UNIVERZITET U TUZLI – MAŠINSKI FAKULTET ŠKOLSKA GODINA

2017./2018.

SEMINARSKI RAD
Tema: Osnovne karakteristike sagorijevanja
Predmet: Okolinski razvoj

STUDENT:

Šabić Ajla Tuzla, Maj, 2018. god

I-26/17
PROFESOR:
dr.sc. Midhat Osmić, docent
ASISTENTI:
dipl.ing.maš. Lejla Ramić
dipl.ing.maš. Adisa Mahmutović
SADRŽ AJ
1. UVOD.............................................................................................................................................1
2. VRSTE SAGORIJEVANJA..................................................................................................................2
2.1. Potpuno sagorijevanje...........................................................................................................2
2.2. Nepotpuno sagorijevanje.......................................................................................................3
2.3. Dimljenje................................................................................................................................4
2.4. Brzo sagorijevanje..................................................................................................................4
2.5. Turbulentno sagorijevanje.....................................................................................................5
2.6. Plamen bez gravitacije...........................................................................................................5
2.7. Mikro sagorijevanje...............................................................................................................5
3. STEHIOMETRIJSKE (HEMIJSKE) JEDNAČINE SAGORIJEVANJA.........................................................6
3.1. Čvrsta i tečna goriva...............................................................................................................6
3.2. Gasovita goriva......................................................................................................................7
4. KONTROLA PROCESA SAGORIJEVANJA..........................................................................................8
5. TOPLOTNA MOĆ I TEMPERATURA SAGORIJEVANJA..............................................................9
6. GORIVA..........................................................................................................................................10
6.1. Sastav goriva..................................................................................................................................10
6.2. Karakteristike goriva............................................................................................................11
6.3. Tečna goriva.........................................................................................................................12
6.4. Kruta goriva.........................................................................................................................12
6.5. Gasovita goriva....................................................................................................................12
7. ANALIZA UČINA KOTLA................................................................................................................14
7.1. Ulaz/izlaz metoda (Izravna)..................................................................................................15
7.2. Metoda toplinskih gubitaka (Neizravna)..............................................................................16
8. ZAGAĐENJE ZRAKA (AEROZAGAĐENJE).......................................................................................17
8.1. Zagađenje nastalo sagorijevanjem goriva............................................................................17
8.2. Posljedice aerozagađenja....................................................................................................18
8.3. Mjere zaštite zraka...............................................................................................................18
8.4 Zagađenje zraka u FBiH.........................................................................................................19
9. ZAKLJUČAK...................................................................................................................................20
10. LITERATURA.................................................................................................................................21
Popis slika
Slika 2.0. Potpuno sagorijevanje
Slika 2.1. Katalizator za uklanjanje azotnih oksida iz ispušnih plinova
Slika 2.2. Gorenje cigarete
Slika 2.3. Spremnik etanola pomiješan sa zrakom za brzo sagorijevanje
Slika 2.4. Dizelski motor proizveden 1906. godine u firmi MAN AG
Slika 6.0. Bilanca materija u stvarnom procesu izgaranja
Slika 7.0. Relevantni parametri za analizu performansi kotla
Slika 8.0. Zagađenje zraka
Slika 8.1. Šuma oštećena kiselim kišama
Slika 8.2. Zagađenje zraka u BiH

Popis tabela
Tabela 3.0. Stehiometrijske vrijednosti sagorijevanja (čvrsta i tečna goriva)
Tabela 6.0. Podjela goriva
Tabela 7.0. Efikasnost kotla prema tipu kotla
 1.UVOD

U ovom seminarskom radu obrađena je tema „Osnovne karakteristike sagorijevanja“. Zrak je

naziv za mješavinu plinova koji tvore Zemljinu atmosferu, te jedan od osnovnih životnih
uvjeta. Izgaranjem goriva velik dio oslobođene energije beskorisno odlazi u atmosferu, a tek
se manji dio pretvara u koristan rad. Produkti izgaranja su vrlo opasni plinovi (sumporni
dioksid) koji onečišćuju zrak. Sagorijevanje je hemijski  proces, kod kojeg dolazi
do oksidacije gorivih sastojaka nekog goriva. To je proces između goriva i oksidansa u kojem
se stvara toplina zbog promjene hemijskih sastojaka. Oslobađanjem toplote može se pojaviti
svjetlost u obliku plamena ili žarenja. Gorivo je, tehnički gledano, supstanca koja hemijski
reagira sa kisikom (prvenstveno iz zraka), tj. ona oksidira (izgara) i proizvodi toplotnu
energiju. Može se naći u velikim količinama u prirodi, može se transportirati i pohranjivati,
prihvatljive je cijene, a proizvodi hemijskih procesa s gorivom zagađuju okoliš u razumnim
granicama. Za praktičnu upotrebu, gorivo mora biti materija koje u prirodi ima u dovoljnim
količinama, mora biti jeftino, izgarati bez štetnih produkata izgaranja itd. Tipična goriva koja
su nam poznata iz svakodnevne upotrebe su: drvo, nafta, plin, škriljavci, gradski i industrijski
otpad i sl. Kisik potreban za izgaranje goriva najčešće se dobavlja iz zraka, pa bi se gotovo
moglo reći da je izgaranje hemijska reakcija goriva i zraka. Za proučavanje procesa izgaranja
potrebno je znati sastav goriva, te se u tu svrhu obavlja tzv. elementarna i tehnička analiza
goriva. Mehanizam izgaranja je vrlo složen i kao takav, nije još dovoljno poznat. Međutim, za
praktična računanja bitan je odnos početnih i krajnjih produkata i efekata izgaranja. Oni su
vrlo dobro poznati kroz eksperimentalne i teorijske radove. Za svaku gorivu komponentu, iz
elementarne alanlize, razrađene su stehiometrijske jednačine sagorijevanja. Pored sastava
goriva i stehiometrijskih jednačina izgaranja, pri izučavanju procesa sagorijevanja moramo
znati i njegovu, pa slobodno možemo reći, glavnu karakteristiku, a to je toplotna (ogrijevna)
moć goriva, koja je obrađena u nastavku seminarskog rada kao zasebna cjelina. Pored
toplotne moći, moramo znati i kako kontrolisati proces izgaranja, jer sagorijevanje kao i svaki
drugi stvarni proces u termodinamici teče sa više gubitaka.
2.VRSTE SAGORIJEVANJA

