebali, ““ La malena’ undaka’ anakku ,Paerunan, nabawa baineku,
Indo’ Deatanna, langngan langi’. Bisa raka musolanpa’ male langngan langi’?”.
Nakuami Mataallo mebali, “ La mu atta oraka saba’ malassuna’. Kampaimi tu
bulan!”. Nakampaimi ade’ Polopadang tu Bulan. Nakuami Bulan, “Na’pari mu
tumangi’ ora Polopadang?”. Nakuami Polopadsang mebali, “ La malena’ undaka’
anakku ,Paerunan, nabawa baineku, Indo’ Deatanna, langngan langi’. Bisa raka
musolanpa’ male langngan langi’ ? “. Nakuami Bulan mebali, “La mu atta oraka
na bosina’!”. Nakuami Polopadang mebali, “ Lo’na bangmo mu bosi assalan
rampo dukana’ langngan langi’”. Nakuami Bulan, “Iamo ke. Pa ianna ku bosi to,
dedekki tu boko’ku.” Malemi ade’ nasolan Bulan te Polopadang langngan langi’.
Rampomi ade’ te Polopadang langngan langi’. Ia tonna rampo dao, natiromi ade’
buda to baine male sipassan lampa. Mekutanami ade’ nakua, “Mi buda ora situru’-
turu’ male meuai?”. Nakuami ade’ te to baine mebali, “ Inde dikka’ to lino tae’
bang natandai battuan. Indo’ Deatanna mane rampo yongi’ makaroen diong mai
lino sola anakna, Paerunan, na la dipeuaian napake Paerunan mendio’.” Malemi
ade’ te Polopadang undi unturu’ te to baine meuai lako banuanna Indo’ Deatanna.
Ia tonna mane mambela, natiromi ade’ Indo’ Deatanna kumua rampo tu
Polopadang la unnala Paerunan. Na bawami ade’ Indo’ Deatanna tu Paerunan
tama banua na salli’ manda’I tu ba’ba nakuanni lako tau na sakkalanganni tu
Polopadang ke la unnalai Paerunan.
Ia ade' tonna dolonalan misa' tondok, den misa tosugi' sia marampak katuoanna
lan tananan dapo'na. Tau ia to nakamsei ba'tu pira-pira anak puang matua. Lan
alla'na te banuanna bampanan kapa', ta'binna passulean allo den nisa' anak dara
Lebonna tungkasanganna bakkun balusu pa'gabtiananna, ia tinde Lebonna to laen-
laen dadinna, senga'kombong garaganna. Ia tu tamparapa'na pa'kalean diarru'na
mepatobang rara bua ke den ki sitau mata. La'bi -la'bipa tu diona pessiparanna,
taek sang lindo susinna. Iamo pole to namendadi pa'tulangdanan lako mintu' bali
tondokna.
Lan tu tondok nanai torro den duka da'dua muane ganta' tu digente' londong
saunganna pa'tondokan misa' tu disanga Dodeng na misa' tu disanga Paerengan.
Ia te tau sola duai la mendadi londong sibarrubg laumporong rampanan kapa' lako
Lebonna.
Tae'na masai sirari tu tau diuala'mi tu eali anna soro' marampa' tu Paerengan sola
solana. Ka'tu rannumi tu Dodeng belanna tae'na lambi' tu panglambena.
Tilantukmi lan penaanna tu gau' pega'tu sunga' laumpadolo lamban Paerengan
sola Lebonna lako padang tangmerambu.
Diong se'pon buntu batu iato, den induk kamban tu biasa ladirambi ladiba'tai.
Tonna lambi'mi kandian bo'bo'na Lebonna,rimbakan pote bolongna bakkun
balusu,malemi Dodeng mangrambi lako to'se'pon liangna Lebonna, tonna
marassan mangrambi,tiallingmi tama talinga duanna,tilantukmi tana pili'
patomalinna tu oni gamara banga' nakua:
Dialukmi paerengan situru' aluk rampe matampu' nadipeliang tama misa' kayu
mate sikambela liangna Lebonna. Ia tonna mangkamo dipeliang, tiramban tikuomi
tu pa'tondokan untiro ulli-ulli'na Paerengan sola Lebonna ma'balole'-lole' si
pa'gulingan. Ullikna Paerengan male lako liangna Lebonna, susi duka to ulli'na
Lebonna male lako liangna Paerengan. Nakala'tikumi kamatakuran tu mintu'
tomatua-tua lan lu tondok belanna taekpa ya sanglindo susinna te allo pura diboko'
anna taek duka anna taek duka na issanni apa saba'na anna den ulli' si pa'gulingan,
sangadinna bua malapu'na ya dandinna Lebonna sola Paerengan tonna mane tama
rampanan kapa'.
Nakuami tu tau den raka pole ia dandi na lampak sola duai tonna tuopa? Nakuami
tu Dodeng apara na mate mentuyo tu Paerengan na iari te dandi. Saba ia tonna
masaimo matena tu Lebonna, na taek bangsiapa na mate tu Paerengan,saemi ade
bombo mendeatanna Lebonna pakilala tu diona dandinna. Dadi ia ke aku iapi
narandan tu ulli' sipa'gulingan kedipasita'papi tu batangrabukna lan misa' kayu
mate.
