ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Τμήμα: Ψυχολογίας
Επιστημονικό Πεδίο: Συμβουλευτική Ψυχολογία (Ψ-ΕΕ603)

Μάθημα 5ο
Κυριάζος Θεόδωρος

ΦΛΩΡΙΝΑ, 2022
Οι διαφάνειες όλων των μαθήματων «Θάνατος και
Διαχείριση Του Πένθους» δεν αποτελούν προϊόν
πνευματικής ιδιοκτησίας του διδάσκοντα.
Ο δε σκοπός τους είναι ανατροφοδοτικός και πάντα θα
αναφέρεται η πηγή προέλευσης του προς επεξήγηση
υλικού.
Θοδωρής Κυριάζος
Grief Counseling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner by J.
William Worden

Techniques of Grief Therapy: Creative Practices for Counseling the Bereaved by Robert A.
Neimeyer

The Grief Recovery Handbook: The Action Program for Moving Beyond Death, Divorce, and
Other Losses including Health, Career, and Faith by John W. James and Russell Friedman

It’s OK That You’re Not OK: Meeting Grief and Loss in a Culture That Doesn’t Understand
by Megan Devine

Processing Through Grief: Guided Exercises to Understand Your Emotions and Recover
from Loss by Stephanie Jose
 UNDERSTANDING THE MOURNING PROCESS
J. William Worden

Attachment, Loss, and the Experience of Grief

Οι διαφάνειες του μαθήματος 4 προέρχονται από το παραπάνω κεφάλαιο του

συγκεκριμένου βιβλίου και δεν αποτελούν προϊόν πνευματικής ιδιοκτησίας του
διδάσκοντα.
 Το πένθος μας επιτρέπει να
θεραπεύουμε, να θυμόμαστε με αγάπη
και όχι με πόνο.
Είναι μια διαδικασία διαλογής.
ΘΛΙΨΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
 Στάδια

Ένας τρόπος για να δούμε τη διαδικασία του πένθους είναι να την δούμε ως προς τα στάδια. Πολλοί άνθρωποι
που γράφουν για το θέμα της θλίψης έχουν απαριθμήσει έως και εννέα στάδια πένθους.

Μία από τις δυσκολίες είναι ότι οι άνθρωποι δεν περνούν από στάδια σε σεριατίμ.

Επίσης, υπάρχει μια τάση για τον αρχάριο να παίρνει τα στάδια πολύ κυριολεκτικά.
Ένα παράδειγμα αυτής της κυριολεξίας είναι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι ανταποκρίθηκαν στα στάδια του
θανάτου της Elisabeth Kü bler-Ross.
 Φάσεις

Μια εναλλακτική προσέγγιση στα στάδια είναι η έννοια των φάσεων που χρησιμοποιείται από τους Parkes,
Bowlby, Sanders και άλλους.

Ο Parkes ορίζει τέσσερις φάσεις πένθους:

Φάση Ι είναι η περίοδος μουδιάσματος που εμφανίζεται κοντά στο χρόνο της απώλειας.
Στη συνέχεια, το άτομο περνά τη φάση ΙΙ, τη φάση της λαχτάρας, κατά την οποία λαχταρά να
επιστρέψει ο χαμένος. Στη φάση ΙΙΙ, τη φάση της αποδιοργάνωσης και της απελπισίας, το άτομο που πενθεί
δυσκολεύεται να λειτουργήσει στο περιβάλλον.
Τέλος, είναι σε θέση να εισέλθει στη φάση IV, τη φάση της αναδιοργανωμένης συμπεριφοράς
 Καθήκοντα

Οι φάσεις συνεπάγονται μια ορισμένη παθητικότητα, κάτι που πρέπει να περάσει ο πενθούντας.

Η έννοια των καθηκόντων, από την άλλη πλευρά, είναι πολύ πιο σύμφωνη με την έννοια του Φρόιντ για το έργο
της θλίψης και υπονοεί ότι ο πενθούντας πρέπει να αναλάβει δράση και μπορεί να κάνει κάτι.

Ο πενθούντας μπορεί να δει τις φάσεις ως κάτι που πρέπει να περάσει, ενώ η προσέγγιση των εργασιών μπορεί
να δώσει στον πενθούν κάποια αίσθηση δύναμης και ελπίδας ότι υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει ενεργά
για να προσαρμοστεί στο θάνατο ενός αγαπημένου του
Καθήκοντα
Πένθους
Ι: Αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας

Όταν κάποιος πεθαίνει, ακόμα κι αν ο θάνατος είναι αναμενόμενος, υπάρχει πάντα η αίσθηση ότι
δεν έχει συμβεί.