Gorenje ili sagorijevanje je hemijski proces, kod kojeg dolazi do oksidacije gorivih sastojaka

nekog goriva. To je proces između goriva i oksidansa, u kojem se stvara toplina zbog
promjene hemijskih sastojaka. Oslobađanjem topline može se pojaviti svjetlost, u
obliku žarenja ili plamena. Goriva, interesantna za primjenu su najčešće organske
tvari (posebno ugljikovodici) kao plinovi, tekućine ili krute tvari.
Kod potpunog sagorijevanja, gorivi sastojci reagiraju sa oksidansima, kao što su kisik
ili fluor, i proizvodi su spojevi svih hemijskih elemenata u gorivu sa oksidansima. Na primjer:
CH4 + 2 O2 → CO2 + 2 H2O + energija
CH2S + 6 F2 → CF4 + 2 HF + SF6
Jednostavan primjer može biti gorenje vodika i kisika, koji se koristi za
pogon raketnih motora:
2 H2 + O2 → 2 H2O(plin) + toplina
Rezultat je vodena para. Postoji nekoliko vrsta sagorijevanja: potpuno sagorijevanje,
nepotpuno sagorijevanje, dimljenje, brzo sagorijevanje, sagorijevanje kojim se stvara
turbulentni plamen, plamen bez gravitacije i mikro sagorijevanje.

2.1. Potpuno sagorijevanje

Kod potpunog sagorijevanja, gorivi sastojci sagorijevaju u kisiku, stvarajući ograničen broj
proizvoda. Kada ugljikovodik izgara u kisiku, kemijska reakcija će stvoriti samo ugljikov
dioksid i vodu. Kada kemijski elementi izgaraju, nastaju prije svega oksidi tih
elemenata. Ugljik će stvoriti ugljikov dioksid, dušik će stvoriti dušikov
dioksid, sumpor stvara sumporov dioksid, a željezo stvara željezov (III) oksid.
Za gorenje nije najpovoljniji uvijek potpuni stupanj oksidacije i ono može ovisiti o
temperaturi. Na primjer, sumporov trioksid se neće uvijek stvoriti gorenjem sumpora.
Dušikovi oksidi se počinju stvarati iznad 1 540 °C i više dušikovih oksida se stvara sa većom
temperaturom. Ispod tih temperatura, dušik ostaje u molekulama (N2). Proizvodi gorenja ovise
i o višku ili pretičku kisika.
Kod većine industrijskih primjena i u vatri, atmosferski zrak je izvor kisika (O2). U zraku,
svaki 1 kg kisika je pomiješan sa približno 3,76 kg dušika. Dušik ne sudjeluje uvijek u
gorenju, ali kod većih temperatura, dio dušika će se pretvoriti u dušikove okside (NOx),
obično između 0,002% do 1%. Uz to, gdje je prisutan ugljik, dio ugljika će se pretvoriti
u ugljikov monoksid. Recimo, čitav niz kemijskih reakcija kod gorenja metana je sljedeći:
CH4 + 2 O2 → CO2 + 2 H2O
2 CH4 + 3 O2 → 2 CO + 4 H2O
N2 + O2 → 2 NO
N2 + 2 O2 → 2 NO2
 Slika 2.0. Potpuno sagorijevanje

2.2. Nepotpuno sagorijevanje

Nepotpuno sagorijevanje će se pojaviti samo onda kada nema dovoljno kisika, da omogući
gorivu potpunu reakciju pri stvaranju ugljikovog dioksida i vode. Gorenje se može gasiti i sa
odvodima topline, kao što su čvrsta površina ili rešetka za gorenje. Za većinu goriva, kao što
je dizel, ugljen ili drvo, prije izgaranja se odvija piroliza. Kod nepotpunog izgaranja,
proizvodi pirolize ostaju neizgoreni i pojačavaju dim sa štetnim tvarima i plinovima.
Djelomična oksidacija može stvoriti i opasne tvari; djelomična oksidacija etanola stvara štetni
etanal (acetaldehid), a ugljik stvara otrovni ugljikov monoksid.  Kvaliteta gorenja se može
popraviti sa konstrukcijom uređaja za gorenje, kao što su plamenici ili motori s unutarnjim
izgaranjem. Daljnja poboljšanja se mogu postići sa katalizatorima (kao što je katalitički
pretvornik) ili jednostavnim djelomičnim vraćanjem ispušnih plinova u postupak gorenja.
Takve uređaje zahtijevaju i zakoni o zaštiti okoliša, recimo za automobile u raznim državama,
a potrebni su i za velike uređaje za izgaranje, kao što su kod termoelektrana, da bi postigli
dozvoljenu razinu dimnih plinova. Stupanj izgaranja se može mjeriti i proučavati, sa
opremom za testiranje. Dobavljači klimatizacije, vatrogasci i inženjeri, koriste uređaje za
provjeru sagorijevanja, da bi proučili efikasnost plamenika i klipnih motora, za vrijeme
sagorijevanja. Posebno je to važno za prijevozna vozila, da bi se smanjilo zagađivanje. 

Slika 2.1.Katalizator za uklanjanje azotnih oksida iz ispušnih plinova

 2.3. Dimljenje
Dimljenje je sporiji oblik sagorijevanja, sa nižim temperaturama i bez plamena, koji održava
toplotu time što kisik direktno udara površine zgusnutog goriva. To je tipični oblik
nepotpunog sagorijevanja. Krute tvari koje mogu održavati dimljenje su ugljen, celuloza,
drvo, pamuk, treset, duhan, sintetičke pjene, prašina i sl. Tipičan primjer dimljenja je gorenje
cigarete ili gorenje bioma.

Slika 2.2.Gorenje cigarete

2.4. Brzo sagorijevanje

Brzo sagorijevanje je oblik gorenja, a to znamo kao vatru, u kojoj se oslobađaju velike
količine toplotne i svjetlosne energije, a često nastaje i plamen. Primjenjuje sa kod motora sa
unutrašnjim sagorijevanjem. Ponekad pod uticajem velikog pritiska stvara se buka, a to
sagorijevanje nazivamo eksplozijom. Za sagorijevanje nije uvijek neophodan kisik, naprimjer,
vodik sagorijeva sa hlorom, stvarajući vodikov hlorid, uz oslobađanje toplote i svjetla, koji su
svojstveni sagorijevanju.

Slika 2.3. Spremnik etanola pomiješan sa zrakom za brzo sagorijevanje

2.5. Turbulentno sagorijevanje

Sagorijevanje kojim se stvara turbulentni plamen, koristi se uglavnom za industrijske

primjene (plinske turbine, benzinski motori itd.), zato što turbulencija pomaže miješanju
goriva i oksidansa naziva se turbulentno sagorijevanje.