Diulelean kumua den misa’ tananan dapo’ dao Napo, iatu muane disanga Datu
Banua na bainena disanga Patoralangi’. Iato to sibali undadian tau sangpulo dua.
Iatu sangpulo misa tumale’ lan Tondok Toraya, na iatu misa’ disanga Saredadi
rampe lako Ranta Karua (Bittuang) sia ditekkenni “Balo’ bai Ballang” dio mai
tomatuanna. Da’dua tu anakna Saredadi, pa’bunga’na pia muane disanga Siba’ba’,
na pia baine tu misa’ disanga Karaeng Dua. Iatu Tali Siba’ba’ male sau’ Duri, apa
iatu Karaeng Dua torro lan tondok belanna misa’ baine. Iatu misa’ iamora tu Balo’
Bai Ballang, tekkenna Saredadi napa’tekkenan pole’ lako Karaeng Dua, na diomai
ambe’na ditekkenni duka “Doke Dualolok.”
Iatu dakaran kandena Karaeng Dua iamora tu ma’balili dio pasa’ kasiallaranna
Duri sola Mengkendek. Ia ke malei ma’pasa’ nakaloli’ bang tu dokena. Lan
alla’na Mengkendek anna Duri den indeto tu batu lappa’. Ianna ma’rang tu
Karaeng Dua nadullu bangsia Doke Dua Lolok tu batu lappa’ anna sun tu uai
diong mai, nairu’i. Mangnga nasang mintu’ to sae ma’pasa’, den bu’tu lu lo’mai
Duri sia den duka to lu diong mai Luwu sae ma’baluk sia mangalli. Iate tanda
kalle-kallean napogau’ Karaeng Dua pada sule naulelean tau lako tondokna.
Rampo duka naulelean tau diong mai Luwu lako Datu Luwu kumua: “Den ia
misa’ baine dao Toraya disanga Karaeng Dua tu umpogau’ tanda memangngan
tongan belanna nalanta’ manna dokena tu batu lappa’ natassu’mo uai diong mai
susi kalimbuang.
Den mi ade’ pissan siappa’ bulan melo, napakandemi Karaeng Dua tu Balo’ Bai
Ballang (balo’na). Tonna marassan tu Karaeng Dua, sumoko-mokomi ade’ tu
Balo’ Bai Ballang lan banuanna Datu. Mangngami tu Datu nakua: “Anna dennora
ia bai sumoko-moko lan banua?” Ma’kombongami tu mintu’ ada’na Datu sia
pa’tondokan anna situru’i kumua ia tu mintu’ bai la dilussuran nasangmo tama
pangala’.” Iamo ade’to nabuda bai lampung lan pangala’ nalili’ Luwu.
Ia tu Korong matuttu’ bang tassu’ keallo-keallo sumalong dio lu to’ uma undaka’
kande.Apa den Sangallo tonna tassu’ undaka’ kande tae’ bang tu dikandena
naapa’. Male bangmi sumalong,pakalan natiromi lan uma sangtempe’ tu da’dua
kurungan (kuang) nanii unnaang-aang bale. Apa masussa diala tu bale belanna
mane kumuku lako tu Korong natae’mo tu bale belanna untallanan kalena
mallaim membuni.
Attu iato natiromi Korong tu tedong marassan ungkande riu do tampo uma iato.
Malemi to Korong umpessitammui tu tedong napa’kadai nakua :”Umpattuan
bangko para’ kakapuammu tedong,apa morai siana’la ussilombangko .
kadokoraka tasimisa’I te kurungan lan uma, anta silomba unniru’I tu uainna ba’tu
umbanta tu dolo ma’ti kurunganna.”Mebali tedong nakua:”Apa toda iko la nanii
uai lan tu tambukmu. Apa ia para’ to tu mukamorai, tamalemo ussimisa’I tu
kurungan anta silomba”.
Den sangngallo na sitammu te putean sola seba, nakua mi putean lako seba “ta
sikutu-kutu seba” nakua seba iyo ta sikutu mo” apa yatonna pekutui seba tu
putean tannia kutunna putean tu na alai sangngadinna bulunna putean tu na ku’kui
sae lako pura. Tumangi mi tu putean tonna tae mo bulunna. Masai allo lenduna
sitammu omi tu putean na seba nakua mi putean lako seba “tamale mebale lako
tasik seba” nakua seba iyo kalemo ta male. Yatonna rampo jo biring tasik sola
duai makada mi tu putean lako seba nakua “yanna den wai dakok sae ma gulung-
gulung mengkondong ko rakai’ saba bale kapoa liu to”. Mallai mi tu putean tanpei
tu seba, yatonna denmi wai sae ma gulung-gulung mengkondong tongan mi tu
seba lako putean “o putean orrena dikka tae’ ku issan norong” apa nakua tu putean
mebali “mane matemu ri seba mindara sua ko re’bui bulungku tonnanu” urungan
yate seba tallammu anna mate.