IΩΆΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ

«Α Ν Θ Ο Λ Ο Γ Ι Ο Ν»
 BΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΩΝ EΛΛΉΝΩΝ

Iø ¡¡√À ™Δ√μ∞π√À

«∞ ¡ £ √ § √ ° π √ ¡»

TΌΜΟς A´

Mετάφρασις: Xρ. Σ. Θεοδωράτου

Tίτλος: IΩANNOY ΣTOBAIOY «ANΘOΛOΓION»

᾽Eκδόσεις ΓEΩPΓIAΔHΣ “BIBΛIOΘHKH TΩN EΛΛHNΩN”
Mετάφρασις: ᾽Eπιτροπὴ φιλολόγων-λογοτεχνῶν ὑπὸ
τὴν διεύθυνσιν κ. Xρ. Σωτ. Θεοδωράτου
᾽Eπιμέλεια-Διορθώσεις: XPYΣANΘOΣ BAΛAΣIAΔHΣ
Στοιχειοθεσία: ΠΑΝΑΓΙΏΤΗς KΟΝΤΟΜΗΝΆς
Πνευματικὰ Δικαιώματα: © ᾽Eκδόσεις Λ. Γεωργιάδης 2004

ISBN 960-316-252-3
SET 960-316-251-5

Kεντρικὴ Διάθεσις:
Mεσολογγίου 5, AΘHNAI - Tηλ.: 210-38.13.853
Στουρνάρα 57, AΘHNAI - TK 104 32 - Tηλ.: 210-52.21.314 ΓEΩPΓIAΔHΣ
Σόλωνος 114, AΘHNAI - TK 104 32 - Tηλ.: 210-38.47.347 AΘHNAI 2005
 ΠΊΝΑΚΑς ΤΩΝ ΘΕΜΆΤΩΝ
ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΆΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ «AΝΘΟΛΌΓΙΟΝ ΤΟΥ ΣΤΟΒΑΊ-
ΟΥ»
1ος TΌΜΟς: Περί A᾽ ρετῆς, Περί Kακίας, Περί Φρονήσεως.
2ος TΌΜΟς: Περί A᾽ φροσύνης, Περί Σωφροσύνης, Περί A ᾽ κολασίας,
Περί A᾽ νδρείας, Περί Δειλίας.
3ος TΌΜΟς: Περί Δικαιοσύνης, Περί A ᾽ δικίας καί Φιλαργυρίας καί
Πλεονεξίας, Περί A ᾽ ληθείας, Περί Ψεύδους, Περί Παρ-
ρησίας, Περί Kολακείας.
4ος TΌΜΟς: Περί A ᾽ σωτείας, Περί Φειδωλίας, Περί ᾽Eγκρατείας, Πε-
ρί A
᾽ κρασίας, Περί A ᾽ νεξικακίας, Περί ᾽Oργῆς, Περί τοῦ
Γνῶθι σ’ αὐτόν, Περί ῾Yπεροψίας, Περί Φιλαυτίας, Πε-
ρί τοῦ Συνειδότος, Περί Mνήμης.
5ος TΌΜΟς: Περί Λήθης, Περί ῞Oρκου, Περί ᾽Eπιορκίας, Περί Φι-
λοπονίας καί Mελέτης καί ὅτι ἀσύμφορον τό ᾽Oκνεῖν,
Περί A ᾽ ργίας, Περί Aἰδοῦς, Περί A ᾽ ναιδείας, Περί
Σιωπῆς, Περί τοῦ εὐκαίρως λέγειν, Περί Bραχυλογίας,
Περί A ᾽ δολεσχίας, Περί Xρηστότητος, Περί Φθόνου,
Περί Πατρίδος.
6ος TΌΜΟς: Περί Ξένης, Περί A ᾽ πορρήτων, Περί Διαβολῆς, Περί
Πολιτείας.
7ος TΌΜΟς: Περί Nόμων καί ᾽Eθῶν, Περί τῶν ἐν ταῖς Πόλεσι δυ-
νατῶν, Περί A ᾽ ρχῆς καί τοῦ ὁποῖον χρή εἶναι τόν ἄρχον-
τα, Περί ὅτι κάλλιστον ἡ Mοναρχία.
8ος ΤΌΜΟς: Περί Bασιλείας, Ψόγος Tυραννίδος, Περί Πολέμου,
Περί Tόλμης, Περί Nεότητος, Ψόγος Tόλμης, Στρα-
τείας καί ᾽Iσχύος, Περί Στρατηγῶν καί Περί τῶν κατά
Πόλεμον χρειῶν ὑποθῆκαι, Περί Eἰρήνης, Περί Γεωρ-
γίας ὅτι ἀγαθόν. Περί Γεωργίας εἰς τό ἐναντίον.
9ος ΤΟΜΟς: Περί ῾Hσυχίας, Περί Nαυτιλίας καί Nαυαγίου, ῾Yπέρ
Tεχνῶν, ῎Eτι περί Tεχνῶν εἰς τό ἐναντίον, Περί Δε-
σποτῶν καί Δούλων, Περί A ᾽ φροδίτης πανδήμου παρε-
χούσης τήν αἰτίαν τῆς Γενέσεως τοῖς A ᾽ νθρώποις καί
Περί ῎Eρωτος, τῶν κατά τό σῶμα ἠδονῶν, Ψόγος A ᾽ φ-
ροδίτης καί ὅτι φαῦλον ὁ ῎Eρως καί πόσων εἴη κακῶν
γεγονώς αἴτιος, ῾Yπέρ Kάλλους, Kατά Kάλλους, ῞Oτι
κάλλιστον Γάμος.
10ος ΤΟΜΟς: ῞Oτι οὐκ ἀγαθόν τό γαμεῖν, ῞Oτι τοῖς μέν ἐπωφελῆ τόν
Γάμον, τοῖς δέ ἀσύμφορον ὁ τῶν συναπτομένων ἀπετέ-
λεσε τρόπος, Περί Mνηστείας, ῞Oτι ἐν τοῖς γάμοις τάς
τῶν συναπτομένων ἡλικίας χρή σκοπεῖν, ῞Oτι ἐν τοῖς
γάμοις οὐ τήν εὐγένειαν, οὐδέ τόν πλοῦτον χρή σκο-
πεῖν, ἀλλά τόν τρόπον, Ψόγος Γυναικῶν, Γαμικά πα-
ραγγέλματα, ῞Oτι καλόν τό ἔχειν παῖδας. ῞Oτι ἀσύμφο-
ρον τό ἔχειν τέκνα καί ἄδηλον εἰ ἰδία τῶν ἔχειν νομιζόν-
των καί μηδέ θετόν ποιεῖσθαι, ῞Oτι κρείττονες οἱ ἄρσε-
νες τῶν παίδων καί ὅτι τούς νόθους οὐκ ἐλάττονας χρή
κρίνειν τῶν γνησίων, Περί νηπίων.
11ος ΤΟΜΟς: ῞Oτι χρή τούς Γονεῖς τῆς καθηκούσης τιμῆς καταξιοῦ-
σθαι παρά τῶν τέκνων καί εἰ ἐν ἅπασιν αὐτοῖς πειστέον,
Περί Θεοῦ καί τῆς Oὐρανοῦ καί κόσμου φυσιολογίας,
Περί Γραμμάτων, Eἰς τό ἐναντίον, ῾Oποίους τινάς χρή
εἶναι τούς πατέρας περί τά τέκνα καί ὅτι φυσική τις
ἀνάγκη ἀμφοτέρους εἰς διάθεσιν ἄγει. ῞Oτι κάλλιστον
ἡ φιλαδελφεία καί ἡ περί τούς συγγενεῖς διάθεσις καί
ὅτι ἀναγκαῖοι, Oἰκονομικός, Περί Eὐγενείας ὅτι εὐγε-
νεῖς οἱ κατ’ ἀρετήν ζῶντες. ῞Oτι οὐκ ἀεί τοῖς εὐγενέσι
καί χρηστοῖς τῶν πατέρων ἔοικε τά τέκνα.
12ος ΤΟΜΟς: ῞Oτι εὐγενεῖς οἱ ἀπό χρηστῶν πατέρων ἤ δυνατῶν ἤ
ἐνδόξων γενόμενοι, ῾Oποῖον χρή εἶναι τόν εὐγενῆ, Περί
δυσγενείας, ῎Eπαινος πλούτου, ῞Oσα πλοῦτος ποιεῖ,
διά τήν τῶν πλείστων ἄνοιαν, Ψόγος πλούτου, ῞Oτι τά
χρήματα ἀβλαβῆ συμμέτρως καί δικαίως πορισθέντα
καί ὅτι τῶν μέσων ὁ πλοῦτος, Πενίας ἔπαινος, Πενίας
ψόγος, Σύγκρισις πενίας καί πλούτου, Περί τοῦ βίου
ὅτι βραχύς καί εὐτελής καί φροντίδων ἀνάμεστος, Πε-
ρί Λύπης ὅτι λίαν μοχθηρά καί ἐπώδυνος τοῖς φροντί-
ζουσιν.
13ος ΤΟΜΟς: Περί Nόσου καί τῆς τῶν κατ’ αὐτήν ἀνιαρῶν λύσεως,
Περί ῾Yγιείας καί τῆς περί τήν διαμονήν αὐτῆς προ-
νοίας, Περί ᾽Iατρῶν καί ἰατρικῆς, Περί Eὐδαιμονίας,
Περί Kακοδαιμονίας, ῞Oτι ἀβέβαιος ἡ τῶν ἀνθρώπων
εὐπραξία μεταπιπτούσης ραδίως τῆς τύχης, Περί τῶν
παρ’ ἀξίαν εὐτυχούντων, Περί τῶν παρ’ ἀξίαν δυστυ-
χούντων, ῞Oτι δεῖ γενναίως φέρειν τά προσπίπτοντα
ὄντας ἀνθρώπους καί κατ’ ἀρετήν ζῆν ὀφείλοντας,
῞Oτι δεῖ τάς μέν εὐτυχίας προφαίνειν τάς δέ ἀτυχίας
κρύπτειν καί ὀρθῶς κεχρῆσθαι τοῖς παρούσι.
14ος ΤΟΜΟς: Περί ᾽Eλπίδος, Περί τῶν παρ’ ἐλπίδας, ῞Oτι οὐ χρή
ἐπιχαίρειν τοῖς ἀτυχοῦσι, ῞Oτι οἱ ἀτυχοῦντες χρήζουσι
τῶν συμπασχόντων, ῞Oτι ράϊον ἄλλον παραινεῖν ἤ ἑαυ-
τόν, ῎Eπαινος γήρως, Ψόγος γήρως, ῞Oτι τό γῆρας ἀνε-
παχθές καί πολλῆς αἰδοῦς ἄξιον ἡ σύνεσις ἀπεργάζε-
ται, Περί Θανάτου καί ὡς εἴη ἄφυκτος, ῎Eπαινος
Zωῆς, ῎Eπαινος Θανάτου, Σύγκρισις ζωῆς καί θανάτου,
Περί Πένθους, Περί Tαφῆς, Παρηγορικά, ῞Oτι οὐ χρή
παροινεῖν εἰς τούς τετελευτηκότας, ῞Oτι τῶν πλείστων
μετά θάνατον ἡ μνήμη διαρρεῖ ταχέως.
 H ΕΚΔΟΣΙς ΤΟΥ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ ΤΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ

Mέ ὑπερηφάνεια ἡ «Bιβλιοθήκη τῶν ῾Eλλήνων» παραδίδει

σήμερα στό αναγνωστικό κοινό τόν πρῶτο τόμο τοῦ «᾽Aνθολο-
γίου» τοῦ ᾽Iωάννου Στοβαίου. Kαί λέγει μέ ὑπερηφάνεια, γιατί
τό «᾽Aνθολόγιον» εἶναι καί ἀπό ἀπόψεως κυκλοφορίας ἕνα
ἀπό τά σπανιώτερα κείμενα στή διεθνῆ βιβλιαγορά, ἀλλά καί
ἀπό πλευρᾶς περιεχομένου, ἕνα ἀπό τά πολυτιμότερα τῆς
ἀρχαίας μας γραμματείας, ἀφοῦ συμπυκνώνεται σ’ αὐτό ὁ φι-
λοσοφικός στοχασμός τῆς ἀρχαιότητος στίς ἐπί μέρους ἑνότη-
τες τοῦ βιβλίου, μέ τήν ἀνθολόγησι ὅλων τῶν χωρίων τῶν ἀρ-
χαίων συγγραφέων γύρω στά συγκεκριμένα μεταφυσικά, ἠθι-
κά, πολιτικά καί ἄλλα προβλήματα τοῦ πολιτισμοῦ, ὅπως ἐκ-
φράστηκαν μέ τόν κάλαμο τῶν μεγάλων ἀλλά καί τῶν μικρο-
τέρων ἱεροφαντῶν τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος.
A
᾽ λλά δέν εἶναι μόνο αὐτή ἡ ἀξία τοῦ «᾽Aνθολογίου». ῎Eχει
ἐπίσης μιά ἄλλη ἀνυπολόγιστη ἀξία: τό ὅτι διασώζει χωρία ἔρ-
γων πού ἔχουν ἀπωλεσθεῖ κατά τή διαδρομή τῆς χειρογράφου
παραδόσεως γνωστῶν ἀπό ἄλλα σωζόμενα ἔργα τους συγγρα-
φέων, ἀλλά καί ἄλλων συγγραφέων πού μόνο τό ὄνομά τους
εἶναι γνωστό, ἀπό δέ τό ἔργο τους ὅ,τι διέσωσε τό «᾽Aνθολό-
γιον». ῾O καθένας, λοιπόν, ἀντιλαμβάνεται τί πολύτιμο ὑλικό
παραδίδεται στά χέρια τῶν ἀναγνωστῶν μας μέ τήν ἔκδοσι καί
μετάφρασι τοῦ A ᾽ νθολογίου τοῦ Στοβαίου.
Δέν πρέπει νά μήν ἀναφερθῆ ἐδῶ ὁ μόχθος καί οἱ δαπάνες
τῆς ἐκδόσεως αὐτῆς, ἡ ὁποία γιά πρώτη φορά ἐπιχειρεῖται
στόν τόπο μας καί ἐν πρωτοτύπyω καί ἐν μεταφράσει. Mάλιστα
ὡς πρός τήν μετάφρασι πρέπει νά σημειωθεῖ ὅτι γιά πρώτη
φορά ἐπιχειρεῖται σέ παγκόσμιο κλίμακα, λόγω δυσκολιῶν
πού παρουσιάζουν τά περισσότερα ἀνθολογημένα κείμενα
ἕνεκα τοῦ ἀποσπασματικοῦ χαρακτῆρος των, ἀλλά καί διότι
εἰς αὐτά ἐκπροσωποῦνται ὅλες οἱ διαλεκτικές μορφές τῆς ἑλ-
ληνικῆς γλώσσης.
A᾽ θαν. Λ. Γεωργιάδης
Διευθυντής τῆς «BΙΒΛΙΟΘΉΚΗς ΤΩΝ EΛΛΉΝΩΝ»

EΙΣΑΓΩΓΙΚΌ ΣΗΜΕΊΩΜΑ
Tίποτα σχεδόν δέν γνωρίζουμε γιά τή ζωή τοῦ συντά-
κτη τοῦ «᾽Aνθολογίου» ᾽Iωάννη Στοβαίου. Στό «Λεξικόν»
τῆς Σούδας τό ὄνομά του φέρεται ᾽Iωάννης Στοβεύς· ὁ
Φώτιος στή «Bιβλιοθήκη» του τόν ἀποκαλεῖ Στοβαῖον κι
αὐτό τό δεύτερο καθιερώθηκε. Kαταγόταν ἀπό τή μεγά-
λη καί πλούσια πόλη τῆς Mακεδονίας Στόβους, κτισμέ-
νη στή συμβολή τῶν ποταμῶν ᾽Eριγῶνος καί A ᾽ ξιοῦ.
Πότε ἀκριβῶς ἔζησε ὁ Στοβαῖος δέν γνωρίζουμε·
ἐπειδή ὅμως στό «᾽Aνθολόγιο» περιλαμβάνει καί ἀπο-
σπάσματα ἔργων συγγραφέων τοῦ 4ου μ.X. αἰῶνος γίνε-
ται δεκτό ἀπό τούς γραμματολόγους πώς ἔζησε κατά τά
τέλη τοῦ 4ου καί τίς ἀρχές τοῦ 5ου αἰῶνος· ἡ ἀκμή του
τοποθετεῖται κατά τό 420-440 μ.X.
῾Yπῆρξε, ὅπως φαίνεται, γραμματικός, φιλόλογος
ὅπως θά λέγαμε σήμερα, καί τό μοναδικό του ἔργο –δέν
γνωρίζουμε ἄλλο– ὑπῆρξε τό «᾽Aνθολόγιο», πού καθώς
σημειώνει ὁ Φώτιος στή «Bιβλιοθήκη» του, ἦταν χωρι-
σμένο σέ δυό τεύχη, γι’ αὐτό καί μερικοί παρεξήγησαν
πώς ἐπρόκειτο γιά δυό ἔργα· τό ἕνα μάλιστα τό εἶπαν
«᾽Eκλογαί» καί τό ἄλλο «᾽Aνθολόγιο». ῾O Φώτιος ὅμως τό
παρουσιάζει, ὅπως καί εἶναι, ἑνιαῖο ἔργο. Kατά ρητή
μαρτυρία τοῦ Φωτίου καί πάλι τό ἔργο τοῦτο εἶχε σκο-
πό παιδαγωγικό· τό συνέταξε ὁ Στοβαῖος καί τό ἀφιε-
ρώνει στόν γιό του Σεπτίμιον «ἐπί τyῶ ρυθμίσαι καί βελ-
τιῶσαι τyῶ παιδί τήν φύσιν ἀμαυρότερον ἔχουσαν»,
ὅπως σημειώνει ὁ Φώτιος. Γιά τοῦτο καί ἡ ἀνθολόγησι
ἔγινε κυρίως μέ βάση ἠθικολογική.
Tό ἔργο διακρίνεται σέ τέσσερα βιβλία μετά Προοι-
μίου. A
᾽ πό τό Προοίμιο, πού χωριζόταν σέ δυό κεφάλαια,
διασώθηκε μόνο τό τέλος. Στό πρῶτο κεφάλαιο κατά τό
Φώτιο, γινόταν ὁ «ἔπαινος τῆς φιλοσοφίας», τό δεύτερο
ἦταν ἕνα εἶδος πίνακος τῶν διαφόρων φιλοσοφικῶν συ-
στημάτων (αἱρέσεων) καί ἐπίσης γινόταν παράθεσι πα-
λαιῶν γνωμῶν «περί γεωμετρίας, μουσικῆς καί ἀριθμητι-
κῆς». Διασώθηκε μόνο τό «περί ἀριθμητικῆς».
Tό πρῶτο βιβλίο χαρακτηρίζεται ἀπό τόν Φώτιο «φυ-
σικόν», ἀποτελοῦσε δηλαδή ἀνθολόγησι γνωμῶν γύρω
ἀπό ζητήματα Φυσικῆς, ὅπως: περί σωμάτων, περί σχη-
μάτων, περί κινήσεως, περί ἡλίου, περί σελήνης, περί
βροντῶν, ἀστραπῶν, κεραυνῶν, περί κομητῶν καί διατ-
τόντων κ.ἄ. Tά πρῶτα κεφάλαια ὅμως ἀποτελοῦσαν ἐρά-
νισμα γνωμῶν, ἀναφερομένων στή Mεταφυσική, ὅπως:
περί Θεοῦ, ὅτι δημιουργός τῶν ὄντων καί διέπει τό ὅλον
τyῶ τῆς προνοίας λόγyω, περί τῶν νομιζόντων μή εἶναι
πρόνοιαν, περί εἱμαρμένης, περί τύχης ἤ ταυτομάτου
κ.ἄ. Διασώθηκε δυστυχῶς σοβαρά ἀκρωτηριασμένο.
Kαί τό δεύτερο Bιβλίο εἶναι σοβαρότατα ἀκρωτηρια-
σμένο, μέ μεγάλα κενά· λείπει σχεδόν τό μισό. ῾O Φώτιος
τό χαρακτηρίζει «λογικόν», ἀναφέρεται δηλαδή σέ ζητή-
ματα γνωσιολογικά, ὅπως: περί τά θεῖα ἑρμηνευόντων
καί ὡς εἴη ἀνθρώποις ἀκατάληπτος ἤ τῶν νοητῶν κατά
τήν οὐσίαν ἀλήθεια· περί διαλεκτικῆς, περί λόγου καί
γραμμάτων κ.ἄ. Tό δεύτερο μέρος ὅμως τοῦ Bιβλίου
ἀναφέρεται σέ ζητήματα ᾽Hθικῆς, ὅπως: ὅτι χρή σέβειν
τό θεῖον, περὶ εὐδοξίας, ὅτι μέτρον ἄριστον, περί ἀγω-
γῆς καί παιδείας κ.ἄ.
Tά βιβλία Tρίτο καί Tέταρτο διασώζονται ἀκέραια.
Tό τρίτο εἶναι καθαρῶς «ἠθικόν», ἀναφερόμενο σέ θέ-
ματα ἠθικῆς, ὅπως: περί ἀρετῆς, περί κακίας, περί σω-
φροσύνης, περί ἀφροσύνης, περί φειδωλίας, περί ἀσω-
τίας, περί ὑπεροψίας, περί φιλαυτίας κ.ἄ.
Tό τέταρτο εἶναι ἴσως τό περισσότερο ἐνδιαφέρον λόγω
τῆς ποικιλίας τῶν θεμάτων του, ἠθικῶν, πολιτικῶν, παι-
δαγωγικῶν, ὑγιεινῆς κ.ἄ., ὅπως: περί πολιτείας, περί νόμων
καί ᾽Eθῶν, ψόγος τυραννίδος, περί παίδων, ὁποίους χρή
 I Ω Α Ν Ν ΟΥ Σ Τ Ο ΒΑ Ι ΟΥ
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς. Α.
1 Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς ᾽E ρ ι φ ύ λ η ς.
᾽Aρετῆς βέβαιαι δ’ εἰσὶν αἱ κτήσεις μόναι.
2 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ᾽A ν δ ρ ο μ ά χ η ς (775).
Oὔ τοι λείψανα τῶν ἀγαθῶν
ἀνδρῶν ἀφαιρεῖται χρόνος· ἁ δ’ ἀρετὰ
καὶ θανοῦσι λάμπει.
3 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ O ἰ δ ί π ο δ ο ς.
Oὔ τοι νόμισμα λευκὸς ἄργυρος μόνον
καὶ χρυσός ἐστιν, ἀλλὰ χἁρετὴ βροτοῖς νόμισμα
κεῖται πᾶσιν, Dἧ χρῆσθαι χρεών.
4 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ T η μ ε ν ι δ ῶ ν.
᾽Aρετὴ δὲ κἂν θάνDη τις οὐκ ἀπόλλυται,
ζDῆ δ’ οὐκ ἔτ’ ὄντος σώματος· κακοῖσι δὲ
ἅπαντα φροῦδα συνθανόνθ’ ὑπὸ χθονός.
εἶναι τούς πατέρας πρός τά τέκνα, περί εἰρήνης, περί γε-
ωργίας, περί ναυτιλίας, περί ὑγείας, περί ἰατρῶν κ.ἄ.
Στή σύνταξη τοῦ A ᾽ νθολογίου του ὁ Στοβαῖος ἀσφα-
λῶς βοηθήθηκε ἀπό παλαιότερα ἀνθολόγια καί μάλιστα
ἀπό τό ὑπό τόν τίτλο «Tομάρια» τοῦ ἀγνώστου μας A ᾽ ρι-
στωνύμου, τό ὁποῖο καί ἀναφέρει. Παρά ταῦτα ἡ ὅλη
ἐργασία τοῦ Στοβαίου εἶναι καρπός τεράστιου μόχθου,
μελέτης καί σπουδῆς· ἀρκεῖ νά σημειώσουμε ὅτι ἀνθο-
λογοῦνται σ’ αὐτήν 204 φιλόσοφοι καί ἱστορικοί, 150
ποιηταί καί 120 ρήτορες, πού καλύπτουν χρονική πε-
ρίοδο δώδεκα καί πλέον αἰώνων. Πλεῖστα ἀπό τά ἀνθο-
λογημένα ἔργα καί τούς συγγραφεῖς των γνωρίζουμε μό-
νο ἀπό τό A᾽ νθολόγιον τοῦ Στοβαίου, τό ὁποῖο διακρίνε-
ται ἐπίσης γιά τήν κατάταξι τῆς ὕλης μέ ἐξαίρετη μεθο-
δικότητα. Σέ παράρτημα τοῦ τελευταίου τόμου τῆς πα-
ρούσης ἐκδόσεως παρατίθεται «πίναξ» τῶν ἀνθολογου-
μένων ἔργων καί συγγραφέων μέ σχετικές σημειώσεις.
῾H ἀξία τοῦ ἔργου τοῦ Στοβαίου μπορεῖ νά ἐκτιμηθεῖ
δικαίως, ὅταν ἀναλογισθεῖ κανείς ὅτι σ’ αὐτό συμπυκνώ-
νεται ὁ ῾Eλληνικός στοχασμός, φιλοσοφικός καί ἐπιστη-
μονικός, δώδεκα καί πλέον αἰώνων ἐπάνω σέ βασικά θέ-
ματα τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς.
Xρ. Σωτ. Θεοδωρᾶτος
14 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 15

5 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ῾I κ ε τ ί δ ω ν (911).
Aἰσχύνεται δὲ τἀγάθ’ ἀσκήσας ἀνὴρ
IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΊΟΥ
κακὸς κεκλῆσθαι πᾶς τις· ἡ δ’ εὐανδρία
διδακτόν, εἴπερ καὶ βρέφος διδάσκεται
λέγειν ἀκούειν θ’ ὧν μάθησιν οὐκ ἔχει.
A Ν Θ ΟΛ Ο Γ Ι Ο Ν
ἃ δ’ ἂν μάθDη τις, ταῦτα σώζεσθαι φιλεῖ
πρὸς γῆρας. οὕτω παῖδας εὖ παιδεύετε.

6 Oὐκ ἔστιν ἀρετῆς κτῆμα τιμιώτερον.

οὐ γὰρ πέφυκε δοῦλον οὔτε χρημάτων
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΉς A´
οὔτ’ εὐγενείας οὔτε θωπείας ὄχλου.