2.6. Plamen bez gravitacije

Godine 2000. pokusi koje je provela NASA, pokazali su da gravitacija igra dodatnu ulogu u
oblikovanju plamena. Normalni raspored plamena kod normalne gravitacije ovisi o prijenosu
toplote. Kod male ili nulte gravitacije, kao u svemiru, prirodnog odvoda toplote nema,
plamen postaje kuglast, dobija više plavu boju i sagorijevanje je bolje.

2.7. Mikro sagorijevanje

Postupak gorenja koji se odvija u malom obimu, naziva se mikro sagorijevanje. Brzo
hlađenje igra važnu ulogu u ravnoteži gorenja, u komorama za sagorijevanje.

Slika 2.4. Dizelski motor proizveden 1906. godine u firmi MAN AG

 3. STEHIOMETRIJSKE (HEMIJSKE) JEDNAČINE SAGORIJEVANJA

Stehiometrija je računanje kvantitativnih (mjerljivih) odnosa između reaktanata i produkata u

izjednačenim hemijskim jednačinama. Stehiometrija je vrlo važno i korisno polje hemije jer
pomaže izračunu koliko se produkata može dobiti iz određenih količina reaktanata, a pri tom
uzimajući u obzir i iskorištenje reakcije. Stehiometrija se prvenstveno temelji na zakonu o
očuvanju mase, zakonu stalnih omjera masa, zakonu umnoženih omjera masa i zakonu
spojnih masa.

Svako gorivo se sastoji od: ugljika (C), kisika (O), vodika (H), azota (N) i sumpora (S).
Gorivi elementi u gorivu su ugljik, sumpor i vodik, pa se s toga stehiometrijske jednačine
sagorijevanja upravo i odnose na sagorijevanje ugljika, sumpora i vodika. Hemijski prikaz
sagorijevanja plinovitih goriva se razlikuje od prikaza sagorijevanja čvrstih i tečnih goriva.

3.1. Čvrsta i tečna goriva

Sastav tečnog i čvrstog goriva se izražava u masenim udjelima, odnosno:

mC + mH +mS+ mO+mN +mW +mP=1
Sagorijevanje ugljika:
C+ O2=C O 2 +toplota
1 kmol C+ 1kmol O2=1 kmol C O2
12 kg C+ 22,4 mn O2=22,4 mn C O2
3 3

1 kg C+1,867 mn O 2=1,867 m n CO 2
3 3

Sagorijevanje vodika:
2 H 2+O 2=2 H 2 O+toplota
2 kmol H 2 +1 kmol O2=2 kmol H 2 O
4 kg H 2 +22,4 mn O2 =44,8 mn H 2 O
3 3

1 kg H 2 +5,6 m n O2=11,2 mn H 2 O
3 3

Sagorijevanje sumpora:
S+O2=SO 2+ toplota
1 kmol S+1 kmol O2=1 kmol SO 2
32 kg S+22,4 mn O2=22,4 mn SO 2
3 3

1 kg S+0,7 mn O 2=0,7 m n SO 2
3 3
 3.2. Gasovita goriva

Gasovita goriva sadrže: vodik (H2),lake ugljikovodike (CmHn), ugljenmonoksid (CO),

ugljendioksid(CO2),kisik (O2) te ponekad sumpor-vodik (H2S). Sastava gasovitih goriva
iskazuje se u volumenskimudjelima.
Sagorijevanje gasovitih goriva:
1 mn ( H 2 ) +0,5 mn ( O2 )=1 mn ( H 2 O)
3 3 3

3
1 mn ( C m H n )+ ( m+ 0,25 n ) mn ( O2 )=m mn ( CO 2 ) +0,5 mn ( H 2 O)
3 3 3

1 mn ( CO )+ 0,5 mn ( O2 )=1 mn (CO 2)

3 3 3

1 mn ( H 2 S ) +1,5 mn ( O2 ) =1m n ( H 2 O ) +1 mn (SO 2)

3 3 3 3

Teoretska (minimalna) količina kisika za sagorijevanje:

 Čvrstih i tečnih goriva:
mn
V 0 , min =1,867mC +5,6mH +0,7 mS−0,7 mO
3

( )
kg
 Gasovitih goriva:
mn 3
V 0 , min =0,5 ( CO+ H 2 ) +∑ ( m+0,25 n )( Cm H n ) +1,5 ( H 2 S )−O2 ( )
m n ,g
3

Teoretska (minimalna) količina zraka za sagorijevanje:

 Čvrstih, tečnih i gasovitih goriva:

m
V zr ,min =V 0 , min /0,21 ( n )
3

kg
Stvarna količina zraka za izgaranje:

 Čvrstih i tečnih goriva:

V zr =λ V zr ,min
mn
kg ( ) 3

V zr =4,76(1,867mC +5,6 mH +0,7 mS−0,7mO )λ ( )

mn
kg
3

 Gasovitih goriva:
mn 3
V zr =λ V zr ,min ( )
m n ,g 3

Izgaranje Potrebni kisik Proizvodi izgaranja

1 kg m3 m3
c 1,867 1,867 CO 2
c 0,933 1,867 CO
h 5,6 11,2 H2O
s 0,7 0,7 SO 2
Tabela 3.0. Stehiometrijske vrijednosti sagorijevanja (čvrsta i tečna goriva)
 4.KONTROLA PROCESA SAGORIJEVANJA
Kao i svaki drugi stvarni proces u termodinamici, tako i izgaranje teče sa više gubitaka. U
prvom redu se javlja gubitak samog goriva koji jednim dijelom propada sa pepelom a
drugim dijelom se gubi sa dimnim plinovima. Ovi gubici se svode na ugljik iz goriva iz
razloga jer su drugi gorivi elementi lakše izgorivi.
Uobičajeno je označavati na sljedeći način:

a∗c ( kgkg ) – količina ugljika koja stvarno izgori

kg
( 1−a ) ∙ c ( ) – količina ugljika koja se gubi
kg
Pojavljuje se mogućnost nepotpunog sagorijevanja ugljika – umjesto u CO 2, on izgara u
CO i odaje manje toplote. Teorijski, postoji mogućnost da neizgoreni ostanu H 2, CH4 i
neki drugi gorivi elementi, ali se zbog njihove lakoće sagorijevanja to rijetko
dešava.Najveći gubitak u procesu izgaranja jeste toplina samih dimnih plinova koji odlaze
u dimnjak. Postoji više praktičnih razloga da se ne ide na veće iskorištenje topline iz
dimnih plinova i time postizanje niže izlazne temperature. Neki od tih razloga jesu:
premala temperaturna razlika izmedju dimnih plinova i vode koja se grije (pa bi trebala
velika površina za razmjenu topline), daljnjim snižavanjem temperature iz dimnih plinova
bi se kondenzirala vlaga, a s njom i SO 2 (pa bi nastala sumporasta ili sumporna kiselina
koja korozivno djeluje na materijale kotla).