Το πρώτο καθήκον του πένθους είναι να έρθει αντιμέτωπος με την πραγματικότητα ότι το άτομο
είναι νεκρό, ότι το άτομο έχει φύγει και δεν θα επιστρέψει.

Μέρος της αποδοχής αυτής της πραγματικότητας έρχεται να πιστέψει ότι η επανένωση είναι
αδύνατη, τουλάχιστον σε αυτή τη ζωή
Ι: Αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας

Το αντίθετο της αποδοχής της πραγματικότητας της απώλειας είναι να μην

πιστεύεις μέσω κάποιου είδους άρνησης. Η άρνηση των γεγονότων της
απώλειας μπορεί να ποικίλλει σε βαθμό από μια ελαφρά στρέβλωση έως μια
πλήρη αυταπάτη. Παράξενα παραδείγματα άρνησης μέσω αυταπάτης είναι οι
σπάνιες περιπτώσεις στις οποίες ο πενθούντας κρατά το σώμα του νεκρού στο
σπίτι για αρκετές ημέρες πριν ειδοποιήσει κάποιον για το θάνατο.
Οι Gardiner και Pritchard (1977) περιγράφουν έξι περιπτώσεις αυτής της
ασυνήθιστης συμπεριφοράς .
Τα άτομα που συμμετείχαν ήταν είτε φανερά
ψυχωτικά είτε εκκεντρικά και απομονωμένα.
Ι: Αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι

προστατεύονται από την πραγματικότητα είναι να
αρνηθούν το νόημα της απώλειας.
Με αυτόν τον τρόπο, η απώλεια μπορεί να θεωρηθεί
λιγότερο σημαντική. Είναι σύνηθες να ακούμε
δηλώσεις όπως «Δεν ήταν καλός πατέρας», «Δεν
ήμασταν κοντά» ή «Δεν μου λείπει».
Μερικοί άνθρωποι πετούν αμέσως ρούχα και άλλα
προσωπικά αντικείμενα που τους θυμίζουν τον
νεκρό. Η αφαίρεση όλων των υπενθυμίσεων του
νεκρού είναι το αντίθετο της μουμιοποίησης και
ελαχιστοποιεί την απώλεια.
Ι: Αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας

Ακόμα ένας άλλος τρόπος για να αρνηθεί κανείς το

πλήρες νόημα της απώλειας είναι να εξασκηθεί
στην επιλεκτική λήθη.
Για παράδειγμα, ο Γκάρι έχασε τον πατέρα του σε
ηλικία 12 ετών. Με τα χρόνια, είχε μπλοκάρει όλη
την πραγματικότητα του πατέρα του —ακόμα και
μια οπτική εικόνα—
από το μυαλό του.
Όταν ήρθε για πρώτη φορά για ψυχοθεραπεία ως
φοιτητής, δεν μπορούσε καν να
θυμηθεί τη μνήμη του προσώπου του πατέρα του.
Ι: Αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας

Το να φτάσουμε σε μια αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας απαιτεί χρόνο,

καθώς περιλαμβάνει όχι μόνο μια πνευματική αποδοχή αλλά και μια
συναισθηματική.

Το άτομο που πενθεί μπορεί να έχει διανοητικά επίγνωση του οριστικού της
απώλειας πολύ πριν τα συναισθήματα επιτρέψουν την πλήρη αποδοχή των
πληροφοριών ως αληθινών.

Μια γυναίκα που παρακολουθούσε μια από τις ομάδες πένθους μου ξυπνούσε
κάθε πρωί και έφτανε στο κρεβάτι του νεκρού συζύγου της για να δει αν ήταν εκεί.

Ήξερε ότι δεν θα ήταν εκεί, αλλά υπήρχε η ελπίδα ότι ίσως θα ήταν παρόλο που
είχε πεθάνει 6 μήνες νωρίτερα.
Ι: Αποδοχή της πραγματικότητας της απώλειας

Αν και η αντιμετώπιση αυτού του πρώτου καθήκοντος του

πένθους απαιτεί χρόνο,
παραδοσιακές τελετουργίες όπως η κηδεία βοηθούν πολλούς
πενθούντες να κινηθούν προς
την αποδοχή. Όσοι δεν είναι παρόντες στην ταφή μπορεί να
χρειάζονται εξωτερικούς τρόπους για να επικυρώσουν την
πραγματικότητα του θανάτου.