6a ᾽Aρετὴ δ’, ὅσ`ω περ μᾶλλον ἂν χρῆσθαι θέλDης, το-

1 Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς ᾽ E ρ ι φ ύ λ η:
σ`ῶδε μᾶλλον αὔξεται τελουμένη.
Mόνο τῆς ἀρετῆς οἱ κατακτήσεις ἔχουν σιγουριά.
7 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ.
2 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ᾽A ν δ ρ ο μ ά χ η (775):
᾽Aρετὴ μέγιστον τῶν ἐν ἀνθρώποις καλόν.
῾O χρόνος τὴ μνήμη δὲν σβήνει
τῶν ἀγαθῶν ἀνδρῶν· ἡ ἀρετή τους
8 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ᾽A ν τ ι ό π η.
λάμπει ἀκόμα καὶ μετὰ τὸ θάνατό τους.
Tρεῖς εἰσὶν ἀρεταὶ τὰς χρεών σ’ ἀσκεῖν, τέκνον,
θεούς τε τιμᾶν τούς τε θρέψαντας γονεῖς
3 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ O ἰ δ ί π ο υ ς:
νόμους τε κοινοὺς ῾Eλλάδος· καὶ ταῦτα δρῶν
Δὲν εἶναι μοναχὰ τὸ ἄσπρο ἀσήμι
κάλλιστον ἕξεις στέφανον εὐκλείας ἀεί.
καὶ τὸ χρυσάφι πλοῦτος, ἀλλὰ εἶν’ ἀκόμη
πλοῦτος γιὰ τοὺς θνητοὺς ἡ ἀρετή τους
9 B α κ χ υ λ ί δ ο υ.
καὶ λάμπει μέγας θησαυρὸς γιὰ ὅλους,
Eἷς ὅρος, μία βροτοῖσιν ἐστὶν εὐτυχίας ὁδός,
γι’ αὐτὸ κι ἔχουνε χρέος νὰ τὴν ἀσκοῦνε.
θυμὸν εἴ τις ἔχων ἀπενθῆ δύναται διατελεῖν βίον.
4 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ T η μ ε ν ί δ α ι:
῾H ἀρετὴ δὲν χάνεται κι’ ἂν ἔρθη ὁ χάρος·
μὰ ζῆ κι’ ὅταν πιὰ δὲν ὑπάρχει σῶμα,
γιὰ τοὺς κακοὺς μάταια ὅλα·
μαζί μ’ αὐτοὺς τὸ χῶμα τὰ σκεπάζει.
16 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
10 ῎I α μ β ο ι.
᾽Aνάπαυσίς ἐστι τῶν κακῶν ἀπραξία.
ἃ μὴ προσήκει, μήτ’ ἄκουε μήθ’ ὅρα.
βέλτιόν ἐστι σῶμά γ’ ἢ ψυχὴν νοσεῖν.
εὔτακτον εἶναι τἀλλότρια δειπνοῦντα δεῖ.
ἐλευθέρου γὰρ ἀνδρὸς τἀληθῆ λέγειν.
ἐλεύθερον φύλασσε τὸν σαυτοῦ τρόπον.
σαυτὸν φύλαττε τοῖς τρόποις ἐλεύθερον.
ταμεῖον ἀρετῆς ἐστι σωφροσύνη μόνη.
ψυχῆς ἐπιμελοῦ τῆς σεαυτοῦ, καθὰ δύνDη.
καλὸν φύουσι καρπὸν οἱ σεμνοὶ τρόποι.
καρπὸς δ’ ἀγαθός ἐστιν εὔτακτος βίος.
λάβε πρόνοιαν τοῦ προσήκοντος βίου.
μακάριος, ὅστις μακαρίοις ὑπηρετεῖ.
ὅπλον μέγιστόν ἐστιν ἡ ’ρετὴ βροτοῖς.
11 ῎I α μ β ο ι. E ἰ ς ἄ ν δ ρ α ς ἀ γ α θ ο ύ ς.
᾽Aνὴρ δὲ χρηστὸς χρηστὸν οὐ μισεῖ ποτέ.
γνώμης γὰρ ἐσθλῆς ἔργα χρηστὰ γίγνεται.
ἐσθλ`ῶ γὰρ ἀνδρὶ ἐσθλὰ καὶ διδοῖ θεός.
ζήλου τὸν ἐσθλὸν ἄνδρα, καὶ τὸν σώφρονα.
ἤθους δὲ βάσανός ἐστιν ἀνθρώποις χρόνος.
12 ᾽A ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς ὕ μ ν ο ς ε ἰ ς A
᾽ ρ ε τ ή ν.
᾽Aρετὰ πολύμοχθε γένει βροτεί`ω,
θήραμα κάλλιστον βί`ω.
σᾶς πέρι, παρθένε, μορφᾶς,
καὶ θανεῖν ζηλωτὸς ἐν ῾Eλλάδι πότμος,
καὶ πόνους τλῆναι μαλεροὺς καὶ ἀκάμαντας.
τοῖον ἐπὶ φρένα βάλλεις
καρπὸν ἐς ἀθάνατον,
χρυσοῦ τε κρείσσονα καὶ γονέων
μαλακαυγητοῖό θ’ ὕπνου.
σοῦ δ’ ἕνεκ’ ἐκ Διὸς ῾Hρακλέης,
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 17
5. E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ῾I κ έ τ ι δ ε ς (911):
Kαθένας ποὺ στὸ ἀγαθὸ θητεύει
ντρέπεται κακὸ νὰ τὸν φωνάζουν, κι’ εἶναι
διδακτὴ ἡ ἀρετὴ στὸν ἄνδρα· ὥς καὶ τὸ βρέφος
μαθαίνει νὰ λέη καὶ ν’ ακούη
ὅσα ποτὲ δέν εἶχε μάθει.
Kι’ ἀληθινὰ ὅ,τι μάθει ὁ καθένας
αὐτό καὶ τό κρατάει ὥς το βαθὺ τὸ γῆρας.
Γι’ αὐτὸ ἀναθρέψτε τὰ παιδιά σας ὅπως πρέπει.
6. Πολυτιμότερο ἀπόκτημα δὲν εἶναι
ἀπὸ τὴν ἀρετή. Δὲν σὲ ὐποδουλώνει
οὔτε στὸ χρῆμα, οὔτε στὰ τζάκια
οὔτε στὶς κολακεῖες τοῦ ὄχλου...
6α. Tὴν ἀρετὴ ὅσο καὶ πιὸ πολὺ ἀσκεῖς τόσο πιὸ πολύ
μὲ τὴν ἄσκηση αὐξαίνει.
7. E ὐ ρ ι π ί δ η ς:
῾H ἀρετή, τὸ μέγιστο ἀγαθὸ τοῦ ἀνθρώπου.
8. E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ᾽A ν τ ι ό π η:
Tρεῖς εἶναι οἱ ἀρετές, παιδί μου,
Ποὺ χρωστᾶς νὰ κρατᾶς πάντα μὲ σέβας:
νὰ τιμᾶς τοὺς θεούς, τούς γονιούς σου
ποὺ σ’ ἀναστῆσαν καὶ τοὺς νόμους τῆς ῾Eλλάδας.
Kάνοντας ἔτσι, θἄχης στὴ ζωή σου
τὸ καλύτερο βραβεῖο τιμῆς γιὰ πάντα.
9. B α κ χ υ λ ί δ η ς :
Mιὰ προϋπόθεση καὶ ἕνα δρόμο εὐτυχίας
εἶναι γιὰ τοὺς θνητούς: χαρούμενη νὰ ἔχης
τὴν ψυχή καὶ νὰ περνᾶς τὸ βίο δίχως λύπες.
2 A
᾽ νθολόγιον A´
18 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
Λήδας τε κοῦροι πόλλ’ ἀνέτλασαν,
ἔργοις ἀναγορεύοντες δύναμιν.
σοῖς δὲ πόθοις ᾽Aχιλλεὺς
Aἴας τ’ ᾽Aΐδαο δόμους ἦλθον.
σᾶς δ’ ἕνεκεν φιλίου μορφᾶς
᾽Aταρνέως ἔντροφος
ἀελίου χήρωσεν αὐγάς.
τοὶ γὰρ ἀοίδιμος ἔργοις,
ἀθάνατοί τε μιν αὐξήσουσι
Mοῦσαι, Mναμοσύνας θύγατρες,
Διὸς ξενίου σέβας αὔξουσαι.
13 Φ ι λ ι π π ί δ ο υ ᾽A ν α ν ε ο ύ σ Dη.
῞Oταν δ’ ἁμαρτάνDης τι, χαῖρ’ ἡττώμενος
μάλιστα γὰρ οὕτω σώζεται τὸ συμφέρον.
14 ᾽E π ι χ ά ρ μ ο υ.
Oὐ μετανοεῖν, ἀλλὰ προνοεῖν χρὴ τὸν ἄνδρα τὸν
σοφόν.
15 Π υ θ α γ ό ρ ο υ (Aur. carm. 9).
Kρατεῖν δὲ ἐθίζεο τῶνδε,
γαστρὸς μὲν πρώτιστα καὶ ὕπνου λαγνείης τε
καὶ θυμοῦ· πρήξεις δ’ αἰσχρόν ποτε μήτε μετ’
ἄλλου
μήτ’ αὐτός· πάντων δὲ μάλιστ’ αἰσχύνεο σαυτόν.
εἶτα δικαιοσύνην ἄσκει ἔργ`ω τε λόγ`ω τε.
μήτ’ ἀλογίστως σαυτὸν ἔχειν περὶ μηδὲν ἔθιζε·
ἀλλὰ γνῶθι μὲν ὡς θανέειν πέπρωται ἅπασιν·
χρήματα δ’ ἄλλοτε μὲν κτᾶσθαι φιλεῖ ἄλλοτ’ ὀλέ-
σθαι.
16 Θ ε ό γ ν ι δ ο ς (315).
Πολλοὶ μὲν πλουτοῦσι κακοί, ἀγαθοὶ δὲ πένονται.
ἀλλ’ ἡμεῖς τούτοις οὐ διαμειψόμεθα
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 19
10. ῎I α μ β ο ι:
A
᾽ νάπαυση σημαίνει τοῦ κακοῦ ἀπουσία·
ὅ,τι δὲν πρέπει μὴν τὸ ἀκοῦς καὶ μὴν τὸ βλέπης
Kαλύτερα τὸ σῶμα σου νὰ πάσχη, ὄχι ἡ ψυχή σου.
Nἆσαι καλότροπος ὅταν δειπνᾶς σὲ ξένο σπίτι
Σ’ ἐλεύθερο ταιριάζει τὴν ἀλήθεια νὰ πρεσβεύη.
Πάντοτε κράτει ἐλεύθερο τὸ νοῦ σου,
τὸν ἑαυτό σου κράτει ἐλεύθερο στὴ δράση.
῾O θησαυρὸς τῆς ἀρετῆς εἶναι ἡ σωφροσύνη μόνο.
Φύλαγε τήν ψυχή σου, ὅπως μπορέσεις.
Tὸν καλὸ καρπὸ τὸν δίνουν οἱ σεμνοί σου τρόποι.
῾H τακτικὴ ζωὴ καρπὸν ἀγαθὸ δίνει.
Φρόντιζε νὰ ζῆς πάντα σου ὅπως πρέπει.
Eὐτυχισμένος ὅποιος γιὰ εὐτυχεῖς δουλεύει.
Γιὰ τοὺς θνητοὺς ἡ ἀρετὴ μέγιστο ὅπλο.
11. ῎I α μ β ο ι . Σ ὲ ἄ ν δ ρ ε ς ἀ γ α θ ο ύ ς:
῾O τίμιος ποτὲ δὲν μισεῖ τὸν ὅμοιό του.
Tὰ ἔργα τὰ καλὰ χρωστᾶμε στὴν καλὴ τὴ γνώμη.
Στὸν καλὸν ἄνθρωπο ὁ θεὸς πάντα καλὸ τοῦ δίνει.
Tὸν καλὸ καὶ τὸ φρόνιμο, ζήλευε πάντα.
Στὸν ἄνθρωπο τὸ ἦθος δοκιμάζει ὁ χρόνος.
12. ᾽A ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς ὕ μ ν ο ς σ τ ὴ ν ἀ ρ ε τ ή:
῏Ω ἀρετὴ πολύμοχθη στὸ γένος τῶν ἀνθρώπων,
ἐσὺ εἶσαι τ’ ὡραιότερο κυνήγι στὴ ζωή μας.
Γιὰ τὴν δική σου τὴν εἰδή, παρθένα, στὴν ῾Eλλάδα
καλόδεχτος κι’ ὁ θάνατος κ’ οἱ πόνοι δίχως τέλος.
Σὺ ὡριμάζεις στὸ μυαλό μας τὸν καρπὸ ἀθάνατο
καλύτερον ἀπ’ τὸ χρυσάφι ἢ τοὺς γονιούς μας
ἤ τὸν γλυκὸ τὸν ὕπνο. Kαὶ γιὰ χάρη σου
ὁ ῾Hρακλῆς, τοῦ Δία ὁ γυιός, καὶ τὰ παιδιὰ τῆς Λήδας
20 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τῆς ἀρετῆς τὸν πλοῦτον· ἐπεὶ τὸ μὲν ἔμπεδον ἀεί,
χρήματα δ’ ἀνθρώπων ἄλλοτε ἄλλος ἔχει.
17 ῾H σ ι ό δ ο υ (Op. 287).
Tῆς δ’ ἀρετῆς ἱδρῶτα θεοὶ προπάροιθεν ἔθηκαν
ἀθάνατοι· μακρὸς δὲ καὶ ὄρθιος οἶμος ἐπ’ αὐτήν,
καὶ τρηχὺς τὸ πρῶτον· ἐπὴν δ’ εἰς ἄκρον ἵκηται,
ῥηϊδίη δ’ ἤπειτα πέλει, χαλεπή περ ἐοῦσα.
18 ᾽A ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς π ε ρ ὶ ἀ ρ ε τ ῆ ς.
᾽Eπαινετὰ μέν ἐστι τὰ καλά, ψεκτὰ δὲ τὰ αἰσχρὰ
καὶ τῶν μὲν καλῶν ἡγοῦνται αἱ ἀρεταί, τῶν δὲ αἰσ-
χρῶν αἱ κακίαι. ἐπαινετὰ δέ ἐστι καὶ τὰ αἴτια τῶν
ἀρετῶν, καὶ τὰ παρεπόμενα ταῖς ἀρεταῖς, καὶ τὰ γι-
νόμενα ἀπ’ αὐτῶν, καὶ τὰ ἔργα αὐτῶν, ψεκτὰ δὲ τὰ
ἐναντία. τριμεροῦς δὲ τῆς ψυχῆς λαμβανομένης κατὰ
Π λάτωνα, τοῦ μὲν λογιστικοῦ ἀρετή ἐστιν ἡ φρόνη-
σις, τοῦ δὲ θυμοειδοῦς ἥ τε πραότης καὶ ἡ ἀνδρία,
τοῦ δὲ ἐπιθυμητικοῦ ἥ τε σωφροσύνη καὶ ἡ ἐγκρά-
τεια, ὅλης δὲ τῆς ψυχῆς ἥ τε δικαιοσύνη καὶ ἡ ἐλευ-
θεριότης καὶ ἡ μεγαλοψυχία. κακία δὲ τοῦ μὲν λογι-
στικοῦ ἡ ἀφροσύνη, τοῦ δὲ θυμοειδοῦς ἥ τε ὀργιλό-
της καὶ ἡ δειλία, τοῦ δὲ ἐπιθυμητικοῦ ἥ τε ἀκολασία
καὶ ἡ ἀκρασία· ὅλης δὲ τῆς ψυχῆς ἥ τε ἀδικία καὶ ἡ
ἀνελευθερία καὶ ἡ μικροψυχία.
ἔστι δὲ φρόνησις μὲν ἀρετὴ τοῦ λογιστικοῦ, πα-
ρασκευαστικὴ τῶν πρὸς εὐδαιμονίαν τεινόντων.
πραότης δ’ ἐστὶν ἀρετὴ τοῦ θυμοειδοῦς, καθ’ ἣν
ὑπὸ ὀργῆς γίνονται δυσκίνητοι.
ἀνδρία δέ ἐστιν ἀρετὴ τοῦ θυμοειδοῦς, καθ’ ἣν
δυσέκπληκτοί εἰσιν ὑπὸ φόβων τῶν περὶ θάνατον.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 21
πολλὰ ὑποφέραν δείχνοντας τὴ δύναμή σου μ’ ἔργα.
Γιὰ τὸ δικό σου πόθο ὁ A᾽ χιλλέας κι’ ὁ Aἴαντας
κατέβηκαν στὰ μαῦρα τοῦ ῞Aδη τὰ παλάτια.
Γιὰ τὴ δική σου τὴν εἰδὴ τὴ λατρεμένη
τοῦ A
᾽ ταρνέα τὸ θρέμμα ἀφῆκε
τοῦ ἥλιου μας τὴ λάμψη καὶ τὸν μνημονεύουν
γιὰ ἔργα του ἀλησμόνητα θεοὶ καὶ μοῦσες
τῆς Mνημοσύνης θυγατέρες, αὐξαίνοντας
τὸ σεβασμὸ τοῦ Δία τοῦ Ξενίου.
13. Φ ι λ ι π π ί δ ο υ ᾽A ν α ν έ ο υ σ α:
῞Oταν σὲ κάτι πέφτης ἔξω, νὰ χαίρεσαι τὴν ἧττα.
M’ αὐτὸ τὸν τρόπο πιὸ πολὺ σώζεται τὸ συμφέρον.
14. ᾽E π ι χ ά ρ μ ο υ:
῾O ἄνθρωπος ποὖναι σοφὸς
δὲν πρέπει νὰ μετανοῆ.
Kαλύτερα νὰ προνοῆ.
15. Π υ θ α γ ό ρ ο υ (Xρυσᾶ ἔπη 9):
Mάθε νὰ συγκρατεῖσαι πρὶν ἀπ’ ὅλα
ἀπ’ τὴν κοιλιά σου, ἀπὸ τὸν ὕπνο, τὴ λαγνεία
κι’ ἀπ’ τὸ θυμό. Kαὶ ποτὲ μὴν κάνεις
μαζύ μὲ ἄλλον κάτι αἰσχρό, οὔτε μονάχος.
Πάνω ἀπὸ κάθε τι ἄλλο σέβου τὸν ἑαυτό σου.
῞Yστερα νἆσαι δίκαιος σὲ λόγια καὶ σὲ ἔργα.
Mὴ συνηθᾶς ἀλόγιστα νὰ φέρεσαι στὸ βίο
καὶ γνώριζε πὼς ὅλοι θὰ πεθάνουμε μιὰ μέρα.
Στὴ φύση τῶν χρημάτων εἶναι
ἄλλοτε νὰ τ’ ἀποκτᾶς
κι’ ἄλλοτε πάλι νὰ τὰ χάνης.
16. T ο ῦ Θ ε ό γ ν ι δ ο ς (315):
Πολλοὶ κακοὶ πλουτίζουν κι’ οἱ ἀγαθοὶ στεροῦνται
μὰ ἐμεῖς μ’ αὐτοὺς δὲν θ’ ἀνταλλάξουμε ποτὲ
22 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
σωφροσύνη δέ ἐστιν ἀρετὴ τοῦ ἐπιθυμητικοῦ,
καθ’ ἣν ἀνόρεκτοι γίνονται τῶν περὶ τὰς ἀπολαύσεις
φαύλων ἡδονῶν.
ἐγκράτεια δέ ἐστιν ἀρετὴ τοῦ ἐπιθυμητικοῦ, καθ’
ἣν κατέχουσι τ`ῶ λογισμ`ῶ τὴν ἐπιθυμίαν ὁρμῶσαν
ἐπὶ τὰς φαύλας ἡδονάς.
δικαιοσύνη δέ ἐστιν ἀρετὴ ψυχῆς, διανεμητικὴ
τῶν κατ’ ἀξίαν.
ἐλευθεριότης δέ ἐστιν ἀρετὴ ψυχῆς εὐδάπανος εἰς
τὰ καλά.
μεγαλοψυχία δέ ἐστιν ἀρετὴ ψυχῆς, καθ’ ἣν δύνα-
ται φέρειν εὐτυχίαν καὶ δυστυχίαν καὶ τιμὴν καὶ ἀτι-
μίαν.
ἀφροσύνη δὲ ἐστι κακία τοῦ λογιστικοῦ, αἰτία τοῦ
ζῆν κακῶς.
ὀργιλότης δέ ἐστι κακία τοῦ θυμοειδοῦς, καθ’ ἣν
εὐκίνητοι γίνονται πρὸς ὀργήν.
δειλία δὲ κακία τοῦ θυμοειδοῦς, καθ’ ἣν ἐκπλήτ-
τονται ὑπὸ φόβων καὶ μάλιστα τῶν περὶ θάνατον.
ἀκολασία δέ ἐστι κακία τοῦ ἐπιθυμητικοῦ, καθ’
ἣν ὀρεκτικοὶ γίνονται τῶν περὶ τὰς ἀπολαύσεις φαύ-
λων ἡδονῶν.
ἀκρασία δέ ἐστι κακία τοῦ ἐπιθυμητικοῦ, καθ’ ἣν
αἱροῦνται τὰς φαύλας ἡδονὰς κωλύοντος τοῦ λογι-
σμοῦ.
ἀδικία δέ ἐστι κακία ψυχῆς, καθ’ ἣν πλεονεκτικοὶ
γίνονται παρὰ τὴν ἀξίαν.
ἀνελευθερία δέ ἐστι κακία ψυχῆς, καθ’ ἣν αἱρετι-
κοὶ γίνονται κέρδους αἰσχροῦ.
μικροψυχία δέ ἐστι κακία ψυχῆς, καθ’ ἣν ἀδύνα-
τοί εἰσι φέρειν καὶ εὐτυχίαν καὶ ἀτυχίαν καὶ τιμὴν
καὶ ἀτιμίαν.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 23
τῆς ἀρετῆς τὸν πλοῦτο. Aὐτὸς εἶναι ποὺ μένει,
ἐνῶ τὸ χρῆμα πάει ἀπὸ τὸν ἕναν ἄνθρωπο στὸν ἄλλον.
17. T ο ῦ ῾H σ ι ό δ ο υ (῎Eργα 287):
Mπροστὰ στὴν ἀρετὴ τὸν ἵδρωτα
οἱ ἀθάνατοι θεοὶ μᾶς ἔβαλαν.
Mακρὺς κι’ ἀπότομος ὁ δρόμος
ποὺ ὁδηγεῖ σ’ αὐτή. Δύσκολος στὴν ἀρχή του
μὰ ὅταν στὴν ἄκρη φθάσης πιά,
εὔκολος γίνεται ὁ δύσβατος ὁ δρόμος.
18. ᾽A ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς π ε ρ ὶ ᾽A ρ ε τ ῆ ς:
Tὰ καλὰ πρέπει νὰ ἐπαινοῦνται καὶ νὰ ψέγωνται τὰ
κακά. A᾽ πὸ τὰ καλὰ προβαδίζουν οἱ ἀρετὲς καὶ ἀπὸ τὰ
κακὰ οἱ κακίες. ῎Aξια ἐπαίνου εἶναι καὶ τὰ αἴτια τῶν
ἀρετῶν καὶ ὅσα ἀκολουθοῦν τὶς ἀρετὲς καὶ ὅσα προέρχον-
ται ἀπ’ αὐτὲς καθὼς καὶ τὰ ἀποτελέσματά τους, ἐνῶ τὰ
ἀντίθετα εἶναι ψεκτά. ῎Aν πάρουμε τριμερῆ τὴν ψυχή,
ὅπως πιστεύει ὁ Πλάτων, ἀρετὴ τοῦ λογικοῦ εἶναι ἡ φρό-
νηση, τοῦ συναισθηματικοῦ ἡ πραότητα καὶ ἡ ἀνδρεία,
τοῦ ἐπιθυμητικοῦ ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ ἐγκράτεια καὶ ὁλό-
κληρης τῆς ψυχῆς, ἡ δικαιοσύνη, ἡ τάση πρὸς τὴν ἐλευ-
θερία καὶ ἡ μεγαλοψυχία. Στὸ λογικὸ κακία εἶναι ἡ ἀφρο-
σύνη, στὸ συναισθηματικὸ ἡ ὀξυθυμία καὶ ἡ δειλία και
στὸ ἐπιθυμητικὸ ἡ ἀκολασία καὶ τὸ ἀσυγκράτητο, ἐνῶ σὲ
ὁλόκληρη τὴν ψυχὴ ἡ ἀδικία,ἡ ἀνελευθερία καὶ ἡ μικρο-
ψυχία.
῾H φρόνηση εἶναι ἀρετὴ τοῦ λογικοῦ καὶ προλειαίνει
τὴν τάση πρὸς εὐδαιμονία.
Πραότητα εἶναι ἀρετὴ τοῦ συναισθηματικοῦ, ὅταν ἡ
ὀργὴ δὲν πλημμυρίζει τὴν ψυχή.
A
᾽ νδρεία εἶναι ἡ ἀρετὴ ἐπίσης τοῦ συναισθηματικοῦ,
ὅταν δύσκολα καταλαμβάνεται κανεὶς ἀπὸ φόβους γιὰ
τὸν θάνατο.
24 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ἔργα δὲ τῆς φρονήσεώς ἐστι τὸ εὖ βουλεύεσθαι, τὸ
κρῖναι τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ κακὰ καὶ πάντα τὰ ἐν τ`ῶ βί`ω
αἱρετὰ καὶ φευκτά, τὸ χρῆσθαι καλῶς πᾶσι τοῖς
ὑπάρχουσιν ἀγαθοῖς, τὸ ὁμιλῆσαι ὀρθῶς, τὸ συνιδεῖν
τοὺς καιρούς, τὸ ἀγχινόως χρῆσθαι καὶ λόγ`ω καὶ
ἔργ`ω, τὸ ἐμπειρίαν ἔχειν τῶν χρησίμων πάντων. μνή-
μη δὲ καὶ ἐμπειρία καὶ ἀγχίνοια καὶ δεξιότης καὶ
εὐβουλία ἤτοι ἀπὸ φρονήσεως ἕκαστον αὐτῶν ἐστιν
ἢ παρέπεται τDῆ φρονήσει. καὶ τὰ μὲν αὐτῶν οἷον συ-
ναίτια τῆς φρονήσεως, καθάπερ ἡ ἐμπειρία καὶ ἡ
μνήμη, τὰ δὲ οἷον μέρη, οἷον εὐβουλία τε καὶ ἀγχί-
νοια.
πραότητος δέ ἐστι τὸ δύνασθαι φέρειν μετρίως
ἐγκλήματα καὶ ὀλιγωρίας [μετρίας], καὶ τὸ μὴ ταχέως
ὁρμᾶν ἐπὶ τὰς τιμωρίας, καὶ δυσκίνητον εἶναι πρὸς
τὰς ὀργάς, ἄπικρον δὲ τ`ῶ ἤθει καὶ ἀφιλόνεικον ἔχον-
τα τὸ ἠρεμαῖον ἐν τDῆ ψυχDῆ καὶ στάσιμον.
ἀνδρίας δέ ἐστι τὸ δυσέκπληκτον εἶναι ὑπὸ φόβων
τῶν περὶ τὸν θάνατον, καὶ τὸ εὐθαρσῆ εἶναι ἐν τοῖς
δεινοῖς καὶ εὔτολμον πρὸς τοὺς κινδύνους, καὶ τὸ
μᾶλλον αἱρεῖσθαι τεθνάναι καλῶς ἢ αἰσχρῶς σωθῆ-
ναι, καὶ τὸ νίκης αἴτιον εἶναι. ἔστι δὲ ἀνδρίας καὶ τὸ
πονεῖν καὶ τὸ καρτερεῖν καὶ προαιρεῖσθαι καὶ δύνα-
σθαι ἀνδραγαθίζεσθαι. παρέπεται δὲ τDῆ ἀνδρίDα ἡ
εὐτολμία καὶ ἡ εὐψυχία καὶ τὸ θάρσος, ἔτι δὲ ἥ τε
φιλοπονία καὶ ἡ καρτερία.
σωφροσύνης δέ ἐστι τὸ μὴ θαυμάζειν τὰς ἀπολαύ-
σεις τῶν σωματικῶν ἡδονῶν, τὸ εἶναι πάσης ἀπολαύ-
σεως αἰσχρᾶς ἡδονῆς ἀνόρεκτον καὶ τὸ φοβεῖσθαι
τὴν ἀδοξίαν καὶ τὸ τετάχθαι περὶ τὸν βίον ὁμοίως ἔν
τε μικροῖς καὶ μεγάλοις. παρέπεται δὲ τDῆ σωφρο-
σύνDη εὐταξία κοσμιότης αἰδὼς εὐλάβεια.
ἐγκρατείας δέ ἐστι τὸ δύνασθαι κατασχεῖν τ`ῶ λο-
γισμ`ῶ τὴν ἐπιθυμίαν ὁρμῶσαν ἐπὶ φαύλας ἡδονὰς
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 25
Σωφροσύνη εἶναι ἀρετὴ τοῦ ἐπιθυμητικοῦ, ὅταν ὁ
ἄνθρωπος δὲν ἔχει τάσεις στὶς ἀπολαύσεις φαύλων ἡδο-
νῶν.
᾽Eγκράτεια εἶναι ἀρετὴ ἐπίσης τοῦ ἐπιθυμητικοῦ, ὅταν
ἡ ἐπιθυμία ποὺ ὁρμᾶ πρὸς φαῦλες ἡδονὲς χαλιναγωγεῖ-
ται ἀπὸ τὸ λογικό.
Δικαιοσύνη εἶναι ἀρετὴ τῆς ψυχῆς, ποὺ ἀπονέμει στὸν
καθένα ὅ,τι τοῦ ἀξίζει.
᾽Eλευθεριότητα εἶναι ψυχικὴ ἀρετὴ ποὺ εὔκολα δα-
πανᾶται στὸ καλό.
Mεγαλοψυχία εἶναι ἀρετὴ τῆς ψυχῆς, ὅταν μπορεῖ νὰ
ὑποφέρη καὶ τὴν εὐτυχία καὶ τὴ δυστυχία καὶ τὶς τιμὲς
καὶ τὴν ἀτίμωση.
A
᾽ φροσύνη εἶναι ἐλάττωμα τοῦ λογικοῦ, ἡ αἰτία γιὰ μιὰ
ἄθλια ζωή.
῾H ροπὴ πρὸς τὴν ὀργὴ εἶναι ἐλάττωμα τοῦ συναισθη-
ματικοῦ, ποὺ κάνει τὸν ἄνθρωπο νὰ τρέπεται εὔκολα
πρὸς τὴν ὀργή.
῾H δειλία εἶναι ἐλάττωμα ἐπίσης τοῦ συναισθηματι-
κοῦ, ὅταν οἱ ἄνθρωποι κυριεύωνται ἀπὸ τοὺς φόβους καὶ
μάλιστα τὸ φόβο γιὰ τὸ θάνατο.
A
᾽ κολασία εἶναι ἐλάττωμα τοῦ ἐπιθυμητικοῦ, ὅταν ὁ
ἄνθρωπος παρασύρεται στὶς ἀπολαύσεις τῶν φαύλων
ἡδονῶν.
A
᾽ στάθεια εἶναι ἐλάττωμα ἐπίσης τοῦ ἐπιθυμητικοῦ,
ὅταν προτιμοῦν τὶς φαῦλες ἡδονές παρὰ τὴν ἀντίδραση
τοῦ λογικοῦ.
A
᾽ δικία εἶναι ἐλάττωμα τῆς ψυχῆς, ὅταν ὁ ἄνθρωπος,
παρ’ ἀξία, γίνεται πλεονέκτης.
A
᾽ νελευθερία εἶναι ἐλάττωμα τῆς ψυχῆς, ὅταν οἱ
ἄνθρωποι προτιμοῦν αἰσχρὰ κέρδη.
Mικροψυχία εἶναι κακία τῆς ψυχῆς, ὅταν οἱ ἄνθρωποι
δὲν ἔχουν τὴν δύναμη νὰ ὑποφέρουν τὴν εὐτυχία ἤ τὴν
δυστυχία, τὶς τιμὲς ἢ τὴν ἀτίμωση.
26 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
καὶ ἀπολαύσεις, καὶ τὸ καρτερεῖν καὶ τὸ ὑπομενε-
τικὸν εἶναι τῆς κατὰ φύσιν ἐνδείας τε καὶ λύπης.
δικαιοσύνης δέ ἐστι τὸ διανεμητικὸν εἶναι τοῦ
κατ’ ἀξίαν, τὸ σώζειν τὰ πάτρια ἔθη καὶ τὰ νόμιμα, τὸ
σώζειν τοὺς γεγραμμένους νόμους, τὸ ἀληθεύειν ἐν
τ`ῶ διαφέροντι, τὸ διαφυλάττειν τὰς ὁμολογίας. ἔστι
δὲ πρῶτα τῶν δικαίων τὰ πρὸς τοὺς θεούς, εἶτα πρὸς
δαίμονας, εἶτα πρὸς πατρίδα καὶ γονεῖς, εἶτα πρὸς
τοὺς κατοιχομένους· ἐν οἷς ἐστι καὶ εὐσέβεια, ἤτοι
μέρος οὖσα τῆς δικαιοσύνης ἢ παρακολουθοῦσα.
ἀκολουθεῖ δὲ τDῆ δικαιοσύνDη καὶ ἡ ὁσιότης καὶ ἡ
ἀλήθεια καὶ ἡ πίστις καὶ ἡ μισοπονηρία.
ἐλευθεριότητος δέ ἐστι τὸ προετικὸν εἶναι χρη-
μάτων εἰς τὰ ἐπαινετά, καὶ τὸ ἐπιδαψιλεῖν ἐπὶ τὸ
εἰς δέοντα ἀναλωθῆναι, καὶ τὸ βοηθητικὸν εἶναι ἐν
τ`ῶ διαφόρ`ω, καὶ τὸ φιλάνθρωπον, καὶ τὸ μὴ λαβεῖν
ὅθεν μὴ δεῖ, καὶ ὅθεν δεῖ λαβεῖν. ἔστι δὲ ὁ ἐλευθέ-
ριος καὶ περὶ ἐσθῆτα καθάρειος καὶ περὶ οἴκησιν,
κατασκευαστικός τε ὢν τῶν περιττῶν καὶ καλῶν καὶ
διαγωγὴν ἐχόντων ἡδεῖαν ἄνευ τοῦ λυσιτελοῦντος,
καὶ θρεπτικὸς τῶν ζώων τῶν ἴδιόν τι ἐχόντων ἢ θαυ-
μαστόν. ἀκολουθεῖ δὲ τDῆ ἐλευθεριότητι ἡ τοῦ ἤθους
ὑγρότης, καὶ εὐαγωγία καὶ φιλανθρωπία καὶ τὸ
εἶναι ἐλεητικὸν καὶ φιλόφιλον καὶ φιλόξενον καὶ φι-
λόκαλον.
μεγαλοψυχίας δέ ἐστι τὸ καλῶς ἐνεγκεῖν καὶ
εὐψύχως καὶ ἀτυχίαν καὶ εὐτυχίαν καὶ τιμὴν καὶ ἀτι-
μίαν, καὶ τὸ μὴ θαυμάζειν μήτε τρυφὴν μήτε θερα-
πείαν μήτε ἐξουσίαν μήτε τὰς νίκας τὰς ἐναγωνίους
ἔχειν δέ τι βάθος τῆς ψυχῆς καὶ μέγεθος. ἔστι δὲ ὁ
μεγαλόψυχος οὐδὲ τὸ ζῆν περὶ πολλοῦ ποιούμενος
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 27
῎Eργα τῆς φρονήσεως εἶναι, τὸ νὰ σκέπτεται κανεὶς
σωστά, νὰ ξεχωρίζει τὸ ἀγαθὸ ἀπὸ τὸ κακὸ καὶ ὅσα στὴ
ζωὴ μπορεῖ κανεὶς νὰ ἐκλέξη ἤ ν’ ἀποφύγη, τὸ νὰ μεταχει-
ρίζεται σωστὰ ὅλα τὰ ὑπάρχοντα καλά, τὸ νὰ συνομιλῆ
κανεὶς ὀρθά, νὰ ἀντιλαμβάνεται τὶς περιστάσεις, νὰ φέρε-
ται ἔξυπνα μὲ λόγια καὶ ἔργα, καὶ νὰ εἶναι κανεὶς ἔμπει-
ρος κάθε πράγματος χρησίμου. ῾H μνήμη, ἡ ἐξυπνάδα, ἡ
ἐμπειρία ἡ ἐπιδεξιότητα, ἡ καλὴ θέληση, ὅλα αὐτὰ πηγά-
ζουν ἀπὸ τὴν φρόνηση ἤ ἀκολουθοῦν τὴν φρόνηση. ῎Aλλα
ἀπ’ αὐτὰ ἔχουν τὴν ἴδια ἀφετηρία μαζύ της, ὅπως ἡ
ἐμπειρία καὶ ἡ μνήμη, ἐνῶ τὰ ἄλλα εἶναι ἐπακόλουθα,
ὅπως ἡ ὀρθὴ σκέψη καὶ ἡ ἀγχίνοια.
Πραότης σημαίνει νὰ μπορῆς νὰ ὑποφέρης μὲ ψυχραι-
μία κατηγορίες καὶ ἀμέλειες καὶ νὰ μὴ τρέπεσαι ἀστραπι-
αίως πρὸς τὴν τιμωρία καὶ δύσκολα ἐπίσης νὰ ὀργίζεσαι.
῾O χαρακτήρας σου νὰ εἶναι ἤπιος καὶ νὰ μὴ ἔχης τάση στὴ
φιλονεικία καὶ ἡ ψυχή σου νὰ εἶναι γαλήνια καὶ ἤρεμη.
A
᾽ νδρεία σημαίνει νὰ μὴ προσβάλλεται κανεὶς εὔκολα
ἀπό τὸ φόβο κυρίως τοῦ θανάτου καὶ νὰ εἶναι γενναῖος
στὰ δεινά καὶ εὔτολμος στοὺς κινδύνους καὶ νὰ προτιμᾶ
περισσότερο τὸ νὰ πεθάνη ἔντιμα, παρὰ νὰ γλυτώση
ἐπαίσχυντα καὶ ἐπίσης ἀνδρεία εἶναι νὰ γίνεται κανεὶς
αφορμή νίκης. A᾽ νδρεία σημαίνει καὶ νὰ κοπιάζη κανεὶς
καὶ νὰ ὑπομένη καὶ νὰ προτιμᾶ καὶ νὰ μπορῆ νὰ ἀνδρα-
γαθῆ. Tὴν ἀνδρεία ἀκολουθοῦν ἡ τόλμη, ἡ εὐψυχία καὶ τὸ
θάρρος κι’ ἀκόμα ἡ φιλοπονία καὶ ἡ καρτερία.
Σωφροσύνη σημαίνει νὰ μὴ ἕλκεται κανεὶς ἀπὸ τὶς
ἀπολαύσεις τῶν σωματικῶν ἡδονῶν, νὰ ἀπωθῆ κάθε ἀπό-
λαυση αἰσχρῆς ἡδονῆς, νὰ φοβᾶται τὴν ἀτιμία καὶ ν’ ἀντι-
μετωπίζη στὴ ζωὴ ὅμοια τὰ μικρὰ καὶ τὰ μεγάλα. Tὴν σω-
φροσύνη ἀκολουθοῦν ἡ ἀγάπη στὴν τάξη, ἡ κοσμιότητα,
ἡ ντροπὴ καὶ ἡ εὐλάβεια.
᾽Eγκράτεια εἶναι τὸ νὰ μπορῆ κανεὶς νὰ ὑποτάξη στὸ
λογικό του, κάθε ἐπιθυμία του ποὺ ρέπει στὶς φαῦλες
28 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
οὐδὲ φιλόζωος, ἁπλοῦς δὲ τ`ῶ ἤθει καὶ γενναῖος καὶ
ἀδικεῖσθαι δυνάμενος καὶ οὐ τιμωρητικός. ἀκολου-
θεῖ δὲ τDῆ μεγαλοψυχίDα ἁπλότης καὶ γενναιότης καὶ
ἀλήθεια.
ἀφροσύνης δέ ἐστι τὸ κρῖναι κακῶς τὰ πράγματα,
τὸ βουλεύεσθαι κακῶς, τὸ ὁμιλῆσαι κακῶς, τὸ χρῆ-
σθαι κακῶς τοῖς παροῦσιν ἀγαθοῖς, τὸ ψευδῶς δοξά-
ζειν περὶ τῶν εἰς τὸν βίον ἀγαθῶν καὶ καλῶν. παρα-
κολουθεῖ δὲ τDῆ ἀφροσύνDη ἀπειρία ἀμαθία ἀκρασία
ἐπαριστερότης ἀμνημοσύνη.
ὀργιλότητος δέ ἐστιν εἴδη τρία, ἀκροχολία πικρία
βαρυθυμία. ἔστι δὲ τοῦ ὀργίλου τὸ μὴ δύνασθαι φέ-
ρειν μήτε τὰς μικρὰς ὀλιγωρίας μήτε τὰς ἐλαττώσεις,
εἶναι δὲ κολαστικὸν καὶ ἄγριον καὶ εὐκίνητον πρὸς
ὀργὴν καὶ ὑπὸ λόγου καὶ ἔργου τοῦ τυχόντος. ἀκο-
λουθεῖ δὲ τDῆ ὀργιλότητι τὸ πάροξυ τοῦ ἤθους καὶ
εὐμετάβολον καὶ ἡ πικρολογία καὶ ἡ μεταμέλεια καὶ
τὸ ἐπὶ μικροῖς λυπεῖσθαι καὶ ἥδεσθαι, καὶ ταῦτα πά-
σχειν ταχέως καὶ παρὰ βραχὺν καιρόν.
δειλίας δέ ἐστι τὸ ὑπὸ τῶν τυχόντων φόβων εὐκί-
νητον εἶναι καὶ μάλιστα τῶν περὶ θάνατον καὶ τὰς
σωματικὰς πηρώσεις, καὶ τὸ ὑπολαβεῖν κρεῖττον
εἶναι ὁπωσοῦν σωθῆναι ἢ τελευτῆσαι καλῶς. ἀκο-
λουθεῖ δὲ τDῆ δειλίDα μαλακία ἀνανδρία φιλοψυχία
καὶ ἀπονία· ὕπεστι δέ τις καὶ εὐλάβεια καὶ τὸ ἀφιλό-
νεικον τοῦ ἤθους.
ἀκολασίας δέ ἐστι τὸ αἱρεῖσθαι τὰς ἀπολαύσεις
τῶν ἡδονῶν τῶν βλαβερῶν καὶ αἰσχρῶν, καὶ ὑπολαμ-
βάνειν εὐδαιμονεῖν μάλιστα τοὺς ἐν ταῖς τοιαύταις
ἡδοναῖς ζῶντας, καὶ φιλόγελων εἶναι καὶ φιλοσκώ-
πτην καὶ φιλευτράπελον, καὶ ῥDαδιουργὸν εἶναι ἐν
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 29
ἡδονὲς καὶ ἀπολαύσεις. ᾽Eπίσης τῆς ἐγκράτειας χαρακτη-
ριστικὸ εἶναι καὶ τὸ νὰ εἶναι κανεὶς καρτερικὸς καὶ τὸ νὰ
ὐπομένη τὴ φυσικὴ ἔνδεια καὶ τὴ λύπη.
Δικαιοσύνη σημαίνει νὰ ἀπονέμη κανεὶς στὸν καθένα
ὅ,τι τοῦ ἀξίζει, τὸ νὰ διατηρῆ τὰ πάτρια ἤθη καὶ ἔθιμα,
νὰ τηρῆ τοὺς γραπτούς νόμους, νὰ ἐπαληθεύεται στὶς
προτιμήσεις του, νὰ τηρῆ τὶς συμφωνίες. ῾H ἀνωτέρα ἐκ-
δήλωση δικαιοσύνης ἀναφέρεται στὴ συμπεριφορὰ ἀπέ-
ναντι τῶν θεῶν, ἔπειτα ἀπέναντι τῶν δαιμόνων (κατωτέ-
ρων θεοτήτων), κατόπιν ἀπέναντι τῆς πατρίδας καὶ τῶν
γονέων, κατόπιν ἀπέναντι τῶν νεκρῶν.
Στὴ δικαιοσύνη ἀνάγεται καὶ ἡ εὐσέβεια, ποὺ εἶναι ἤ
μέρος της, ἤ τὴν συμπαρακολουθεῖ, ἐπίσης τὴν συμπα-
ρακολουθεῖ και ἡ ὁσιότης καὶ ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ πίστη καὶ
τὸ μῖσος ἐναντίον τῆς πονηρίας.
᾽Eλευθεριότητα σημαίνει νὰ ἔχη κανεὶς τὴ διάθεση νὰ
παρέχη χρήματα γιὰ ἀξιέπαινα ἔργα καὶ νὰ εἶναι δαψιλὴς
ἐκ νέου χορηγητής, ἐφ’ ὅσον τὰ χρήματα ἐξοδεύονται ἐκεῖ
ποὺ πρέπει, καὶ νὰ εἶναι φιλάνθρωπος καὶ νὰ μὴ πάρη
ἀπ’ ἐκεῖ ποὺ δὲν πρέπει καὶ νὰ παίρνη ἀπ’ ἐκεῖ ποὺ πρέ-
πει. ῾O ἐλευθέριος ἄνθρωπος εἶναι καθαρὸς καὶ στὴν
ἀμφίεσή του καὶ στὸ σπιτικό του καὶ φέρνει γύρα καὶ τὰ
περιττὰ καὶ τὰ καλὰ καὶ ὅσα εἶναι εὐχάριστα χωρὶς νὰ
εἶναι λυσιτελῆ καὶ συντηρεῖ τὰ ζῶα ποὺ ἔχουν κάτι ἰδιαί-
τερο καὶ θαυμαστό. Στὴν ἐλευθεριότητα συνακολουθεῖ ὁ
μαλακὸς χαρακτήρας, ἡ καλὴ ἀνατροφὴ καὶ ἡ φιλανθρω-
πία, ἡ τάση νὰ ἐλεῆ κανείς, νὰ ἀγαπᾶ τοὺς φίλους του, νὰ
εἶναι φιλόξενος καὶ νὰ ἀγαπᾶ τὸ ὡραῖο.
Mεγαλοψυχία σημαίνει νὰ ὑποφέρη κανεὶς μὲ ἀξιο-
πρέπεια καὶ μὲ εὐψυχία καὶ περιπτώσεις ἀτυχίας ἤ εὐτυ-
χίας, τιμῆς ἤ ἀτιμώσεως καὶ νὰ μὴ θαυμάζη οὔτε τὴν τρυ-
φηλότητα, οὔτε τὶς περιποιήσεις, οὔτε τὴν ἐξουσία, οὔτε
τὶς ἀγωνιστικὲς νίκες καὶ ἡ ψυχή του νὰ ἔχη κάποιο βά-
θος καὶ μεγαλωσύνη. ῾O μεγαλόψυχος δὲν ἔχει πάνω ἀπ’
30 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τοῖς λόγοις καὶ ἐν τοῖς ἔργοις. ἀκολουθεῖ δὲ τDῆ ἀκο-
λασίDα ἀταξία ἀναίδεια ἀκοσμία τρυφὴ ῥDαθυμία ἀμέ-
λεια ὀλιγωρία ἔκλυσις.
ἀκρασίας δέ ἐστι τὸ κωλύοντος τοῦ λογισμοῦ τὰς
ἀπολαύσεις τῶν ἡδονῶν αἱρεῖσθαι καὶ τὸ ὑπολαμβά-
νοντα κρεῖττον εἶναι μὴ μετασχεῖν αὐτῶν, μετέχειν δὲ
μηδὲν ἧττον, καὶ τὸ οἴεσθαι μὲν δεῖν πράττειν καὶ τὰ
καλὰ καὶ τὰ συμφέροντα, ἀφίστασθαι δὲ αὐτῶν διὰ
τὰς ἡδονάς. ἀκολουθεῖ δὲ τDῆ ἀκρασίDα μαλακία μετα-
μέλεια καὶ τὰ πλεῖστα τὰ αὐτὰ ἃ καὶ τDῆ ἀκολασίDα.
ἀδικίας δέ ἐστιν εἴδη τρία, ἀσέβεια πλεονεξία
ὕβρις. ἀσέβεια μὲν ἡ περὶ θεοὺς πλημμέλεια καὶ περὶ
δαίμονας καὶ τοὺς κατοιχομένους καὶ περὶ γονεῖς καὶ
πατρίδα, πλεονεξία δὲ ἡ περὶ τὰ συμβόλαια παρὰ
τὴν ἀξίαν αἱρουμένη τὸ διάφορον, ὕβρις δὲ καθ’ ἣν
τὰς ἡδονὰς αὑτοῖς παρασκευάζουσιν, εἰς ὄνειδος
ἄγοντες ἑτέρους. ὅθεν καὶ Eὔηνος περὶ αὐτῆς λέγει
ἥτις κερδαίνουσ’ οὐδὲν ὅμως ἀδικεῖ.
ἔστι δὲ ἀδικίας τὸ παραβαίνειν τὰ πάτρια ἔθη καὶ
τὰ νόμιμα, τὸ ἀπειθεῖν τοῖς νόμοις καὶ τοῖς ἄρχουσι,
τὸ ψεύδεσθαι, τὸ ἐπιορκεῖν, τὸ παραβαίνειν τὰς
ὁμολογίας καὶ τὰς πίστεις. ἀκολουθεῖ δὲ τDῆ ἀδικίDα
συκοφαντία ἀλαζονεία ἀφιλανθρωπία προσποίησις
κακοήθεια πανουργία.
ἀνελευθερίας δέ ἐστιν εἴδη τρία, αἰσχροκέρδεια
φειδωλία κιμβικία. ἔστι δὲ αἰσχροκέρδεια μὲν καθ’
ἣν κερδαίνειν ζητοῦσι πανταχόθεν καὶ τὸ κέρδος τῆς
αἰσχύνης περὶ πλείονος ποιοῦνται, φειδωλία δὲ καθ’
ἣν ἀδάπανοι γίνονται τῶν χρημάτων εἰς τὸ δέον, κιμ-
βικία δέ ἐστι καθ’ ἣν δαπανῶσι μὲν κατὰ μικρὸν δὲ
καὶ κακῶς καὶ πλείω βλάπτονται, τ`ῶ μὴ κατὰ καιρὸν
ποιεῖσθαι τὸ διάφορον. ἔστι δὲ τῆς ἀνελευθερίας τὸ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 31
ὅλα τὴ ζωὴ οὔτε εἶναι φιλόζωος, ἀλλὰ εἶναι ἁπλὸς κατὰ
τὸ ἦθος καὶ εὐγενὴς καὶ μπορεῖ νὰ σηκώση τὴν ἀδικία χω-
ρίς νὰ ἐπιδιώκη τὴν τιμωρία. Παρακολούθημα τῆς μεγα-
λοψυχίας εἶναι ἡ ἁπλότητα, ἡ γενναιότητα καὶ ἡ ἀλήθεια.
A
᾽ φροσύνη σημαίνει νὰ κρίνης κακὰ τὰ πράγματα, νὰ
σκέπτεσαι ὄχι σωστά, νὰ συναναστρέφεσαι κακά, νὰ χρησι-
μοποιῆς κακὰ τὰ ὑπάρχοντα ἀγαθὰ καὶ νὰ ἔχης ἐσφαλμέ-
νες ἀντιλήψεις γιὰ τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ καλὰ τοῦ βίου. Παρα-
κολούθημα τῆς ἀφροσύνης εἶναι ἡ ἀπειρία, ἡ ἀμάθεια, τὸ
ἀσυγκράτητο, ἡ σκαιότης καὶ τὸ νὰ εἶναι κανεὶς ἐπιλήσμων.
῾H ροπὴ πρὸς τὴν ὀργὴ ἐκδηλώνεται τριττὰ μὲ τὴν
ἐξαλλοσύνη, τὴν πικρία καὶ τὴ βαρυθυμία. Γνώρισμα τοῦ
ὀργίλου εἶναι τὸ ὅτι δὲν μπορεῖ νὰ ὑποφέρη οὔτε τὶς μι-
κρὲς παραλήψεις, οὔτε τὰ ἐλαττώματα καὶ ἀπὸ μιὰ τυ-
χαία κουβέντα ἤ πράξη κινεῖται ἀστραπιαῖα ἡ ὀργή του, ἡ
ἀγριότητα καὶ ἡ τάση νὰ ἐκδικηθῆ. Συμπαρακολούθημά
της εἶναι τὸ ὀξύθυμο τοῦ χαρακτῆρος, τὸ εὐμετάβολο καὶ
ἡ πικρία στὰ λόγια, ἡ μεταμέλεια καθὼς καὶ ἡ τάση νὰ
λυπᾶται κανεὶς καὶ νὰ χαίρεται καὶ γιὰ τὰ μικρὰ καὶ νὰ
τὰ ὑφίσταται κανεὶς κεραυνοβόλα καὶ σὲ πάρα πολὺ
βραχὺ χρονικὸ διάστημα.
Δειλία σημαίνει τὸ νὰ καταλαμβάνεται κανεὶς ἀπὸ τυ-
χαίους φόβους καὶ μάλιστα τοὺς σχετικοὺς μὲ τὸ θάνατο
καὶ τὶς σωματικὲς κακώσεις καὶ τὸ νὰ πιστεύη ὅτι καλύ-
τερα εἶναι νὰ σώζεται μ’ ὁποιοδήποτε τρόπο παρὰ νὰ πε-
θάνη ἔντιμα. Tὴν δειλία συμπαρακολουθεῖ ἡ μαλθακότη-
τα, ἡ ἀνανδρία, ὁ φιλοτομαρισμὸς καὶ ἡ ἀποφυγὴ κόπου.
῞Eπεται καὶ ἕνα εἶδος ὑποταγῆς καὶ ἕνας χαρακτῆρας
ὑποτακτικός.
A
᾽ κολασία εἶναι τὸ νὰ προτιμᾶ κανεὶς τίς ἀπολαύσεις
τῶν ἡδονῶν τῶν βλαβερῶν καὶ τῶν αἰσχρῶν, καὶ νὰ πι-
στεύη ὅτι εὐτυχοῦν τὰ μέγιστα ὅσοι ζοῦν μέσα σ’ ἕνα κλί-
μα τέτοιων ἡδονῶν καὶ νὰ εἶναι φίλος τοῦ γέλωτος, τῶν
σκωμμάτων καὶ ν’ ἀγαπᾶ τὰ εὐτράπελα καὶ νὰ εἶναι επί-
32 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
περὶ πλείστου ποιεῖσθαι χρήματα, καὶ τὸ μηδὲν
ὄνειδος ἡγεῖσθαι τῶν ποιούντων κέρδος, καὶ βίος θη-
τικὸς καὶ δουλοπρεπὴς καὶ ῥυπαρὸς καὶ φιλοτιμίας
καὶ ἐλευθερίας ἀλλότριος. ἀκολουθεῖ δὲ τDῆ ἀνελευ-
θερίDα μικρολογία βαρυθυμία μικροψυχία ταπεινό-
της ἀμετρία ἀγένεια μισανθρωπία.
μικροψυχίας δέ ἐστι τὸ μήτε τιμὴν μήτε ἀτιμίαν
μήτε εὐτυχίαν μήτε ἀτυχίαν δύνασθαι φέρειν, ἀλλὰ
τιμώμενον μὲν ἀναχαυνοῦσθαι καὶ μικρὰ εὐτυχήσαν-
τα ἐξαίρεσθαι, ἀτιμίαν δὲ μηδὲ τὴν ἐλαχίστην ἐνεγ-
κεῖν δύνασθαι, ἀπότευγμα δὲ ὁτιοῦν ἀτυχίαν κρίνειν
μεγάλην, ὀδύρεσθαι δὲ ἐπὶ πᾶσι καὶ δυσφορεῖν. ἔτι
δὲ καὶ τοιοῦτός ἐστιν ὁ μικρόψυχος οἷος πάντα τὰ
ὀλιγωρήματα καλεῖν ὕβριν καὶ ἀτιμίαν, καὶ τὰ δι’
ἄγνοιαν ἢ λήθην ἢ ἄνοιαν γινόμενα. ἀκολουθεῖ δὲ τDῆ
μικροψυχίDα μικρολογία μεμψιμοιρία δυσελπιστία
ταπεινότης.
καθόλου δὲ τῆς μὲν ἀρετῆς ἐστι τὸ ποιεῖν σπου-
δαίαν τὴν διάθεσιν περὶ τὴν ψυχὴν ἠρεμαίαις καὶ τε-
ταγμέναις κινήσεσι χρωμένην καὶ συμφωνοῦσαν
κατὰ πάντα τὰ μέρη· διὸ καὶ δοκεῖ παράδειγμα πο-
λιτείας ἀγαθῆς εἶναι σπουδαίας ψυχῆς διάθεσις. ἔστι
δὲ τῆς ἀρετῆς τὸ εὐεργετεῖν τοὺς ἀξίους, καὶ τὸ φι-
λεῖν τοὺς ἀγαθοὺς, καὶ τὸ μισεῖν τοὺς κακούς, καὶ τὸ
μήτε κολαστικὸν εἶναι μήτε τιμωρητικόν, ἀλλὰ προ-
σηνῆ καὶ εὐμενικὸν καὶ συγγνωμονικόν. ἀκολουθεῖ
δὲ τDῆ ἀρετDῆ χρηστότης ἐπιείκεια εὐγνωμοσύνη ἐλπὶς
ἀγαθὴ μνήμη ἀγαθή· ἔτι δὲ καὶ τὰ τοιαῦτα, φιλοίκει-
ον εἶναι καὶ φιλόφιλον καὶ φιλεταῖρον καὶ φιλόξενον
καὶ φιλάνθρωπον καὶ φιλόκαλον, ἃ δὴ πάντα τῶν
ἐπαινουμένων ἐστί· τῆς δὲ κακίας ἐστὶ τὰ ἐναντία,
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 33
σης ραδιοῦργος στὰ λόγια καὶ τὰ ἔργα. Tὴν ἀκολασία συμ-
παρακολουθεῖ ἀταξία, ἀναίδεια, ἀκοσμία, τρυφηλότητα,
ραθυμία, ὀλιγωρία καὶ ἔκλυση ἤθους.
A
᾽ στάθεια εἶναι, ὅταν τὸ μὲν λογικὸ ἐμποδίζει τὶς ἀπο-
λαύσεις τῶν ἡδονῶν καὶ ὅμως ὁ ἄνθρωπος τὶς προτιμᾶ
καὶ ἐνῶ κρίνει πὼς εἶναι καλύτερο νὰ μὴ συμμετάσχη σ’
αὐτὲς καὶ ὄμως μετέχει καὶ ἐνῶ ξέρει ποιά εἶναι τὰ καλὰ
καὶ τὰ συμφέροντα, ὡστόσο δὲν τὰ ἐφαρμόζει γιατὶ πα-
ρασύρεται ἀπὸ τὶς ἡδονές. A ᾽ κολουθεῖ τὴν ἀστάθεια ἡ
χαυνότητα, ἡ μεταμέλεια καὶ τὰ πιὸ πολλὰ ἀπ’ ὅσα ἀκο-
λουθοῦν τὴν ἀκολασία.
Tῆς ἀδικίας ὑπάρχουν τρία εἴδη, ἡ ἀσέβεια, ἡ πλεονε-
ξία καὶ ἡ ὕβρη. A᾽ σέβεια εἶναι ἡ περιφρόνηση τῶν θεῶν
καὶ τῶν δαιμόνων, τοῦ περιβάλλοντος, τῶν γονέων, τῆς
πατρίδος, ἐνῶ πλεονεξία εἶναι ἡ απαίτηση παρὰ τὶς συμ-
φωνίες, ἐπιπλέον πραγμάτων, παρὰ τὴν ἀξία τους. ῞Yβρη
εἶναι νὰ εἰσάγη κανεὶς ἄλλους σὲ ἡδονές, φέρνοντάς τους
σέ κατάσταση ντροπιασμένη. ῾O Eὔηνος λέει γιὰ τὴν ὕβρη
ὅτι:
ἀδικεῖ χωρὶς κανένα κέρδος.
A
᾽ δικία εἶναι νὰ παραβαίνης τὰ πάτρια ἔθιμα καὶ τὰ
νόμιμα, νὰ ἀπειθῆς στοὺς νόμους καὶ στοὺς ἄρχοντες, νὰ
ψεύδεσαι, νὰ ἐπιορκῆς, νὰ παραβαίνης τὶς συμφωνίες
καὶ τὶς συνθῆκες. Tὴν ἀδικία συμπαρακολουθεῖ ἡ συκο-
φαντία, ἡ ἀλαζονεία, τὸ μῖσος πρὸς τοὺς ἀνθρώπους, ἡ
προσποίηση, ἡ κακοήθεια καὶ ἡ πανουργία.
Tῆς ἀνελευθερίας ὑπάρχουν τρεῖς μορφές, ἡ αἰσχρο-
κέρδεια, ἡ τσιγκουνιά, καὶ τὸ νὰ ἔχη κανεὶς σφιχτό χέρι.
Aἰσχροκέρδεια εἶναι νὰ ζητᾶς νὰ κερδίσης ἀπὸ τὸ κάθε τι
καὶ τὸ ντροπιασμένο κέρδος σου νὰ τὸ ἔχης γιὰ τιμή σου.
Tσιγκουνιὰ εἶναι νὰ μὴ ξοδεύης καθόλου χρήματα γιὰ
ὅσα πρέπει, ἐνῶ σφιχτοχέρης λέγεται ἐκεῖνος ποὺ ξοδεύει
μὲν λίγα, ἀλλὰ καὶ μὲ τὸ σταγονόμετρο καὶ κατὰ κακὸ
τρὸπο καὶ ἔτσι βλάπτεται περισσότερο. Παρεπόμενα τῆς
3 A
᾽ νθολόγιον A´
34 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
καὶ παρακολουθεῖ τὰ ἐναντία αὐτDῆ. πάντα δὲ τὰ τῆς
κακίας καὶ τὰ ἀκολουθοῦντα αὐτDῆ τῶν ψεγομένων
ἐστί.
19 Π υ θ α γ ό ρ ο υ.
῎Aγρυπνος ἔσο κατὰ νοῦν· συγγενὴς γὰρ τοῦ ἀλη-
θινοῦ θανάτου ὁ περὶ τοῦτον ὕπνος.
20 ῞A μὴ δεῖ ποιεῖν, μηδὲ ὑπονοοῦ ποιεῖν.
21 Zητεῖν δεῖ καὶ ἄνδρα καὶ τέκνα καὶ φίλους τοὺς
κατὰ τὴν ἀπαλλαγὴν τοῦ βίου παραμενοῦντας.
22 Π υ θ α γ ό ρ ο υ.
᾽Iσχύειν τDῆ ψυχDῆ αἱροῦ μᾶλλον ἢ τ`ῶ σώματι.
23 Πέπεισο μὴ εἶναι σὸν κτῆμα ὅ περ μὴ ἐντὸς δια-
νοίας ἔχεις.
24 Πρᾶττε μεγάλα μὴ ὑπισχνούμενος μεγάλα.
25 Tέκνα μάθε τίκτειν οὐ τὰ γηροβοσκήσοντα τὸ
σῶμα, τὰ δὲ τὴν ψυχὴν θρέψοντα τDῆ ἀϊδί`ω τροφDῆ.
26 Tὰ ἐπίπονα τῶν ἡδέων μᾶλλον ἡγοῦ συντελεῖν εἰς
ἀρετὴν.
27 Xαλεπὸν πολλὰς ὁδοὺς ἅμα τοῦ βίου βαδίζειν.
28 Ψυχῆς πᾶν πάθος εἰς σωτηρίαν αὐτῆς πολεμιώ-
τατον.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 35
ἀνελευθερίας εἶναι νὰ ἔχης σὲ μεγάλη ὑπόληψη τὸ χρῆμα
καὶ νὰ μὴ θεωρῆς ντροπιασμένους αὐτοὺς ποὺ κερδίζουν
καὶ ζοῦν βίο σκλάβου καὶ δουλόφρονα καὶ εἶναι ρυπαροὶ
καὶ τοὺς λείπει ἐντελῶς τὸ φιλότιμο καὶ ἡ ἐλευθερία. Tήν
ἀνελευθερία ἐπίσης συμπαρακολουθεῖ ἡ μικρολογία, τὸ
ψυχικὸ ἄγχος, ἡ μικροψυχία, ἡ εὐτέλεια, ἡ ἔλλειψη τοῦ
μέτρου, ἡ ἀγένεια καὶ ἡ μισανθρωπία.
Mικροψυχία εἶναι νὰ μὴ μπορῆς νὰ ὑποφέρης οὔτε τι-
μές, οὔτε τὴν ἀτίμωση, μήτε εὐτυχία, μήτε δυστυχία·
ὅταν σε τιμοῦν νὰ ἀποχαυνώνεσαι καὶ ὅταν εὐτυχήσης λί-
γο νὰ κοκκορεύεσαι καὶ νὰ μὴ μπορῆς νὰ σηκώσης οὔτε
τήν παραμικρὴ ἀτίμωση. Kάθε ἀποτυχία νὰ σοῦ φαίνεται
ἀτύχημα μεγάλο καὶ νὰ ὀδύρεσαι καὶ νὰ στενοχωρῆσαι
για τὸ κάθε τι. A
᾽ κόμα ὁ μικρόψυχος εἶναι τέτοιος, ὥστε
ὅλες τὶς μικροπαραλείψεις νὰ τὶς θεωρῆ ὕβρη καὶ περι-
φρόνηση πρὸς τὸ ἄτομό του, ἀκόμη κι’ ἐκεῖνες ποὺ γίνον-
ται λόγω ἀγνοίας, λησμονιᾶς ἤ ἐλλείψεως κρίσεως. Tὴν
μικροψυχία συμπαρακολουθεῖ ἡ μικρολογία, ἡ μεμψι-
μοιρία, ἡ ἀπαισιοδοξία καὶ ἡ ταπεινὴ συμπεριφορά.
Kαὶ γενικὰ γνώρισμα τῆς ἀρετῆς εἶναι νὰ φέρνη καλή
διάθεση στὴν ψυχή, ἡ ὁποία νὰ λειτουργῆ ἤρεμα, φυσιο-
λογικὰ καὶ ἁρμονικὰ σὲ ὅλες τὶς ἐκδηλώσεις της. Γι’ αὐτὸ
καὶ τὸ παράδειγμα τῆς καλῆς πολιτείας ὀφείλεται στὴν
διάθεση τῆς ψυχῆς. A ᾽ ρετὴ εἶναι ἐπίσης νὰ εὐεργετῆ κα-
νεὶς τοὺς ἀξίους, νὰ ἀγαπᾶ τούς ἀγαθούς, νὰ μισῆ τοὺς
κακοὺς καὶ νὰ μὴν ἔχει οὔτε διάθεση κολασμοῦ οὔτε τι-
μωρίας ἔναντι τῶν ἄλλων, ἀλλὰ νὰ εἶναι προσηνὴς,
εὐμενὴς καὶ συγχωρητικός. Tὴ ἀρετὴ συνοδεύει ἡ χρηστό-
της, ἡ ἐπιείκεια, ἡ εὐγνωμοσύνη, ἡ καλὴ ἐλπίδα καὶ ἡ
ἀγαθὴ μνήμη. ᾽Eπίσης καὶ τὰ ἑξῆς εἶναι τῆς ἀρετῆς γνωρί-
σματα: τὸ νὰ ἀγαπᾶ κανεὶς τοὺς οἰκείους του καὶ τοὺς φί-
λους καὶ τοὺς συντρόφους του καὶ νὰ εἶναι φιλόξενος, φι-
λάνθρωπος καὶ ἐραστὴς τοῦ ὡραίου, ποὺ ὅλα βέβαια
τοῦτα εἶναι ἐπαινετά. ῾H κακία χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὰ
36 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
29 Π υ θ α γ ό ρ ο υ.
Πυθαγόρας ἔφη ὅτι χρὴ βίον αἱρεῖσθαι τὸν ἄρι-
στον, ἡδὺν γὰρ αὐτὸν ἡ συνήθεια ποιήσει. πλοῦτος
ἀσθενὴς ἄγκυρα, δόξα ἔτι ἀσθενεστέρα· τὸ σῶμα
ὁμοίως, αἱ ἀρχαί, αἱ τιμαί· πάντα ταῦτα ἀσθενῆ καὶ
ἀδύνατα. τίνες οὖν ἄγκυραι δυναταί; φρόνησις μεγα-
λοψυχία ἀνδρεία· ταύτας οὐδεὶς χειμὼν σαλεύει.
οὗτος θεοῦ νόμος, ἀρετὴν εἶναι τὸ ἰσχυρὸν καὶ βέ-
βαιον μόνον, τὰ δ’ ἄλλα λῆρον.
30 ᾽A ν τ ι σ θ έ ν ο υ ς.
Oὔτε συμπόσιον χωρὶς ὁμιλίας οὔτε πλοῦτος χω-
ρὶς ἀρετῆς ἡδονὴν ἔχει.
31 Φ ω κ ί ω ν ο ς.
Oὔτε ἐξ ἱεροῦ βωμὸν οὔτε ἐκ τῆς ἀνθρωπίνης φύ-
σεως ἀφαιρετέον τὸν ἔλεον.
32 Δ ι ο γ έ ν ο υ ς.
Πυνθανομένου τινὸς πῶς ἄν τις ἑαυτοῦ διδάσκα-
λος γένοιτο; “εἰ ὑπὲρ ὧν ἐπιτιμDᾶ τοῖς ἄλλοις” ἔφη
“καὶ ἑαυτ`ῶ ἐπιτιμ`ώη μάλιστα.”
33 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
Tοῦ βίου καθάπερ ἀγάλματος πάντα τὰ μέρη κα-
λὰ εἶναι δεῖ.
34 ᾽Aνδριὰς μὲν ἐπὶ βάσεως, σπουδαῖος δὲ ἀνὴρ ἐπὶ
καλῆς προαιρέσεως ἑστὼς ἀμετακίνητος ὀφείλει
εἶναι.
35 Tὸν λιβανωτὸν τοῖς θεοῖς, τὸν δὲ ἔπαινον τοῖς
ἀγαθοῖς ἀπονέμειν δεῖ.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 37
ἀντίθετα καὶ συνοδεύει ὅσα ἐναντιώνονται στὴν ἀρετή.
῞Oλα τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς κακίας καὶ ὅ,τι τὴν συνο-
δεύει, εἶναι ψεκτά.
19. Π υ θ α γ ό ρ α:
Nὰ ἔχης ἄγρυπνο τὸ νοῦ σου, γιατὶ ὁ ὕπνος τοῦ μυα-
λοῦ εἶναι συγγενὴς τοῦ πραγματικοῦ θανάτου.
20. ῞O,τι δὲν ἐπιτρέπεται νὰ κάνης, νὰ μὴν ἀφήνης οὔτε
ὑπόνοια ὅτι μπορεῖ νὰ τὸ κάνης.
21. Πρέπει νὰ ἀναζητῆς ἄνδρα καὶ παιδιὰ καὶ φίλους
αὐτοὺς ποὺ θὰ ἐπιβιώσουν ὅταν ἐσὺ θὰ λείψης.
22. Προτίμησε νὰ εἶσαι ἰσχυρὸς στὴν ψυχὴ παρὰ στὸ
σῶμα.
23. Nὰ σοῦ ἔχη γίνει πίστις πὼς δὲν σοῦ ἀνήκει ὅ,τι δὲν
ἔχεις μέσα στὸ μυαλό σου.
24. Kάνε ἔργα μεγάλα, χωρίς νὰ ὑπόσχεσαι τὰ μεγάλα.
25. Nὰ μάθης νὰ ἀνατρέφης παιδιὰ τέτοια, ποὺ δὲν θὰ
σοῦ γεροκομήσουν τὸ κορμί, ἀλλὰ θὰ σοῦ θρέψουν τὴν
ψυχὴ μὲ τὴν αἰώνια τροφή.
26. Nὰ προτιμᾶς τὰ δύσκολα ἀπὸ τὰ εὔκολα γιὰ νὰ σφυ-
ρηλατήσης τὴν ἀρετή σου.
27. Eἶναι δύσκολο στὴ ζωὴ νὰ βαδίζης ταυτόχρονα πολ-
λοὺς δρόμους.
28. Kάθε πάθος τῆς ψυχῆς εἶναι ἐχθρὸς μέγιστος γιὰ τὴ
σωτηρία της.
38 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
36 ᾽Aπολογεῖσθαι μὲν γὰρ χρὴ ὑπὲρ τῶν ἀδίκως περὶ
τὸ ἀδικεῖν αἰτίαν ἐχόντων, ἐπαινεῖν δὲ τοὺς ἐπ’
ἀγαθ`ῶ τινι διαφέροντας.
37 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
Oὔτε ἵππος εὐγενὴς κρίνοιτ’ ἂν ὁ πολυτελῆ
σκευὴν ἔχων ἀλλ’ ὁ τDῆ φύσει λαμπρός, οὔτε ἀνὴρ
σπουδαῖος ὁ πολύτιμον οὐσίαν κεκτημένος ἀλλ’ ὁ
τὴν ψυχὴν γενναῖος.
38 Tοῦ σοφοῦ στόματος ἀνοιχθέντος καθάπερ ἱεροῦ
τὰ τῆς ψυχῆς καλὰ βλέπεται ὥσπερ ἀγάλματα.
39 Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ.
᾽Aνθρώποισι ἁρμόδιον ψυχῆς μᾶλλον ἢ σώματος
ποιέεσθαι λόγον. ψυχὴ μὲν γὰρ τελεωτάτη σκήνεος
μοχθηρίην ὀρθοῖ, σκήνεος δὲ ἰσχὺς ἄνευ λογισμοῦ
ψυχὴν οὐδέν τι ἀμείνω τίθησι.
40 Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ.
᾽Aνθρώποισι γὰρ εὐθυμίη γίνεται μετριότητι τέρ-
ψιος καὶ βίου συμμετρίDη, τὰ δὲ λείποντα καὶ ὑπερ-
βάλλοντα μεταπίπτειν τε φιλέει καὶ μεγάλας κινή-
σιας ἐμποιέειν τDῆ ψυχDῆ. αἱ δ’ ἐκ μεγάλων διαστημά-
των κινεόμεναι τῶν ψυχέων, οὔτε εὐσταθέες εἰσὶ
οὔτε εὔθυμοι. ἐπὶ τοῖσι δυνατοῖσι ὦν δεῖ ἔχειν τὴν
γνώμην καὶ τοῖσι παρεοῦσι ἀρκέεσθαι, τῶν μὲν ζη-
λουμένων καὶ θωυμαζομένων ὀλίγην μνήμην ἔχοντα
καὶ τDῆ διανοίDη μὴ προσεδρεύοντα, τῶν δὲ ταλαιπω-
ρεόντων τοὺς βίους θεωρέειν, ἐννοεύμενον ἃ πά-
σχουσι κάρτα, ὅκως ἂν τὰ παρεόντα σοι καὶ ὑπάρχον-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 39
29. Π υ θ α γ ό ρ α:
῾O Πυθαγόρας εἶπε ὅτι πρέπει κανεὶς νὰ προτιμᾶ τὸν
ἄριστο βίο καὶ ἡ συνήθεια θὰ τὸν κάνη εὐχάριστον. ῾O
πλοῦτος εἶναι μιὰ αδύνατη ἄγκυρα, ἐνῶ ἡ δόξα εἶναι ἀκό-
μα πιὸ ἀδύνατη. ᾽Eπίσης τὸ σῶμα, οἱ ἐξουσίες, οἱ τιμές,
ὅλα αὐτὰ εἶναι ἀσθενικὰ καὶ ἀδύνατα. Ποιές ἄγκυρες
εἶναι ἰσχυρές; ῾H φρόνηση, ἡ μεγαλοψυχία, ἡ ἀνδρεία.
Aὐτὲς δὲν τὶς σαλεύει καμμιὰ τρικυμία. Aὐτὸς εἶναι ὁ νό-
μος τοῦ θεοῦ, ἡ ἀρετὴ νὰ ἀποτελῆ τὴ δύναμη καὶ τὴ μόνη
ἀσφάλεια, ἐνῶ τὰ ἄλλα εἶναι σαπουνόφουσκες.
30. T ο ῦ ᾽A ν τ ι σ θ έ ν ο υ ς:
Oὔτε συμπόσιο χωρὶς συνομιλίες, οὔτε πλοῦτος χωρὶς
ἀρετὴ ἔχει εὐχαρίστηση.
31. Φ ω κ ί ω ν ο ς:
Oὔτε ἀπὸ ναὸ μπορεῖς νὰ ἀφαιρέσης τὸ βωμό, οὔτε
τὴν εὐσπλαχία ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη φύση.
32. Δ ι ο γ έ ν ο υ ς:
῞Eνας τὸν ρώτησε πῶς θὰ ἦταν δυνατὸ νὰ γίνη κανεὶς
διδάσκαλος τοῦ ἑαυτοῦ του, ὁ Διογένης ἀπάντησε: « ῎Aν
γιὰ ὅ,τι ἐπιτιμᾶς τοὺς ἄλλους, ἐπιτιμήσης περισσότερο
τὸν ἑαυτὸ σου».
´
33. Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
῾H ζωή, ὅπως τὸ ἄγαλμα, πρέπει νὰ ἔχη ὡραῖα ὅλα τὰ
μέρη της.
34. Tὸ ἄγαλμα χρειάζεται βάθρο καὶ ὁ σπουδαῖος ἄνθρω-
πος πρέπει νὰ στέκη ἀμετακίνητος στὴν καλή του προαί-
ρεση.
35. Tὸν λιβανωτὸ πρέπει νὰ τὸν προσφέρη κανεὶς στοὺς
θεοὺς καὶ τὸν ἔπαινο στοὺς ἀνθρώπους.
40 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τα μεγάλα καὶ ζηλωτὰ φαίνηται καὶ μηκέτι πλειόνων
ἐπιθυμέοντι συμβαίνDη κακοπαθέειν τDῆ ψυχDῆ. ὁ γὰρ
θωυμάζων τοὺς ἔχοντας καὶ μακαριζομένους ὑπὸ
τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, καὶ τDῆ μνήμDη πᾶσαν ὥρην
προσεδρεύων, ἀεὶ ἐπικαινουργέειν ἀναγκάζεται καὶ
ἐπιβάλλεσθαι δι’ ἐπιθυμίην τοῦ τι πρήσσειν ἀνήκε-
στον ὧν νόμοι κωλύουσιν. διόπερ τὰ μὲν μὴ δίζησθαι
χρεών, ἐπὶ δὲ τοῖσι εὐθυμέεσθαι χρεών παραβάλλον-
τα τὸν ἑωυτοῦ βίον πρὸς τὸν τῶν φαυλότερον πρησ-
σόντων, καὶ μακαρίζειν ἑωυτόν, ἐνθυμεύμενον ἃ πά-
σχουσι καὶ ὅκως αὐτέων βέλτιον πρήσσει τε καὶ διά-
γει. ταύτης γὰρ ἐχόμενος τῆς γνώμης εὐθυμότερόν τε
διάξεις καὶ οὐκ ὀλίγας κῆρας ἐν τ`ῶ βί`ω διώσεαι,
φθόνον καὶ ζῆλον καὶ δυσμενίην.
41 ᾽I σ ο κ ρ ά τ ο υ ς N ι κ ο κ λ ῆ ς ἢ K ύ π ρ ι ο ι (39 b).
Mὴ τὴν κακίαν οἴεσθε μᾶλλον τῆς ἀρετῆς ὠφελεῖν,
τὸ δ’ ὄνομα ἀτυχέστερον ἔχειν· ἀλλ’ οἵων περ ὀνομά-
των ἕκαστα τῶν πραγμάτων τετύχηκε, τοιαύτας ἡγεῖ-
σθε καὶ τὰς δυνάμεις αὐτῶν εἶναι.
42 ᾽I σ ο κ ρ ά τ ο υ ς π ρ ὸ ς Δ η μ ό ν ι κ ο ν.
Tῆς ἀρετῆς οὐδὲν κτῆμα σεμνότερον οὐδὲ βεβαιό-
τερόν ἐστι.
43 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
῾H δὲ τῆς ἀρετῆς κτῆσις, οἷς ἂν ἀκιβδήλως ταῖς
διανοίαις συναυξηθDῆ, μόνη μὲν συγγηράσκει, πλού-
του δὲ κρείττων, χρησιμωτέρα δ’ εὐγενείας ἐστίν, τὰ
μὲν τοῖς ἄλλοις ἀδύνατα δυνατὰ καθιστῶσα, τὰ δὲ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 41
36. Πρέπει κανεὶς νὰ ὑπερασπίζη αὐτοὺς ποὺ κατηγο-
ροῦνται ἄδικα γιὰ ἀδικίες καὶ νὰ ἐπαινῆ αὐτοὺς ποὺ δια-
κρίνονται γιὰ κάτι τὸ ἀγαθό.
37. Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
Δὲν μπορεῖ νὰ θεωρηθῆ καθαρόαιμο ἄλογο αὐτὸ
ποὔχει πολυτελῆ στρώση, ἀλλὰ τὸ προικισμένο ἀπὸ τὴ
φύση, οὔτε νὰ θεωρηθῆ σπουδαῖος ἄνθρωπος αὐτὸς ποὺ
ἔχει μεγάλη περιουσία, ἀλλ’ αὐτὸς ποὺ ἔχει εὐγενικὴ καὶ
δυνατὴ ψυχή.
38. ῞Oταν ὁ σοφὸς ἀνοίξη τὸ στόμα του, ὅπως σὲ ἱερό,
φαίνονται τὰ καλὰ τῆς ψυχῆς του σὰν ἀγάλματα.
39. Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ:
Oἱ ἄνθρωποι πρέπει νὰ μεριμνοῦν περισσότερο γιὰ
τὴν ψυχή τους, παρὰ γιὰ τὸ σῶμα τους. Γιατὶ ἡ ψυχὴ,
ποὺ εἶναι τέλεια διαμορφωμένη, καταστέλλει τὴν μοχθη-
ρία τοῦ σώματος, ἐνῶ ἡ δύναμη τοῦ σώματος, χωρὶς λογι-
κή, δὲν προσφέρει τίποτε καλύτερο στὴν ψυχή.
40. Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ:
Στοὺς ἀνθρώπους ἡ εὐθυμία προέρχεται ἀπ’ τὴ με-
τριότητα τῶν τέρψεων καὶ τὴ συμμετρία τοῦ βίου ἐνῶ ἡ
ἔλλειψη καὶ ἡ ὑπερβολὴ συνηθίζουν νὰ προκαλοῦν μεγά-
λες μεταπτώσεις καὶ φέρνουν μεγάλη ἀναστάτωση στὴν
ψυχή. Oἱ ψυχὲς ποὺ κινοῦνται μέσα σὲ μεγάλα διαστήμα-
τα δὲν εἶναι οὔτε εὐσταθεῖς οὔτε εὔθυμες. Πρέπει λοιπὸν
νὰ σκέπτεσαι ὅσα εἶναι δυνατὰ καὶ νὰ στέργης τὰ παρόν-
τα· νὰ στρέφης λίγο τὴ μνήμη σου πρὸς τὰ ζηλευτὰ καὶ τὰ
θαυμαστὰ καὶ νὰ μὴ προσηλώνης σ’ αὐτὰ τὴ σκέψη ἀλλὰ
νὰ παρατηρῆς τὴ ζωὴ ἐκείνων ποὺ ταλαιπωροῦνται, γιὰ
νὰ ἀντιλαμβάνεσαι καλὰ αὐτὰ ποὺ παθαίνουν, ὥστε,
αὐτὰ ποὺ πρὸς τὸ παρὸν ἔχεις καὶ εἶναι δικά σου, νὰ σοῦ
42 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τ`ῶ πλήθει φοβερὰ θαρσαλέως ὑπομένουσα, καὶ τὸν
μὲν ὄκνον ψόγον τὸν δὲ πόνον ἔπαινον ἡγουμένη.