Ukoliko se temperatura izlaznih plinova ne može smanjiti, tada se nastoji da njihova

količina bude što manja što se postiže izgaranjem uz minimalni suvišak zraka. Iz ovoga se
zaključuje da je kontrola procesa izgaranja bitan preduvjet za njegovo praćenje i
optimalno odvijanje. Ne ulazći u samu tehniku mjerenja pojedinih parametara goriva i
dimnih plinova, proces izgaranja se u općem slučaju može prikazati kao na slici 6.
 Slika 6.0. Bilanca materija u stvarnom procesu izgaranja
Na slici su sa CO2, CO itd., označene pojedine komponente u dimnim plinovima. Ujedno su
toi volumniudjeli tih komponenata. Njihovo stvarno doređivanje izvodi se pri temperaturi
okoline, kad je sva vodena para iz dimnih plinova kondenzirala, to su udjeli CO 2, CO itd.
svedeni na 1 nm3 suhoga dimnog plina. Dakle:
CO 2+CO +CH 4 + SO 2+O2 + N 2 + H 2=1
Sasvim razumljivo, stvarni volumen vlažnih dimnih plinova koji nastaju izgaranjem jednog
kilograma goriva, bit će:
nm 3
Vst =Vsuh+ ( 11,205 ∙h+ 1,245∙ w )( )
kg
Za prikazani proces izgaranja na slici 6, u stacionarnom stanju, moraju biti zadovoljene ove
dvijebalance:
- Bilanca ugljika

c c
22,41=Vsuh ∙ ( C O 2+CO +C H 4 )−( 1−α ) 22,41,
12 12
odakle je :
1,868 ∙ α ∙ c
Vsuh=
C O2 +CO+ C H 4
(Ulazna količina ugljika C [kg/kg] je podijeljena njenom molekularnom masom Mc=12 i
pomnoženasa 22,41 da bi se dobila vrijednost u [nm3/kg]).
- Bilanca dusika
n
0,79 ∙ λ ∙ Zmin+ 22,41=Vsuh ∙ N 2,
28
odakle je :
 Vsuh∙ N 2−0,800 ∙ n
λ=
0,79 ∙ Zmin
(Količina azota iz goriva n [kg/kg] pretvorena je u ¿nm3/kg¿ dijeljenjem sa MS2 = 28 i
množenjem sa
22,41).
- Izraz za koeficijent suviška zraka jeste:
N2
1,868 ∙ α ∙ c −0,800 ∙c
CO 2+CO+CH 4
λ=
0,79
( 1,868∙ c +5,603 ∙h+ 0,700∙ s−0,700∙ o )
0,21
Dakle, ovaj važni pokazatelj procesa izgaranja moguće je naći znajući elementarnu analizu
goriva i sastav suhih dimnih plinova. Posebnim mjerenjima ili iz iskustva potrebno je znati i
koeficijent α, tj. iskorišteni dio ugljika iz goriva.

5.TOPLOTNA MOĆ I TEMPERATURA SAGORIJEVANJA

Toplotna moć je jedna od najbitnijih karakteristika goriva. To je količina topline koja se
oslobađa izgaranjem jedinice mase goriva. Do pouzdanih podataka o toplotnoj moći
dolazi se mjerenjima posebnim napravama – kalorimetrima.

Goriva u pravilu sadrže (pored ostaloga) vodik i vlagu, a vlaga se dovodi i zrakom za
izgaranje (oko 13 gr/m3). Na taj se način nakon izgaranja u dimnim plinovima pojavljuje
vodena para koja u sebi sadrži latentnu toplinu isparavanja. Ako dimne plinove ohladimo
ispod temperature zasićenje (100 °C za okolišni tlak zraka), doći će do kondenzacije vlage
koju sadrže pri čemu će se osloboditi toplina isparavanja vode. Na taj će način toplina
oslobođena izgaranjem biti veća. To je gornja toplotna (ogrjevna) moć goriva Hg.
Najčešći izraz za gornju toplotnu moć goriva je:

Hg=33 900 ∙ c+ 142000 ∙ h−( O

8 )
+10 500∙ s (
kg
kg
)

Gornja toplotna moć je zbir toplotnih moći sa C, H, S, ali uz izvršenu korekciju s obzirom
na tzv. slobodni vodik. Kisik iz goriva najčešće je vezan kao H 2 O , CO 2 pa se
odgovarajućim smanjenjem toplotne moći najpribližnije izražava preko veze kisika sa
MH 2 1
vodikom =
MO2 8
Donja toplotna moć istih goriva manja je od gornje za toplinu kondenzacije vodene pare.
kg
Hd=Hg−2500 ∙( g ∙ht ∙ w) ( )
kg
U jednačini, w je količina vlage u gorivu, a 9*h je također količina vlage nastala
izgaranjem vodika. Pri praktičnom iskorištavanju goriva u kotlovima dimni plinovi odlaze
 u dimnjak pri pritisku okoline i temperature veće od 100 C. To znači da je sva vlaga u
parnom stanju pa je donja toplotna moć ona energija s kojom se kod izgaranja i praktično
može računati. Znajući toplotnu moć goriva, potrebnu količinu zraka za njegovo izgaranje
i količinu nastalih dimnih plinova moguće je izračunati temperaturu sagorijevanja.U
stacionarnom procesu za sagorijevanje jednom kilogramu goriva, kojem je početna
temperatura jednaka temperaturi okoline (Tok) treba dovesti količinu zraka (Zst), koji
može biti pregrijan i imati temperaturu Tz. Nastali dimni plinovi imaju konačnu
temperaturu (Tt). Već u procesu izgaranja moguće je odvoditi dio nastale topline (Qzr).U
izrazima se specifične toplote pri stalnom pritisku za zrak dimne plinove računaju kao za
mješavinu plinova, osim toga uzimaju se njihove srednje vrijednosti između (Tok) i (Tt)
jer se njihova vrijednost mijenja sa temperaturom. Budući da je konačna vrijednost za (Tt)
u početku nepoznata ona se mora pretpostaviti da bi se izračunala. Kada se izračuna (Tt),
treba naći novu vrijednost, zatim novu vrijednost za (Tt) i tako nekoliko puta do
postizanja željene tačnosti.
 Tt – konačna temperatura
 tok – temperatura okoline
 Zst – količina zraka
 Qzr – ukupno odvedena toplina u kojoj najviše sudjeluje zračenje plamena

6.GORIVA
Gorivo je tehnički gledano bilo koja supstanca koja reagira sa kisikom tako da otpušta
hemijsku ili nuklearnu energiju u vidu toplote.Naravno da bi gorivo bilo praktično
primjenljivo potrebno je da ga u prirodi ima u velikim količinama,da se može transportovati i
pohranjivati,da je prihvatljive cijene i da proizvodi sagorijevanja nisu 'štetni' po okoliš (tj.
zagađuju okoliš u razumnim granicama).