Η μη πραγματικότητα είναι ιδιαίτερα

δύσκολη στην περίπτωση του ξαφνικού θανάτου, ειδικά όταν
ο επιζών δεν βλέπει το σώμα του νεκρού. .
2: Επεξεργασία του πόνου της θλίψης

Ο Parkes (1972) λέει:

«Εάν είναι απαραίτητο για το άτομο που έχει πενθεί να περάσει τον
πόνο της θλίψης για να ολοκληρώσει τη δουλειά του, τότε οτιδήποτε
επιτρέπει συνεχώς στο άτομο να αποφύγει ή να καταστείλει αυτόν
τον πόνο αναμένεται να παρατείνει την πορεία του πένθους»
2: Επεξεργασία του πόνου της θλίψης

Δεν βιώνουν όλοι την ίδια Οι πρόσφατα πενθούντες

ένταση πόνου ή τον είναι συχνά απροετοίμαστοι Ο τύπος του πόνου και η
αισθάνονται με τον ίδιο να έντασή του
τρόπο, αλλά είναι σχεδόν αντιμετωπίσουν την απόλυτη διαμεσολαβούνται από
αδύνατο να χάσεις κάποιον δύναμη και τη φύση των διάφορους
με τον οποίο έχεις δεθεί συναισθημάτων που παράγοντες
βαθιά χωρίς να νιώσεις ακολουθούν μια απώλεια
κάποιο επίπεδο πόνου. (Rubin, 1990).
2: Επεξεργασία του πόνου της θλίψης

Μπορεί να υπάρχει μια λεπτή

αλληλεπίδραση μεταξύ της
κοινωνίας και του πενθούντος
που κάνει το καθήκον II πιο δύσκολο.
Η κοινωνία μπορεί να αισθάνεται
άβολα με τα συναισθήματα
του πενθούντος και, ως εκ τούτου,
μπορεί να δώσει το λεπτό μήνυμα:
«Δεν χρειάζεται να θρηνείς –
λυπάσαι μόνο τον εαυτό σου»
2: Επεξεργασία του πόνου της θλίψης

Μερικοί άνθρωποι που δεν θέλουν να βιώσουν

τον πόνο της θλίψης προσπαθούν
να βρουν μια γεωγραφική θεραπεία. Ταξιδεύουν
από μέρος σε μέρος και προσπαθούν να
βρουν κάποια ανακούφιση από τα συναισθήματά
τους, σε αντίθεση με το να επιτρέψουν
στον εαυτό τους να επεξεργαστεί τον πόνο - να
τον νιώσει και να γνωρίζει ότι μια μέρα θα
τον βιώσουν διαφορετικά.
2: Επεξεργασία του πόνου της θλίψης

Ο Bowlby (1980) είπε, «Αργά ή γρήγορα, μερικοί από

αυτούς που αποφεύγουν κάθε
συνειδητό πένθος, καταρρέουν – συνήθως με κάποια
μορφή κατάθλιψης» (σελ. 158).

Ένας από τους στόχους της συμβουλευτικής για τη

θλίψη είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να περάσουν
αυτό το δύσκολο δεύτερο έργο, ώστε να μην κουβαλούν
τον πόνο μαζί τους σε όλη τους τη ζωή. Εάν η εργασία II
δεν αντιμετωπιστεί επαρκώς, μπορεί να χρειαστεί
θεραπεία αργότερα.
2: Επεξεργασία του πόνου της θλίψης

Έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε τον πόνο της θλίψης με όρους

λύπης και δυσφορίας.

Και πράγματι πολύς πόνος πένθους είναι αυτού του είδους.

Υπάρχουν, ωστόσο, άλλες επιδράσεις που σχετίζονται με την
απώλεια που πρέπει να υποβληθούν σε επεξεργασία.