44 ᾽I σ ο κ ρ ά τ ο υ ς Π α ν α θ η ν α ϊ κ ο ῦ.
Tίνας οὖν καλῶ πεπαιδευμένους; ἐπεὶ τὰς τέχνας
καὶ τὰς ἐπιστήμας καὶ τὰς δυνάμεις ἀποδοκιμάζω.
πρῶτον μὲν τοὺς καλῶς χρωμένους τοῖς πράγμασι
τοῖς κατὰ τὴν ἡμέραν ἑκάστην προσπίπτουσι, καὶ
τὴν δόξαν ἐπιτυχῆ τῶν καιρῶν ἔχοντας, καὶ δυναμέ-
νην ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ στοχάζεσθαι τοῦ συμφέροντος·
ἔπειτα τοὺς πρεπόντως καὶ δικαίως ὁμιλοῦντας τοῖς
ἀεὶ πλησιάζουσι· καὶ τὰς μὲν τῶν ἄλλων ἀηδίας καὶ
βαρύτητας εὐκόλως καὶ ῥDαδίως φέροντας, σφᾶς δὲ
αὐτοὺς ὡς δυνατὸν ἐλαφροτάτους καὶ μετριωτάτους
τοῖς συνοῦσι παρέχοντας· ἔτι τοὺς μὲν τῶν ἡδονῶν
ἀεὶ κρατοῦντας, τῶν δὲ συμφορῶν μὴ λίαν ἡττωμέ-
νους, ἀλλ’ ἀνδρωδῶς ἐν αὐταῖς διακειμένους, καὶ τῆς
φύσεως ἀξίους ἧς μετέχοντες τυγχάνομεν· τέταρτον,
ὅπερ μέγιστον, μὴ διαφθειρομένους ὑπὸ τῶν εὐπρα-
γιῶν μηδ’ ἐξισταμένους αὐτῶν μηδὲ ὑπερηφάνους γι-
γνομένους, ἀλλ’ ἐμμένοντας τDῆ τάξει τῶν εὖ φρονού-
ντων καὶ μὴ μᾶλλον χαίροντας τοῖς διὰ τύχην ὑπάρ-
ξασιν ἀγαθοῖς ἢ τοῖς διὰ τὴν αὐτῶν φύσιν καὶ φρόνη-
σιν ἐξ ἀρχῆς γιγνομένοις. τοὺς δὲ μὴ μόνον πρὸς ἓν
τούτων ἀλλὰ πρὸς ἅπαντα ταῦτα τὴν ἕξιν τῆς ψυχῆς
εὐάρμοστον ἔχοντας, τούτους φημὶ φρονίμους εἶναι
καὶ τελείους ἄνδρας καὶ πάσας ἔχειν τὰς ἀρετάς.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 43
φαίνωνται μεγάλα καὶ ζηλευτὰ καὶ νὰ μὴ σοῦ συμβαίνη
πιὰ νὰ ὑποφέρη ἡ ψυχή σου ἐπιθυμώντας περισσότερα.
Γιατί, ἐκεῖνος ποὺ θαυμάζει αὐτοὺς ποὺ ἔχουν καὶ ποὺ
μακαρίζονται ἀπὸ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους καὶ ποὺ προ-
σηλώνει συνεχῶς σ’ αὐτὰ τὴ μνήμη του, ἀναγκάζεται πάν-
τοτε νὰ κάνη νεωτερισμοὺς καὶ ὑποχρεώνεται, ἐξ αἰτίας
τῆς ἐπιθυμίας, νὰ κάμη κάτι ἀνεπανόρθωτο, ἀπὸ αὐτὰ
ποὺ οἱ νόμοι ἀπαγορεύουν. Γιὰ τοῦτο ἐπιβάλλεται αὐτὰ
νὰ μὴ τὰ ἐπιζητῆ κανείς, ἀλλὰ νὰ ἐπιζητῆ τὴν εὐθυμία σ’
αὐτὰ ποὺ ἔχει, συγκρίνοντας τὴ ζωή του πρὸς τὴ ζωὴ
ἐκείνων ποὺ εἶναι κατώτεροί του καὶ νὰ μακαρίζη τὸν
ἑαυτό το ἔχοντας στὸ νοῦ του αὐτὰ ποὺ πάσχουν ἐκεῖνοι
καὶ πόσο εὐτυχέστερος εἶναι ἀπὸ αὐτοὺς καὶ πόσο καλύ-
τερα περνᾶ. ῎Aν λοιπὸν ἔτσι σκέπτεσαι, καὶ μὲ μεγαλύτε-
ρη εὐθυμία θὰ περάσης τὴ ζωή σου καὶ πολλὰ κακὰ θ’
ἀποφύγης στὴ ζωή, τὸ φθόνο καὶ τὴ ζηλοφθονία καὶ τὴν
ἐχθρότητα.
41. ᾽I σ ο κ ρ ά τ ο υ ς N ι κ ο κ λ ῆ ς ἢ K ύ π ρ ι ο ι:
Mὴν πιστεύετε ὅτι ἡ κακία εἶναι πιό ὠφέλιμη ἀπὸ τὴν
ἀρετὴ καὶ ὅτι τὴν κάνει ἀτυχῆ μόνο τὸ ὄνομα. Kάθε
πρᾶγμα ὡστόσο ἔχει τὸ ὄνομά του καὶ ἀνάλογα μὲ τὰ
ὀνόματα νὰ πιστέψετε πὼς εἶναι καὶ οἱ δυνάμεις ποὺ πε-
ρικλείουν τὰ πράγματα.
42. ᾽I σ ο κ ρ ά τ ο υ ς π ρ ὸ ς Δ η μ ό ν ι κ ο:
Δὲν ὑπάρχει ἀπόκτημα πιὸ σεβαστὸ καὶ πιὸ σίγουρο
ἀπὸ τὴν ἀρετή.
43. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
῾H ἀπόκτηση τῆς ἀρετῆς, εἰς ὅσους ἀναπτυχθῆ γνήσια
μαζί μὲ τὴ φρόνηση, μόνη αὐτὴ γερνᾶ μαζί τους καὶ εἶναι
καλύτερη ἀπὸ τόν πλοῦτο καὶ πιὸ χρήσιμη ἀπὸ τὴν
εὐγενῆ καταγωγὴ καθιστῶντας τὰ ἀδύνατα γιὰ ἄλλους,
44 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
45 ᾽I σ ο κ ρ ά τ ο υ ς.
᾽Iσοκράτης εἶπεν ὅτι τὸν χρηστὸν καὶ ἀγαθὸν
ἄνδρα δεῖ τῶν μὲν προγεγενημένων μεμνῆσθαι, τὰ δὲ
ἐνεστῶτα πράττειν, περὶ δὲ τῶν μελλόντων φυλάττε-
σθαι.
46 ᾽E π ι κ τ ή τ ο υ.
῾O τύχDη βίος συμπεπλεγμένος ἔοικε χειμάρρ`ω πο-
ταμ`ῶ· καὶ γὰρ ταραχώδης καὶ ἰλύος ἀνάμεστος καὶ
δυσέμβατος καὶ τυραννικὸς καὶ πολύηχος καὶ ὀλιγο-
χρόνιος.
47 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ.
Ψυχὴ ὁμιλοῦσα ἀρετDῆ ἔοικεν ἀενά`ω πηγDῆ· καὶ
γὰρ καθαρὸν καὶ ἀτάραχον καὶ πότιμον καὶ νόστιμον
καὶ κοινωνικὸν καὶ πλούσιον καὶ ἀβλαβὲς καὶ ἀνώλε-
θρον.
48 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ.
Eἰ βούλει ἀγαθὸς εἶναι, πρῶτον πίστευσον ὅτι
κακὸς εἶ.
49 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ.
Bέλτιον ὀλιγάκις πλημμελεῖν ὁμολογοῦντα σω-
φρονεῖν πλεονάκις ἢ ὀλιγάκις ἁμαρτεῖν λέγοντα
πλημμελεῖν πολλάκις.
50 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ.
Kόλαζε τὰ πάθη, ἵνα μὴ ὑπ’ αὐτῶν τιμωρDῆ.
51 Mὴ οὕτω τὸ τῆς δόξης αἰσχύνου ὡς τὸ ἐκ τῆς
ἀληθείας ἀπόφευγε.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 45
δυνατά, ὑπομένοντας θαρραλέα ὅσα γιὰ τοὺς πολλοὺς
εἶναι φοβερὰ καὶ θεωρώντας τὴν ὀκνηρία ψόγο καὶ τὸν
κόπο ἔπαινο.
44. ᾽I σ ο κ ρ ά τ ο υ ς Π α ν α θ η ν α ϊ κ ό ς:
Ποιούς λοιπὸν, ὀνομάζω μορφωμένους, ἀφοῦ δὲν πι-
στεύω πὼς συνιστοῦν τὴ μόρφωση οἱ γνώσεις και οἱ ἰδι-
αίτερες ἱκανότητες τοῦ καθενὸς; Θεωρῶ πρῶτα πρῶτα
αὐτοὺς ποὺ χειρίζονται ἐπιδέξια τὴν καθημερινή πραγ-
ματικότητα καὶ ἔχουν ἐπιτυχῆ ἀντίληψη τῆς καταστάσε-
ως τῆς ἐποχῆς, μπορώντας γενικὰ νὰ σταθμίσουν τὰ συμ-
φέροντα. Kατόπι θεωρῶ μορφωμένους αὐτοὺς ποὺ συμ-
περιφέρονται ὅπως πρέπει καὶ δίκαια σ’ ὅσους τοὺς συ-
ναναστρέφονται. Aὐτοὺς ποὺ ὑποφέρουν τὶς ἀνοησίες
καὶ τὶς ἐνοχλήσεις τῶν ἄλλων εὔκολα καὶ μὲ ἐπιτηδειότη-
τα, ἐνῶ τὸν ἑαυτό τους παρέχουν εἰς ὅσους τοὺς συνανα-
στρέφονται ὅσον τὸ δυνατὸν πιὸ εὐχάριστο καὶ πιὸ κον-
τὰ στὸ μέτρο. ᾽Eπίσης αὐτοὺς ποὺ συγκρατοῦνται μπρο-
στὰ στὶς ἡδονὲς καὶ δὲν νικιοῦνται ἐντελῶς ἀπὸ τὶς συμ-
φορές, ἀλλὰ τὶς ἀντιμετωπίζουν ἀντρίκια καὶ εἶναι ἀντά-
ξιοι τοῦ γένους τῶν ἀνδρῶν. Tέταρτο καὶ μεγαλύτερο, νὰ
μὴ διαφθείρωνται ἀπὸ τὴν εὐτυχία, οὔτε νὰ κοκκορεύων-
ται οὔτε νὰ ὑπερηφανεύωνται, ἀλλὰ νὰ μένουν σταθερὰ
στὶς γραμμὲς τῶν σωφρόνων· νὰ μὴ χαίρωνται πιὸ πολὺ
γιὰ τὰ ἀγαθὰ ποὺ χαρίζει κάποτε ἡ τύχη παρὰ γιὰ τ’ ἀγα-
θὰ ποὺ ἐξ ἀρχῆς ἀποκτοῦν χάρη στὸ χαρακτῆρα καὶ τὴ
φρόνησή τους. Tέλος ἐκείνους, ποὺ ἡ ὅλη ψυχικὴ ὑφή
τους βρίσκεται σὲ μιὰν εὐτυχῆ ἁρμονία ὄχι πρὸς μιὰ ἀπὸ
τὶς παραπάνω ἱκανότητες, ἀλλὰ πρὸς ὅλες, αὐτοὺς θε-
ωρῶ καὶ φρόνιμους καὶ τέλειους ἄνδρες καὶ κατόχους
ὅλων τῶν ἀρετῶν.
46 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
52 Eἰ βούλει καλῶς ἀκούειν, μάθε καλῶς λέγειν, μα-
θὼν δὲ καλῶς λέγειν, πειρῶ καλῶς πράττειν, καὶ
οὕτω καρπώσDη τὸ καλῶς ἀκούειν.
53 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ ᾽E γ χ ε ι ρ ι δ ί ο υ (c. 42).
῞Oταν τις κακῶς τι ποιDῆ ἢ κακῶς τι λέγDη, μέμνησο
ὅτι καθήκειν αὐτ`ῶ οἰόμενος ποιεῖ. τί οὖν; ἀκολουθή-
σει τ`ῶ σοι φαινομέν`ω ἢ τ`ῶ αὐτ`ῶ; ἀλλὰ κακῶς αὐτ`ῶ
φαίνεται· τίς οὖν ἐξηπάτηται; ἐκεῖνος. τίς οὖν βέβλα-
πται; ὁ ἐξηπατημένος. καὶ γὰρ τὸ ἀληθὲς συμπε-
πλεγμένον ἐάν τις ὑπολάβDη ψεῦδος, οὐ τὸ συμπε-
πλεγμένον βλάπτεται, ἀλλ’ ὁ ὑπολαβών.
54 ᾽Eλευθερία καὶ δουλεία τὸ μὲν ἀρετῆς ὄνομα τὸ
δὲ κακίας, ἄμφω δὲ προαιρέσεως ἔργα. οἷς δὲ προαί-
ρεσις οὐ κοινωνεῖ, τούτων ψαύει μὲν οὐδέτερον·
ψυχὴ δὲ δεσπόζειν εἴωθε σώματος καὶ ὅσα τῶν ἀμφὶ
σῶμα προαιρέσεως ἀκοινώνητα. οὐδεὶς γὰρ δοῦλος
τὴν προαίρεσιν ὑπάρχων ἐλεύθερος.
55 Kακὸς δεσμὸς σώματος μὲν τύχη ψυχῆς δὲ κακία.
ὁ μὲν γὰρ τὸ σῶμα λελυμένος τὴν δὲ ψυχὴν δεδεμέ-
νος, δοῦλος· ὁ δ’ αὖ τὸ σῶμα δεδεμένος τὴν δὲ ψυχὴν
λελυμένος, ἐλεύθερος.
56 Tὸν μὲν τοῦ σώματος δεσμὸν λύει καὶ φύσις διὰ
θανάτου καὶ κακία διὰ χρημάτων, τὸν δὲ τῆς ψυχῆς
ἀρετὴ διὰ μαθήσεως καὶ ἐμπειρίας καὶ ἀσκήσεως.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 47
45. ᾽I σ ο κ ρ ά τ ο υ ς:
῾O ᾽Iσοκράτης εἶπε ὅτι ὁ χρηστὸς καὶ ἀγαθὸς ἄνθρω-
πος πρέπει να ἔχη στὸ νοῦ του τὸ παρελθόν, νὰ ἐνεργῆ
στὸ παρὸν καὶ νὰ ἐπιφυλάσσεται γιὰ τὸ μέλλον.
46. T ο ῦ ᾽E π ι κ τ ή τ ο υ:
῾O βίος ποὺ εἶναι συνυφασμένος μὲ τὴν τύχη, μοιάζει
μὲ χείμαρρο. Eἶναι γεμᾶτος ταραχὴ καὶ γεμᾶτος λάσπη,
δύσκολα μπαίνει κανεὶς στὰ νερά του, εἶναι τυραννικός,
πολύβουος καὶ ὀλιγόχρονος.
47. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ:
῾H ψυχὴ ποὺ θητεὺει στὴν ἀρετὴ μοιάζει μὲ ἀείρροη
πηγὴ ποὺ τὸ νερὸ της εἶναι καθαρὸ καὶ διαυγὲς καὶ πόσι-
μο καὶ ὡραῖο στὴ γεὺση καὶ ἄφθονο καὶ πλούσιο καὶ
ἀβλαβές καὶ εὐεργετικό.
48. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ:
῎Aν θέλης να εἶσαι καλός, πίστεψε πρῶτα πὼς εἶσαι
κακός.
49. T ο ῦ ἴ δ ι ο υ:
Eἶναι καλύτερα νὰ ὁμολογῆς ὅτι σφάλης λίγες φορὲς
καὶ νὰ εἶσαι σώφρων τὶς περισσότερες, παρὰ νὰ λὲς ὅτι
ἔσφαλες λίγο, ἐνῶ ἔκανες ἄπειρα λάθη.
50. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ:
Tιμώρησε τὰ πάθη σου, γιὰ νὰ μὴ σὲ τιμωρήσουν τὰ
ἴδια.
51. Mὴν ντρέπεσαι γιὰ τὴ γνώμη σου, ὅπως καμμιὰ φορὰ
ἀποφεύγουμε τὴν ἀλήθεια.
48 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
57 Eἰ βούλει ἀταράχως καὶ εὐαρέστως ζῆν, πειρῶ
τοὺς συνοικοῦντάς σοι πάντας ἀγαθοὺς ἔχειν, ἕξεις
δὲ ἀγαθούς, εἰ τοὺς μὲν ἑκόντας παιδεύοις τοὺς δὲ
ἄκοντας ἀπολύοις. συμφεύξεται γὰρ τοὶς φυγοῦσιν ἡ
μοχθηρία ἅμα καὶ ἡ κακία, συνυπολειφθήσεται δὲ
τοῖς συμμένουσί σοι ἡ χρηστότης καὶ ἡ ἐλευθερία.
58 ᾽E κ τ ῶ ν ᾽I α μ β λ ί χ ο υ (Protr. 2 p. 14).
ΨυχDῆ ζῶντας ἡμᾶς τDῆ ταύτης ἀρετDῆ ῥητέον εὖ ζῆν,
ὡς ὀφθαλμοῖς ὁρῶντας τDῆ τούτων ἀρετDῆ καλῶς
ὁρᾶν.
59 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ π ρ ο τ ρ ε π τ ι κ ῶ ν
ε ἰ ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ν λ ό γ ω ν (ib. p. 16).
Kαθάπερ εἰς ἄσυλον τέμενος τὴν ἀρετὴν ὁρμητέ-
ον, ὅπως εἰς μηδεμίαν ἀγεννῆ τύχης ὕβριν ὦμεν
ἔκδοτοι.
60 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ π ρ ὸ ς Σ ω κ ρ ά τ η ν π ε ρ ὶ
ἀ ρ ε τ ῆ ς.
Ψυχῆς μὲν οὖν ἂν εἴη ἀρετὴ τελεότης καὶ εὐμε-
τρία τῆς ζωῆς, λόγου τε καὶ νοῦ καὶ διανοήσεως ἡ
ἀκροτάτη καὶ καθαρωτάτη ἐνέργεια. τὰ δὲ ἔργα τῆς
ἀρετῆς ἀγαθοειδῆ, κάλλιστα, νοερά, σπουδαῖα, πλή-
ρη μεσότητος, εὐκαιρίας μετέχοντα, προηγούμενα,
τέλους ἀρίστου στοχαζόμενα, χαρίεντα, ὅτι μάλιστα
θεωρείσθω.
61 ᾽A γ α π η τ ο ῦ π ρ ὸ ς ᾽I ο υ σ τ ι ν ι α ν ό ν.
Σπούδαζε διαπαντός, καὶ ὥσπερ οἱ τὰς κλίμακας
ἀναβαίνειν ἀρξάμενοι οὐ πρότερον ἵστανται τῆς ἐπὶ
τὰ ἄνω φορᾶς πρὶν ἂν τῆς ἄκρας ἐφίκωνται βαθμί-
δος, οὕτω καὶ αὐτὸς ἔχου τῆς τῶν καλῶν ἀναβάσεως.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 49
52. ῎Aν θέλης νὰ σ’ ἐπαινοῦν μάθε νὰ μιλᾶς καλὰ καὶ
ὅταν μάθης νὰ μιλᾶς καλά, ἐπιχείρησε νὰ πράττης ἐπί-
σης καλὰ καὶ ἔτσι θὰ κερδίσης τὸν ἔπαινο.
53. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ ᾽E γ χ ε ι ρ ί δ ι ο:
῞Oταν κάποιος ἐνεργεῖ κακὰ ἤ λέγει κακὰ, νὰ θυμᾶσαι
ὅτι τὸ κάνει ἐπειδὴ πιστεύει ἔτσι πρέπει. Λοιπόν; ᾽Eσὺ
θὰ ἀκολουθήσης ὅ,τι σοῦ φαίνεται σωστὸ ἢ τὸ πραγμα-
τικὰ σωστό; A ᾽ λλὰ ἐκεῖνος κακῶς πιστεύει. Ποιός λοιπὸν
ξεγελιέται; ᾽Eκεῖνος. Ποιός βλάπτεται; ῾O ἐξαπατημένος.
῍Aν τὴν ἀλήθεια ὅπως εἶναι περίπλοκη, τὴν περάση κα-
νεὶς γιὰ ψεῦδος, δέν βλάπτεται ἡ ἀλήθεια, ἀλλὰ ἐκεῖνος
ποὺ ἐξαπατήθηκε καὶ τὴν νόμισε γιὰ ψεῦδος.
54. ῾H ἐλευθερία εἶναι τὸ ὄνομα τῆς ἀρετῆς καὶ ἡ κακία
τὸ ὄνομα τῆς δουλείας. Kαὶ τὰ δύο εἶναι ὑπόθεση
ἐκλογῆς. Σὲ ἐκείνους ποὺ δέν λειτουργεῖ ἡ ἐκλογὴ δὲν
τοὺς ἀγγίζει τίποτε ἀπὸ τὰ δυό. ῾H ψυχή, συνήθως, ὅπως
εἶναι γνωστὸ, δεσπόζει ἐπάνω στὸ σῶμα καὶ ὅσα εἶναι
περὶ τὸ σῶμα δὲν εἶναι ὑπόθεση ἐκλογῆς. Γιατὶ κανένας
ἀπ’ αὐτοὺς ποὺ ἐξέλεξε τὴν κατάσταση τῆς δουλείας εἶναι
δυνατὸ νὰ ὑπάρξη ἐλεύθερος.
55. Kακή δέσμευση γιὰ τὸ μὲν σῶμα εἶναι ἡ τύχη, γιὰ δὲ
τὴν ψυχὴ ἡ κακία. ῞Oποιος εἶναι ἐλεύθερος στὸ σῶμα καὶ
δέσμιος στὴν ψυχὴ εἶναι δοῦλος, ἐνῶ ὅποιος εἶναι δεσμώ-
της κατὰ τὸ σῶμα καὶ ἀδέσμευτος στὴν ψυχὴ, εἶναι ἐλεύ-
θερος.
56. Tὰ δεσμὰ τοῦ σώματος τὰ λύνει κάποτε καὶ ὴ φύση
μὲ τὸ θάνατο καὶ ἡ κακία μὲ τὸ χρῆμα. Tὰ δεσμὰ τῆς
ψυχῆς τὰ λύνει ἡ ἀρετὴ μὲ τὴ μάθηση, τήν ἐμπειρία καὶ
τὴν ἄσκηση.
4 A
᾽ νθολόγιον A´
50 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
62 Π ε ρ ι κ τ ι ό ν η ς Π υ θ α γ ο ρ ε ί α ς
π ε ρ ὶ σ ο φ ί α ς.
Γέγονε δὲ καὶ συνέστα ὁ ἄνθρωπος ποττὸ θεωρῆ-
σαι τὸν λόγον τᾶς τῶν ὅλων φύσιος καὶ τᾶς σοφίας·
ἔργον ἐστὶν αὐτ`ῶ τούτ`ω κτήσασθαι καὶ θεωρῆσαι
τὰν τῶν ἐόντων φρόνασιν.
63 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
Γαμετρία μὲν ὦν καὶ ἀριθμητικὰ καὶ τἄλλα τὰ θε-
ωρητικὰ καὶ ἐπισταμονικὰ περί τινα τῶν ἐόντων κα-
τασχολέονται, ἁ δὲ σοφία περὶ πάντα τὰ γένη τῶν ἐό-
ντων. οὕτως γὰρ ἔχει σοφία περὶ πάντα τὰ ἐόντα, ὡς
ὄψις περὶ πάντα τὰ ὁρατά, καὶ ἀκοὰ περὶ πάντα τὰ
ἀκουστά. τὰ δὲ συμβεβακότα τοῖς ἐοῦσιν ἃ μὲν καθό-
λω πᾶσι συμβέβακεν, ἃ δὲ πλείστοις αὐτῶν, ἃ δὲ
παρ’ ἑνὶ ἑκάστ`ω. τὰ μὲν ὦν καθόλω πᾶσιν συμβεβα-
κότα συνιδὲν καὶ θεωρῆσαι τᾶς σοφίας οἰκDῆον, τὰ δὲ
τοῖς πλείστοις τᾶς περὶ φύσιν ἐπιστάμας, τὰ δ’ ἴδια
καθ’ ἕκαστον τᾶς περί τι ἀφωρισμένον ἐπιστάμας.
καὶ διὰ τοῦτο σοφία μὲν τὰς τῶν ἐόντων ἁπάντων
ἀρχὰς ἀνευρίσκει, φυσικὰ δὲ τὰς τῶν φύσει γιγνομέ-
νων, γαμετρία δὲ καὶ ἀριθμητικὰ καὶ μουσικὰ τὰς
περὶ τὸ ποσὸν καὶ τὸ ἐμμελές. ὅστις ὦν ἀναλῦσαι
οἷός τ’ ἐντὶ πάντα τὰ γένεα ὑπὸ μίαν καὶ τὰν αὐτὰν
ἀρχάν, καὶ πάλιν ἐκ ταύτας συνθεῖναι καὶ συναρθμή-
σασθαι, οὗτος δοκεῖ καὶ σοφώτατος ἦμεν καὶ πανα-
λαθέστατος, ἔτι δὲ καὶ καλὰν σκοπιὰν ἀνευρηκέναι,
ἀφ’ ἇς δυνατὸς ἐσεῖται τόν τε θεὸν κατόψεσθαι καὶ
πάντα τὰ ἐν τDᾶ συστοιχίDα τε καὶ τάξει τὰ ἐκείνω κα-
τακεχωρισμένα.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 51
57. ῎Aν θέλης νὰ ζῆς ἀπερίσπαστα καὶ εὐχάριστα, προ-
σπάθησε ὅσους κατοικοῦν μαζί σου νὰ τοὺς ἔχης ὅλους
ἀγαθούς. Kαὶ θὰ τοὺς ἔχης ἀγαθούς, ἄν ἐκείνους ποὺ θέ-
λουν, τοὺς ἐκπαιδεύης κι’ ἐκείνους ποὺ δὲν θέλουν τοὺς
διώχνης. Mαζὶ μ’ αὐτοὺς ποὺ θ’ ἀπαλλαγοῦν καὶ θά φύ-
γουν, θὰ φύγουν ταυτόχρονα καὶ ἡ ὀκνηρία καὶ ἡ κακία
καὶ θὰ παραμείνουν μ’ ὅσους θὰ εἶναι μαζί σου ἡ χρηστό-
της καὶ ἡ ἐλευθερία.
58. ᾽A π ὸ τ ὸ ν ᾽I ά μ β λ ι χ ο ν (προτρεπτικῶν 2 p. 14):
῞Oσο ζοῦμε ἡ ψυχὴ πρέπει νὰ εἶναι εὐτυχὴς γιὰ τὴν
ἀρετή της, ὅπως τὰ μάτια πρέπει νὰ βλέπουν καλὰ μὲ
τὴν τελειότητά τους.
59. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ π ρ ο τ ρ ε π τ ι κ ο ὶ λ ό γ ο ι
σ τ ὴ φ ι λ ο σ ο φ ί α (p. 16):
῞Oπως σὲ ἱερό, ἡ ἀρετὴ πρέπει ν’ ἀναζητῆ ἄσυλο, γιὰ
νὰ μὴ εἴμαστε ἔκδοτοι σὲ καμμιὰ δυσχερῆ προσβολὴ τῆς
τύχης.
60. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ π ρ ὸ ς Σ ω κ ρ ά τ η π ε ρ ὶ ἀ ρ ε τ ῆ ς:
῾H ἀρετὴ ὀφείλει νὰ εἶναι ἡ τελειότητα τῆς ψυχῆς καὶ
ἡ ἁρμονία τῆς ζωῆς, ἡ πιὸ τέλεια καὶ πιὸ καθαρὴ ἐνέρ-
γεια τοῦ λόγου, τοῦ νοῦ καὶ τῆς σκέψεως. Tὰ ἔργα τῆς
ἀρετῆς πρέπει νὰ θεωροῦνται προπαντὸς ἀγαθοποιά,
κάλλιστα, πνευματικά, σπουδαῖα, ὥριμα, ἀνάλογα τῶν
περιστάσεων, πρωτοπόρα, μὲ στὸχο ἄριστα μελετημένο
καὶ γεμᾶτα χάρη.
61. ᾽A γ α π η τ ο ῦ π ρ ὸ ς ᾽I ο υ σ τ ι ν ι α ν ό ν:
Φρόντιζε πρίν ἀπ’ ὅλα καὶ πάντοτε, ὅπως ἐκεῖνοι ποὺ
ἀρχίζουν ν’ ἀνεβαίνουν τὶς σκάλες, καὶ δέν στέκουν
καθὼς τραβοῦν κατὰ πάνω πρὶν φθάσουν ὥς τὴν τελευ-
ταία βαθμίδα, ἔτσι κι’ ἐσὺ νὰ πραγματώνης τὴν ἀνάβασή
σου πρὸς τὸ καλό.
52 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
64 M ε τ ώ π ο υ Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ M ε τ α π ο ν τ ί ν ο υ
ἐ κ τ ο ῦ π ε ρ ὶ ἀ ρ ε τ ῆ ς.
᾽Aρετά ἐντι ἀνθρώπω τελειότας φύσιος ἀνθρώπω.
ἕκαστον γὰρ τῶν ἐόντων τέλειον καὶ ἄκρον γίνεται
καττὰν οἰκείαν τᾶς φύσιος ἀρετάν. ἵππω τε γὰρ ἀρε-
τά ἐντι ἁ ἐς τὸ ἄκρον ἄγοισα τὰν τῶ ἵππω φύσιν, καὶ
ἐπὶ τῶν μερέων δὲ τῶν καθ’ ἕκαστον ὁ αὐτὸς λόγος.
ὀπτίλων τε γὰρ ἀρετὰ ὀξυδορκία· αὐτὰ δ’ ἀκρότας
ἐντὶ τᾶς ὀφθαλμῶν φύσιος. καὶ οὐάτων ἀρετὰ ὀξυα-
κοΐα· αὐτὰ δ’ ἀκρότας ἐντὶ τᾶς οὐάτων φύσιος. καὶ
ποδῶν ἀρετὰ ποδωκεία· [καὶ] αὐτὰ δ’ ἀκρότας ἐντὶ
τᾶς ποδῶν φύσιος. ἀνάγκα δ’ ἀρετὰν πᾶσαν τρία
ταῦτ’ ἔχεν, λόγον καὶ δύναμιν καὶ προαίρεσιν· λόγον
μέν, `ὧ κρίνει καὶ θεωρεῖ· δύναμιν δέ, Dἇ ἀντέχει καὶ
κρατεῖ· προαίρεσιν δέ, Dἇ στέργει καὶ ἀγαπDῆ. τὸ μὲν
ὦν κρίνεν καὶ θεωρὲν ἐντὶ τῶ διανοητικῶ μέρεος τᾶς
ψυχᾶς, τὸ δ’ ἀντέχεν καὶ κρατὲν ἴδιον τῶ ἀλόγω μέ-
ρεος τᾶς ψυχᾶς, τὸ δὲ στέργεν καὶ ἀγαπῆν κοινὸν
καὶ τῶ διανοητικῶ καὶ τῶ ἀλόγω μέρεος τᾶς ψυχᾶς.
συνέστακε γὰρ προαίρεσις ἐκ διανοίας καὶ ὀρέξιος· ἁ
μὲν ὦν διάνοια ἀπὸ τῶ λογικῶ μέρεός ἐντι τᾶς
ψυχᾶς, ἁ δὲ ὄρεξις ἀπὸ τῶ ἀλόγω. τὸ δὲ πλῆθος τᾶν
ἀρετᾶν ἁπασᾶν ἐκ τῶν μερέων τᾶς ψυχᾶς κατίδοιτο
κά τις, ὡσαύτως δὲ καὶ τὰν γένεσιν καὶ τὰν σύστασιν
τᾶς ἀρετᾶς. ἐπὶ γὰρ τῶν μερέων τᾶς ψυχᾶς δύο τὰ
πρῶτα, τὸ μὲν λογιστικὸν τὸ δ’ ἄλογον. καὶ λογι-
στικὸν μέν, `ὧ κρίνομες καὶ θεωρέομες· ἄλογον δέ, `ὧ
ὁρμῶμες καὶ ὀρεγόμεθα. ταῦτα δὲ ἀλλάλοις ἢ συμ-
φωνοῦντι ἢ διαφωνοῦντι, ἁ δὲ μάχα καὶ διαφωνία γί-
νεται αὐτοῖς δι’ ὑπερβολὰν καὶ ἔλλειψιν. φανερὸν ὦν
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 53
62. Π ε ρ ι κ τ ι ό ν η ς Π υ θ α γ ο ρ ε ί α ς π ε ρ ὶ σ ο φ ί α ς:
A
᾽ πὸ τὴν φύση του καὶ τὴ σύστασή του ὁ ἄνθρωπος
στρέφεται πρὸς τὴ θεώρηση τῆς πρώτης ἀρχῆς τοῦ σύμ-
παντος καὶ τῆς σοφίας. ῎Eργο του εἶναι νὰ συλλάβη καὶ
νὰ ἐμβαθύνη στὸ νόημα των ὄντων.
63. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
῾H γεωμετρία ὡς γνωστὸν κι’ ἡ ἀριθμητικὴ καὶ οἱ ἄλλες
ἐπιστῆμες ἀσχολοῦνται μὲ ὁρισμένα μόνον ὄντα, ἐνῶ ἡ
φιλοσοφία μὲ ὅλα τὰ εἴδη τῶν ὄντων. Kι’ εἶναι τέτοια ἡ
σχέση τῆς φιλοσοφίας μὲ ὅλα τὰ ὄντα ὅποια εἶναι ἡ σχέση
τῆς ὁράσεως μὲ ὅλα τὰ ὁρατὰ καὶ τῆς ἀκοῆς μὲ ὅλα τὰ
ἀκουστὰ. Kαὶ μερικὰ φαινόμενα ἀφοροῦν σ’ ὅλα τὰ ὄντα,
ἄλλα ἀφοροῦν στὰ περισσότερα ἀπ’ αὐτὰ κι’ ἄλλα ἀφο-
ροῦν σὲ καθένα χωριστά. ῎Eργο λοιπὸν τῆς φιλοσοφίας
εἶναι νὰ συλλάβη καὶ νὰ μελετήση τὰ φαινόμενα ποὺ
ἀφοροῦν γενικὰ σ’ ὅλα τὰ ὄντα.
῾H μελέτη τῶν φαινομένων ποὺ ἀφοροῦν στὰ πλεῖστα
ὄντα εἶναι ἔργο τῆς φυσικῆς ἐπιστήμης ἐνῶ ἡ μελέτη τῶν
φαινομένων ποὺ ἀφοροῦν σὲ κάθε ὄν χωριστά, εἶναι ἔργο
τῶν ἐπὶ μέρους ἐπιστημῶν. Kαὶ γι’ αὐτὸν τὸ λόγο ἡ φιλο-
σοφία ἀνευρίσκει τὶς ἀρχὲς καὶ τὶς αἰτίες ὅλων τῶν ὄντων,
ἡ φυσικὴ τῶν φυσικῶν φαινομένων, ἐνῶ ἡ γεωμετρία καὶ
ἡ ἀριθμητικὴ καὶ ἡ μουσικὴ ἀνευρίσκουν τοὺς νόμους
τῶν ποσοτήτων καὶ τῆς ἁρμονίας. ῞Oποιος λοιπὸν εἶναι
ἱκανὸς νὰ ἀναλύση καὶ νὰ ἀναγάγη ὅλα τὰ ὄντα σὲ μιὰ
καὶ τὴν αὐτὴ ἀρχὴ κι’ ἀπ’ αὐτὴν πάλι νὰ συνθέση καὶ νὰ
συναριθμήση τὸ σύμπαν, αὐτὸς πρέπει νὰ θεωρῆται σο-
φώτατος καὶ παναληθέστατος, ποὺ ἀνακάλυψε μιὰ καλὴ
σκοπιὰ ἀπ’ τὴν ὁποία θὰ μπορέση νὰ ἰδῆ καὶ τὸ θεὸ καὶ
τὴν ἁρμονία καὶ τὴν τάξη τοῦ σύμπαντος, τὴν ὁποία
ἐκεῖνος (δηλαδὴ ὁ θεός) ἔχει ἐπιβάλει.
54 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ὅτι, ὅκκα μὲν τὸ λογιστικὸν μέρος τᾶς ψυχᾶς ἐπι-
κρατDῆ τῶ ἀλόγω, γίνεται καρτερία καὶ ἐγκράτεια·
ὅκκα δὲ τὸ ἄλογον μέρος τᾶς ψυχᾶς τῶ λογιστικῶ,
ἀκρασία καὶ μαλακία· ὅκκα δὲ τὸ μὲν ἁγῆται τὸ δ’
ἕπηται, καὶ ἀμφότερα συμφωνDῆ ἀλλάλοις, τὸ τηνι-
καῦτα ἀρετά. ἁ μὲν ὦν καρτερία καὶ ἐγκράτεια γίνε-
ται μετὰ λύπας· ἀλλ’ ἁ μὲν καρτερία ἐν τ`ῶ ἀντέχεν
πόν`ω, ἁ δ’ ἐγκράτεια ἐν τ`ῶ ἀντέχεν ἁδονDᾶ, ἁ δ’ ἀκρα-
σία καὶ μαλακία ἐν τ`ῶ μὴ ἀντέχεν μηδὲ κρατέν. καὶ
διὰ τοῦτο συμβαίνει φεύγεν τἀγαθὰ τὼς ἀνθρώπως
διὰ λύπαν, ἀποβάλλεν δ’ αὐτὰ διὰ ἁδονάν. καὶ τοὶ
ἔπαινοι δὲ καὶ ψόγοι καὶ τὰ καλὰ πάντα [καὶ κακὰ]
τὰ περὶ τὸν ἄνθρωπον γίνεται ἐν τούτοις τοῖς μέρεσι
τᾶς ψυχᾶς. καὶ καθόλω μὲν ἁ τᾶς ἀρετᾶς σύστασις
γίνεται τοῦτον τὸν τρόπον· τὰ δὲ εἴδεα αὐτᾶς καὶ τὰ
μέρεα οὕτως κά τις ἀθρήσαι. ἐπεὶ γὰρ τᾶς ψυχᾶς δύο
μέρεα, τὸ μὲν λογιστικὸν τὸ δὲ ἄλογον, καὶ τὸ μὲν λο-
γιστικόν ἐντι `ὧ κρίνομες καὶ θεωροῦμες, τὸ δ’ ἄλο-
γον `ὧ ὁρμῶμες καὶ ὀρεγόμεθα, τῶ δὲ ἀλόγω τὸ μὲν
θυμοειδὲς τὸ δ’ ἐπιθυματικόν, καὶ τούτου τὸ μὲν
οἷον ἀμυντικὸν καὶ ὑπερμαχατικὸν ποττοὺς πλασίον
θυμοειδὲς ὀνυμάζεται, τὸ δ’ οἷον ὀρεκτικὸν καὶ πο-
θητικὸν τᾶς οἰκείας τῶ σώματος συστάσιος ἐπιθυμα-
τικόν· φανερὸν ὡς κατὰ λόγον τοῖς μέρεσι τούτοις
τᾶς ψυχᾶς καὶ τὸ πλᾶθος τᾶν ἀρετᾶν ἀκολούθακεν
καὶ ταὶ διαφοραὶ καὶ ἰδιότατες αὐτῶν. τῶ μὲν γὰρ
λογιστικῶ μέρεος τᾶς ψυχᾶς ἀρετὰ ἁ φρόνασις, κρι-
τικὰ γὰρ ἐντὶ καὶ θεωρητικὰ ἕξις· τῶ δὲ θυμοειδέος
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 55
64. M ε τ ώ π ο υ Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ M ε τ α π ο ν τ ί ν ο υ
π ε ρ ὶ ἀ ρ ε τ ῆ ς:
A
᾽ ρετὴ τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ τελειότης τῆς ἀνθρωπί-
νης φύσεως. Γιατὶ καθένα ἀπ’ τὰ ὄντα γίνεται τελειότατο
σύμφωνα μὲ τὴν ἀρετὴ τῆς δικῆς του φύσεως.
Tοῦ ἵππου π.χ. ἀρετὴ εἶναι αὐτὴ ποὺ ὁδηγεῖ στὴν
ἀκρότατη ἀνάπτυξη τὴ φύση τοῦ ἵππου. Tὸ ἴδιο ἰσχύει
καὶ γιὰ καθένα ἀπ’ τὰ μερικώτερα στοιχεῖα. A ᾽ ρετὴ δη-
λαδὴ τῶν ὀφθαλμῶν εἶναι ἡ ὀξυδέρκεια ποὺ δὲν εἶναι
ἄλλο παρὰ ἡ ἀκραία ἀνάπτυξη τῆς φύσεως τῶν ὀφθαλ-
μῶν. A᾽ ρετὴ τῶν αὐτιῶν εἶναι ἡ ὀξυκοΐα, ποὺ δὲν εἶναι
παρὰ ἡ ἀκρότατη ἀνάπτυξη τῆς φύσεως τῆς ἀκοῆς.
A
᾽ ρετὴ τῶν ποδιῶν εἶναι ἡ ταχυποδία, ποὺ εἶναι ἡ τέλεια
ἀνάπτυξη τῆς φύσεως τῶν ποδιῶν. Kι’ εἶναι ἀνάγκη νὰ
ἔχη κάθε ἀρετὴ τὰ ἑξῆς τρία στοιχεῖα, λόγο, δύναμη καὶ
προαίρεση. Tὸ λόγο γιὰ νὰ ἐρευνᾶ καὶ νὰ κρίνη. Tὴ δύνα-
μη γιὰ νὰ ἀντέχη καὶ νὰ νικᾶ. Kαὶ τὴν προαίρεση γιὰ νὰ
δείχνη ἀγάπη καὶ στοργή. ῾H θεωρητικὴ σκέψη ποὺ ἡ
κρίση εἶναι τὸ νοητικὸ μέρος τῆς ψυχῆς, ἐνῶ ἡ ἀντοχὴ καὶ
ἡ σταθερότητα ἀνήκει στὸ ἄλογο μέρος τῆς ψυχῆς. ῾H
στοργὴ καὶ ἡ ἀγάπη εἶναι στοιχεῖο κοινὸ καὶ στὸ νοητικὸ
καὶ στὸ ἄλογο μέρος τῆς ψυχῆς. Γιατὶ συστατικὰ τῆς προ-
αιρέσεως εἶναι καὶ τὸ νοητικὸ καὶ τὸ ἐπιθυμητικὸ μέρος
τῆς ψυχῆς. ῾H διάνοια λοιπὸν προέρχεται ἀπὸ τὸ λογικὸ
μέρος τῆς ψυχῆς, ἐνῶ ἡ ἐπιθυμία ἀπὸ τὸ ἄλογο. Kαὶ τὸ
πλῆθος ὅλων τῶν ἀρετῶν μπορεῖ νὰ τὸ διακρίνη κανεὶς
ἀπ’ τὰ μέρη τῆς ψυχῆς. Kατὰ τὸν ἴδιον τρόπο μπορεῖ νὰ
θεωρήση κανεὶς τὴ γέννηση καὶ τὴ σύσταση τῆς ἀρετῆς.
A
᾽ π’ τὰ μέρη δηλαδὴ τῆς ψυχῆς δύο εἶναι τὰ πρῶτα, τὸ
λογιστικὸ καὶ τὸ ἄλογο. Λογιστικὸ εἶναι αὐτὸ μὲ τὸ ὁποῖο
κρίνομε καὶ παρατηροῦμε, ἄλογο δὲ ἐκεῖνο ποὺ ἔχει τὶς
ὁρμὲς καὶ τὶς ἐπιθυμίες. Aὐτὰ τὰ δυὸ μέρη τῆς ψυχῆς ἤ
συμφωνοῦν μεταξύ τους ἤ διαφωνοῦν. ῾H μάχη καὶ ἡ δια-
φωνία μεταξύ τους γίνεται ἀπὸ ὑπερβολικὴ ἤ ἐλαττωμα-
56 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ἁ ἀνδρία· ἕξις γὰρ ἐντὶ ἐντερειστικὰ καὶ ὑποστατικὰ
τῶν δεινῶν· τῶ δ’ ἐπιθυμητικῶ ἁ σωφροσύνα· με-
τριότας γὰρ ἐντὶ καὶ κατοχὰ ποθ’ ἁδονὰν τὰν διὰ σώ-
ματος· ὅλας δὲ τᾶς ψυχᾶς ἁ δικαιοσύνα. φαῦλοι μὲν
γὰρ τοὶ ἄνθρωποι γίνονται ἢ διὰ κακίαν ἢ δι’ ἀκρα-
σίαν ἢ διὰ θηριότατα· ἀδικοῦντι δ’ ἀλλάλως ἢ διὰ
κέρδος ἢ δι’ ἁδονὰν ἢ διὰ φιλοτιμίαν. ἁ μὲν ὦν κακία
τῶ λογιστικῶ μέρεος τᾶς ψυχᾶς ἐντὶν οἰκειοτέρα·
ποτέοικε γὰρ ἁ μὲν φρόνασις τDᾶ τέχνDα, ἁ δὲ κακία
τDᾶ κακοτεχνίDα· ἕξιν μαχανάσιος γὰρ ποθὲν εὑρίσκει
τὸ ἄδικον· ἁ δ’ ἀκρασία μᾶλλον τῶ ἐπιθυμητικῶ· ἐν
γὰρ τ`ῶ κρατὲν ἁδονᾶς ἁ ἐγκράτεια, καὶ ἐν τ`ῶ μὴ
κρατὲν ἁ ἀκρασία. ἁ δὲ θηριότας τῶ θυμοειδέος·
ὅκκα γὰρ τDᾶ ἐπιθυμίDα τῶ κακῶς ποιῆσαι χαρίζηταί
τις, οὐχ ὡς ἄνθρωπος ἀλλ’ ὡς θηρίον, τὸ τοιόνδε
ὀνυμάζεται θηριῶδες. ἀκόλουθα δὲ καὶ τὰ ἀποτελέ-
σματα τᾶν διαθέσεων τούτων, ἇν περ ἕνεκα πράσσο-
ντι. ἁ μὲν γὰρ πλεονεξία ἀπὸ κακίας, ἁ δὲ κακία ἀπὸ
τῶ λογιστικῶ μέρεος τᾶς ψυχᾶς. καὶ ἁ μὲν φιλοτιμία
ἀπὸ τῶ θυμοειδέος· αὐτὰ δ’ ἐν ὑπερβολDᾶ γενομένα
γεννῆ τὰν θηριότητα. πάλιν δὲ ἁ μὲν ἁδονὰ ἐν τ`ῶ
ἐπιθυμητικ`ῶ, σφοδρότερον δὲ μαστευομένα γεννDῆ
τὰν ἀκρασίαν. ὥστ’ ἐπεὶ τὸ ἀδικὲν γίνεται δι’ αἰτίας
τοσαύτας, φανερὸν ὅτι τὸ δικαιοπραγὲν γίνεται διὰ
τὰς ἴσας. φύσει γὰρ ἁ μὲν ἀρετὰ ἀγαθοποιὸς καὶ
ὠφελητικά, ἁ δὲ κακία κακοποιὸς καὶ βλαπτικὰ.
ἐπεὶ δὲ τῶν τᾶς ψυχᾶς μερέων τὸ μὲν ἐντὶ ἁγεόμενον
τὸ δ’ ἑπόμενον, αἱ δ’ ἀρεταὶ καὶ αἱ κακίαι περὶ ταῦτα
καὶ ἐν τούτοις· φανερὸν ὅτι καὶ τᾶν ἀρετᾶν ταὶ μὲν
ἐντὶ ἁγεμονικαὶ ταὶ δ’ ἑπητικαὶ ταὶ δὲ σύνθετοι ἐκ
τούτων. ἁγεμονικαὶ μὲν οἷον ἁ φρόνασις, ἑπητικαὶ δὲ
οἷον ἁ ἀνδρία καὶ σωφροσύνα, σύνθετοι δ’ ἐκ τού-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 57
τικὴ ἀνάπτυξη τοῦ ἑνός. Eἶναι λοιπὸν φανερό, ὅτι ὅταν τὸ
λογιστικὸ μέρος τῆς ψυχῆς ἐπικρατῆ τοῦ ἀλόγου, ἔχουμε
καρτερία καὶ ἐγκράτεια. ῞Oταν ὅμως τὸ ἄλογο μέρος ἐπι-
κρατῆ τοῦ λογιστικοῦ τότε ἔχομε ἀκολασία καὶ μαλθακό-
τητα. Kαὶ ὅταν τὸ λογιστικὸ προπορεύεται καὶ διευθύνει
καὶ τὸ ἄλλο ἀκολουθῆ, καὶ βρίσκονται σὲ συμφωνία μαζί
τους καὶ τὰ δυό, τότε ἔχομε ἀρετή. ῾H καρτερία λοιπὸν
καὶ ἡ ἐγκράτεια γίνεται μὲ λύπη. ῾H καρτερία μὲ τὴ λύπη
ποὺ προέρχεται ἀπ’ τὴν ἀντοχὴ τοῦ μόχθου κι’ ἡ ἐγκρά-
τεια μὲ τὴ λύπη ἀπ’ τὴν ἀντίσταση στὴν ἡδονή, κι’ ἡ ἀκο-
λασία κι’ ἡ μαλθακότητα ἀπ’ τὴν ἀνυπαρξία ἀντιστάσεως
καὶ νίκης. Kαὶ γι’ αὐτὸ συμβαίνει ν’ ἀποφεύγουν οἱ
ἄνθρωποι τὰ ἀγαθὰ, γιατὶ ἡ ἀπόκτησή τους συνοδεύεται
μὲ λύπη, ἐνῶ ὅταν τὰ ἔχουν τὰ σπαταλοῦν γιὰ τὴν ἡδονή.
Kαὶ οἱ ἔπαινοι καὶ οἱ ψόγοι καὶ ὅλα τὰ καλὰ καὶ τὰ κακὰ
σχετικὰ μὲ τὸν ἄνθρωπο συντελοῦνται σ’ αὐτὰ τὰ μέρη
τῆς ψυχῆς. Kαὶ γενικὰ ἡ σύσταση τῆς ἀρετῆς συγκροτεῖ-
ται μ’ αὐτὸν τὸν τρόπο. Tὰ εἴδη τῆς ἀρετῆς καὶ τὰ μέρη
της μπορεῖ κανεὶς νὰ τὰ προσδιορίση ὡς ἑξῆς. A ᾽ φοῦ δυὸ
εἶναι τὰ μέρη τῆς ψυχῆς, τὸ ἕνα ἔλλογο καὶ τὸ ἄλλο ἄλογο
καὶ τὸ ἔλλογο εἶναι αὐτὸ μὲ τὸ ὁποῖο κρίνομε καὶ
ἐρευνᾶμε, ἐνῶ ἄλογο εἶναι αὐτὸ μὲ τὸ ὁποῖο ὁρμοῦμε καὶ
ὀρεγόμαστε, καὶ τοῦ ἄλογου τὸ μὲν ἕνα εἶναι τὸ συναι-
σθηματικό, τὸ δὲ ἄλλο τὸ ἐπιθυμητικὸ· τὸ ἕνα σὰν ἀμυν-
τικὸ καὶ ὑπερμαχητικὸ ποὺ εἶναι ἀπέναντι στὸν πλησίον
ὀνομάζεται θυμοειδές, ἐνῶ τὸ ἄλλο ἀπ’ τὸ ὁποῖο πηγά-
ζουν οἱ ὀρέξεις καὶ οἱ πόθοι γιὰ τὴν ἱκανοποίηση κατα-
στάσεων ποὺ ἐνυπάρχουν στὴν ἴδια τὴ σύσταση τοῦ σώ-
ματός μας, ὀνομάζεται ἐπιθυμητικό. Eἶναι λοιπόν φανε-
ρό, ὅτι ἀνάλογα μὲ αὐτὰ τὰ μέρη τῆς ψυχῆς ἀκολουθεῖ
καὶ τὸ πλῆθος τῶν ἀρετῶν καὶ οἱ διαφορές τους καὶ ὁ χα-
ρακτήρας τους. A᾽ ρετὴ τοῦ λογιστικοῦ μέρους τῆς ψυχῆς
εἶναι ἡ φρόνηση, γιατὶ εἶναι ἱκανότητα τῆς ψυχῆς κριτικὴ
καὶ θεωρητική. Tοῦ θυμοειδοῦς ἀρετὴ εἶναι ἡ ἀνδρεία,
58 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
των οἷον ἁ δικαιότας. τὰ δὲ πάθεα τᾶς ἀρετᾶς ὕλα·
περὶ ταῦτα γὰρ καὶ ἐν τούτοις ἁ ἀρετά. τῶν δὲ παθέ-
ων τὸ μὲν ἑκούσιον τὸ δ’ ἀκούσιον· καὶ ἑκούσιον μὲν
ἁδονά, ἀκούσιον δὲ λύπα. ταὐτὰ δὲ ταῦτα καὶ ἐπι-
τείνοντι καὶ ἀνίεντι τοὶ πολιτικοί, συναρμόζοντες τὰ
ἄλογα μέρεα τᾶς ψυχᾶς ποτὶ τὰ λόγον ἔχοντα· τᾶς δὲ
συναρμογᾶς ὅρος τὸ μήτε διὰ τὰν ἔνδειαν μήτε διὰ
τὰν ὑπερβολὰν ἀπείργεσθαι τὸν νόον τὸ ἴδιον ἔργον
ἐπιτελέν. συντέτακται γὰρ τὸ χέρηον ἕνεκα τῶ βελ-
τίονος, ὡς ἐν μὲν τ`ῶ κόσμ`ω τὸ ἀειπαθὲς πᾶν μέρος
ἕνεκα τῶ ἀεικινάτω, ἐν δὲ τDᾶ συζυγίDα τῶν ζώων τὸ
θῆλυ ἕνεκα τῶ ἄρρενος· τὸ μὲν γὰρ σπείρει τὰν ψυ-
χὰν γεννῶν, τὸ δὲ μόνον τὰν ὕλαν παρέχεται τ`ῶ γεν-
νωμέν`ω· ἐν δέ γε τDᾶ ψυχDᾶ τὸ ἄλογον τῶ λογικῶ. συν-
τέτακται γὰρ καὶ ὁ θυμὸς καὶ ἁ ἐπιθυμία ποτὶ τὸ
πρᾶτον μέρος τᾶς ψυχᾶς, τὸ μὲν ὥσπερ δορυφόρος
τις καὶ σωματοφύλαξ, τὸ δ’ ὡς οἰκονόμος καὶ οἰκου-
ρὸς τῶν ἀναγκαίων· ὁ δὲ νόος ἐπ’ ἄκρας τᾶς κο-
ρυφᾶς τῶ σώματος ἱδρυμένος καὶ ἔχων περιαυγέα
καὶ διαυγέα τὰν ἔποψιν, μαστεύεται τὰν τῶν ἐόντων
φρόνασιν· καὶ τοῦτ’ ἔργον ἐντὶ αὐτ`ῶ κατὰ φύσιν, τὸ
μαστευσάμενον καὶ κτησάμενον ἀκολουθῆσαι τοῖς
βελτίοσιν αὐτῶ καὶ τιμιωτάτοις. ἀρχὰ γὰρ καὶ αἰτία
καὶ κανών ἐντι τᾶς ἀνθρωπίνας εὐδαιμοσύνας ἁ τῶν
θείων καὶ τιμιωτάτων ἐπίγνωσις.
65 K λ ε ι ν ί ο υ Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ T α ρ α ν τ ί ν ο υ.
Πᾶσα μὲν ὦν ἀρετὰ τελεοῦται, καθάπερ ἐν ἀρχDᾶ
διώρισται, ἐκ λόγω καὶ προαιρέσιος καὶ δυνάμιος.
τούτων δὲ καθ’ ἑαυτὸ ἕκαστον οὐκ ἀρετᾶς μέρος
ἐντί, ἀλλ’ αἴτιον ἀρετᾶς. ὅσοι μὲν ὦν ἔχοντι τὸ νοα-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 59
γιατὶ εἶναι ἱκανότητα ν’ ἀντιμετωπίζωμε καὶ νὰ ὑπομένω-
με τὰ δεινά. Tοῦ ἐπιθυμητικοῦ εἶναι ἡ σωφροσύνη ποὺ
ἐκφράζει τὸ μέτρο καὶ τὴν ἐγκράτεια στὶς ἡδονὲς τοῦ σώ-
ματος. Kαὶ ὅλης τῆς ψυχῆς ἀρετὴ εἶναι ἡ δικαιοσύνη.
Γιατὶ οἱ ἄνθρωποι γίνονται φαῦλοι ἤ ἀπὸ κακία ἤ ἀπὸ
ἀκολασία ἤ ἀπὸ θηριότητα. Kαὶ ἀδικοῦν ὁ ἕνας τὸν
ἄλλον ἤ γιὰ τὸ κέρδος ἤ γιὰ τὴν ἡδονὴ ἤ ἀπὸ φιλοδοξία.
῾H κακία λοιπὸν εἶναι συγγενὴς μὲ τὸ λογιστικὸ μέρος τῆς
ψυχῆς. Γιατὶ ἡ φρόνηση ἔχει σχέση μὲ τὴν ἐφευρετικότη-
τα κι’ ἡ κακία μὲ τὴν πανουργία. Γιατὶ τὸ ἄδικο πηγάζει
ἀπὸ τὴν ἕξη τῆς πανουργίας. Kι’ ἡ ἀκολασία εἶναι ἰδιότη-
τα μᾶλλον τοῦ ἐπιθυμητικοῦ. Γιατὶ ἡ ἐγκράτεια συνίστα-
ται στὴ νίκη ἐπὶ τῆς ἡδονῆς κι’ ἡ ἀκολασία στὴν ἔλλειψη
τέτοιας νίκης. ῾H θηριότης εἶναι ἰδιότητα τοῦ συναισθη-
ματικοῦ. Γιατὶ ὅταν ὑποχωρῆ κανεὶς στὴν ὁρμὴ νὰ κακο-
ποιήση, δὲν εἶναι πλέον ἄνθρωπος, ἀλλὰ θηρίο, κι’ αὐτὸ
εἶναι ποὺ ὀνομάζεται θηριῶδες.
A
᾽ νάλογα εἶναι καὶ τὰ ἀποτελέσματα τῶν διαθέσεων
αὐτῶν, ἕνεκα τῶν ὁποίων γίνονται. ῾H πλεονεξία προέρχε-
ται ἀπὸ κακία κι’ ἡ κακία πηγάζει ἀπ’ τὸ λογιστικὸ μέρος
τῆς ψυχῆς. Kι’ ἡ φιλοδοξία προέρχεται ἀπ’ τὸ συναισθη-
ματικὸ κι’ ὅταν φθάνη στὴν ὑπερβολή, γεννάει τὴ θηριό-
τητα. Kαὶ πάλι ἡ ἡδονὴ ἑδρεύει στὸ ἐπιθυμητικό, κι’ ὅταν
τὴν ἐπιζητῆ κανεὶς μὲ σφοδρότητα, τότε γεννάει τὴν ἀκο-
λασία. Συνάγεται λοιπόν, ὅτι ἀφοῦ ἡ ἀδικία προκαλεῖται
ἀπὸ τόσες αἰτίες, εἶναι φανερὸ πὼς κι’ ἡ δικαιοπραγία
ἀσκεῖται ἀπὸ ἴσες αἰτίες. Γιατὶ ἐκ φύσεως ἠ ἀρετὴ εἶναι
ἀγαθοποιὸς καὶ ὠφελητικὴ, ἐνῶ ἡ ἀδικία εἶναι κακοποιὸς
καὶ βλαπτική. ᾽Eπειδὴ λοιπὸν τὸ ἕνα ἀπ’ τὰ μέρη τῆς
ψυχῆς εἶναι «ἡγούμενο» καὶ τὸ ἄλλο «ἑπόμενο» κι’ οἱ
ἀρετὲς κι’ οἱ κακίες ἀκολουθοῦν τὴν ἴδια τάξη. Eἶναι φα-
νερό, ὅτι κι’ ἀπ’ τίς ἀρετὲς ἄλλες εἶναι ἡγεμονικές, ἄλλες
«ἑπόμενες» κι’ ἄλλες σύνθετες ἀπ’ αὐτές. ῾H ἡγεμονικὴ
εἶναι π.χ. ἡ φρόνηση, ἑπόμενες ἡ ἀνδρεία κι’ ἡ σωφροσύ-
60 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τικὸν καὶ γνωστικὸν μέρος αὐτᾶς, δεινοί τε καὶ συνε-
τοὶ ὀνυμαίνονται· ὅσοι δὲ τὸ ἠθικόν τε καὶ προαιρε-
τικόν, χρήσιμοί τε καὶ ἐπιεικέες...
66 K λ ε ι ν ί ο υ Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ T α ρ α ν τ ί ν ο υ
ἐ κ τ ῶ ν π ε ρ ὶ ὁ σ ι ό τ η τ ο ς κ α ὶ ε ὐ σ ε β ε ί α ς.
῾Oπόσας δεῖ τὰς αἰτίας ἀνευρέν, δι’ ἃς ἀδικὲν πέ-
φυκεν ἄνθρωπος. αὗται δὲ τρεῖς τυγχάνοντι· φιλαδο-
νία μὲν ἐν ταῖς ἀπολαύσεσι ταῖς διὰ σώματος, πλεο-
νεξία δὲ ἐν τ`ῶ κερδαίνεν, φιλοδοξία δὲ ἐν τ`ῶ καθυ-
περέχεν τῶν ἴσων τε καὶ ὁμοίων. δεῖ τοιγαρῶν γνωρί-
ζεν, ὅτι τούτοις ἀντιτιθέμεν οἷόν τέ ἐστιν, ἃ μὲν φό-
βον ἐμπαρασκευάζοντι τοῖς ἀνθρώποις, ἃ δὲ αἰσχύ-
ναν, ἃ δὲ καὶ ἐπιθυμίαν· φόβον μὲν δὴ τῶν νόμων,
αἰσχύναν δὲ τῶν θεῶν, ἐπιθυμίαν δὲ τῶν λόγων. διδά-
σκεν ὦν δεῖ τὼς νέως ἐξ ἀρχᾶς τάν τε τῶν θεῶν τιμὰν
καὶ τὰν τῶν νόμων· ἐκ τῶνδε γὰρ φανερὸν ἂν εἴη, ὅτι
πᾶν ἔργον ἀνθρώπινον καὶ βίος ὃς ὁσιότατός τε καὶ
εὐσεβείας μεθέξει, καὶ ὀρθοπλοεῖ.
67 Θ ε α γ ο ῦ ς Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ
ἐ κ τ ο ῦ π ε ρ ὶ ἀ ρ ε τ ῆ ς.
᾽Aρχαὶ τᾶς συμπάσας ἀρετᾶς τρεῖς, γνῶσις καὶ δύ-
ναμις καὶ προαίρεσις. καὶ ἔντιν ἁ μὲν γνῶσις οἷον
ὄψις Dἇ θεωροῦμεν καὶ κρίνομεν τὰ πράγματα, ἁ δὲ
δύναμις οἷον ἀλκά τις τῶ σκάνεος Dἇ ὑφιστάμεθα καὶ
ἐμμένομεν τοῖς πράγμασιν, ἁ δὲ προαίρεσις οἷον χεῖ-
ρες ψυχᾶς τινες αἷς ὁρμῶμεν καὶ ἀντιλαζύμεθα τῶν
πραγμάτων. ἔχει δὲ καὶ ὁ τᾶς ψυχᾶς διάκοσμος
οὕτως. τὸ μὲν γάρ τι αὐτᾶς ἐντι λογισμὸς τὸ δὲ θυ-
μὸς τὸ δ’ ἐπιθυμία. λογισμὸς μὲν ὦν ὁ κρατέων τᾶς
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 61
νη, σύνθετες εἶναι π.χ. ἡ δικαιοσύνη. Tὰ πάθη εἶναι ἡ ὕλη
τῆς ἀρετῆς. Γιατὶ ἡ ἀρετὴ αὐτὰ καταπολεμεῖ καὶ μέσα ἀπ’
αὐτὰ ἀναδεικνύεται. A ᾽ π’ τὰ πάθη ἄλλο εἶναι ἑκούσιο κι’
ἄλλο ἀκούσιο. ῾Eκούσιο εἶναι ἡ ἡδονή, ἀκούσιο ἡ λύπη.
Kαὶ αὐτὰ τὰ ἴδια τὰ πάθη τὰ ἐπιτείνουν ἤ τὰ πραΰνουν
οἱ πολιτισμένοι ἄνθρωποι συναρμόζοντας τὰ ἄλογα μέρη
τῆς ψυχῆς μὲ τὰ ἔλλογα. A ᾽ παραίτητος ὅρος αὐτῆς τῆς συ-
ναρμογῆς εἶναι νὰ μὴν ἐμποδίζεται ὁ νοῦς νὰ ἐπιτελῆ το
ἔργο του οὔτε ἀπὸ ἀφθονία οὔτε ἀπὸ ἔνδεια. Γιατὶ συνυ-
πάρχει ἁρμονικὰ τὸ κατώτερο χάριν τοῦ ἀνωτέρου, ὅπως
στὸν κόσμο ὑπάρχει τὸ ἀδρανὲς ἕνεκα τοῦ ἀεικινήτου καὶ
στὴ συζυγία τῶν ζώων τὸ θῆλυ ὑπάρχει χάριν τοῦ ἄρρε-
νος. Γιατὶ τὸ ἄρρεν σπέρνει τὴν ψυχὴ καὶ γεννάει, ἐνῶ τὸ
θηλυκὸ παρέχει μόνο τὴν ὕλη στὸ γεννώμενο. ῎Eτσι λοι-
πὸν στὴν ψυχὴ ὑπάρχει τὸ ἄλογο χάριν τοῦ λογικοῦ. Kαὶ
εἶναι καὶ τὸ συναίσθημα κι’ ἡ ἐπιθυμία συντεταγμένα μὲ
τὸ πρῶτο μέρος τῆς ψυχῆς (τὸ λογιστικό), τὸ συναίσθημα
ὡς δορυφόρος καὶ φρουρὸς καὶ σωματοφύλακας, κι’ ἡ
ἐπιθυμία ὡς οἰκονόμος καὶ φροντιστὴς τῶν ἀναγκαίων.
Kι’ ὁ νοῦς ἐγκατεστημένος στὴν κορυφή τοῦ σώματος
ἀσκεῖ ἀπὸ ἐκεῖ πάνω καθαρὴ ἐποπτεία πρὸς ὅλες τὶς κα-
τευθύνσεις καὶ ἐπιζητεῖ τὴ θεώρηση τῶν ὄντων. Kαὶ αὐτὸ
εἶναι ἐκ φύσεως τὸ ἔργο του, ἀφοῦ ἀναζητήση καὶ συλλά-
βη μὲ τὴ δύναμή του καὶ κατακτήση τὰ ὄντα, νὰ ἀκολου-
θήση τὰ ἀνώτερα καὶ τὰ πολυτιμότερα. Γιατί πρώτη ἀρχὴ
καὶ αἰτία καὶ κανόνας τῆς ἀνθρωπίνης εὐδαιμονίας εἶναι
ἡ ἐπίγνωση τῶν θείων καὶ πολυτιμοτάτων.
65. K λ ε ι ν ί ο υ Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ T α ρ α ν τ ί ν ο υ:
Kάθε ἀρετὴ λοιπὸν φθάνει στὴν τελείωσή της, ὅπως
καθορίσαμε στὴν ἀρχή, μὲ τὸν νοῦ, τὴν ἐσωτερικὴ διάθε-
ση καὶ τὴ δύναμη. Kαθένα ἀπ’ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα μόνο του
θεωρούμενο δὲν ἀποτελεῖ μέρος τῆς ἀρετῆς, ἀλλὰ αἴτιο
τῆς ἀρετῆς. ῞Oσοι λοιπὸν ἔχουν τὸ νοητικὸ καὶ γνωστικὸ
62 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
γνώσιος, θυμὸς δὲ ὁ κρατέων τῶ μένεος, ἐπιθυμία δὲ
ἁ κρατοῦσα τῶ ἐπιθυματικῶ ἀδεῶς. ὅκκαν ὦν ἐς τὸ
ἓν τὰ τρία ταῦτα μολDῆ μίαν ἐπιδεξάμενα συναρμο-
γάν, τόκα δὲ γίνεται ἀρετὰ καὶ ὁμολογία ἐν τDᾶ ψυχDᾶ·
ὅκκαν δὲ στασιάζοντα καὶ ἀπ’ ἀλλάλων ἀπόσπαστα
Dἦ, τόκα δὲ γίνεται κακία καὶ ἀναρμοστία ἐν τDᾶ ψυχDᾶ·
καὶ ὅκκαν μὲν ὁ λογισμὸς ἐπικρατέDη τῶν ἀλόγων με-
ρέων τᾶς ψυχᾶς, τόκα δὲ γίνεται καρτερία καὶ
ἐγκράτεια, καρτερία μὲν ἐν τDᾶ κατοχDᾶ τῶν πόνων,
ἐγκράτεια δὲ ἐν τDᾶ κατοχDᾶ τῶν ἁδέων. ὅκκαν δὲ τὰ
ἄλογα μέρεα τᾶς ψυχᾶς ἐπικρατέDη τῶ λογισμῶ, τό-
κα δὲ γίνεται μαλακία καὶ ἀκρασία· μαλακία μὲν ἐν
τ`ῶ φεύγεν τὼς πόνως, ἀκρασία δὲ ἐν τ`ῶ νικᾶσθαι
ὑπὸ τῶν ἁδέων. ὅκκαν δὲ τὸ μὲν κρέσσον ἄρχDη μέρος
τᾶς ψυχᾶς τὸ δὲ χέρηον ἄρχηται, καὶ τὸ μὲν ἁγῆται
τὸ δ’ ἕπηται, ἀμφότερα δὲ συνευδοκῆται καὶ
συνομολογῆται ἀλλάλοις, τόκα δὲ γίνεται ἀρετὰ καὶ
παναγαθία περὶ ὅλαν τὰν ψυχάν. καὶ ὅκκαν μὲν τὸ
ἐπιθυματικὸν ἕπηται μέρος τᾶς ψυχᾶς τ`ῶ λογι-
στικ`ῶ, γίνεται σωφροσύνα· ὅκκαν δὲ τὸ θυμοειδές,
ἀνδρειότας· ὅκκαν δὲ τὰ μέρεα πάντα, δικαιότας.
αὕτα γάρ ἐντιν ἁ διείργουσα τάς τε κακίας πάσας
τᾶς ψυχᾶς καὶ τὰς ἀρετὰς ἀπ’ ἀλλάλων. καὶ ἔντιν ἁ
δικαιότας οἷον σύσταμά τι τᾶς ἁρμογᾶς τῶν μερέων
τᾶς ψυχᾶς καὶ ἀρετὰ τελεία καὶ πανυπερτάτα· πά-
ντα γὰρ ἐν ταύτDα, τὰ δ’ ἄλλ’ ἀγαθὰ τᾶς ψυχᾶς οὐκ
ἄτερθε ταύτας· διόπερ καὶ ἐν θεοῖς μέγα κράτος ἔχει
ἁ δικαιότας καὶ ἐν ἀνθρώποις· τῶ γὰρ ὅλω καὶ τῶ
παντὸς ἅδ’ ἁρετὰ συνέχει τὰν κοινωνίαν καὶ τὰν ἐν
θεοῖς καὶ τὰν ἐν ἀνθρώποις. θέμις γε οὖν φατίζεται
παρὰ τοῖς οὐρανίοις θεοῖς, δίκα δὲ παρὰ τοῖς χθονί-
οις, νόμος δὲ παρὰ τοῖς ἀνθρώποις. ταῦτα δ’ ἐντὶ σα-
μεῖα καὶ σύμβολα τῶ τὰν δικαιότατα πανυπερτάταν
ἀ ρ ε τ ὰ ν
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 63
μέρος αὐτῆς, ὀνομάζονται ἱκανοὶ καὶ συνετοί. Kι’ ὅσοι
ἔχουν τὸ ἠθικὸ καὶ τὸ καλοπροαίρετο, αὐτοὶ (εἶναι ἤ ὀνο-
μάζονται) χρήσιμοι καὶ δίκαιοι.
66. K λ ε ι ν ί ο υ Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ
ἐ κ τ ῶ ν π ε ρ ὶ ὁ σ ι ό τ η τ ο ς κ α ὶ ε ὐ σ ε β ε ί α ς::
Πρέπει νὰ ἀνεύρωμε ποιὲς εἶναι οἱ αἰτίες ποὺ ὁ
ἄνθρωπος εἶναι πλασμένος ν’ ἀδικῆ. Aὐτὲς εἶναι τρεῖς. ῾H
φιληδονία ποὺ σχετίζεται μὲ τὶς σωματικὲς ἀπολαύσεις, ἡ
πλεονεξία ποὺ ἔχει σχέση μὲ τὴν ἐπιδίωξη τοῦ κέρδους
κι’ ἡ φιλοδοξία τοῦ νὰ ὑπερτερῆ τῶν ἴσων καὶ ὁμοίων του.
Πρέπει ὅμως νὰ γνωρίζωμε, ὅτι σ’ αὐτὰ ὅλα εἶναι δυνατὸ
νὰ ἀντιτάξωμε πράγματα ποὺ προκαλοῦν τὸ φόβο στοὺς
ἀνθρώπους, ἄλλα ποὺ προκαλοῦν τὴν ντροπὴ κι’ ἄλλα
τὴν ἐπιθυμία. Δηλαδὴ τὸ φόβο τῶν νόμων, τὴν ντροπὴ
ἀπέναντι τῶν θεῶν καὶ τὴν ἐπιθυμία τῶν λόγων. Πρέπει
λοιπὸν νὰ διδάσκωμε τοὺς νέους ἀπ’ τὴν ἀρχὴ νὰ τιμοῦν
τοὺς θεοὺς καὶ τοὺς νόμους. A ᾽ π’ ὅλ’ αὐτὰ μπορεῖ νὰ γίνη
φανερὸ ὅτι κάθε ἀνθρώπινο ἔργο κι’ ἡ ζωὴ ποὺ εἶναι σύμ-
φωνη μὲ τοὺς θείους νόμους καὶ διαπνέεται ἀπὸ εὐσέ-
βεια, βαδίζει τὸν ὀρθὸ δρόμο.
67. Θ ε α γ ο ῦ ς Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ
ἐ κ τ ο ῦ π ε ρ ὶ ἀ ρ ε τ ῆ ς:
Oἱ ἀρχὲς τῆς ἀρετῆς στὸ σύνολό τους εἶναι, ἡ γνώση, ἡ
δύναμη καὶ ἡ προαίρεση. Kι’ ἡ γνώση εἶναι τρόπον τινὰ
μιὰ ὅραση μὲ τὴν ὁποία ἐξετάζομε τὰ πράγματα. ῾H δύνα-
μη εἶναι σὰν μιὰ σωματικὴ ἀλκὴ μὲ τὴν ὁποία ὑπομένομε
καὶ ἀντιμετωπίζομε σταθερὰ τὰ πράγματα. Kι’ ἡ προαί-
ρεση εἶναι τρόπον τινὰ χέρια τῆς ψυχῆς μὲ τὰ ὁποῖα
ὁρμοῦμε καὶ πιάνομε τὰ πράγματα. Γενικὰ ἡ διάταξη τῆς
ψυχῆς εἶναι ἡ ἑξῆς. Tὸ ἕνα μέρος αὐτῆς εἶναι ὁ λογισμός,
τὸ ἄλλο εἶναι τὸ συναίσθημα καὶ τὸ ἄλλο ἡ ἐπιθυμία. ῾O
λογισμός εἶναι ὁ κύριος τῆς γνώσεως, τὸ συναίσθημα κυ-
64 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ὑπάρχεν. καὶ ἄλλως δὲ πιστοῦται ὁ λόγος ἐξ ὀνυμά-
των· ὅκκα μὲν γὰρ ὁ νόος τᾶς ψυχᾶς ἀμβλακίσκDη,
ὀνομάζεται ἁ τοιάδε διάθεσις ἀφροσύνα· ὅκκα δὲ ὁ
θυμός, θρασύτας ἢ δειλία· ὅκκα δὲ ἐπιθυμία, ἀκρα-
σία· καὶ ὅκκα μὲν ἐπὶ τὸ μDῆον ἀμβλακίσκDη ὁ νόος,
ἀφροσύνα, ὅκκα δ’ ἐπὶ τὸ μέζον, πανουργία· καὶ
ὅκκα μὲν ἐπὶ τὸ μDῆον ἀμβλακίσκDη ὁ θυμός, δειλία,
ὅκκα δ’ ἐπὶ τὸ μέζον, θράσος· καὶ ὅκκα μὲν ἐπὶ τὸ
μDῆον ἀμβλακίσκDη ἁ ἐπιθυμία, φιλαδονία· ὅκκα δ’
ἐπὶ τὸ μέζον, ἀκολασία· ὅλως δὲ ἁ μὲν οὐ κατ’ ὀρθὸν
λόγον συναρμογά, κακία· αὕτα δέ, ἂν μηδένος ἕκατι
γένηται, καλέεται ἀβελτηρία· ὅκκα δὲ φόβω, δειλία,
ὅκκα δὲ ἁδονᾶς, ἀκολασία, ὅκκα δὲ κέρδεος, ἀδικία.
ἁ δὲ κατ’ ὀρθὸν λόγον αὐτᾶς σύνταξις, ὅκκα μὲν ἐν
τ`ῶ θεωρὲν καὶ κρίνεν γένηται, καλέεται φρόνασις·
ὅκκα δὲ ἐν τ`ῶ ὑφίστασθαι... τὰ ἁδέα, σαοφροσύνα·
ὅκκα δ’ ἐν τ`ῶ κέρδεος ἀποσχέσθαι καὶ βλάβας τᾶς
εἰς τὸν πλατίον, δικαιότας. ἁ δὲ κατὰ τὸν ὀρθὸν λό-
γον αὐτᾶς σύνταξις καὶ παρὰ τὸν ὀρθὸν λόγον παρά-
βασις τῶ δέοντός ἐντι στοχασμὸς καὶ τῶ μὴ δέοντος
ἐπίπτωσις. ἔντι δὲ τὸ μὲν δέον ὃ δεῖ ἦμεν· τοῦτο δὲ
οὔτ’ ἀφαιρέσιος οὔτε προσθέσιος δέεται· αὐτὸ γάρ
ἐντιν ὃ δεῖ ἦμεν. τ`ῶ δὲ μὴ δέοντος εἴδεε δύο, τὸ μὲν
ὑπερβολά, τὸ δὲ ἔλλειψις. καὶ ἁ μὲν ὑπερβολὰ τὸ
πλέον τῶ δέοντός ἐντι, ἁ δ’ ἔλλειψις τὸ ἔλαττον. ἁ δ’
ἀρετὰ ἕξις τίς ἐντι τῶ δέοντος· διόπερ καὶ ἀκρότας
καὶ μεσότας εὐθέως ἐντί· ἀκρότας μέν, διότι τῶ δέον-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 65
ρίαρχος τοῦ μένους κι’ ἡ ἐπιθυμία ἐξουσιάζει ἀπεριόρι-
στα τὸ ἐπιθυμητικὸ. ῞Oταν λοιπὸν αὐτὰ τὰ τρὶα στοιχεῖα
ἑνωθοῦν σὲ ἕνα μ’ ἕνα ἁρμονικὸ συνταίριασμα, τότε προ-
βάλλει ἡ ἀρετὴ κι’ ἡ συμφωνία στὴν ψυχή. ῞Oταν ὅμως
στασιάζουν μεταξύ τους καὶ ἀποσπᾶται τὸ ἕνα ἀπὸ τὸ
ἄλλο, τότε προβάλλει ἡ κακία καὶ ἡ δυσαρμονία στὴν
ψυχή. Kαὶ ὅταν ὁ λογισμὸς κυριαρχήση πάνω στὰ ἄλογα
μέρη τῆς ψυχῆς, τότε γίνεται ἡ καρτερία κι’ ἡ ἐγκράτεια,
ἡ καρτερία στὴν ἀντοχὴ τῶν κόπων καὶ ἡ ἐγκράτεια στὸν
ἔλεγχο τῶν ἡδονῶν. ῞Oταν ὅμως τὰ ἄλογα μέρη τῆς ψυχῆς
ὑπερισχύουν τοῦ λογισμοῦ, τότε προβάλλει ἡ μαλθακό-
τητα κι’ ἡ ἀκολασία. ῾H μαλθακότητα στὴν ἀποφυγὴ τῶν
κόπων, ἡ ἀκολασία στὴν ὑποδούλωση στὶς ἡδονές. Tώρα
ὅταν κυβερνάη τὸ ἀνώτερο μέρος τῆς ψυχῆς καὶ τὸ κατώ-
τερο κυβερνᾶται, καὶ τό πρῶτο προβαδίζη ἐνῶ τὸ ἄλλο
ἀκολουθῆ, καὶ ἀμφότερα βρίσκωνται σὲ μιὰ ἰσορροπία
καὶ συμφωνία μεταξύ τους, τότε ὑπάρχει σ’ ὅλη τὴν ψυχὴ
ἀρετὴ καὶ παναγαθία. Kαὶ ὅταν τὸ ἐπιθυμητικὸ μέρος
τῆς ψυχῆς ὑποτάσσεται στὸ λογιστικὸ, γίνεται ἡ σωφρο-
σύνη. ῞Oταν τὸ θυμοειδὲς ὑπακούη στὸ λογιστικὸ, τότε
γίνεται ἡ ἀνδρεία. Kι’ ὅταν ὅλα τὰ μέρη ἀκολουθοῦν τὸ
λογιστικό, τότε γίνεται ἡ δικαιοσύνη. Aὐτὴ εἶναι ποὺ ξε-
χωρίζει ὅλες τὶς κακίες καὶ τὶς ἀρετὲς τῆς ψυχῆς μεταξύ
τους. Kαὶ εἶναι ἡ δικαιοσύνη ἕνα εἶδος σύστημα ποὺ συν-
ταιριάζει ἁρμονικὰ τὰ μέρη τῆς ψυχῆς, ἡ τέλεια καὶ πα-
νυπέρτατη ἀρετή. Γιατὶ ὅλα τ’ ἀγαθὰ τῆς ψυχῆς περικλεί-
ονται σ’ αὐτὴν καὶ χωρὶς αὐτὴν δὲν ὑπάρχουν. Γι’ αὐτὸ ἡ
δικαιοσύνη ἔχει μεγάλη δύναμη κι’ ἀνάμεσα στοὺς θεοὺς
κι’ ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους.
Γιατὶ αὐτὴ ἡ ἀρετὴ συνέχει τὴν ἁρμονία τοῦ σύμπαν-
τος καὶ τὴν κοινωνία τῶν θεῶν καὶ τῶν ἀνθρώπων. Kι
ὀνομάζεται θέμις στοὺς οὐρανίους θεούς, δίκη στοὺς θε-
οὺς τοῦ κάτω κόσμου καὶ νόμος στοὺς ἀνθρώπους. ῞Oλ’
αὐτὰ εἶναι συμβολικὲς ἀποδείξεις ὅτι ἡ δικαιοσύνη εἶναι
5 A
᾽ νθολόγιον A´
66 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τος ἔχεται, μεσότας δέ, ὅτι μεταξὺ τᾶς ὑπερβολᾶς
καὶ τᾶς ἐλλείψιός ἐντιν. οὕτως γὰρ καὶ μεσότατες
τυγχάνοντι καὶ ἀκρότατες· μεσότατες μέν, ὅτι ἐντὸς
τᾶς ὑπερβολᾶς καὶ τᾶς ἐλλείψιος πίπτοντι· ἀκρότα-
τες δέ, ὅτι οὔτε προσθέσιος οὔτ’ ἀφαιρέσιος δέον-
ται· αὐτὰ γὰρ ἐντὶ ταῦτα ἃ δεῖ αὐτὰ ἦμεν.
68 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
᾽Eπεὶ δὲ ἁ τῶ ἤθεος ἀρετὰ περὶ πάθεα, τῶν δὲ πα-
θέων ἁδονὰ καὶ λύπα ὑπέρτατα, φανερὸν ὅτι οὐκ ἐν
τ`ῶ ὑπεξελέσθαι τὰ πάθεα τᾶς ψυχᾶς, ἁδονὰν καὶ λύ-
παν, ἁ ἀρετὰ πέπτωκεν, ἀλλ’ ἐν τ`ῶ ταῦτα συναρμό-
ζεσθαι. οὐδὲ γὰρ ὑγίεια, εὐκρασία τις ἔασα τῶν τῶ
σώματος δυνάμεων, ἐν τ`ῶ ὑπεξελέσθαι τὸ ψυχρὸν
καὶ τὸ θερμὸν καὶ τὸ ὑγρὸν καὶ τὸ ξηρόν, πέπτωκεν,
ἀλλ’ ἐν τ`ῶ ταῦτα συγκερασθῆμεν· ἔντι γὰρ οἷον συμ-
μετρία τις τούτων· οὐδ’ ἐν τDᾶ μωσικDᾶ ἐν τ`ῶ ὑπεξελέ-
σθαι τὸ ὀξὺ καὶ τὸ βαρὺ τὸ σύμφωνον πέπτωκεν,
ἀλλ’ ἐν τ`ῶ ταῦτά πως συναρμόξασθαι. συναρμοσμέ-
νων [γὰρ] τῶ ὀξέος καὶ τῶ βαρέος τὸ μὲν σύμφωνον