Tipična goriva,poznata iz svakodnevne upotrebe su: drvo, ugljen, nafta, plin, škriljavci,
gradski i industrijiski otpad itd.

Goriva su podijelena na dva načina. Prvo po svojim fizikalnim osobinama na čvrsto, tekuće ili
plinovito, a još se dijele na komercijalno i otpadno. Komercijalna goriva su fosilna goriva
koja se iskapaju, rafiniraju/obrađuju i potom prodaju. Otpadna goriva su nusproizvodi ili
ostaci proizvodnih ili kućanskih aktivnosti. Svako konvencionalno gorivo razlikuje se od
ostalih po karakteristikama sagorijevanja, a to utiče na prijenos toplote. Osim mogućnosti
pretvaranja u toplotnu energiju, moraju se razmotriti i drugi faktori, poput onih koji se odnose
na pohranjivanje i rukovanje gorivom, održavanje, učinci na okoliš itd. Sve to ukupno utiče na
efikasnost i stvarnu cijenu spaljivanja određenog goriva. Najvažniji elementi goriva su ugljik i
vodik, uz poželjno što manje sumpora. Goriva mogu sadržavati i nešto kisika i negorivih tvari
(vodene pare, azota, i/ili pepela).

Primarni Sekundarni
Čvrsta goriva Drvo,ugalj,treset,biomasa Koks,drveni ugalj
Dizel,benzin,kerozin,LPG,k
Tečna goriva Petrolej
atran,etanol
Hidrogen,propan,vodeni
Plinovita goriva Prirodni gas plin,plin iz visokih
peći,koksni plin,CNG
 Tabela 4.0.Podjela goriva

6.1. Sastav goriva

Osnovne karakteristike i primjena goriva zavise od njegovog sastava.Sastav goriva se
određuje tzv. elementarnom analizom, i u slučaju čvrstih i tečnih goriva izražava u masenim,
a u slučaju gasovitih goriva u zampreminskih postotcima. Iako na osnovu goriva ne mogu da
se odrede sve njegove karakteristike, ipak mogu da se proračunaju parametri kao što su
potrebna količina vazduha za potpuno sagorijevanje, toplotna moć goriva, sastav produkata
sagorijevanja i temperatura sagorijevanja. U sastav goriva, u opštem slučaju, ulaze tri
elementa: ugljik, vodik i sumpor, kao primjese kisih i azot, a kao balast mineralne primjese i
voda. Na osnovu toga može da se napiše i formula za sastav goriva: g C+gH+gO+gN+gW+gA=1
gdje simbol „g“ označava maseni udio, a indeksi C,H,S,O,N,W,A iznačavaju redom:
ugljik,vodik,sumpor,kisik,azot,vlagu(vodu) i mineralne materije (primjese).

Navedeni sastav goriva je opšti, a u pojedinim slučajevima neke komponente izostaju. Tako
mineralne primjese ne postoje u gasovitim u tečnim ih praktično nema, a u čvrstim ih uvijek
ima.

Ugljik-najvažnija komponenata goriva, jer njegovim sagorijevanjem nastaje najveći dio

toplote. Također i najviše zastupljena komponenta, on se u gorivu nalazi u slobodnom stanju
ili vezan, u obliku složenih organskih jedinjenja sa kisikom,azotom i sumporom.
Vodik-druga po važnosti komponenta jer se sagorijevanjem 1kg vodika oslobađa približno
140 MJ toplote.

Sumpor- u gorivu se nalazi u vidu gorive i negorive komponente. Gorivi sumpor se javlja u
obliku složenih organskih jedinjenja-merkaptana, i kao sulfid željeza FeS2. Negorivi se javlja
u obliku sulfata i sagorijevanjem prelazi u pepeo. Njegovo prisustvo u gorivu je nepoželjno
jer izaziva koroziju, a produkti sagorijevanja su ekološki veoma štetni.

Kisik-nije gorivi element ali se sagorijevanje odvija zahvaljujući njemu. U čvrstim gorivima
se javlja u vezanom stanju a u tečnim i gasovitim ga praktično nema. Prisustvo kisika
smanjuje potrebu za kisikom iz vazduha, tako da on ulazi u tzv. unutrašnji balast, jer zauzima
mjesto gorivim komponentama.

Azot- ima ga veoma malo (do 2%). Tokom sagorijevanja se ponaša inertno, zajedno sa
kisikom čini unutašnji balast.

Mineralne primjese i pepeo- mineralne primjese su štetne jer: smanjuju udio gorivih
materija, otežavaju sagorijevanje, povećavaju troškove održavanja i smanjuju vijek
postrojenja, povećavaju troškove transporta.Tokom sagorijevanja mineralne primjese se
razlažu i djelimično oksidišu i stvarajući pepeo.

Vlaga- kao i mineralne materije, čini spoljašnji balast, pa je neželjeni sastojak goriva.

6.2. Karakteristike goriva

Osim osnovnih karakteristika goriva, kao što su gustina i toplotna provodljivost, za primjenu
goriva je bitna toplotna moć. Toplotna moć je količina toplote koja se dobija potpunim
sagorijevanjem jedinične mase goriva. Prema toplotnom nivou produkata sagorijevanja,
razlikuju se gornja (Hg) i donja (Hd) toplotna moć goriva.
Gornja toplotna moć je količina toplote koja se dobija potpunim sagorijevanjem jedinične
mase goriva pod sljedećim uslovima: -ugljik i sumpor se nalaze u obliku dioksida u
gasovitom stanju, dok azot nije oksidirao, produkti sagorijevanja su dovedeni na početnu
temperaturu goriva (20), a vlaga je prevedena u tečno stanje.
Donja toplotna moć se definiše isto kao i gornja toplotna moć uz uslov da voda ostaje kao
parna faza. Toplotna moć se određuje eksperimentalno, sagorijevanjem odgovarajućeg
uzorka, ili računski, na osnovu podataka o elementarnoj analizi goriva.
Analiza uzorka goriva čini se na jedan od 2 načina:

Konačna hemijska analiza određuje maseni postotak ugljika, vodika, kisika, azota, sumpora,
pepela i vode u gorivu. Za plinovita goriva zapreminski postotak metana (CH4), etana (C2H6),
propana (C3H6), butana plus uključuje butan i sve teže hidrokarbonate) (C 4H8), etana (C2H4),
benzena (C6H6), ugljik monoksida (CO), vodika (H2), azota ( N2), kisika (O2), i ugljik dioksida
(CO2).