Το άγχος, ο θυμός, η ενοχή, η κατάθλιψη και η μοναξιά είναι

επίσης κοινά συναισθήματα που μπορεί να βιώσουν οι
πενθούντες.
3: Προσαρμογή σε έναν κόσμο χωρίς τον νεκρό

Υπάρχουν τρεις τομείς προσαρμογής που πρέπει να αντιμετωπιστούν μετά τον θάνατο ενός αγαπημένου
προσώπου.

Οι εξωτερικές προσαρμογές, ή πώς ο θάνατος επηρεάζει την καθημερινή λειτουργία κάποιου στον κόσμο.

ΟΙ εσωτερικές προσαρμογές ή πώς ο θάνατος επηρεάζει την αίσθηση του εαυτού κάποιου.

Οι πνευματικές προσαρμογές, ή πώς ο θάνατος επηρεάζει τις πεποιθήσεις, τις αξίες και τις υποθέσεις κάποιου
για τον κόσμο.
3: Προσαρμογή σε έναν κόσμο χωρίς τον νεκρό

Εξωτερικές ρυθμίσεις
Η προσαρμογή σε ένα νέο περιβάλλον χωρίς τον αποθανόντα σημαίνει διαφορετικά
πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους, ανάλογα με τη σχέση με τον αποθανόντα και
τους διάφορους ρόλους που έπαιξε ο αποθανών.
Χρειάζεται ένα σημαντικό χρονικό
διάστημα για πολλές χήρες να συνειδητοποιήσουν πώς είναι να ζεις χωρίς τους
συζύγους τους.
Αυτή η συνειδητοποίηση αρχίζει συχνά να αναδύεται περίπου 3 με 4
μήνες μετά την απώλεια και περιλαμβάνει τη συμφιλίωση με το να μένεις μόνος, να
μεγαλώνεις παιδιά μόνος, να αντιμετωπίζεις ένα άδειο σπίτι και να διαχειρίζεσαι μόνος
τα οικονομικά.
3: Προσαρμογή σε έναν κόσμο χωρίς τον νεκρό

Εσωτερικές ρυθμίσεις
Όχι μόνο οι πενθούντες πρέπει να προσαρμοστούν στην
απώλεια ρόλων που έπαιξε προηγουμένως ο αποθανών,.
Δεν μιλάμε απλώς για το να βλέπουν τους εαυτούς τους
ως χήρες ή ως γονείς που έχουν πενθεί, αλλά για το πώς ο
θάνατος επηρεάζει τον αυτοπροσδιορισμό, την
αυτοεκτίμηση και την αίσθηση της αυτο-
αποτελεσματικότητας.
Ορισμένες μελέτες υποστηρίζουν ότι για τις γυναίκες που
ορίζουν την ταυτότητά τους μέσω των σχέσεων και της
φροντίδας για τους άλλους, το πένθος σημαίνει όχι μόνο
την απώλεια ενός σημαντικού άλλου αλλά και την αίσθηση
της απώλειας του εαυτού τους (Zaiger, 1985).

Ένας από τους στόχους του πένθους για αυτές τις γυναίκες
είναι να νιώθουν σαν τον εαυτό τους και όχι σαν μισή
δυάδα.
3: Προσαρμογή σε έναν κόσμο χωρίς τον νεκρό

Πνευματικές Προσαρμογές: Ο τρίτος τομέας προσαρμογής

είναι η αίσθηση του κόσμου.
Οι Neimeyer, Prigerson, & Davies
(2002) γράφουν ότι το πένθος είναι η προσπάθεια
ανασυγκρότησης ενός κόσμου νοήματος που έχει
αμφισβητηθεί από την απώλεια.
Αυτό θέτει δύο προκλήσεις:
(α) να επεξεργαστεί την ιστορία του γεγονότος του θανάτου σε
μια προσπάθεια να κατανοήσει τι συνέβη και τις
επιπτώσεις του στη συνεχιζόμενη ζωή του πενθούντος.
(β) να αποκτήσει πρόσβαση στην ιστορία της σχέσης με τον
αποθανόντα ως μέσο ανασυγκρότησης ενός συνεχιζόμενου
δεσμού.
3: Προσαρμογή σε έναν κόσμο χωρίς τον νεκρό