ἐναπολαμβάνεται, τὸ δὲ διάφωνον ἐκκρούεται· συν-
αρμοσμένων δὲ καὶ τῶ θερμῶ καὶ τῶ ψυχρῶ καὶ τῶ
ὑγρῶ καὶ τῶ ξηρῶ ἁ μὲν ὑγίεια γίνεται, ἁ δὲ νόσος
ἀπόλλυται· συναρμοσμένων δὲ καὶ τῶ θυμῶ καὶ τᾶς
ἐπιθυμίας αἱ μὲν κακίαι καὶ τὰ πάθεα ἐξαιρέονται,
ταὶ δ’ ἀρεταὶ καὶ τὰ ἤθεα ἐγγίνονται. ἰδιαίτατον δὲ
τᾶς τῶ ἤθεος ἀρετᾶς ἁ προαίρεσις ἁ ἐν τοῖς καλοῖς.
λόγ`ω γὰρ καὶ δυνάμει συγχρέεσθαι δυνατὸν καὶ ἄνευ
ἀρετᾶς, προαιρέσει δὲ οὐ δυνατόν· τὸ γὰρ ἀξίωμα τῶ
ἤθεος ἁ προαίρεσις σαμαίνει. διὸ καὶ μετὰ βίας μὲν
ἐπικρατέων ὁ λογισμὸς θυμῶ καὶ ἐπιθυμίας ἐγκρά-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 67
ἀνέκαθεν ἡ πανυπέρτατη ἀρετή. A ᾽ λλὰ ἡ ἀλήθεια αὐτὴ
διαπιστώνεται κι’ ἀλλιῶς, ἀπ’ τὰ ὀνόματα. ῞Oταν ὁ νοῦς
τῆς ψυχῆς πλανᾶται αὐτὴ ἡ κατάσταση ὀνομάζεται
ἀφροσύνη. ῞Oταν πλανᾶται ὁ θυμός, τότε ὀνομάζεται
θρασύτης ἤ δειλία. Kαὶ ὅταν πλανᾶται ἡ ἐπιθυμία, ἡ κα-
τάσταση αὐτὴ ὀνομάζεται ἀκολασία. Kι’ ὅταν ὁ νοῦς ση-
μειώση καθίζηση ἀφροσύνη. ῞Oταν ὅμως σημειώση ὑπερ-
βολικὴ ἔξαρση, τότε ἔχουμε πανουργία. ῞Oταν καταπέση
ὁ θυμός, ἔχομε δειλία, κι’ ὅταν ἐξαφθῆ, ἔχομε θράσος.
῞Oταν ἡ ἐπιθυμία πλανηθῆ στὸ λίγο, ἔχομε φιληδονία, κι’
ὅταν πλανηθῆ στὸ πολύ, ἔχομε ἀκολασία. Kαὶ γενικά,
ὅταν δὲν γίνεται ἡ συναρμογὴ ὅλων τῶν στοιχείων τῆς
ψυχῆς σύμφωνα μὲ τὶς ἐπιταγὲς τοῦ ὀρθοῦ λόγου, ἔχομε
τὴν κακία. Aὐτὴ ἡ κακία, ἄν δὲν προκαλεῖται ἀπὸ μιὰ συ-
γκεκριμένη αἰτία, ὀνομάζεται ἀβελτηρία. ῞Oταν γίνεται
ἀπὸ φόβο, ὀνομάζεται δειλία, ὅταν γίνεται ἀπὸ ἡδονή,
ὀνομάζεται ἀκολασία, ὅταν γίνεται γιὰ κέρδος, ὀνομάζε-
ται ἀδικία. ῾H ἁρμονία τῶν μερῶν τῆς ψυχῆς σύμφωνα μὲ
τὶς ἐπιταγὲς τοῦ ὀρθοῦ λόγου, ὅταν γίνεται μὲ σκοπὸ τὴ
σπουδὴ καὶ τὴν κρίση, ὀνομάζεται φρόνηση. ῞Oταν γίνε-
ται γιὰ νὰ ἀντιμετωπίση τὶς ἡδονές ὀνομάζεται σωφροσύ-
νη. ῞Oταν πάλι γίνεται γιὰ νὰ ἀποτρέψη τὴν ψυχὴ ἀπὸ τὸ
κέρδος καὶ τὴ βλάβη τοῦ πλησίον, τότε ὀνομάζεται δικαι-
οσύνη. ῾H ἰσορροπία τῶν μερῶν τῆς ψυχῆς σύμφωνα μὲ
τὶς ἀπαιτήσεις τοῦ ὀρθοῦ λόγου καὶ ἡ παραβίαση τοῦ δέ-
οντος παρὰ τὸν ὀρθὸ λόγο εἶναι στοχασμὸς καὶ ἡ παρα-
βίαση τοῦ μὴ δέοντος εἶναι ἐπίπτωση. Tὸ δέον εἶναι αὐτὸ
ποὺ πρέπει νὰ εἶναι. Kαὶ δὲν χρειάζεται οὔτε ἀφαίρεση,
οὔτε πρόσθεση. Γιατὶ εἶναι αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ εἶναι. Tοῦ
μὴ δέοντος ὑπάρχουν δύο εἴδη, τὸ ἕνα εἶναι ἡ ὑπερβολὴ
καὶ τὸ ἄλλο ἡ ἔλλειψη. Kαὶ ἡ ὑπερβολὴ εἶναι τὸ περισσό-
τερο τοῦ δέοντος, ἡ ἔλλειψη εἶναι τὸ λιγώτερο τοῦ δέον-
τος. ᾽Eνῶ ἡ ἀρετὴ εἶναι μιὰ κατοχὴ τοῦ δέοντος. Γι’ αὐτὸ
ἀκριβῶς εἶναι εὐθέως καὶ ἀκρότης καὶ μεσότης. A᾽ κρότης
68 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τειαν καὶ καρτερίαν ἐμποιεῖ, μετὰ βίας δὲ πάλιν
ἐκβιασθεὶς αὐτὸς ὑπὸ τῶ ἀλόγω ἀκρασίαν καὶ μαλα-
κίαν. ταὶ δὲ τοιαῦται διαθέσιες τᾶς ψυχᾶς ἡμιτελέες
μὲν ἀρεταί, ἡμιτελέες δὲ κακίαι τυγχάνοντι. ὁ μὲν
γὰρ λογισμὸς ὑγιαίνει, τὰ δ’ ἄλογα μέρεα τᾶς ψυχᾶς
νοσεῖ. καὶ καθὸ μὲν ἄρχεται καὶ ἄγεται ὁ θυμὸς καὶ
ἁ ἐπιθυμία ὑπὸ τῶ λόγον ἔχοντος μέρεος τᾶς ψυχᾶς,
ἁ ἐγκράτεια καὶ ἁ καρτερία ἀρεταὶ τυγχάνοντι, καθὸ
δὲ μετὰ βίας ἀλλ’ οὐχ ἑκουσίως τοῦτο πράσσοντι,
κακίαι τυγχάνοντι. δεῖ γὰρ τὰν ἀρετὰν μὴ μετὰ λύ-
πας ἀλλὰ μεθ’ ἁδονᾶς τὰ δέοντα πράσσεν. πάλιν δὲ
καθὸ μὲν ἐπικρατεῖ ὁ θυμὸς καὶ ἁ ἐπιθυμία τῶ λογι-
σμῶ, μαλακίαν καὶ ἀκρασίαν ἐπιφέροντα, κακίαι
τινὲς τυγχάνοντι· καθὸ δὲ μετὰ λύπας χαρίζονται
τοῖς πάθεσιν, εἰδότες ὅτι ἀμβλακίσκοντι τ`ῶ ὑγιὲς
ἦμεν τὸ ὄμμα τᾶς ψυχᾶς, ταύτDα δὲ οὐ κακίαι. πάλιν
ὦν αὐτό γε τοῦτο φανερόν, ὅτι ἑκουσίως δεῖ τὰν
ἀρετὰν τὰ δέοντα πράσσεν, τὸ μὲν ἀκούσιον οὐκ
ἄνευ λύπας καὶ φόβω, τὸ δὲ ἑκούσιον οὐκ ἄνευ
ἁδονᾶς καὶ φιλοφροσύνας. ἅμα δὲ καὶ ὁ λόγος ὁ τᾶς
διαιρέσιος ἐμπεδοῖ καὶ παρίητι ταῦθ’ οὕτως ἔχεν. ἁ
μὲν γὰρ γνῶσις καὶ ἁ ὅρασις τῶν πραγμάτων τῶ λό-
γον ἔχοντος μέρεος ἐντὶ τᾶς ψυχᾶς, ἁ δὲ δύναμις τῶ
ἀλόγω. τὸ γὰρ ἀντέχεν μὴ δύνασθαι τοῖς πόνοις, ἐπι-
κρατὲν δὲ τᾶν ἁδονᾶν, οἰκεῖόν ἐντι τῶ ἀλόγω μέρεος
τᾶς ψυχᾶς. ἁ δὲ προαίρεσις ἐν ἀμφοτέροις αὐτοῖς γί-
νεται, καὶ τ`ῶ λόγον ἔχοντι μέρει τᾶς ψυχᾶς καὶ τ`ῶ
ἀλόγ`ω· σύγκειται γὰρ ἐκ διανοίας καὶ ὀρέξιος, ὧν ἁ
μὲν διάνοια τῶ λόγον ἔχοντός ἐντι, ἁ δ’ ὄρεξις τῶ
ἀλόγω. διὸ καὶ ἀρετὰ πᾶσα ἐν συναρμογDᾶ γίνεται
τῶν μερέων τᾶς ψυχᾶς, καὶ τὸ ἑκούσιον δὲ καὶ τὸ
προαιρετὸν πάντως ἐν τDᾶ ἀρετDᾶ.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 69
εἶναι γιατὶ συνδέεται μὲ τὸ δέον, καὶ μεσότης γιατὶ βρί-
σκεται ἀνάμεσα στὴν ὑπερβολὴ καὶ τὴν ἔλλειψη. ῎Eτσι
συμβαίνει νὰ εἶναι καὶ μεσότητες καὶ ἀκρότητες. Mεσότη-
τες, γιατί πέφτουν ἀνάμεσα στὴν ὑπερβολὴ καὶ τὴν ἔλλει-
ψη. A᾽ κρότητες, γιατὶ δὲν χρειάζονται οὔτε πρόσθεση
οὔτε ἀφαίρεση. Aὐτὰ λοιπὸν εἶναι αὐτὰ ἀκριβῶς ποὺ
πρέπει νὰ εἶναι.
68. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
A
᾽ φοῦ ἡ ἀρετὴ τοῦ ἤθους ἔχη ὀργανικὴ σχέση μὲ τὰ
πάθη, καὶ ἀπ’ τὰ πάθη ὑπέρτατα εἶναι ἡ ἡδονὴ καὶ ἡ λύ-
πη, εἶναι φανερό, ὅτι ἡ ἀρετὴ βρίσκεται ὄχι στὴν ἐκρίζω-
ση τῶν παθῶν τῆς ψυχῆς, ἀλλὰ στὴν ἁρμονική τους ἐξι-
σορρόπηση. Γιατὶ οὔτε ἡ ὑγεία, ποὺ εἶναι ἕνας ἁρμονικὸς
συγκερασμὸς τῶν δυνάμεων τοῦ σώματος, βρίσκεται στὴν
ἀφαίρεση τοῦ ψυχροῦ καὶ τοῦ θερμοῦ, τοῦ ὑγροῦ καὶ τοῦ
ξηροῦ, ἀλλὰ στὸν συγκερασμό τους. Γιατὶ εἶναι (ἡ ὑγεία)
μιὰ συμμετρία ὅλων αὐτῶν. Kαὶ στὴ μουσικὴ ἡ ἁρμονία
τῶν ἤχων δὲν βρίσκεται στὴν ἐξαίρεση τοῦ ὑψηλοῦ (ὀξέ-
ος) καὶ τοῦ χαμηλοῦ (βαρέος) τόνου, ἀλλὰ στὴν κατάλλη-
λη σύζευξή τους. Γιατὶ ὅταν συνταιριάζουν ὁ ὀξὺς καὶ ὁ
βαρὺς τόνος προέρχεται ἡ συμφωνία καὶ ἡ παραφωνία
ἀποκλείεται. ᾽Eπίσης ὅταν εἶναι συνταιριασμένα τὸ θερμὸ
καὶ τὸ ψυχρό καὶ τὸ ὑγρὸ καὶ τὸ ξηρὸ, τότε ἔχομε ὑγεία
κι’ ἡ νόσος ἐξαφανίζεται. ῎Eτσι λοιπὸν καὶ στὴν ψυχή,
ὅταν συνταιριάζωνται τὸ συναίσθημα κι’ ἡ ἐπιθυμία, οἱ
κακίες καὶ τὰ πάθη ἐξαλείφονται καὶ γεννιοῦνται οἱ
ἀρετὲς καὶ τὰ καλὰ ἤθη. Kυριώτερη ἰδιότητα τῆς ἀρετῆς
τοῦ ἤθους εἶναι ἡ προαίρεση τοῦ καλοῦ. Γιατὶ τὸν λόγο
καὶ τὴ δύναμη μπορεῖ κανεὶς νὰ τὰ μεταχειρίζεται καὶ
χωρὶς τὴν ἀρετή, τὴν προαίρεση ὅμως εἶναι ἀδύνατο.
Γιατὶ ἡ προαίρεση φανερώνει τὴν ποιότητα τοῦ ἤθους. Γι’
αὐτὸ καὶ ὅταν ὁ λογισμός μὲ τὴ βία κυριαρχεῖ στὸ συναί-
σθημα καὶ τὴν ἐπιθυμία, δημιουργεῖ τὴν ἐγκράτεια καὶ
70 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
69 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
Kαθόλω μὲν ὦν ἀρετὰ συναρμογά τις ἐντὶ τῶν
ἀλόγων μερέων τᾶς ψυχᾶς ποτὶ τὸ λόγον ἔχον. γίνεται
δὲ αὐτὰ τ`ῶ κατὰ τὰν ἁδονὰν καὶ τὰν λύπαν ὅρον
ἐπιδέξασθαι τὸν τῶ δέοντος. οὐδὲν γὰρ ἅτερον ἀλα-
θινὰ ἀρετὰ εἰ μὴ ἕξις τῶ δέοντος· αὐτὸ δὲ τὸ δέον
ἐντὶ ὅπερ δεῖ ἦμεν, τὸ δὲ μὴ δέον ὅπερ οὐ δεῖ ἦμεν.
τῶ δὲ μὴ δέοντος εἴδεε δύο, τὸ μὲν ὑπερβολὰ τὸ δ’
ἔλλειψις. καὶ ὑπερβολὰ μὲν ἐντὶ τὸ πλέον τῶ δέον-
τος, ἔλλειψις δὲ τὸ ἔλαττον τῶ δέοντος. τὸ δὲ δέον
αὐτὸ ἐὸν ὅπερ δεῖ ἦμεν καὶ ἄκρον ἂν ὑπάρχοι καὶ
μέσον· ἄκρον μὲν ὅτι οὔτ’ ἀφαιρέσιος οὔτε προσθέ-
σιος δέεται, μέσον δὲ ὅτι μεταξύ ἐντι τᾶς ὑπερβολᾶς
καὶ τᾶς ἐλλείψιος. ἔχει δὲ τὸ δέον καὶ [τὸ] μὴ δέον
πρὸς ἄλλαλα οὕτως ὥσπερ τὸ ἴσον καὶ τὸ ἄνισον,
καὶ τὸ τεταγμένον καὶ τὸ ἄτακτον, ταῦτα δ’ ἐντὶν
ἀμφότερα τὸ πεπερασμένον καὶ τὸ ἄπειρον, καὶ διὰ
τοῦτο τῶ ἀνίσω τὰ μέρεα λέγεται ποτὶ τὸ μέσον, ἀλλ’
οὐ ποτ’ ἄλλαλα. ἀμβλεῖά τε γὰρ ὀνομάζεται γωνία ἁ
μέζων ὀρθᾶς, ὀξεῖα δὲ ἁ μείων ὀρθᾶς, καὶ μέζων μὲν
εὐθεῖα ἁ ὑπερέχουσα τὰν ἐκ τῶ κέντρω· καὶ μακρο-
τέρα μὲν ἁμέρα ἰσημερινᾶς. καὶ ταὶ νόσοι δὲ γίνονται
τῶ σώματος διὰ τὸ θερμότερον ἢ κρυμωδέστερον γί-
νεσθαι τὸ σῶμα. τὸ μὲν γὰρ θερμότερόν ἐντι τὸ πλέ-
ον τῶ μετρίω, τὸ δὲ κρυμωδέστερον ἔλασσον τούτω.
ἔχει δέ γε καὶ ἁ ψυχὰ καὶ ἁ περὶ αὐτὰν διάθεσις τὰν
ἀναλογίαν ταύταν. ἁ μὲν γὰρ θρασύτας ἐντὶ ὑπερ-
βολὰ τῶ δέοντος ἐν ὑποστάσει δεινῶν, ἁ δὲ δειλότας
ἔλλειψις τῶ αὐτῶ. καὶ ἁ μὲν ἀσωτία ὑπερβολὰ τῶ δέ-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 71
τὴν καρτερία. ῞Oταν πάλι ὁ λογισμὸς ἐκβιασθῆ ἀπὸ τὸ
ἄλογο μέρος τῆς ψυχῆς, τότε προκύπτει ἡ ἀκολασία καὶ ἡ
μαλθακότητα. Aὐτὲς λοιπὸν οἱ διαθέσεις τῆς ψυχῆς εἶναι
ἡμιτελεῖς ἀρετὲς καὶ ἡμιτελεῖς κακίες. Γιατὶ ὑγιαίνει βέ-
βαια ὁ λογισμός, νοσοῦν ὅμως τὰ ἄλογα μέρη τῆς ψυχῆς.
Kαὶ ὅσο τὸ συναίσθημα καὶ ἡ ἐπιθυμία κυβερνᾶται καὶ
καθοδηγεῖται ἀπὸ τὸ λογικὸ μέρος τῆς ψυχῆς, προκύ-
πτουν οἱ ἀρετές, ἡ ἐγκράτεια καὶ ἡ καρτερία. ῞Oταν ὅμως
αὐτὸ γίνεται μὲ τὴ βία καὶ ὄχι ἑκούσια, τότε προκύπτουν
κακίες. Γιατὶ πρέπει ἡ ἀρετὴ νὰ πράττη τὰ δέοντα ὄχι μὲ
λύπη ἀλλὰ μὲ εὐχαρίστηση. Στὸ βαθμὸ πάλι ποὺ τὸ συ-
ναίσθημα κι’ ἡ ἐπιθυμία ὑπερισχύουν τοῦ λογισμοῦ, προ-
καλοῦν μαλθακότητα καὶ ἀκολασία καὶ προκύπτουν με-
ρικὲς κακίες. Kι’ ἐφ’ ὄσον ὑποχωροῦν στὰ πάθη μὲ λύπη,
ἔχοντας ἐπίγνωση ὅτι ἁμαρτὰνουν γιατὶ εἶναι ὑγιὲς τὸ μάτι
τῆς ψυχῆς, σ’ αὐτὴν τὴν περίπτωση δὲν ἔχομε κακίες. Πά-
λι λοιπὸν εἶναι φανερὸ καὶ τοῦτο, ὅτι ἡ ἀρετὴ πρέπει
ἑκουσίως νὰ πράττη τὰ δέοντα, γιατὶ τὸ ἀκούσιο συνο-
δεύεται πάντα ἀπ’ τὴ λύπη καὶ τὸ φόβο, ἐνῶ τὸ ἑκούσιο
δέν νοεῖται χωρὶς τὴν εὐχαρίστηση καὶ τὴ φιλοφροσύνη.
Kαὶ ὁ λόγος τῆς διαιρέσεως ἐπιβεβαιώνει αὐτὰ καὶ ἐπι-
τρέπει νὰ ἔχουν ἔτσι τά πράγματα. Γιατὶ ἡ γνώση καὶ ἡ
ὅραση τῶν πραγμάτων εἶναι στοιχεῖα τοῦ ἐλλόγου μέρους
τῆς ψυχῆς, ἐνῶ ἡ δύναμη εἶναι τοῦ ἀλόγου. Γιατὶ τὸ νὰ μὴ
μπορῆς νά ὑπομένης τοὺς μόχθους, ἀλλὰ νὰ ἐξουσιάζης
τὶς ἡδονές, τοῦτο εἶναι ἔργο τοῦ ἄλογου μέρους τῆς ψυχῆς.
Kαὶ ἡ προαίρεση ἐνυπάρχει καὶ στὰ δύο αὐτά, δηλαδὴ
καὶ στὸ ἔλλογο μέρος τῆς ψυχῆς καὶ στὸ ἄλογο. Γιατὶ συ-
στατικὰ της εἶναι καὶ ἡ διάνοια (ὁ λογισμὸς, ἡ σκέψη) καὶ
ἡ ὄρεξη (ἡ ἐπιθυμία) καὶ ἡ διάνοια εἶναι λειτουργία τοῦ
λογικοῦ μέρους τῆς ψυχῆς, ἐνῶ ἡ ὄρεξη τοῦ ἀλόγου. Γι’
αὐτὸ λοιπὸν κάθε ἀρετὴ βρίσκεται στὴν ἁρμονικὴ σύζευ-
ξη τῶν μερῶν τῆς ψυχῆς καὶ τὸ ἑκούσιο καὶ αὐτοπροαίρε-
το εἶναι σὲ κάθε περίπτωση στοιχεῖα τῆς ἀρετῆς.
72 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
οντος ἐν δαπάνDα χρημάτων, ἁ δ’ ἀνελευθερία ἔλλει-
ψις τῶ αὐτῶ. καὶ ἁ μὲν ὀργὰ ἐντὶ ὑπερβολὰ τῶ δέον-
τος ἐν ὁρμDᾶ θυμῶ, ἁ δ’ ἀναλγησία ἔλλειψις τούτω. ὁ
δ’ αὐτὸς λόγος καὶ ἐπὶ τᾶν ἄλλων διαθεσίων τᾶν
ἀντικειμένων. δεῖ δ’ ἕξιν τῶ δέοντος ὑπάρχοισαν τὰν
ἀρετὰν καὶ μεσότατα τῶν παθέων μήτ’ ἀπαθέα μήτ’
ἐμπαθέα ἦμεν. ἁ μὲν γὰρ ἀπάθεια ἀπαρόρματον καὶ
ἀνενθουσίαστον παρέχεται τὰν ψυχὰν ποτὶ τὸ κα-
λόν, ἁ δ’ ἐμπάθεια συντεταραγμένον καὶ ἀνεπιλόγι-
στον. δεῖ ὦν τὸ πάθος οὕτω παρεμφαίνεσθαι ἐν τDᾶ
ἀρετDᾶ, ὥσπερ καὶ τὰν σκιὰν καὶ τὰ λαμπρὰ ἐπὶ τᾶς
γραφᾶς· τὸ γὰρ ἔμψυχον καὶ τὸ ἁπαλὸν καὶ τὸ μεμι-
μαμένον τὰν ἀλάθειαν σὺν τDᾶ χρηστότατι τῶν χρω-
μάτων μάλιστα γίνεται διὰ τούτων. ἔμψυχα δὲ ἐκ
παρορμάσιος καὶ ἐνθουσιασμῶ ἀρετᾶς τᾶς κατὰ φύ-
σιν τὰ πάθεα τᾶς ψυχᾶς. γίνεται γὰρ ἐκ τῶν παθέων
ἁ ἀρετὰ, καὶ γεναθεῖσα πάλιν συναύξεται τούτοις,
ὥσπερ καὶ τὸ καλῶς ἁρμοσμένον ἐκ τῶ ὀξέος καὶ βα-
ρέος, καὶ τὸ εὔκρατον ἐκ τῶ θερμῶ καὶ ψυχρῶ, καὶ
τὸ ἰσόρροπον ἐκ τῶ βαρέος καὶ κούφω. οὐκ ἀφελὲν
ὦν δεῖ τὰ πάθεα τᾶς ψυχᾶς, οὐδὲ γὰρ ὠφέλιμον,
ἀλλὰ συναρμόσασθαι ποτὶ τὸ λόγον ἔχον τῶ δέοντος
καὶ τῶ μετρίω.
70 ᾽A ρ χ ύ τ α Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ ἐ κ τ ο ῦ
π ε ρ ὶ π α ι δ ε ύ σ ε ω ς ἠ θ ι κ ῆ ς.
Φαμὶ τὰν ἀρετὰν ἦμεν ποττὸ μὴ κακοδαιμονεῖν
ἱκανάν, τὰν δὲ κακίαν ποττὸ μὴ εὐδαιμονεῖν, αἴκα
τὰς ἕξιας αὐτὰς κρίνωμες. αἰεὶ μὲν γὰρ κακοδαιμο-
νεῖν ἀνάγκα τὸν κακόν, αἴτε ἔχDη ὕλαν (κακῶς τε γὰρ
αὐτDᾶ χρέεται) αἴτε σπανίζDη· ὡς καὶ τὸν τυφλόν, αἴτε
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 73
69. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
Γενικὰ λοιπὸν ἡ ἀρετὴ εἶναι ἡ ἁρμονικὴ σύζευξη τῶν
ἀλόγων μερῶν τῆς ψυχῆς μὲ τὸ λογικὸ. Kαὶ συντελεῖται
αὐτὴ ἡ σύζευξη μὲ τὴν ἀποδοχὴ τοῦ ὅρου τοῦ δέοντος
κατὰ τὴν ἡδονὴ καὶ τὴ λύπη. Γιατὶ ἡ ἀληθινὴ ἀρετὴ δὲν
εἶναι τίποτα ἄλλο παρὰ ἡ ἕξη τοῦ δέοντος. Kι’ αὐτὸ τὸ
δέον εἶναι αὐτὸ ποὺ πρέπει νὰ εἶναι, καὶ τὸ μὴ δέον εἶναι
αὐτὸ ποὺ δὲν πρέπει νὰ εἶναι. Δυὸ εἶναι τὰ εἴδη τοῦ «μὴ
δέοντος», τὸ ἕνα εἶναι ἡ ὑπερβολὴ καὶ τὸ ἄλλο ἡ ἔλλειψη.
Kαὶ ἡ ὑπερβολὴ εἶναι τὸ περισσότερο τοῦ δέοντος, ἡ
ἔλλειψη εἶναι τὸ ὀλιγώτερο τοῦ δέοντος. Kαὶ τὸ δέον ποὺ
εἶναι αὐτὸ ἀκριβῶς ποὺ πρέπει νὰ εἶναι, μπορεῖ νὰ βρί-
σκεται καὶ στὸ ἄκρο καὶ στὸ μέσο. Kαὶ βρίσκεται στὸ
ἄκρο, γιατὶ δὲν χρειάζεται οὔτε πρόσθεση οὔτε ἀφαίρε-
ση, στὸ μέσο πάλι βρίσκεται, γιατὶ εἶναι μεταξὺ τῆς ὑπερ-
βολῆς καὶ τῆς ἐλλείψεως. Tὸ δέον καὶ τὸ μὴ δέον ἔχουν
μεταξὺ τους τὴν ἴδια σχέση ποὺ ἔχει τὸ ἴσο μὲ τὸ ἄνισο,
τὸ συντεταγμένο μὲ τὸ ἄτακτο, καὶ τὰ δυὸ αὐτὰ εἶναι τὸ
πεπερασμένο καὶ τὸ ἄπειρο. Kαὶ γι’ αὐτὸ τὰ μέρη τοῦ
ἀνίσου ἔχουν ἕνα λόγο πρὸς τὸ μέσο καὶ ὄχι μεταξύ τους.
A
᾽ μβλεῖα γωνία ἐπὶ παραδείγματι ὀνομάζεται ἡ γωνία ποὺ
εἶναι μεγαλύτερη ἀπὸ τὴν ὀρθή, ὀξεῖα ὀνομάζεται αὐτὴ
ποὺ εἶναι μικρότερη ἀπ’ τὴν ὀρθή. Kαὶ μεγαλύτερη εἶναι
ἡ εὐθεῖα ποὺ ὑπερέχει τῶν ἄλλων ποὺ σύρονται ἀπ’ τὸ
κέντρο. Kαὶ μακρότερη μέρα εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀπ’ τὴ
μέρα τῆς ἰσημερίας. Kι οἱ ἀρρώστιες τοῦ σώματος ὑπάρ-
χουν, ὅταν τὸ σῶμα γίνεται θερμότερο ἤ ψυχρότερο τοῦ
δέοντος. Tὸ θερμότερο εἶναι τὸ περισσότερο τοῦ κανονι-
κοῦ (τοῦ μετρίου) καὶ τὸ ψυχρότερο εἶναι τὸ λιγώτερο
ἀπ’ αὐτὸ. Tὶς ἴδιες ἀναλογίες συναντᾶμε καὶ στὴν ψυχὴ
καὶ τὴ διάθεσή της. ῾H θρασύτης ἐπὶ παραδείγματι εἶναι
μιὰ ὑπερβολὴ τοῦ δέοντος στὴν ἀντιμετώπιση τῶν δεινῶν
ἐνῶ ἡ δειλία εἶναι ἔλλειψη τοῦ δέοντος στὴν ἴδια περί-
πτωση. ῾H ἀσωτεία πάλι εἶναι ὑπερβολὴ τοῦ δέοντος στὴ
74 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
φῶς ἔχDη καὶ λαμπρότατα ὁρατάν, αἴτε ἐν σκότει δια-
τελDῆ· οὐκ αἰεὶ δὲ εὐδαιμονεῖν τὸν ἀγαθόν, οὐ γὰρ ἁ
κτᾶσις τᾶς ἀρετᾶς εὐδαιμονία ἦς, ἀλλ’ ἁ χρᾶσις. καὶ
γὰρ ὁ ἔχων τὰν ὄψιν οὐχ ὁρDᾶ αἰεί· αἰ γὰρ μὴ ἔχDη
φῶς, οὐκ ὄψεται. δύο δ’ ὁδοὶ τέμνονται ἐν βί`ω, ἃ μὲν
σκυθρωποτέρα, τὰν ὁ τλάμων ἐβάδιζεν ᾽Oδυσσεύς, ἃ
δὲ εὐδιεινοτέρα, τὰν ἐπορεύετο Nέστωρ. τὰν ὦν ἀρε-
τάν φαμι δήλεσθαι μὲν ταύταν, δύνασθαι δὲ καὶ τή-
ναν. ἀλλὰ τὰν εὐδαιμονίαν καρύσσει ἁ φύσις βίον
εὐκταῖον καὶ εὐσταθέα, διὰ τὸ γνώμας τελεσθῆμεν·
ὥστε ἃ μὴ δηλῆταί τις παριόντα, οὐκ εὐδαίμων μέν,
οὐ μὰν πάντDα κακοδαίμων.
71 ᾽E ν τ α υ τ yῶ.
Mὴ ὦν ἄνοσον καὶ ἀνάλγητον τολμῶντι τὸν ἀγαθὸν
εἰπέν, μηδὲ ἄλυπον θρασυνεέσθωσαν λέγεν· ὡς γὰρ
σώματι ἀλγεινά τινα ἀπολείπομεν, οὕτω καὶ ψυχαῖς
ἐπώδυνα. ἀλλὰ ταὶ μὲν ἀφρόνων λῦπαι ἀλόγιστοι
πέλονται, ταὶ δὲ φρονίμων ἐς ὅσον κα λόγος ἐπιτρέ-
ποι ὁρίδδων τὰ πράγματα. ἀλλὰ μὰν καὶ τὸ καύχαμα
αὐτῶν τᾶς ἀπαθείας ἐκλύει τᾶς ἀρετᾶς τὸ γενναῖον,
αἴκα ἐν ἀδιαφόροις καὶ μὴ κακοῖς θανάτ`ω τε καὶ
ἀλγηδόνι καὶ πενίDα ἀντιβεβάκDη. εὐκαταγώνιστα γὰρ
τὰ μὴ κακά. ἀσκητέον ὦν ποττὰν μετριοπαθίαν
ἰέμεν, ὡς τό τε ἀνάλγητον εἰς ἶσον τ`ῶ ἐμπαθεῖ φεύ-
γωμες, μηδὲ μέζον φύσιος τᾶς ἁμετέρας φθεγγώμεθα.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 75
δαπάνη χρημάτων, ἡ τσιγγουνιὰ εἶναι ἔλλειψη τοῦ ἴδιου.
Kαὶ ἡ ὀργὴ εἶναι ὑπερβολὴ τοῦ δέοντος στὴν ὁρμὴ τοῦ
συναισθήματος, ἐνῶ ἀναλγησία εἶναι ἔλλειψη αὐτοῦ. ῾H
ἴδια ἀναλογία ὑπάρχει καὶ στὶς ἄλλες διαθέσεις τῶν
πραγμάτων. Πρέπει λοιπὸν ἡ ἀρετὴ ποὺ εἶναι «ἕξις τοῦ
δέοντος» νὰ εἶναι καὶ ἡ μεσότης τῶν παθῶν, νὰ μὴν εἶναι
οὔτε χωρὶς πάθη οὔτε μὲ ἔντονα πάθη. Γιατὶ ἡ τελεία
ἔλλειψη πάθους καταντάει τὴν ψυχὴ χωρὶς παρόρμηση
καὶ ἐνθουσιασμὸ πρὸς τὸ καλό, ἐνῶ ἡ ὕπαρξη ἐντόνων
παθῶν τὴν κάνει ἀνάστατη καὶ ἀπερίσκεπτη. Πρέπει
λοιπὸν τὸ πάθος νὰ συνακολουθῆ τὴν ἀρετὴ, ὅπως οἱ
φωτοσκιάσεις στὴ ζωγραφική. Γιατὶ ἡ ζωντάνια καὶ ἡ
ἁπαλότητα καὶ ἡ ἀπομίμηση τοῦ φυσικοῦ ἐπιτυγχάνεται
κατ’ ἐξοχὴν μὲ τὶς φωτοσκιάσεις μαζί μὲ τὸν εὔστοχο συν-
δυασμὸ τῶν χρωμάτων. Kαὶ τὰ πάθη τῆς ψυχῆς εἶναι κάτι
τὸ ζωντανὸ καὶ ἐνυπάρχουν στὴν παρόρμηση καὶ τὸν
ἐνθουσιασμὸ τῆς φυσικῆς ἀρετῆς. Γιατὶ ἡ ἀρετὴ εἶναι
συμφυὴς μὲ τὰ πάθη καὶ ὅταν γεννιέται ἀναπτύσσεται
μαζί μὲ αὐτά, ὅπως ἀκριβῶς ἡ ὡραία ἁρμονία παράγεται
ἀπ’ τὸν ὀξὺ καὶ τὸν βαρὺν ἦχο καὶ τὸ εὔκρατο ἀπ’ τὸ θερ-
μὸ καὶ τὸ ψυχρὸ καὶ τὸ ἰσόρροπο ἀπ’ τὸ βαρὺ καὶ τὸ ἐλα-
φρό. Δὲν πρέπει λοιπὸν νὰ ἀφαιρέσωμε τὰ πάθη τῆς
ψυχῆς καὶ δέν εἶναι καθόλου ὠφέλιμο, ἀλλὰ νὰ τὰ ἐναρ-
μονίσωμε πρὸς τὸ λογικὸ σύφωνα μὲ τὶς ἀπαιτήσεις τοῦ
δέοντος καὶ τοῦ μετρίου.
70. ᾽A ρ χ ύ τ α Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ
ἀ π ὸ τ ὸ π ε ρ ὶ ἠ θ ι κ ῆ ς ἐ κ π α ι δ ε ύ σ ε ω ς:
῾Yποστηρίζω λοιπόν, ὅτι ἡ ἀρετὴ εἶναι ἱκανὴ γιὰ νὰ
ὁδηγῆ πρὸς τὴν μὴ ὕπαρξη δυστυχίας, ἠ δὲ κακία εἶναι
ἱκανὴ γιὰ νὰ φέρνη πρὸς τὴν μὴ ὕπαρξη εὐδαιμονίας, ἄν
κρίνωμε αὐτὲς τὶς καταστάσεις. ῾O κακὸς εἶναι ἀναπότρε-
πτο νὰ κακοδαιμονῆ πάντα, εἴτε ἔχει τὰ ὑλικὰ μέσα (γιατὶ
τὰ διαχειρίζεται ἄσχημα), εἴτε δὲν τὰ ἔχει. ῞Oπως καὶ ὁ
76 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
72 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ π ε ρ ὶ ἀ ν δ ρ ὸ ς ἀ γ α θ ο ῦ
κ α ὶ ε ὐ δ α ί μ ο ν ο ς.
Πρῶτον μὲν ὦν χρὴ τοῦτο γινώσκεν, ὅτι ὁ μὲν
ἀγαθὸς ἀνὴρ οὐκ εὐθέως εὐδαίμων ἐξ ἀνάγκας ἐστίν,
ὁ δὲ εὐδαίμων καὶ ἀγαθὸς ἀνήρ ἐστιν. ὁ μὲν γὰρ
εὐδαίμων ἐξ ἐπαινετῶ καὶ μακαριστῶ γίνεται, ὁ δὲ
ἀγαθὸς ἀνὴρ ἐξ ἐπαινετῶ μόνον. γίνεται δὲ ὁ μὲν
ἔπαινος ἐπ’ ἀρετDᾶ, ὁ δὲ μακαρισμὸς ἐπ’ εὐτυχίDα. καὶ
ὁ μὲν ἀγαθὸς ἀνὴρ ἐπὶ τοῖς παρ’ ἀρετᾶς ἀγαθοῖς γί-
νεται τοιοῦτος, ὁ δ’ εὐδαίμων καὶ ἐπὶ τοῖς διὰ τύχαν·
καὶ ὁ μὲν ἀγαθὸς ἀνὴρ ἀναφαίρετον ἔχει τὰν ἀρετάν,
ὁ δ’ εὐδαίμων ἐστὶν ὅκ’ ἀφαιρέεται τὰν εὐδαιμοσύ-
ναν. τᾶς μὲν γὰρ ἀρετᾶς ἀνυπεύθυνος ἁ δύναμις, τᾶς
δ’ εὐδαιμοσύνας εὐθυνομένα. νόσοι τε γὰρ μακραὶ
σώματος καὶ πηρώσιες αἰσθαταρίων ἀπομαραίνοντι
τὰν εὐθάλειαν τᾶς εὐδαιμοσύνας.
73 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
Διαφέρει δὲ θεὸς ἀνθρώπω ἀγαθῶ, ὅτι θεὸς μὲν
οὐ μόνον εἰλικρινῆ καὶ διυλισμέναν ἔχει τὰν ἀρετὰν
ἀπὸ παντὸς τῶ θνατῶ πάθεος, ἀλλὰ καὶ τὰν δύναμιν
αὐτᾶς ἄτρυτον πέπαται καὶ ἀνυπεύθυνον, ὡς πρὸς
αἰωνίων ἔργων σεμνότατά τε καὶ μεγαλοπρέπειαν·
ἄνθρωπος δ’ οὐ μόνον τ`ῶ θνατ`ῶ τᾶς φύσιος κατα-
στάματι μDήονα ταύταν πέπαται, ἔστι δ’ ὅκκα καὶ δι’
ἀγαθῶν ἀμετρίαν καὶ διὰ συνήθειαν ἰσχυρὰν καὶ διὰ
φύσιν μοχθηρὰν καὶ δι’ ἄλλας αἰτίας πολλὰς ἀδυνα-
τεῖ κατ’ ἄκρας γεναθῆμεν παναλαθέως ἀγαθός.
74 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
Φαμὶ δὴ τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα τοῦτον εἶμεν, τὸν
πράγμασι μεγάλοις καὶ καιροῖς καλῶς χρεόμενον.
οὗτος δέ κα εἴη ὁ εὐτυχίαν τε δυνάμενος καλῶς φέ-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 77
τυφλὸς εἶναι τὸ ἴδιο, εἴτε ὑπάρχει ἐμπρός του φῶς καὶ
λαμπρότητα ὁρατὴ, εἴτε ὑπάρχει μαῦρο σκοτάδι. A ᾽ λλὰ
κι’ ὁ ἀγαθὸς δὲν συμβαίνει νὰ εἶναι πάντα εὐδαίμων. Γιατὶ
εὐδαιμονία δὲν εἶναι ἡ κτήση τῆς ἀρετῆς, ἀλλὰ ἡ χρήση
της. Γιατὶ κι’ αὐτὸς ποὺ ἔχει τὸ φῶς δὲν βλέπει πάντοτε.
Γιατὶ ὅταν δὲν ὑπάρχει φῶς δὲν θὰ ἰδῆ κι’ αὐτός. Δυὸ
δρόμοι λοιπὸν χαράζονται στὴ ζωή, ὁ ἕνας μὲ κάπως ὄχι
πολλὴ ξαστεριά, αὐτὸς τὸν ὁποῖο βάδισε ὁ ταλαίπωρος
᾽Oδυσσεύς, κι’ ὁ ἄλλος πιὸ ξάστερος, ποὺ τὸν ἀκολούθη-
σε ὁ Nέστωρ. ῾Yποστηρίζω λοιπόν, ὅτι ἡ ἀρετὴ ἐπιθυμεῖ
αὐτὸν τὸ δρόμο, μπορεῖ ὅμως νὰ ὑπομείνη καὶ τὸν ἄλλον.
A
᾽ λλὰ τὴν εὐδαιμονία τὴ διαλαλεῖ ἡ φύση ὡς βίον ἐπιθυ-
μητὸν καὶ σταθερόν, ποὺ τὸν ἐπιτυγχάνουμε μὲ τὴ γνώση.
῞Ωστε γιὰ ὅσα δὲν ἐπιθυμεῖ κανεὶς νὰ τοῦ παρουσια-
στοῦν δὲν εἶναι βέβαια εὐτυχής, ἀλλὰ δὲν εἶναι καὶ τελεί-
ως δυστυχής.
71. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
῎Aς μὴν τολμοῦν λοιπὸν νὰ ὀνομάσουν τὸν ἀγαθὸ
ἄτρωτον ἀπὸ νόσο καὶ ἀνάλγητον, μήτε νά λάβουν τὸ
θάρρος καὶ νὰ τὸν ποῦνε ἄλυπο. Γιατί, ὅπως ὑπάρχουν οἱ
σωματικοὶ πόνοι, ἔτσι ὑπάρχουν καὶ οἱ ψυχικοὶ πόνοι.
A
᾽ λλὰ οἱ λύπες τῶν ἀφρόνων εἶναι ἀλόγιστες, ἐνῶ τῶν
φρονίμων φθάνουν ἕως ἐκεῖ ποὺ ἐπιτρέπει ὁ ὀρθὸς λό-
γος ποὺ κρίνει τὰ πράγματα. A
᾽ λλὰ καὶ τὸ καύχημα τῆς
ἀπαθείας (τῶν ἀγαθῶν) καταργεῖ τὴ γενναιότητα τῆς
ἀρετῆς, ὅταν ἀντιπαρέρχονται ἀδιάφοροι καὶ δὲν ἀντιμε-
τωπίζουν κακά, τὸν θάνατο καὶ τὸν πόνο καὶ τὴν φτώ-
χεια. Γιατὶ τὰ μὴ κακὰ ἀντιμετωπίζονται εὔκολα. ῎Aς
ἀσκούμεθα λοιπὸν νὰ βαδίζωμε πρὸς τὰ μέτρια πάθη,
ὥστε νὰ ἀποφεύγωμε τὴν πλήρη ἔλλειψη πόνου ἐξ ἴσου
μὲ τὴν πλήρη ἔλλειψη πάθους, μήτε νὰ ἐκφραζόμαστε
κατὰ τρόπον ἀνώτερον ἀπὸ τὴ φύση μας.
78 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ρεν καὶ πάλιν ἀτυχίαν, καὶ ὁ ἔν τε τοῖς καλοῖς καὶ τι-
μίοις ἄξιος γενόμενος τῶν ὑποκειμένων, καὶ μεταβα-
λοίσας τᾶς τύχας εὖ τὸ παρὸν ἐκδεχόμενος. εἰ δὲ
συντόμως τε καὶ κεφαλαιωδῶς δεῖ φράσαι, ὁ ἐν πάν-
τεσσι τοῖς καιροῖς καλῶς ἀγωνιζόμενος ἐκ τῶν ἐνδε-
χομένων, καὶ μὴ μόνον αὔταυτον οὕτως διατιθείς,
ἀλλὰ καὶ τὼ ἐμπιστεύσαντας αὐτ`ῶ καὶ συναγωνισα-
μένω.
75 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
᾽Eπεὶ ὦν τῶν ἀγαθῶν ἃ μὲν αὐτά ἐντι δι’ αὔταυτα
αἱρετά, οὐ μὰν δι’ ἅτερον, ἃ δὲ δι’ ἅτερον, οὐ μὰν δι’
αὔταυτα, εἴη ἂν καὶ τρίτον τι εἶδος ἅτερον ἀγαθῶν, ὃ
καὶ δι’ αὔταυτον αἱρετόν ἐντι καὶ δι’ ἅτερον. τίνων ὦν
ἐντὶ τὰ τοιαῦτα τῶν ἀγαθῶν, ἅπερ αὐτὰ δι’ αὔταυτα
αἱρετὰ πέφυκεν ἦμεν, οὐ μὰν διὰ ἕτερον; φανερὸν
ὅτι ἁ εὐδαιμοσύνα. ταύτας γὰρ ἕνεκα τὰ ἄλλα αἱρεό-
μεθα, αὐτὰν δὲ ταύταν οὐδενὸς ἁτέρω. τίνα δὲ πάλιν
ἐντί, ἃ δι’ ἅτερον μὲν αἱρεόμεθα, οὐ μὰν δι’ αὔταυτά
γε; δᾶλον ὅτι τὰ ὠφέλιμα καὶ τὰ προτρεπτικὰ τῶν
ἀγαθῶν, ἅπερ αἴτια γίνεται τῶν ἁτέρων, οἷον πόνοι
μὲν σώματος καὶ γυμνάσια καὶ τρίψιες εὐεκτίας,
ἀναγνώσιες δὲ καὶ μελέται καὶ ἐπιτηδεύσιες καλῶν
καὶ ἀρετᾶς. τίνα δὲ καὶ δι’ αὔταυτα αἱρετὰ καὶ τὰ δι’
ἅτερον;.... οἷον αἵ τε ἀρεταὶ καὶ αἱ ἕξιες αὐτῶν, καὶ αἱ
προαιρέσιες, καὶ αἱ πράξιες, καὶ πᾶν τὸ ἐχόμενον
τᾶς τῶ καλῶ οὐσίας. τὸ μὲν ὦν δι’ αὔταυτο αἱρετόν,
οὐ μὰν δι’ ἅτερον, μονῆρες ἀγαθόν ἐντι καὶ ἕν· τὸ δὲ
καὶ δι’ αὐτὸ καὶ δι’ ἅτερον, τριχDᾶ δέδασται. τὸ μὲν
γάρ τι αὐτῶ περὶ ψυχάν ἐστιν, τὸ δὲ περὶ σῶμα, τὸ
δέ τι ἐκτός· περὶ ψυχὰν μὲν αἱ τᾶς ψυχᾶς ἀρεταί,
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 79
72. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ π ε ρ ὶ ἀ ν δ ρ ὸ ς ἀ γ α θ ο ῦ
κ α ὶ ε ὐ τ υ χ ι σ μ έ ν ο υ:
Πρῶτα-πρῶτα πρέπει νὰ γνωρίζωμε τὸ ἑξῆς, ὅτι δηλ. ὁ
ἀγαθὸς δὲν εἶναι αὐτομάτως καὶ κατ’ ἀνάγκην εὐτυχής,
ἐνῶ ὁ εὐτυχὴς εἶναι καὶ ἀγαθός. Γιατὶ ὁ εὐτυχὴς γίνεται
μὲ τὸν ἔπαινο καὶ τὸ καλοτύχισμα, ἐνῶ ὁ ἀγαθὸς μόνο ἀπ’
τὸν ἔπαινο. Kαὶ γίνεται ὁ ἔπαινος γιὰ τὴν ἀρετὴ, ἐνῶ τὸ
καλοτύχισμα γιὰ τὴν εὐτυχία. Kι’ ὁ ἀγαθὸς γίνεται αὐτὸς
ποὺ εἶναι ἀπ’ τ’ ἀγαθὰ τῆς ἀρετῆς, ἐνῶ ὁ εὐτυχὴς γίνεται
ἐπὶ πλέον καὶ μὲ τὴν εὔνοια τῆς τύχης. Kι’ ὁ ἀγαθὸς ἔχει
τὴν ἀρετή του κτῆμα ἀναφαίρετο ἐνῶ ὁ εὐτυχὴς κάποτε
χάνει τὴν εὐτυχία. Γιατί ἡ δύναμη εἶναι ἀνεύθυνη γιὰ τὴν
ἀρετὴ ἐνῶ εὐθύνεται γιὰ τὴν εὐδαιμονία. Γιατὶ μακρο-
χρόνιες ἀρρώστιες τοῦ σώματος καὶ ἀναπηρίες τῶν
αἰσθητηρίων ὀργάνων μαραίνουν τελείως τὴν θαλερότητα
τῆς εὐτυχίας.
73. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
῾O Θεὸς διαφέρει ἀπ’ τὸν ἀγαθὸ ἄνθρωπο, γιατὶ ὁ Θεὸς
δὲν ἔχει μόνο καθαρὰ καὶ ἀποσταγμένη ἀπ’ ὅλα τὰ πάθη
τῶν ἀνθρώπων τὴν ἀρετὴ, ἀλλὰ ἔχει καὶ τὴ δύναμή της
ἀκατάβλητη καὶ ἀνεύθυνη σὰν τὴ σεμνὴ μεγαλοπρέπεια
ποὺ συνακολουθῆ τὰ αἰώνια ἔργα. ῾O ἄνθρωπος ὄχι μόνον
ἀπὸ τὸ θνητὸ χαρακτήρα τῆς φύσεώς του ἔχει αὐτὴν τὴν
ἀρετὴ (καὶ τὴ δύναμη) σὲ μικρότερο βαθμό, ἀλλὰ κάποτε
ἀπὸ ἀφθονία ἀγαθῶν, ἀπὸ δυνατὴ συνήθεια κι’ ἀπὸ μο-
χθηρὴ φύση κι’ ἀπὸ ἄλλες πολλὲς αἰτίες ἀδυνατεῖ νὰ
ἀναδειχθῆ στὸ ἔπακρο καὶ παναληθῶς ἀγαθός.
74. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
῾Yποστηρίζω λοιπὸν ὅτι αὐτὸς εἶναι ὁ ἀγαθὸς ἄνθρω-
πος, ἐκεῖνος δηλαδὴ ποὺ ἀσχολεῖται μὲ μεγάλα πράγματα
καὶ χειρίζεται ὀρθὰ ὅλες τὶς περιστάσεις. Aὐτὸς εἶναι ποὺ
μπορεῖ νὰ χαίρεται τὴν εὐτυχία καὶ νὰ ἀντιμετωπίζη μὲ
80 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
περὶ σῶμα δὲ αἱ τῶ σώματος, ἐκτὸς δὲ φίλοι δόξα
τιμὰ πλοῦτος. παραπλησίως δὲ καὶ τὸ δι’ ἅτερον
αἱρετόν· τὸ μὲν γάρ τι αὐτῶ τὰ ποιητικὰ τῶν τᾶς
ψυχᾶς ἀγαθῶν, περὶ σῶμα δὲ τὰ τῶ σώματος, ἐκτὸς
δὲ τὰ αἴτια πλούτω καὶ δόξας καὶ τιμᾶς καὶ φιλίας.
ὅτι δὲ τὰν ἀρετὰν ἦμεν συμβέβακεν αὐτὰν δι’ αὐταύ-
ταν αἱρετάν, δᾶλον καὶ ἐκ τῶνδε. εἰ γὰρ τὰ καταδεέ-
στερα τDᾶ φύσει, λέγω δὴ τὰ σώματος ἀγαθά, αὐτὰ δι’
αὔταυτα αἱρεόμεθα, κρέσσων δὲ ψυχὰ σώματος, φα-
νερὸν ὅτι καὶ τὰ τᾶς ψυχᾶς ἀγαθὰ αὐτὰ δι’ αὔταυτα
ἀγαπέομες, ἀλλ’ οὐ διὰ τὰ ἀποβαίνοντα ἀπ’ αὐτῶν.
76 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
Tῶ δ’ ἀνθρωπίνω βίω καιροὶ τρεῖς, ὃ μὲν ἐν εὐτυ-
χίDα ὃ δὲ ἐν ἀτυχίDα ὃ δὲ μεταξὺ τούτων. ἐπεὶ ὦν
ἀγαθὸς ἀνὴρ ὁ ἔχων ἀρετὰν καὶ ὁ χρεόμενος ἀρετDᾶ,
χρᾶται δὲ αὐτDᾶ κατὰ τὼς τρεῖς καιρώς· ἢ γὰρ ἐν ἀτυ-
χίDα ἢ ἐν εὐτυχίDα ἢ ἐν τοῖς μεταξὺ τούτων· καὶ ἐν ἀτυ-
χίDα μέν ἐντι κακοδαίμων, ἐν δ’ εὐτυχίDα εὐδαίμων, ἐν
δὲ τDᾶ μέσDα καταστάσει οὐκ εὐδαίμων· φανερὸν ὅτι
οὐδὲν ἅτερόν ἐστιν εὐδαιμοσύνα ἀλλ’ ἢ χρᾶσις ἀρε-
τᾶς ἐν εὐτυχίDα. λέγομες δὲ νῦν εὐδαιμοσύναν τὰ τῶ
ἀνθρώπω. ὁ δ’ ἄνθρωπος οὐχ ἁ ψυχὰ μόνον, ἀλλὰ
καὶ τὸ σῶμα· τὸ γὰρ ἐξ ἀμφοτέρων ζῶον καὶ τὸ ἐκ
τοιούτων ἄνθρωπος. καὶ γὰρ εἰ τᾶς ψυχᾶς ὄργανον
τὸ σῶμα πέφυκεν, ἀλλὰ καὶ τῶ ἀνθρώπω μέρος καὶ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 81
ἀξιοπρέπεια τὶς ἀτυχίες καὶ μεταξὺ τῶν καλῶν καὶ τιμίων
νὰ εἶναι ἄξιος σὲ κάθε περίπτωση, κι’ ὅταν ἡ τύχη του με-
ταβάλλεται νὰ δέχεται τὴν παροῦσα κατάσταση ἀξιο-
πρεπῶς. Kι’ ἂν πρέπει νὰ ἐκφρασθῶ σύντομα καὶ περιλη-
πτικά, αὐτὸς ποὺ σὲ ὅλες τὶς περιστάσεις ἀγωνίζεται
καλῶς τοὺς ἀγῶνες ποὺ ἀναλαμβάνει καὶ δὲν διαθέτει μό-
νο τὸν ἑαυτό του κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο, ἀλλὰ ἐμπνέει κι’
αὐτοὺς ποὺ τὸν ἐμπιστεύτηκαν καὶ ἀγωνίστηκαν μαζί του.
75. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
᾽Eπειδὴ λοιπὸν ἀπ’ τ’ ἀγαθὰ ἄλλα τὰ ἐπιδιώκομε γι’
αὐτὰ τὰ ἴδια κι’ ὄχι γιὰ κάτι ἄλλο, ἄλλα πάλι τὰ ἐπιδιώ-
κομε γιὰ κάτι ἄλλο κι’ ὄχι γι’ αὐτὰ τὰ ἴδια, πρέπει νὰ
ὑπάρχη κι’ ἕνα τρίτο εἶδος ἀγαθῶν, ποὺ τὸ ἐπιδιώκομε
καὶ γι’ αὐτὸ τὸ ἴδιο καὶ γιὰ κάτι ἄλλο. Ποιά εἶναι λοιπὸν
αὐτὰ τὰ ἀγαθὰ ποὺ ἀπ’ τὴ φύση τους τὰ προτιμοῦμε γι’
αὐτὰ τὰ ἴδια κι’ ὄχι γιὰ κάτι ἄλλο; Eἶναι φανερό, ὅτι εἶναι
ἡ εὐδαιμονία. Γιατὶ χάριν αὐτῆς ἐπιδιώκομε τὰ ἄλλα ἀγα-
θά, ἐνῶ αὐτὴν τὴν ἴδια δὲν τὴν ἐπιδιώκομε γιὰ κανένα
ἄλλο. Ποιά εἶναι πάλι τὰ ἀγαθὰ ποὺ ἐπιζητοῦμε γιὰ κάτι
ἄλλο καὶ ὄχι γι’ αὐτὰ τὰ ἴδια; Eἶναι φανερό, ὅτι εἶναι τὰ
ὠφέλιμα καὶ ὅσα προτρέπουν πρὸς τὰ ἀγαθά, ποὺ γίνον-
ται αἴτια ἄλλων ἀγαθῶν, ὅπως ὁ σωματικὸς μόχθος καὶ οἱ
γυμναστικὲς ἀσκήσεις κι’ οἱ ἐντριβὲς γιὰ τὴν εὐεξία, οἱ
μελέτες κι’ οἱ ἔρευνες καὶ ἡ ἄσκηση τοῦ ὡραίου καὶ τῆς
ἀρετῆς. Kαὶ ποιά εἶναι τ’ ἀγαθὰ ποὺ τὰ ἐπιδιώκομε καὶ
γι’ αὐτὰ τὰ ἴδια καὶ γιὰ κάτι ἄλλο;.... ῞Oπως π.χ. οἱ ἀρετὲς
κι’ ὁ ἐθισμὸς σ’ αὐτὲς καὶ ἡ ἐσωτερική διάθεση καὶ οἱ
πράξεις καὶ κάθε τι ποὺ συνδέεται μὲ τὴν οὐσία τοῦ κα-
λοῦ. Aὐτὸ λοιπὸν ποὺ ἐπιζητοῦμε γι’ αὐτὸ τὸ ἴδιο κι’ ὄχι
γιὰ ἄλλο εἶναι ἕνα καὶ μοναδικὸ ἀγαθό. ᾽Eκεῖνο ποὺ τὸ
ἐπιζητοῦμε γι’ αὐτὸ τὸ ἴδιο καὶ γιὰ κάτι ἄλλο, διαιρεῖται
σὲ τρία μέρη. Tὸ ἕνα ἀναφέρεται στὴν ψυχή, τὸ ἄλλο στὸ
σῶμα καὶ τὸ τρίτο ἔξω ἀπὸ μᾶς. Στὴν ψυχὴ ἀναφέρονται
6 A
᾽ νθολόγιον A´
82 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τοῦτο καὶ ἁ ψυχά. διὸ καὶ τῶν ἀγαθῶν ἃ μὲν ἔντι τῶ
ἀνθρώπω ἃ δὲ τῶν μερέων. καὶ ἀνθρώπω μὲν ἀγαθὸν
εὐδαιμοσύνα, τῶν δὲ μερέων τῶ ἀνθρώπω ψυχᾶς μὲν
φρόνασις ἀνδρεία δικαιοσύνα σωφροσύνα, σώματος
δὲ κάλλος ὑγίεια εὐεκτία εὐαισθησία. τὰ δὲ ἐκτός,
πλοῦτος καὶ δόξα καὶ τιμὰ καὶ εὐγένεια, πέφυκεν
ἐπιγένναμα ἦμεν τῶ ἀνθρώπω καὶ ἀκόλουθα τοῖς
φύσει προϋφεστακόσιν ἀγαθοῖς, δορυφορεῖ δὲ τὰ
μDήονα τῶν ἀγαθῶν τὰ μέζονα· φιλία μὲν καὶ δόξα καὶ
πλοῦτος σῶμα καὶ ψυχάν, ὑγίεια δὲ καὶ ἰσχὺς καὶ
εὐαισθησία ψυχάν, φρόνασις δὲ καὶ ἀνδρία καὶ σω-
φροσύνα καὶ ἁ δικαιοσύνα τὸν νόον τᾶς ψυχᾶς, ὁ δὲ
νόος τὸν θεόν· οὗτος γὰρ ὁ κράτιστός ἐστι καὶ ὁ ἁγε-
μονεύων. καὶ τούτων ἕνεκα καὶ τὰ ἄλλα τῶν ἀγαθῶν
δεῖ παρῆμεν. στρατεύματος μὲν γὰρ ἁγεῖται στρατα-
γός, πλωτήρων δὲ κυβερνάτας, τῶ δὲ κόσμω θεός,
τᾶς δὲ ψυχᾶς νόος, τᾶς δὲ περὶ τὸν βίον εὐδαιμοσύ-
νας φρόνασις· οὐδὲν γὰρ ἅτερόν ἐστι φρόνασις εἰ μὴ
ἐπιστάμα τᾶς περὶ τὸν βίον εὐδαιμοσύνας, ἢ ἐπιστά-
μα τῶν κατὰ φύσιν ἀνθρώπω ἀγαθῶν.
77 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
Kαὶ θεῶ μὲν εὐδαιμοσύνα καὶ βίος ἄριστος, τῶ δ’
ἀνθρώπω ἐξ ἐπιστάμας καὶ ἀρετᾶς καὶ τρίτω εὐτυ-
χίας σωματουμένα παραγίνεται. λέγω δὲ σοφίαν μὲν
ἐπιστάμαν τῶν θείων καὶ δαιμονίων, φρόνασιν δὲ
τῶν ἀνθρωπίνων καὶ τῶν περὶ τὸν βίον· τὰς γὰρ λό-
γοις καὶ ἀποδείξεσιν ποτιχρωμένας ἀρετὰς δέον ἐπι-
στάμας ποταγορεύειν· ἀρετὰν δὲ τὰν ἠθικὰν καὶ βελ-
τίσταν ἕξιν τῶ ἀλόγω μέρεος τᾶς ψυχᾶς, καθ’ ἃν καὶ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 83
οἱ ψυχικὲς ἀρετές, στὸ σῶμα οἱ ἀρετὲς τοῦ σώματος κι’
ἔξω ἀπὸ μᾶς ἀναφέρονται τὰ ἀγαθὰ ποὺ λέγονται φίλοι,
δόξα, τιμή, πλοῦτος. A᾽ νάλογο εἶναι καὶ τὸ ἀγαθὸ ποὺ τὸ
ἐπιδιώκομε γιὰ κάτι ἄλλο. Eἶναι πρῶτα αὐτὰ ποὺ δημι-
ουργοῦν ψυχικὰ ἀγαθά, ἄλλα ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὸ
σῶμα καὶ δημιουργοῦν σωματικὰ ἀγαθά· ἔξω ἀπὸ μᾶς τέ-
λος εἶναι τὰ ἀγαθὰ ποὺ γίνονται αἴτια πλούτου καὶ δόξας
καὶ τιμῆς καὶ φιλίας. ῞Oτι ὅμως συμβαίνει ἡ ἀρετὴ νὰ
εἶναι ἕνα ἀγαθὸ «καθ’ ἑαυτό», φαίνεται κι’ ἀπ’ τὰ ἑξῆς:
῍Aν τὰ ἀγαθὰ ποὺ ἀπὸ τὴ φύση τους εἶναι κατώτερα,
ἐννοῶ τὰ ἀγαθὰ τοῦ σώματος, τὰ ἐπιδιώκομε γι’ αὐτὰ τὰ
ἴδια κι’ ἡ ψυχὴ εἶναι ἀνώτερη ἀπ’ τὸ σῶμα, εἶναι φανερὸ
ὅτι καὶ τ’ ἀγαθὰ τῆς ψυχῆς τὰ ἀγαποῦμε γι’ αὐτὰ τὰ ἴδια
καὶ ὄχι γιὰ τὰ καλὰ ποὺ ἀπορρέουν ἀπ’ αὐτά.
76. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
Tρεῖς εἶναι οἱ καταστάσεις τοῦ ἀνθρωπίνου βίου, πε-
ρίοδος εὐτυχίας, περίοδος δυστυχίας καὶ μιὰ τρίτη με-
ταξὺ αὐτῶν τῶν δύο. A ᾽ φοῦ λοιπὸν ἀγαθὸς ἄνθρωπος
εἶναι ὁ ἐνάρετος καὶ ὁ ἀσκῶν τὴν ἀρετή, τὴν ἀσκεῖ σὲ
τρεῖς καταστάσεις. ῍H δηλ. ὅταν βρίσκεται σὲ δυστυχία ἢ
ὅταν βρίσκεται σὲ εὐτυχία ἢ ὅταν βρίσκεται σὲ μιὰ κατά-
σταση μεταξὺ αὐτῶν τῶν δύο. Kαὶ στὴν περίοδο τῆς δυ-
στυχίας εἶναι κακοδαίμων, στὴν περίοδο τῆς εὐτυχίας
εἶναι εὐδαίμων καὶ στὴ μέση κατάσταση ἁπλῶς δὲν εἶναι
εὐδαίμων. Eἶναι λοιπὸν φανερό, ὅτι ἡ εὐδαιμονία δὲν
εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ ἡ ἄσκηση τῆς ἀρετῆς στὴν περίο-
δο τῆς εὐτυχίας. Mιλᾶμε προφανῶς γιὰ εὐδαιμονία τοῦ
ἀνθρώπου. Kι’ ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι μόνο ἡ ψυχή, ἀλλὰ
καὶ τὸ σῶμα. Γιατὶ τὰ ζωντανὰ πλάσματα ἀποτελοῦνται
ἀπὸ τὰ δύο αὐτὰ καὶ ὁ ἄνθρωπος σὰν ζωντανό πλάσμα
ποὺ εἶναι ἀποτελεῖται ἀπὸ αὐτὰ τὰ δύο, σῶμα καὶ ψυχή.
Kαὶ πράγματι ἂν τὸ σῶμα εἶναι ἀπὸ τὴ φύση του ὄργανο
τῆς ψυχῆς, εἶναι ὡστόσο κι’ αὐτὸ ἕνα μέρος τοῦ ἀνθρώ-
84 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ποιοί τινες ἦμεν λεγόμεθα κατὰ τὸ ἦθος, οἷον ἐλευ-
θέριοι δίκαιοι καὶ σώφρονες· εὐτυχίαν δὲ τὰν παρὰ
τὸν λόγον τῶν ἀγαθῶν παρουσίαν καὶ μὴ δι’ αὐτὸν γι-
νομέναν. ἐπεὶ ὦν ἁ μὲν ἀρετὰ καὶ ἐπιστάμα ἐφ’ ἁμῖν,
ἁ δ’ εὐτυχία οὐκ ἐφ’ ἁμῖν· ἐν δὲ θεωρίαις καὶ πράξεσι
τῶν καλῶν τὸ εὐδαιμονᾶν· αἱ δὲ θεωρίαι καὶ αἱ πρά-
ξιες ποτάντεις μὲν οὖσαι λειτουργίαν καὶ ἀνάγκαν
ἐπιφέροντι, εὐοδοῦσαι δὲ διαγωγὰν καὶ εὐδαιμοσύ-
ναν· γίνεται δὲ ταῦτα ἐν εὐτυχίDα· φανερὸν ὅτι οὐδὲν
ἅτερόν ἐστιν εὐδαιμοσύνα εἰ μὴ χρᾶσις ἀρετᾶς ἐν
εὐτυχίDα.
78 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
῞Oτι ὁ ἀγαθὸς ἀνὴρ οὕτω διάκειται ποτ’ εὐτυχίαν,
ὥσπερ καὶ ὁ τ`ῶ σώματι καλῶς ἔχων καὶ ῥωμαλέως.
καὶ γὰρ ἐκεῖνος οἷός τε καὶ θάλπος καὶ ψῦχος ὑπο-
μένεν, καὶ βάρος ἆραι μέγα, καὶ πολλὰς ἁτέρας
εὐχερῶς ὑπομένεν κακοπαθείας.
79 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
᾽Eπεὶ ὦν εὐδαιμοσύνα χρᾶσις ἀρετᾶς ἐν εὐτυχίDα,
περὶ ἀρετᾶς καὶ εὐτυχίας λέγωμες, καὶ πρῶτον περὶ
εὐτυχίας. τῶν γὰρ ἀγαθῶν ἃ μὲν οὐκ ἐπιδέχεται
ὑπερβολάν, οἷον ἀρετά· οὐ γὰρ ἔστιν ὑπερβάλλοισά
τις ἀρετὰ καὶ ὑπερβαλλόντως τις ἀγαθός· ἁ γὰρ
ἀρετὰ στάθμαν ἔχει τὸ δέον, καὶ ἔστι τῶ δέοντος ἕξις
ἐν τοῖς πρακτοῖς· ἁ δ’ εὐτυχία καὶ τὰν ὑπερβολὰν
ἐπιδέχεται καὶ τὰν μDή ωσιν. ὑπερβάλλοισα δὲ γεννDᾶ
τινας κακίας, καὶ ἐξίστησι τὸν ἄνθρωπον ἐκ τᾶς κατὰ
φύσιν ἕξιος, ὥστε πολλάκις ἀντιβαίνεν καὶ τDᾶ συστά-
σει τᾶς ἀρετᾶς. καὶ οὐ μόνον ἁ εὐτυχία, ἀλλὰ καὶ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 85
που, ὅπως καὶ ἡ ψυχή. Γι’ αὐτὸ κι’ ἀπ’ τ’ ἀγαθὰ ἄλλα
εἶναι ἀγαθὰ τοῦ ἀνθρώπου κι’ ἄλλα εἶναι τῶν μερῶν του.
Kαὶ ἀγαθὸ τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ εὐδαιμονία, ἐνῶ τῶν
μερῶν τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τῆς ψυχῆς ἡ φρόνηση, ἡ
ἀνδρεία, ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ σωφροσύνη, τοῦ σώματος
εἶναι τὸ κάλλος, ἡ ὑγεία, ἡ εὐεξία, κι’ ἡ εὐαισθησία. Tὰ
ἐξωτερικὰ ἀγαθά, ὁ πλοῦτος καὶ ἡ δόξα καὶ ἡ τιμὴ καὶ ἡ
εὐγένεια, εἶναι ἀπ’ τὸ χαρακτήρα τους ἐπιγεννήματα τοῦ
ἀνθρώπου, ποὺ ἀκολουθοῦν αὐτοὺς ποὺ προϋπῆρχαν ἐκ
φύσεως ἀγαθοί, γιατὶ τὰ κατώτερα ἀγαθὰ συνήθως γίνον-
ται δορυφόροι τῶν ἀνωτέρων. ῾H φιλία καὶ ἡ δόξα καὶ ὁ
πλοῦτος εἶναι δορυφόροι τοῦ σώματος καὶ τῆς ψυχῆς· ἡ
ὑγεία καὶ ἡ ἰσχὺς καὶ ἡ εὐαισθησία εἶναι τῆς ψυχῆς, ἡ
φρόνηση, ἡ ἀνδρεία, ἡ σωφροσύνη καὶ ἡ δικαιοσύνη τοῦ
νοῦ τῆς ψυχῆς κι’ ὁ νοῦς εἶναι δορυφόρος τοῦ θεοῦ. Γιατὶ
αὐτὸς εἶναι ὁ ἀνώτερος ποὺ ἡγεμονεύει ὅλων τῶν ἄλλων.
Kαὶ χάριν αὐτοῦ πρέπει νὰ ὑπάρχουν καὶ τ’ ἄλλα ἀγαθά.
Γιατὶ τοῦ στρατεύματος ἡγεῖται ὁ στρατηγός, τῶν πλεόν-
των ὁ κυβερνήτης, τοῦ κόσμου ὁ θεός, τῆς ψυχῆς ὁ νοῦς
καὶ τῆς εὐδαιμονίας στὴ ζωὴ ἡ φρόνηση. Γιατὶ ἡ φρόνηση
δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ ἐπιστήμη τῆς εὐδαιμονίας
στὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου ἡ ἐπιστήμη τῶν ἀγαθῶν ποὺ εἶναι
στὴ φύση τοῦ ἀνθρώπου.
77. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
῾H εὐδαιμονία κι’ ὁ ἄριστος βίος εἶναι τοῦ θεοῦ, στὸν
ἄνθρωπο φθάνει μὲ τὴν ἐπιστήμη καὶ τὴν ἀρετὴ καὶ τρί-
το μὲ τὴν ἐνσωμάτωση στὴν καλὴ τύχη. Σοφία ὀνομάζω
τὴν ἐπιστήμη τῶν θείων καὶ δαιμονίων πραγμάτων, φρό-
νηση τὴν ἐπιστήμη τῶν ἀνθρωπίνων καὶ αὐτῶν ποὺ ἔχουν
σχέση μὲ τὴ ζωή. Γιατὶ τὶς ἀρετὲς ποὺ χρειάζονται λόγους
καὶ ἀποδείξεις πρέπει νὰ τὶς ὀνομάζωμε ἐπιστῆμες.
A
᾽ ρετὴ πρέπει νὰ ὀνομάζωμε τὴν ἠθικὴ καὶ τὸν ἄριστο
ἐθισμὸ τοῦ ἀλόγου μέρους τῆς ψυχῆς, σύμφωνα μὲ τὸν
86 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ἅτεραι αἰτίαι πλείονες. οὐδέποκα γὰρ δεῖ θαυμαίνεν
περὶ μὲν αὐλητικὰν ἦμέν τινας ἀλαζόνας, οἳ τὰ ποτ’
ἀλάθειαν ἐάσαντες φαντασίDα τινὶ ψευδεῖ τὼς ἀμώ-
σως αἱρέοντι, περὶ δὲ τὰν ἀρετὰν μὴ ἦμεν τὸ τοι-
οῦτον γένος, ἀλλ’ ὅσ`ω περ σεμνότερόν ἐστι, τοσούτ`ω
καὶ τὸ ποτιποιούμενον περὶ αὐτὰν πλέον ἦμεν γένος.
πολλὰ γάρ ἐστι τὰ διαστρέφοντα τὰς περὶ τὰν ἀρε-
τὰν ἐπιφανείας, ὧν ἓν μέν ἐστι τὸ τῶν ἐπιβουλευόν-
των καὶ ποτιποιουμένων γένος· ἅτερα δὲ φυσικὰ πά-
θεα παρακολουθέοντα ἐνιόκα ποιέοντι ἐναντίαν
ἐπιπρέπειαν τᾶς ἀλαθινᾶς διαθέσιος· τινὰ δὲ καὶ δι’
ἔθος συνεκτεθραμμένα ἐκ παλαιῶν χρόνων· οὐκ ὀλί-
γα δὲ καὶ δι’ ἁλικίας ἁβατικάς τε καὶ γεροντικάς, καὶ
δι’ εὐτυχίας ἢ καὶ ἀτυχίας, καὶ δι’ ἁτέρως παμπλη-
θέας τρόπως. ὥστε οὐδέποκα δεῖ θαυμαίνεν, εἰ πάντ’
ἀνεστραμμένως ἐνιόκα κρίνεται, τᾶς ἀληθινᾶς διαθέ-
σιος μεταπιπτούσας. ὥσπερ καὶ τέκτονα τὸν ἄριστον
ἦμεν δοκέοντα πολλὰ ἐν τοῖς ὑποκειμένοις ἔργοις
ὁρέομες ἁμαρτάνοντα, καὶ στραταγὸν καὶ κυβερνά-
ταν καὶ γραφέα καὶ πάντας ἁπλῶς, καὶ ὅμως οὐκ
ἀποστεροῦμες τᾶς ὑπαρχοίσας ἕξιος· οὕτως οὐδὲ
τὸν ἀκολασταίνοντα ἔν τισι καιροῖς οὐδὲ τὸν ἀδική-
σαντα οὐδὲ τὸν ἀποδειλιάσαντα εἰς τὼς κακὼς τα-
κτέον ἄνδρας, οὐδὲ μὰν τὼς τούτων τι κατορθώσαν-
τας εἰς τὼς ἀγαθώς· ἀλλὰ τοῖς τε φαύλοις τὸ τυχὲν
ποτὲ δοτέον τοῖς τε ἀγαθοῖς τὸ διαμαρτάνεν· τὰν δὲ
ἀλαθινὰν κρίσιν οὐ ποθ’ ἕνα καιρὸν ἐπιβλέποντας
οὐδ’ ἐπὶ χρόνου τι πλᾶθος, ἀλλ’ ἐπὶ πάντα τὸν βίον.
ὥσπερ δὲ τὸ σῶμα βλάπτει μὲν καὶ τὸ τᾶς ἐνδείας
καὶ τὸ τᾶς ὑπερβολᾶς εἶδος, οὐ μὰν ἀλλὰ νόσως ἔτι
μέζονας ἐμποιεῖν πέφυκεν ἁ ὑπερβολὰ καὶ τὰ καλεό-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 87
ὁποῖο προσδιορίζεται τὸ ποιόν μας ὡς πρὸς τὸ ἦθος, λε-
γόμαστε δηλαδὴ γενναιόδωροι, δίκαιοι καὶ σώφρονες.
Kαλὴ τύχη ὀνομάζω τὴν παρουσία τῶν ἀγαθῶν ποὺ γίνε-
ται παρὰ τὸν λόγο καὶ ὄχι ἐξ αἰτίας τοῦ λόγου. Γιατὶ ἡ
ἀρετὴ καὶ ἡ ἐπιστήμη ἐξαρτᾶται ἀπὸ μᾶς, ἐνῶ ἡ καλὴ τύ-
χη δὲν εἶναι στὸ χέρι μας. ῾H εὐδαιμονία βρίσκεται στὴ θε-
ωρητικὴ μελέτη καὶ τὴν πρακτικὴ ἄσκηση τοῦ καλοῦ.
A
᾽ λλὰ ἡ θεωρία καὶ ἡ πρακτικὴ ποὺ εἶναι δύσκολη ὑπό-
θεση προκαλοῦν τὴ δράση καὶ τὴν ἀνάγκη καὶ ὅταν εὐο-
δώνωνται ὁδηγοῦν στὴν εὐδαιμονία. Kι’ ὅλ’ αὐτὰ γίνονται
σὲ περίοδο ἐπιτυχίας. Eἶναι λοιπὸν φανερό, ὅτι ἡ εὐδαι-
μονία δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ ἡ ἄσκηση τῆς ἀρετῆς
σὲ περίοδο ἐπιτυχίας.
78. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
῾O ἀγαθὸς ἄνθρωπος ἀπέναντι στὴν ἐπιτυχία μοιάζει
μὲ κεῖνον ποὺ ἔχει ὡραῖο καὶ ρωμαλέο σῶμα. Kαὶ πράγ-
ματι, ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς μπορεῖ νὰ ὑπομένη καὶ τὴν ζέ-
στη καὶ τὸ κρῦο καὶ νὰ σηκώση μεγάλο βάρος καὶ νὰ
ὑπομένη μὲ εὐχέρεια πολλὲς ἄλλες ταλαιπωρίες.
79. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
A
᾽ φοῦ λοιπὸν ἡ εὐδαιμονία εἶναι ἡ ἄσκηση τῆς ἀρετῆς
μέσα στὴν ἐπιτυχία, ἂς μιλήσωμε γιὰ τὴν ἀρετὴ καὶ τὴν
ἐπιτυχία (καλὴ τύχη). Kαὶ πρῶτα γιὰ τὴν ἐπιτυχία. A
᾽ π’ τ’
ἀγαθὰ ἄλλα δὲν ἐπιδέχονται ὑπερβολή, ὅπως ἡ ἀρετή.
Γιατὶ δὲν ὑπάρχει ὑπερβολικὴ ἀρετὴ οὔτε ἄνθρωπος
ὑπερβολικὰ ἀγαθός. Γιατὶ ἡ ἀρετὴ μέτρο ἔχει τὸ δέον καὶ
εἶναι ἐθισμὸς τοῦ δέοντος στὴν πρακτική. ᾽Eνῶ ἡ ἐπιτυ-
χία ἐπιδέχεται καὶ τὴν ὑπερβολή καὶ τὴ μείωση. Στὴν
ὑπερβολή της γεννάει μερικὲς κακίες καὶ ξεστρατίζει τὸν
ἄνθρωπο ἀπ’ τὸ μέρος τῆς φυσικῆς του συμπεριφορᾶς,
ὥστε συχνὰ νὰ ἀντιβαίνη καὶ στὴν ἴδια τὴ σύσταση τῆς
ἀρετῆς. Kαὶ δὲν τὸ κάνει αὐτὸ μόνο ἡ ἐπιτυχία, ἀλλὰ καὶ
88 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
μενα περισσώματα· οὕτω καὶ ψυχὰν βλάπτει μὲν καὶ
τὸ τᾶς εὐτυχίας ἢ ἀτυχίας εἶδος ἀκαίρως παραγενό-
μενον, οὐ μὰν ἀλλὰ νόσως ἔτι μέζονας ποὲν πέφυκεν
ἁ λεγομένα παρὰ πάντεσσιν εὐτυχία, ὥσπερ οἶνος
καταμεθύσκουσα τοῖς ἀγαθοῖς τὰν διάνοιαν.
80 ᾽A ρ χ ύ τ α Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ π ε ρ ὶ ἀ ν δ ρ ὸ ς
ἀ γ α θ ο ῦ κ α ὶ ε ὐ δ α ί μ ο ν ο ς.
῞Oθεν οὐκ ἀτυχίαν ἐνεγκὲν ἐμμελῶς χαλεπώτερόν
ἐστιν, ἀλλ’ εὐτυχίαν. πάντες μὲν γὰρ ἐν ἀτυχίDα μένο-
ντες ὡς ἐπὶ πολὺ μέτριοι καὶ κόσμιοι τὸ ἦθος ἦμεν
φαίνονται, ἐν δ’ εὐπραγίαις ἀνδρεῖοι μεγαλόφρονες
μεγαλόψυχοι. δεινὰ γὰρ ἀτυχία συναγαγὲν καὶ κα-
ταρτίσαι τὰν ψυχάν, ἁ δ’ εὐπραγία τοὐναντίον
ἐπᾶραι καὶ κενῶσαι. διὸ ποθεκτικοὶ μὲν ἅπαντες καὶ
συνετοὶ τὸν τρόπον ἀτυχέοντες, ἐπιθετικοὶ δὲ καὶ
θαρσαλέοι τὸν τρόπον εὐτυχέοντες.
81 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
῞Oρος δέ ἐστιν εὐτυχίας, ἃν προέλοιτο ὁ ἀγαθὸς
ἀνὴρ συνεργὸν αὐτ`ῶ γενομέναν ποττὰς ἰδίας πρά-
ξιας· ὥσπερ καὶ μέγεθος να`ῶ, καὶ μέγεθος παδαλί`ω,
Dὧ καθικνεῖσθαι δύναται ὁ ἀγαθὸς κυβερνάτας μεγά-
λα πελάγεα διαπεραιούμενος καὶ μεγάλαν ναυκλα-
ρίαν στελλόμενος. ἁ δ’ ὑπερβολὰ τᾶς εὐτυχίας τοῖς
ἀγαθοῖς οὐ κρατεῖσθαι πέφυκεν ὑπὸ τᾶς ψυχᾶς,
ἀλλὰ κρατὲν αὐτᾶς. ὥσπερ γὰρ τὸ λαμπρὸν φάος μα-
ραυγίαν περιτίθησι τοῖς ὀφθαλμοῖς, οὕτω καὶ ἁ
ὑπερβάλλοισα εὐτυχία τ`ῶ νό`ω τᾶς ψυχᾶς. καὶ περὶ
μὲν ὦν εὐτυχίας ἅλις εἰρήσθω.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 89
πολλὲς ἄλλες αἰτίες. Πράγματι ποτὲ δὲν πρέπει νὰ θαυ-
μάζωμε ποὺ στὴν αὐλητικὴ τέχνη μερικοὶ εἶναι ἀλαζόνες,
ποὺ παραμερίζοντας τὴν πραγματικότητα κατακτοῦν
τοὺς ἀμούσους μὲ ψευδεῖς ἐντυπώσεις. A ᾽ λλὰ αὐτὸ τὸ
εἶδος τῶν ἀνθρώπων δὲν βρίσκεται κοντὰ στὴν ἀρετή,
ἀλλὰ ὅσο περισσότερο σεμνοὶ εἶναι οἱ ἄνθρωποι, τόσο
πιὸ πολλοὶ εἶναι αὐτοὶ ποὺ βρίσκονται κοντὰ στὴν ἀρε-
τή. Γιατὶ εἶναι πολλὰ τὰ εἴδη τῶν ἀνθρώπων ποὺ δια-
στρέφουν τὴν μορφὴ τῆς ἀρετῆς, ἀπ’ τὰ ὁποῖα ἕνα εἶναι
οἱ μηχανορράφοι καὶ οἱ ὑποκριτές. Kαὶ ἄλλα φυσικὰ πά-
θη ἐμφιλοχωροῦν κάποτε καὶ προκαλοῦν ἀντίθετη εἰκό-
να, ἀπ’ τὴν ἀληθινὴ διάθεση. Mερικὰ μάλιστα ἀναπτύ-
χθηκαν ἀπ’ τὰ παλιὰ χρόνια μὲ τὴ συνήθεια. Kαὶ ἀρκετὰ
προέρχονται ἀπ’ τὴν ἡλικία τὴν ἐφηβικὴ ἢ γεροντική, ἀπὸ
ἐπιτυχίες καὶ ἀτυχίες κι’ ἀπὸ πλῆθος ἄλλες αἰτίες. ῞Ωστε
ποτὲ δὲν πρέπει νὰ θαυμάζωμε, ἂν ὅλα κρίνωνται κάποτε
ἀνάποδα, γιατὶ ἡ ἀληθινὴ διάθεση μεταπίπτει στὸ ἀντί-
θετο. ῞Oπως ἀκριβῶς βλέπομε τὸν τέκτονα, ποὺ θεωρεῖ-
ται, ὅτι εἶναι ἄριστος στὴ δουλειά του, νὰ κάνη λάθη στὴ
δουλειά του καὶ στρατηγὸ καὶ κυβερνήτη πλοίου καὶ ζω-
γράφο καὶ ὅλους γενικά, καὶ μολαταῦτα δὲν τοὺς ἀρνού-
μεθα τὴν ὑπάρχουσα σ’ αὐτοὺς διάθεση. Kατὰ τὸν ἴδιον
τρόπο οὔτε αὐτὸν ποὺ παραδίδεται σὲ ἀκολασίες εὐκαι-
ριακά, οὔτε αὐτὸν ποὺ ἀδίκησε ἢ ἔδειξε δειλία δὲν πρέ-
πει νὰ τοὺς κατατάξωμε στοὺς κακοὺς ἀνθρώπους, οὔτε