Približna analiza određuje masene postotke hlapljivih tvari,pepela i fiksnog ugljika.

6.3. Tečna goriva

Tečna goriva našla su široku primjenu u svim oblastim i omogućila brz razvoj, posebno
saobraćaja i energetike, zahvaljujući svojim dobrim osobinama i prednostima u odnosu na
čvrsta goriva: visoka toplotna moć, mali sadržaj balastih tvari, mali toplotni gubici pri
sagorijevanju, jednostavno regulisanje procesa sagorijevanja, jednostavan transport
cjevovodima.Dok su osnovne mane tečnih goriva: velika zapaljivost i eksplozivnost,
otrovnost nekih goriva, teško odstranjivanje emulgovane vode, stvaranje elektrostatičkog
naponaPrema porijeklu tečna goriva se dijele na prirodna i prerađena.Najznačajniji
predstavnikjenafta.Sirova nafta je složena mješavina hidrokarbonata. Primarna separacija
nafte proizvodi uglavnom teža i viskoznija loživa ulja koja mogu uzrokovati probleme u
skladištenju, rukovanju, sagorijevanju i zagađivanju okoliša, a ti problemi su umanjeni kod
lakših loživih ulja (benzin, kerozin, dizel itd.). Međutim, teža loživa ulja su puno jeftinija.

6.4. Kruta goriva

Ugljen je najvažnije kruto gorivo i razni tipovi se dijele u grupe prema hemijiskim i fizičkim
osobinama. Specifično za ugljen je kada se grije na temperaturi od 925 0C na atmosferskom
pritisku u atmosferi bez zraka, gubitak težine daje hlapljive tvari koje su prisutne na
početku.Ugljik koji ostaje naziva se fiksni ugljik.Također su brojne druge osobine ugljena
koje su bitne u određivanju prikladnosti ugljena za određenu primjenu. Neke od ovih su
topivost pepela, lakoća pretvaranja u prah, karakteristike raspadanja i veličina ugljena. Druga
kruta goriva su : čađa, drvo, treset, drveni ugalj, kruti otpad i biomasa.

6.5. Gasovita goriva

Osnovne prednosti plinovitih goriva u odnosu na čvrsta i tečna su : potpuno sagorijevanje,
manji sadržaj balastih tvari, mali koeficijent viška vazduha pri sagorijevanju, jednostavno
regulisanje procesa sagorijevanja, jednostavan transport, proizvodnja u centralizovanim
postrojenjimaOsnovne mane plinovitih goriva su velika zapaljivost i eksplozivnost, o čemu
treba da se posebno vodi računa. Prema porijeklu, plinovita goriva se dijele na prirodna i
proizvedena.Neka od gasovitih goriva su: prirodni plin (PP), ukapljeni prirodni plin (UPP),
ukapljeni naftni plin (UNP), generatorski plin, koksni plin, vodeni plin, karburirani vodeni
plin i ugljeni plin.

7.ANALIZA UČINA KOTLA

Kotao je uređaj koji pretvara hemijsku energiju goriva u korisnu toplotnu energiju. Na izlazu
kotla tipična je para (zasićena ili pregrijana), vrela voda ili toplinski fluid poput mineralnog
ulja. Postoji više različitih vrsta  kotlova, a mogu se podijeliti u dvije osnovne grupe:
- Kotao s vodom u cijevima, gdje se voda nalazi u cijevima a plamen i vrući plinovi
sagorijevanja prolaze oko njih
- Plamenocijevni ili oklopljeni kotao, gdje plinovi sagorijevanja prolaze kroz
plameničku cijev i nakon toga ulaze u sistem cijevi uronjen u vodu unutar oklopa.
Učin kotla odnosi se na sposobnost prenosa topline iz goriva na vodu i paru (ili neki drugi
fluid) u skladu sa pogonskim specifikacijama. Učin kotla uključuje sve vidove pogona.
Specifikacije djelovanja uključuju pogonski kapacitet i sve faktore za podešavanje tog
kapapciteta:
 pritisak pare
 kvalitetu vode u kotlu
 temperature kotla
 zrak u kotlu i zračni gubicI
 analizu izlaznih plinova
 analizu i utrošak goriva.
Efikasnost kotla, kao najvažniji pokazatelj energetskog djelovanja kotla, prikazuje se kao
postotni omjer topline apsorbirane u vodi kotla i topline dopremljene kotlu kroz gorivo. Kotao
je u osnovi izmjenjivač topline u kojem se toplinska energija oslobađa u procesu izmjene
topline proizvoda sagorijevanja na cirkulirajući fluid. Energetska bilanca, primijenjena na
kotao kroz istačkanu liniju prikazanu na slici 7. daje sljedeću jednačinu:
M G ∙ H G + M G ∙ hG + M a ∙ ha + ( 1+ x ) m ∙h 1=m∙ h2 + M IP ∙ h IP + x ∙ m∙ h KD + Qc
Gdje je:
MG – protok goriva, [kg / s]
HG – gornja ogrijevna moć, [kJ / kg]
hG – entalpija goriva, [kJ / kg]
MA – protok zraka sagorijevanja, [kg / s]
hA – Entalpija zraka sagorijevanja, [kg / s]
MIP – maseni protok izlaznih plinova, [kg / s]
hIP – entalpija izlaznih plinova, [kJ / kg]
m – protok pare, [kg / s]
h1 – entalpija pojne vode, [kJ / kg]
h2 – entalpija pare, [kJ / kg]
x – postotak toka pojne vode koji se gubi kao odmuljivanje, [-]
hKD – entaplija vode na radnom pritisku kotla, [kJ / kg]
Ǫc – gubitci zračenja, [kJ / s]
Lijeva strana jednačine predstavlja zbir svih ulaznih energetskih tokova a desna strana
jednačine predstavlja zbir svih izlaznih energetskih tokova. Povećanje entalpije cirkulirajućeg
fluida u i iz procesa predstavlja koristan izlaz. Naravno, kada je cirkulirajući fluid vruća voda
ili vruće ulje, umjesto pare, koristi se entalpija vruće vode ili ulja. U takvim kotlovima ne
postoji odmuljivanje (x = 0).