Η διακοπή της εργασίας III έχει ως αποτέλεσμα την αποτυχία

προσαρμογής στην απώλεια.
Οι άνθρωποι εργάζονται εναντίον του εαυτού τους
προωθώντας τη δική τους αδυναμία, με το να μην αναπτύσσουν
τις δεξιότητες που χρειάζονται για να αντεπεξέλθουν ή με την
απομάκρυνση από
τον κόσμο και μη αντιμέτωποι με τις περιβαλλοντικές
απαιτήσεις.
Ωστόσο, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ακολουθούν αυτήν την
αρνητική πορεία. Συνήθως αποφασίζουν ότι πρέπει να
εκπληρώσουν τους ρόλους στους οποίους δεν είναι
συνηθισμένοι, να αναπτύξουν δεξιότητες που
δεν είχαν ποτέ και να προχωρήσουν με μια επανεκτιμημένη
αίσθηση του εαυτού τους και του
κόσμου.
3: Προσαρμογή σε έναν κόσμο χωρίς τον νεκρό

Έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε τον πόνο της θλίψης με όρους λύπης και
δυσφορίας.

Και πράγματι πολύς πόνος πένθους είναι αυτού του είδους. Υπάρχουν, ωστόσο,
άλλες επιδράσεις που σχετίζονται με την απώλεια που πρέπει να υποβληθούν
σε επεξεργασία.

Το άγχος, ο θυμός, η ενοχή, η κατάθλιψη και η μοναξιά είναι επίσης κοινά

συναισθήματα
που μπορεί να βιώσουν οι πενθούντες.
4: Να βρεις τρόπο να θυμάσαι τον απολεσθέντα

Το τέταρτο καθήκον του πένθους είναι να Χρειάζεται να βρούμε τρόπους να

βρει ένα μέρος για τον νεκρό που θα μνημονεύσουμε, δηλαδή να θυμόμαστε
επιτρέψει στον πενθούντα να μνημονεύσει τους νεκρούς αγαπημένους μας—να τους
τον νεκρό, αλλά με τρόπο που δεν θα τον κρατάμε μαζί μας αλλά να συνεχίζουμε τη
εμποδίσει να πάει συνέχεια με τη ζωή. ζωή.
4: Να βρεις τρόπο να θυμάσαι τον απολεσθέντα

Στη Μελέτη του Χάρβαρντ για το

Πένθος για τα Παιδιά, ανακαλύψαμε
με έκπληξη τον μεγάλο αριθμό
παιδιών που παρέμειναν συνδεδεμένα
με τον γονέα που πέθανε μιλώντας,
σκεπτόμενοι, ονειρευόμενοι και
νιώθοντας ότι τον παρακολουθούσε
αυτός ο γονέας.

Δύο χρόνια μετά το θάνατο, τα δύο

τρίτα των παιδιών εξακολουθούσαν να
αισθάνονται ότι τους παρακολουθούσε
ο νεκρός γονέας τους (Silverman,
Nickman, & Worden, 1992).
4: Να βρεις τρόπο να θυμάσαι τον απολεσθέντα

Οι πενθούντες γονείς συχνά αλλά να το κάνουν με τρόπο που

δυσκολεύονται να κατανοήσουν τους επιτρέπει να συνεχίσουν τη
τη φροϋδική έννοια της ζωή τους μετά από μια τέτοια
συναισθηματικής απόσυρσης. απώλεια.

Αν σκεφτούμε τη
μετεγκατάσταση, τότε το
καθήκον για τους πενθούντες
γονείς είναι να αναπτύξουν
κάποια συνεχή σχέση με τις
σκέψεις και τις αναμνήσεις που
συνδέουν με το παιδί τους,
4: Να βρεις τρόπο να θυμάσαι τον απολεσθέντα

Για πολλούς ανθρώπους,

το καθήκον IV είναι το πιο
δύσκολο να επιτευχθεί.
Κολλάνε σε αυτό το σημείο
στο πένθος τους και Αλλά η εργασία IV μπορεί
αργότερα να ολοκληρωθεί.
συνειδητοποιούν ότι η
ζωήτους με κάποιο τρόπο
σταμάτησε στο σημείο που
συνέβη η απώλεια.

Δύο χρόνια αργότερα,

έγραψε ένα σημείωμα στη
Ένα έφηβο κορίτσι πέρασε
μητέρα της : «Υπάρχουν
εξαιρετικά δύσκολα να
άλλοι άνθρωποι να με
προσαρμοστεί στο θάνατο
αγαπούν», έγραψε, «και
του πατέρα της.
δεν σημαίνει ότι αγαπώ
τον μπαμπά λιγότερο».