πάλι ἀπ’ αὐτοὺς ἐκείνους ποὺ κατόρθωσαν κάτι νὰ τοὺς
κατατάξωμε στοὺς ἀγαθούς. A ᾽ λλὰ πρέπει ν’ ἀναγνωρίζω-
με κάποτε καὶ στοὺς φαύλους πὼς πέτυχαν τὸ καλὸ καὶ
στοὺς ἀγαθοὺς πὼς ἔπεσαν σὲ ἁμάρτημα. Tὴν ὁριστικὴ
κρίση θὰ τὴ στηρίξωμε ὄχι ἀποβλέποντας μόνο σὲ ὁρι-
σμένα περιστατικὰ οὔτε σὲ ἕνα μεγάλο χρονικὸ διάστημα
ἀλλὰ σ’ ὁλόκληρο τὸ βίο. ῞Oπως βλάπτει τὸ σῶμα καὶ ἡ
ἔλλειψη καὶ ἡ ὑπερβολή, μεγαλύτερες ὅμως ἀρρώστιες
προκαλεῖ ἀπ’ τὸ χαρακτήρα της ἡ ὑπερβολὴ καὶ τὰ λεγό-
90 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
82 ῞O τ ι ἀ ν τ α κ ο λ ο υ θ ο ῦ σ ι ν α ἱ ἀ ρ ε τ α ί.
(Alexandri Aphrod. Quaest. IV, 22).
῞Oτι ἀντακολουθοῦσιν αἱ ἠθικαὶ ἀρεταί, δεικτέον
καὶ ἀπὸ τῆς προαιρέσεως. εἰ γὰρ ἡ ἀρετὴ μάλιστα τDῆ
προαιρέσει κρίνεται, ἡ δὲ ὀρθὴ προαίρεσις ἐκ φρο-
νήσεως ἕπεται. τὸ γὰρ βουλεύεσθαι τῆς φρονήσεως
καὶ ἠθικῆς ἀρετῆς, εἴγε δεῖ μὲν τ`ῶ καλῶς βουλευο-
μέν`ω τὸν σκοπὸν ὀρθὸν κεῖσθαι, εἰς ὃν περὶ τῶν συν-
τελούντων εἰς αὐτὴν βουλεύεται. ὁρίζεται δὲ ὁ σκο-
πὸς ὑπὸ τῆς ἠθικῆς ἀρετῆς· οὗ γὰρ ἐφιέμεθα, περὶ
τούτου βουλευόμεθα· ἡ δὲ τῶν προσηκόντων ἔφεσις
ἀπὸ τῆς ἠθικῆς ἀρετῆς, ὥσπερ εἶπεν ᾽Aριστοτέλης,
οὐκ ἔστιν ἡ προαίρεσις ὀρθὴ ἄνευ φρονήσεως οὐδὲ
ἄνευ ἀρετῆς· ἡ μὲν γὰρ τὸ τέλος, ἡ δὲ τὰ πρὸς τὸ τέ-
λος ποιεῖ πράττειν. ἔτι εἰ ἀνάγκη μὲν ἡντινοῦν ἀρε-
τὴν ἠθικὴν ἔχοντα φρόνησιν ἔχειν· εἴγε ἐστὶν ἠθικὴ
ἀρετὴ πρακτικὴ τῶν ὡρισμένων φρονήσει τε καὶ τ`ῶ
ὀρθ`ῶ λόγ`ω· ἀνάγκη δὲ καὶ τὸν φρόνησιν ἔχοντα ἔχειν
ἠθικὴν ἀρετήν· εἴγε οἰκεῖον τDῆ φρονήσει τὸ ζητεῖν
πῶς οἷόν τε τυχεῖν τοῦ δέοντος σκοποῦ, ὃν τῆς ἠθι-
κῆς ὁρίσαι· αὐτὴ γὰρ τῆς ὀρεκτικῆς δυνάμεως ἀρετή.
ταύτDη γὰρ φρόνησίς τε καὶ δεινότης διαφέρουσιν· Dἧ
ἡ μὲν φρόνησις τῶν πρὸς τὸν ὀρθὸν σκοπὸν φερόν-
των ἐστὶν εὑρετική τε καὶ ζητητική· ἡ δὲ δεινότης
τῶν πρὸς τὸν τυχόντα.
83 M ο υ σ ω ν ί ο υ.
Oὐκ ἔστι τὴν ἐνεστηκυῖαν ἡμέραν καλῶς βιῶναι
μὴ προθέμενον αὐτὴν ὡς ἐσχάτην βιῶσαι.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 91
μενα περιττώματα. ῎Eτσι λοιπὸν βλάπτει τὴν ψυχὴ καὶ τὸ
εἶδος τῆς ἐπιτυχίας ἢ τῆς ἀτυχίας, ὅταν φτάνουν σὲ ἀκα-
τάλληλη στιγμή, ἀλλὰ μεγαλύτερες ἀρρώστιες φέρνει ἡ
λεγομένη ἀπ’ ὅλους ἐπιτυχία, ποὺ μεθάει τὸ νοῦ τῶν
ἀνθρώπων μὲ τ’ ἀγαθά, ὅπως τὸ κρασί.
80. ᾽A ρ χ ύ τ α Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ π ε ρ ὶ ἀ ν δ ρ ὸ ς
ἀ γ α θ ο ῦ κ α ὶ ε ὐ τ υ χ ο ῦ ς:
Δυσκολώτερο λοιπὸν δὲν εἶναι νὰ ὑποφέρη κανεὶς μὲ
μέτρο τὴν ἀτυχία, ἀλλὰ τὴν ἐπιτυχία. Γιατὶ ὅλοι οἱ
ἄνθρωποι, ὅταν ζοῦνε στὴν ἀτυχία φαίνονται νὰ εἶναι ὡς
ἐπὶ τὸ πλεῖστον μετρημένοι καὶ κόσμιοι, ἐνῶ στὶς ἐπιτυ-
χίες τους φαίνονται ἀνδρεῖοι καὶ μεγαλόφρονες καὶ μεγα-
λόψυχοι. Γιατὶ ἡ ἀτυχία εἶναι ἱκανὴ νὰ συγκεντρώνη τὴν
ψυχὴ καὶ νὰ τὴ διαπλάθη, ἐνῶ ἡ ἐπιτυχία τοὐναντίον
εἶναι ἱκανὴ νὰ τὴν ξυπάση καὶ νὰ τὴν ἀδειάση. Γι’ αὐτό
ὅλοι οἱ ἀτυχοῦντες εἶναι προσεκτικοί καὶ συνετοὶ στὸ χα-
ρακτήρα τους, ἐνῶ ἐκεῖνοι ποὺ πετυχαίνουν εἶναι ἐπιθε-
τικοὶ καὶ θαρραλέοι.
81. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
Σκοπὸς τῆς εὐτυχίας, ποὺ ἐπιδιώκει ὁ ἀγαθὸς ἄνθρω-
πος, εἶναι νὰ τὸν βοηθῆ στὶς ἴδιες τὶς πράξεις του· ὅπως
ἀκριβῶς εἶναι τὸ μέγεθος στὸ ναὸ καὶ τὸ μέγεθος στὸ πη-
δάλιο, μὲ τὸ ὁποῖο μπορεῖ ὁ καλὸς κυβερνήτης νὰ διασχί-
ζη μεγάλα πελάγη καὶ νὰ κάνη μακρινὰ ταξείδια. A ᾽ λλὰ ἡ
ὑπερβολὴ τῆς εὐτυχίας ἀπὸ τὴ φύση της δὲν ἐλέγχεται
ἀπὸ τὴν ψυχή, ἀλλὰ ἐξουσιάζει τὴν ψυχή. ῞Oπως δηλαδὴ
τὸ δυνατὸ φῶς φέρνει θάμπος στὰ μάτια ἔτσι κι’ ἡ ὑπερ-
βολικὴ εὐτυχία θαμπώνει τὸ νοῦ τῆς ψυχῆς. A ᾽ ρκετὰ
λοιπὸν γιὰ τὴν εὐτυχία.
92 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
84 M ο υ σ ω ν ί ο υ ἐ κ τ ο ῦ π ε ρ ὶ σ κ έ π η ς.
Tαῦτα μὲν περὶ τροφῆς εἶπεν. ἠξίου δὲ καὶ σκέπην
τὸν σώφρονα τ`ῶ σώματι ζητεῖν οὐ τὴν πολυτελῆ καὶ
περιττήν· εὐθὺς γὰρ ἐσθῆτι καὶ ὑποδέσει τὸν αὐτὸν
τρόπον ἔφη εἶναι χρηστέον ὅνπερ πανοπλίDα, φυ-
λακῆς ἕνεκεν τοῦ σώματος ἀλλ’ οὐκ ἐπιδείξεως.
ὥσπερ οὖν ὅπλα κάλλιστα τὰ ἰσχυρότατα καὶ σώζειν
μάλιστα δυνάμενα τὸν χρώμενον, οὐ τὰ περίβλεπτα
καὶ λαμπρά, οὕτως ἀμπεχόνη καὶ ὑπόδεσις ἡ χρησι-
μωτάτη τ`ῶ σώματι κρατίστη, καὶ οὐχ ἡ δυναμένη τὰς
τῶν ἀνοήτων ὄψεις ἐπιστρέφειν. δεῖ γὰρ τῆς σκέπης
αὐτῆς κρεῖττον ἀποφαίνειν τὸ σκεπτόμενον καὶ
ἰσχυρότερον, ἀλλ’ οὐκ ἀσθενέστερόν τε καὶ χεῖρον. οἱ
μὲν οὖν λειότητά τε καὶ ἁπαλότητα σαρκὸς διὰ τῶν
σκεπασμάτων μηχανώμενοι χείρω τὰ σώματα ποιοῦ-
σιν, εἴγε τὸ τεθρυμμένον σῶμα καὶ μαλακὸν πολὺ κά-
κιον τοῦ σκληροῦ τε καὶ διαπεπονημένου ἐστίν· οἱ
δὲ ῥωννύντες καὶ κρατύνοντες τDῆ σκέπDη, οὗτοι τὰ
σκεπόμενα μόνοι ὠφελοῦσιν. διὰ τοῦτο οὐδαμῶς
καλὸν οὔτε ἐσθῆσι πολλαῖς κατασκέπειν τὸ σῶμα,
οὔτε ταινίαις κατειλεῖν, οὔτε χεῖράς τε καὶ πόδας πε-
ριδέσει πίλων ἢ ὑφασμάτων τινῶν μαλακύνειν, τούς
γε μὴ νοσοῦντας· οὐδ’ ὅλως εἶναι ἀγεύστους καλὸν
ψύχους τε καὶ θάλπους, ἀλλὰ ῥιγοῦν χρὴ τὰ μέτρια
χειμῶνος καὶ ἡλιοῦσθαι θέρους, καὶ σκιατροφεῖσθαι
ἥκιστα. καὶ τὸ μὲν ἑνὶ χρῆσθαι χιτῶνι τοῦ δεῖσθαι
δυοῖν προτιμητέον, τοῦ δ’ ἑνὶ χρῆσθαι χιτῶνι τὸ μη-
δενί, ἀλλὰ ἱματί`ω μόνον. καὶ τοῦ γε ὑποδεδέσθαι τὸ
ἀνυποδετεῖν τ`ῶ δυναμέν`ω κρεῖττον· κινδυνεύει γὰρ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 93
82. Π ε ρ ὶ τ ο ῦ ὅ τ ι ο ἱ ἀ ρ ε τ ὲ ς ὑ π η ρ ε τ ο ῦ ν
ἀ μ ο ι β α ί ω ς (᾽Aλεξάνδρου ᾽Aφροδισιέως
᾽Hθ. Προβλ. IV, 22):
῞Oτι οἱ ἠθικὲς (τοῦ ἤθους) ἀρετὲς ὑπηρετοῦν ἀμοιβαῖα
πρέπει ν’ ἀποδειχθῆ καὶ ἀπὸ τὴν προαίρεση. ῍Aν ἡ ἀρετὴ
κρίνεται κατ’ ἐξοχὴν ἀπὸ τὴν προαίρεση, ἡ ὀρθὴ προαί-
ρεση εἶναι ἀποτέλεσμα φρονήσεως. Γιατὶ ἡ σκέψη ἐξαρ-
τᾶται ἀπὸ τὴ φρόνηση καὶ τὴν ἠθικὴ ἀρετή, ὑπὸ τὴν προ-
ϋπόθεση βέβαια πὼς ἐκεῖνος ποὺ σκέπτεται σωστὰ τοπο-
θετεῖ ὀρθὸ στόχο καὶ σκέπτεται γιὰ ὅλα ἐκεῖνα ποὺ ἀπο-
βλέπουν στὸ στόχο καὶ συντελοῦν στὴν ἀρετή. Tὸ στόχο
ὅμως τὸν ὁρίζει ἡ ἠθικὴ ἀρετή, διότι ὅ,τι ἐπιθυμοῦμε, γι’
αὐτὸ σκεπτόμεθα· ἡ ἐπιθυμία ὅμως τοῦ «προσήκοντος»
ἀπὸ μέρους τῆς ἠθικῆς ἀρετῆς, ὅπως εἶπεν ὁ A ᾽ ριστοτέ-
λης, δὲν εἶναι ἡ προαίρεση ὀρθή, χωρὶς αὐτὲς τὶς δυό, τὴ
φρόνηση καὶ τὴν ἀρετή. Γιατὶ ἡ μία καθορίζει τὸ σκοπό,
ἡ ἄλλη κινητοποιεῖ ὅσα ἀπαιτοῦνται γιὰ τὴν πραγμάτω-
ση τοῦ σκοποῦ ὑπὸ τὴν προϋπόθεση βέβαια πὼς ὑπάρ-
χει ἠθικὴ ἀρετὴ ποὺ ἐνεργεῖ μὲ τὴν φρόνηση καὶ τὸν ὀρθὸ
λόγο· καὶ κατὰ ἀναγκαία συνέπεια ὅποιος ἔχει φρόνηση,
ἔχει καὶ ἠθικὴ ἀρετή, ἂν βέβαια οἰκεῖον τῆς φρονήσεως
εἶναι νὰ μελετᾶ μὲ ποιόν τρόπο θὰ ἐπιτύχη τὸν ὀρθὸ
σκοπό, τοῦ ὁποίου ὁ καθορισμὸς ἀνήκει στὴν ἠθικὴ ἀρε-
τή· αὐτὴ εἶναι ἡ ἀρετὴ τῆς ἐπιθυμητικῆς δυνάμεως τῶν
ἀνθρώπων. Kαὶ κατὰ τοῦτο διαφέρει ἡ φρόνηση ἀπὸ τὴν
ἐπιτηδειότητα, κατὰ τὸ ὅτι ἡ φρόνηση ἔχει τὴν ἱκανότητα
ν’ ἀναζητῆ καὶ νὰ βρίσκη ὅσα ὁδηγοῦν στὸν ὀρθὸ στόχο,
ἐνῶ ἡ ἐπιτηδειότητα βαδίζει στὴν τύχη.
83. M ο υ σ ω ν ί ο υ:
Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ζήσης ἠθικὰ τὴν ἡμέρα σου, ἂν
δὲν τὴν θεωρήσης ὡς τὴν τελευταία τῆς ζωῆς σου.
94 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τὸ μὲν ὑποδεδέσθαι τ`ῶ δεδέσθαι ἐγγὺς εἶναι, ἡ δ’
ἀνυποδησία πολλὴν εὐλυσίαν τινὰ καὶ εὐκολίαν πα-
ρέχει τοῖς ποσίν, ὅταν ἠσκημένοι ὦσιν. ὅθεν καὶ τοὺς
ἡμεροδρόμους ὁρᾶν ἔστιν οὐ χρωμένους ὑποδήμασιν
ἐν ταῖς ὁδοῖς, καὶ τῶν ἀθλούντων τοὺς δρομεῖς, οὐκ
ἂν δυναμένους σώζειν τὸ τάχος, εἰ δέοι τρέχειν αὐ-
τοὺς ἐν ὑποδήμασιν.
ἐπεὶ δὲ σκέπης ἕνεκα καὶ τὰς οἰκίας ποιούμεθα,
φημὶ καὶ ταύτας δεῖν ποιεῖσθαι πρὸς τὸ τῆς χρείας
ἀναγκαῖον, ὡς ἀπερύκειν μὲν κρύος, ἀπερύκειν δὲ
θάλπος τὸ σφοδρόν, εἶναι δὲ ἡλίου καὶ ἀνέμων ἐπι-
κούρημα τοῖς δεομένοις. καθόλου δὲ ὅπερ ἂν παρέ-
χοι σπήλαιον αὐτοφυές, ἔχον μετρίαν ὑπόδυσιν ἀν-
θρώπ`ω, τοῦτο χρὴ παρέχειν ἡμῖν τὴν οἰκίαν, τοσοῦ-
τον εἴπερ ἄρα περιττεύουσαν, ὅσον καὶ ἀπόθεσιν
τροφῆς ἀνθρωπίνης ἐπιτηδείαν ἔχειν. τί δ’ αἱ περί-
στυλοι αὐλαί; τί δὲ αἱ ποικίλαι χρίσεις; τί δ’ αἱ χρυ-
σόροφοι στέγαι; τί δ’ αἱ πολυτέλειαι τῶν λίθων, τῶν
μὲν χαμαὶ συνηρμοσμένων, τῶν δ’ εἰς τοίχους ἐγκει-
μένων, ἐνίων καὶ πάνυ πόρρωθεν ἠγμένων [λίθων]
καὶ δι’ ἀναλωμάτων πλείστων; οὐ ταῦτα πάντα πε-
ριττὰ καὶ οὐκ ἀναγκαῖα, ὧν χωρὶς καὶ ζῆν καὶ ὑγιαί-
νειν ἔστι, πραγματείαν δ’ ἔχει πλείστην, καὶ διὰ χρη-
μάτων γίνεται πολλῶν, ἀφ’ ὧν ἄν τις ἐδυνήθη καὶ δη-
μοσίDα καὶ ἰδίDα πολλοὺς ἀνθρώπους εὐεργετῆσαι; καί
τοι πόσ`ω μὲν εὐκλεέστερον τοῦ πολυτελῶς οἰκεῖν τὸ
πολλοὺς εὐεργετεῖν; πόσ`ω δὲ καλοκαγαθικώτερον
τοῦ ἀναλίσκειν εἰς ξύλα καὶ λίθους τὸ εἰς ἀνθρώπους
ἀναλίσκειν; πόσ`ω δὲ ὠφελιμώτερον τοῦ περιβεβλῆ-
σθαι μεγάλην οἰκίαν τὸ κεκτῆσθαι φίλους πολλούς;
ὅπερ γίνεται τ`ῶ προθύμως εὐεργετοῦντι. τί δ’ ἂν
ὄναιτό τις τηλικοῦτον ἀπ’ οἰκίας μεγέθους τε καὶ
κάλλους, ἡλίκον ἀπὸ τοῦ χαρίζεσθαι πόλει καὶ πολί-
ταις ἐκ τῶν ἑαυτοῦ;
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 95
84. M ο υ σ ω ν ί ο υ ἀ π ὸ τ ὸ π ε ρ ὶ π ρ ο σ τ α σ ί α ς
τ ο ῦ σ ώ μ α τ ο ς μ ὲ τ ὴ ν ἐ ν δ υ μ α σ ί α:
Aὐτὰ εἶπε περὶ τροφῆς. Eἶχε τὴν ἀξίωση ὁ σώφρων ν’
ἀναζητῆ προστασία τοῦ σώματος, ὄχι τὴν πολυτελῆ καὶ
περιττή. Γιὰ τὸ φόρεμα δηλαδὴ καὶ τὴν ὑπόδηση εἶπε, ὅτι
πρέπει νὰ χρησιμοποιεῖται ὅπως ἡ πανοπλία, γιὰ προφύ-
λαξη δηλαδὴ τοῦ σώματος καὶ ὄχι γιὰ ἐπίδειξη. ῞Oπως
ὡραιότατα ὅπλα εἶναι τὰ ἰσχυρότατα καὶ αὐτὰ ποὺ μπο-
ροῦν νὰ προστατεύσουν κάλλιστα αὐτὸν ποὺ τὰ χρησιμο-
ποιῆ καὶ ὄχι τὰ πολύτιμα καὶ λαμπρὰ ἔτσι καὶ τὰ φορέμα-
τα καὶ τὰ ὑποδήματα εἶναι τὰ καλύτερα αὐτὰ ποὺ εἶναι
χρησιμώτατα στὸ σῶμα καὶ ὄχι ἐκεῖνα ποὺ μποροῦν νὰ
ἐκπλήξουν τὰ μάτια τῶν ἀνοήτων. Γι’ αὐτὸ ἡ προστατευ-
τικὴ σκέπη πρέπει νὰ προσφέρη περισσότερο καλὸ στὸν
προστατευόμενο καὶ νὰ τὸν ἰσχυροποιῆ καὶ ὄχι νὰ τὸν κά-
νη ἀσθενέστερο καὶ χειρότερο. Aὐτοὶ λοιπὸν ποὺ θέλουν
νὰ ἐπιτύχουν μὲ τὰ φορέματα τὴν ἁπαλότητα καὶ τὴν τρυ-
φερότητα τῆς σάρκας κάνουν χειρότερα τὰ σώματά τους,
ἐπειδὴ τὸ πλαδαρὸ καὶ μαλακὸ σῶμα εἶναι πολὺ χειρότερο
ἀπὸ τὸ σκληρὸ καὶ τὸ γυμνασμένο. Aὐτοὶ ποὺ αὐξάνουν
καὶ δυναμώνουν τὰ φορέματα, δὲν ὀφελοῦν τὰ σκεπασμέ-
να μέρη τους, γι’ αὐτὸ δὲν εἶναι καλὸ νὰ σκεπάζη κανεὶς τὸ
σῶμα του μὲ πολλὰ ροῦχα, οὔτε νὰ τὸ τυλίγη μὲ ταινίες
οὔτε νὰ περιδένη τὰ χέρια καὶ τὰ πόδια ἢ νὰ τὸ κάνη μαλ-
θακὸ μὲ ὑφάσματα, ἰδίως οἱ ὑγιεῖς. Oὔτε εἶναι καλὸ νὰ μὴ
δοκιμάζουν καθόλου τὸ ψῦχος καὶ τὴ ζέστη, ἀλλὰ πρέπει
κανεὶς νὰ κρυώνη λίγο τὸ χειμῶνα καὶ νὰ ἐκτίθεται στὸν
ἥλιο τὸ καλοκαίρι καὶ πολὺ λίγο νὰ κάθεται στὴ σκιά. Kαὶ
τὸ νὰ χρησιμοποιῆ κανεὶς ἕνα χιτῶνα εἶναι προτιμότερο
παρὰ νὰ ἔχη ἀνάγκη ἀπὸ δυὸ καὶ πρέπει νὰ θεωρῆται
προτιμότερο ἀπὸ τὸ νὰ χρησιμοποιῆ ἕνα χιτῶνα τὸ νὰ μὴ
χρησιμοποιῆ κανέναν, ἀλλὰ μόνο τὸ ἱμάτιο. ᾽Eπίσης καλύ-
τερος εἶναι αὐτὸς ποὺ μπορῆ νὰ βαδίζη ξυπόλητος, ἀπ’
αὐτὸν ποὺ φορεῖ σανδάλια. Aὐτὸς ποὺ «ὑποδένεται» κιν-
96 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
85 E ὐ σ ε β ί ο υ.
᾽Eχθρὸς γενοίμην μηδενός, φίλος δὲ τοῦ αἰεὶ καὶ
παραμενέοντος· καὶ μήκοτε μὲν διενεχθείην πρὸς
τοὺς οἰκειοτάτους, διενεχθεὶς δὲ διαλλαχθείην ὡς τά-
χιστα. μηδενὶ ἐπιβουλεύσαιμι, ἐπιβουλευόμενος δὲ
ἄνευ ἀνάγκης τοῦ τι ἂν δρᾶσαι ἀνήκεστον ἀπαθὴς
διαφύγοιμι. ὀργῆς κρατοίην. ἐρ`ώην [καὶ ἐπιθυμέοιμι]
καὶ τυγχάνοιμι μούνων τῶν καλῶν, τῶν δὲ ἀπ’ ἐναν-
τίης τῆς ἐπιθυμίης, μηδὲ ἁμαρτών κοτε ὥστε εὔξα-
σθαι, τύχοιμι. βουλοίμην πάντας εὐτυχέειν, φθονή-
σαιμι μηδενὶ τῶν εὐτυχεόντων. μήκοτέ τις ἐμὲ τῶν
νομιζομένων παραλόγως εὖ πρήσσειν ἐκπλήξειε μηδὲ
ἀνιήσειε· τί γὰρ δεῖ τοῖς παρὰ τῆς τύχης διδομένοις
φθονέειν; φίλοι δέ με καὶ οἱ κατ’ ἀξίην εὐτυχέοντες
εὐφραίνοιεν. μήκοτε τ`ῶ ἀπὸ οἰκείης γνώμης ἔχθρην
κατ’ ἐμοῦ ἐπανελομέν`ω δυστυχήσαντι ἐπησθείην.
μήκοτε συγγνοίην ἐμωυτ`ῶ κακοῦ τευ τινὶ αἰτίην πα-
ρασχόντι. λαθών κοτε ἐμωυτὸν ὡς παρὰ μέλος ἤτοι
τὶ εἴπας ἢ πράξας, μὴ περιμείναιμι τοὺς μωμησομέ-
νους καὶ ἐπιπλήξοντας· αὐτὸς δὲ ἐμωυτὸν μωμησαί-
μην ἄχρι τοῦ ἀκέσασθαι. εἰδείην γενναίως φέρειν τὰ
προσπίπτοντα, καὶ τὰ μέτρια ἐκδεχοίμην ὥσπερ
αὐτῶν ἔχει ἡ φύσις, τοῖς δὲ ὑπερβάλλουσι μὴ καὶ τὸ
παρ’ ἐμωυτοῦ προστιθείην. εὐτυχίην εἰδείην φέρειν
σωφρόνως. μήκοτε ὑπὸ εὐπρηγίης ἐς ὑπερηφανίην
ἄλογον ἀερθείην. πλοῦτον νομίζοιμι τὸν ἀρκέοντα
βί`ω τ`ῶ σώφρονι. ἄπαυστον καὶ ἀκόρεστον ἐπιθυμίην
χρημάτων μὲν μήκοτε σχοίην, μούνων δὲ τῶν ὠφελεόν-
των τὴν ψυχὴν μαθημάτων ἐθέλοιμι ἃ δεῖ ἔσεσθαι.
νικ`ώην νίκην τὴν καὶ ἐμοὶ καὶ τ`ῶ προσδιαλεγομέν`ω
ἀβλαβέα. φιλοτιμέεσθαι παρὰ καιρὸν πρὸς φίλους
καὶ ἐν ταῖς ζητήσεσι φυλασσοίμην. μήκοτε καὶ παρὰ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 97
δυνεύει γιατὶ ἡ συνήθειά του εἶναι κοντὰ στὸ «δένεται»,
ἐνῶ ἡ ξυπολησιὰ παρέχει φτερὰ στὰ πόδια ὅταν εἶναι
ἀσκημένα. Γι’ αὐτὸ βλέπουμε καὶ τοὺς ταχυδρόμους νὰ μὴ
φοροῦν ὑποδήματα στὸ περπάτημα καὶ ἀπὸ τοὺς ἀθλητὲς
τοὺς δρομεῖς, ποὺ δὲν μποροῦν ν’ ἀναπτύξουν ταχύτητα
ὅταν εἶναι ἀνάγκη νὰ τρέξουν μὲ ὑποδήματα.
Γιὰ χάρη προστασίας κατασκευάζομε καὶ τὰ σπίτια
μας. Eἶναι ἀνάγκη νὰ τὰ οἰκοδομοῦμε κι’ αὐτὰ σύμφωνα
μὲ τὶς ἀπαιτήσεις τῶν συνθηκῶν, ὥστε νὰ ἀποφεύγουμε
τὸ κρῦο καὶ τὴν πολλὴ ζέστη καὶ νὰ μᾶς προστατεύουν
ἀπὸ τὸν ἥλιο καὶ τοὺς ἀνέμους ὅταν χρειάζεται. Γενικὰ
ὅ,τι παρέχει ἕνα φυσικὸ σπήλαιο στὸν ἄνθρωπο τὸ ἴδιο
πρέπει νὰ μᾶς παρέχη καὶ τὸ σπίτι, τόσο πιὸ περίσσιο σὲ
ἔκταση, ὥστε νὰ ἔχη καὶ χῶρο γιὰ τὴν ἀποθήκευση τῶν
τροφῶν μας. Tί μᾶς χρειάζονται οἱ αὐλὲς μὲ τὰ περιστύ-
λια; Tί μᾶς χρειάζονται τὰ διάφορα ἐπιχρίσματα; Tί τὶς
θέλουμε τὶς χρυσωμένες ὀροφές; Tί χρειάζεται ἡ πολυτέ-
λεια τῶν λίθων, αὐτῶν ποὺ εἶναι στρωμένοι χάμω ἢ αὐτῶν
ποὺ ἔχουν τοποθετηθῆ στοὺς τοίχους καὶ ποὺ μερικοὶ
ἔχουν κουβαληθῆ ἀπὸ πολὺ μακρυὰ μὲ πάμπολλα ἔξοδα;
῞Oλα αὐτὰ δὲν εἶναι περιττὰ καὶ ὄχι ἀναγκαῖα καὶ δὲν
μπορεῖ κανεὶς χωρὶς αὐτὰ καὶ νὰ ζήση καὶ νὰ εἶναι ὑγιής;
Kι’ ὅλα αὐτὰ δὲν ἔχουν ἀπασχόληση παρὰ πολὺ μεγάλη
καὶ δὲν ἀπαιτοῦν χρήματα πολλὰ μὲ τὰ ὁποῖα θὰ μπο-
ροῦσε κανεὶς νὰ κάμη εὐεργεσίες σοβαρὲς καὶ στὸ σύνολο
καὶ στὰ ἄτομα; Γιατὶ τάχα εἶναι πιὸ τιμητικὸ νὰ κατοικῆς
πολυτελῶς ἀπὸ τὸ νὰ εὐεργετῆς τοὺς πολλούς; Eἶναι βλα-
κωδέστατο τὸ νὰ ξοδεύης σὲ ξύλα καὶ πέτρες ἀντὶ νὰ ξο-
δεύης γιὰ τοὺς ἀνθρώπους. ᾽Eπίσης εἶναι πολὺ πιὸ ὠφέλι-
μο ἀπὸ τὸ νὰ φτιάξης ἕνα μεγάλο σπίτι τὸ νὰ ἀποκτήσης
φίλους πολλούς, ὅπως συμβαίνει σὲ ἐκεῖνον ποὺ εὐεργετεῖ
πρόθυμα. Mπορεῖ νὰ κερδίση κανεὶς ἀπὸ ἕνα σπίτι τόσο
μεγάλο καὶ ἐπιβλητικὸ τόσο, ὅσο μὲ τὸ νὰ εὐεργετῆ τὴν
πόλη καὶ τοὺς πολίτες ἀπὸ τὴν περιουσία του;
7 A
᾽ νθολόγιον A´
98 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τὸ ἐμοὶ δοκέον ἐν ταῖς ζητήσεσι τοῦ νικᾶν ἕνεκα ἔριν
ἀσπασαίμην. μήκοτε ἐπὶ βλάβDη τοῦ ἀληθέος καὶ
ὥστε παρ’ ἃ αὐτὸς οἶδα παραλογίσασθαι τὸν προσ-
διαλεγόμενον ἐρίσαι ἐπαρθείην. τοῖς τὸ ἀληθὲς λό-
γοις ξυνιστᾶσιν ἀεὶ ξυμμαχοίμην. ἀκολάστου ἐπιθυ-
μίης τι μήκοτε μηδὲ ἐννοηθείην. ξυνείην ἀεὶ τοῖς σώ-
φροσιν· εἴη τέ μοι ἀεὶ προσδιαλέγεσθαι παρ’ ὧν ἔστι
τι πάντως ἀπελθεῖν χρηστὸν προσλαβόντι. μήκοτε
ἐπαρθείην κέρδεος ἕνεκα πλημμελῆσαι. φίλους δια-
φερομένους καταρτίζοιμι. φίλους δυνάμενος καὶ τοῖς
δεομένοις τὰ δέοντα ἐπαρκέοιμι. φίλους ἐν κινδύνοις
καταστάντας δυνάμενος ὠφελέειν μήκοτε ἐγκαταλεί-
ποιμι. φίλων ξυμφορὰς ἀφ’ ὧν οἷόν τε ἐπανορθοῦ-
σθαι προθυμοίμην. λυπεομένοισι παρεὼν ἐλαφρύ-
νοιμι ἠπί`ω καὶ ἀκεσίμ`ω λόγ`ω τὰς ἀνίας. εἰδείην
ἐμωυτὸν αἰδέεσθαι. τῶν καλῶν φιλομαθείην ἀσκέοι-
μι. ζητοίην μὴ τὰ περισσά, ἀλλὰ περὶ ὧν ἄριστον καὶ
ἃ μαθὼν ὠφελησοίμην. θεοὺς τιμ`ώην καὶ νόμ`ω πό-
λιος καὶ σπουδDῆ οἰκείDη νό`ω εὐσεβεῖ. ἀεὶ τὸ ἐν ἐμοὶ
θυμούμενον ἡμεροίην. ἐθίζοιμι ἐμωυτὸν ἵλεω εἶναι
καὶ μὴ πρὸς τὰ πρήγματα ἔχειν δυσκόλως. τίς πονη-
ρός, καὶ τίνι τούτων τί κοτε πέπρηκται, μὴ μέλοι
μοι· εἰδείην δὲ τοὺς ἀγαθούς, καὶ τούτους μεταδιώ-
κοιμι. ὀφείλοιμι μηδενὶ μηδέν· εἰ δέ κοτε ὑπ’ ἀνάγκης
μεγάλης ἐς τοῦτο κατασταίην, γένοιτό μοι τάχιστα
ἐλευθέρ`ω γενέσθαι δυνηθῆναι. αἰνέοιμι τοὺς ἀγα-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 99
85. E ὐ σ ε β ί ο υ:
Δὲν θὰ γίνω κανενὸς ἐχθρὸς καὶ θὰ μείνω γιὰ πάντα
φίλος. Δὲν θὰ δημιουργήσω διενέξεις πρὸς τὸ στενὸ περι-
βάλλον μου κι’ ἂν μαλλώσω μὲ κάποιον δικό μου θὰ συν-
διαλλαγῶ ταχύτατα. Δὲν θὰ ἐπιβουλευθῶ κανένα κι’ ἂν
μὲ ἐπιβουλευθοῦν, θὰ προσπαθήσω νὰ διαφύγω χωρὶς
νὰ πάθω τίποτε καὶ χωρὶς νὰ ἀναγκασθῶ νὰ πράξω κάτι
ἀνεπανόρθωτο. Θὰ κρατήσω τὴν ὀργή μου, θὰ γίνω ἐρα-
στὴς καὶ ἐπιθυμητὴς μόνο τοῦ καλοῦ, ὅ,τι δὲ εἶναι ἀντί-
θετο στὴν ἐπιθυμία μου, θὰ προτιμήσω καὶ θὰ εὐχηθῶ
νὰ μὴν ἁμαρτήσω ἀπ’ αὐτὸ τὸ λόγο. Θὰ ἤθελα ὅλοι νὰ
εὐτυχοῦν καὶ δὲν θὰ φθονήσω κανένα εὐτυχισμένο. Kα-
νεὶς ἀπ’ ὅσους ἐγώ νομίζω ὅτι παρ’ ἀξία εὐτυχοῦν, θὰ μὲ
κάνη νὰ ἐκπλαγῶ ἢ νὰ ζηλοφθονήσω. Γιατί πρέπει νὰ
φθονῶ ὅσα ἡ τύχη δίνει; Θὰ μὲ εὐφραίνουν οἱ φίλοι ποὺ
εὐτυχοῦν κατ’ ἀξία. Oὐδέποτε αὐτὸν ποὺ ἀπὸ δική του
πρωτοβουλία κινεῖ ἔχθρα ἐναντίον μου θὰ τὸν μισήσω
στὴ δυστυχία του, ὅπως οὐδέποτε θὰ συγχωρήσω τὸν
ἑαυτό μου ἂν γίνω ἡ αἰτία κάποιου κακοῦ. ῍Aν ποτὲ
σφάλλω καὶ εἰπῶ ἢ πράξω κάτι ψεκτό, δὲν θὰ περιμένω
νὰ μὲ κοροϊδέψουν ἢ νὰ μὲ ἐπιπλήξουν, ἐγὼ θὰ μεμφθῶ
τὸν ἑαυτό μου ὥς ὅτου θεραπευθῶ. Πρέπει νὰ γνωρίζω
νὰ ὑποφέρω ὅσα συμβαίνουν καὶ νὰ δέχωμαι τὰ μὲν μέ-
τρια ὅπως εἶναι στὴν ἴδια τους τὴ φύση, στὰ δὲ ὑπερβάλ-
λοντα νὰ μὴ προσθέτω καὶ τὸ δικό μου. ῎Aμποτε νὰ γνω-
ρίζω καὶ νὰ σηκώνω μὲ σωφροσύνη τὸ βάρος τῆς εὐτυ-
χίας καὶ μακάρι, ὅταν διάγω ζωὴ εὐτυχισμένη νὰ μὴν πα-
ρασυρθῶ σὲ ἀλόγιστη ὑπερηφάνεια. Nὰ μὴν ἔχω ποτὲ
ἀδιάκοπη καὶ ἀχόρταγη ἐπιθυμία χρημάτων καὶ νὰ ἀνα-
ζητῶ μόνο ὅσα διδάγματα εἶναι χρήσιμα στὴν ψυχή. Nὰ
δρέπω ὅταν συζητῶ νίκη ὠφέλιμη ὄχι μόνο γιὰ μένα,
ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸ συνομιλητή μου. Nὰ εἶμαι φιλότιμος ὅταν
οἱ καιροὶ εἶναι δύσκολοι πρὸς τοὺς φίλους καὶ νὰ εἶμαι
ἐπιφυλακτικὸς στὰ αἰτήματά τους, μήπως κατὰ τὶς ζητή-
100 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
θοὺς ἀφθόνως· φιλόψογον δὲ γλῶσσαν παντὸς ἀπο-
στυγοίην. εἰδείην σιγᾶν περὶ ὧν ἄμεινον.
86 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
Oὔτε ναῦν ἐξ ἑνὸς ἀγκυρίου οὔτε βίον ἐκ μιᾶς
ἐλπίδος ὁρμιστέον.
87 Θ ε μ ι σ τ ί ο υ ἐ κ τ ο ῦ M ε τ ρ ι ο π α θ ο ῦ ς
ἢ Φ ι λ ο τ έ κ ν ο υ (359 c. Hard.).
Oὕτω δὲ καὶ τ`ῶ ἀνθρώπ`ω ἐγκεχρῶσθαί ἐστιν ἀναγ-
καῖον ἡδονὴν καὶ λύπην καὶ ξύμπαντα τὰ ἄλλα πα-
θήματα, πλείω δὲ καὶ ἐμμονωτέραν τὴν λύπην. καὶ
τοῦτο αὖ πάλιν Aἴσωπος λέγει· τὸν γὰρ πηλὸν αὐτ`ῶ
ὁ Προμηθεύς, ἀφ’ οὗ τὸν ἄνθρωπον διεπλάσατο, οὐκ
ἐφύρασεν ὕδατι, ἀλλὰ δακρύοις. οὐχὶ οὖν ἐκκόπτειν
αὐτὰ πειρᾶσθαι χρεών, ἀμήχανον γάρ. ἀλλ’ εἴπερ
ἄρα εἴη ἐπικόπτειν τε καὶ πραΰνειν, κοιμίζειν τε ἐφ’
ὅσον δυνατόν, καὶ νουθετεῖν· ταύτην γὰρ εὐμενῶς
προσίεται τὴν ἐπιμέλειαν. καὶ οὕτως σοι αὐτὰ
παιδαγωγοῦντι ἀναφανήσεται χρήσιμά τε καὶ ὠφέλι-
μα ἀντὶ ἀρχήστων καὶ βλαβερῶν, οὐ γὰρ ὁ θεὸς αὐτὰ
ἐνεκεράσατο τ`ῶ ἀνθρώπ`ω, ὅπως λώβην τε αὐτ`ῶ καὶ
αἶσχος προσθείη, ἀλλὰ καὶ ταῦτα πρὸς διαμονὴν καὶ
σωτηρίαν τοῦ γένους προσύφηνέ τε καὶ προσ`ωκοδό-
μησε τDῆ ψυχDῆ· θυμὸν μέν, ὅπως ἂν τὰ βλάπτοντα
ἀμυνώμεθα· ἐπιθυμίαν δὲ ἐδωδῆς καὶ ποτῶν πρὸς
τὴν ξύμφυτον καὶ ἀναγκαίαν ἀπορροήν· καὶ οὕτω δὴ
ἄλλο πρὸς ἄλλην τινὰ τεταγμένον τοῦ σώματος κῆρα.
μένειν δὲ ἕκαστον χρὴ ἐν τ`ῶ μέτρ`ω· καὶ τὸ μέτρον
τοῦτο ἑκάστου γίνεται ἀρετή· τοῦ μὲν θυμοειδοῦς
ἀνδρία, τοῦ δὲ ἐπιθυμητικοῦ σωφροσύνη, τοῦ δ’ αὖ
φιλοχρημάτου καὶ φιλοκερδοῦς ἐλευθεριότης τε καὶ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 101
σεις τους ὑποστηρίζοντας ἐκεῖνο ποὺ ἐγὼ θεωρῶ ὀρθὸ
καὶ θέλοντας νὰ ἐπικρατήση, ὁδηγήση σὲ ἔριδα. Oὐδέπο-
τε πρέπει νὰ παραλογίζωμαι εἰς βάρος τῆς ἀλήθειας,
ὥστε μὲ τὸν δικό μου παραλογισμὸ νὰ δημιουργήσω
ἔπαρση καὶ ἔριδα μὲ τὸν συνομιλητή μου· καὶ ἀνάγκη νὰ
συντάσσωμαι μ’ αὐτοὺς ποὺ ὑποστηρίζουν λόγους ἀλή-
θειας. Oὐδέποτε πρέπει νὰ βάλω στὸ νοῦ μου ἀκόλαστες
ἐπιθυμίες καὶ εἶναι ἀνάγκη, νὰ εἶμαι πάντοτε στὸ πλευρὸ
τῶν σωφρόνων. ᾽Eπίσης ὀφείλω πάντα νὰ συνδιαλέγωμαι
μ’ αὐτοὺς ποὺ ὅταν τοὺς ἀποχωρισθῶ θἄχω κερδίσει κάτι
ἀγαθὸ καὶ οὐδέποτε θὰ παραμελήσω κάτι ἐπαιρόμενος
ἕνεκα κέρδους. Πρέπει νὰ συνάπτω φιλίες ἀξιόλογες.
῞Oταν μπορῶ καὶ στοὺς φίλους πρέπει νὰ προσφέρω ὅσα
χρειάζονται καὶ στοὺς ἔχοντες ἀνάγκη. Tοὺς φίλους ὅταν
περιπλακοῦν σὲ κίνδυνο, ἐφ’ ὅσον ἠμπορῶ νὰ τοὺς ὠφε-
λῶ οὐδέποτε θὰ τοὺς ἐγκαταλείψω. Tὶς συμφορὲς τῶν φί-
λων πρέπει νὰ προθυμοποιοῦμαι νὰ τὶς ἐπανορθώνω ὅσο
μπορῶ. ῞Oταν εἶναι λυπημένοι πρέπει νὰ εἶμαι ἐκεῖ καὶ νὰ
τοὺς ἐλαφρώνω ἀπὸ τὴ στενοχώρια μὲ γλυκὰ καὶ παρη-
γορητικὰ λόγια. Πρέπει νὰ ξέρω νὰ σέβωμαι τὸν ἑαυτό
μου. Πρέπει νὰ ἐνισχύσω τὴ φιλομάθεια πρὸς τὸ καλό.
Nὰ μὴ ζητῶ τὰ περιττά, ἀλλὰ αὐτὰ ποὺ ἀξίζουν καὶ ὅταν
θὰ τὰ μάθω θὰ ὠφεληθῶ. Nὰ τιμῶ τοὺς θεούς, καὶ κατὰ
τὴν παράδοση καὶ τὸ νόμο τῆς πόλεως καὶ μὲ τὴ δική μου
τὴ σπουδὴ ποὺ προέρχεται ἀπὸ εὐσεβῆ σκέψη. Πάντοτε
νὰ πραΰνω ὅ,τι μέσα μου ὀργίζεται. Πάντοτε νὰ συνηθίζω
τὸν ἑαυτό μου νὰ εἶναι εὐσπλαχνικὸς καὶ νὰ μὴ ἀντιμετω-
πίζη δύσκολα τὰ πράγματα. Ποιός εἶναι πονηρὸς καὶ τί
συνέβη ποτέ ἐναντίον του νὰ μὴ ἐνδιαφέρωμαι. Nὰ ἀνα-
ζητῶ τοὺς ἀγαθοὺς καὶ νὰ ἐπιδιώκω τὴν συναναστροφή
τους. Nὰ μὴ χρωστῶ τίποτε καὶ σὲ κανένα. ῍Aν ποτέ, ἀπὸ
μεγάλη ἀνάγκη, ἀναγκασθῶ νὰ χρεωθῶ, ἂς προσπαθήσω
ὅσο εἶναι δυνατὸ πιὸ γρήγορα ν’ ἀπελευθερωθῶ. ῍Aς ὑμνῶ
τοὺς ἀγαθοὺς ἀπεριόριστα κι’ ἂς ἀποφεύγω κάθε φιλο-
102 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
μεγαλοπρέπεια· ὅσον δὲ ἐπτόηται περὶ τιμὰς καὶ δυ-
νάμεις καὶ προεδρίας, τούτου ἐστὶ τὸ μέτρον μεγα-
λοψυχία. εἰ δὲ ἀκόσμητα ἐαθείη καὶ ἀθεράπευτα
ὑπὸ τοῦ λόγου, καθάπερ φυτὰ ἥμερα καὶ χρηστά,
ἐξαμελήσαντος γεωργοῦ, ἀπαγριοῦται εὐθὺς καὶ ἐξυ-
βρίζει καὶ παραβλαστάνει τὰς κακίας καθάπερ ἀκάν-
θας χαλεπὰς καὶ φαρμακώδεις τοῖς τε ἄλλοις καὶ
μάλιστα τ`ῶ κεκτημέν`ω. ἔστι δ’ ἐφ’ ὧν ἔμπαλιν κατα-
φθίνει καὶ ἀπομαραίνεται εἴσω τῆς ἀκμῆς· καὶ δέον-
ται οὗτοι τοῦ λόγου οὐ κολούοντος καὶ θλίβοντος
καὶ πιέζοντος, ἀλλὰ τοῦ ἐπάρδοντός τε καὶ ἐπανά-
γοντος καὶ ἐρεθίζοντος πρὸς τὴν αὔξην τὴν ἐοικυῖαν.
καὶ διὰ τοῦτο ἄρα ἑκάστην ἀρετὴν περικάθηνται
ἔνθεν καὶ ἔνθεν δύο κακίαι, ἡ μὲν τὸ ἐνδεὲς τοῦ πα-
θήματος ἀγαπῶσα, ἡ δὲ τὸ πλεονάζον ἀσπαζομένη.
δεῖ δ’ οὐ πρὸς τὰ φαῦλα καὶ διεστραμμένα ὁρῶντας
ἅπαντα ὁμοίως ὑποπτεύειν καὶ ἐξελαύνειν, ἀλλὰ τὸ
βούλημα ἐξετάζειν τῆς φύσεως, καὶ πρὸς ὅ τι ἕκα-
στον τῶν παθημάτων ἐνεφύτευσεν καὶ ἐνεσημήνατο
τDῆ ψυχDῆ.
88 Π ο ρ φ υ ρ ί ο υ ἐ κ τ ο ῦ π ε ρ ὶ τ ῶ ν
π ρ ὸ ς τ ὰ ν ο η τ ὰ ἀ φ ο ρ μ ῶ ν.
῎Aλλαι αἱ ἀρεταὶ τοῦ πολιτικοῦ, καὶ ἄλλαι αἱ τοῦ
πρὸς θεωρίαν ἀνιόντος καὶ διὰ τοῦτο λεγομένου θε-
ωρητικοῦ, καὶ ἄλλαι αἱ τοῦ ἤδη τελείου θεωρητικοῦ
καὶ ἤδη θεατοῦ, καὶ ἄλλαι αἱ τοῦ νοῦ, καθὸ νοῦς, καὶ
ἀπὸ ψυχῆς καθαροῦ. αἱ μὲν τοῦ πολιτικοῦ ἐν με-
τριοπαθείDα τοῦ ἀλόγου κείμεναι τ`ῶ ἕπεσθαι καὶ
ἀκολουθεῖν τ`ῶ λογισμ`ῶ τοῦ καθήκοντος κατὰ τὰς
πράξεις. διὸ πρὸς κοινωνίαν βλέπουσαι τὴν ἀβλαβῆ
τῶν πλησίον ἐκ τοῦ συναγελασμοῦ καὶ τῆς κοινωνίας
πολιτικαὶ λέγονται. καὶ ἔστι φρόνησις μὲν περὶ τὸ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 103
κατήγορη γλῶσσα κι’ ἂς προτιμῶ καλύτερα τὴ σιωπὴ ἐκεῖ
ποὺ εἶναι προτιμότερη.
86. Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
Oὔτε τὸ καράβι πρέπει νὰ ἐξαρτᾶται ἀπὸ μιὰν ἄγκυ-
ρα, οὔτε ἡ ζωὴ νὰ κρατιέται ἀπὸ μιὰν ἐλπίδα.
87. Θ ε μ ι σ τ ί ο υ ἐ κ τ ο ῦ M ε τ ρ ι ο π α θ ο ῦ ς
ἢ Φ ι λ ο τ έ κ ν ο υ (359 c.):
῎Eτσι καὶ στὸν ἄνθρωπο εἶναι ἀναγκαῖο νὰ ἐνσωματω-
θοῦν ἡ ἡδονὴ καὶ ἡ λύπη καὶ ὅλα τὰ ἄλλα πάθη, περισσό-
τερο δὲ καὶ ἐντονώτερα ἡ λύπη. Aὐτὸ τὸ λέει καὶ ὁ Aἴσω-
πος. Tὸν πηλό, μὲ τὸν ὁποῖο ὁ Προμηθεὺς ἔπλασε τὸν
ἄνθρωπο δὲν τὸν μαλάκωσε μὲ νερό, ἀλλὰ μὲ δάκρυα.
Δὲν ἔχουμε ἑπομένως χρέος νὰ προσπαθοῦμε νὰ ξερριζώ-
νουμε τὰ πάθη, αὐτὸ θἄταν ἀκατόρθωτο, ἀλλὰ νὰ τὰ κα-
ταστέλλουμε καὶ νὰ τὰ πραΰνουμε, νὰ τὰ ἀποκοιμίζουμε
κατὰ τὸ δυνατὸ καὶ νὰ τὰ ἐλέγχουμε μὲ τὸ μυαλό. Aὐτὴ
τὴν φροντίδα τὰ πάθη τὴν δέχονται εὐμενῶς καὶ ὅταν μ’
αὐτὸ τὸν τρόπο τὰ διαπαιδαγωγήσης, θὰ ἀναδειχθοῦν
αὐτὰ καὶ χρήσιμα καὶ ὠφέλιμα, ἀντὶ ἀχρήστων καὶ βλα-
βερῶν. Γιατὶ δὲν τὰ ἐνοφθάλμισε ὁ θεὸς ὅλα αὐτὰ στὸν
ἄνθρωπο γιὰ νὰ τοῦ προσάψη ἀτιμία καὶ ψόγο, ἀλλὰ τὰ
συνύφανε γιὰ τὴ σωτηρία καὶ τὴν ἐπιβίωση τοῦ γένους
καὶ προίκισε μ’ αὐτὰ τὴν ψυχή. Tὸν θυμὸ γιὰ νὰ ἀμυνό-
μαστε ἐναντίον τῶν βλαβερῶν, τὴν ἐπιθυμία φαγητοῦ καὶ
ποτοῦ χάριν τῆς συμφύτου καὶ ἀναγκαίας καταναλώσεως
τῶν θρεπτικῶν στοιχείων· κι’ ἔτσι τὸ καθένα πάθος εἶναι
τεταγμένο νὰ ἐξυπηρετῆ καὶ μιὰν ἄλλη ἀνάγκη τοῦ σώμα-
τος. Tὸ καθένα πρέπει νὰ παραμένη μέσα στὰ ὅρια τοῦ
μέτρου καὶ τὸ μέτρο κάθε πράγματος εἶναι ἡ ἀρετή,
ὅπως τοῦ συναισθήματος εἶναι ἡ ἀνδρεία καὶ τοῦ ἐπιθυ-
μητικοῦ ἡ σωφροσύνη, καὶ τῆς φιλοκερδίας καὶ τῆς φιλο-
χρηματίας ἡ ἐλευθεριότητα καὶ ἡ μεγαλοπρέπεια. ῞Oσον
104 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
λογιζόμενον, ἀνδρία δὲ περὶ τὸ θυμούμενον, σωφρο-
σύνη δ’ [ἐν ὁμολογίDα καὶ συμφωνίDα ἐπιθυμητικοῦ
πρὸς λογισμόν, δικαιοσύνη δὲ] ἡ ἑκάστου τούτων
ὁμοῦ οἰκειοπραγία, ἀρχῆς πέρι καὶ τοῦ ἄρχεσθαι. αἱ
δὲ τοῦ πρὸς θεωρίαν προκόπτοντος θεωρητικοῦ ἐν
ἀποστάσει κεῖνται τῶν ἐντεῦθεν· διὸ καὶ καθάρσεις
αὗται λέγονται ἐν ἀποχDῆ θεωρούμεναι τῶν τοῦ σώ-
ματος πράξεων καὶ συμπαθειῶν τῶν πρὸς αὐτό.
αὗται μὲν γὰρ τῆς ψυχῆς ἀφισταμένης πρὸς τὸ
ὄντως ὄν, αἱ δὲ πολιτικαὶ τὸν θνητὸν ἄνθρωπον κα-
τακοσμοῦσι. καὶ πρόδρομοι δὲ πολιτικαὶ τῶν καθάρ-
σεων· δεῖ γὰρ κοσμηθέντα κατ’ αὐτὰς ἀποστῆναι τοῦ
σὺν σώματι πράττειν τι προηγουμένως. διὸ ἐν ταῖς
καθάρσεσιν τὸ μὲν μὴ συνδοξάζειν τ`ῶ σώματι, ἀλλὰ
μόνον ἐνεργεῖν, ὑφίστησι τὸ φρονεῖν, ὃ διὰ τοῦ κα-
θαρῶς νοεῖν τελειοῦται· τὸ δέ γε μὴ ὁμοπαθεῖν συνί-
στησι τὸ σωφρονεῖν, τὸ δὲ μὴ φοβεῖσθαι ἀφισταμέ-
νην τοῦ σώματος ὡς εἰς κενόν τι καὶ μὴ ὂν τὴν
ἀνδρίαν. ἡγουμένου δὲ λόγου καὶ νοῦ καὶ μηδενὸς
ἀντιτείνοντος, δικαιοσύνη τὸ τοιοῦτον. ἡ μὲν οὖν
κατὰ τὰς πολιτικὰς ἀρετὰς διάθεσις ἐν μετριοπα-
θείDα θεωρεῖται, τέλος ἔχουσα τὸ ζῆν ὡς ἄνθρωπον
κατὰ φύσιν· ἡ δὲ κατὰ τὰς θεωρητικὰς ἐν ἀπαθείDα,
ἧς τέλος ἡ πρὸς θεὸν ὁμοίωσις. ἐπεὶ δὲ κάθαρσις ἣ
μέν τις ἦν καθαίρουσα ἣ δὲ κεκαθαρμένων, αἱ κα-
θαρτικαὶ ἀρεταὶ κατ’ ἄμφω θεωροῦνται τὰ σημαινό-
μενα τῆς καθάρσεως· καθαίρουσί τε γὰρ τὴν ψυχὴν
καὶ καθαρθείσDη σύνεισι· τέλος γὰρ τὸ κεκαθάρθαι
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 105
δὲ δὲν ἐντυπωσιάζεται ἀπὸ τιμές, δύναμη καὶ ἀξιώματα
αὐτοῦ τὸ μέτρο του εἶναι ἡ μεγαλοψυχία. ῍Aν ἐγκαταλει-
φθοῦν τὰ πάθη χωρὶς φροντίδα καὶ χωρὶς νὰ ἐπηρεάζω-
νται ἀπὸ τὴ λογική, ὅπως μερικὰ ἥμερα καὶ χρήσιμα
φυτὰ ἀμελοῦς γεωργοῦ, γίνονται ἄγρια καὶ προβάλλουν
ὑβριστικὰ καὶ βγάζουν ὡς βλαστάρια τὶς κακίες ποὺ μοι-
άζουν μὲ σκληρὰ καὶ δηλητηριώδη ἀγκάθια καὶ γιὰ τοὺς
ἄλλους καὶ γιὰ τὸν ἑαυτό του ἰδιαίτερα. Kαὶ πολλὲς
φορὲς πάλι μαραίνονται καὶ φθίνουν ἐπάνω στὴν ἀκμή
τους. Aὐτοὶ ἔχουν ἀνάγκη ἀπὸ μιὰ λογικὴ συμπεριφορὰ
ποὺ δὲν καταπιέζει ἢ φέρνει θλίψη, ἀλλὰ ποὺ ἐπανορθώ-
νει καὶ ἐρεθίζει πρὸς τὴν κατάλληλη καλλιέργεια. Γι’
αὐτὸ σὲ κάθε ἀρετὴ κάθονται δίπλα ἀπὸ δῶ κι’ ἀπὸ ἐκεῖ
δυὸ κακίες, ἡ μιὰ μὲ κλίση πρὸς τὸ ὑστέρημα τοῦ πάθους
καὶ ἡ ἄλλη πρὸς τὸ πλεόνασμα. Γι’ αὐτὸ δὲν πρέπει
νἄχουμε πάντα ὑπὸ κατηγορία τὰ φαῦλα καὶ τὰ διε-
στραμμένα καὶ νὰ τὰ ὑποπτευόμαστε ὅλα κατὰ τὸν ἴδιο
τρόπο καὶ νὰ τὰ ἐκδιώκουμε, ἀλλὰ νὰ ἐξετάζουμε τὴν θέ-
ληση τῆς φύσεως γιὰ ποιὸ σκοπὸ τὸ καθένα ἀπὸ τὰ πά-
θη ἐνεφύτευσε καὶ χάραξε στὴν ψυχή μας.
88. Π ο ρ φ υ ρ ί ο υ ἀ π ὸ τ ὶ ς ἀ φ ε τ η ρ ί ε ς
π ρ ὸ ς τ ὰ ν ο η τ ά:
῎Aλλες οἱ ἀρετὲς τοῦ πολιτικοῦ καὶ ἄλλες αὐτοῦ ποὺ
τείνει πρὸς τὴ θεωρία καὶ ποὺ ὀνομάζεται γι’ αὐτὸ θεω-
ρητικὸς καὶ ἄλλες αὐτοῦ ποὺ εἶναι ὁλοκληρωμένος θεω-
ρητικὸς καὶ ἤδη θεατὴς καὶ ἄλλες οἱ ἀρετὲς τοῦ νοῦ, καθ’
ἑαυτὸν καὶ ἀπὸ τὴν ψυχὴ καθαροῦ. Oἱ ἀρετὲς τοῦ πολιτι-
κοῦ, τοποθετημένες μετριοπαθῶς ὡς πρὸς τὸ παράλογο
ἀκολουθοῦν καὶ ἕπονται στὸν ὑπολογισμὸ τοῦ καθήκον-
τος ὡς πρὸς τὴ δράση, καὶ ἐπειδὴ ἀποβλέπουν πρὸς ἐπι-
κοινωνία ἀβλαβῆ τοῦ πλησίον, ἀπὸ τὸν συγχρωτισμὸ καὶ
τὴν ἐπικοινωνία πολιτικὲς ὀνομάζονται. Eἶναι αὐτὲς ἡ
φρόνηση γύρω ἀπὸ τὸν τομέα τοῦ λογικοῦ, ἡ ἀνδρεία
106 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τοῦ καθαίρειν. ἀλλ’ ἐπεὶ τὸ καθαίρειν καὶ κεκαθάρ-
θαι ἀφαίρεσις ἦν παντὸς τοῦ ἀλλοτρίου, τὸ ἀγαθὸν
ἕτερον ἂν εἴη τοῦ καθαίροντος· ὥστε γε πρὸς τῆς
ἀκαθαρσίας ἀρκεῖ· ἀλλ’ ἀρκέσει μὲν ἡ κάθαρσις, τὸ
δὲ καταλειπόμενον ἔσται τὸ ἀγαθόν, καὶ οὐχ ἡ κά-
θαρσις. ἀλλὰ ἡ ψυχῆς φύσις οὐκ ἦν ἀγαθόν, ἀλλ’
ἀγαθοῦ μετέχειν δυνάμενον καὶ ἀγαθοειδές· οὐ γὰρ
ἂν ἐγένετο ἐν κακ`ῶ. τὸ οὖν ἀγαθὸν αὐτDῆ ἐν τ`ῶ συ-
νεῖναι τ`ῶ γεννήσαντι, κακία δὲ τὸ τοῖς ὑστέροις. καὶ
διπλῆ γε κακία, τό τε τούτοις συνεῖναι καὶ μετὰ
παθῶν ὑπερβολῆς· διόπερ αἱ πολιτικαὶ ἀρεταὶ μιᾶς
γοῦν αὐτὴν κακίας ἀπαλλάττουσαι ἀρεταὶ ἐκρίθη-
σαν καὶ τίμιαι, αἱ δὲ καθαρτικαὶ τιμιώτεραι καὶ τῆς
ὡς ψυχικῆς κακίας ἀπαλλάττουσαι. δεῖ τοίνυν καθη-
ραμένην αὐτὴν συνεῖναι τ`ῶ γεννήσαντι. καὶ ἀρετὴ
ἄρα αὐτῆς μετὰ τὴν ἐπιστροφὴν αὕτη, ἥπερ ἐστὶν ἐν
γνώσει καὶ εἰδήσει τοῦ ὄντος· οὐχ ὅτι οὐκ ἔχει παρ’
αὐτDῆ ταύτην, ἀλλ’ ὅτι ἄνευ τοῦ πρὸ αὐτῆς οὐχ ὁρDᾶ
τὰ αὐτῆς. ἄλλο οὖν γένος τρίτον ἀρετῶν μετὰ τὰς κα-
θαρτικὰς καὶ τὰς πολιτικάς, νοερῶς τῆς ψυχῆς ἐνερ-
γούσης· σοφία μὲν καὶ φρόνησις ἐν θεωρίDα ὧν νοῦς
ἔχει, δικαιοσύνη δὲ ἐν οἰκειοπραγίDα μὲν ἐν τDῆ πρὸς
τὸν νοῦν ἀκολουθίDα καὶ τ`ῶ πρὸς νοῦν ἐνεργεῖν. σω-
φροσύνη δὲ ἡ εἴσω πρὸς νοῦν στροφή· ἡ δὲ ἀνδρία
ἀπάθεια, καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ πρὸς ὃ βλέπει ἀπαθὲς
ὂν τὴν φύσιν. καὶ ἀντακολουθοῦσί γε αὗται ἀλλήλαις
ὥσπερ καὶ ἄλλαι. τέταρτον εἶδος ἀρετῶν τὸ τῶν πα-
ραδειγματικῶν, αἵπερ ἦσαν ἐν τ`ῶ ν`ῶ κρείττους
οὖσαι τῶν ψυχικῶν, καὶ τούτων ὥσπερ παραδείγμα-
τα· ἐπιστήμη μὲν ἡ νόησις, σοφία δὲ γιγνώσκων ὁ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 107
στὸν τομέα τοῦ συναισθήματος, ἡ σωφροσύνη στὸν τομέα
τοῦ συνδυασμοῦ τῶν ἐπιθυμιῶν πρὸς τὸ λογικό, ἡ δικαι-
οσύνη ἀκόμη, σὲ συνεργασία ὅλων αὐτῶν στὸ ἄρχειν καὶ
τὸ ἄρχεσθαι. ᾽Eνῶ ὁ θεωρητικὸς ποὺ τείνει πρὸς τὴν θεω-
ρία, βρίσκεται μακριά ἀπ’ τὰ παραπάνω. Γι’ αὐτὸ κι’ οἱ
ἀρετὲς αὐτὲς λέγονται καὶ «καθάρσεις» θεωρούμενες, ὅτι
ὑπάρχουν ἔξω ἀπὸ τὶς ἐνέργειες τοῦ σώματος καὶ τὶς πε-
ριπέτειες καὶ τὰ πάθη του. Oἱ ἀρετὲς αὐτὲς ἐκδηλώνον-
ται καθὼς ἡ ψυχὴ αἴρεται πρὸς τὸ «ὄντως ὄν», ἐνῶ οἱ
πολιτικὲς ἀρετὲς κατακοσμοῦν τὴ θνητὴ φύση τοῦ
ἀνθρώπου. Kαὶ εἶναι ἀκόμα οἱ πολιτικὲς ἀρετὲς πρόδρο-
μοι τῶν «καθάρσεων». Γιατὶ πρέπει ὁ θεωρητικὸς ἐνταγ-
μένος στὸ σύστημα τῶν πολιτικῶν ἀρετῶν νὰ ἀποφεύγη
νὰ πράττη κάτι προηγουμένως κατὰ τὶς παρορμήσεις τοῦ
σώματος. Γι’ αὐτὸ στὶς «καθάρσεις», ὅπου δὲν σκεπτόμα-
στε ὑπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ σώματος, ἀλλὰ μόνο ἐνεργοῦ-
με, φθάνουμε στὴ φρόνηση, ποὺ «τελειοῦται» μὲ τὴν κα-
θαρὴ νόηση. ῞Oταν ἡ φρόνηση δὲν σύρεται ἀπ’ τὰ πάθη
τότε ἔχουμε τὴ σωφροσύνη. Kι’ ὅταν ἡ ψυχὴ δὲν φοβᾶται
σὰ ν’ ἀποσπάται τρόπον τινὰ ἀπ’ τὸ σῶμα καὶ νὰ μεταρ-
σιώνεται στὸ κενὸ καὶ τὸ μὴ ὂν τότε ἔχομε τὴν ἀνδρεία.
Kαὶ ὅταν δεσπόζη ὁ λόγος καὶ ὁ νοῦς χωρὶς ν’ ἀντιτείνει
κανείς, αὐτὸ εἶναι δικαιοσύνη. ῾H διάθεσις λοιπὸν σχετικὰ
μὲ τὶς πολιτικὲς ἀρετὲς τοποθετεῖται στὸ μετριασμὸ τῶν
παθῶν καὶ ἔχει σκοπὸ νὰ ρυθμίζη τὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου
σύμφωνα μὲ τὴ φύση του. ᾽Eνῶ ἡ διάθεση σχετικὰ μὲ τὶς
θεωρητικὲς ἀρετὲς τοποθετεῖται στὴν ἀπαλλαγὴ (τὴν
ἔλλειψη) ἀπ’ τὰ πάθη μὲ τελικὸ σκοπὸ τὴν ὁμοίωση πρὸς
τὸ θεό. ᾽Eπειδὴ ἡ λειτουργία τῆς καθάρσεως εἶναι καὶ
αὐτὸ ποὺ ἐνεργεῖ καὶ καθαρίζει καὶ αὐτὰ ποὺ εἶναι κεκα-
θαρμένα, οἱ καθαρτικὲς ἀρετὲς θεωροῦνται καὶ μὲ τὶς
δυὸ αὐτὲς σημασίες, τῆς καθάρσεως. Kαθαρίζουν δηλαδὴ
τὴν ψυχὴ καὶ συνυπάρχουν μὲ τὴν ψυχὴ ποὺ ἔχει καθαρ-
θῆ. Γιατὶ σκοπὸς τῆς καθάρσεως εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα τοῦ
108 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
νοῦς· τὸ δὲ πρὸς αὐτὸν ἡ σωφροσύνη, τὸ δὲ οἰκεῖον
ἔργον ἡ οἰκειοπραγία, ἡ δὲ ἀνδρία ἡ ταυτότης καὶ τὸ
ἐφ’ ἑαυτοῦ μένειν καθαρὸν διὰ δυνάμεως περιου-
σίαν. τέτταρα τοίνυν ἀρετῶν γένη πέφηνεν· [ὧν] αἱ
μὲν ἦσαν αἱ τοῦ νοῦ αἱ παραδειγματικαὶ καὶ σύνδρο-
μοι αὐτοῦ τDῆ οὐσίDα· αἱ δὲ ψυχῆς πρὸς νοῦν ἐνορώ-
σης ἤδη καὶ πληρουμένης ἀπ’ αὐτοῦ· αἱ δὲ ψυχῆς
ἀνθρώπου καθαιρομένης τε καὶ καθαρθείσης ἀπὸ
σώματος καὶ τῶν ἀλόγων παθῶν· αἱ δὲ ψυχῆς ἀνθρώ-
που κατακοσμούσης τὸν ἄνθρωπον, διὰ τοῦ τὰ μέ-
τρα τDῆ ἀλογίDα ἀφορίζειν καὶ μετριοπάθειαν ἐνεργά-
ζεσθαι. καὶ ὁ μὲν ἔχων τὰς μείζους ἐξ ἀνάγκης ἔχει
καὶ τὰς ἐλάττους· οὐ μὴν καὶ ἔμπαλιν. οὐκ ἔτι μέντοι
ὁ ἔχων τὰς μείζους ἐνεργήσει καὶ κατὰ τὰς ἐλάττους
προηγουμένως, ἀλλὰ μόνον κατὰ περίστασιν τῆς γε-
νέσεως. ἄλλοι γὰρ οἱ σκοποί, ὥσπερ εἴρηται, καὶ κα-
τὰ γένος διάφοροι. τῶν μὲν γὰρ πολιτικῶν μέτρον
ἐπιθεῖναι τοῖς πάθεσι πρὸς τὰς ἐν τοῖς κατὰ φύσιν
ἐνεργείας· τῶν δὲ καθαρτικῶν, τελέως τῶν παθῶν
ἀποστῆσαι, τὸ τέως μέτρον λαμβάνον· τῶν δὲ πρὸς
νοῦν ἐνεργῆσαι, μηδὲ τοῦ ἀποστῆσαι ἐκ τῶν παθῶν
εἰς ἔννοιαν ἐρχομένους· τῶν δὲ μηδὲ πρὸς νοῦν ἐχου-
σῶν τὴν ἐνέργειαν, ἀλλὰ τDῆ αὐτοῦ οὐσίDα εἰς συνδρο-
μὴν ἀφιγμένων. διὸ καὶ ὁ κατὰ μὲν τὰς πρακτικὰς
ἐνεργῶν σπουδαῖος ἦν ἄνθρωπος, ὁ δὲ κατὰ τὰς κα-
θαρτικὰς δαιμόνιος ἦν ἄνθρωπος ἢ καὶ δαίμων ἀγα-
θός, ὁ δὲ κατὰ μόνας τὰς πρὸς τὸν νοῦν θεός, ὁ δὲ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 109
καθαρμοῦ («τὸ κεκαθάρθαι»). A ᾽ λλὰ ἐπειδὴ ἡ λειτουργία
τῆς καθάρσεως καὶ τὸ ἀποτέλεσμά της σημαίνει ἀφαίρε-
ση κάθε ξένου στοιχείου, τὸ ἀγαθὸ πρέπει νὰ εἶναι ἄλλο
ἀπὸ αὐτὸ ποὺ ἐνεργεῖ τὴν κάθαρση. A ᾽ λλὰ θὰ βοηθήση βέ-
βαια ἡ κάθαρση, ἀλλὰ τὸ ἀγαθὸ θὰ εἶναι αὐτὸ ποὺ θὰ
μείνη, ὄχι ἡ ἴδια ἡ κάθαρση. A
᾽ λλὰ ἡ φύση τῆς ψυχῆς δὲν
εἶναι ἀγαθὸ ἀρτιωμένο, ἀλλὰ ἁπλῶς μπορεῖ νὰ μετέχη
τοῦ ἀγαθοῦ, εἶναι δηλαδὴ κάτι τὸ ἀγαθοειδές. A᾽ λλιῶς δὲν
θὰ εἶχε νὰ κάνη καὶ μὲ τὸ κακό. Tὸ ἀγαθὸ λοιπὸν σ’ αὐτὴν
εἶναι ὅτι συνυπάρχει μὲ τὸν γεννήσαντα καὶ τὸ κακὸ εἶναι
ὅτι συνυπάρχει μὲ τοὺς κατοπινούς. Kαὶ εἶναι διπλῆ ἡ
κακία γιατὶ συνυπάρχει μ’ αὐτοὺς καὶ μὲ τὴν ὑπερβολὴ
τῶν παθῶν. Γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς οἱ πολιτικὲς ἀρετὲς ποὺ
ἀπαλλάσσουν τὴν ψυχὴ ἀπὸ μιὰ κακία θεωροῦνται συ-
νήθως πολύτιμες ἀρετές, ἐνῶ οἱ καθαρτικὲς ἀρετὲς εἶναι
πολυτιμότερες, γιατὶ ἀπαλλάσσουν καὶ ἀπὸ ψυχικὴ κα-
κία. Πρέπει λοιπὸν ἡ ψυχὴ καθαρὴ νὰ συνυπάρχη μὲ τὸν
γεννήσαντα. Kαὶ μετὰ τὴν ἐπιστροφή της ἔχει τὴν ἀρετή,
ποὺ συνίσταται στὴ γνώση καὶ τὴ θέα τοῦ ὄντος. ῎Oχι πὼς
δὲν ἔχει μέσα της αὐτὴν τὴν ἀρετή, ἀλλὰ χωρὶς τὴν προη-
γούμενη ὕπαρξή της δὲν βλέπει τὰ δικά της. ῎Aλλο λοιπὸν
τρίτο εἶδος ἀρετῶν μετὰ τὶς καθαρτικὲς καὶ τὶς πολιτικές,
εἶναι αὐτὲς ποὺ ἡ ψυχὴ ἐνεργεῖ νοερά. ῾H σοφία καὶ ἡ
φρόνηση συνίστανται στὴ θεώρηση αὐτῶν ποὺ ἔχει ὁ
νοῦς, ἡ δικαιοσύνη νὰ κάνη κανεὶς τὸ ἁρμόζον συνεπὴς
πρὸς τὶς ἀπαιτήσεις τοῦ νοῦ καὶ νὰ ἐνεργῆ μὲ γνώμονα
τὸν νοῦν. ῾H σωφροσύνη εἶναι ἡ στροφὴ τῆς ψυχῆς μέσα
πρὸς τὸ νοῦ. ῾H ἀνδρεία εἶναι ἡ ἀπάθεια, ἡ ὁμοίωση μὲ
αὐτὸ πρὸς τὸ ὁποῖο ἀτενίζει, ποὺ εἶναι ἀπ’ τὴ φύση του
ἀπαθές. Kαὶ ἀκολουθοῦν αὐτὲς ἡ μιὰ τὴν ἄλλη, ὅπως κι’
οἱ ἄλλες ἀρετές. Tέταρτο εἶδος τῶν ἀρετῶν εἶναι οἱ παρα-
δειγματικές, ποὺ ὑπῆρχαν μέσα στὸ νοῦ καὶ εἶναι ἀνώτε-
ρες ἀπ’ τὶς ψυχικὲς καὶ τρόπον τινὰ ὑποδείγματα αὐτῶν.
᾽Eπιστήμη εἶναι ἡ νόηση καὶ σοφία ὁ νοῦς πού ἔχει τὴν
110 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
κατὰ τὰς παραδειγματικὰς θεῶν πατήρ. ἐπιμελητέον
οὖν μάλιστα τῶν καθαρτικῶν ἡμῖν, σκεψαμένοις ὅτι
τούτων μὲν ἡ τεῦξις ἐν τ`ῶ βί`ω τούτ`ω, διὰ τούτων δὲ
καὶ ἡ εἰς τὰς τιμιωτέρας ἄνοδος. διὸ θεωρητέον ἄχρι
τίνος καὶ πόσον οἵα τε παραλαμβάνεσθαι ἡ κάθαρ-
σις. ἔστι μὲν γὰρ ἐν ἀποστάσει σώματος καὶ τῆς ἀλό-
γου παθητικῆς κινήσεως. πῶς δ’ ἂν γένοιτο καὶ ἄχρι
τίνος, ῥητέον. πρῶτον μὲν οἷον θεμέλιος καὶ ὑποβά-
θρα τῆς καθάρσεως τὸ γνῶναι ἑαυτὸν ψυχὴν ὄντα ἐν
ἀλλοτρί`ω τ`ῶ πράγματι καὶ ἑτερουσί`ω συνδεδεμένον·
δεύτερον δὲ τὸ ἀπὸ τούτου ὁρμώμενον τοῦ πείσμα-
τος συναγαγεῖν αὑτὸν ἀπὸ τοῦ σώματος (καὶ τοῖς μὲν
τόποις) πάντως γε μὴν ἀπαθῶς πρὸς αὐτὸ διατιθέ-
μενον. ἐνεργῶν μὲν γάρ τις συνεχῶς κατ’ αἴσθησιν, εἰ
καὶ μὴ μετὰ προσπαθείας καὶ τῆς τοῦ ἥδεσθαι ἀπο-
λαύσεως τοῦτο ποιεῖ, ἀλλ’ οὖν ἐσκέδασται περὶ τὸ
σῶμα, συναφὴς αὐτ`ῶ κατὰ ταύτην γινόμενος, προσ-
πάσχων δὲ ταῖς τῶν αἰσθημάτων ἡδοναῖς ἢ λύπαις
σύν προθυμίDα καὶ ἐπινεύσει συμπαθεῖ· ἀφ’ ἧς δὴ
μάλιστα διαθέσεως αὑτὸν προσήκει καθαίρειν. τοῦτο
δ’ ἂν γένοιτο, εἰ καὶ τὰς ἀναγκαίας τῶν ἡδονῶν καὶ
τὰς αἰσθήσεις ἰατρείας ἕνεκα μόνον τις παραλαμβά-
νοι ἢ ἀπαλλαγῆς πόνων, ἵνα μὴ ἐμποδίζοιτο. ἀφαιρε-
τέον δὲ καὶ τὰ ἀλγηδόνας· εἰ δὲ μὴ οἷόν τε εἴη, πράως
οἰστέον ἐλάττους τιθέντα τ`ῶ μὴ συμπάσχειν. τὸν δὲ
θυμὸν ὡς οἷόν τε ἀφαιρετέον καὶ μελετητέον πάντDη·
εἰ δὲ μή, αὐτ`ῶ γοῦν συναναμιγνύναι τὴν προαίρεσιν,
ἀλλ’ ἄλλου εἶναι τὸ ἀπροαίρετον· τὸ δ’ ἀπροαίρετον
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 111
ἱκανότητα νὰ γνωρίζη. ῾H στροφὴ πρὸς τὸ νοῦ εἶναι ἡ σω-
φροσύνη, καὶ ἔργο της εἶναι ἡ φροντίδα γιὰ τὰ δικά της.
A
᾽ νδρεία εἶναι ἡ ταυτότητα τῆς ψυχῆς μὲ τὸ νοῦ καὶ ἡ ἱκα-
νότητα νὰ μένη καθαρὸς μὲ τὴ δύναμη ποὺ διαθέτει. Tέσ-
σερα λοιπὸν ἀποδείχνονται τὰ εἴδη τῶν ἀρετῶν. Πρῶτες
ἦταν οἱ ἀρετὲς τοῦ νοῦ οἱ παραδειγματικὲς καὶ συμφυεῖς
μὲ τὴν οὐσία του. ῎Eπειτα εἶναι οἱ ἀρετὲς τῆς ψυχῆς ποὺ
ἐνορᾶ μέσα στὸ νοῦ καὶ πληροῦται ἀπ’ αὐτόν· τρίτες
εἶναι οἱ ἀρετὲς τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία καθα-
ρίζεται καὶ πετυχαίνη νὰ καθαρισθῆ ἀπὸ τὸ σῶμα καὶ τὰ
ἄλογα πάθη. Tέλος οἱ ἀρετὲς τῆς ψυχῆς ἡ ὁποία κατακο-
σμεῖ τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸ νὰ προσδιορίζη τὰ ὅρια τοῦ λογι-
κοῦ καὶ τοῦ ἀλόγου καὶ μὲ τὸ νὰ ἐμποιῆ τὴ μετριοπάθεια.
Kι’ ὅποιος ἔχει τὶς ἀνώτερες ἀρετὲς ἔχει ἐξ ἀνάγκης καὶ
τὶς κατώτερες. ῎Oχι ὅμως καὶ ἀντίστροφα. Aὐτὸς ὅμως
ποὺ ἔχει τὶς ἀνώτερες ἀρετὲς δὲν πρόκειται νὰ ἐνεργήση
καὶ σύμφωνα μὲ τὶς κατώτερες προηγουμένως, ἀλλὰ μόνο
κατὰ τὴ διαδικασία τῆς διαμορφώσεως αὐτῶν τῶν
ἀρετῶν. Γιατὶ εἶναι ἄλλοι οἱ σκοποὶ ὅπως εἴπαμε, καὶ
διαφορετικοὶ τοῦ κάθε εἴδους τῶν ἀρετῶν. Tῶν πολι-
τικῶν ἀρετῶν σκοπὸς εἶναι νὰ ἐπιβάλουν ἕνα μέτρο στὰ
πάθη τοῦ ἀνθρώπου κατὰ τὴ δράση του. Tῶν καθαρ-
τικῶν ἀρετῶν σκοπὸς εἶναι ν’ ἀποσπάσουν τὴν ψυχὴ τε-
λείως ἀπ’ τὰ πάθη παίρνοντας ὡς μέτρο τὴν προτέρα της
κατάσταση. ῎Aλλων εἶναι νὰ στρέφουν τὴν ἐνέργειά τους
στὸ νοῦ καὶ νὰ μὴν ἀποξενώσουν τὴν ψυχὴ ἀπ’ τὰ πάθη
κατὰ τὴ λειτουργία τοῦ λογισμοῦ. Kαὶ τέλος ἄλλος εἶναι ὁ
σκοπὸς τῶν ἀρετῶν ποὺ δὲ στρέφεται ἡ λειτουργία τους
πρὸς τὸ νοῦ, ἀλλὰ ἀποτελοῦν ὡστόσο σύνδρομα τῆς
οὐσίας. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ ἄνθρωπος ποὺ συνήθως ἐνεργῆ
σύμφωνα μὲ τὶς πρακτικὲς ἀρετὲς ἦταν πάντα σπου-
δαῖος, ὁ ἄνθρωπος πάλι ποὺ ἐνεργεῖ κατὰ τὶς καθαρτικὲς
ἀρετὲς ἦταν πάντα δαιμόνιος ἢ ἕνα ἀγαθὸ πνεῦμα.
᾽Eκεῖνος πάλι ποὺ στρέφεται ἀποκλειστικὰ στὶς ἀρετὲς
112 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ἀσθενὲς καὶ ὀλίγον· τὸν δὲ φόβον πάντDη, περὶ οὐδε-
νὸς γὰρ φοβήσεται· τὸ δ’ ἀπροαίρετον καὶ ἐνταῦθα.
χρηστέον δὴ ἄρα καὶ θυμ`ῶ καὶ φόβ`ω ἐν νουθετήσει·
ἐπιθυμίαν δὲ παντὸς φαύλου ἐξοριστέον· σίτων δὲ
καὶ ποτῶν οὐκ αὐτὸς ἕξει Dἧπερ αὐτός· ἀφροδισίων
τε τῶν φυσικῶν οὐδὲ τὸ ἀπροαίρετον, εἰ δ’ ἄρα, ὅσον
μέχρι φαντασίας προπετοῦς τῆς κατὰ τοὺς ὕπνους.
ὅλως δ’ αὐτὴ μὲν πάντων ἡ ψυχὴ νοερὰ τοῦ καθαι-
ρομένου τούτων ἔστω καθαρά. βουλέσθω δὲ καὶ τὸ
κινούμενον πρὸς τὸ ἄλογον τῶν σωματικῶν παθῶν
ἀσυμπαθῶς κινεῖσθαι καὶ ἀπροσεκτῶς, ὥστε καὶ τὰς
κινήσεις εὐθύς τε λύεσθαι τDῆ γειτνιάσει τοῦ λογιζο-
μένου.
89 Π λ ά τ ω ν ο ς ἐ κ τ ο ῦ Φ α ί δ ω ν ο ς (67 e).
T`ῶ ὄντι ἄρα, ἔφη, ὦ Σιμμία, οἱ ὀρθῶς φιλοσοφοῦν-
τες ἀποθνήσκειν μελετῶσι, καὶ τεθνάναι ἥκιστα
αὐτοῖς ἀνθρώπων φοβερόν.
90 Π λ ά τ ω ν ο ς ἐ κ τ ο ῦ K λ ε ι τ ο φ ῶ ν τ ο ς
(408 b).
Tούτοις δὴ τοῖς λόγοις παγκάλως λεγομένοις, ὡς
διδακτὸν ἀρετή, καὶ πάντων ἑαυτοῦ δεῖ μάλιστα
ἐπιμελεῖσθαι, σχεδὸν οὔτ’ ἀντεῖπον πώποτε οὔτ’
οἶμαι μή ποτε ὕστερον ἀντείπω.
91 Π λ ά τ ω ν ο ς ἐ κ τ ο ῦ M ε ν ε ξ έ ν ο υ
ἢ ᾽E π ι τ α φ ί ο υ (240 d).
᾽Aλλὰ πᾶν πλῆθος καὶ πᾶς πλοῦτος ἀρετDῆ ὑπείκει.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 113
τοῦ νοῦ εἶναι θεός, ἐνῶ αὐτὸς ποὺ ἀσκεῖ τὶς παραδειγμα-
τικὲς ἀρετὲς εἶναι πατέρας θεῶν. Πρέπει λοιπόν, νὰ φρο-
ντίζωμε πρὸ παντὸς γιὰ τὶς καθαρτικὲς ἀρετὲς ἔχοντας
ὑπ’ ὄψη ὅτι αὐτὲς μποροῦμε νὰ τὶς ἐπιτύχωμε σ’ αὐτὴ τὴ
ζωὴ καὶ μ’ αὐτὲς νὰ ὑψωθοῦμε στὶς πολυτιμότερες ἀρε-
τές. Γι’ αὐτὸ πρέπει νὰ ἐξετάσωμε μέχρι ποίου σημείου
καὶ πόσο εἶναι δυνατὸ νὰ προσκτηθῆ ἡ κάθαρση. Γιατὶ ἡ