Slika 7.0. Relevantni parametri za analizu performansi kotla

Postoje dvije praktične metoda za proračun efikasnosti kotla:

a. Ulaz/izlaz metoda (Izravna)
b. Metoda toplinskih gubitaka (Neizravna)
Mogu se koristiti obje metode, ali općeprihvaćeno je mišljenje da metoda toplinskih gubitaka
pruža tačnije razultate u praksi.

Tip kotla Efikasnost [%]

Kondenzirajući 88 - 92
Visokoefikasni modularni 80 - 82
Oklopljeni kotao – vrela voda 78 – 80
Oklopljeni kotao – para 75 – 77
Povratni plamen 72 – 75
Lijevano željezo, sekcionirano 68 – 71
Parogenerator 75 – 78
Vodena cijev sa ekonomizatorom 75 – 78
Tabela 7.0.Efikasnost kotla prema tipu kotla

7.1. Ulaz/izlaz metoda (Izravna)

Osnovni izraz ove metode je:

Q1 Korisnatoplina m ·(h2−h1)
Učin kotla=ηK = = =
QG Ulazna hemijska energija goriva M F·Hg
Entalpija goriva je obično zanemariva u usporedbi sa hemijskom energijom goriva i zbog toga
se izostavlja iz jednačine. Korisna toplina definira se kao umnožak korisne pare (m)
isporulene procesu i razlike entalpija ove pare (h2) i entalpije pojne vode (h1) koja ulazi u
kotao.
Hg (gornja ogrijevna moć) korištenja jednačina ukazuje da se vodena para u izlaznim
plinovima kondenzira. To se pojavljuje samo u kondenzirajućem kotlu. Ponekad se također
koristi i Hd (donja ogrijevna moć). Kada se prikazuje efikasnost kotla, mora biti jasno koja
kalorijska vrijednost se koristi. Efikasnost prikazana sa Hd će imati veći iznos. Mi ćemo
uvijek koristiti Hg.

Efikasnost kotla može se definirati kao:

m ·(h2−h1) m ·(h2−h1)
ηK = ili η K =
MG·H g MG · H A

Ograničenja korištenja izravne metode su:

- Tačnost mjerača protoka pare
- Tačnost težine goriva (čvrsto gorivo)
- Kalorijska vrijednost goriva (tačnost mjerenja)
- Entalpija pare i vode, koja ovisi o relevantnim procesima i temperaturama.

7.2. Metoda toplinskih gubitaka (Neizravna)

Neizravna metoda proračunava pojedinačne gubitke, zbraja ih i određuje efikasnost kotla
oduzimanjem ukupnih gubitaka od ukupne ulazne primarne energije. Količina toplote (QG)
sadržana u gorivu se uvodi u kotao i pretvara u sljedeće tipove energije:
 Q1- toplinska energija prenesena na prijemnih topline (korisna toplina)
7
 ∑ Qi - 6 tipova toplinskih gubitaka:
i=2

a. Q2 – toplinski gubici ispušnih plinova

b. Q3 – toplinski gubici uslijed hemijski nepotpunog sagorijevanja
c. Q4 – toplinski gubici uzrokovani mehanični nepotpunim sagorijevanjem
d. Q5 – toplinski gubici zbog zračenja površine kotla
e. Q6 – toplinski gubici zbog odstranjivanja pepela
f. Q7 – toplinski gubici odmuljivanja

Efikasnost kotla se definira kako slijedi:

7

Q1 ∑ Qi
ηK = ( izravnametoda )=1− i=2 (neizravna metoda)
QG QG
Pojedinačni specifični energetski gubici se izražavaju kako slijedi:
Q1
q i[ %]= x 100(i=2 , 3 ,… 7)
QG
 8.ZAGAĐENJE ZRAKA (AEROZAGAĐENJE)
Zagađenje zraka javlja se kada različite hemikalije bivaju otpuštene u atmosferu u obliku
plina ili malih čestica. Aerozagađenje nanosi štetu i izaziva nelagodu kod čovjeka i drugih
živih bića, tj. ugrožava prirodnu sredinu u atmosferi. Zagađenje se najčesće događa zbog
sagorijevanja fosilnih goriva - ugljena, nafte i plina - ili sagorijevanja drva i drugih naftnih
goriva. Osnovni izvori zagađenja su saobraćaj i industrija. Tokom sagorijevanja različitih
oblika goriva u motorima ili fabrikama, osim oslobađanja energije ispušta se i velika količina
štetnih materija, kao što su: ugljen-monoksid, ugljen-dioksid, sumpor-dioksid, oksidi azota,
pepeo i čađ. Ljudi zagađuju vazduh na mnogo načina: paljenjem šuma radi dobijanja
poljoprivrednog zemljišta, vožnjom automobila, aviona, radom u fabrikama, sagorijevanjem
ogrijeva u domaćinstvima... U osnovi gotovo svih oblika aerozagađivanja je potreba čovjeka
za energijom koja se dobija na račun sagorijevanja drveta, nafte, uglja ili prirodnog gasa.
Kada jednom dospiju u atmosferu, gasovi oslobođeni tokom sagorijevanja fosilnih goriva
stupaju u različite hemijske reakcije, pri čemu nastaju mnoga opasna jedinjenja, poput
sumporne i azotne kiseline.

Slika 8.0. Zagađenje zraka

8.1. Zagađenje nastalo sagorijevanjem goriva

Najveći izvor zagađenja zraka u gradovima predstavlja automobilski saobraćaj. Smatra se da
oko 60% ukupnog svjetskog zagađenja potiče od sagorijevanja goriva u motorima
automobila. Izduvni plinovi automobila, koji nastaju sagorijevanjem benzina u motoru, sadrže
oko 20% ugljen-dioksida, 27% ugljovodonika i 34% azotovih oksida. Nekim vrstama benzina
dodaje se i olovo, tako da i ono nalazi svoj put do atmosfere. Ako se zna da ugljen-dioksid u
atmosferi prouzrokuje efekat staklene bašte i globalnog zagrijavanja, da su olovo i
ugljovodonici opasni otrovi koji oštećuju pluća i respiratorne organe i izazivaju sušenje
drveća, a da azotovi oksidi prouzrokuju kisele kiše, jasno je da je šteta koju proizvode
automobilski plinovi veoma velika.
 8.2. Posljedice aerozagađenja
Globalno zagrijavanje, kisele kiše, oštećenje ozonskog omotača i povišenje nivoa svjetskog
mora direktna su posledica aerozagađenja. I mnoga živa bića trpe direktne posljedice
povećanja koncentracije štetnih tvari u zraku. Biljke gube hlorofil i mijenjaju boju, postepeno
im izumiru tkiva i organi, zaustavljaju se procesi fotosinteze i rasta, na kraju dolazi do sušenja
i smrti. Životinje otežano dišu, oštećuju im se disajni organi i nastaju oboljenja kao što su
bronhitis, astma i '''rak pluća'''. Naročito teške posledice aerozagađenja trpi sam čovjek, jer
život u zagađenom zraku je veoma opasan.

Slika 8.1 . Šuma oštećena kiselim kišama

8.3. Mjere zaštite zraka

Mjere zaštite zraka podrazumijevaju eliminaciju uzročnika zagađivanja, smanjenje količine
štetnih materija koje se ispuštaju u atmosferu, te posebne mjere čišćenja zraka. Eliminacija
uzroka aerozagađenja podrazumijeva uvođenje novih „čistih“ tehnologija u procese
proizvodnje i korištenja „čistih“ goriva. Npr. razvoj motora koji koriste bezolovni benzin
doprinio je da se jedan od izvora zagađenja zraka olovom potpuno eliminiše. Smanjenje
količine oslobođenih zagađujućih materija danas je osnovni vid zaštite zraka. Postavljanje
filtera i posebnih postrojenja za prečišćavanje izduvnih plinova i dima na fabrička postrojenja
može dati dobre rezultate. Posebnu grupu mjera zaštite vazduha predstavljaju akcije
ozelenjavanja prostora u kome dolazi do aerozagađenja. Podizanje zelenih površina u vidu
parkova, drvoreda, živih ograda ili travnjaka umnogome popravlja kvalitet vazduha u gradu.
Otporno drveće i zeljaste biljke neprocenjivog su značaja za sve stanovnike zagađene gradske
sredine.
8.4. Zagađenje zraka u FBiH

Građani Tuzle, Lukavca, Zenice i Sarajeva guše se usljed zagađenja zraka, statistike pokazuju
da sve više stanovništva, naročito djece, obolijeva od teških bolesti, fabrike rade bez okolišnih
dozvola, a lokalne i kantonalne vlasti skoro su nemoćne uraditi bilo šta.
Indeks kvaliteta zraka dosegao je pretposljednji nivo „vrlo nezdrav“, na granici s „opasnim“.
Stručnjaci su izdali upozorenja, naročito za osobe s respiratornim oboljenjima. Obeshrabruje i
izvještaj Evropske agencije za okoliš, koji je pokazao da je indeks kvaliteta zraka u Sarajevu
jedan od najlošijih u Evropi. Crvena lampica odavno je upaljena. Mjerenja Svjetskog tima za
kvalitet zraka (AQICN) pokazuju da je kod nas proteklih dana indeks zagađenosti bio čak
sedam puta veći od dozvoljenog. Prema standardima AQICN-a, dozvoljeni indeks je 50, a na
Ilidži je bio 369. Bosna i Hercegovina druga je u svijetu po smrtnosti stanovništva
uzrokovanoj onečišćenjem zraka, odmah nakon Sjeverne Koreje, navodi BBC, koji je objavio
i dokumentarac „Bosanski tihi ubica: Industrija uglja“.
U apokaliptičnom videu Tuzla je istaknuta kao primjer visokog zagađenja, jer se tamo
godišnje spaljuje oko tri miliona tona uglja, pri čemu nastaju i zagađene, toksične otpadne
vode koje završavaju u rijekama i prirodi općenito. Sigurno je da bi gradnja toplovoda Kakanj
– Sarajevo smanjila zagađenost zraka u Sarajevu, pokazale su studije Fonda za okoliš FBiH.
Iz TE Kakanj grad Sarajevo bi se opskrbljivao toplotnom energijom u trajanju od približno
4.500 sati godišnje, tačnije od 15. novembra do 15. aprila, koliko i traje grijna sezona u
Sarajevu.

Slika 8.2 . Zagađenje zraka u BiH

9. ZAKLJUČAK
Tokom sagorijevanja različitih oblika goriva, u motorima ili fabrikama, oslobađa se energija,
a čovjekova potreba za energijom, danas, je jako velika. Goriva su izvori energije u
fizičkom,tj. stvarnom smislu (npr. ugljen, nafta, prirodni plin, vodik, drvo i sl.).
Sagorijevanjem goriva veliki dio oslobođene energije beskorisno odlazi u atmosferu, a tek se
manji dio pretvara u koristan rad. Produkti izgaranja su vrlo opasni plinovi (sumporni dioksid)
koji onečišćuju zrak. U osnovi gotovo svih oblika zagađivanja zraka jeste upravo čovjekova
potreba za energijom, koja se dobija na račun sagorijevanja drveta, nafte, uglja ili prirodnog
plina. Kada jednom dospiju u atmosferu, gasovi oslobođeni tokom sagorijevanja goriva
stupaju u različite hemijske reakcije, pri čemu nastaju mnoga opasna jedinjenja, koja štetno
djeluju, prvenstveno na čovjeka, a potom i na ostali živi svijet. Aerozagađenje djeluje na dva
načina na ljude. S jedne strane, život u zagađenom vazduhu je opasan, naročito za djecu,
starije i bolesne osobe. Štetne materije iz vazduha izazivaju mnoga oboljenja. S druge strane,
štetne materije iz vazduha mogu zagaditi i čovjekovu hranu. Zbog toga je briga o kvalitetu
vazduha jedan od najvažnijih zadataka savremenog čovjeka.
10.LITERATURA
Prof.dr.sc. Željko Tomšić, „Mjerenje i analiza potrošnje energije“

Prof.dr.sc. Željko Tomšić, „Pravilnik o graničnim vrijednostima emisija u zrak iz postrojenja za sagorijevanje“

https://sh.wikipedia.org/wiki/Aerozaga%C4%91enje

https://www.fer.unizg.hr/_download/repository/MAPE_12-predavanje_2014-ho.pdf

www.pfst.unist.hr/uploads/10_Izgaranje.pdf

users.pbf.hr/djezek/osnove_ing/Predavanje7.pdf

http://avaz.ba/vijesti/bih/329613/alarmantno-zagadenje-zraka-u-bh-gradovima