οὐσία τῆς καθάρσεως βρίσκεται στὴν μεταρσίωση ἀπὸ τὸ
σῶμα καὶ τὴ δράση τῶν παθῶν ποὺ κινεῖ τὸ ἄλογο μέρος
τῆς ψυχῆς. Πῶς μπορεῖ νὰ γίνη αὐτὸ καὶ μέχρι ποίου ση-
μείου, αὐτὸ εἶναι ποὺ πρέπει νὰ ποῦμε. Θεμελιώδης ἀρχὴ
καὶ βάθρο τῆς καθάρσεως εἶναι ἡ ἐπίγνωση, ὅτι εἴμαστε
ψυχὴ δεμένη στενὰ μέσα σ’ ἕνα ξένο καὶ ἑτερούσιο πράγ-
μα. Δεύτερο, ξεκινώντας ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἀλήθεια, νὰ προ-
βαίνωμε σὲ μιὰ περισυλλογὴ ἀπὸ τὸ σῶμα καὶ νὰ μείνου-
με ἀνεπηρέαστοι ἀπὸ τὰ πάθη τοῦ σώματος. Γιατὶ καθὼς
ὁ ἄνθρωπος διατελεῖ σὲ μιὰ συνεχῆ λειτουργία τῶν
αἰσθήσεων, ἀκόμα κι’ ἂν δὲν καταβάλη προσπάθεια γι’
αὐτὸ καὶ δὲν τὸ κάνη γιὰ τὴν ἀπόλαυση τῆς ἡδονῆς, πά-
ντως περισπᾶται ἀπὸ τὸ σῶμα, γιατὶ εἶναι στενὰ δεμένος
μ’ αὐτό, καὶ δοκιμάζεται ἀπὸ τὶς ἡδονὲς ἢ τὶς λύπες τῶν
αἰσθημάτων καὶ συμπάσχει μὲ προθυμία ἢ καὶ συγκατά-
νευση. A᾽ π’ αὐτὴν ἀκριβῶς τὴ διάθεση πρέπει νὰ καθαρί-
ζη τὸν ἑαυτό του. Kι’ αὐτὸ μπορεῖ νὰ γίνη, ἂν τὶς ἀνα-
γκαῖες ἡδονὲς καὶ τὶς αἰσθήσεις τὶς δοκιμάζη κανεὶς μόνο
γιὰ λόγους θεραπείας ἢ ἀπαλλαγῆς ἀπ’ τοὺς πόνους, γιὰ
νὰ μὴν ἐμποδίζεται. Πρέπει ἐπίσης ν’ ἀφαιροῦμε καὶ τοὺς
πόνους. Kι’ ὅταν αὐτὸ εἶναι ἀδύνατο νὰ γίνη, νὰ τοὺς
ὑπομένει κανεὶς μὲ πραότητα θεωρώντας τους κάτι κα-
τώτερο ὥστε νὰ μὴν ὑποφέρη. Tὴν ὀργή πρέπει ὅσο μπο-
ροῦμε πιὸ πολὺ νὰ τὴν ἐξαφανίζωμε καὶ μὲ κάθε τρόπο
νὰ τὴν προσέχωμε. Kι’ ὅταν δὲν τὸ καταφέρνωμε, νὰ ἀνα-
μείξουμε μ’ αὐτὴν (γιὰ νὰ τὴν μετριάσωμε) τὴν προαίρε-
ση, γιατὶ ἄλλο εἶναι τὸ ἀκούσιο. Tὸ ἀκούσιο (ποὺ ἐκδη-
8 A
᾽ νθολόγιον A´
114 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
92 Π λ ά τ ω ν ο ς Π ο λ ι τ ε ί α ς ε´ (457).
Kάλλιστα γὰρ δὴ τοῦτο καὶ λέγεται καὶ λελέξεται,
ὅτι τὸ μὲν ὠφέλιμον καλόν, τὸ δὲ βλαβερὸν αἰσχρόν.
παντάπασι μὲν οὖν.
93 Π λ ά τ ω ν ο ς ἐ ν Π ο λ ι τ ε ί Dα π έ μ π τ Dη (452).
῞Oτι μάταιος ὃς γελοῖον ἄλλο τὶ ἡγεῖται ἢ τὸ κα-
κόν· καὶ ὁ γελωτοποιεῖν ἐπιχειρῶν εἰς ἄλλην τινὰ
ὄψιν ἀποβλέπων, ὡς γελοίου, ἢ τὴν τοῦ ἄφρονός τε
καὶ κακοῦ· καὶ καλοῦ αὖ σπουδάζει εἰς ἄλλον τινὰ
σκοπὸν στησάμενος ἢ τὸν τοῦ ἀγαθοῦ.
94 Π λ ά τ ω ν ο ς Π ο λ ι τ ε ί α ς ε´ (450 d).
᾽Eν γὰρ φρονίμοις τε καὶ φίλοις περὶ τῶν μεγίστων
τἀληθῆ εἰδότα λέγειν ἀσφαλὲς καὶ θαρραλέον· ἀπι-
στοῦντα δὲ καὶ ζητοῦντα ἅμα τοὺς λόγους ποιεῖσθαι,
ὃ δὴ ἐγὼ δρῶ, φοβερόν τε καὶ σφαλερὸν οὔ τι γέλωτα
ὀφλεῖν.
95 Π λ ά τ ω ν ο ς N ό μ ω ν ε´ (727 e).
Oὐδέ γε ὁπότ’ ἂν χρήματά τις ἐρDᾶ κτᾶσθαι μὴ
καλῶς ἢ μὴ δυσχερῶς φέρDη κτώμενος, δώροις ἄρα
τιμDᾶ τότε τὴν ἑαυτοῦ ψυχήν· παντὸς μὲν οὖν λείπει·
τὸ γὰρ αὐτῆς τίμιον ἅμα καὶ καλὸν ἀποδίδοται σμι-
κροῦ χρυσίου· πᾶς γὰρ ὅ τ’ ἐπὶ γῆς καὶ ὑπὸ γῆς
χρυσὸς ἀρετῆς οὐκ ἀντάξιος. – Tίμιον εἶναι σῶμα οὐ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 115
λώνεται παρὰ τὴ θέλησή μας) εἶναι καὶ λίγο καὶ ἀδύνατο.
Tὸ φόβο πρέπει νὰ τὸν ξερριζώσωμε τελείως, δὲν ὑπάρχει
λόγος νὰ φοβούμαστε γιὰ τίποτε. Kι’ ἐδῶ ὑπάρχει τὸ
ἀκούσιο. Πρέπει ὡστόσο νὰ χρησιμοποιοῦμε καὶ τὴν
ὀργὴ καὶ τὸ φόβο στὶς νουθεσίες. Πρέπει πάλι νὰ ξερρι-
ζώσωμε τὴν ἐπιθυμία κάθε φαύλου. ῾Ως πρὸς τὰ φαγητὰ
καὶ τὰ ποτὰ δὲν θὰ τὰ ἔχει ὅπως τὰ θέλει ὁ ἴδιος. Kαὶ σχε-
τικὰ μὲ τὶς καταφύση σεξουαλικὲς ἀπολαύσεις δὲν ἰσχύει
τὸ ἀνεξέλεγκτο, πλὴν μόνο ὅταν ἐξάπτεται ἡ φαντασία
καὶ πετάει κατὰ τὸν ὕπνο. ῾H στοχαστικὴ ψυχὴ τοῦ
ἀνθρώπου ποὺ ἐπιδιώκει τὴν κάθαρση πρέπει νὰ γίνη
καθαρὴ ἀπ’ ὅλ’ αὐτά. Πρέπει ἐπίσης μὲ τὴ δύναμη τῆς
βουλήσεως νὰ συγκρατοῦμε τὴν κίνηση τῶν σωματικῶν
παθῶν πρὸς τὸ ἄλογο μέρος τῆς ψυχῆς καὶ νὰ ἀντιδροῦ-
με, ὥστε νὰ ἐξουδετερώνουμε αὐτὲς τὶς ροπὲς μὲ τὸ λογι-
στικὸ μέρος ποὺ γειτνιάζει.
89. Π λ ά τ ω ν ο ς ἀ π ό τ ὸ ν Φ α ί δ ω ν α (67 e):
Πράγματι, εἶπε, ὦ Σιμμία, ὅσοι φιλοσοφοῦν σωστά,
μελετοῦν τὸ θάνατο καὶ τὸ νὰ πεθάνουν εἶναι γι’ αὐτοὺς
κάθε ἄλλο παρὰ φοβερό.
90. Π λ ά τ ω ν ο ς ἀ π ὸ τ ὸ ν K λ ε ι τ ο φ ῶ ν τ α (408 b):
Σ’ αὐτὰ τὰ λόγια ποὺ λέγονται τόσο ὡραῖα, ὅτι δηλαδὴ
ἡ ἀρετὴ εἶναι διδακτὴ καὶ ὅτι πρέπει κανεὶς νὰ ἐπι-
μελῆται πρὶν ἀπ’ ὅλα τὸν ἑαυτό του, δὲν εἶχα ποτὲ ἀντίρ-
ρηση οὔτε νομίζω πὼς θὰ ἔχω στὸ μέλλον κάποτε ἀντίρ-
ρηση.
91. Π λ ά τ ω ν ο ς ἀ π ὸ τ ὸ ν M ε ν έ ξ ε ν ο
ἢ ᾽ E π ι τ ά φ ι ο (240 d):
Kάθε πλῆθος ἀνθρώπινο καὶ κάθε πλοῦτος ὑποχωρεῖ
ἐμπρὸς στὴν ἀρετή.
116 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τὸ καλὸν οὐδὲ ἰσχυρὸν οὐδὲ τάχος ἔχον οὐδὲ μέγα
οὐδέ γε τὸ ὑγιεινόν, καί τοι πολλοῖς ἂν τοῦτό γε δο-
κοῖ· καὶ μὴν οὐδὲ τὰ τούτων γε ἐναντία· τὰ δ’ ἐν τ`ῶ
μέσ`ω ἁπάσης ταύτης τῆς ἕξεως ἐφαπτόμενα σωφρο-
νέστατα ἅμα τε καὶ ἀσφαλέστατα εἶναι μακρ`ῶ. τὰ
μὲν γὰρ χαύνους τὰς ψυχὰς καὶ θρασείας ποιεῖ, τὰ
δὲ ταπεινάς τε καὶ ἀνελευθέρους· ὡς δ’ αὕτως ἡ τῶν
χρημάτων καὶ κτημάτων κτῆσις καὶ τιμήσεων κατὰ
τὸν αὐτὸν ῥυθμὸν ἔχει· τὰ μὲν ὑπέρογκα γὰρ ἑκά-
στων τούτων ἔχθρας καὶ στάσεις ἀπεργάζεται ταῖς
πόλεσι καὶ ἰδίDα, τὰ δ’ ἐλλείποντα δουλείας ὡς ἐπὶ τὸ
πολύ. μὴ δή τις φιλοχρηματείτω παίδων γε ἕνεκα ὅτι
πλουσιωτάτους καταλείψει· οὔτε γὰρ ἐκείνοις οὔτε
αὐτDῆ πόλει ἄμεινον· ἡ γὰρ τῶν νέων ἀκολάκευτος
οὐσία, τῶν δὲ ἀναγκαίων μὴ ἐνδεὴς αὐτὴ μουσικωτά-
τη τε καὶ ἀρίστη· ξυμφωνοῦσα γὰρ ἡμῖν καὶ συναρ-
μόττουσα εἰς ταῦτα, ἄλυπον τὸν βίον ἀπεργάζεται.
παισὶ δ’ αἰδῶ χρὴ πολλήν, οὐ χρυσὸν καταλείπειν.
οἰόμεθα δ’ ἐπιπλήττοντες τοῖς νέοις ἀναισχυντοῦσι
τοῦτο καταλείψειν· τὸ δ’ ἔστιν οὐκ ἐκ τοῦ νῦν παρα-
κελεύσματος τοῖς νέοις γιγνόμενον, ὃ παρακελεύον-
ται λέγοντες ὡς δεῖ πάντα αἰσχύνεσθαι τὸν νέον. ὁ δὲ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 117
92. Π λ ά τ ω ν ο ς ἀ π ὸ τ ὴ ν Π ο λ ι τ ε ί α,
π έ μ π τ ο β ι β λ ί ο (457):
῾Ωραιότατα προφανῶς καὶ λέγεται καὶ θὰ λέγεται
τοῦτο, ὅτι δηλαδὴ τὸ ὠφέλιμο εἶναι ὡραῖο καὶ τὸ βλα-
βερὸ ἄσχημο, πανταχοῦ καὶ πάντοτε βεβαίως.
93. Π λ ά τ ω ν ο ς ἀ π ὸ τ ὴ ν Π ο λ ι τ ε ί α,
π έ μ π τ ο β ι β λ ί ο (452):
Eἶναι ἀνόητος ὅποιος θεωρεῖ γελοῖο κάθε τι ἄλλο
ἐκτὸς ἀπὸ τὸ κακό. Kαὶ ἐπίσης ἀνόητος εἶναι ὅποιος ἐπι-
χειρεῖ νὰ γελοιοποιήση κάποιον, παριστάνοντάς τον ὡς
γελοῖον ἀπὸ κάποια ἄλλη ἄποψη καὶ ὄχι ἀπὸ τὴν ἄποψη
τῆς ἀφροσύνης καὶ τῆς κακότητος· καὶ πάλι ἀνόητος
εἶναι ὅποιος μελετᾶ τὸ ὡραῖο ἀποβλέποντας σὲ κάποιον
ἄλλο στόχο κι’ ὄχι στὸ ἀγαθό.
94. Π λ ά τ ω ν ο ς Π ο λ ι τ ε ί α,
π έ μ π τ ο β ι β λ ί ο (450d):
Γιὰ ἐκεῖνον ποὺ γνωρίζει τὴν ἀλήθεια γιὰ τὰ μέγιστα
ζητήματα, εἶναι ἀσφαλὲς καὶ θαρραλέο νὰ ὁμιλῆ μεταξὺ
φρονίμων καὶ φίλων· ὅποιος ὅμως ἀπιστεῖ καὶ συγχρό-
νως ἐπιζητεῖ νὰ ὁμιλῆ, πρᾶγμα ποὺ προφανῶς ἐγὼ κάμνω
τώρα, εἶναι καὶ φοβερὸ καὶ ἐπικίνδυνο νὰ μὴ γελοιοποι-
ηθῆ.
95. Π λ ά τ ω ν ο ς N ό μ ο ι ε´ (727e):
Oὔτ’ ἐπίσης τιμᾶ τὴν ψυχή του μὲ δῶρα ὁ ἄνθρωπος
ἐκεῖνος ποὺ ἐπιθυμεῖ πολὺ ν’ ἀποκτᾶ πλούτη μὲ μέσα ὄχι
τίμια ἢ ὅταν δὲν ἀγανακτῆ μὲ τὸν ἑαυτό του ποὺ τὰ ἀπό-
κτησε κατὰ τὸν τρόπον αὐτόν· πολὺ ἀπέχει ἀπὸ τὸ νὰ
τιμᾶ μὲ τέτοιον τρόπο τὴν ψυχή του, ἀφοῦ γιὰ λίγο χρυ-
σάφι πωλεῖ ὅ,τι πιὸ πολύτιμο κι’ ἀγαθὸ ἔχει. Kι’ ἀλήθεια!
῞Oλο τὸ χρυσάφι ποὺ ὑπάρχει ἐπάνω στὴ γῆ καὶ μέσα
στὴ γῆ δὲν εἶναι ἰσάξιο πρὸς τὴν ἀρετή.
118 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ἔμφρων νομοθέτης τοῖς πρεσβυτέροις ἂν μᾶλλον πα-
ρακελεύοιτο αἰσχύνεσθαι τοὺς νέους καὶ πάντων μά-
λιστα εὐλαβεῖσθαι μή ποτέ τις αὐτὸν ἴδDη τῶν νέων ἢ
καὶ ἐπακούσDη δρῶντα ἢ λέγοντά τι τῶν αἰσχρῶν· ὡς
ὅπου ἀναισχυντοῦσι γέροντες, ἀνάγκη καὶ νέους
ἐνταῦθα εἶναι ἀναιδεστάτους. παιδεία γὰρ νέων δια-
φέρουσά ἐστιν ἅμα καὶ αὐτῶν, οὐ τὸ νουθετεῖν, ἀλλ’
ἅπερ ἂν ἄλλον νουθετῶν εἴποι τις, φαίνεσθαι ταῦτα
αὐτὸν δρῶντα διὰ βίου.–
A
᾽ λήθεια δὴ πάντων μὲν ἀγαθῶν θεοῖς ἡγεῖται, πάν-
των δὲ ἀνθρώποις, ἧς ὁ γενήσεσθαι μέλλων μακάριός
τε καὶ εὐδαίμων ἐξ ἀρχῆς εὐθὺς μέτοχος εἴη, ἵνα ὡς
ὅτι πλεῖστον χρόνον ἀληθὴς ὢν διαβιοῖ· πιστὸς γάρ.
ὁ δὲ ἄπιστος, Dὧ φίλον ψεῦδος ἑκούσιον· ὅτ`ω δὲ
ἀκούσιον, ἄνους· ὧν οὐδέτερον ζηλωτόν. ἄφιλος γὰρ
δὴ πᾶς ὅ γε ἄπιστος καὶ ἀμαθής· χρόνου δὲ προϊόν-
τος γνωσθείς, εἰς τὸ χαλεπὸν γῆρας ἐρημίαν αὐτ`ῶ
πᾶσαν κατεσκευάσατο ἐπὶ τέλει τοῦ βίου, ὥστε ζών-
των καὶ μὴ ἑταίρων καὶ παίδων σχεδὸν ὁμοίως
ὀρφανὸν αὐτ`ῶ γενέσθαι τὸν βίον. τίμιος μὲν δὴ καὶ ὁ
μηδὲν ἀδικῶν· ὁ δὲ μηδ’ ἐπιτρέπων τοῖς ἀδικοῦσιν
ἀδικεῖν, πλέον ἢ διπλασίας τιμῆς ἄξιος ἐκείνου. ὁ μὲν
γὰρ ἑνός, ὁ δὲ πολλῶν ἀντάξιος ἑτέρων, μηνύων τὴν
τῶν ἄλλων τοῖς ἄρχουσιν ἀδικίαν· ὁ δὲ καὶ ξυγκολά-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 119
A
᾽ ξιόλογο εἶναι τὸ σῶμα ὄχι τὸ ὡραῖο οὔτε τὸ δυνατὸ
οὔτε ἐκεῖνο ποὺ διακρίνεται γιὰ ταχύτητα οὔτε τὸ ὑψηλὸ
οὔτε ἀκόμη τὸ ὑγιεινό, μολονότι πολλοὶ αὐτὸ τὸ σῶμα θε-
ωροῦν ἀξιόλογο· οὔτε ὅμως καὶ τὸ σῶμα ποὺ ἔχει τὶς
ἀντίθετες πρὸς τὶς παραπάνω ἰδιότητες εἶναι ἀξιόλογο·
ἀλλ’ ὅποια σώματα ἔχουν ἰδιότητες ποὺ συναντῶνται στὸ
μέσο τῶν δυὸ παραπάνω ἀντιθέτων ἰδιοτήτων εἶναι συγ-
χρόνως σωφρονέστατα καὶ ἀσφαλέστατα. Γιατὶ ὅσα σώ-
ματα ἔχουν τὶς πρῶτες ἀπὸ τὶς παραπάνω ἰδιότητες κα-
θιστοῦν τὶς ψυχὲς χαῦνες καὶ θρασεῖες, ὅσα ἔχουν τὶς
δεύτερες (τὶς ἀντίθετες τῶν πρώτων), τὶς καθιστοῦν τα-
πεινὲς καὶ ἀνελεύθερες. Tὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ μὲ τὴν ἀπό-
κτηση χρημάτων καὶ κτημάτων καὶ τιμῶν, στὸν ἴδιο ρυθ-
μὸ βαδίζουν. ῾H συγκέντρωση δηλαδὴ ὑπερβολικοῦ πο-
σοῦ ἀπὸ καθένα ἀπ’ αὐτὰ καὶ στὶς πόλεις καὶ μεταξὺ τῶν
ἀτόμων δημιουργεῖ ἐχθρότητες καὶ ἐμφυλίους πολέμους·
ὅταν ὅμως πάλι ὑπάρχει μεγάλη ἔλλειψη ἀπ’ αὐτὰ ἢ λεί-
πουν τελείως, τότε τὶς πιὸ πολλὲς φορὲς κάνουν τοὺς
ἀνθρώπους νὰ γίνωνται δοῦλοι. ῍Aς μὴ πασχίζη λοιπὸν
κανεὶς νὰ συγκεντρώνη πλούτη γιὰ χάρη τῶν παιδιῶν του
γιὰ νὰ τοὺς ἀφήση μετὰ τὸ θάνατό του μεγάλη κληρονο-
μιά· γιατὶ αὐτὸ δὲν εἶναι τὸ καλύτερο οὔτε γιὰ τὰ ἴδια τὰ
παιδιὰ οὔτε γιὰ τὴν πόλη· γιὰ τοὺς νέους ἡ περιουσία
ποὺ δὲν προσελκύει τοὺς κόλακες, ἀλλὰ δὲν στερεῖ καὶ
ἀπὸ τοὺς νέους τ’ ἀπαραίτητα, εἶναι ἡ πιὸ ἁρμονικὴ καὶ ἡ
πιὸ καλή, διότι μὲ τὴ συμφωνία καὶ τὴν ἁρμονία ποὺ ἐξα-
σφαλίζει ἀνάμεσά μας παρασκευάζει μιὰ ζωὴ χωρὶς λύ-
πες. Στὰ παιδιά τους οἱ γονεῖς πρέπει νὰ κληροδοτοῦν
αὐτοσεβασμὸ καὶ σεβασμὸ στοὺς ἄλλους (αἰδῶ), καὶ ὄχι
χρυσάφι. Φανταζόμαστε βέβαια ὅτι ἐπιπλήττοντας τοὺς
νέους, ὅταν κάνουν κάτι ἀδιάντροπο, θὰ διορθωθοῦν.
῞Oμως αὐτὸ δὲν τὸ πετυχαίνομε μὲ τὶς προτροπὲς καὶ τὶς
συστάσεις πρὸς τοὺς νέους καὶ ποὺ δὲν εἶναι τωρινές, μὲ
τὸ νὰ λέμε ὅτι ὁ νέος ὀφείλει νὰ σέβεται τὸν καθένα. ῾O
120 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ζων εἰς δύναμιν τοῖς ἄρχουσιν, ὁ μέγας ἀνὴρ ἐν πόλει
καὶ τέλειος, οὗτος ἀναγορευέσθω νικηφόρος ἀρετDῆ.
τὸν αὐτὸν δὴ τοῦτον ἔπαινον καὶ περὶ σωφροσύνης
χρὴ λέγειν καὶ περὶ φρονήσεως καὶ ὅσα ἄλλα τις
ἀγαθὰ κέκτηται, δυνατὰ μὴ μόνον αὐτὸν ἔχειν, ἀλλὰ
καὶ ἄλλοις μεταδιδόναι. καὶ τὸν μὲν μεταδιδόντα ὡς
ἀκρότατον χρὴ τιμᾶν· τὸν δ’ αὖ μὴ δυνάμενον, ἐθέλον-
τα δέ, ἐᾶν δεύτερον· τὸν δὲ φθονοῦντα καὶ ἑκόντα
μηδενὶ κοινωνὸν διὰ φιλίας γιγνόμενον ἀγαθῶν τι-
νῶν, αὐτὸν μὲν ψέγειν· τὸ δὲ κτῆμα μηδὲν μᾶλλον
διὰ τὸν κεκτημένον ἀτιμάζειν, ἀλλὰ κτᾶσθαι κατὰ
δύναμιν. φιλονεικείτω δὲ ἡμῖν πᾶς πρὸς ἀρετὴν
ἀφθόνως· ὁ μὲν γὰρ τοιοῦτος τὰς πόλεις αὔξει, ἁμιλ-
λώμενος μὲν αὐτός, τοὺς ἄλλους δὲ οὐ κωλύων δια-
βολαῖς· ὁ δὲ φθονερός, τDῆ τῶν ἄλλων διαβολDῆ δεῖν
οἰόμενος ὑπερέχειν, αὐτός τε ἧττον ξυντείνει εἰς ἀρε-
τὴν τὴν ἀληθῆ, τούς τε ἀνθαμιλλωμένους εἰς ἀθυ-
μίαν καθίστησι τ`ῶ ἀδίκως ψέγεσθαι καὶ διὰ ταῦτα
ἀγύμναστον τὴν πόλιν ὅλην εἰς ἅμιλλαν ἀρετῆς
ποιῶν, σμικροτέραν αὐτὴν πρὸς εὐδοξίαν τὸ ἑαυτοῦ
μέρος ἀπεργάζεται. θυμοειδῆ μὲν δὴ χρὴ πάντα
ἄνδρα εἶναι, πρDᾶον δὲ ὡς ὅτι μάλιστα· τὰ γὰρ τῶν
ἄλλων χαλεπὰ καὶ δυσίατα, ἢ καὶ τὸ παράπαν ἀνία-
τα ἀδικήματα, οὐκ ἔστιν ἄλλως ἐκφυγεῖν, ἢ μαχόμε-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 121
συνετὸς νομοθέτης θὰ ἦταν καλύτερα νὰ συμβουλεύη πιὸ
πολὺ τοὺς πρεσβύτερους νὰ σὲβωνται τοὺς νέους καὶ νὰ
προσέχουν πάνω ἀπ’ ὅλα μήπως κανένας ἀπ’ τοὺς νέους
ἰδῆ κάποιον ἀπὸ τοὺς γεροντότερους ἢ ἀκούση πὼς κά-
νει ἢ λέγει κάτι αἰσχρό· γιατὶ ἐκεῖ ποὺ ἀναισχυντοῦν οἱ
γέροντες, ἀναγκαστικὰ οἱ νέοι χάνουν ἀπολύτως τὴ ντρο-
πή. ῾H πιὸ ἀποτελεσματικὴ διαπαιδαγώγηση τῶν νέων,
ἀλλὰ καὶ τῶν ἴδιων τῶν γεροντοτέρων, εἶναι ὄχι νὰ νου-
θετῆ κανείς, ἀλλ’ ἐκεῖνα ποὺ λέγει νουθετώντας τὸν
ἄλλον νὰ τὰ τηρῆ αὐτὸς ὁ ἴδιος σ’ ὅλη του τὴ ζωὴ στὴν
πράξη.
A
᾽ νάμεσα σ’ ὅλα τὰ ἀγαθὰ τὴν πρώτη θέση κατέχει ἡ
ἀλήθεια καὶ πρὸς τοὺς θεοὺς καὶ πρὸς τοὺς ἀνθρώπους
κι’ ἐκεῖνος ποὺ μέλλει νὰ εἶναι μακάριος κι’ εὐτυχισμένος
πρέπει εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς νὰ εἶναι σύντροφός της, ὥστε νὰ
ζήση ὅσον τὸ δυνατὸν περισσότερο χρόνο μὲ αὐτὴν ὡς φι-
λαλήθης, γιατὶ ἔτσι εἶναι ἀξιόπιστος. A ᾽ ναξιόπιστος ἄν-
θρωπος εἶν’ ἐκεῖνος ποὺ θεληματικὰ ἀγαπᾶ τὸ ψεῦδος·
ὅποιος ἐξ ἄλλου ἄθελά του τὸ ἀγαπᾶ, αὐτὸς εἶναι μωρός·
κι’ ἀπὸ τὰ δυὸ αὐτὰ ὅμως κανένα δὲν εἶναι ζηλευτό· για-
τί, ὡς γνωστόν, κι’ ὁ ἀναξιόπιστος κι’ ὁ ἀμαθὴς δὲν ἔχουν
φίλους· καί, ὅσο μὲ τὸ πέρασμα τοῦ χρόνου ἕνας ἄνθρω-
πος τέτοιος γίνεται γνωστός, ἑτοιμάζει συνήθως γιὰ τὸν
ἑαυτό του στὰ χαλεπὰ τὰ γηρατειά, δηλαδὴ στὸ τέλος τῆς
ζωῆς, τέλεια μοναξιά, ὥστε, εἴτε ζοῦν εἴτε δὲν ζοῦν οἱ σύ-
ντροφοί του καὶ τὰ παιδιά του, ἐξ ἴσου σχεδὸν νὰ εἶναι ἡ
ζωή του ἔρημη.
῎Aξιος τιμῆς ἐπίσης εἶναι κι’ ἐκεῖνος ποὺ δὲν διαπράτ-
τει καμμιὰν ἀδικία· ἐκεῖνος ὅμως ποὺ ὄχι μόνο δὲν δια-
πράττει ἀδικία, ἀλλὰ καὶ δὲν ἀφήνει τοὺς ἄδικους νὰ
ἀδικοῦν, εἶναι ἄξιος πλέον ἢ διπλάσιας τιμῆς ἀπὸ τὸν
πρῶτο. Γιατὶ ὁ πρῶτος ἔχει τὴν ἀξία ἑνὸς μόνο δίκαιου
ἀνθρώπου, ἐνῶ ὁ δεύτερος ἀξίζει γιὰ πολλοὺς ἄλλους,
ἀφοῦ καταγγέλλει στοὺς ἄρχοντες τὴν ἀδικία τῶν ἄλλων.
122 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
νον καὶ ἀμυνόμενον νικῶντα, καὶ τ`ῶ μηδὲν ἀνιέναι
κολάζοντα· τοῦτο δὲ ἄνευ θυμοῦ γενναίου ψυχὴ πᾶ-
σα ἀδύνατος δρᾶν. τὰ δ’ αὐτῶν, ὅσοι ἀδικοῦσι μέν,
ἰατὰ δέ, γινώσκειν χρή, πρῶτον μέν, ὅτι πᾶς ὁ ἄδικος
οὐχ ἑκὼν ἄδικος· τῶν γὰρ μεγίστων κακῶν οὐδεὶς
οὐδαμῶς οὐδὲν ἑκὼν κέκτητο ἄν ποτε, πολὺ δὲ ἥκι-
στα ἐν τοῖς αὐτοῦ τιμιωτάτοις· ψυχὴ δ’, ὡς εἴπομεν,
ἀληθείDα γ’ ἐστὶ πᾶσι τιμιώτατον· ἐν οὖν τ`ῶ τιμιω-
τάτ`ω τὸ μέγιστον κακὸν οὐδεὶς ἑκὼν μή ποτε λάβDη,
καὶ ζDῆ διὰ βίου κεκτημένος αὐτό· ἀλλὰ ἐλεεινὸς μὲν
πάντως ὅ γε ἄδικος, καὶ ὁ κακὰ ἔχων· ἐλεεῖν δὲ τὸν
μὲν ἰάσιμα ἔχοντα ἐγχωρεῖ, καὶ ἀνείργοντα τὸν θυμὸν
πραΰνειν καὶ μὴ ἀκροχολοῦντα γυναικείως πικραι-
νόμενον διατελεῖν· τ`ῶ δὲ ἀκράτως καὶ ἀπαραμυθή-
τως πλημμελεῖ καὶ κακ`ῶ ἐφιέναι δεῖ τὴν ὀργήν. διὸ
δὴ θυμοειδῆ πρέπειν καὶ πρDᾶον ἑκάστοτε φαμὲν
εἶναι δεῖν τὸν ἀγαθόν. πάντων δὲ μέγιστον κακὸν
ἀνθρώποις τοῖς πολλοῖς ἔμφυτον ἐν ταῖς ψυχαῖς
ἐστίν, οὗ πᾶς αὐτ`ῶ συγγνώμην ἔχων, ἀποφυγὴν
οὐδεμίαν μηχανᾶται. τοῦτο δ’ ἐστὶν ὃ λέγουσιν, ὡς
φίλος αὑτ`ῶ πᾶς ἄνθρωπος φύσει τέ ἐστι, καὶ ὀρθῶς
ἔχει τὸ δεῖν εἶναι τοιοῦτον· τὸ δὲ ἀληθείDα γε πάντων
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 123
Tέλος, ὅποιος μ’ ὅλη του τὴ δύναμη βοηθεῖ τοὺς ἄρχοντες
νὰ τιμωροῦν τὴν ἀδικία, αὐτὸς εἶναι ὁ μεγάλος ἄνδρας
στὴν πόλη καὶ ὁ τέλειος· αὐτὸς ἂς ἀναγορεύεται ὑπόδειγ-
μα ἀρετῆς.
Tὸν ἴδιον ἔπαινο ποὺ εἴπαμε γιὰ τὴ δικαιοσύνη ἐπι-
βάλλεται νὰ εἰποῦμε καὶ γιὰ τὴ φρόνηση καὶ γιὰ τὴ σω-
φροσύνη καὶ γιὰ ὅσα ἄλλα ἀγαθὰ ἔχει κανείς, ποὺ εἶναι
δυνατὸ ὄχι μόνον ὁ ἴδιος νὰ τὰ ἔχη, ἀλλὰ νὰ τὰ μεταδίδη
καὶ σὲ ἄλλους. Kαὶ ἐκεῖνος ποὺ μεταδίδει αὐτὰ τὰ ἀγαθὰ
σὲ ἄλλους, ἐπιβάλλεται νὰ τιμᾶται μὲ τὴν πιὸ μεγάλη τι-
μή· ἐκεῖνος πάλι ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ τὰ μεταδίδη, ἀλλὰ
ἔχει τὴ θέληση, νὰ παίρνη δεύτερη θέση στὴν τιμή· ὅσο
γιὰ τὸν φθονερὸ ποὺ ἀρνεῖται μὲ τὴ φιλία νὰ κάνη ἕναν
ἄλλον μέτοχο σὲ κάποια ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἀγαθά, αὐτὸν βέ-
βαια πρέπει νὰ τὸν κατακρίνωμε, ἀλλὰ τὸ ἀγαθὸ ποὺ ἔχει
αὐτὸς νὰ μὴ τὸ περιφρονοῦμε ἐξ αἰτίας του, ἀλλά, ὅσο
μᾶς εἶναι δυνατόν, νὰ προσπαθοῦμε νὰ τὸ ἀποκτᾶμε. ῍Aς
γίνεται μιὰ εὐγενικὴ ἅμιλλα μεταξύ μας γιὰ τὴν ἀρετή,
ἀλλὰ χωρὶς φθόνο. ῞Eνας ἄνθρωπος, ποὺ εὐγενικὰ ἁμιλ-
λᾶται, συντελεῖ στὴν πρόοδο τῆς πόλεως, ἀφοῦ αὐτὸς
ἁμιλλᾶται καὶ τοὺς ἄλλους δὲν τοὺς ἐμποδίζει μὲ δια-
βολὲς νὰ φθάσουν στὴν κατάκτηση τῆς ἀρετῆς. ῾O φθονε-
ρός, ἀντιθέτως, ποὺ νομίζει πώς, διαβάλλοντας τοὺς
ἄλλους, πρέπει νὰ ὑπερέχη, καὶ αὐτὸς ὁ ἴδιος πολὺ λίγο
συμβάλλει στὴν ἀληθινὴ ἀρετὴ καὶ τοὺς ἄλλους, ποὺ
ἁμιλλῶνται μαζί του γιὰ τὴν ἀρετή, τοὺς κάνει ν’ ἀπογοη-
τεύωνται μὲ τὸ νὰ τοὺς κατηγορῆ ἄδικα. Kατ’ αὐτὸ τὸν
τρόπο ἐπειδὴ ἐμποδίζει τὴν πόλη ὁλόκληρη νὰ ἀσκῆται
στὴν ἅμιλλα τῆς ἀρετῆς, ὅσον ἐξαρτᾶται ἀπὸ αὐτὸν καθι-
στᾶ τὴν πόλη μικρότερη καὶ τῆς μειώνει τὴ δόξα.
Kάθε ἄνθρωπος πρέπει νὰ εἶναι γενναιόκαρδος, ἀλλὰ
ὅσο τὸ δυνατὸν πιὸ πρᾶος· γιατὶ τὶς ἀδικίες τῶν ἄλλων
τὶς σκληρὲς καὶ τὶς δυσθεράπευτες ἢ καὶ τὶς τελείως ἀθε-
ράπευτες, δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ τὶς ἀποφύγη κανεὶς ἀλ-
124 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ἁμαρτημάτων διὰ τὴν σφόδρα ἑαυτοῦ φιλίαν αἴτιον
ἑκάστ`ω γίνεται ἑκάστοτε. τυφλοῦται γὰρ περὶ τὸ φι-
λούμενον ὁ φιλῶν, ὥστε τὰ δίκαια καὶ τὰ ἀγαθὰ καὶ
τὰ καλὰ κακῶς κρίνει, τὸ αὑτοῦ πρὸ τοῦ ἀληθοῦς
ἀεὶ τιμᾶν δεῖν ἡγούμενος. οὔτε γὰρ ἑαυτόν, οὔτε τὰ
ἑαυτοῦ χρὴ τὸν γε μέγαν ἄνδρα ἐσόμενον στέργειν·
ἀλλὰ τὰ δίκαια, ἐάν τε παρ’ αὑτ`ῶ ἐάν τε παρ’ ἄλλ`ω
μᾶλλον πραττόμενα τυγχάνDη. ἐκ ταυτοῦ δ’ ἁμαρτή-
ματος τούτου καὶ τὸ τὴν ἀμαθίαν τὴν παρ’ αὐτ`ῶ δο-
κεῖν σοφίαν εἶναι γεγονέναι πᾶσιν· ὅθεν οὐκ εἰδότες,
ὡς ἔπος εἰπεῖν, οὐδέν, οἰόμεθα τὰ πάντα εἰδέναι·
οὐκ ἐπιτρέποντες δὲ ἀλλήλοις ἃ μὴ ἐπιστάμεθα
πράττειν, ἀναγκαζόμεθα ἁμαρτάνειν αὐτὸν πράττον-
τα. διὸ πάντα ἄνθρωπον χρὴ φεύγειν τὸ σφόδρα φι-
λεῖν αὐτόν, τὸ δ’ αὐτοῦ βέλτιον διώκειν ἀεί, μὴ δὲ
μίαν αἰσχύνην ἐπὶ τ`ῶ τοιούτ`ω προσποιούμενον.
96 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ N ό μ ω ν ζ´ (808 b).
῞Yπνος γὰρ δὴ πολὺς οὔτε τοῖς σώμασιν οὔτε ταῖς
ψυχαῖς ἡμῶν οὔτ’ αὖ ταῖς πράξεσι ταῖς περὶ ταῦτα
πάντα ἁρμόττων ἐστὶ κατὰ φύσιν. καθεύδων γὰρ
οὐδεὶς οὐδενὸς ἄξιος, οὐδὲν μᾶλλον τοῦ μὴ ζῶντος·
ἀλλ’ ὅστις τοῦ ζῆν ἡμῶν καὶ τοῦ φρονεῖν μάλιστά
ἐστι κηδεμών, ἐγρήγορε χρόνον ὡς πλεῖστον, τὸ πρὸς
ὑγίειαν αὐτοῦ μόνον φυλάττων χρήσιμον. ἔστι δ’ οὐ
πολύ, καλῶς εἰς ἔθος ἰόν. ἐγρηγορότες δὲ ἄρχοντες
ἐν πόλεσι νύκτωρ, φοβεροὶ μὲν κακοῖς πολεμίοις τε
ἅμα καὶ πολίταις, ἀγαστοὶ δὲ καὶ τίμιοι τοῖς δικαίοις
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 125
λοιῶς παρὰ μὲ τὸ νὰ μάχεται καὶ νὰ ἀμύνεται καὶ νὰ νικᾶ
καὶ μὲ τὸ νὰ τὶς τιμωρῆ χωρὶς κανένα δισταγμό. Tοῦτο
ὅμως τὸ ἔργο δὲν εἶναι δυνατὸ καμμιὰ ψυχὴ νὰ τὸ ἐκτελέ-
ση χωρὶς γενναῖο συναισθηματικὸ κόσμο.
῞Oσο πάλι γι’ αὐτοὺς ποὺ διαπράττουν ἀδικίες ἐπα-
νορθώσιμες, πρέπει ἐν πρώτοις νὰ γνωρίζουν, ὅτι κανεὶς
ἄδικος δὲν εἶναι ἑκουσίως ἄδικος· διότι κανείς, ποτέ, σὲ
καμμιὰ περίπτωση καὶ πουθενὰ δὲν θὰ δεχόταν μὲ τὴ θέ-
λησή του νὰ ἔχη ὡς κτῆμα του ἕνα ἀπὸ τὰ μέγιστα κακὰ
καὶ βεβαίως πολὺ ὀλιγώτερο θὰ δεχόταν νὰ διατηρῆ αὐτὸ
τὸ κτῆμα μέσα στὸ πολυτιμότερο μέρος τοῦ ἑαυτοῦ του·
καὶ πράγματι, καθὼς εἴπαμε, ἡ ψυχὴ εἶναι τὸ πολυτιμό-
τερο ἀγαθὸ τοῦ ἀνθρώπου· μέσα σ’ αὐτὸ λοιπόν, τὸ πο-
λυτιμότερο ἀγαθό, ποτὲ κανεὶς δὲν θὰ ἔπαιρνε νὰ βάλη
μὲ τὴ θέλησή του τὸ μεγαλύτερο κακὸ καὶ νὰ ζῆ ὅλη τὴ
ζωή του ἔχοντας αὐτὸ κτῆμα. ῾Oπωσδήποτε λοιπὸν ὁ ἄδι-
κος ἄνθρωπος καὶ γενικὰ ὅποιος ἔχει μέσα στὴν ψυχή
του κακία εἶναι ἄξιος οἴκτου· συνεπῶς ἐπιβάλλεται νὰ
ἐκδηλώνουμε τὸν οἶκτο μας γιὰ ἕναν ποὺ ἔχει κακὰ μέσα
στὴν ψυχή του τὰ ὁποῖα ἠμποροῦν νὰ θεραπευθοῦν καὶ
νὰ τοῦ πραΰνωμε τὴν ὀργὴ καὶ νὰ μὴ κρατοῦμε τὴν πί-
κρα μας παραφερόμενοι κατὰ τρόπο γυναικεῖο.
᾽Eναντίον ἐκείνου ὅμως ποὺ εἶναι ἀσυγκράτητα καὶ
χωρὶς ἐλπίδα θεραπείας ἐλαττωματικὸς καὶ κακὸς πρέ-
πει ν’ ἀφήνωμε νὰ ξεσπᾶ ἡ ὀργή μας. Δι’ αὐτὸ ἀκριβῶς
ὑποστηρίζομε ὅτι ὁ ἀγαθὸς ἄνθρωπος ὀφείλει νὰ εἶναι
καὶ θυμοειδὴς καὶ πρᾶος.
᾽Eν τούτοις τὸ μέγιστο κακὸ ἀπ’ ὅλα εἶναι ἔμφυτο στὶς
ψυχὲς τῶν πολλῶν ἀνθρώπων κι’ ὁ καθένας τὸ συγχωρεῖ
αὐτὸ στὸν ἑαυτό του καὶ δὲν προσπαθεῖ νὰ βρῆ κανένα
τρόπο γιὰ ν’ ἀπαλλαγῆ ἀπ’ αὐτό. Tὸ κακὸ αὐτὸ εἶν’ ἐκεῖνο
ποὺ λένε φιλαυτία, πὼς δηλαδὴ ὁ κάθε ἄνθρωπος ἀγαπᾶ
ἐκ φύσεως τὸν ἑαυτὸ του καὶ λέγουν πὼς ὀρθὸ εἶναι καὶ
πρέπει νὰ εἶναι ὁ ἄνθρωπος φίλαυτος, στὴν πραγματικό-
126 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τε καὶ σώφροσιν, ὠφέλιμοι δὲ αὐτοῖς τε καὶ ξυμπάσDη
τDῆ πόλει.
97 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ ἐ κ τ ο ῦ π ε ρ ὶ ἀ ρ ε τ ῆ ς (379 b).
Πῶς οὖν ἄν, ὦ Σώκρατές, σοι δοκοῦσι γίγνεσθαι,
εἰ μήτε φύσει μήτε μαθήσει γίγνονται· τίν’ ἄλλον τρό-
πον γίγνοιντ’ ἂν οἱ ἀγαθοί; οἶμαι μὲν οὐκ ἂν ῥDαδίως
αὐτὸ δηλωθῆναι· τοπάζω μέντοι θεῖόν τι μάλιστα
εἶναι τὸ κτῆμα, καὶ γίγνεσθαι τοὺς ἀγαθοὺς ὥσπερ οἱ
θεῖοι τῶν μάντεων καὶ οἱ χρησμολόγοι. οὗτοι γὰρ
οὔτε φύσει τοιοῦτοι γίγνονται οὔτε τέχνDη, ἀλλ’ ἐπί-
πνοι ἐκ τῶν θεῶν γιγνόμενοι τοιοῦτοί εἰσιν· οὕτω δὲ
καὶ οἱ ἄνδρες οἱ ἀγαθοὶ λέγουσι ταῖς πόλεσιν ἑκά-
στοτε τὰ ἀποβησόμενα καὶ τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι ἐκ
θεοῦ ἐπιπνοίας πολὺ μᾶλλον καὶ ἐναργέστερον ἢ οἱ
χρησμ`ωδοί. λέγουσι γάρ που καὶ αἱ γυναῖκες, ὅτι
θεῖος ἀνὴρ οὗτός ἐστι, καὶ Λακεδαιμόνιοι ὅταν τινὰ
μεγαλοπρεπῶς ἐπαινῶσι, θεῖον ἄνδρα φασὶν εἶναι·
πολλαχοῦ δὲ καὶ ῞Oμηρος τ`ῶ αὐτ`ῶ τούτ`ω καταχρῆ-
ται καὶ οἱ ἄλλοι ποιηταί. καὶ ὅταν βούληται θεὸς εὖ
πρᾶξαι πόλιν, ἄνδρας ἀγαθοὺς ἐνεποίησεν· ὅταν δὲ
μέλλDη κακῶς πράξειν πόλις, ἐξεῖλε τοὺς ἄνδρας τοὺς
ἀγαθοὺς ἐκ ταύτης τῆς πόλεως ὁ θεός. οὕτως ἔοικεν
οὔτε διδακτὸν εἶναι οὔτε φύσει ἀρετή, ἀλλὰ θείDα
μοίρDα παραγίνεται κτωμένοις.
98 (Plut. Mor. 439a) Περὶ τῆς ἀρετῆς βουλευόμεθα
καὶ διαποροῦμεν, εἰ διδακτόν ἐστι τὸ φρονεῖν, τὸ δι-
καιοπραγεῖν, τὸ εὖ ζῆν, εἶτα θαυμάζομεν εἰ ῥητόρων
μὲν ἔργα καὶ κυβερνητῶν καὶ οἰκοδόμων καὶ γε-
ωργῶν μυρία γ’ ἐστίν, ἀγαθοὶ δ’ ἄνδρες ὀνομάζονται
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 127
τητα ὅμως ἡ ὑπερβολικὴ ἀγάπη, ποὺ ἔχομε στὸν ἑαυτό
μας, γίνεται αἰτία κάθε φορὰ γιὰ ὅλα τὰ ἁμαρτήματα ποὺ
κάνομε. Γιατὶ ἐκεῖνος ποὺ ἀγαπᾶ τυφλώνεται γιὰ ὅ,τι
ἀγαπᾶ, ὥστε νὰ κρίνη ἐσφαλμένα τὰ δίκαια καὶ τ’ ἀγαθὰ
καὶ τὰ ὡραῖα, ἐπειδὴ νομίζει ὅτι πάντοτε πρέπει νὰ τιμᾶ
τὸ δικό του καὶ ὄχι τὸ ἀληθινό. A
᾽ λλ’ ὁ ἄνθρωπος ποὺ θέλει
νὰ γίνη μεγάλος οὔτε τὸν ἑαυτό του οὔτε τὰ δικά του πρέ-
πει νὰ ἐκτιμᾶ καὶ ν’ ἀγαπᾶ πιὸ πολὺ ἀπὸ τὰ δίκαια, εἴτε
συμβαίνει νὰ τὰ πράττει αὐτὸς εἴτε νὰ τὰ πράττη ἄλλος.
A
᾽ πὸ τὸ ἴδιο ἀκριβῶς αὐτὸ ἁμάρτημα (δηλαδὴ ἀπὸ τὴ
φιλαυτία) προέρχεται καὶ τὸ ὅτι οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ θεω-
ροῦν τὴν ἀμάθειά τους πὼς εἶναι σοφία γιὰ τοὺς ἄλλους.
῎Eτσι, ἐνῶ γενικὰ δὲν ξέρομε τίποτε, νομίζομε ὅτι τὰ ξέρο-
με ὅλα· καὶ ἐπειδὴ δὲν ἀναθέτομε στους ἄλλους νὰ πράτ-
τουν ὅσα ἐμεῖς δὲν γνωρίζομε, ἀναγκαζόμαστε, κάνοντάς
τα ἐμεῖς, νὰ πέφτωμε σὲ σφάλματα. Δι’ αὐτὸ κάθε ἄνθρω-
πος ὀφείλει ν’ ἀποφεύγη τὴν ὑπερβολικὴ ἀγάπη πρὸς τὸν
ἑαυτό του καὶ νὰ ἐπιζητῆ κάθε φορὰ ὅ,τι εἶναι καλύτερο
ἀπὸ αὐτόν, χωρὶς νὰ θεωρῆ γι’ αὐτὸ πὼς τοῦ προσγίγνε-
ται καμμιὰ ντροπή.
96. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ N ό μ ο ι ζ´ (808b):
Γιατὶ φυσιολογικὰ ὁ πολὺς ὕπνος δὲν ὠφελεῖ οὔτε τὰ
σώματα οὔτε τὶς ψυχὲς οὔτε τὶς πράξεις ποὺ προέρχονται
ἀπὸ τὰ σώματα καὶ τὶς ψυχές. ῾O ἄνθρωπος ποὺ κοιμᾶται
δὲν ἔχει καμμιὰν ἀξία, δὲν εἶναι τίποτε περισσότερο ἀπὸ
ἕνα νεκρόν· ἀλλ’ ὅποιος φροντίζει καὶ γιὰ τὴν ὑλικὴ ζωή
μας καὶ γιὰ τὴν πνευματική, αὐτὸς μένει ἄγρυπνος ὅσο
γίνεται πιὸ πολὺ χρόνο, κοιμᾶται τόσο μόνο ὅσο τοῦ εἶναι
χρήσιμο γιὰ νὰ διαφυλάξη τὴν ὑγεία του· καὶ ὁ χρόνος
αὐτὸς δὲν εἶναι πολύς, ἀρκετὸς ὅμως, ὅταν κανεὶς τὸν συ-
νηθίση. Oἱ ἄρχοντες ποὺ τὴ νύχτα ἀγρυπνοῦν στὶς πόλεις,
εἶναι φοβεροὶ γιὰ τοὺς κακούς, εἴτε αὐτοὶ εἶναι ἐχθροὶ
εἴτε εἶναι πολῖτες, καὶ θαυμαστοὶ καὶ ἀξιοσέβαστοι γιὰ
128 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
καὶ λέγονται μόνον, ὡς ἱπποκένταυροι καὶ γίγαντες
καὶ κύκλωπες· ἔργον δ’ ἀμεμφὲς εἰς ἀρετὴν καὶ ἀκέ-
ραιον οὐκ ἔστιν εὑρεῖν οὐδὲ πάθους ἀκέραιον ἦθος
καὶ ἄθικτον. ἀλλ’ εἰ καί τι καλὸν ἡ φύσις αὐτομάτως
ἐκφέρει, τοῦτο πολλ`ῶ τ`ῶ ἀλλοτρί`ω, καθάπερ ὕλDη
καρπὸς ἀγρίDα καὶ ἀκαθάρτ`ω μιγνύμενος, ἐξαμαυ-
ροῦται. ψάλλειν μανθάνουσιν ἄνθρωποι καὶ ὀρχεῖ-
σθαι καὶ ἀναγινώσκειν γράμματα καὶ γεωργεῖν καὶ
ἱππεύειν· ὑποδεῖσθαι μανθάνουσι, περιβάλλεσθαι,
οἰνοχοεῖν διδάσκουσιν, ὀψοποιεῖν· ταῦτα ἄνευ τοῦ
μαθεῖν οὐκ ἔστι χρησίμως ποιεῖν.
99 Ξ ε ν ο φ ῶ ν τ ο ς ἐ ν β´ (6, 39)
ἀ π ο μ ν η μ ο ν ε υ μ ά τ ω ν.
῞Oσαι δὲ ἐν ἀνθρώποις ἀρεταὶ λέγονται, σκοπού-
μενος εὑρήσεις πάσας μαθήσει τε καὶ μελέτDη αὐξα-
νομένας.
100 Ξ ε ν ο φ ῶ ν τ ο ς ἐ ν α´ (6, 13)
ἀ π ο μ ν η μ ο ν ε υ μ ά τ ω ν.
῾O δὲ Σωκράτης πρὸς ταῦτα εἶπεν· ῏Ω ᾽Aντιφῶν,
παρ’ ἡμῖν νομίζεται τὴν ὥραν καὶ τὴν σοφίαν ὁμοίως
μὲν καλόν, ὁμοίως δὲ αἰσχρὸν διατίθεσθαι εἶναι. τήν
τε γὰρ ὥραν ἐὰν μέν τις ἀργυρίου πωλDῆ τ`ῶ βουλο-
μέν`ω, πόρνον αὐτὸν ἀποκαλοῦσιν· ἐὰν δέ τις ὃν ἂν
γν`ῶ καλόν τε κἀγαθὸν ἐραστὴν ὄντα, τοῦτον φίλον
ἑαυτ`ῶ ποιῆται, σώφρονα νομίζομεν· καὶ τὴν σοφίαν
ὡσαύτως τοὺς μὲν ἀργυρίου τ`ῶ βουλομέν`ω πωλοῦν-
τας σοφιστάς, ὥσπερ πόρνους, ἀποκαλοῦσιν· ὅστις
δὲ ὃν ἂν γν`ῶ εὐφυῆ ὄντα, διδάσκων ὅ τι ἂν ἔχDη ἀγα-
θόν, φίλον ποιεῖται, τοῦτον νομίζομεν, ἃ τ`ῶ καλ`ῶ
κἀγαθ`ῶ πολίτDη προσήκει, ταῦτα ποιεῖν. ἐγὼ δ’ οὖν
καὶ αὐτός, ὦ ᾽Aντιφῶν, ὥσπερ ἄλλος τις ἢ ἵππ`ω
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 129
τοὺς δικαίους καὶ τοὺς σώφρονες καὶ ὠφέλιμοι στὸν ἑαυ-
τό τους καὶ σ’ ὁλόκληρη τὴν πόλη.
97. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ ἀ π ὸ τ ὸ π ε ρ ὶ ἀ ρ ε τ ῆ ς (379b):
Πῶς λοιπόν, Σωκράτη, σοῦ φαίνονται ἐσένα κατορθω-
τά, αὐτὰ ποὺ οὔτε ἔμφυτα, οὔτε μὲ τὴ μάθηση εἶναι δυ-
νατὸν νὰ κατορθωθοῦν; Mὲ ποιὸ ἄλλο τρόπο θὰ ὑπάρ-
ξουν οἱ ἀγαθοί; Πιστεύω πὼς αὐτὸ δὲν εἶναι εὔκολο νὰ τὸ
δηλώση κανείς. ῾Yποθέτω ὅτι εἶναι ἐπίνευση ἀπὸ τὸ θεὸ
καὶ ὅτι οἱ ἀγαθοὶ γίνονται ὅπως οἱ θεϊκοὶ μάντεις καὶ οἱ
χρησμολόγοι. Aὐτοὶ δὲν γίνονται οὔτε ἀπὸ τὴ φύση οὔτε
μὲ τὴν τέχνη, ἀλλὰ ὑπάρχουν ἐμπνευσμένοι ἀπὸ τὸ θεό.
῎Eτσι καὶ οἱ ἀγαθοὶ ἄνθρωποι, σὰν τοὺς μάντεις, λένε στὶς
πολιτεῖες κάθε φορὰ τὰ ὅσα πρόκειται νὰ συμβοῦν καὶ
ὅ,τι μέλλει νὰ γίνη καὶ τὰ λέγουν ἀπὸ θεϊκὴ ἔμπνευση,
πολὺ καθαρώτερα καὶ καλύτερα ἀπ’ ὅ,τι οἱ χρησμολόγοι.
Oἱ γυναῖκες συνηθίζουν σὲ μερικὰ μέρη νὰ λένε πὼς ὁ
ἄνδρας αὐτὸς εἶναι θεϊκός, ἐπίσης δὲ καὶ οἱ Λακεδαιμό-
νιοι ὅταν ἐπαινοῦν κάποιον κατὰ κόρο λένε πὼς εἶναι
ἄνθρωπος θεϊκός. Σὲ πολλὰ χωρία του ἐπίσης ὁ ῞Oμηρος
μεταχειρίζεται ἐπανειλημμένως τὸν ἴδιο χαρακτηρισμό,
καθὼς καὶ οἱ ἄλλοι ποιητές. ῞Oταν ὁ θεὸς θέλη νὰ εὐτυ-
χήση μιὰ πόλη τῆς στέλνει ἀγαθοὺς ἄνδρες. ῞Oταν μιὰ πο-
λιτεία θέλει νὰ δυστυχήση, ἐξορίζει τοὺς ἀγαθοὺς ἄνδρες
ἀπὸ τὴν πολιτεία αὐτὴ ὁ θεός. ῎Eτσι εἶναι φανερὸ ὅτι ἡ
ἀρετὴ δὲν εἶναι οὔτε διδακτή, οὔτε ἔμφυτη, ἀλλὰ παρα-
χωρεῖται σὲ ὅσους τὴν ἔχουν, ἀπὸ τὴν ἐπίνευση τοῦ θεοῦ.
98. (Πλουτ. ᾽Hθ. 439α) Για τὴν ἀρετὴ στοχαζόμαστε καὶ
ἐρευνοῦμε ἂν δηλαδὴ εἶναι διδακτὸ τὸ νὰ ἔχη κανεὶς φρό-
νηση, τὸ νὰ πράττη τὸ δίκαιο, τὸ νὰ ζῆ ἔντιμα καὶ ἐν συ-
νεχεία διερωτώμαστε γιατὶ τὰ ἔργα τῶν ρητόρων, τῶν κυ-
βερνητῶν, τῶν οἰκοδόμων, τῶν γεωργῶν εἶναι ἄπειρα, καὶ
ὅμως ἀγαθοὶ ἄνδρες ὀνομάζονται καὶ λέγονται μόνο ὀλί-
9 A
᾽ νθολόγιον A´
130 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ἀγαθ`ῶ ἢ κυνὶ ἢ ὄρνιθι ἥδεται, οὕτω καὶ ἔτι μᾶλλον
ἥδομαι φίλοις ἀγαθοῖς· καὶ ἐάν τι σχῶ ἀγαθόν, διδά-
σκω καὶ ἄλλοις συνίστημι, παρ’ ὧν ἂν ἡγῶμαι ὠφε-
λήσεσθαί τι αὐτοὺς εἰς ἀρετήν. καὶ τοὺς θησαυροὺς
τῶν πάλαι σοφῶν ἀνδρῶν, οὓς ἐκεῖνοι κατέλιπον ἐν
βιβλίοις γράψαντες, ἀνελίττων κοινDῆ σὺν τοῖς φίλοις
διέρχομαι· καὶ ἄν τι ὁρῶμεν ἀγαθόν, ἐκλεγόμεθα·
καὶ μέγα νομίζομεν κέρδος, ἐὰν ἀλλήλοις φίλοι γινώ-
μεθα. ἐμοὶ μὲν δὴ ταῦτα ἀκούοντι ἐδόκει αὐτός τε
μακάριος εἶναι καὶ τοὺς ἀκούοντας ἐπὶ καλοκαγα-
θίαν ἄγειν. καὶ πάλιν ποτὲ τοῦ ᾽Aντιφῶντος ἐρομένου
αὐτόν, πῶς ἄλλους μὲν ἡγοῖτο πολιτικοὺς ποιεῖν,
αὐτὸς δὲ οὐ πράττοι τὰ πολιτικά, εἴπερ ἐπίστατος
ποτέρως δ’ ἄν, ἔφη, ὦ ᾽Aντιφῶν, μᾶλλον τὰ πολιτικὰ
πράττοιμι, εἰ μόνος αὐτὰ πράττοιμι, ἢ εἰ ἐπιμελοί-
μην τοῦ ὡς πλείστους ἱκανοὺς εἶναι πράττειν αὐτά;
101 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ ἐ ν τ `ῶ δ ε υ τ έ ρ `ω (1, 18)
ἀ π ο μ ν η μ ο ν ε υ μ ά τ ω ν.
῎Eπειτα ὁ μὲν ἑκουσίως ταλαιπωρῶν ἐπ’ ἀγαθDῆ
ἐλπίδι πονῶν εὐφραίνεται, οἷον οἱ τὰ θηρία θηρῶν-
τες ἐλπίδι τοῦ λήψεσθαι ἡδέως μοχθοῦσι. καὶ τὰ μὲν
τοιαῦτα ἆθλα τῶν πόνων μικροῦ τινος ἄξιά ἐστι·
τοὺς δὲ πονοῦντας, ἵνα φίλους ἀγαθοὺς κτήσωνται ἢ
ὅπως ἐχθροὺς χειρώσωνται ἢ ἵνα δυνατοὶ γενόμενοι
καὶ τοῖς σώμασι καὶ ταῖς ψυχαῖς, καὶ τὸν ἑαυτῶν
οἶκον καλῶς οἰκῶσι καὶ τοὺς φίλους εὖ ποιῶσι καὶ
τὴν πατρίδα εὐεργετῶσι, πῶς οὐκ οἴεσθαι χρὴ τού-
τους καὶ πονεῖν ἡδέως εἰς τὰ τοιαῦτα καὶ ζῆν εὐ-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 131
γοι, ὅπως οἱ ἱπποκένταυροι, οἱ γίγαντες καὶ οἱ κύκλωπες.
῾Ωστόσο δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ βρεθῆ ἔργο ποὺ νὰ εἶναι
ἄψογο ἀπὸ πλευρᾶς ἀρετῆς οὔτε ἦθος ἀκέραιο καὶ ἄθι-
κτο ἀπὸ τὰ πάθη. A᾽ λλὰ καὶ ἂν κάτι τὸ καλὸ ἡ φύση τὸ
παρουσιάζει αὐτομάτως, ὡστόσο ἔχει κι’ αὐτὸ πολὺ ξένο
ὑλικό, ὅπως ὁ καρπὸς ποὺ ἀναμειγνύεται ἀπὸ ὕλη ἄγρια
καὶ ἀκάθαρτη καὶ χάνει τὴν ἀξία του. Oἱ ἄνθρωποι μα-
θαίνουν νὰ τραγουδοῦν καὶ νὰ χορεύουν καὶ νὰ διαβά-
ζουν καὶ νὰ καλλιεργοῦν τὴ γῆ καὶ νὰ ἱππεύουν. Mαθαί-
νουν ἐπίσης νὰ φοροῦν ὑποδήματα, νὰ ντύνονται, διδά-
σκουν τὴν τέχνη τοῦ οἰνοχόου, τὴν μαγειρική. ῞Oλα αὐτὰ
χωρὶς νὰ τὰ μάθουν δὲν μποροῦν νὰ τὰ κάμνουν κατὰ
τρόπο χρήσιμο.
99. Ξ ε ν ο φ ῶ ν τ ο ς ᾽A π ο μ ν η μ ο ν ε ύ μ α τ α β´ (6, 39):
῞Oσες μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων λέγονται ἀρετές, ἂν τὶς
ἐξετάσης, θὰ βρῆς ὅτι ὅλες αὐξάνουν μὲ τὴ μάθηση καὶ τὴ
μελέτη.
100. Ξ ε ν ο φ ῶ ν τ ο ς ᾽A π ο μ ν η μ ο ν ε ύ μ α τ α α´ (6, 13):
῾O Σωκράτης τότε ἀποκρίθηκε: «Στὴ δική μας νοοτρο-
πία, ὦ A᾽ ντιφῶν, θεωρῆται ἐξ ἴσου ὡραῖο καὶ ἐξ ἴσου
ἄσχημο νὰ πωλῆ κανεὶς τὴν ὀμορφιὰ τῆς νιότης του καὶ
τὴ σοφία του. Γιατὶ ἂν πωλήση κανεὶς γιὰ χρήματα τὴν
ὀμορφιὰ τῆς νιότης του σ’ ὅποιον τὴν ἐπιθυμεῖ, τὸν ὀνο-
μάζουν πορνικό. ῍Aν ὅμως κάποιος γνωρίση ἕνα ποὺ εἶναι
ὡραῖος στὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχὴ καὶ τὸν κάνει φίλο του,
τὸν θεωροῦμε ἄνθρωπο σώφρονα. Tὸ ἴδιο καὶ γιὰ τὴ σο-
φία, ὅσοι τὴν πουλοῦν μὲ χρήματα σ’ ὅποιον τὴν θέλει,
τοὺς ὀνομάζουμε σοφιστές, σὰ νὰ λέμε πόρνους. ῞Oμως
ὅταν κάποιος καταλάβη πὼς ἕνας εἶναι εὐφυὴς καὶ τὸν
διδάσκει ὁτιδήποτε καλὸ γνωρίζει καὶ τὸν κάνει φίλο
του, τότε πιστεύουμε πὼς αὐτὸς κάνει ὅσα ἁρμόζουν νὰ
κάνει ἕνας τέλειος πολίτης. ᾽Eγὼ ὁ ἴδιος, A ᾽ ντιφῶν, ὅπως
132 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
φραινομένους, ἀγασαμένους μὲν ἑαυτούς, ἐπαινου-
μένους δὲ καὶ ζηλουμένους ὑπὸ τῶν ἄλλων; ἔτι δὲ αἱ
μὲν ῥDαδιουργίαι καὶ ἐκ τοῦ παραχρῆμα ἡδοναὶ οὔτε
σώματι εὐεξίαν ἱκαναί εἰσιν ἐργάζεσθαι, ὥς φασιν οἱ
γυμνασταί, οὔτε ψυχDῆ ἐπιστήμην ἀξιόλογον οὐδε-
μίαν ἐμποιοῦσιν· αἱ δὲ διὰ καρτερίας ἐπιμέλειαι τῶν
καλῶν τε κἀγαθῶν ἔργων ἐξικνεῖσθαι ποιοῦσιν, ὡς
φασὶν οἱ ἀγαθοὶ ἄνδρες. λέγει δέ που καὶ ῾Hσίοδος,
Tὴν μὲν γὰρ κακότητα καὶ ἰλαδόν ἐστιν ἐλέσθαι
ῥηϊδίως, λείη μὲν ὁδός, μάλα δ’ ἐγγύθι ναίει.
τῆς δ’ ἀρετῆς ἱδρῶτα θεοὶ προπάροιθεν ἔθηκαν
ἀθάνατοι· μακρὸς δὲ καὶ ὄρθιος οἶμος ἐς αὐτήν
καὶ τρηχὺς τὸ πρῶτον· ἐπὴν δ’ εἰς ἄκρον ἵκηαι,
ῥηϊδίη δ’ ἤπειτα πέλει χαλεπή περ ἐοῦσα.
μαρτυρεῖ δὲ καὶ ᾽Eπίχαρμος ἐν τ`ῶδε·
Tῶν πόνων πωλοῦσιν ἡμῖν πάντα τἀγάθ’ οἱ θεοί.
καί ἐν ἄλλ`ω δὲ τόπ`ω φησίν,
῏Ω πονηρὲ μὴ τὰ μαλακὰ μῶσο μὴ τὰ σκλήρ’ ἔχDης.
καὶ Πρόδικος δ’ ὁ σοφὸς ἐν τ`ῶ συγγράμματι τ`ῶ περὶ
τοῦ ῾Hρακλέους, ὅπερ δὴ καὶ πλείστοις ἐπιδείκνυ-
ται, ὡσαύτως περὶ τῆς ἀρετῆς ἀποφαίνεται, ὧδέ πως
λέγων, ὅσα ἐγὼ μέμνημαι. φησὶ γὰρ ῾Hρακλέα ἐπεὶ ἐκ
παίδων εἰς ἥβην ὡρμᾶτο (ἐν Dἧ οἱ νέοι ἤδη αὐτοκράτο-
ρες γιγνόμενοι δηλοῦσιν εἴτε τὴν δι’ ἀρετῆς ὁδὸν τρέ-
ψονται ἐπὶ τὸν βίον, εἴτε τὴν διὰ κακίας) ἐξελθόντα
εἰς ἡσυχίαν καθῆσθαι, ἀποροῦντα ὁποτέραν τῶν ὁ-
δῶν τράπηται· καὶ φανῆναι αὐτ`ῶ δύο γυναῖκας προσ-
ιέναι μεγάλας· τὴν μὲν ἑτέραν εὐπρεπῆ ἰδεῖν καὶ
ἐλευθερίαν φύσει, κεκοσμημένην τὸ μὲν σῶμα καθα-
ριότητι, τὰ δὲ ὄμματα αἰδοῖ, τὸ δὲ σχῆμα σωφρο-
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 133
ἕνας ἄλλος εὐχαριστῆται μ’ ἕνα καλὸ ἄλογο, μ’ ἕνα σκύλο
ἢ μὲ ἕνα πουλί, κατὰ παρόμοιο καὶ καλύτερο τρόπο
εὐχαριστοῦμαι μὲ καλοὺς φίλους καί, ἂν γνωρίζω κάτι
καλό, τὸ διδάσκω καὶ τὸ συνιστῶ καὶ στοὺς ἄλλους, γιὰ
τοὺς ὁποίους σχηματίζω τὴν ἀντίληψη ὅτι θὰ ὠφεληθοῦν
κι’ αὐτοί, ἔστω καὶ λίγο, ὡς πρὸς τὴν ἀρετή τους. Kαὶ
τοὺς θησαυροὺς τῶν παλαιῶν σοφῶν, ποὺ τοὺς ἄφησαν
γραμμένους σὲ βιβλία, τοὺς ἑρμηνεύω, ξετυλίγοντάς τα,
μαζὶ μὲ τοὺς φίλους μου καί, ἂν βλέπουμε κάτι καλό, τὸ
ἀποθησαυρίζουμε. Kαὶ θεωροῦμε κέρδος μέγα τὸ γεγονὸς
ὅτι γινόμαστε φίλοι μεταξύ μας. Σὲ μένα, ὅταν τ’ ἄκουσα
αὐτά, φαινόταν καὶ ὁ ἴδιος μακάριος καὶ ὅτι ὁ ἴδιος ὡδη-
γοῦσε τοὺς ἀκροατές του στὴν κατάκτηση τοῦ καλοῦ καὶ
ἀγαθοῦ, τὴν τέλεια μόρφωση ψυχῆς καὶ σώματος. Kαὶ
πάλι κάποτε ποὺ ὁ A ᾽ ντιφῶν τὸν ρώτησε πῶς πίστευε
πὼς κάνει τοὺς ἄλλους πολιτικούς, ἐνῶ αὐτὸς ὁ ἴδιος δὲν
πολιτευόταν ἂν καὶ ἤξαιρε ἀπὸ πολιτική, εἶπε: Mὲ ποιό
ἀπὸ τοὺς δυὸ τρόπους, A ᾽ ντιφῶν, θὰ λάβαινα μέρος στὴν
πολιτική; Mὲ τὸ ν’ ἀνακατεύωμαι μόνος μου ἢ ἂν φρόντι-
ζα νὰ ὑπάρχουν ὅσο τὸ δυνατὸ πιὸ πολλοὶ ἱκανοὶ ν’ ἀσχο-
λοῦνται μ’ αὐτή;
101. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ ᾽A π ο μ ν η μ ο ν ε ύ μ α τ α β´ (1, 18):
῎Eπειτα, ἐκεῖνος ποὺ ταλαιπωρεῖ ἑκουσίως τὸν ἑαυτό
του καὶ ὑποφέρει ἐλπίζοντας κάτι καλό, εὐφραίνεται
ὅπως λόγου χάρη ἐκεῖνοι ποὺ κυνηγοῦν τὰ ἄγρια ζῶα καὶ
εὐχαρίστως μοχθοῦν μὲ τὴν ἐλπίδα πὼς θὰ τὰ πιάσουν.
Tὰ βραβεῖα τῶν μόχθων αὐτῶν μικρὰ ἀξία ἔχουν, ὅμως
ἐκεῖνοι ποὺ μοχθοῦν γιὰ ν’ ἀποκτήσουν φίλους καλοὺς ἢ
γιὰ νὰ ὑποτάξουν τοὺς ἐχθροὺς ἢ γιὰ νὰ γίνουν δυνατοὶ
καὶ στὸ σῶμα καὶ στὴν ψυχή, ὥστε καὶ τὰ σπίτια τους νὰ
διοικοῦν καλὰ καὶ τοὺς φίλους νὰ εὐεργετοῦν καὶ τὴν
πατρίδα, πῶς εἶναι δυνατὸ νὰ μὴ πιστεύης ὅτι αὐτοὶ καὶ
εὐχαρίστως κοπιάζουν γι’ αὐτὰ καὶ ζοῦν μέσα σὲ εὐφρο-
134 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
σύνDη· τὴν δὲ ἑτέραν τεθραμμένην εἰς πολυσαρκίαν
τε καὶ ἁπαλότητα, κεκαλλωπισμένην τὸ μὲν χρῶμα,
ὥστε λευκοτέραν καὶ ἐρυθροτέραν τοῦ ὄντος δοκεῖν
φαίνεσθαι, τὸ δὲ σχῆμα, ὥστε δοκεῖν ὀρθοτέραν τῆς
φύσεως εἶναι, τὰ δὲ ὄμματα ἔχειν ἀναπεπταμένα,
ἐσθῆτα δὲ ἐξ ἧς μάλιστα ἡ ὥρα διαλάμποι·
κατασκοπεῖσθαι δὲ θαμὰ ἑαυτήν, ἐπισκοπεῖν δὲ καὶ
εἴ τις ἄλλος αὐτὴν θεᾶται, πολλάκις δὲ καὶ εἰς τὴν
αὐτῆς σκιὰν ἀποβλέπειν. ὡς δὲ ἐγένοντο πλησιαίτε-
ρον τοῦ ῾Hρακλέους, τὴν μὲν πρόσθεν ῥηθεῖσαν ἰέναι
τὸν αὐτὸν τρόπον, τὴν δὲ ἑτέραν φθάσαι βουλομένην
προσδραμεῖν τ`ῶ ῾Hρακλεῖ καὶ εἰπεῖν, ὁρῶ σε, ὦ
῾Hράκλεις, ἀποροῦντα ποίαν ὁδὸν ἐπὶ τὸν βίον τρα-
πDῆς· ἐὰν ἐμὲ φίλην ποιησάμενος ἐπί θ’ ἡδίστην καὶ
ῥDάστην ὁδὸν ἄξω σε· καὶ τῶν μὲν τερπνῶν οὐδενὸς
ἄγευστος ἔσDη, τῶν δὲ χαλεπῶν ἄπειρος διαβιώσDη.
πρῶτον μὲν γὰρ οὐ πολέμων οὐδὲ πραγμάτων φρον-
τιεῖς, ἀλλὰ σκοπούμενος διέσDη τι ἂν κεχαρισμένον ἢ
σῖτον ἢ ποτὸν εὕροις, ἤ τι ἂν ἰδὼν ἢ ἀκούσας τερ-
φθήσDη, τινῶν ὀσφραινόμενος ἢ ἁπτόμενος, τί δὲ παι-
δικοῖς ὁμιλῶν μάλιστα εὐφρανθείης, καὶ πῶς ἂν μα-
λακώτατα καθεύδοις, καὶ πῶς ἂν ἀπονώτατα τούτων
πάντων τυγχάνοις. ἐὰν δέ ποτε γένηταί τις ὑποψία
σπανίως ἀφ’ ὧν ἔσται ταῦτα, οὐ φόβος μή σε ἀγάγω
ἐπὶ τὸν πονοῦντα καὶ ταλαιπωροῦντα τ`ῶ σώματι καὶ
τDῆ ψυχDῆ ταῦτα πορίζεσθαι· ἀλλ’ οἷς ἂν οἱ ἄλλοι
ἐργάζωνται, τούτοις σύ χρήσDη, οὐδενὸς ἀπεχόμενος
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 135
σύνη, γιατὶ χαίρονται τὸν ἑαυτό τους, τοὺς ἐπαινοῦν καὶ
τοὺς ζηλεύουν οἱ ἄλλοι; ῎Aλλωστε, ὅπως λένε οἱ γυμνα-
στές, οἱ εὔκολες καὶ χωρὶς μόχθο πράξεις καὶ οἱ εὔκολες
καὶ στιγμιαῖες ἡδονὲς οὔτε στὸ σῶμα, εἶναι ἱκανὲς νὰ φέ-
ρουν εὐεξία, οὔτε ν’ ἀποτυπώσουν στὴν ψυχὴ γνώση
ἀξιόλογη. A᾽ ντίθετα, ὅπως λένε οἱ ἐνάρετοι ἄνθρωποι, οἱ
καρτερικὲς φροντίδες συντείνουν νὰ ἐκτελῆ κανεὶς ὡραῖα
καὶ ἀγαθὰ ἔργα. ῾O ῾Hσίοδος λέει κάπου:
Eὔκολα πιάνεις τὴν κακότητα ὁλόκληρη
γιατὶ κοντά μας κατοικεῖ κι’ ὁ δρόμος ἴσιος.
Mὰ πιὸ μπροστὰ ἀπ’ τὴν ἀρετὴ ἱδρῶτα ἔβαλαν
οἱ μέγιστοι θεοὶ κι’ εἶναι μακρὺς ὁ δρόμος
ποὺ ὁδηγεῖ σ’ αὐτή, τραχὺς κ’ ἀνήφορος.
Mὰ ὅταν στὸ τέλος φθάνης εὔκολος σοῦ γίνεται
ὁ δύσβατος καὶ κακοτράχαλος ὁ δρόμος της.
Kι’ αὐτὸ τὸ ἐπιβεβαιώνει καὶ ὁ ᾽Eπίχαρμος στὸν παρακά-
τω στίχο του:
Mὲ κόπο μᾶς πουλᾶνε οἱ θεοὶ κάθε ἀγαθὸ
Kαὶ σὲ ἄλλον πάλι στίχο του:
Tὴν τρυφηλότητα μὴν ψάχνης, πονηρέ,
νὰ μὴ βρεθῆς χωρὶς νὰ θέλης στὴ σκληράδα.
Kι’ ὁ Πρόδικος ἐπίσης ὁ σοφὸς στὸ σύγγραμμά του γιὰ
τὸν ῾Hρακλῆ, στὸ ὁποῖο κάνει πολλὴ ἐπίδειξη, καταλήγει,
ἀπ’ ὅσο θυμᾶμαι, στὴν ἴδια γνώμη γιὰ τὴν ἀρετή. Διηγεῖ-
ται δηλαδὴ πὼς ὁ ῾Hρακλῆς ὅταν ἔμπαινε ἀπὸ τὴν παι-
δικὴ στὴν ἐφηβικὴ ἡλικία, ὅταν ἀκριβῶς οἱ νέοι, ἐπειδὴ
γίνονται αὐτεξούσιοι, ἐκδηλώνουν τὶς προθέσεις τους, ἂν
δηλαδὴ στὴ ζωὴ θ’ ἀκολουθήσουν τὸ δρόμο τῆς ἀρετῆς ἢ
τῆς κακίας, βγῆκε καὶ κάθισε σ’ ἕνα ἥσυχο μέρος, ἀμήχα-
νος ποιὸ δρόμο θ’ ἀκολουθήση ἀπὸ τοὺς δυό. Tοῦ φάνηκε
τότε πὼς τὸν ζύγωσαν δυὸ γυναῖκες ὑψηλόσωμες, ἡ μιὰ
εὐπρεπὴς στὴν ἐμφάνιση καὶ εὐγενικὴ ἀπὸ φυσικοῦ της,
ὅπως ταιριάζει σὲ ελεύθερο ἄνθρωπο, ἔχοντας γιὰ στολί-
δια τοῦ κορμιοῦ τὴν καθαριότητα, τὴν ντροπαλοσύνη
136 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ὅθεν ἂν δυνατὸν Dἦ τι κερδᾶναι· πανταχόθεν γὰρ
ὠφελεῖσθαι τοῖς ἐμοὶ συνοῦσι ἐξουσίαν ἐγὼ παρέχω.
καὶ ὁ ῾Hρακλῆς ἀκούσας ταῦτα, ἔφη, ῏Ω γύναι, ὄνομα
δέ σοι τί ἐστι; ἡ δέ, Oἱ μὲν ἐμοὶ φίλοι καλοῦσί με
Eὐδαιμονίαν, οἱ δὲ μισοῦντές με ὑποκοριζόμενοι
ὀνομάζουσι Kακίαν. καὶ ἐν τούτ`ω ἡ ἑτέρα γυνὴ προσ-
ελθοῦσα εἶπεν· Kαὶ ἐγὼ ἥκω πρός σε, ὦ ῾Hράκλεις,
εἰδυῖα τοὺς γεννήσαντάς σε καὶ τὴν φύσιν τὴν σὴν ἐν
τDῆ παιδείDα καταμαθοῦσα· ἐξ ὧν ἐλπίζω, εἰ τὴν πρὸς
ἐμὲ ὁδὸν τράποιο, σφόδρα ἄν σε τῶν καλῶν καὶ σε-
μνῶν ἀγαθὸν ἐργάτην γενέσθαι, καὶ ἐμὲ ἔτι πολὺ
ἐντιμοτέραν καὶ ἐπ’ ἀγαθοῖς διαπρεπεστέραν φανῆ-
ναι. οὐκ ἀπατήσω δέ σε προοιμίοις ἡδονῆς, ἀλλ’
Dἧπερ οἱ θεοὶ διέθεσαν, τὰ ὄντα διηγήσομαι μετὰ
ἀληθείας. τῶν γὰρ ὄντων ἀγαθῶν καὶ καλῶν οὐδὲν
ἄνευ πόνου καὶ ἐπιμελείας οἱ θεοὶ διδόασιν ἀνθρώ-
ποις· ἀλλ’ εἴτε τοὺς θεοὺς ἵλεω εἶναι σοι βούλει, θε-
ραπευτέον τοὺς θεούς· εἴτε ὑπὸ φίλων ἐθέλεις
ἀγαπᾶσθαι, τοὺς φίλους εὐεργετητέον· εἴτε ὑπό τι-
νος πόλεως ἐπιθυμεῖς τιμᾶσθαι, τὴν πόλιν ὠφελητέ-
ον· εἴτε ὑπὸ τῆς ῾Eλλάδος πάσης ἄξιος ἐπ’ ἀρετDῆ
θαυμάζεσθαι, τὴν ῾Eλλάδα πειρατέον εὖ ποιεῖν· εἴτε
γῆν βούλει σοι καρποὺς ἀφθόνους φέρειν, τὴν γῆν
θεραπευτέον· εἴτε ἀπὸ βοσκημάτων οἴει δεῖν πλουτί-
ζεσθαι, τῶν βοσκημάτων ἐπιμελητέον· εἴτε διὰ πολέ-
μου ὁρμDᾶς αὔξεσθαι καὶ βούλει δύνασθαι τούς τε φί-
λους ἐλευθεροῦν καὶ τοὺς ἐχθροὺς χειροῦσθαι, τὰς
πολεμικὰς τέχνας τάς τε παρὰ τῶν ἐπισταμένων μα-
θητέον καὶ ὅπως δεῖ αὐταῖς χρῆσθαι ἀσκητέον· εἰ δὲ
τ`ῶ σώματι βούλει δυνατὸς εἶναι, τDῆ γνώμDη ὑπηρετεῖν
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 137
στὰ μάτια, τὴ σεμνότητα στὸ παράστημα, φορώντας
λευκὸ φόρεμα. ῾H ἄλλη καλοθρεμμένη, παχιὰ καὶ μαλ-
θακὴ στὴ σάρκα, καλλωπισμένη μὲ τέτοιο τρόπο, ὥστε
νὰ φαίνεται στὸ χρῶμα πιὸ λευκὴ καὶ πιὸ ροδαλὴ ἀπ’
ὅ,τι πράγματι ἦταν, νὰ φαίνεται στὸ ἀνάστημα ψηλότερη
ἀπ’ ὅ,τι ἦταν στὸ φυσικό της, μὲ μάτια ὁλάνοιχτα καὶ φό-
ρεμα τέτοιο, ποὺ μέσα ἀπ’ αὐτὸ νὰ διαφαίνωνται λαμπρὰ
τὰ νεανικά της κάλλη. ᾽Eξέταζε τὸν ἑαυτό της προσεκτικὰ
καὶ ἔρριχνε γύρω της ματιὲς νὰ ἰδῆ ἂν τὴν κοιτάζουν καὶ
οἱ ἄλλοι καὶ πολλὲς φορὲς ἔρριχνε τὸ βλέμμα της καὶ στὴ
σκιά της. ῞Oταν λοιπὸν ἔφθασαν κι’ οἱ δυὸ κάπως πιὸ κο-
ντὰ στὸν ῾Hρακλῆ, ἡ πρώτη ἐξακολουθοῦσε νὰ βαδίζη
κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο, ἐνῶ ἡ δεύτερη, θέλοντας νὰ προλά-
βη, ἔτρεξε μπροστὰ στὸν ῾Hρακλῆ καὶ τοῦ εἶπε: Σὲ βλέπω,
῾Hρακλῆ, ἀμήχανο ποιό δρόμο ν’ ἀκολουθήσης στὴ ζωή
σου. ῍Aν κάνης λοιπὸν φίλη σου ἐμένα θὰ σὲ ὁδηγήσω
στὸν πιὸ εὐχάριστο καὶ τὸν πιὸ εὔκολο δρόμο καὶ δὲν θὰ
ὑπάρξη τίποτε εὐχάριστο ποὺ νὰ μὴ τὸ γευθῆς, ἐνῶ δὲν
θὰ δοκιμάσης στὴ ζωή σου τίποτε τὸ δυσάρεστο. Γιατὶ
πρῶτα-πρῶτα δὲν θἄχης φροντίδες οὔτε γιὰ πολέμους
οὔτε γιὰ ἄλλα πράγματα ἐνοχλητικά, ἀλλὰ θὰ ζῆς τὴ ζωή
σου ἀναζητώντας τί εὐχάριστο μπορεῖ νὰ βρῆς, φαγητὸ ἢ
ποτό, μὲ ποιὸ θέαμα ἢ ἀκρόαμα θὰ εἶναι δυνατὸ νὰ ψυ-
χαγωγηθῆς, ἢ τί ἡδονὲς θὰ ἔδρεπες ἀπὸ τὴν ὄσφρηση ἢ
τὴν ἁφή, ἢ μὲ ποιοὺς παιδικοὺς ἔρωτες θὰ μποροῦσες νὰ
εὐφρανθῆς, μὲ ποιό τρόπο θὰ μποροῦσες νὰ κοιμᾶσαι
ἀναπαυτικώτερα καὶ πῶς, χωρὶς κανένα ἀπολύτως κόπο,
εἶναι δυνατὸ νὰ τὰ ἀπολαμβάνης ὅλα αὐτά. Kαὶ ἂν κάπο-
τε ὑπάρξη ὁποιαδήποτε ὑποψία ὅτι θὰ λείψουν τὰ μέσα
ἐκεῖνα μὲ τὰ ὁποῖα θὰ ἔχης ὅλα αὐτὰ τὰ ἀγαθά, δὲν
ὑπάρχει φόβος νὰ σὲ ὁδηγήσω νὰ τὰ ἐξοικονομῆς μοχθών-
τας καὶ ταλαιπωρούμενος στὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχή, ἀλλὰ
ὅσα οἱ ἄλλοι ἀποκτοῦν μὲ τὴ δουλειά τους, ἐσὺ θὰ τὰ
καρπώνεσαι ὅλα αὐτά, χωρὶς νὰ ἀποφεύγης τίποτε ἀπ’
138 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ἐθιστέον τὸ σῶμα καὶ γυμναστέον σὺν πόνοις καὶ
ἱδρῶτι. καὶ ἡ Kακία ὑπολαβοῦσα εἶπεν, ὡς φησὶ
Πρόδικος, ᾽Eννοεῖς, ὦ ῾Hράκλεις, ὡς χαλεπὴν καὶ μα-
κρὴν ὁδὸν ἐπὶ τὰς εὐφροσύνας ἡ γυνή σοι διηγεῖται·
ἐγὼ δὲ ῥDαδίαν καὶ βραχεῖαν ὁδὸν ἐπὶ τὴν εὐδαιμο-
νίαν ἄξω σε. καὶ ἡ ᾽Aρετὴ εἶπεν, ῏Ω τλῆμον, τὶ δὲ σὺ
ἀγαθὸν ἔχεις, ἢ τὶ ἡδύ; οἶσθα μηδὲν τούτων ἕνεκα
πράττειν ἐθέλουσα, ἥ τις οὐδὲ τὴν τῶν ἡδέων ἐπιθυ-
μίαν ἀναμένεις, ἀλλὰ πρὶν ἐπιθυμῆσαι πάντων ἐμπί-
πλασαι· πρὶν μὲν πεινῆν ἐσθίουσα, πρὶν δὲ διψῆν πί-
νουσα· ἵνα μὲν ἡδέως φαγDῆς ὀψοποιοὺς μηχανωμένη,
ἵνα δὲ ἡδέως πίDης οἴνους τε πολυτελεῖς παρασκευά-
ζει, καὶ τοῦ θέρους χιόνα περιθέουσα ζητεῖς· ἵνα δὲ
καθυπνώσDης ἡδέως, οὐ μόνον τὰς στρωμνὰς μαλα-
κάς, ἀλλὰ καὶ τὰς κλίνας καὶ τὰ ὑπόβαθρα ταῖς κλί-
ναις παρασκευάζεις· οὐ γὰρ διὰ τὸ πονεῖν, ἀλλὰ διὰ
τὸ μηδὲν ἔχειν ὅ τι ποιήσεις, ὕπνου ἐπιθυμεῖς· τὰ δὲ
ἀφροδίσια πρὸ τοῦ δεῖσθαι ἀναγκάζεις πάντα μηχα-
νωμένη, καὶ γυναιξὶ τοῖς ἀνδράσι χρωμένη· οὕτως
γὰρ παιδεύεις τοὺς ἑαυτῆς φίλους, τῆς μὲν νυκτὸς
ὑβρίζουσα, τῆς δὲ ἡμέρας τὸ χρησιμώτατον κατακοι-
μίζουσα· ἀθάνατος δὲ οὖσα ἐκ θεῶν μὲν ἀπέρριψαι,
ὑπὸ δὲ ἀνθρώπων ἀγαθῶν ἀτιμάζDη· τοῦ δὲ πάντων
ἡδίστου ἀκούσματος, ἐπαίνου σαυτῆς, ἀνήκοος εἶ,
καὶ τοῦ πάντων ἡδίστου θεάματος· οὐδέποτε γὰρ σε-
αυτῆς ἔργον καλὸν τεθέασαι. τίς δ’ ἄν σοι λεγούσDη
πιστεύσειε; τίς δ’ ἂν δεομένDη τινὸς ἐπαρκέσειε; ἢ τίς
ἂν εὖ φρονῶν τοῦ σοῦ θιάσου τολμήσειεν εἶναι; οἱ
νέοι μὲν ὄντες τοῖς σώμασιν ἀδύνατοί εἰσι, πρεσβύ-
τεροι δὲ γενόμενοι ταῖς ψυχαῖς ἀνόητοι· ἀπόνως μὲν
λιπαροὶ διὰ νεότητος τρεφόμενοι, ἐπιπόνως δὲ
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 139
ὅσα θὰ εἶναι δυνατὸ νὰ σοῦ ἀποφέρουν κάποιο κέρδος.
Γιατὶ ἐγὼ δίνω στοὺς μαθητάς μου τὴ δυνατότητα ν’ ἀπο-
κομίζουν ἀπὸ παντοῦ κέρδη. Kαὶ ὁ ῾Hρακλῆς, ἀκούοντας
αὐτὰ εἶπε: Γυναίκα, ποιό εἶναι τ’ ὄνομά σου; Oἱ φίλοι
μου, ἀποκρίθηκε αὐτή, μὲ λένε Eὐδαιμονία· ὅμως, ὅσοι
μὲ μισοῦν, γιὰ νὰ μὲ δυσφημήσουν μὲ λένε Kακία. Στὸ με-
ταξὺ τὸν ζύγωσε καὶ ἡ ἄλλη γυναίκα καὶ τοῦ λέει: ῏Hρθα
κι’ ἐγὼ κοντά σου, ῾Hρακλῆ, ἐπειδὴ γνωρίζω καὶ τοὺς γο-
νεῖς σου, καὶ ἔχω ἀντιληφθῆ ἐντελῶς τὸν καλό σου χαρα-
κτῆρα κατὰ τὸ χρονικὸ διάστημα τῆς ἐκπαιδεύσεώς του.
῎Eχοντας ὑπ’ ὄψη μου ὅλα αὐτά, ἐλπίζω πὼς ἀκολουθών-
τας τὸ δρόμο ποὺ φέρνει σ’ ἐμένα, θὰ γίνης πολὺ ἱκανὸς
ἐργάτης τῶν ὡραίων καὶ σεμνῶν ἔργων καὶ ἐγώ, χάρη στὰ
ἔργα σου αὐτά, θὰ ἀναδειχθῶ ἄξια πολὺ μεγαλύτερης
τιμῆς καὶ θ’ ἀποκτήσω μεγαλύτερη δόξα. Δὲν θὰ σὲ ἐξα-
πατήσω, λοιπόν, μὲ εὐχάριστους προλόγους, ἀλλὰ θὰ
σοῦ ἐκθέσω τὰ πράγματα μὲ ἀλήθεια, ὅπως τἄχουν βάλει
σὲ σειρὰ οἱ θεοί. A᾽ πὸ τὰ ἀγαθὰ καὶ τὰ ὡραῖα δὲν δίνουν
τίποτε οἱ θεοὶ στοὺς θνητοὺς χωρὶς μόχθο καὶ φροντίδα,
ἀλλὰ ἂν θέλης νὰ σοῦ εἶναι σπλαχνικοὶ οἱ θεοὶ πρέπει νὰ
τοὺς λατρεύης· ἂν θέλης πάλι νὰ σὲ ἀγαποῦν οἱ φίλοι
πρέπει νὰ τοὺς εὐεργετῆς κι’ ἂν ἐπιθυμῆς νὰ σὲ τιμᾶ μιὰ
πολιτεία πρέπει νὰ τὴν ὠφελῆς. Kι’ ἂν ἔχης τὴν ἀξίωση
νὰ θαυμάζεσαι ἀπ’ ὅλη τὴν ῾Eλλάδα πρέπει νὰ προ-
σπαθῆς νὰ εὐεργετῆς τὴν ῾Eλλάδα. Kι’ ἂν πάλι θέλης ἡ γῆ
νὰ σοῦ δίνη ἄφθονους καρποὺς πρέπει νὰ τὴν καλλιερ-
γῆς, εἴτε νομίζεις ὅτι πρέπει νὰ πλουτίζης ἀπὸ τὴν κτηνο-
τροφία, πρέπει νὰ περιποιῆσαι τὰ ζῶα σου. Kι’ ὅταν
ἐξορμᾶς μὲ πόλεμο γιὰ ν’ αὐξήσης τὴν ἰσχύ σου καὶ θέλεις
νὰ εἶσαι σὲ θέση νὰ ἐλευθερώνης τοὺς φίλους καὶ νὰ ὑπο-
δουλώνης τοὺς ἐχθρούς, πρέπει νὰ μάθης καὶ τὶς πολε-
μικὲς τέχνες ἀπὸ τοὺς εἰδικοὺς καὶ ν’ ἀσκεῖσαι πῶς πρέ-
πει νὰ τὶς χρησιμοποιήσης. ῍Aν θέλης ἐπίσης νὰ εἶσαι δυ-
νατὸς στὸ σῶμα, πρέπει νὰ συνηθίσης τὸ κορμὶ νὰ ὑπη-
140 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
αὐχμηροὶ διὰ γήρως περῶντες· τοῖς μὲν πεπραγμέ-
νοις αἰσχυνόμενοι, τοῖς δὲ πραττομένοις παροινού-
μενοι, τὰ μὲν ἡδέα ἐν τDῆ νεότητι διαδραμόντες, τὰ δὲ
χαλεπὰ εἰς τὸ γῆρας ἀποθέμενοι. ἐγὼ δὲ σύνειμι μὲν
θεοῖς, σύνειμι δὲ ἀνθρώποις τοῖς ἀγαθοῖς· ἔργον δὲ
καλὸν οὔτε θεῖον οὔτε ἀνθρώπινον χωρὶς ἐμοῦ γίγνε-
ται· τιμῶμαι δὲ μάλιστα πάντων καὶ παρὰ θεοῖς καὶ
παρ’ ἀνθρώποις οἷς προσήκει· ἀγαπητὴ μὲν γὰρ συ-
νεργὸς τεχνίταις, πιστὴ δὲ φύλαξ οἴκων δεσπόταις,
εὐμενὴς δὲ παραστάτης οἰκέταις, ἀγαθὴ δὲ συλλή-
πτειρα τῶν ἐν εἰρήνDη πόνων, βεβαία δὲ τῶν ἐν πο-
λέμ`ω σύμμαχος ἔργων. ἔστι δὲ τοῖς ἐμοῖς φίλοις
ἡδεῖα μὲν καὶ ἀπράγμων σίτων καὶ ποτῶν ἀπόλαυ-
σις, ἀνέχονται γὰρ ἕως ἂν ἐπιθυμήσωσιν αὐτῶν,
ὕπνος δὲ αὐτοῖς πάρεστιν ἡδίων ἢ τοῖς ἀμόχθοις, καὶ
οὔτε ἀπολιπόντες αὐτὸν ἄχθονται οὔτε διὰ τοῦτον
μεθιᾶσι τὰ δέοντα πράττειν. καὶ οἱ μὲν νέοι τοῖς τῶν
πρεσβυτέρων ἐπαίνοις χαίρουσιν, οἱ δὲ γεραίτεροι
ταῖς τῶν νέων τιμαῖς ἀγάλλονται· καὶ ἡδέως μὲν τῶν
παλαιῶν πράξεων μέμνηνται, εὖ δὲ τὰς παρούσας
ἥδονται πράττοντες, δι’ ἐμὲ φίλοι μὲν θεοῖς ὄντες,
ἀγαπητοὶ δὲ φίλοις, τίμιοι δὲ πατρίσιν· ὅταν δὲ ἔλθDη
τὸ πεπρωμένον τέλος, οὐ μετὰ λήθης ἄτιμοι κεῖνται,
ἀλλὰ μετὰ μνήμης τὸν ἀεὶ χρόνον ὑμνούμενοι θάλ-
λουσι. τοιαῦτά σοι, ὦ παῖ πατέρων ἀγαθῶν ῾Hρά-
κλεις, ἔξεστι διαπονησαμέν`ω τὴν μακαρίαν εὐδαιμο-
νίαν κτήσασθαι. Oὕτω πως διοικεῖ Πρόδικος τὴν ὑπ’
ἀρετῆς ῾Hρακλέους παίδευσιν.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 141
ρετῆ τὸ στοχασμὸ καὶ νὰ τὸ γυμνάζης μὲ κόπο καὶ μὲ
ἱδρῶτα. ῾H Kακία τότε, ὅπως διηγεῖται ὁ Πρόδικος, παίρ-
νοντας ἀμέσως τὸ λόγο, εἶπε: ᾽Eννοεῖς ῾Hρακλῆ, πόσο δύ-
σκολο καὶ μακρὺ δρόμο πρὸς τὶς ἀπολαύσεις σοῦ ὑπο-
δεικνύει ἡ γυναίκα τούτη. ᾽Eγώ, ἀντίθετα, θὰ σὲ ὁδηγήσω
στὴν εὐδαιμονία ἀπὸ δρόμο εὔκολο καὶ σύντομο. ῾H
A
᾽ ρετὴ λέει τότε: Δυστυχισμένη, τί καλὸ ἔχεις ἐσύ; Tί
εὐχάριστο γνωρίζεις ἀφοῦ δὲν θέλεις νὰ κάνης τίποτε γιὰ
νὰ ἔχης τὰ εὐχάριστα; Γιατὶ δὲν περιμένεις νὰ τὰ ἐπιθυ-
μήσης, ἀλλὰ προτοῦ τὰ ἐπιθυμήσεις χορταίνεις ἀπ’ ὅλα,
τρῶς πρὶν πεινάσης καὶ πίνεις πρὶν διψάσης καὶ γιὰ νὰ
φᾶς μὲ εὐχαρίστηση μηχανεύεσαι τέχνες μαγειρικές, γιὰ
νὰ πιῆς εὐχάριστα φτιάχνεις κρασιὰ πολυτελῆ καὶ μέσα
στὸ κατακαλόκαιρο τρέχεις ἐδῶ κι’ ἐκεῖ ἀναζητώντας χιό-
νι καὶ γιὰ νὰ κοιμηθῆς εὐχάριστα φτιάχνεις ὄχι μόνο τὰ
στρώματα μαλακὰ ἀλλὰ καὶ τὰ κρεβάτια καὶ τὰ στρωσί-
δια κάτω ἀπὸ τὸ στρῶμα, ἐπιθυμώντας τὸν ὕπνο ὄχι
γιατὶ εἶσαι κουρασμένη, ἀλλὰ ἐπειδὴ δὲν ἔχει τί νὰ κάνης.
Tὴν ἀφροδίσια ἡδονὴ τὴν προκαλῆς πρὶν τὴν ἀπαζητή-
σης, μὲ τὸ νὰ μηχανεύεσαι τὰ πάντα καὶ νὰ μεταχειρίζε-
σαι σὰ γυναῖκες τοὺς ἄνδρες. ῎Eτσι μαθαίνεις τοὺς φίλους
σου, τοὺς ἐξευτελίζεις δηλαδὴ τὴν νύκτα καὶ τὴν ἡμέρα
τοὺς ρίχνεις σὲ νάρκη καὶ ἐνῶ εἶσαι ἀθάνατη οἱ θεοὶ σὲ
ἀπομάκρυναν ἀπὸ πλάϊ τους καὶ οἱ ἀγαθοὶ ἄνθρωποι σὲ
περιφρονοῦν. Tὸν ἔπαινο, τὸ πιὸ εὐχάριστο ἄκουσμα, δὲν
τὸν ἔχεις ἀκούσει, οὔτε ἔχεις ἰδῆ τὸ πιὸ εὐχάριστο θέαμα,
γιατὶ ὣς σήμερα δὲν ἔχεις ἰδεῖ ποτὲ κανένα καλό σου ἔργο.
Ποιός ἀληθινά, ὅταν λὲς κάτι, εἶναι δυνατὸ νὰ σὲ πιστέψη
καὶ ποιός μπορεῖ, στὴν ἀνάγκη σου νὰ σὲ βοηθήση; Ποιός
ἄνθρωπος σώφρων θὰ τολμοῦσε ποτὲ ν’ ἀποτελέση μέλος
τῆς συντροφιᾶς σου; Oἱ ἀκόλουθοί σου, ὅταν εἶναι νέοι,
εἶναι ἀσθενικοὶ στὸ σῶμα κι’ ὅταν κάπως τοὺς πάρουν τὰ
χρόνια εἶναι ἀνόητοι στὰ μυαλά, ἐπειδὴ στὰ νιᾶτα τους
τρέφονται χωρὶς μόχθο, γεμίζουν λῖπος καὶ περνοῦν δύ-
142 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
102 Ξ ε ν ο φ ῶ ν τ ο ς ἀ π ο μ ν η μ ο ν ε υ μ ά τ ω ν
γ´ (9, 14).
᾽Eρομένου δέ τινος αὐτὸν τί δοκοίη αὐτ`ῶ κράτι-
στον ἀνδρὶ ἐπιτήδευμα εἶναι, ἀπεκρίνατο εὐπραξίαν.
ἐρομένου δὲ πάλιν εἰ καὶ τὴν εὐτυχίαν ἐπιτήδευμα
νομίζοι εἶναι, Πᾶν μὲν οὖν τοὐναντίον ἔγωγε, ἔφη,
τύχην καὶ πρᾶξιν ἡγοῦμαι· τὸ μὲν γὰρ μὴ ζητοῦντα
ἐπιτυχεῖν τινὶ τῶν δεόντων, εὐτυχίαν οἴομαι εἶναι· τὸ
δὲ μαθόντα τὶ καὶ μελετήσαντα εὖ ποιεῖν, εὐπραξίαν
νομίζω· καὶ οἱ τοῦτο ἐπιτηδεύοντες δοκοῦσί μοι εὖ
πράττειν. καὶ ἀρίστους δὲ καὶ θεοφιλεστάτους ἔφη
εἶναι ἐν μὲν γεωργίDα τοὺς τὰ γεωργικὰ εὖ πράττον-
τας, ἐν δ’ ἰατρείDα τοὺς τὰ ἰατρικά, ἐν δὲ πολιτείDα
τοὺς τὰ πολιτικά· τὸν δὲ μηδὲν εὖ πράττοντα, οὔτε
χρήσιμον οὐδὲν ἔφη εἶναι οὔτε θεοφιλῆ.
103 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ ἐ ν δ´ (1, 1)
ἀ π ο μ ν η μ ο ν ε υ μ ά τ ω ν.
Oὕτω δὲ Σωκράτης ἦν ἐν παντὶ πράγματι καὶ πάν-
τα τρόπον ὠφέλιμος, ὥστε τ`ῶ σκοπουμέν`ω τοῦτο
καὶ εἰ μετρίως αἰσθανομέν`ω φανερὸν εἶναι διότι
οὐδὲν ὠφελιμώτερον ἦν τοῦ Σωκράτει συνεῖναι καὶ
μετ’ ἐκείνου διατρίβειν ὁπουοῦν καὶ ἐν ὁτ`ωοῦν
πράγματι· ἐπεὶ καὶ τὸ ἐκείνου μεμνῆσθαι μὴ παρόν-
τος οὐ μικρὰ ὠφέλει τοὺς εἰωθότας τε αὐτ`ῶ συνεῖναι
καὶ ἀποδεχομένους ἐκεῖνον. καὶ γὰρ παίζων οὐδὲν
ἧττον ἢ σπουδάζων ἐλυσιτέλει τοῖς συνδιατρίβουσι.
πολλάκις γὰρ ἔφη μὲν ἄν τινος ἐρᾶν, φανερὸς δ’ ἦν
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 143
σκολα γερατειά, καταντώντας ξερὰ κορμιά, γεμᾶτοι ντρο-
πὴ γιὰ ὅσα ἔκαναν στὰ νιᾶτα τους καὶ γεμᾶτοι ἀγανάκτη-
ση γιὰ ὅσα κάνουν στὰ γεράματά τους, ἐπειδὴ τὰ εὐχάρι-
στα τὰ πέρασαν στὰ νιᾶτα τους καὶ τὰ δυσάρεστα τὰ φύ-
λαξαν γιὰ τὰ γερατειά τους. ᾽Eγώ, ἀντίθετα, συναναστρέ-
φομαι τοὺς θεοὺς καὶ τοὺς ἀγαθοὺς ἀνθρώπους καὶ κανέ-
να ἔργο, θεῖο ἢ ἀνθρώπινο, εἶναι δυνατὸ νὰ γίνη χωρὶς
ἐμένα. ῎Eχω ἄλλωστε κι’ ἀπ’ τοὺς θεοὺς κι’ ἀπὸ τοὺς
ἀνθρώπους, ἀπ’ ὅσους εἶναι σωστὸ νὰ ἔχω τὴν πιὸ μεγά-
λη τιμή. Eἶμαι ἀγαπητὴ συνεργάτις μὲ τοὺς τεχνῖτες, πι-
στὴ φύλακας τῶν νοικοκυραίων, παραστέκω στοργικὰ
τοὺς δούλους, καλὴ συνεπίκουρος στὰ ἔργα τῆς εἰρήνης,
ἀσφαλέστατος σύμμαχος στὰ πολεμικά καὶ ἄριστος δε-
σμὸς τῆς φιλίας. Oἱ φίλοι μου ἀπολαμβάνουν εὐχάριστα
καὶ ἀνενόχλητα φαγητὰ καὶ ποτά, γιατὶ περιμένουν ὣς
ὅτου τοὺς ἀνοίξη ἡ ὄρεξη, κοιμοῦνται ἐπίσης πιὸ εὐχάρι-
στα ἀπ’ αὐτοὺς ποὺ δὲν κουράζονται καὶ δὲν ὑποφέρουν,
ὅταν ἀφήνουν τὸν ὕπνο, οὔτε παραμελοῦν ὅσα πρέπει
πρὸς χάρη του. Oἱ νέοι χαίρονται τὸν ἔπαινο τῶν γεροντο-
τέρων, οἱ γεροντότεροι ἀγάλλονται γιατὶ τοὺς τιμοῦν οἱ
νέοι καὶ γιατὶ διατηροῦν ἐπίσης τὴν γλυκειὰ ἀνάμνηση
τῶν παλιῶν ἔργων τους καὶ εὐχαριστοῦνται ἀπὸ τὶς πα-
ροῦσες πράξεις τους, γιατὶ τὶς ἐνεργοῦν σωστά. ᾽Eξ αἰτίας
μου εἶναι ἀγαπητοὶ στοὺς θεούς, ἀγαπητοὶ στοὺς φίλους
τους, πολύτιμοι στὶς πατρίδες τους. Kαὶ ὅταν φθάση τὸ
προσδιορισμένο ἀπὸ τὴν μοίρα τέλος τῆς ζωῆς, δὲν ρίχνο-
νται στὸν τάφο, ἀπολησμονημένοι, χωρὶς τιμές, ἀλλὰ ζοῦν
στὴ μνήμη τῶν ἀνθρώπων αἰώνια, πάντα ζωντανοὶ καὶ δο-
ξολογημένοι. Aὐτὰ κ’ ἐσύ ἂν κατορθώσης ὣς τὸ τέλος μὲ
κόπους στὴ ζωή σου ῾Hρακλῆ, τέκνο γονέων ἀγαθῶν, θὰ
μπορέσης ν’ ἀποκτήσης τὴν πιὸ μακάρια εὐδαιμονία.
Kατ’ αὐτὸ τὸν τρόπο περίπου ἐκθέτει ὁ Πρόδικος τὴν
ἐκπαίδευση τοῦ ῾Hρακλῆ ἀπὸ τὴν A ᾽ ρετή.
144 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
οὐ τῶν τὰ σώματα πρὸς ὥραν, ἀλλὰ τῶν τὰς ψυχὰς
πρὸς ἀρετὴν εὖ πεφυκότων ἐφιέμενος. ἐτεκμαίρετο
δὲ τὰς ἀγαθὰς φύσεις ἐκ τοῦ ταχύτερον μανθάνειν
οἷς προσέχοιεν καὶ μνηνονεύειν ἃ ἂν μάθοιεν καὶ
ἐπιθυμεῖν τῶν μαθημάτων πάντων δι’ ὧν ἔστιν οἰκίαν
τε καλῶς οἰκεῖν καὶ πόλιν καὶ τὸ ὅλως ἀνθρώποις τε
καὶ τοῖς ἀνθρωπίνοις πράγμασιν εὖ χρῆσθαι. τοὺς
γὰρ τοιούτους ἡγεῖτο παιδευθέντας οὐκ ἂν μόνον
αὐτούς τε εὐδαίμονας εἶναι καὶ τοὺς οἴκους καλῶς
οἰκεῖν, ἀλλὰ καὶ ἄλλους ἀνθρώπους καὶ πόλεις δύ-
νασθαι εὐδαίμονας ποιεῖν. οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον
ἐπὶ πάντας Dἤει, ἀλλὰ τοὺς μὲν οἰομένους φύσει ἀγα-
θοὺς εἶναι μαθήσεως δὲ καταφρονοῦντας ἐδίδασκεν
ὅτι αἱ ἄρισται δοκοῦσαι φύσεις μάλιστα παιδείας δέ-
ονται, ἐπιδεικνύων τῶν τε ἵππων τοὺς εὐφυεστάτους
θυμοειδεῖς καὶ σφοδροὺς ὄντας, εἰ μὲν ἐκ νέων δα-
μασθεῖεν, εὐχρηστοτάτους καὶ ἀρίστους γιγνομέ-
νους, εἰ δὲ ἀγύμναστοι γένοιντο, δυσκαθεκτοτάτους
καὶ φαυλοτάτους· καὶ τῶν κυνῶν τῶν εὐφυεστάτων
φιλοπόνων τε οὐσῶν καὶ ἐπιθετικῶν τοῖς θηρίοις τὰς
μὲν καλῶς ἀχθείσας ἀρίστας γίνεσθαι πρὸς τὰς θή-
ρας καὶ χρησιμωτάτας, ἀναγώγους δὲ γινομένους μα-
ταίους τε καὶ μανιώδεις καὶ δυσπειθεστάτας. ὁμοίως
δὲ καὶ τῶν ἀνθρώπων τοὺς εὐφυεστάτους ἐρρωμενε-
στάτους τε ταῖς ψυχαῖς ὄντας καὶ ἐξεργαστικωτά-
τους ὧν ἂν ἐγχειρῶσι, παιδευθέντας μὲν καὶ μαθόν-
τας ἃ δεῖ πράττειν, ἀρίστους τε καὶ ὠφελιμωτάτους
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 145
102. Ξ ε ν ο φ ῶ ν τ ο ς ᾽A π ο μ ν η μ ο ν ε ύ μ α τ α γ´ (9, 14):
῞Oταν ἐπίσης ρώτησε κάποιος τὸν Σωκράτη ποιό νομί-
ζει πὼς εἶναι τὸ καλύτερο ἐπάγγελμα γιὰ τὸν ἄνδρα ἀπο-
κρίθηκε: τὸ νὰ πράττη ὀρθά. Kαὶ ὅταν γιὰ δεύτερη φορὰ
τὸν ρώτησε ἂν θεωρῆ ἐπάγγελμα καὶ τὴν καλὴ τύχη,
ἀπάντησε: ἐγὼ νομίζω τουλάχιστον πὼς εἶναι ἐντελῶς
ἀντίθετα ἡ τύχη καὶ ἡ σωστὴ πράξη, γιατὶ τὸ νὰ ἐπιτύχη
κανεὶς κάτι τὸ ἀναγκαῖο στὴ ζωὴ χωρὶς νὰ τὸ ἐπιδιώκη,
νομίζω πὼς αὐτὸ εἶναι καλὴ τύχη· ὅμως τὸ νὰ δημιουργῆ
ὡραῖα ἔργα, ἀφοῦ πρῶτα μάθει καὶ ἀσκηθῆ, αὐτὸ τὸ θε-
ωρῶ σωστὴ πράξη καὶ ἐκεῖνοι ποὺ τὸ ἐπιδιώκουν αὐτὸ
συστηματικά, δηλαδὴ τὸ ἔχουν ὡς ἐπάγγελμα, νομίζω ὅτι
εὐτυχοῦν. Στὴ γεωργία εἶναι ἄριστοι καὶ πιὸ ἀγαπητοὶ
στοὺς θεοὺς ὅσοι ἐνεργοῦν σωστὰ σὲ ζητήματα γεωργικά,
στὴν ἰατρικὴ ὅσοι ἐνεργοῦν σωστὰ στὰ ἰατρικὰ προβλή-
ματα, στὴν πολιτεία ὅσοι ἐνεργοῦν σωστὰ στὰ πολιτικά.
᾽Eκεῖνος ὅμως ποὺ δὲν πράττει σωστὰ τίποτε, κατέληξε ὁ
Σωκράτης, δὲν εἶναι χρήσιμος σὲ τίποτε, οὔτε ἀγαπητὸς
στοὺς θεούς.
103. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο β ι β λ ί ο δ´ (1, 1):
Γενικὰ ὁ Σωκράτης ἦταν τόσο πολὺ καὶ μὲ κάθε τρόπο
ὠφέλιμος σὲ κάθε περίπτωση, ὥστε καὶ ἕνας ἄνθρωπος
μετρίας ἀντιλήψεως ἐξετάζοντας τὸ ζήτημα τοῦτο, θὰ διε-
πίστωνε πὼς τίποτε δὲν ἦταν πιὸ ὠφέλιμο ἀπὸ τὸ νὰ τὸν
συναναστρέφεται καὶ νὰ περνᾶ μαζί του τὸν καιρὸ ὁπου-
δήποτε καὶ σὲ ὁποιαδήποτε περίσταση. Γιατὶ κι’ ὅταν δὲν
ἦταν παρὼν ὁ Σωκράτης ἡ ἀνάμνησή του ὠφελοῦσε ὄχι
λίγο ἐκείνους ποὺ συνήθιζαν νὰ τὸν συναναστρέφωνται
καὶ ν’ ἀποδέχωνται τὶς ἰδέες του. Γιατὶ ὅταν ἀστειευόταν,
ἀλλὰ κι’ ὅταν σοβαρολογοῦσε ἐπίσης ὠφελοῦσε ἐκεῖνους
ποὺ μετεῖχαν στὴν πνευματική του συναναστροφή. Πολ-
λὲς φορὲς συνήθιζε νὰ λέη πὼς ἀγαποῦσε κάποιον, ἀλλὰ
ἦταν φανερὸ πὼς ἐπιθυμοῦσε ὄχι ἐκείνους ποὺ ἦταν
10 A
᾽ νθολόγιον A´
146 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
γίνεσθαι· πλεῖστα γὰρ καὶ μέγιστα ἀγαθὰ ἐξεργάζε-
σθαι· ἀπαιδεύτους δὲ καὶ ἀμαθεῖς γενομένους κακί-
στους τε καὶ βλαβερωτάτους γίνεσθαι· κρίνειν γὰρ
οὐκ ἐπισταμένους ἃ δεῖ πράττειν πολλάκις πονηροῖς
ἐπιχειρεῖν πράγμασιν, μεγαλείους δὲ καὶ σφοδροὺς
ὄντας δυσκαθέκτους τε καὶ δυσαποτρίπτους· διὸ
πλεῖστά τε καὶ μέγιστα κακὰ ἐργάζεσθαι. τοὺς δὲ ἐπὶ
πλούτ`ω μέγα φρονοῦντας καὶ νομίζοντας οὐδὲν
προσδεῖσθαι παιδείας, ἐξαρκέσειν δέ σφισι τὸν
πλοῦτον οἰομένους πρὸς τὸ διαπράττεσθαι ὅ τι ἂν
βούλωνται, καὶ τιμᾶσθαι ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων, ἐφρέ-
νου λέγων, ὅτι μωρὸς μὲν εἴη εἴ τις οἴεται καὶ μὴ
μαθὼν τά τε ὠφέλιμα καὶ τὰ βλαβερὰ τῶν πραγμά-
των διαγνώσεσθαι, μωρὸς δὲ εἴ τις μὴ διαγιγνώσκων
μὲν ταῦτα, διὰ δὲ τὸν πλοῦτον ὅ τι ἂν βούληται πο-
ριζόμενος οἴεται δυνήσεσθαι τὰ συμφέροντα πράτ-
τειν, ἠλίθιος δὲ εἴ τις μὴ δυνάμενος τὰ συμφέροντα
πράττειν εὖ τε πράττειν οἴεται καὶ τὰ πρὸς τὸν βίον
αὐτ`ῶ ἱκανῶς ἢ καλῶς παρεσκευάσθαι, ἠλίθιος δὲ
καὶ εἴ τις οἴεται διὰ τὸν πλοῦτον μηδὲν ἐπιστάμενος
δόξειν τι ἀγαθὸς εἶναι, ἢ μηδὲν ἀγαθὸς εἶναι δοκῶν
εὐδοκίμησεν.
ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗς A´ 147
ὡραῖοι κατὰ τὴ σωματικὴ διάπλαση, ἀλλὰ ἐκείνους, ποὺ
εἶχαν ἀπὸ φυσικοῦ τους, ψυχὲς ἐπιδεκτικὲς ἀρετῆς. A ᾽ να-
γνώριζε τὶς ἀγαθὲς φύσεις ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι μάθαιναν
γρήγορα ἐκεῖνα στὰ ὁποῖα προσηλώνονταν καὶ ἀπὸ τὸ
ὅτι συγκρατοῦσαν στὴ μνήμη τους ὅσα μάθαιναν, καθὼς
κι’ ἀπὸ τὸ ὅτι εἶχαν κλίση σὲ ὅλα ἐκεῖνα τὰ μαθήματα, χά-
ρη στὰ ὁποῖα εἶναι δυνατὸ νὰ διοικήση κανεὶς καὶ τὸ σπί-
τι του καλὰ καὶ τὴν πολιτεία καὶ γενικὰ νὰ ἀντιμετωπίζη
ὀρθὰ τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὰ προβλήματά τους. Γιατὶ
εἶχε τὴ γνώμη ὅτι οἱ νέοι αὐτοὶ ἂν μορφώνονταν, ὄχι μόνο
θὰ ἦταν προσωπικὰ εὐτυχεῖς καὶ θὰ διοικοῦσαν σωστὰ
τὰ σπίτια τους, ἀλλὰ θὰ μποροῦσαν νὰ καταστήσουν
εὐτυχεῖς καὶ ἄλλους ἀνθρώπους, καθὼς καὶ πολιτεῖες.
Δὲν μεταχειριζόταν γιὰ ὅλους τὸν ἴδιο τρόπο διδασκα-
λίας· ὅσοι, λόγου χάρη, φαντάζονταν ὅτι ἦταν ἀπὸ τὴ φύ-
ση τους ἱκανοὶ καὶ περιφρονοῦσαν τὴν μάθηση, τοὺς δί-
δασκε ὅτι οἱ φύσεις ποὺ φαίνονται πὼς εἶναι ἄριστες,
αὐτὲς κυρίως ἔχουν ἀνάγκη παιδείας, ὑποδεικνύοντάς
τους ὅτι καὶ ἀπὸ τὰ ἄλογα ἐκεῖνα ποὺ ἔχουν φυσικὸ ἄρι-
στο εἶναι τὰ θυμώδη καὶ ὁρμητικὰ καί, ἂν βέβαια δαμα-
στοῦν στὴ νεαρή τους ἡλικία γίνονται εὐκολομεταχείρι-
στα καὶ χρησιμώτατα· ἂν ὅμως μείνουν ἀδάμαστα, τότε
συγκρατοῦνται δυσκολώτατα καὶ εἶναι τελείως ἄχρηστα.
Kαὶ ἀπὸ τὰ σκυλιὰ ποὺ ἔχουν ἄριστο φυσικό, αὐτὰ δη-
λαδὴ ποὺ εἶναι πολὺ φιλόπονα καὶ ἐπιθετικὰ ἐναντίον
τῶν ἀγριμιῶν, ὅσα βεβαίως γυμναστοῦν καλά, γίνονται
τέλεια καὶ χρησιμώτατα γιὰ κάθε εἶδος κυνήγι. A ᾽ ντίθετα,
ὅσα μένουν ἀγύμναστα, γίνονται καὶ ἄχρηστα καὶ ἄγρια
καὶ ἐντελῶς ἀνυπότακτα. Παρόμοιο πρᾶγμα ἔλεγε πὼς
συμβαίνει καὶ μὲ τοὺς ἀνθρώπους· ἐκεῖνοι ποὺ ἔχουν ἄρι-
στη φυσικὴ καταβολή, ποὺ εἶναι δηλαδὴ πολὺ ρωμαλέοι
στὴν ψυχή καὶ πολὺ ἱκανοὶ νὰ βγάλουν πέρα ὅσα ἐπιχει-
ροῦν, ὅταν ἐκπαιδευθοῦν καὶ μάθουν ὅσα πρέπει νά κά-
νουν, γίνονται ἄριστοι καὶ πάρα πολὺ ὠφέλιμοι γιατὶ
 ΠΕΡΊ ΚΑΚΙΑς B´.
1 Δ η μ η τ ρ ί ο υ.
Σφόδρ’ εὐάλωτόν ἐστιν ἡ πονηρία·
εἰς γὰρ τὸ κέρδος μόνον ἀποβλέπουσ’ ἀεί,
ἀφρόνως ἅπαντα καὶ προπετῶς συμπείθεται.
2 ᾽A ξ ι ο ν ί κ ο υ.
῞Oταν δανείζDη τὶς πονηρ`ῶ χρήματα
ἀνὴρ δικαίως τὸν τόκον λύπας ἔχει.
3 ῞Oταν εὐπορῶν τις αἰσχρὰ πράττDη πράγματα,
τί τοῦτον ἀπορήσαντα πράξειν προσδοκDᾶς;
4 M ε ν ά ν δ ρ ο υ Π α λ λ α κ ή.
Πολλοὺς λογισμοὺς ἡ πονηρία κυκλοῖ.
5 M ε ν ά ν δ ρ ο υ.
Mισῶ πονηρόν, χρηστὸν ὅταν εἴπDη λόγον.
6 M ε ν ά ν δ ρ ο υ.
᾽Aσυλλόγιστόν ἐστιν ἡ πονηρία.
7 (Aeschyli fr. 163).
Θεὸς μὲν αἰτίαν φύει βροτοῖς,
ὅταν κακῶσαι δῶμα παμπήδην θέλDη.
8 (Eurip. fr. lx. 1. ?)
Tοῦ μὲν δικαίου τὴν δόκησιν ἄρνησο·
τὰ δ’ ἔργα τοῦ πᾶν δρῶντος ἔνθα κερδανεῖ.
ἐκτελοῦν καὶ πάρα πολλὰ καὶ πολὺ μεγάλα ἀγαθὰ ἔργα.
῞Oμως ὅταν μείνουν ἀπαίδευτοι καὶ ἀμαθεῖς γίνονται καὶ
πάρα πολὺ κακοὶ καὶ πάρα πολὺ βλαβεροί, γιατὶ ἀγνοών-
τας νὰ κρίνουν τί πρέπει νὰ κάνουν, ἐπιχειροῦν πολλὲς
φορὲς ἔργα κακὰ καὶ ἐπειδὴ ἔχουν μεγάλες ἰδέες καὶ
εἶναι ὁρμητικοί, δύσκολα ἐμποδίζονται καὶ ἀποτρέπο-
νται. Γι’ αὐτὸ διαπράττουν πλεῖστα καὶ μέγιστα κακά.
᾽Eκείνους πάλι ποὺ εἶχαν ἔπαρση γιὰ τὸν πλοῦτο τους
καὶ νόμιζαν πὼς δὲν ἔχουν καθόλου ἀνάγκη ἀπὸ ἐκπαί-
δευση, φαντάζονταν δὲ πὼς ὁ πλοῦτος θὰ τοὺς ἦταν
ἀρκετὸς γιὰ νὰ πράττουν ὅ,τι ἐπιθυμοῦν καὶ γιὰ νὰ
τιμῶνται ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, τοὺς νουθετοῦσε λέγον-
τας ὅτι ἂν κανεὶς φαντάζεται πὼς χωρὶς νὰ ἐκπαιδευθῆ
εἶναι δυνατὸν νὰ διακρίνη τὰ ὠφέλιμα ἀπὸ τὰ βλαβερά,
αὐτὸς εἶναι ἀνόητος. A᾽ νόητος ἐπίσης εἶναι ἐκεῖνος ποὺ
ἐνῶ δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ ξεχωρίζη καὶ βρίσκει ὅ,τι θέλει
μὲ τὸ χρῆμα του, φαντάζεται πὼς μπορεῖ νὰ δράση κατὰ
τὸ συμφέρον του. Eἶναι ἠλίθιος ἂν δὲν μπορῆ νὰ κάνη
ὅσα τὸν συμφέρουν καὶ φαντάζεται ὅτι ἐνεργεῖ σωστὰ καὶ
ὅτι ἔχει προετοιμάσει καλὰ καὶ ἱκανοποιητικὰ ὅσα χρει-
άζονται στὴ ζωή. ᾽Eπίσης ἠλίθιος εἶναι αὐτὸς ποὺ φαντά-
ζεται πὼς ἐνῶ δὲν γνωρίζει τίποτε, χάρη στὸν πλοῦτο
του, θὰ φαντάζη σὰν κάτι σπουδαῖο ἢ ὅτι ἐνῶ δὲν θεω-
ρεῖται καθόλου ἱκανός, θὰ ἀποκτήση ὑπόληψη.
150 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
9 Σ κ λ η ρ ί ο υ.
Πολλοῖσι θνητῶν ἡ μὲν ὄψις εὐγενής,
ὁ νοῦς δ’ ἐν αὐτDῆ δυσγενὴς εὑρίσκεται.
10 Φ ι λ ι π π ί δ ο υ.
῾O τραχύτατος δὲ συκοφάντης μνᾶς δύο
λαβὼν ἄπεισιν ἀρνίου μαλακώτερος.
11 ῾H σ ι ό δ ο υ ῎E ρ γ ω ν (190).
Oὐδέ τις εὐόρκου χάρις ἔσσεται οὐδὲ δικαίου,
οὐδ’ ἀγαθοῦ· μᾶλλον δὲ κακῶν ῥεκτῆρα καὶ ὕβριν
ἀνέρα τιμήσουσι· δίκη δ’ ἐν χερσὶ καὶ αἰδὼς
οὐκ ἔσται, βλάψει δ’ ὁ κακὸς τὸν ἀρείονα φῶτα,
μύθοισι σκολιοῖς ἐνέπων, ἐπὶ δ’ ὅρκον ὀμεῖται.
ζῆλος δ’ ἀνθρώποισιν ὀιζυροῖσιν ἅπασιν
δυσκέλαδος, κακόχαρτος, ὁμαρτήσει στυγερώπης.
12 Z η ν ο δ ό τ ο υ.
Kυρύσσεται μὲν ἡρετή· κακὸς δ’ ἀνὴρ
σιγηλὸν ἔσχε ζῶν τε καὶ θανὼν βίον.
13 ῾H σ ι ό δ ο υ ῎E ρ γ ω ν (270).
Nῦν δὴ ἐγὼ μήτ’ αὐτὸς ἐν ἀνθρώποισι δίκαιος
εἴην μήτ’ ἐμὸς υἱός· ἐπεὶ κακὸν ἄνδρα δίκαιον
ἔμμεναι, εἰ μείζω γε δίκην ἀδικώτερος ἕξει.
14 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ (346).
Πῆμα κακὸς γείτων ὅσσον τ’ ἀγαθὸς μέγ’ ὄνειαρ.
ἔμμορέ τοι τιμῆς ὅς κ’ ἔμμορε γείτονος ἐσθλοῦ.
ΠΕΡΙ ΚΑΚΙΑς B´´ 151
ΠΕΡΊ ΚΑΚΊΑς Β´
1. Δ η μ η τ ρ ί ο υ:
Eὐκολονίκητη εἶναι ἡ κακία,
γιατὶ στὸ κέρδος πάντοτ’ ἀποβλέπει,
καὶ σ’ ὅλα δίνει βάση μ’ ἀφροσύνη.
2. ᾽A ξ ι ο ν ί κ ο υ:
῞Oταν κανένας χρήματα δανείζει
σ’ ἄνθρωπο κακό, δίκαια τότε
ἀντὶ γιὰ τόκο εἰσπράττει στενοχώριες.
3. ῞Oταν ὁ πλούσιος κάνει κακὲς πράξεις τί περιμένεις
νὰ σοῦ κάνη, ὅταν φτωχύνη;
4. M ε ν ά ν δ ρ ο υ Π α λ λ α κ ή:
Πολλὲς σκέψεις γυροφέρνει ἡ κακία.
5. M ε ν ά ν δ ρ ο υ :
Mισῶ τὸν πονηρὸ ὅταν πῆ σωστὸ λόγο.
6. M ε ν ά ν δ ρ ο υ:
῎Eλλειψη λογικῆς εἶν’ ἡ κακία.
7. (Aἰσχύλου ἀπόσπασμα 163):
῾O θεὸς τὴ διχόνοια σπέρνει στοὺς θνητοὺς
ὅταν θελήση σπίτι ν’ ἀφανίση.
8. (Eὐριπίδου ἀπόσπασμα LX, 1 [;]):
Kράτα τὴ γνώμη τοῦ δικαίου
κι’ ἀπ’ τὰ ἔργα τοῦ πανούργου κοίτα τί θ’ ἀποφύγης.
152 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
15 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ἐ κ B ε λ λ ε ρ ο φ ό ν τ ο υ.
Oὐδέ ποτ’ εὐτυχίαν κακοῦ ἀνδρὸς ὑπέρφρονά τ’
ὄλβον
βέβαιον εἰκάσαι χρεών,
οὐδ’ ἀδίκων γενεάν· ὁ γὰρ οὐδενὸς ἐκφὺς
χρόνος δικαίους ἐπάγων κανόνας
δείκνυσιν ἀνθρώπων κακότητας ἐμοί.
16 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ M η δ ε ί α ς (516).
῏Ω Zεῦ, τί δὴ χρυσοῦ μέν, ὃς κίβδηλος ἦν,
τεκμήρι’ ἀνθρώποισιν ὤπασας σαφῆ,
ἀνδρῶν δ’ ὅτ`ω χρὴ τὸν κακὸν διειδέναι,
οὐδεὶς χαρακτὴρ ἐμπέφυκε σώματι.
17 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ * T ε ν ῦ.
Φεῦ· οὐδὲν δίκαιόν ἐστιν ἐν τ`ῶ νῦν γένει.
18 Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς.
Σκαιοῖσι πολλοῖς εἷς σοφὸς διόλλυται.
19 Δ ί ω ν ο ς ἐ κ τ ο ῦ E ὐ β ο ϊ κ ο ῦ (Or. 7, 137).
῾Ως οὔποτε φιλεῖ τὰ μοχθηρὰ μένειν ἐπὶ τοῖς
αὐτοῖς, ἀλλ’ ἀεὶ κινεῖται καὶ πρόεισιν ἐπὶ τὸ ἀσελγέ-
στερον, μηδενὸς ἀναγκαίου μέτρου τυγχάνοντα.
20 Φ ι λ ί π π ο υ.
Φίλιππος ἐρωτώμενος ὑπὸ Bυζαντίων τί ἀδικηθεὶς
πολιορκεῖ αὐτούς, εὐήθεις ἔφησεν εἶναι καὶ ὁμοίους
τ`ῶ εἴ τις ἔχων καλὴν γυναῖκα τοὺς ἐπικωμάζοντας
ἐρωτ`ώη διὰ τί ἐπικωμάζουσιν.
21 Θαλῆς ἐρωτηθεὶς τί βλαβερώτατον; ἔφη “κακία·
καὶ γὰρ τὰ χρηστὰ βλάπτει παραγενομένη.”
ΠΕΡΙ ΚΑΚΙΑς B´ 153
9. Σ κ λ η ρ ί ο υ:
Πολλῶν ἡ ὄψη εἶν’ εὐγενικὴ
μὰ ἡ σκέψη τους κακὴ καὶ μαύρη.
10. Φ ι λ ι π π ί δ ο υ:
Tὸν πιὸ χειρότερο συκοφάντη ἂν λαδώσης,
θὰ πάη καλιά του μαλακὸς σὰν τὸ ἀρνάκι.
11. ῾ H σ ι ό δ ο υ ῎ E ρ γ α (190):
῾O μπεσαλὴς κι’ ὁ δίκαιος κι’ ὁ ἀγαθὸς δὲ θἄβρουν χά-
ρη.
Περισσότερο ὁ κόσμος θὰ τιμᾶ τὸν ἀδίστακτο καὶ τὸν
αὐθάδη.
Δὲν θἄναι τόσο πρόχειρη ἡ ντροπὴ καὶ ἡ δικαιοσύνη,
κι’ ὁ κακὸς θὰ βλάπτη τὸν καλὸ μὲ λόγια δολερὰ
παίρνοντας ὅρκο.
Zηλοτυπία κακόγλωσση, κακότροπη, ἀποτρόπαιη
θὰ συντροφεύη τοὺς δυστυχεῖς ἀνθρώπους.
12. Z η ν ο δ ό τ ο υ:
Tὴν ἀρετὴ τὴ διαλαλοῦν· ἐνῶ ὁ κακὸς
στὴ σιωπὴ μένει καὶ ζώντας καὶ νεκρός.
13. ῾ H σ ι ό δ ο υ ῎E ρ γ α (270):
Oὔτε δίκαιος στάθηκα στοὺς ἀνθρώπους ἀνάμεσα,
ἀλλὰ οὔτε κι’ ὁ γιὸς ὁ δικός μου.
῾H ἐμμονὴ στὸ κακὸ τοῦ δίκαιου ἄνδρα
φέρνει ἀδικία πιότερη παρὰ δικαιοσύνη.
14. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ β ι β λ ί ο (346):
Mεγάλη συμφορὰ ὁ κακὸς ὁ γείτονας
ὅσο μεγάλο κέρδος ὁ ἀγαθὸς μᾶς φέρνει
πέτυχε μεγάλη τιμὴ ὅποιος
ἔτυχε νἄχη γείτονα καλό.
154 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
22 Δ η μ ο σ θ έ ν ο υ ς.
Δημοσθένης ἔλεγεν ὡς πολλάκις ἐπιὸν αὐτ`ῶ εὔξα-
σθαι τοὺς πονηροὺς ἀπολέσθαι, καὶ φοβοῖτο μὴ ἔρη-
μον ἄρδην ἐκ τῆς εὐχῆς ποιήσDη τὴν πόλιν.
23 Π υ θ α γ ό ρ ο υ.
Nόμου θείου τὸ φαῦλον ἀνήκοον, διὸ καὶ παρανο-
μεῖ.
24 Λ υ σ ί ο υ.
῞Oστις τοῦ μὲν μὴ ἀδικεῖν οὐ προνοεῖται τοῦ δὲ μὴ
δοῦναι δίκην ἐπιμελεῖται, κακουργεῖ.
25 Δ η μ ο σ θ έ ν ο υ ς Φ ι λ ι π π ι κ ῶ ν (115, 9 R.).
῾O γὰρ οἷς ἂν ἐγὼ ληφθείην ταῦτα πράττων καὶ
κατασκευαζόμενος, οὗτος ἐμοὶ πολεμεῖ, κἂν μή πω
βάλλDη μηδὲ τοξεύDη.
26 Φ ι λ ή μ ο ν ο ς ᾽A γ ύ ρ τ ο υ.
῏Ω πῶς πονηρόν ἐστιν ἀνθρώπου φύσις
τὸ σύνολον· οὐ γὰρ ἄν ποτ’ ἐδεήθη νόμου.
26a Oἴει τι τῶν ἄλλων διαφέρειν
[ἄνθρωπον]; οὐδὲ μικρὸν ἀλλ’ ἢ σχήματι·
πλάγι’ ἐστὶ τἄλλα, τοῦτο δ’ ὀρθὸν θηρίον.
27 Φ ι λ ή μ ο ν ο ς.
Tί ποτε Προμηθεύς, ὃν λέγουσ’ ἡμᾶς πλάσαι
καὶ τἄλλα πάντα ζ`ῶ α, τοῖς μὲν θηρίοις
ἔδωχ’ ἑκάστ`ω κατὰ γένος μίαν φύσιν;
ἅπαντες οἱ λέοντες εἰσὶν ἄλκιμοι·
δειλοὶ πάλιν ἑξῆς πάντες εἰσὶν οἱ λαγ`ώ.
οὐκ ἔστ’ ἀλώπηξ ἡ μὲν εἴρων τDῆ φύσει
ἡ δ’ αὐθέκαστος· ἀλλ’ ἐὰν τρισμυρίας
ΠΕΡΙ ΚΑΚΙΑς B´ 155
15. E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ἀ π ὸ τ ὸ ν B ε λ λ ε ρ ε φ ό ν τ η:
Ποτὲ μὴ λογαριάζεις σίγουρη
τὴν εὐτυχία τοῦ κακοῦ καὶ τὸν ἀνάξιο πλοῦτο.
Γιατὶ ὁ χρόνος, ποὺ κανεὶς δὲν τὸν γλυτώνει,
μὲ τὸν καιρὸ φέρνει μπροστὰ τὰ κριτήρια τοῦ δικαίου
καὶ τῶν ἀνθρώπων τὶς κακίες μοῦ φανερώνει.
16. E ὐ ρ ι π ί δ ο υ M ή δ ε ι α (516):
῏Ω Zεῦ, πῶς ἔδειξες στοὺς ἀνθρώπους
καθαρὰ σημάδια νὰ ξεχωρίζουν τὸν κίβδηλο χρυσὸ
ἐνῶ στὸ σῶμα τῶν ἀνθρώπων δὲν γεννιέται
οὔτ’ ἕνα σημάδι νὰ ξεχωρίζης τὸν κακό!
17. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ T ε ν ῦ (;):
A
᾽ λοίμονο τὸ δίκαιο χάθηκε στὸ γένος τοῦτο.
18. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς:
Mέσ’ στοὺς πολλοὺς κακοὺς κι’ ὁ ἕνας σοφὸς χάνεται.
19. Δ ί ω ν ο ς ἀ π ὸ τ ὸ ν E ὐ β ο ϊ κ ὸ ν (Λόγοι, 7, 137):
῾H κακία ποτὲ δὲν συνηθίζει νὰ μένη στὰ ἴδια·
πάντοτε κινεῖται καὶ γίνεται πιὸ κτηνώδης,
διότι ἡ κακία συμβαίνει νὰ μὴ γνωρίζει μέτρο.
20. T ο ῦ Φ ι λ ί π π ο υ:
῾O Φίλιππος ὅταν ρωτήθηκε ἀπὸ τοὺς κατοίκους τοῦ
Bυζαντίου γιατὶ τοὺς πολιορκεῖ, τοὺς ἀποκρίθηκε ὅτι
εἶναι ἀνόητοι καὶ ὅτι μοιάζουν μὲ ἐκεῖνον ποὺ ἔχει μιὰ
ὡραία γυναίκα καὶ ἐρωτᾶ τοὺς θαυμαστές της γιατὶ τὴν
θαυμάζουν.
21. ῾O Θαλῆς ὅταν ρωτήθηκε ποιό πρᾶγμα εἶναι τὸ πιὸ
βλαβερό, ἀποκρίθηκε: «῾H κακία γιατὶ βλάπτει κάθε τι
καλὸ ποὺ θὰ σταθῆ δίπλα της».
156 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ἀλώπεκάς τις συναγάγDη, μίαν φύσιν
ἁπαξαπασῶν ὄψεται τρόπον θ’ ἕνα.
ἡμῶν δ’ ὅσα καὶ τὰ σώματ’ ἐστὶ τὸν ἀριθμὸν
καθενός, τοσούτους ἔστι καὶ τρόπους ἰδεῖν.
28 Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς A ἴ α ν τ ο ς (1159).
῎Aπειμι· καὶ γὰρ αἰσχρὸν εἰ πύθοιτό τις
λόγοις κολάζειν, `ὧ βιάζεσθαι παρDῆ.
29 ῾O α ὐ τ ὸ ς ἐ ν Φ α ί δ ρ Dα (El. 1050).
῎Aπειμι τοίνυν· οὔτε γὰρ σὺ τἄμ’ ἔπη
τολμDᾶς ἐπαινεῖν, οὔτ’ ἐγὼ τοὺς σοὺς τρόπους.
30 ᾽E π ι κ τ ή τ ο υ.
Aἰσχρὸν τοῖς τῶν μελιττῶν δωρήμασι γλυκάζοντα
τὴν κατάποσιν τὸ τῶν θεῶν δῶρον τὸν λόγον πικρά-
ζειν τDῆ κακίDα.
31 Λ υ κ ο ύ ρ γ ο υ.
῞Oσοι τοῖς ἀπὸ τῆς φύσεως ἀγαθοῖς ἐπὶ τὰ χείρω
χρῶνται, τούτοις πολέμια τὰ εὐτυχήματά ἐστιν. ὡς εἴ
τις ἀνδρεῖος ὢν ληίζεσθαι μᾶλλον ἢ στρατεύεσθαι
προαιρεῖται, καὶ ἰσχυρὸς ὢν λωποδυτεῖν μᾶλλον ἢ
συμβουλεύειν, ἢ καλὸς ὢν μοιχεύειν μᾶλλον ἢ γα-
μεῖν, οὗτος τῶν ἀπὸ τῆς φύσεως ἀγαθῶν ὑπαρξάν-
των προδότης ἐστίν.
32 M ο υ σ ω ν ί ο υ.
Tί προβαλλόμεθα τοὺς τυράννους μακρ`ῶ χείρονες
αὐτῶν καθεστῶτες; τὰς γὰρ ὁμοίας αὐτοῖς ἔχομεν
ὁρμὰς ἐν ταῖς οὐχ ὁμοίαις τύχαις.
ΠΕΡΙ ΚΑΚΙΑς B´ 157
22. Δ η μ ο σ θ έ ν ο υ ς:
῾O Δημοσθένης ἔλεγε ὅτι πολλὲς φορὲς τοῦ ἐρχόταν νὰ
εὐχηθῆ νὰ ἐξοντωθοῦν οἱ κακοί, ἀλλὰ φοβήθηκε πάντα
μήπως ἀπὸ τὴν εὐχὴ ἐρημωθῆ ἡ πόλη πέρα-πέρα.
23. Π υ θ α γ ό ρ ο υ:
Tὸ κακὸ δὲν ὑποτάσσεται στὸ θεῖο νόμο καὶ γι’ αὐτὸ
παρανομεῖ.
24. Λ υ σ ί ο υ:
῞Oποιος δὲν φροντίζει νὰ μὴν ἀδικεῖ ἀλλὰ φροντίζει
νὰ μὴ τιμωρῆται, εἶναι κακοῦργος.
25. Δ η μ ο σ θ έ ν ο υ ς ἀ π ὸ τ ο ὺ ς Φ ι λ ι π π ι κ ο ὺ ς
λ ό γ ο υ ς (115, 9):
῞Oποιος ἐνεργεῖ καὶ ἑτοιμάζει αὐτὰ τὰ κακά,
μέσα στὰ ὁποῖα ἐγὼ θὰ μποροῦσα νὰ πέσω,
αὐτὸς μὲ πολεμάει, κι’ ἂς μὴ κτυπᾶ ἀκόμη
μὲ πέτρες ἢ μὲ βέλη.
26. Φ ι λ ή μ ο ν ο ς ᾽A γ ύ ρ τ ο υ:
Πόσο γενικὰ εἶναι κακὴ ἡ φύση τοῦ ἀνθρώπου.
Διαφορετικὰ δὲν θὰ εἶχε ἀνάγκη ἀπὸ νόμο.
Nομίζεις πὼς ὁ ἄνθρωπος διαφέρει
ἀπ’ τ’ ἄλλα τὰ θηρία; Mοναχὰ στὸ σχῆμα.
῎Oρθιος εἶν’ αὐτὸς καὶ τ’ ἄλλα μπουσουλᾶνε!
27. Φ ι λ ή μ ο ν ο ς:
Γιατὶ ὁ Προμηθέας, ποὺ μᾶς ἔπλασε, ὅπως λένε,
ἐμᾶς καὶ ὅλα τ’ ἄλλα ζῶα, στὰ θηρία ἔδωκε
μιὰ μονάχα φύση στὸ καθένα.
῞Oλα λόγου χάρη τὰ λιοντάρια εἶναι γενναῖα·
δειλοὶ εἶν’ οἱ λαγοὶ καὶ δὲν ὑπάρχει ἀλεποὺ
ποὺ νὰ μὴν ἔχη πονηριὰ ἢ ἀνειλικρίνεια.
158 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
33 Θ ε ο δ ώ ρ ο υ.
Θεόδωρος ὁ Kυρηναϊκὸς Λυσιμάχου τοῦ βασιλέ-
ως ἀπειλήσαντος αὐτὸν ἀναιρήσειν “ἐλελήθεις με”
εἶπεν “οὐ βασιλέως ἀλλὰ κωνείου δύναμιν ἔχων.”
34 Θ ε ο κ ρ ί τ ο υ.
Θεόκριτος ἐρωτηθεὶς ποῖα τῶν θηρίων ἐστὶ τὰ χα-
λεπώτατα εἶπεν “ἐν μὲν τοῖς ὄρεσιν ἄρκτοι καὶ λέον-
τες, ἐν δὲ ταῖς πόλεσιν τελῶναι καὶ συκοφάνται.”
35 ᾽E κ τ ῆ ς ἐ π ι σ τ ο λ ῆ ς π ε ρ ὶ φ ι λ ί α ς.
Kακίας αὑτῶν πλάσσονταί τινες ῥημάτων εὐπρε-
πείDα, τὸ μὲν φιλοσκώμματον ἁπλοῦν, τὸ δὲ φιλάργυ-
ρον προμηθὲς ἀποκαλούμενοι.
36 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
Πολύβουλον εἶναι καὶ πολύτροπον ἔνθα δεῖ καὶ
τέχνης κατ’ ἀλλοφύλων πολεμίων, χρήσιμον καὶ ἀνα-
γκαῖον· ἐπίβουλον δ’ ἦθος καὶ κακομηχανώτατον διὰ
παντὸς ἔχειν καὶ κατὰ πάντων, οὐ τDῆ τῶν ἀγχινόων,
ὥς τινες οἴονται, τDῆ δὲ τοῦ πονηροτάτου μερίδι προσ-
τίθημι.
37 Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ.
῎Eστι ῥηίδιον μὲν ἐπαινέειν ἃ μὴ χρὴ καὶ ψέγειν,
ἑκάτερον δὲ πονηροῦ τινος ἤθεος.
38 Δ ι ο ν υ σ ί ο υ ῾A λ ι κ α ρ ν α σ έ ω ς.
᾽Aπὸ γὰρ τῆς αὐτῆς διανοίας οἱ ἄνθρωποι ἀπογι-
γνώσκουσί τε ἑαυτῶν καὶ ἑτέροις ἀπιστοῦσιν.
ΠΕΡΙ ΚΑΚΙΑς B´ 159
Xιλιάδες ἀλεποῦδες νὰ μαζέψης
τὴν ἴδια φύση καὶ τὸν ἴδιο
χαρακτήρα θἄβρης σ’ ὅλες.
᾽Eνῶ ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους θἄβρης
ὅσα κορμιὰ τόσους καὶ χαρακτῆρες.
28. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς A ἴ α ς (1159):
Φεύγω. Eἶναι στ’ ἀλήθεια αἰσχρὸ νὰ μάθη κάποιος
πὼς τιμωρῶ μὲ λόγια αὐτὸν ποὺ θέλει βία.
29. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς Φ α ί δ ρ α (᾽Hλέκτρα 1050):
Φεύγω λοιπόν. Oὔτε σὺ τὰ λόγια τὰ δικά μου
τολμᾶς νὰ ἐπαινῆς, οὔτ’ ἐγὼ τοὺς τρόπους τοὺς δικούς
σου.
30. ᾽E π ι κ τ ή τ ο υ:
Eἶναι φοβερὸ ἐνῶ γλυκαίνουμε τὸ λαρύγγι μας μὲ τὸ
μέλι τὸ δῶρο τῶν μελισσῶν, νὰ πικραίνουμε τὸ δῶρο τῶν
θεῶν, τὸ λόγο, μὲ τὴν κακία.
31. T ο ῦ Λ υ κ ο ύ ρ γ ο υ:
῞Oσοι μεταχειρίζονται μὲ τὸ χειρότερο τρόπο τὰ ἀγαθὰ
ποὺ μᾶς παραχώρησε ἡ φύση, σ’ αὐτοὺς εἶναι ἐχθρικὴ ἡ
εὐτυχία. ῞Oπως ἕνας γενναῖος ποὺ προτιμᾶ νὰ ληστεύη
παρὰ νὰ πολεμᾶ καὶ ἕνας δυνατὸς ποὺ προτιμᾶ νὰ κλέβη
μᾶλλον παρὰ νὰ συμβουλεύη, ἢ ἕνας ὡραῖος ποὺ προ-
τιμᾶ νὰ μοιχεύη παρὰ νὰ παντρεύεται· ἔτσι καταντᾶ κα-
νεὶς προδότης τῶν ἀγαθῶν ποὺ τοῦ χάρισεν ἡ φύση.
32. M ο υ σ ω ν ί ο υ:
Tί κατηγοροῦμε τοὺς τυράννους ἀφοῦ ἀπὸ καιρὸ
ἔχουμε γίνει χειρότεροί τους; ῎Eχουμε τὶς ἴδιες διαθέσεις
μ’ αὐτοὺς χωρὶς νἄχουμε καὶ τὶς ἴδιες τύχες.
160 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
39 Δ ί ω ν ο ς ἐ ν τ `ῶ π ε ρ ὶ δ ο υ λ ε ί α ς.
Φησὶν ὁ Δίων· οἱ ἀγαθοὶ οἰκέται ἐλεύθεροι, οἱ δὲ
πονηροὶ ἐλεύθεροι δοῦλοι πολλῶν ἐπιθυμιῶν.
40 ᾽I α μ β λ ί χ ο υ ἐ κ τ ῶ ν π ρ ο τ ρ ε π τ ι κ ῶ ν
ε ἰ ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ν λ ό γ ω ν (p. 18).
῾Oμοίως ἐπισφαλὲς μαινομέν`ω δοῦναι μάχαιραν
καὶ πονηρ`ῶ δύναμιν.
41 Σ ω κ ρ α τ ι κ ο ῦ.
Σωκρατικὸς ὁ κυνικὸς ἀκούσας ποτὲ πονηροῦ τὸν
τρόπον κακῶς λέγοντος Π λάτωνα “παῦσαι” ἔφη
“οὔτε γὰρ κακῶς λέγων ἐκεῖνον πιστευθήσDη οὔτε
ἐκεῖνός σε ἐπαινῶν.”
42 Σ ι μ ω ν ί δ ο υ.
Σιμωνίδης ὁ μελοποιὸς εἰπόντος τινὸς ὅτι πολλοὶ
αὐτὸν παρ’ αὐτ`ῶ κακῶς λέγουσιν “οὐ παύσDη” ἔφη
“ποτὲ σὺ τοῖς ὠσί με βλασφημῶν;”
43 ᾽A ν ά χ α ρ σ ι ς.
᾽Aνάχαρσις ὁ Σκύθης ἐρωτηθεὶς ὑπό τινος τί ἐστι
πολέμιον ἀνθρώποις; “αὐτοὶ” ἔφη “ἑαυτοῖς.”
44 Π λ ά τ ω ν ο ς π ο λ ι τ ε ί α ς γ´ (405 a).
Tῆς δὲ κακῆς τε καὶ αἰσχρᾶς παιδείας ἐν πόλει
ἆρα μή τι μεῖζον ἕξεις λαβεῖν τεκμήριον ἢ τὸ δεῖσθαι
ἰατρῶν καὶ δικαστῶν ἄκρων μὴ μόνον τοὺς φαύλους
τε καὶ χειροτέχνας, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐν ἐλευθέρ`ω σχή-
ματι προσποιουμένους τετράφθαι; ἢ οὐκ αἰσχρὸν
δοκεῖ καὶ ἀπαιδευσίας μέγα τεκμήριον τὸ ἐπακτ`ῶ
ΠΕΡΙ ΚΑΚΙΑς B´ 161
33. Θ ε ο δ ώ ρ ο υ:
῾O Θεόδωρος ἀπὸ τὴν Kυρήνη ὅταν ἀπειλήθηκε μὲ θά-
νατο ἀπὸ τὸ βασιλέα Λυσίμαχο εἶπε: «Δὲν τὸ εἶχα καταλά-
βει πὼς δὲν ἔχεις βασιλικὴ δύναμη, ἀλλὰ δύναμη κωνείου».
34. Θ ε ο κ ρ ί τ ο υ:
῞Oταν ὁ Θεόκριτος ρωτήθηκε ποιὰ θηρία εἶναι τὰ πιὸ
ἄγρια εἶπε: «Στὰ βουνὰ οἱ ἀρκοῦδες καὶ τὰ λιοντάρια καὶ
στὶς πολιτεῖες οἱ τελῶνες καὶ οἱ συκοφάντες».
35. Θ ε ο κ ρ ί τ ο υ ἀ π ὸ τ ὴ ν ἐ π ι σ τ ο λ ὴ
π ε ρ ὶ φ ι λ ί α ς:
Mερικοὶ προσπαθοῦν νὰ καλύψουν τὴν κακία τους μὲ
εὐπρεπῆ ὀνόματα· ὀνομάζουν ἁπλότητα τὴ συνήθεια νὰ
ἐμπαίζουν τοὺς ἄλλους καὶ τὴ φιλαργυρία τὴ λένε προ-
νοητικότητα.
36. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ β ι β λ ί ο:
Nἆσαι πολύτροπος καὶ πολύγνωμος ὅπου πρέπει καὶ
νὰ ἐπινοῆς τεχνάσματα κατὰ τῶν ἀλλοφύλων ἐχθρῶν,
αὐτὸ εἶναι χρήσιμο καὶ ἀπαραίτητο. ᾽Eπίβουλο καὶ μηχα-
νορράφο ἦθος ποὺ νὰ στρέφεται πάντοτε ἐναντίον τῶν
πάντων δὲν εἶναι, ὅπως μερικοὶ νομίζουν, γνώρισμα τῶν
εὐφυῶν, ἐγὼ θεωρῶ πὼς αὐτὸ εἶναι χαρακτηριστικὸ τῶν
πλέον κακῶν ἀνθρώπων.
37. Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ:
Eἶναι εὔκολο νὰ παινᾶς ὅσα δὲν πρέπει καὶ νὰ κατη-
γορῆς τὸ ἴδιο. Kαὶ τὰ δυὸ εἶναι γνώρισμα τοῦ κακοῦ
ἤθους.
38. Δ ι ο ν υ σ ί ο υ ῾A λ ι κ α ρ ν α σ σ έ ω ς:
Mὲ τὸ ἴδιο μυαλὸ οἱ ἄνθρωποι ἀθωώνουν τὸν ἑαυτό
τους καὶ ἀπιστοῦν στοὺς ἄλλους.
11 A
᾽ νθολόγιον A´
162 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
παρ’ ἄλλων ὡς δεσποτῶν τε καὶ κριτῶν τ`ῶ δικαί`ω
ἀναγκάζεσθαι χρῆσθαι καὶ ἀπορίDα οἰκείων; Πάντων
μὲν οὖν, ἔφη, αἴσχιστον. ῏H δοκεῖ σοι, ἦν δ’ ἐγώ, τού-
του αἴσχιον εἶναι τοῦτο; ὅταν δή τις μὴ μόνον τὸ
πολὺ τοῦ βίου ἐν δικαστηρίοις φεύγων τε καὶ διώ-
κων κατατρίβηται, ἀλλὰ καὶ ὑπὸ ἀπειροκαλίας ἐπ’
αὐτ`ῶ δὴ τούτ`ω πεισθDῆ καλλωπίζεσθαι ὡς δεινὸς ὤν
περὶ τὸ ἀδικεῖν καὶ ἱκανὸς πάσας μὲν στροφὰς στρέ-
φεσθαι, πάσας δὲ διεξόδους διεξελθὼν ἀποστραφῆ-
ναι λογιζόμενος, ὥστε μὴ παρασχεῖν δίκας, καὶ ταῦτα
σμικρῶν τε καὶ οὐδενὸς ἀξίων ἕνεκα, ἀγνοῶν ὅσ`ω
κάλλιον καὶ ἄμεινον τὸ παρασκευάζειν τὸν βίον
αὐτ`ῶ μηδὲν δεῖσθαι νυστάζοντος δικαστοῦ. Oὐκ
ἀλλὰ τοῦτ’, ἔφη, ἐκείνου ἔτι αἴσχιον.
45 Ξ ε ν ο φ ῶ ν τ ο ς ἐ κ τ ῆ ς K ύ ρ ο υ
ἀ ν α β ά σ ε ω ς (II, 6, 21).
Mένων δ’ ὁ Θετταλὸς δῆλος ἦν ἐπιθυμῶν μὲν
πλούτου ἰσχυρῶς, ἐπιθυμῶν δὲ ἄρχειν ὅπως πλείω
λαμβάνοι· ἐπιθυμῶν δὲ τιμᾶσθαι ἵνα πλείω κερδά-
νοι· φίλος τ’ ἐβούλετο εἶναι τοῖς μέγιστον δυναμένοις
ἵνα ἀδικῶν μὴ διδοίη δίκην, ἐπὶ δὲ τὸ κατεργάζεσθαι
ὧν ἐπιθυμοίη συντομωτάτην ὁδὸν `ὤετο εἶναι διὰ τοῦ
ἐπιορκεῖν τε καὶ ψεύδεσθαι καὶ ἐξαπατᾶν· τὸ δὲ
ἁπλοῦν τε καὶ ἀληθὲς ἐνόμιζε τὸ αὐτὸ τ`ῶ ἠλιθί`ω
εἶναι. στέργων δὲ φανερὸς μὲν ἦν οὐδένα, ὅτ`ω δὲ
φαίη φίλος εἶναι, τούτ`ω ἔνδηλος ἦν ἐπιβουλεύων.
καὶ πολεμίου μὲν οὐδενὸς κατεγέλα, τῶν δὲ συνόν-
των πάντων ὡς καταγελῶν αἰεὶ διελέγετο. καὶ τοῖς
μὲν τῶν πολεμίων κτήμασιν οὐκ ἐπεβούλευε· χαλε-
πὸν γὰρ `ὤετο εἶναι τὰ τῶν φυλαττομένων λαμβάνειν·
ΠΕΡΙ ΚΑΚΙΑς B´ 163
39. Δ ί ω ν ο ς ε ἰ ς τ ὸ π ε ρ ὶ δ ο υ λ ε ί α ς:
Λέει ὁ Δίων: οἱ ἀγαθοὶ δοῦλοι εἶναι ἐλεύθεροι, ἐνῶ οἱ
κακοὶ ἐλεύθεροι εἶναι δοῦλοι πολλῶν ἐπιθυμιῶν.
40. ᾽ I α μ β λ ί χ ο υ ἀ π ὸ τ ο ὺ ς π ρ ο τ ρ ε π τ ι κ ο ὺ ς
λ ό γ ο υ ς ε ἰ ς φ ι λ ο σ ο φ ί α ν (18):
᾽Eξ ἴσου ἐπικίνδυνο εἶναι νὰ δώσης μαχαίρι στὸν τρελ-
λὸ καὶ δύναμη στὸν κακό.
41. Σ ω κ ρ α τ ι κ ο ῦ:
῾O κυνικὸς Σωκρατικὸς ἀκούγοντας κάποτε ἕνα κακὸν
νὰ κατηγορῆ τὸν Πλάτωνα τοῦ εἶπε: «Πᾶψε! Oὔτε κατη-
γορώντας ἐκεῖνον θὰ γίνης πιστευτός, οὔτε ἐκεῖνος θὰ γί-
νη πιστευτός, ἂν σὲ ἐπαινέση».
42. Σ ι μ ω ν ί δ ο υ:
῾O μουσικὸς Σιμωνίδης ὅταν κάποιος εἶπε ὅτι πολλοὶ
τοῦ τὸν κακολογοῦν, τοῦ λέει: «Δὲν θὰ πάψης ἐσὺ ποτὲ
νὰ μὲ βρίζης μὲ τ’ αὐτιά;».
43. ᾽A ν α χ ά ρ σ ι δ ο ς:
A
᾽ νάχαρσις ὁ Σκύθης, ὅταν ρωτήθηκε ἀπὸ κάποιον τί
εἶναι ἐχθρικὸ στοὺς ἀνθρώπους, ἀποκρίθηκε: ὁ ἑαυτός
τους.
44. Π λ ά τ ω ν ο ς π ο λ ι τ ε ί α γ´ (405):
A
᾽ λήθεια μπορεῖς νὰ βρῆς ἄλλη μεγαλύτερη ἀπόδειξη
τῆς κακῆς καὶ αἰσχρᾶς ἀγωγῆς τῶν πολιτῶν σὲ μιὰ πόλη
ἀπ’ τὴν ἀνάγκη νὰ ἔχη ἱκανοὺς δικαστὲς καὶ γιατρούς, ὄχι
μόνο γιὰ τοὺς φαύλους καὶ τοὺς χειροτέχνες, ἀλλὰ καὶ
γιὰ κείνους ποὺ καμώνονται ὅτι ἀνατράφηκαν μὲ τρό-
πους εὐγενεῖς, ὅπως ἁρμόζει σὲ ἐλεύθερους ἀνθρώπους;
῎H δὲν σοῦ φαίνεται αἰσχρὸ πρᾶγμα καὶ μέγιστη ἀπόδει-
ξη ἀπαιδευσίας τὸ νὰ εἶναι κανεὶς ἀναγκασμένος νὰ κατα-
164 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τὰ δὲ τῶν φίλων μόνος `ὤετο εἰδέναι ὅτι ῥDᾶστον ἀφύ-
λακτα λαμβάνειν. καὶ ὅσους μὲν αἰσθάνοιτο ἐπι-
όρκους καὶ ἀδίκους ὡς εὖ ὡπλισμένους ἐφοβεῖτο,
τοῖς δὲ ὁσίοις καὶ ἀλήθειαν ἀσκοῦσιν ὡς ἀνάνδροις
ἐπειρᾶτο χρῆσθαι.
46 Π λ ά τ ω ν ο ς ν ό μ ω ν β´ (661 c).
᾽Eγὼ μὲν γὰρ λέγω σαφῶς, τὰ μὲν κακὰ λεγόμενα
ἀγαθὰ τοῖς ἀδίκοις εἶναι τοῖς δὲ δικαίοις κακά, τὰ δὲ
ἀγαθὰ τοῖς μὲν ἀγαθοῖς ὄντως ἀγαθὰ τοῖς δὲ κακοῖς
κακά.
47 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
Tαυτὸν ἐξ ἀσθενοῦς ἀγκυρίου σκάφος ὁρμίζειν
καὶ ἐκ φαύλης γνώμης ἐλπίδα.
48 A ἰ σ χ ί ν ο υ (490 R.).
Kαὶ γὰρ τοῦτ’ ἄνθρωπος ἴδιον καὶ οὐ κοινὸν ποι-
εῖ· οἱ μὲν γὰρ ἄλλοι ἀλαζόνες, ὁπόταν τι ψεύδωνται,
ἀόριστα καὶ ἀσαφῆ πειρῶνται λέγειν, φοβούμενοι
τὸν ἔλεγχον· Δημοσθένης δὲ ὅταν ἀλαζονεύηται,
πρῶτον μεθ’ ὅρκου ψεύδεται ἐξώλειαν ἐπαρώμενος
αὑτ`ῶ, δεύτερον δὲ ἃ εἶδεν ἐσόμενα τολμDᾶ λέγειν ὡς
ποτὲ ἔσται, καὶ ὧν τὰ σώματα οὐχ ἑώρακε, τούτων
τὰ ὀνόματα λέγει κλέπτων τὴν ἀκρόασιν, καὶ μιμού-
μενος τοὺς τἀληθῆ λέγοντας. ῏H καὶ σφόδρα ἄξιός
ἐστι μισεῖσθαι, ὅτι πονηρὸς ὢν καὶ τὰ τῶν χρηστῶν
σημεῖα διαφέρει.
ΠΕΡΙ ΚΑΚΙΑς B´ 165
φεύγη στὴ δικαιοσύνη, ποὺ τοῦ ἐπιβάλλεται ἀπὸ ἄλ-
λους, τρόπον τινὰ δικαστὲς καὶ δεσπότες, καὶ νὰ μὴν ἔχη
ὁ ἴδιος μέσα του τὴ δικαιοσύνη; Πράγματι, εἶπε, αὐτὸ
εἶναι τὸ αἰσχρότερο ἀπ’ ὅλα. A
᾽ λήθεια, εἶπα, δὲν σοῦ φαί-
νεται πάλι ἀκόμα αἰσχρότερο αὐτὸ ποὺ θὰ σοῦ πῶ, ὅταν
δηλ. κανεὶς ὄχι μόνο περνάη τὸ μεγαλύτερο μέρος τοῦ βί-
ου του στὰ δικαστήρια, εἴτε ὡς ἐνάγων εἴτε ὡς ἐναγόμε-
νος, ἀλλὰ εἶναι καὶ τόσο ἀναίσθητος ποὺ πιστεύει ὅτι
πρέπει νὰ τὸν θαυμάζουν κιόλας ποὺ εἶναι καπάτσος
στὴν ἀδικία καὶ τὰ καταφέρνει νὰ κάνη ὅλους τοὺς ἑλιγ-
μούς, ὅλες τὶς ὑπεκφυγὲς καὶ νὰ γλυστράη σὰ χέλι γιὰ νὰ
μὴν τὸν πιάση ἡ λαβίδα τῆς δικαιοσύνης; Kι’ ὅλ’ αὐτὰ γιὰ
μικρὰ καὶ ἀσήμαντα συμφέροντα. Kαὶ νὰ μὴν ξέρει νὰ
ἐκτιμήση πόσο ὡραιότερο καὶ ἀνώτερο εἶναι νὰ παρα-
σκευάση τὴ ζωή του κατὰ τέτοιον τρόπο, ποὺ νὰ μὴν ἔχη
ἀνάγκη ἀπὸ κανένα νυσταλέο δικαστή. Πράγματι, εἶπε,
αὐτὸ εἶναι ἀκόμη αἰσχρότερο ἀπὸ ἐκεῖνο.
45. Ξ ε ν ο φ ῶ ν τ ο ς K ύ ρ ο υ ἀ ν ά β α σ ι ς (II, 6, 21):
῾O Mένων ὁ Θεσσαλὸς εἶχε τὴ φανερὴ ἐπιθυμία ν’ ἀπο-
κτήση πλούτη μεγάλα καὶ νὰ εἶναι ἀρχηγὸς γιὰ νὰ παίρνη
πιὸ πολλὰ καὶ νὰ ἔχη καὶ ἀξιώματα γιὰ νὰ κερδίζη περισ-
σότερα. Γι’ αὐτὸ ἤθελε νὰ ἔχη φιλίες μὲ ὅσους εἶχαν μέγι-
στη ἰσχύ, γιὰ νὰ μὴ τιμωρεῖται ὅταν ἀδικοῦσε. Γιὰ νὰ
πραγματώση λοιπὸν κάθε τι ποὺ ἐπιθυμοῦσε νόμισε πὼς
ὁ συντομώτερος δρόμος ἦταν νὰ ἐπιορκῆ καὶ νὰ λέη ψέ-
ματα καὶ νὰ κάνη ἀπάτες καὶ πὼς ἡ ἁπλότητα καὶ ἡ εἰλι-
κρίνεια ταυτίζονται μὲ τὴν βλακεία. ῏Hταν φανερὸ πὼς
δὲν ἀγαποῦσε κανένα καὶ ἂν ἔλεγε πὼς ἦταν φίλος του,
γινόταν ἀργότερα ὁλοφάνερο πὼς τὸν ἐπιβουλευόταν σὰν
ἐχθρό. Kι’ ἐνῶ δὲν γελοῦσε σὲ βάρος κανενὸς ἐχθροῦ,
πάντοτε συζητοῦσε εἰρωνικὰ γιὰ ὅλους ὅσοι τὸν συνανα-
στρέφονταν. Δὲν ἐπιβουλευόταν ποτὲ τὶς περιουσίες τῶν
ἐχθρῶν του, γιατὶ πίστευε πὼς εἶναι δύσκολο νὰ παίρνης
 ΠΕΡΊ ΦΡΟΝΉΣΕΩς Γ´
1 A ἰ σ χ ύ λ ο υ.
῝A δεῖ παρὼν φρόντιζε, μὴ παρὼν ἀπDῆς.
῾O χρήσιμ’ εἰδώς, οὐχ ὁ πόλλ’ εἰδώς, σοφός.
2 Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς (El. 1015).
Προνοίας οὐδὲν ἀνθρώποις ἔφυ
κέρδος λαβεῖν ἄμεινον οὐδὲ νοῦ σοφοῦ.
3 [E ὐ ρ ι π ί δ ο υ]
Πολλαῖσι μορφαῖς οἱ θεοὶ σοφισμάτων
σφάλλουσιν ἡμᾶς, κρείσσονες πεφυκότες.
4 Kἂν σφόδρα σαφῶς εἰδDῆς τι, τὸν κρύπτοντά σε
μηδέποτ’ ἐλέγξDης· δύσκολον πρᾶγμ’ ἐστὶ γάρ,
ἂ λανθάνειν τις βούλεται, ταῦτ’ εἰδέναι.
5 Σ ο φ ο κ λ ῆ ς A ἴ α ν τ ι (1246).
’Eκ τῶνδε μέντοι τῶν τρόπων οὐκ ἄν ποτε
κατάστασις γένοιτ’ ἂν οὐδενὸς νόμου,
εἰ τοὺς δίκDη νικῶντας ἐξωθήσομεν
καὶ τοὺς ὄπισθεν εἰς τὸ πρόσθεν ἄξομεν.
ἀλλ’ εἰρκτέον τάδ’ ἐστίν· οὐ γὰρ οἱ πλατεῖς
οὐδ’ εὐρύνωτοι φῶτες ἀσφαλέστατοι,
ἀλλ’ οἱ φρονοῦντες εὖ κρατοῦσι πανταχοῦ.
μέγας δὲ πλευρὰ βοῦς ὑπὸ σμικρᾶς ὅμως
μάστιγος ὀρθὸς εἰς ὁδὸν πορεύεται.
τὰ πράγματα ἐκείνων ποὺ τὰ φυλᾶνε. ῞Oσο γιὰ τὰ πράγ-
ματα τῶν φίλων του νόμιζε πὼς αὐτὸς μόνο ἤξερε πὼς
ἦταν εὐκολώτατο νὰ τὰ σφετερίζεται, ἐπειδὴ δὲν τὰ φύ-
λαγαν. ῞Oσους αἰσθανόταν ἐπιόρκους καὶ ἀδίκους, ἐπει-
δὴ τοὺς θεωροῦσε καλὰ ὡπλισμένους, τοὺς φοβόταν, ἐνῶ
ἀντίθετα ὅσους ἦταν εὐσεβεῖς καὶ ἔλεγαν τὴν ἀλήθεια,
τοὺς συμπεριφερόταν ὅπως σὲ δειλούς.
46. Π λ ά τ ω ν ο ς ν ό μ ο ι β´ (661):
᾽Eγὼ σᾶς τὸ λέω καθαρὰ ὅτι ὅσα ὀνομάζονται κακὰ
εἶναι ἀγαθὰ γιὰ τοὺς ἀδίκους καὶ κακὰ γιὰ τοὺς δικαίους,
τὰ δὲ ἀγαθὰ εἶναι ὄντως ἀγαθὰ γιὰ τοὺς ἀγαθοὺς καὶ
κακὰ γιὰ τοὺς κακούς.
47. Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
Eἶναι τὸ ἴδιο νὰ ἀράζης ἕνα σκάφος σὲ ἀδύνατη ἄγκυ-
ρα καὶ μιὰ ἐλπίδα σὲ μιὰ φαύλη πεποίθηση.
48. A ἰ σ χ ί ν ο υ (490):
Aὐτὸς ὁ ἄνθρωπος κάνει κάτι ἰδιαίτερο ποὺ δὲν τὸ
κάνει κανένας ἄλλος. Γιατὶ οἱ ἄλλοι ἀλαζόνες, ὅταν ψεύ-
δωνται σὲ κάτι, προσπαθοῦν νὰ ὁμιλοῦν κατὰ τρόπον
ἀόριστο καὶ ἀσαφῆ, ἐπειδὴ φοβοῦνται τὸν ἔλεγχο· ἐνῶ ὁ
Δημοσθένης ὅταν ἀλαζονεύεται, πρῶτα-πρῶτα ψεύδεται,
κάνοντας ὅρκο «νὰ χαθῆ ἀπὸ τὸ πρόσωπο τῆς γῆς ἂν λέ-
γη ψέματα»· δεύτερο: ὅσα ξέρει πὼς θὰ γίνουν τολμᾶ νὰ
λέγη πὼς δὲν θὰ γίνουν ποτέ, καὶ ἐκείνων ποὺ ποτὲ δὲν
ἔχει ἰδῆ τὰ σώματα, λέγει τὰ ὀνόματά τους, κλέβοντας
ὅσα ἔχει ἀκούσει καὶ μιμούμενος αὐτοὺς ποὺ λέγουν τὴν
ἀλήθεια. Γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς ἀξίζει νὰ μισῆται, γιατί, ἐνῶ
εἶναι κακός, ὑποκρίνεται μὲ τὰ γνωρίσματα τῶν ἀγαθῶν
ἀνθρώπων.
168 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
6 M ε ν ά ν δ ρ ο υ Θ ε ο φ ο ρ ο υ μ έ ν Dη.
῾O πλεῖστον νοῦν ἔχων
μάντις τ’ ἄριστός ἐστι σύμβουλός θ’ ἅμα.
7 M ε ν ά ν δ ρ ο υ.
῏Aρ’ ἔστιν ἀγαθῶν πᾶσι πλείστων αἰτία
ἡ σύνεσις, ἂν Dἦ πρὸς τὰ βελτίω σοφή.
8 Σ ο φ ο κ λ ῆ ς ᾽A λ ή τ Dη.
Ψυχὴ γὰρ εὔνους καὶ φρονοῦσα τοὔνδικον
κρείσσων σοφιστοῦ παντός ἐστιν εὑρετίς.
9 M ε ν ά ν δ ρ ο υ ᾽I μ β ρ ί ο ι ς.
Oὐκ ἔστιν οὐδέν, πάτερ, ἐν ἀνθρώπου φύσει
μεῖζον λογισμοῦ τ`ῶ διαθέσθαι πράγματα.
῞Eκαστός ἐστι τ`ῶ λογίσασθαι κατὰ τρόπον,
ἄρχων, στρατηγός, ἡγεμὼν δήμου, πάλιν
βουλῆς· ὁ διαφέρων λογισμ`ῶ πάντ’ ἔχει.
10 A ἰ σ χ ύ λ ο υ.
῾Aμαρτάνει τοι καὶ σοφοῦ σοφώτερος.
11 M ε ν ά ν δ ρ ο υ.
῞Aπαντα δοῦλα τοῦ φρονεῖν καθίσταται.
12 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ᾽A ν τ ι ό π η.
Tὸ δ’ ἀσθενές μου καὶ τὸ θῆλυ σώματος
κακῶς ἐμέμφθης· εἰ γὰρ εὖ φρονεῖν ἔχω,
κρεῖσσον τόδ’ ἐστὶ καρτεροῦ βραχίονος.
13 ῾Ως ὄψις ἐν ὀφθαλμ`ῶ, νοῦς ἐν ψυχDῆ.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 169
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´
1. A ἰ σ χ ύ λ ο υ:
῞Oσα πρέπει νὰ φροντίζης ὅταν βρίσκεσαι μπροστὰ
φρόντιζέ τα· γιὰ νὰ μὴν ἀπουσιάζης ἐνῶ εἶσαι ἐκεῖ
μπροστά.
Σοφὸς εἶν’ ὅποιος ξέρει χρήσιμα, ὄχι πολλά.
2. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς (᾽Hλέκτρα 1015):
Kανένα κέρδος στοὺς ἀνθρώπους δὲν δίνει ἡ φύση
ἀνώτερο ἀπὸ τὴν πρόνοια καὶ τὸ σοφὸ τὸ νοῦ.
3. [Eὐριπίδου]:
M’ ἕνα σωρὸ τερτίπια οἱ θεοὶ
σὲ σφάλματα μᾶς ρίχνουν
γιατὶ εἶναι δυνατώτεροι.
4. ῞Oταν συμβῆ νὰ ξέρης κάτι πεντακάθαρα,
μὴν τὸν ἐλέγξης αὐτὸν ποὺ σοῦ τὸ κρύβει·
εἶναι τὸ πρᾶγμα δύσκολο στ’ ἀλήθεια, νὰ τὰ ξέρης
ὅσα ὁ καθένας θέλει μυστικὰ νὰ μένουν.
5. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς A ἴ α ς 1246:
A
᾽ πὸ τὸ δρόμο τοῦτο ἄκρη δὲν θὰ βροῦμε
ἂν βγάλης ἔξω ἀπὸ τὸν νόμο τὸν καθένα
ποὺ θὰ νικήση σὲ μιὰ δίκη καὶ θὰ φέρης
τοὺς πίσω-μπρός. Kαὶ τοῦτο νἄχης νόμο:
ἄντρες πιὸ σίγουροι δὲν εἶν’ οἱ ψωμωμένοι
ἀλλὰ παντοῦ οἱ φρόνιμοι ἐπιπλέουν.
Mεγάλο εἶν’ τὸ βόδι, ἀλλὰ βαδίζει
τὸ σωστὸ δρόμο μὲ μικρὸ μαστίγιο.
170 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
14, 15 ᾽Eσθλοῦ γὰρ ἀνδρὸς τοὺς πονοῦντας ὠφε-
λεῖν·
ἀλλ’ ἡ φρόνησις ἁγαθὴ θεὸς μέγας.
16 ᾽A γ ά θ ω ν ο ς.
Oὐ τDῆ φρονήσει, τDῆ τύχDη δ’ ἐσφάλμεθα.
17 X α ι ρ ή μ ο ν ο ς.
Oὐχ ὡς νομίζεις τὸ φρονεῖν εἶπας κακῶς.
Tό τοι κράτιστον πανταχοῦ τιμητέον.
῾O γὰρ φρονῶν εὖ πάντα συλλαβὼν ἔχει.
18 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ᾽E ρ ε χ θ έ ω ς.
᾽Oρθῶς μ’ ἐπήρου· βούλομαι δέ σοι, τέκνον,
(φρονεῖς γὰρ ἤδη κἀποσώσαι’ ἂν πατρὸς
γνώμας φράσαντος, ἢν θάνω) παραινέσαι
κειμήλι’ ἐσθλὰ καὶ νέοισι χρήσιμα.
βραχεῖ δὲ μύθ`ω πολλὰ συλλαβὼν ἐρῶ.
πρῶτον φρένας μὲν ἠπίους ἔχειν χρεών·
τ`ῶ πλουσί`ω τε τ`ῶ τε μὴ διδοὺς μέρος
ἴσον, σεαυτὸν εὐσεβεῖν πᾶσιν δίδου.
δυοῖν παρόντοιν πραγμάτοιν, πρὸς θάτερον
γνώμην προσάπτειν τὴν ἐναντίαν * μίσει.
ἀδίκως δὲ μὴ κτῶ χρήματ’, ἢν βούλDη πολὺν
χρόνον μελάθροις ἐμμένειν· τὰ γὰρ κακῶς
οἴκους ἐσελθόντ’ οὐκ ἔχει σωτηρίαν.
ἔχειν δὲ πειρῶ· τοῦτο γὰρ τό τ’ εὐγενὲς
καὶ τοὺς γάμους δίδωσι τοὺς πρώτους ἔχειν.
ἐν τ`ῶ πένεσθαι δ’ ἐστὶν ἥ τ’ ἀδοξία,
κἂν Dἦ σοφός τις, ἥ τ’ ἀτιμία βίου.
φίλων δὲ τοὺς μὲν μὴ χαλῶντας ἐν λόγοις
κέκτησο, τοὺς δὲ πρὸς χάριν σὺν ἡδονDῆ
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 171
6. M ε ν ά ν δ ρ ο υ Θ ε ο φ ο ρ ο υ μ έ ν η:
῞Oποιος ἔχει πολὺ μυαλό, ἐκεῖνος εἶναι
ὁ πιὸ καλὸς ὁ συμβουλάτορας καὶ μάντης.
7. M ε ν ά ν δ ρ ο υ:
Aἰτία σίγουρα γιὰ ὅλα τ’ ἀγαθά μας
ἡ σύνεση βέβαια εἶναι, ἂν σοφὴ θὲ νἆναι
γιὰ τὸ καλύτερο.
8. Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς ᾽A λ ή τ η ς:
῾H φρόνιμη ψυχὴ ποὺ προσηλώνεται στὸ δίκιο
τὸ σωστὸ βρίσκει κάλλιο ἀπὸ τὸν ὅποιο σοφιστή.
9. M ε ν ά ν δ ρ ο υ ῎I μ β ρ ι ο ι:
Tίποτε δὲν ὑπάρχει στὴ φύση τοῦ ἀνθρώπου,
πατέρα μου, ἀπὸ τὸ νοῦ ποὺ ὅλα τὰ ζυγιάζει.
῾O καθένας μὲ τὸ νοῦ μπορεῖ νὰ γίνη
ἄρχοντας, στρατηγός, ἡγέτης τοῦ λαοῦ, ἢ νἄμπη
στὴ βουλή. ῞Oποιος μυαλὸ κατέχει, ὅλα τἄχη.
10. A ἰ σ χ ύ λ ο υ:
Kι’ ὁ πιὸ σοφὸς ἀπ’ τὸ σοφὸ λαθεύει.
11. M ε ν ά ν δ ρ ο υ:
῞Oλα δουλώνονται στὴ φρόνηση τοῦ ἀνθρώπου.
12. E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ᾽A ν τ ι ό π η:
Tὸ ἀδύνατο καὶ θηλυκὸ κορμί μου
κακὰ τὸ κατηγόρησες· μυαλὸ ὅταν ἔχω,
εἶναι καλύτερα ἀπὸ ἀτσαλωμένο μπράτσο.
13. ῞Oπως τὸ φῶς στὰ μάτια εἶναι στὴν ψυχὴ ἡ σκέψη.
172 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
τDῆ σDῆ πονηροὺς κλDῆθρον εἰργέτω στέγης
ὁμιλίας τε τὰς γεραιτέρους θέλε.
βραχεῖα τέρψις ἡδονῆς τίκτει λύπην.
ἐξουσίDα δὲ μή ποτ’ ἐντυχών, τέκνον,
αἰσχροὺς ἔρωτας δημοτῶν διωκαθεῖν,
ὃ καὶ σίδηρον ἀγχόνας τ’ ἐφέλκεται,
χρηστῶν πενήτων ἤ τις αἰσχύνDη τέκνα.
καὶ τοὺς πονηροὺς μή ποτ’ αὔξαν’ ἐν πόλει·
κακοὶ γὰρ ἐμπλησθέντες ἢ νομίσματος
ἢ πόλεος ἐμπεσόντες εἰς ἀρχήν τινα,
σκιρτῶσιν ἀδίκως εὐτυχησάντων δόμων.
ἀλλ’ ὦ τέκνον, μοι δὸς χέρ’, ὡς θίγDη πατήρ,
καὶ χαῖρ’· ὑπ’ αἰδοῦς δ’ οὐ λίαν ἀσπάζομαι·
γυναικόφρων γὰρ θυμὸς ἀνδρὸς οὐ σοφοῦ.
19 Θ ε ό γ ν ι δ ο ς (1163).
᾽Oφθαλμοὶ καὶ γλῶσσα καὶ οὔατα καὶ νόος ἀνδρὸς
ἐν μέσσ`ω στηθέων εὐξύνετος φύεται.
20 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ Π ο λ υ ε ί δ ο υ.
῞Oστις νέμει κάλλιστα τὴν αὑτοῦ φύσιν,
οὗτος σοφὸς πέφυκε πρὸς τὸ συμφέρον.
21 Π υ θ α γ ό ρ ο υ ἐ κ τ ῶ ν χ ρ υ σ ῶ ν ἐ π ῶ ν
(21-26 et 39).
Πολλοὶ δ’ ἀνθρώποισι λόγοι δειλοί τε καὶ ἐσθλοὶ
προσπίπτουσ’, ὧν μήτ’ ἐκπλήσσεο μήτ’ ἄρ’ ἐάσDης
εἴργεσθαι σαυτόν. ψεῦδος δ’ ἤν σοί τι λέγηται,
πράως εἶχ’· ὃ δέ τοι ἐρέω, ἐπὶ πᾶσι τελείσθω.
μηδεὶς μήτε λόγ`ω σε παρείπDη μήτε τι ἔργDω
πρῆξαι μηδ’ εἰπεῖν ὅ τι τοι μὴ βέλτερόν ἐστι.
πρῆσσε δὲ ταῦθ’ ἅ σε μὴ βλάπτει, λόγισαι δὲ πρὸ
ἔργου.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 173
14. 15. Γνώρισμα τοῦ ἄντρα νὰ φροντίζη ὅσους κοπιά-
ζουν·
μὰ τὸ σωστὸ μυαλό, εἶναι θεὸς μέγας.
16. ᾽A γ ά θ ω ν ο ς:
Δὲν σφάλλουμε ἀπὸ φρόνηση· ἀπὸ τύχη μόνο.
17. X α ι ρ ή μ ο ν ο ς:
Δὲν κατηγόρησες τὴ φρόνηση, ὅπως νομίζεις·
ὅ,τι ἀξίζει τὸ τιμοῦν παντοῦ καὶ πάντα.
Kι’ αὐτὸς ποὺ σκέπτεται σωστά, τὸ πᾶν κατέχει.
18. E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ᾽E ρ ε χ θ ε ύ ς:
Πολὺ σωστὰ μὲ ρώτησες. Θέλω γιὰ σέ, παιδί μου,
(πιστεύεις πῶς διαφυλάττεις τοῦ πατέρα
τὶς ὑποθῆκες σὰν πεθάνω)
ἀγαθὲς ν’ ἀφήσω ὑποθῆκες,
στοὺς νέους χρήσιμες κι’ ὠφέλιμες γιὰ κείνους.
Mὲ λίγα λόγια τὰ πολλὰ ποὔχω στὰ λέω:
πρῶτα νὰ ἔχης τὸ μυαλό σου ψύχραιμο ἔχεις χρέος.
Mὴν παίρνης σὺ τοῦ πλουσίου τὰ κομμάτια
καὶ μοίραζε τὸν ἑαυτό σου ἴσια στοὺς φρονίμους.
῞Oταν ἔχεις μπροστά σου δυὸ προβλήματα νὰ λύσης
ἀπόφυγε ἐνάντια λύση στὸ καθένα
καὶ χρήματα νὰ μὴν κερδίζης μὲ ἀδικία
ἂν θέλης πολὺν καιρὸ νὰ στέκεται τὸ σπιτικό σου.
῞O,τι μὲ τὸ κακὸ μπῆκε στὰ σπίτια
δὲν ἔχει σωτηρία. Nὰ εἶσαι νοικοκύρης
γιατὶ αὐτὸ εἶναι ἡ ἀληθινὴ εὐγένεια
καὶ οἱ νοικοκύρηδες παίρνουν καλὲς νυφάδες.
Tὸ φτωχό, καὶ σοφὸς νἆναι,
στὴ ζωὴ ἡ ἀδοξία κι’ ἡ περιφρόνηση τὸν συνοδεύουν.
N’ ἀποκτᾶς φίλους ποὺ δὲν δ’ εὐχαριστοῦν μὲ λόγια
ἐνῶ τοὺς πονηρούς, ποὺ ὡστόσο σοῦ ἀρέσουν,
174 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
22 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ Π ε λ ι ά σ ι.
Πρὸς κέντρα μὴ λάκτιζε τοῖς κρατοῦσί σου.
23 M ε ν ά ν δ ρ ο υ.
῞Oταν ἕτερός σοι μηδὲ ἓν πλέον διδ`ῶ,
δέξαι τὸ μόριον· τοῦ λαβεῖν γὰρ μηδὲ ἓν
τὸ λαβεῖν ἔλαττον πλεῖον ἔσται σοι πολύ.
24 Π υ θ α γ ό ρ ο υ.
᾽Iσχὺς καὶ τεῖχος καὶ ὅπλον σοφοῦ ἡ φρόνησις.
25 Γ ν ῶ μ α ι μ ο ν ό σ τ ι χ ο ι.
᾽Aγαθὸν μέγιστον ἡ φρόνησίς ἐστ’ ἀεί.
ἀνδρὸς χαρακτὴρ ἐκ λόγου γνωρίζεται.
ἄριστόν ἐστι πάντ’ ἐπίστασθαι καλά.
ἂν εὖ φρονDῆς, τὰ πάντα γ’ εὐδαίμων ἔσDη.
ἀεὶ κράτιστόν ἐστι τἀσφαλέστατον.
ἔνιοι κακῶς φρονοῦσι πράσσοντες καλῶς.
ἐμπειρία γὰρ τῆς ἀπειρίας κρατεῖ.
βλέπων πεπαίδευμ’ εἰς τὰ τῶν ἄλλων κακά.
ἡδύ γε πατὴρ φρόνησιν ἀντ’ ὀργῆς ἔχων.
ἥδιστόν ἐστιν εὐτυχοῦντα νοῦν ἔχειν.
μισῶ σοφιστὴν ὅστις οὐχ αὑτ`ῶ σοφός.
νοεῖν γάρ ἐστι κρεῖττον ἢ σιγὴν ἔχειν.
συνετὸς πεφυκὼς φεῦγε τὴν κακουργίαν.
ὁ παρ’ ἡλικίαν νοῦς μῖσος ἐξεργάζεται.
οὐδεὶς ὃ νοεῖς οἶδεν, ὃ δὲ ποιεῖς βλέπει.
οὐ πανταχῆ δ’ ὁ φρόνιμος ἁρμόττειν δοκεῖ.
τὸ μηδὲν εἰκῆ πανταχοῦ ἐστὶ χρήσιμον.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 175
κλείδωνέ τους ἔξω ἀπὸ τὸ σπίτι.
Nὰ ἐπιζητᾶς τὶς γνωστικὲς παρέες.
῾H πιὸ μικρὴ ἡδονὴ φέρνει τὴ λύπη.
῞Oταν, παιδί μου, πάρης ἐξουσία
νὰ διώκης τοὺς φαύλους ἔρωτες τῶν πολιτῶν·
τὸ πρᾶγμα καὶ τὸ σπαθὶ τραβάει καὶ τὴν κρεμάλα
γιὰ ὅσους ντροπιάζουν τὰ παιδιὰ τῶν τίμιων φτωχῶν.
Tοὺς κακοὺς μὴν ἀφήνης στὴν πόλη νὰ περισσεύουν.
Γιατὶ οἱ κακοὶ ὅταν χορτάσουνε τὸ χρῆμα
ἢ πάρουνε καμμιὰ ἐξουσία μέσ’ στὴν πόλη,
χαλοῦν ἀδίκως τὰ εὐτυχισμένα σπίτια.
A
᾽ λλὰ παιδί μου δὸς τὸ χέρι στὸν πατέρα
καὶ χαῖρε. Nτρέπομαι πολὺ νὰ σὲ φιλήσω·
καμώματα γυναικεῖα στὸ σοφὸ δὲν πᾶνε.
19. Θ ε ό γ ν ι δ ο ς (1163):
Tὰ μάτια, ἡ γλῶσσα, τὰ αὐτιὰ κι’ ὁ νοῦς ὁ συνετὸς
φυτρώνουνε στὸ στῆθος μέσα τοῦ ἄντρα.
20. E ὐ ρ ι π ί δ ο υ Π ο λ υ ε ί δ η ς:
῞Oποιος τὴν ἴδια του τὴ φύση τιθασσεύει
αὐτὸς εἶναι σοφὸς καὶ ξέρει τί συμφέρει.
21. Π υ θ α γ ό ρ α ἀ π ὸ τ ὰ χ ρ υ σ ᾶ ἔ π η:
Σὲ πολλοὺς ἀνθρώπους φτάνουν λόγια δειλὰ καὶ λό-
για ἀγαθά· γι’ αὐτὸ μήτε νὰ ἐκπλήττεσαι, οὔτε ν’ ἀφήνης
τὸν ἑαυτό σου νὰ ὀπισθοχωρῆ. ῍Aν γιὰ σένα λέγεται κανέ-
να ψέμα φέρσου ψύχραιμα. Kι’ αὐτὸ ποὺ σοῦ λέω ἐδῶ
γιὰ ὅλα ἐφάρμοζέ το. Nὰ μὴ σὲ πλανέψη κανείς, οὔτε μὲ
λόγο, οὔτε μὲ ἔργο, οὔτε νὰ πῆς ἢ νὰ κάνης ὅ,τι γιὰ σένα
δὲν εἶναι τὸ καλύτερο. Kάνε τοῦτα μόνο, ὅσα δὲν σὲ βλά-
πτουν καὶ σκέψου πρὶν στὴν πράξη προχωρήσης.
176 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ψυχῆς μέγας χαλινὸς ἀνθρώποις ὁ νοῦς.
ὡς οὐδὲν ἡ μάθησις, ἢν μὴ νοῦς παρDῆ.
26 Φ ω κ υ λ ί δ ο υ (Pseudophoc. 124).
῞Oπλον τοι λόγος ἀνδρὶ τομώτερόν ἐστι σιδήρου.
ὅπλον ἑκάστ`ω νεῖμε θεός, φύσιν ἠερόφοιτον
ὄρνισιν, πολλὴν ταχυτῆτ’ ἀλκήν τε λέουσι,
ταύροις δ’ αὐτοχύτοις κεράεσσιν, κέντρα μελίσ-
σαις
ἔμφυτον ἄλκαρ ἔδωκε, λόγος δ’ ἔρυμ’ ἀνθρώποισι.
τῆς δὲ θεοπνεύστου σοφίης λόγος ἐστὶν ἄριστος.
βέλτερος ἀλκήεντος ἔφυ σεσοφισμένος ἀνήρ.
ἀγροὺς καὶ πόλιας σοφία καὶ νῆα κυβερνDᾶ.
27 E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ᾽A ν τ ι ό π η.
᾽Eγὼ μὲν οὖν Dἄδοιμι καὶ λέγοιμί τι
σοφόν, ταράσσων μηδὲν ὧν πόλις νοσεῖ.
27a [E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ᾽H λ έ κ τ ρ Dα 294.]
῎Eνεστι δ’ οἶκτος ἀμαθίDα μὲν οὐδαμοῦ,
σοφοῖσι δ’ ἀνδρῶν. καὶ γὰρ οὐδ’ ἀζήμιον
γνώμην ἐνεῖναι τοῖς σοφοῖς λίαν σοφόν.
28 Θ ε ό γ ν ι δ ο ς (963).
Mή ποτ’ ἐπαινέσσDης πρὶν ἂν εἰδDῆς ἄνδρα σαφηνέως
ὀργὴν καὶ θυμὸν καὶ τρόπον ὅντιν’ ἔχει.
πολλοί τοι κίβδηλον ἐπίκλοπον ἦθος ἔχοντες
κρύπτουσ’ ἐνθέμενοι θυμὸν ἐφημέριον.
τούτων δ’ ἐκφαίνει πάντων χρόνος ἦθος ἑκάστου·
καὶ γὰρ ἐγὼ γνώμης πολλὸν ἄρ’ ἐκτὸς ἔβην.
29 Nόει, καὶ τότε πρᾶττε.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 177
22. E ὐ ρ ι π ί δ ο υ Π ε λ ι ά δ ε ς:
Mὴν ματαιοπονῆς μὲ τοὺς ἀφεντάδες.
23. M ε ν ά ν δ ρ ο υ:
῞Oταν κανεὶς ποτὲ τίποτε δὲν σοῦ δίνει,
πάρε ἕνα μικρό-μικρό κομμάτι·
ἐκεῖ ποὺ τίποτε δὲν παίρνης, καλὸ εἶναι
νὰ πάρης κάτι λίγο. Θἆναι πολὺ γιὰ σένα.
24. Π υ θ α γ ό ρ α:
Δύναμη, τεῖχος, ὅπλο τοῦ σοφοῦ ἡ φρόνηση.
25. Γ ν ῶ μ ε ς μ ο ν ό σ τ ι χ ο ι:
Tὸ μέγιστο ἀγαθὸ πάντα ἡ φρόνησ’ εἶναι.
Tοῦ ἄντρα ὁ χαρακτήρας φαίνεται στὸ λόγο.
῎Aριστο εἶναι νὰ ξέρης ὅλα τὰ καλά.
῍Aν εἶσαι φρόνιμος, θὰ εἶσ’ εὐτυχισμένος.
Tὸ σίγουρο εἶναι πάντα τὸ καλύτερο.
Mερικοὶ ἔχουν κακὲς σκέψεις καὶ καλὲς πράξεις.
῾H ἐμπειρία πάντοτε νικᾶ τὴν ἀπειρία.
Bλέποντας ἐκπαιδεύομαι στῶν ἄλλων τὰ κακά.
Eἶναι γλυκὸ ὁ πατέρας νἆναι φρόνιμος κι ὄχι ὀργισμέ-
νος.
Tὸ πιὸ γλυκὸ εἶναι νἄχης μυαλὸ ν’ ἀξίζη.
Mισῶ τὸ σοφιστὴ ποὺ γιὰ λόγου του σοφὸς δὲν εἶναι.
Kαλύτερα νὰ σκέπτεσαι παρὰ νὰ σιωπᾶς.
῍Aν εἶσαι συνετὸς ἀπόφευγε κακὰ ἔργα.
Mυαλὸ ποὺ δὲν ταιριάζει μὲ τὰ χρόνια
τοῦ ἀνθρώπου, πάντα μῖσος φέρνει.
Kανεὶς δὲν ξέρει τί ἔχεις στὸ μυαλό σου
μόνο ἐκεῖνο ποὺ ἐσὺ κάνεις βλέπει.
Δὲν κάνει
σ’ ὅλες τὶς δουλειὲς ὁ φρόνιμος νὰ μπαίνη.
῞O,τι δὲν εἶναι ἄσκοπο, εἶναι χρήσιμο παντοῦ.
12 A
᾽ νθολόγιον A´
178 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
30 B ί α ν τ ο ς.
Bραδέως ἐγχείρει τοῖς πραττομένοις, ἐγχειρήσας
δὲ πρᾶττε βεβαίως.
31 Θ ε ο β ο ύ λ ο υ.
Tὰ ἀφανῆ τοῖς φανεροῖς τεκμαίρου.
32 Σωκράτης παρDήνει, ὡς ἥκιστα τοῖς δυνάσταις ἢ
ὡς ἥδιστα ὁμιλεῖν.
33 Πρᾶττε ἀμεταμέλητα.
34 Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ.
Σοφίη ἄθαμβος ἀξίη πάντων τιμιωτάτη ἐοῦσα.
35 Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ.
῞Oρος γὰρ συμφορέων καὶ ἀσυμφορέων τέρψις
καὶ ἀτερπίη.
36 (Isocrates ad Demon. §. 6.) ῾Pώμη δὲ μετὰ μὲν φρο-
νήσεως ὠφέλησεν, ἄνευ δὲ ταύτης πλεῖον τοὺς ἔχον-
τας ἔβλαψε.
37 (ibid. §. 34.) Bουλευόμενος παραδείγματα ποιοῦ
τὰ παρεληλυθότα τῶν μελλόντων.
38 (ibid. §. 35.) ῞Oπερ δὲ ὑπὲρ τῶν σεαυτοῦ μέλλεις
τινὶ συμβουλεύεσθαι, σκόπει πρῶτον πῶς ὑπὲρ τῶν
αὐτοῦ δι`ώκησεν. ὁ γὰρ κακῶς διανοηθεὶς ὑπὲρ τῶν
ἰδίων οὐδέποτε καλῶς βουλεύσεται περὶ τῶν ἀλλο-
τρίων.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 179
Mεγάλος χαλινὸς ὁ νοῦς γιὰ τὴν ψυχή μας.
῾H μάθηση εἶναι μηδὲν χωρὶς τὴ σκέψη καὶ τὴν κρίση.
26. Φ ω κ υ λ ί δ ο υ (Ψευδοφωκυλίδης 124):
Tοῦ ἄντρα ὁ λόγος κόβει πιὸ πολὺ ἀπ’ τ’ ἀτσάλι.
῾O θεὸς ἔδωσε ὅπλο στὸν καθένα·
στὰ πουλιὰ τὸ πέταγμά τους στὸν ἀέρα.
Tαχύτητα καὶ δύναμη πῆρε τὸ λιοντάρι
στὸν ταῦρο φύτρωσε τὰ κέρατα, κεντρὶ στὶς μέλισσες
ν’ ἀμύνωνται καὶ λόγο στοὺς ἀνθρώπους.
Γιὰ τὴ θεόπνευστη σοφία ὁ λόγος ἄριστος.
῾O σοφὸς ὑπερτερεῖ ἀπὸ τὸ δυνατὸ στὰ μπράτσα·
τὴν ὕπαιθρο, τὶς πόλεις, τὸ καράβι κυβερνᾶ ἡ σοφία.
27. E ὐ ρ ι π ί δ ο υ ᾽A ν τ ι ό π η:
᾽Eγὼ καὶ τραγουδάω καὶ λέω σοφίες
μὰ τίποτε δὲν ταράζω ἀπ’ ὅσα ἐδῶ νοσοῦνε.
27α. (Eὐριπίδου ᾽Hλέκτρα 294):
Στοὺς σοφοὺς φωλιάζει ὁ οἶκτος, στὴν ἀμάθεια που-
θενά·
καὶ νἄχουν οἱ σοφοὶ χρήσιμη γνώμη, σοφὸ εἶναι.
28. Θ ε ό γ ν ι δ ο ς:
Ποτὲ μὴν τὸν παινέσης ἂν καθαρὰ δὲν δῆς
στὸν ἄντρα τὶ λογῆς εἶναι τὸ θυμικό, ἡ ὀργὴ κι’ ὁ τρό-
πος του.
Πολλοὶ ποὔχουνε κάλπικο τὸ ἦθος,
τὸν ἐφήμερο θυμὸ τὸν κρύβουν στὴν ψυχή τους.
῞Oλων αὐτῶν τὸ ἦθος τὸ φανερώνει ὁ χρόνος.
Kαὶ ἐγὼ πολλὲς φορὲς ἔπεσα ἔξω.
29. Σκέψου κι’ ἔπειτα πρᾶξε.
180 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
39 Σ ω τ ά δ ο υ.
Λύπη σε μακρὰν προφεύξεται ἀγαθὰ φρονοῦντα.
μιμοῦ τὸ καλόν, καὶ μενεῖς ἐν βροτοῖς ἄριστος.
νόμος ἐστὶ θεός, τοῦτον ἀεὶ πάντοτε τίμα.
ξένος ὀφείλεις εἶναι τῶν οὐ καλῶς φρονούντων.
οὗ καλῶς βιοῖς, παράμενε, κεὐτυχεῖς τὰ πάντα.
παρατήρει τὰ πάντων καλὰ καὶ ταῦτα σὺ μιμοῦ.
ῥῆσιν δ’ ἀγαθὴν δεδομένην φύλασσε σαυτDῶ.
σοὶ τοῦτο γενέσθω φίλον, μηδὲν ἀτακτεῖν,
τὴν ἡσυχίαν κατὰ βίον ἵνα πάντοτε τηρDῆς.
ὑγιαίνειν εὔχου τοῖς θεοῖς, ἐφ’ ὅσον ἔχεις ζῆν.
40 ᾽E κ τ ῶ ν ᾽A ρ ι σ τ ω ν ύ μ ο υ τ ο μ α ρ ί ω ν.
Kυβερνήτου μὲν ἔργον ἀγαθοῦ εἰς τὰς τῶν πνευ-
μάτων μεταβολὰς ἁρμόσασθαι, ἀνδρὸς δὲ σοφοῦ
πρὸς τὰς τῆς τύχης.
41 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
᾽Eν μὲν τ`ῶ καταπλεῖν πείθεσθαι τ`ῶ κυβερνήτDη, ἐν
δὲ τ`ῶ ζῆν τDῶ λογίζεσθαι δυναμέν`ω βέλτιον.
42 ῾Oδὸν μὲν τὴν λειοτάτην ἐκλέγεσθαι, βίον δὲ τὸν
ἀλυπότατον.
43 Mόν`ω τ`ῶ λόγ`ω καθάπερ ἐπιτρόπ`ω σώφρονι πα-
ρακαταθετέον τὸν βίον καὶ τὴν νεότητα.
44 Kαὶ ὑποδήματα καὶ βίος ἁρμόζων ἀλυπότερος.
45 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
Σωκράτης ἐρωτηθεὶς τί φρόνησις; “εὐαρμοστία”
εἶπε “ψυχῆς.” ὁ αὐτὸς ἐρωτηθεὶς τίνες φρόνιμοι; “οἱ
μὴ ῥDαδίως” εἶπεν “ἐξαμαρτάνοντες.”
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 181
30. B ί α ν τ ο ς:
Προχώρει ἀργὰ στὶς πράξεις σου κι’ ὅταν προχωρήσης
νὰ ἐνεργῆς σίγουρα.
31. Θ ε ο β ο ύ λ ο υ:
Tὰ κρυφὰ νὰ τὰ συμπεραίνης ἀπὸ τὰ φανερά.
32. ῾O Σωκράτης ἔδινε συμβουλὴ νὰ συναναστρέφεται
κανεὶς τοὺς δυνάστες ὅσο γίνεται λιγώτερο κι’ ὄχι ὅσο γί-
νεται πιὸ εὐχάριστα.
33. Πρᾶξε χωρὶς νὰ μετανοιώνης.
34. Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ:
῾H σοφία εἶναι ἄφθαρτη ἀξία καὶ πιὸ πολύτιμη ἀπ’
ὅλες.
35. Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ:
Tὸ σύνορο γιὰ ὅ,τι ὠφελεῖ ἢ βλάπτει εἶναι ἡ τέρψη ἢ ἡ
ἔλλειψη τέρψεως.
36. (᾽Iσοκράτους πρὸς Δημόνικον 6):
῾H δύναμη μὲ φρόνηση ὠφελεῖ· ὅμως χωρὶς φρόνηση
πιὸ πολὺ βλάπτει ὅσους τὴν ἔχουν.
37. (Στὸ αὐτὸ βιβλίο 34):
῞Oταν στοχάζεσαι λάβε παράδειγμα τὰ παρελθόντα
γιὰ τὰ μέλλοντα.
38. (Στὸ αὐτὸ ἔργο 35):
῞Oταν πρόκειται νὰ συμβουλευθῆς κάποιον γιὰ τὰ
προβλήματά σου, κοίταξε πρῶτα πῶς κυβέρνησε τὶς ὑπο-
θέσεις του. Aὐτὸς ποὺ προβληματίστηκε κακὰ γιὰ τὰ δι-
κά του, οὐδέποτε θὰ στοχαστῆ καλὰ γιὰ τὰ ξένα.
182 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
46 ᾽Aντισθένης ἐρωτηθεὶς τί δή ποτε οὐχ οἱ πλού-
σιοι πρὸς τοὺς σοφοὺς ἀπίασιν ἀλλ’ ἀνάπαλιν; εἶπεν
“ὅτι οἱ σοφοὶ μὲν ἴσασιν ὧν ἐστὶν αὐτοῖς χρεία πρὸς
τὸν βίον· οἱ δὲ οὐκ ἴσασιν· ἐπεὶ μᾶλλον σοφίας ἢ
χρημάτων ἐπεμελοῦντο”.
47 Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ (virt. mor. cap. 5 p. 443 e).
῎Eστι τοίνυν τῶν πραγμάτων τὰ μὲν ἁπλῶς ἔχοντα
τὰ δὲ πῶς ἔχοντα πρὸς ἡμᾶς· ἁπλῶς μὲν οὖν ἔχοντα,
γῆ, οὐρανός, θάλασσα· πῶς δὲ ἔχοντα πρὸς ἡμᾶς,
ἀγαθόν, κακόν, αἱρετόν, φευκτόν, ἡδύ, ἀλγεινόν·
ἀμφοῖν δὲ τοῦ λόγου θεωρητικοῦ ὄντος, τὸ μὲν περὶ
τὰ ἁπλῶς ἔχοντα μόνον, ἐπιστημονικὸν καὶ θεωρητι-
κόν ἐστι· τὸ δ’ ἐν τοῖς πῶς ἔχουσι πρὸς ἡμᾶς, βου-
λευτικὸν καὶ πρακτικόν· ἀρετὴ δὲ τούτου μὲν ἡ
φρόνησις, ἐκείνου δὲ ἡ σοφία. διαφέρει δὲ σοφίας
φρόνησις, Dἧ τοῦ θεωρητικοῦ πρὸς τὸ πρακτικὸν καὶ
παθητικὸν ἐπιστροφῆς καὶ σχέσεώς τινος γενομένης
ὑφίσταται κατὰ λόγον ἡ φρόνησις. διὸ φρόνησις μὲν
τύχης δεῖται, σοφία δὲ οὐ δεῖται πρὸς τὸ οἰκεῖον τέ-
λος, οὐδὲ βουλῆς· ἔστι γὰρ περὶ τὰ ἀεὶ καὶ τὰ αὐτὰ
ὡσαύτως ἔχοντα. καὶ καθάπερ ὁ γεωμέτρης οὐ βου-
λεύεται περὶ τοῦ τριγώνου, εἰ δυοῖν ὀρθαῖς ἴσας ἔχει
τὰς ἐντὸς γωνίας, ἀλλ’ οἶδεν (αἱ γὰρ βουλαὶ περὶ τῶν
ἄλλοτε ἄλλως ἐχόντων, οὐ περὶ τῶν βεβαίων καὶ
ἀμεταπτώτων)· οὕτως ὁ θεωρητικὸς νοῦς περὶ τὰ
πρῶτα καὶ μόνιμα καὶ μίαν ἀεὶ φύσιν ἔχοντα μὴ δε-
χομένην μεταβολὰς ἐνεργῶν ἀπήλλακται τοῦ βου-
λεύεσθαι. τὴν δὲ φρόνησιν εἰς πράγματα πλάνης με-
στὰ καὶ ταραχῆς καθιεῖσαν ἐπιμίγνυσθαι τοῖς τυχη-
ροῖς πολλάκις ἀναγκαῖόν ἐστι καὶ τ`ῶ βουλευτικ`ῶ
χρῆσθαι περὶ τῶν ἀδηλοτέρων· τ`ῶ δὲ πρακτικ`ῶ τὸ
βουλευτικὸν ἐκδεχομένην ἐνεργεῖν ἤδη καὶ τοῦ ἀλό-
γου συμπαρόντος καὶ συνεφελκομένου ταῖς κρίσεσιν.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 183
39. Σ ω τ ά δ ο υ:
῾H λύπη φεύγει μακριὰ σοφὸς ἂν εἶσαι.
Tὸ καλὸ μιμήσου, νἆσαι ἄριστος ἄνδρας.
Θεὸς ὁ νόμος· αὐτὸν πάντοτε σεβάσου.
Nὰ στέκης μακριὰ ἀπ’ ὅσους νοῦ δὲν ἔχουν.
῞Oπου ζῆς καλά, μένε, καὶ θἄσαι πάντα εὐτυχισμένος.
Kοίτα τὸ καλὸ καὶ πάντα αὐτὸ μιμήσου.
Tὴ φρόνιμη κουβέντα φύλα τη γιὰ σένα.
Kράτα καλὰ καὶ φιλιώσου μὲ τὴν τάξη
γιὰ νἄχης ἡσυχία πάντοτε στὸ βίο.
῾Yγεία ὅσο ζῆς ἀπὸ τοὺς θεοὺς εὐχήσου.
40. ᾽A π ὸ τ ὰ τ ο μ ί δ ι α τ ο ῦ ᾽A ρ ι ο τ ω ν ύ μ ο υ:
῎Eργο τοῦ καλοῦ καραβοκύρη εἶναι νὰ προσαρμόζεται
στὶς μεταβολὲς τῶν ἀνέμων, καὶ τοῦ σοφοῦ στὶς μετα-
βολὲς τῆς τύχης.
41. Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
Στὰ θαλασσινὰ ταξίδια νὰ ὑπακοῦμε στὸν καραβοκύ-
ρη, καὶ στὴ ζωὴ νὰ ὑπακοῦμε σ’ ὅσους ἔχουν ὀρθότερη
σκέψη.
42. Nὰ διαλέγης τὸν πιὸ ὁμαλὸ δρόμο καὶ τὸν βίο δίχως
λύπες.
43. Mόνο στὸ λογικό, ὅπως σὲ ἕνα σώφρονα ἐπίτροπο,
νὰ ἐμπιστεύεσαι τὴ ζωὴ καὶ τὰ νιᾶτα.
44. ῞Oπως τὸ ὑπόδημα, ἔτσι καὶ ὁ βίος, ποὺ μᾶς κάνει,
εἶναι ἐκεῖνος ποὺ δὲν ἔχει λύπες.
45. Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
῾O Σωκράτης ὅταν ρωτήθηκε τί εἶναι φρόνηση, «ἡ
ἁρμονία, εἶπε, τῆς ψυχῆς». ῾O ἴδιος ὅταν ρωτήθηκε ποιοί
εἶναι φρόνιμοι, εἶπε: «αὐτοὶ ποὺ δὲν σφάλλουν εὔκολα».
184 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
48 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ (Plut. cons. ad Apoll. cap. 4
p. 103a).
Kαὶ γὰρ περὶ τἀγαθὸν ἡ φρόνησις πραγματεύεται
τετραχῶς, ἢ κτωμένη τἀγαθά, ἢ φυλάττουσα, ἢ
αὔξουσα, ἢ χρωμένη δεξιῶς. οὗτοι τῆς φρονήσεως
καὶ τῶν ἄλλων ἀρετῶν εἰσι κανόνες, οἷς πρὸς ἀμφό-
τερα χρηστέον.
49 Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ ε ἰ ἡ τ ῶ ν μ ε λ λ ό ν τ ω ν
π ρ ό γ ν ω σ ι ς ὠ φ έ λ ι μ ο ς.
A
᾽ λλὰ μὴν ἡ φρόνησις οὐ σωμάτων ἀλλὰ πραγμά-
των ὄψις ἐστί, πρὶν ἐν αὐτοῖς γενέσθαι τὸν ἄνθρωπον,
ὅπως ἄριστα χρήσεται τοῖς ἀπαντῶσι καὶ προσ-
τυγχάνουσι, παρέχουσα διασκοπεῖν τὸ μέλλον. τὸ μὲν
οὖν σῶμα πρόσω μόνον ὠμμάτωται, τοῖς δ’ ὄπισθεν
τυφλόν ἐστιν ἀτεχνῶς· ἡ δὲ διάνοια καὶ τὰ παρ`ω-
χημένα βλέπειν τDῆ μνήμDη πέφυκεν. ὁ γὰρ ἐγκαθήμε-
νος ἀεὶ καὶ οἰκουρῶν γραμματεύς, [ἐν μίν`ω] ὥς φησιν
ὁ Π λάτων, οὗτός ἐστι, καὶ προγέγονας ἐνταῦθα τῆς
ψυχῆς, εἴτε μέρος εἴτε ὄργανον, ὃ τῶν πραγμάτων
ἀντιλαμβάνεται φερομένων, καὶ φυλάττει καὶ ἵστησι,
καὶ κύκλον ποιεῖ τὸ παρ`ω χημένον ἐπιστρέφουσα,
καὶ συνάπτουσα τ`ῶ παρόντι, καὶ παραρρεῖν εἰς τὸ
ἄπειρον οὐκ ἐῶσα καὶ ἀνύπαρκτον καὶ ἄγνωστον.
50 Θ ε ο φ ρ ά σ τ ο υ.
Xρὴ τοίνυν τὸν μέλλοντα θαυμασθήσεσθαι περὶ
τὸ θεῖον φιλοθύτην εἶναι, μὴ τ`ῶ πολλὰ θύειν ἀλλὰ
τ`ῶ πυκνὰ τιμᾶν τὸ θεῖον· τὸ μὲν γὰρ εὐπορίας, τὸ δ’
ὁσιότητος σημεῖον. ἔπειτα γονεῖς γηροτροφεῖν καλῶς
ταῖς τ’ ἐκείνων βουλήσεσι τὸν αὐτοῦ βίον εὐπειθῆ κα-
τασκευάζειν. ὁ γὰρ μὴ τοιοῦτος, ἀλλὰ τῶν τε τῆς φύ-
σεως τῶν τε τῆς πόλεως νόμων ὀλιγωρῶν, ἀμφοτέ-
ρους τοὺς τῆς δικαιοσύνης τρόπους παραβέβηκε.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´´ 185
46. ῾O A
᾽ ντισθένης ἐρωτήθηκε κάποτε: «γιατὶ οἱ πλούσιοι
δὲν πηγαίνουν πρὸς τοὺς σοφοὺς παρὰ συμβαίνει τὸ
ἀντίθετο;» εἶπε: «οἱ σοφοὶ γνωρίζουν τί τοὺς χρειάζεται
στὴ ζωή, ἐνῶ οἱ πλούσιοι δὲν γνωρίζουν. Γιατὶ οἱ σοφοὶ
φρόντιζαν πιὸ πολὺ γιὰ τὴ σοφία παρὰ γιὰ χρήματα».
47. Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ (Περί ἠθικῆς ἀρετῆς 5, 443 e):
A
᾽ πὸ τὰ πράγματα, τὰ μὲν εἶναι ἀνεξάρτητα, τὰ δὲ σχε-
τικὰ μὲ μᾶς. A
᾽ νεξάρτητα π.χ. εἶναι ἡ γῆ, ὁ οὐρανός, ἡ θάλασ-
σα· τὰ ἐν σχέσει μὲ μᾶς εἶναι τὸ ἀγαθό, τὸ κακό, τὸ προτι-
μώμενο, τὸ ἀποφευκτέο, τὸ γλυκό, τὸ ὀδυνηρό. Kαὶ στὶς
δυὸ περιπτώσεις, ἐπειδὴ ὁ λόγος εἶναι θεωρητικός, ὅσα
ἔχουν σχέση μὲ τὰ ἀνεξάρτητα μόνο ἀνήκουν στὴ θεωρία
καὶ στὴν ἐπιστήμη. ῞Oσα σχετίζονται μὲ ἐκεῖνα ποὺ ἔχουν
ἐπιπτώσεις σὲ μᾶς, εἶναι θέματα στοχασμοῦ καὶ πρακτικά.
A
᾽ ρετὴ τοῦ βουλευτικοῦ καὶ πρακτικοῦ εἶναι ἡ φρόνηση καὶ
τοῦ θεωρητικοῦ ἡ σοφία. ῾H φρόνηση διαφέρει ἀπὸ τὴ σο-
φία, διότι ὅταν συμβῆ μιὰ στροφὴ τοῦ θεωρητικοῦ πρὸς τὸ
πρακτικὸ καὶ παθητικό, ἡ φρόνηση προβάλλει λογικά. Γι’
αὐτὸ ἡ φρόνηση χρειάζεται τύχη, ἐνῶ ἡ σοφία δὲν χρειάζε-
ται γιὰ τὸ σκοπό της, οὔτε σκέψη, γιατὶ πάντοτε ἀσχολεῖται
μὲ τὰ αἰώνια καὶ τὰ ἀμετάβλητα. ῞Oπως ὁ γεωμέτρης δὲν
στοχάζεται γιὰ τὸ τρίγωνο ἂν ἔχη τὶς ἐσωτερικὲς δύο ὀρθὲς
γωνίες ἴσες, ἀλλὰ τὸ γνωρίζει (οἱ στοχασμοὶ ἀπαιτοῦνται
γιὰ πράγματα ποὺ παρουσιάζονται κάθε φορὰ διαφορε-
τικὰ καὶ ὄχι γιὰ τὰ βέβαια καὶ ἀμετάπτωτα), ἔτσι κι’ ὁ θεω-
ρητικὸς νοῦς γιὰ τὰ ἀρχικά, τὰ μόνιμα, αὐτὰ ποὺ ἔχουν
αἰώνια μιὰ φύση καὶ δὲν ἐπιδέχονται μεταβολές, ὅταν δρᾶ
ἔχει ἀπαλλαγῆ ἀπὸ τὸ νὰ στοχάζεται. ῾H φρόνηση ποὺ κι-
νεῖται σ’ ἕνα χῶρο ἄστατο καὶ γεμάτον πλάνες, εἶναι ἀνάγκη
πολλὲς φορὲς νὰ συναρτᾶται μὲ τὰ τυχαῖα καὶ νὰ χρησιμο-
ποιῆ τὴ σκέψη γιὰ ὅσα εἶναι πιὸ δυσεξήγητα. ῾O πρακτικὸς
στοχασμὸς ἐνεργεῖ ὅταν ὑπάρχη ἤδη καὶ τὸ παράλογο καὶ
συμπαρασύρεται ἀπὸ τὴν κρίση.
186 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
καὶ μὴν καὶ γυναικὸς καὶ παίδων ἐπιμελητέον καλῶς
καὶ φιλανθρώπως· οἱ μὲν γὰρ εἰς τὸ γῆρας ἀμείβον-
ται ταῖς θεραπείαις, ἡ δ’ ἐν ταῖς νόσοις καὶ ταῖς καθ’
ἡμέραν οἰκονομίαις ἀποδώσει τὴν εὐεργεσίαν. ἐὰν δέ
τινι συμβάλλειν ἀνάγκη Dἦ, μετὰ τοῦ βεβαίου πειρῶ
τοῦτο πράττειν· φρονιμωτάτου γὰρ ἀνδρὸς δανείσαν-
τα φρονίμως, ἀπολαβεῖν φιλικῶς, ἢ συναλλάξαντα
φιλανθρώπως, κομίσασθαι φιλαπεχθημόνως.
51 Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ.
Φρονήσιος ἔργον μέλλουσαν ἀδικίην φυλάξασθαι,
ἀναλγησίης δὲ τὸ γενόμενον μὴ ἀμύνασθαι.
52 ᾽Eκ μὲν τῆς μαντικῆς πρόνοιαν ἔφασαν δεῖν ἐπι-
ζητεῖν, ἐκ δὲ τῆς ἰατρικῆς τῆς τε προνοίας ἐπανόρ-
θωσιν· ταῦτα γὰρ εἶναι πέρατα τῆς ἰατρικῆς ἐπιστή-
μης· ἐκ δὲ τῆς μουσικῆς αἴσθησιν ἀκριβῆ τε καὶ ἐπι-
στημονικήν, ἐκ δὲ τῶν μαθηματικῶν ὀνομαζομένων
συλλογισμόν τε καὶ ἀπόδειξιν τῶν δι’ αὐτῶν νοημά-
των.
53 ᾽A ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς.
᾽Aριστοτέλης εἶπεν “ἐπειδὴ μὴ γίνεται τὰ πράγμα-
τα ὡς βουλόμεθα, δεῖ βούλεσθαι ὡς γίνεται.”
54 ᾽A ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς.
Nόμιζε τὴν εὐδαιμονίαν οὐκ ἐν τ`ῶ πολλὰ κεκτῆ-
σθαι γίγνεσθαι, ἀλλ’ ἐν τ`ῶ τDῆ ψυχDῆ εὖ διακεῖσθαι.
καὶ γὰρ οὐδὲ τὸ σῶμα αὐτὸ τὸ λαμπρDᾶ ἐσθῆτι κεκο-
σμημένον φαίη τις εἶναι μακάριον, ἀλλὰ τὸ τὴν ὑγείαν
ἔχον καὶ σπουδαίως διακείμενον, κἂν μηδὲν τῶν προ-
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 187
48. Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ (Παραμυθητικὸς
πρὸς ᾽Aπολλώνιον 4, 103α):
῾H φρόνηση ἀσχολεῖται μὲ τὸ ἀγαθὸν κατὰ τέσσερες
τρόπους: ἢ κατακτᾶ τ’ ἀγαθά, ἢ τὰ διαφυλάττει, ἢ τὰ
αὐξάνει, ἢ τὰ χρησιμοποιεῖ ἐπιδέξια. Aὐτοὶ εἶναι οἱ κανό-
νες τῆς φρονήσεως καὶ τῶν ἄλλων ἀρετῶν, ποὺ πρέπει νὰ
χρησιμοποιοῦνται καὶ πρὸς τὶς δυὸ κατευθύνσεις.
49. Π λ ο υ τ ά ρ χ ο υ ἂ ν ε ἶ ν α ι ὠ φ έ λ ι μ η
ἡ π ρ ό γ ν ω σ η τ ο ῦ μ έ λ λ ο ν τ ο ς:
῾H φρόνηση δὲν εἶναι ὄψι σωμάτων ἀλλὰ πράξεων πρὶν
ὁ ἄνθρωπος τὶς ἐνεργήση, πῶς δηλαδὴ θὰ χρησιμοποιήση
αὐτὰ ποὺ συναντᾶ καὶ τοῦ τυχαίνουν, κι’ ἔτσι ἡ φρόνηση
τοῦ δίνει τὴν ἱκανότητα νὰ διαβλέπη τὸ μέλλον. Tὸ σῶμα
μόνο ἀπὸ μπροστὰ ἔχει μάτια, ἐνῶ ἀπὸ πίσω εἶναι ἀπο-
λύτως τυφλό, ἐνῶ τὸ μυαλὸ μπορεῖ, μέσω τῆς μνήμης, νὰ
βλέπη καὶ τὰ περασμένα. Aὐτὸ ποὺ στρογγυλοκάθεται
πάντα στὸ σπίτι καὶ γράφει, ὅπως λέει ὁ Πλάτων, αὐτὸ
εἶναι καὶ ἔχει προηγηθῆ ὡς ὕπαρξη τῆς ψυχῆς, εἴτε μερι-
κά, εἴτε ὀργανικά, αὐτὸ ποὺ ἀντιλαμβάνεται τὴ ροὴ τῆς
πραγματικότητας καὶ καιροφυλακτεῖ καὶ στέκει καὶ γυ-
ρίζει γύρω-γύρω ξαναφέρνοντας πίσω τὸ παρελθὸν καὶ
ἑνώνοντάς το μὲ τὸ παρόν, καὶ μὴν ἀφήνοντας νὰ ὀλι-
σθαίνη στὸ ἄπειρο καὶ ἀνύπαρκτο καὶ ἄγνωστο.
50. Θ ε ο φ ρ ά σ τ ο υ:
Πρέπει συνεπῶς αὐτὸς ποὺ μέλλεται νὰ θαυμασθῆ νὰ
ἀγαπᾶ τὶς θυσίες πρὸς τὸ θεῖο· νὰ μὴ θυσιάζη πολλά,
ἀλλὰ νὰ τιμᾶ συχνὰ τὴν θεότητα. Tὸ πρῶτο εἶναι τεκμή-
ριο εὐπορίας, ἐνῶ τὸ δεύτερο ἁγιότητος. Kατόπι πρέπει
κανεὶς νὰ γεροκομάη καλὰ τοὺς γονεῖς καὶ στὶς θελήσεις
ἐκείνων νὰ κάνη εὐπειθῆ τὸ βίο του. ῞Oποιος δὲν φέρεται
ἔτσι καὶ παραμελεῖ τοὺς νόμους τῆς φύσεως καὶ τῆς πό-
λεως, παραβιάζει καὶ τοὺς δυὸ δρόμους τῆς δικαιοσύνης.
188 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ειρημένων αὐτ`ῶ παρDῆ· τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ ψυχὴ
ἐὰν Dἦ πεπαιδευμένDη, τὴν τοιαύτην καὶ τὸν τοιοῦτον
ἄνθρωπον εὐδαίμονα προσαγορευτέον ἐστίν, οὐκ ἂν
τοῖς ἐκτὸς Dἦ λαμπρῶς κεκοσμημένος, αὐτὸς μηδενὸς
ἄξιος ὤν. οὐδὲ γὰρ ἵππον, κἂν ψέλλια χρυσᾶ καὶ
σκευὴν ἔχDη πολυτελῆ φαῦλος ὤν, τὸν τοιοῦτον ἄξιόν
τινος νομίζομεν εἶναι, ἀλλ’ ὃς ἂν διακείμενος Dἦ σπου-
δαίως, τοῦτον μᾶλλον ἐπαινοῦμεν. ὥσπερ γὰρ εἴ τις
τῶν οἰκετῶν αὑτοῦ χείρων εἴη, καταγέλαστος ἂν γένοι-
το, τὸν αὐτὸν τρόπον οἷς πλείονος ἀξίαν τὴν κτῆσιν
εἶναι συμβέβηκε τῆς ἰδίας φύσεως, ἀθλίους τούτους
εἶναι δεῖ νομίζειν. καὶ τοῦτο κατ’ ἀλήθειαν οὕτως ἔχει·
τίκτει γάρ, ὥσπερ φησὶν ἡ παροιμία, κόρος μὲν ὕβριν,
ἀπαιδευσία δὲ μετ’ ἐξουσίας ἄνοιαν. τοῖς γὰρ διακει-
μένοις τὰ περὶ τὴν ψυχὴν κακῶς, οὔτε πλοῦτος οὔτε
ἰσχὺς οὔτε κάλλος τῶν ἀγαθῶν ἐστιν· ἀλλ’ ὅσ`ω περ ἂν
αὗται μᾶλλον αἱ διαθέσεις καθ’ ὑπερβολὴν ὑπάρξωσι,
τοσούτ`ω καὶ πλείω καὶ μείζω τὸν κεκτημένον βλά-
πτουσι, χωρὶς φρονήσεως παραγενόμεναι.
55 ᾽I α μ β λ ί χ ο υ ἐ κ τ ῆ ς ἐ π ι σ τ ο λ ῆ ς
π ρ ὸ ς ᾽A σ φ ά λ ι ο ν π ε ρ ὶ φ ρ ο ν ή σ ε ω ς.
Tὴν ἡγεμόν’ οὖσαν τῶν ἀρετῶν φρόνησιν καὶ χρωμέ-
νην αὐταῖς ὅλαις, καθάπερ ὄμμα νοερόν, τάξεις τε καὶ
μέτρα αὐτῶν καὶ τὴν ἐγκαιροτάτην διάθεσιν εὖ διακο-
σμοῦσαν, ἐπιδείκνυσιν ὁ λόγος ὑπ’ αὐγὰς ἐν τ`ῶ παρόν-
τι. αὕτη τοίνυν προηγουμένη μὲν παραδέχεται τὴν
ἀπογέννησιν ἀπὸ τοῦ καθαροῦ καὶ τελείου νοῦ· γενο-
μένη δ’ οὕτως εἰς αὐτὸν τὸν νοῦν ἀποβλέπει καὶ τελε-
οῦται ὑπ’ αὐτοῦ μέτρον τε καὶ παράδειγμα αὐτὸν ἔχει
κάλλιστον τῶν ἐν αὐτDῆ πασῶν ἐνεργειῶν. εἰ δέ τις ἐστὶ
καὶ πρὸς θεοὺς ἡμῖν κοινωνία, διὰ ταύτης μάλιστα τῆς
ἀρετῆς αὕτη συνίσταται, καὶ κατὰ ταύτην διαφερό-
ντως πρὸς αὐτοὺς ἀφομοιούμεθα, ἀγαθῶν τε καὶ συμ-
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 189
᾽Eπίσης πρέπει νὰ ἐπιμελῆται κανεὶς τὴν γυναίκα του καὶ
τὰ παιδιά του καλά καὶ φιλάνθρωπα. Oἱ γονεῖς ἀνταμεί-
βονται μὲ τὶς περιποιήσεις τῶν παιδιῶν τους στὰ γεράμα-
τα, ἐνῶ ἡ γυναίκα θ’ ἀνταποδώση τὴν εὐεργεσία στὶς
ἀρρώστειες καὶ στὴν καθημερινὴ ζωὴ τοῦ σπιτιοῦ. Kαὶ ἂν
ἔχη κανεὶς ἀνάγκη ἀπὸ βοήθεια, προσπάθησε νὰ τοῦ τὴν
προσφέρης μὲ ἐγγυήσεις. ῾O φρόνιμος ἄνθρωπος θὰ δα-
νείση φρόνιμα γιὰ νὰ πάρη πίσω τὰ δανεικὰ φιλικά, καὶ
δὲν θὰ συναλλαγῆ μὲ κάποιον φιλάνθρωπα, γιὰ νὰ ἀπο-
κομίση ἔχθρα.
51. Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ:
῎Eργο τῆς φρονήσεως νὰ προφυλαχθῆ ἀπὸ μελλοντικὴ
ἀδικία, ἐνῶ ἔργο τῆς ἀναλγησίας εἶναι νὰ μὴ φυλαχθῆ ἀπ’
ὅ,τι συνέβη.
52. A
᾽ πὸ τὴν μαντικὴ εἶπαν ὅτι ἐπιζητοῦμε τὴν πρόβλεψη
καὶ ἀπὸ τὴν ἰατρικὴ τὴν ἐπανόρθωση τῆς προβλέψεως.
Aὐτὰ εἶναι τὰ ὅρια τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης. A
᾽ πὸ τὴν μου-
σικὴ ἐπιζητοῦν αἴσθηση ἀκριβῆ καὶ ἐπιστημονικὴ καὶ
ἀπὸ τὰ ὀνομαζόμενα μαθηματικὰ τὸν συλλογισμὸ καὶ τὴν
ἀπόδειξη τῶν νοημάτων ποὺ εἰσάγουν.
53. ᾽A ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς:
῾O A
᾽ ριστοτέλης εἶπε: «ἐπειδὴ τὰ πράγματα δὲν γίνονται
ὅπως θέλουμε, πρέπει νὰ σκεπτώμαστε πῶς γίνονται».
54. ᾽A ρ ι σ τ ο τ έ λ ο υ ς:
Nὰ θεωρῆς ὅτι ἡ εὐδαιμονία δὲν ἀνήκει σ’ αὐτὸν ποὺ
ἔχει ἀποκτήση τὰ πολλά, ἀλλὰ σ’ αὐτὸν ποὺ ἔχει καλῶς
τακτοποιημένο τὸν ψυχικό του κόσμο. Γιατὶ βεβαίως κα-
νεὶς δὲν μπορεῖ νὰ εἰπῆ ὅτι τὸ σῶμα ποὺ εἶναι στολισμένο
μὲ λαμπρὴ στολὴ εἶναι ἄξιο νὰ τὸ καλοτυχίζη κανεὶς
ἀλλὰ ἐκεῖνο ποὺ ἔχει ὑγεία καὶ εἶναι ἐξαιρετικὰ ἀσκημέ-
190 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
φερόντων καὶ καλῶν καὶ τῶν ἐναντίων διάγνωσις ἀπὸ
ταύτης ἡμῖν πάρεστιν, ἔργων τε προσηκόντων κρίσις
καὶ κατόρθωσις δι’ αὐτὴν κατευθύνεται. καὶ συλλή-
βδην φάναι, κυβερνητική τις ἐστὶ τῶν ἀνθρώπων καὶ
τῆς ὅλης ἐν αὐτοῖς διατάξεως ἀρχηγός, πόλεις τε καὶ
οἴκους καὶ τὸν ἴδιον ἑκάστου βίον εἰς παράδειγμα τὸ
θεῖον ἀναφέρουσα διαζωγραφεῖ κατὰ τὴν ἀρίστην
ὁμοιότητα, τὸ μὲν ἐξαλείφουσα, τὸ δὲ ἐναπομοργνυμέ-
νη, τὰ δὲ ἀμφότερα συμμέτρως ἀπεικάζουσα. εἰκότως
ἄρα καὶ θεοειδεῖς ἀπεργάζεται τοὺς ἔχοντας αὐτὴν ἡ
φρόνησις.
56 Π ε ρ ι ά ν δ ρ ο υ.
Περίανδρος ἐρωτηθεὶς τί μέγιστον ἐν ἐλαχίστ`ω
εἶπε “φρένες ἀγαθαὶ ἐν σώματι ἀνθρώπου.”
57 Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ.
Aἱ μεγάλαι τέρψιες ἀπὸ τοῦ θεᾶσθαι τὰ καλὰ τῶν
ἔργων γίνονται.
58 Π λ ά τ ω ν ο ς (Phaedr. 239a).
Φθονερὸν δὴ ἀνάγκη εἶναι, καὶ πολλῶν μὲν ἄλλων
συνουσιῶν ἀπείργοντα καὶ ὠφελίμων, ὅθεν ἂν μάλι-
στα ἀνὴρ γένοιτο, μεγάλης αἴτιον εἶναι βλάβης· μεγί-
στης δὲ τῆς ὅθεν ἂν φρονιμώτατός τις εἴη· τοῦτο δὲ
ἡ θεία φιλοσοφία τυγχάνει ὄν, ἧς ἐραστὴν παιδικὰ
ἀνάγκη πόρρωθεν εἴργειν, περίφοβον ὄντα τοῦ
καταφρονηθῆναι.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 191
νο, ἀκόμα κι’ ἂν δὲν διαθέτει τίποτε ἀπ’ ὅσα εἴπαμε πα-
ραπάνω. Kατὰ τὸν ἴδιο τρόπο καὶ ἡ ψυχὴ ἂν εἶναι μορ-
φωμένη, πρέπει κι’ αὐτὴν καὶ τὸν ἄνθρωπο ποὺ τὴν δια-
θέτει νὰ τὸν ὀνομάσουμε εὐτυχῆ, καὶ χωρὶς νὰ εἶναι ἐξω-
τερικὰ στολισμένος λαμπρά, ἐνῶ αὐτὸς ὁ ἴδιος δὲν ἔχει
καμμιὰ ἀξία. Kαὶ τὸ ἄλογο ἂν ἔχη χάμουρα καὶ πολυτελῆ
σέλλα, ἐνῶ εἶναι τιποτένιο, θεωροῦμε ὅτι δὲν ἀξίζει τίπο-
τε, καὶ ἐπαινοῦμε αὐτὸ ποὺ εἶναι ἀποδοτικό. Γιατὶ ὅπως,
ἂν κανεὶς εἶναι χειρότερος κι’ ἀπὸ τοὺς δούλους του γίνε-
ται καταγέλαστος κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἐκείνους ποὺ συμ-
βαίνει ἡ περιουσία τους νὰ εἶναι μεγαλύτερης ἀξίας ἀπὸ
ὅ,τι αὐτοὶ οἱ ἴδιοι, πρέπει νὰ τοὺς θεωροῦμε πὼς εἶναι
ἄθλιοι. Kαὶ τὸ ἑξῆς εἶναι ἀληθινό: ῾O κόρος δηλαδὴ γεννᾶ
τὴν ἀλαζονεία, ὅπως λέει ἡ παροιμία, καὶ ἡ ἀμορφωσιὰ
τὴν βλακεία τῆς ἐξουσίας. ῞Oσοι ἔχουν μαύρη τὴν ψυχὴ
οὔτε ὁ πλοῦτος, οὔτε ἡ δύναμη, οὔτε ἡ ὀμορφιὰ εἶναι τὰ
ἀγαθά της. ῞Oσο ὅλα αὐτὰ ὑπάρξουν καθ’ ὑπερβολὴν τό-
σο πιὸ πολὺ καὶ ἀκόμη περισσότερο βλάπτουν αὐτὸν
ποὺ τὰ κατέχει, ὅταν δὲν συνυπάρχουν μὲ τὴν φρόνηση.
55. ᾽I α μ β λ ί χ ο υ ἀ π ὸ τ ὴ ν ἐ π ι σ τ ο λ ὴ
π ρ ὸ ς ᾽A σ φ ά λ ι ο ν π ε ρ ὶ φ ρ ο ν ή σ ε ω ς:
῾H ἡγεμονίδα τῶν ἀρετῶν εἶναι ἡ φρόνηση καὶ ὅλες
αὐτὲς τὴν χρησιμοποιοῦν σὰν ἕνα νοερὸ μάτι ποὺ ἐπιβλέ-
πει τὶς τάξεις τους, τὰ μέτρα τους καὶ διακοσμεῖ τὴν καί-
ρια διάθεσή τους, ὅπως ὁ λόγος ἐπεσήμανε στὴν ἀρχὴ
τοῦ παρόντος. Aὐτὴ ὑπερέχει καὶ παραδέχεται τὴν προέ-
λευσή της ἀπὸ τὸν καθαρὸ καὶ τέλειο νοῦ. Λειτουργών-
τας ἔτσι, ἀποβλέπει σ’ αὐτὸ τὸ νοῦ καὶ ἀκεραιώνεται ἀπ’
αὐτὸν καὶ τὸν ἔχει σὰν μέτρο καὶ παράδειγμα κάλλιστο
ὅλων τῶν ἐνεργειῶν της. ῍Aν ὑπάρχη κάποια ἐπικοινωνία
μας μὲ τοὺς θεούς, πραγματώνεται ἰδιαίτερα μέσω αὐτῆς
τῆς ἀρετῆς καὶ μὲ αὐτὴν ἀφομοιωνόμαστε ἰδιαιτέρως μὲ
αὐτοὺς καὶ ἡ ἐπισήμανση τῶν ἀγαθῶν, τῶν συμφερόντων,
192 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
59 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ.
Πέφυκε ξυνιέναι εἰς τὸ αὐτὸ φρόνησίς τε καὶ δύ-
ναμις μεγάλη· καὶ ταῦτα ἄλληλα ἀεὶ διώκει καὶ ζητεῖ
καὶ συγγίνεται.
60 Π υ θ α γ ό ρ ο υ.
῾Yπομίμνησκε σεαυτὸν ὅτι πάντες ἄνθρωποι μέγι-
στον ἀγαθὸν τὴν φρόνησιν εἶναι λέγουσιν, ὀλίγοι δέ
εἰσιν οἱ τὸ μέγιστον ἀγαθὸν τοῦτο κτήσασθαι εὐτο-
νήσαντες.
61 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
Σωκράτης ὁ φιλόσοφος, πολλὰ τῶν φίλων αὐτ`ῶ
πεμπόντων, ἐπειδὴ μηδὲν δεχόμενος ἐπὶ τούτ`ω
παρὰ τῆς Ξανθίππης εὐθύνετο, ἔφη “ἂν τὰ διδόμενα
πάντα ἑτοίμως λαμβάνωμεν, οὐδ’ αἰτοῦντες τοὺς δι-
δόντας ἕξομεν.”
62 Δ ι ο γ έ ν ο υ ς.
῎Eφη τις τὸν Διογένην ἀνόητον εἶναι· ὃ δὲ “ἀνόη-
τος μὲν οὐκ εἰμὶ” ἔφη “τὸν δὲ αὐτὸν ὑμῖν νοῦν οὐκ
ἔχω.”
63 Δ ι ο γ έ ν ο υ ς.
Πωλούμενος ἐν Kορίνθ`ω, ἐρομένου τοῦ κήρυκος
“τί ἐπίστασαι;” “ἀνθρώπων” ἔφη “ἄρχειν.” καὶ ὁ κῆ-
ρυξ γελάσας “μέγα ἐπιτήδευμα πωλῶ, εἴ τις θέλει
πρίασθαι κύριον.”
64 Γ α ΐ ο υ ὑ π ὲ ρ δ ε σ π ο τ ῶ ν.
Σωφρονέστερον δὲ οἶμαι τοῦ μετὰ τὸ παθεῖν
ἐγκαλεῖν τὸ πρὶν παθεῖν φυλάξασθαι τὸ μὴ παθεῖν.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 193
τῶν καλῶν καὶ τῶν ἀντιθέτων γίνεται σὲ μᾶς μέσω τῆς
φρονήσεως, ἐνῶ μέσω αὐτῆς ἐπίσης κατορθώνεται καὶ
κατευθύνεται ἡ κρίση τῶν ἀπαιτουμένων πράξεων. Γιὰ
νὰ μιλήσουμε γενικά, ἡ φρόνηση εἶναι ἡγέτις ἱκανὴ νὰ κυ-
βερνᾶ τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὴν ὅλη τους ὀργάνωση, ποὺ
συγκροτεῖ καὶ πόλεις καὶ σπίτια, καθὼς καὶ τὸ ὑπόδειγ-
μα τοῦ ἰδιωτικοῦ βίου τοῦ καθενὸς μὲ ἀναγωγὴ πρὸς τὸ
θεῖο καὶ τὰ περιγράφει μὲ ὅλη τὴ δυνατὴ ὁμοιότητα, ἐξα-
λείφοντας ἢ ἀποτυπώνοντας καὶ ἀπεικονίζοντας σύμμε-
τρα καὶ τὰ δυό. Eὐλόγως λοιπὸν ἡ φρόνηση ἐκείνους ποὺ
τὴν ἔχουν καθιστᾶ ὅμοιους μὲ θεούς.
56. Π ε ρ ι ά ν δ ρ ο υ:
῾O Περίανδρος ὅταν ρωτήθηκε ποιό εἶναι τὸ μέγιστο
ποὺ περικλείεται στὸ ἐλάχιστο, εἶπε: «Tὸ σπουδαῖο
μυαλὸ στὸ σῶμα τοῦ ἀνθρώπου».
57. Δ η μ ο κ ρ ί τ ο υ:
Oἱ μεγάλες ἡδονὲς προέρχονται ἀπὸ τὴ θέα τῶν ὡραί-
ων ἔργων.
58. Π λ ά τ ω ν ο ς ( Φαῖδρος 239):
A
᾽ πὸ αὐτὴν λοιπὸν τὴν ἀνάγκη ἀκριβῶς εἶναι φθονερὸς
καὶ ἐμποδίζει (τὸν ἀγαπώμενον) ἀπὸ πολλὲς ἄλλες καὶ
ἀπὸ τὶς ὠφέλιμες συναναστροφές, καὶ γίνεται αἴτιος με-
γάλης βλάβης, ὅταν τὸν ἀπομακρύνη ἀπὸ τὶς σχέσεις ποὺ
θὰ ἀσκοῦσαν μεγάλη ἐπίδραση στὸν ἀνθρωπισμό του. Kι’
ἡ μεγαλύτερη βλάβη θὰ εἶναι ὅταν τὸν ἀπομακρύνη ἀπὸ
τὶς σχέσεις ποὺ θὰ τὸν ἔκαναν φρονιμώτατο. Kι’ αὐτὸ τὸ
κατορθώνει ἡ θεία φιλοσοφία, ἀπ’ τὴν ὁποία κατ’ ἀνάγκη
ὁ ἐραστὴς ἐμποδίζει ἀπὸ μακριὰ τὸν ἐρωμένο, ἀπ’ τὸ φό-
βο μήπως καταφρονηθῆ ἀπ’ αὐτόν.
13 A
᾽ νθολόγιον A´
194 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
65 Δ ι ο ν υ σ ί ο υ (Plut. Mor. p. 175f).
Ξένου τινὸς ἰδίDα φράσειν φάσκοντος αὐτ`ῶ, ὅπως
προειδήσει τοὺς ἐπιβουλεύοντας, ἐκέλευσεν εἰπεῖν.
ὃ δὲ προελθών “δὸς” ἔφη “μοι τάλαντον, ἵνα δόξDης
μεμαθηκέναι τὰ σημεῖα τῶν ἐπιβουλευόντων.” ἔδω-
κεν οὖν θαυμάζων τὴν μέθοδον τοῦ ἀνθρώπου.
66 X ρ υ σ ί π π ο υ.
Xρύσιππος ὁ στωϊκὸς ἔφη τὴν διάνοιαν εἶναι λό-
γου πηγήν.
67 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
῞Ωσπερ οἱ ἐν εὐδίDα πλέοντες καὶ τὰ πρὸς τὸν
χειμῶνα ἔχουσιν ἕτοιμα, οὕτως οἱ ἐν εὐτυχίDα φρο-
νοῦντες καὶ τὰ πρὸς τὴν ἀτυχίαν ἡτοιμάκασι βοηθή-
ματα.
68 ῾H ρ ο δ ό τ ο υ ἱ σ τ ο ρ ί α ς ζ´ (16).
῏Iσον ἐκεῖνο, ὦ βασιλεῦ, παρ’ ἐμοὶ κέκριται φρο-
νέειν τε εὖ καὶ τ`ῶ λέγοντι χρηστὰ ἐθέλειν πείθεσθαι.
69 ῾H ρ ο δ ό τ ο υ ἱ σ τ ο ρ ί α ς γ´ (52).
Σὺ δὲ μαθὼν ὅσον φθονέεσθαι κρεῖσσόν ἐστιν ἢ
οἰκτείρεσθαι, ἅμα τε ὁκοῖον ἐς τοὺς τοκέας καὶ ἐς
τοὺς κρέσσονας τεθυμῶσθαι, ἄπιθι εἰς τὰ οἰκεῖα.
70 Π λ ά τ ω ν ο ς ν ό μ ω ν ιβ´ (963 c).
Oἷον ὅτε τέτταρα ἐφήσαμεν ἀρετῆς εἴδη γεγονέ-
ναι, δῆλον ὡς ἓν ἕκαστον ἀνάγκη φάναι, τεττάρων
ὄντων. Tί μήν; Kαὶ μὴν ἕν γε αὖ πάντα ταῦτα προσα-
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 195
59. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ:
Συμβαίνει νὰ συνυπάρχουν στὸ ἴδιο σῶμα φρόνηση καὶ
μεγάλη δύναμη. Aὐτὰ τὰ δυὸ τὰ ἐπιδιώκει κανεὶς πάντα
καὶ τὰ ἐπιζητεῖ καὶ θέλει νὰ συνυπάρχουν μέσα του.
60. Π υ θ α γ ό ρ α:
Nὰ ὑπενθυμίζης στὸν ἑαυτό σου ὅτι ὅλοι οἱ ἄνθρωποι
θεωροῦν ὡς μέγιστο ἀγαθὸ τὴν φρόνηση, ἀλλὰ λίγοι εἶναι
αὐτοὶ ποὺ εὐτύχησαν ν’ ἀποκτήσουν τὸ μέγιστο αὐτὸ
ἀγαθό.
61. Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
Στὸν Σωκράτη τὸν φιλόσοφο οἱ φίλοι του ἔστελναν
πολλὰ δῶρα. ᾽Eπειδὴ δὲν τὰ δεχόταν ἡ Ξανθίππη τὸν ἐπι-
τιμοῦσε κι’ αὐτὸς τῆς εἶπε: «῍Aν ὅσα μᾶς δίνουν τὰ παίρ-
ναμε πρόθυμα, δὲν θὰ ὑπῆρχε κανένας ποὺ νὰ μᾶς προ-
σφέρη, ἀκόμα κι’ ἂν τὸ ζητούσαμε».
62. Δ ι ο γ έ ν ο υ ς:
Kάποιος εἶπε πὼς ὁ Διογένης εἶναι κουτός. «᾽Aνόητος
δὲν εἶμαι, εἶπε αὐτός, ἀλλὰ εἶναι ἀλήθεια πὼς δὲν ἔχω τὸ
ἴδιο μυαλὸ μὲ σᾶς».
63. Δ ι ο γ έ ν ο υ ς:
Kάποτε τὸν πουλοῦσαν στὴν Kόρινθο καὶ ὁ κήρυκας
τὸν ρώτησε: «Tί ξαίρεις;». «Nὰ κυβερνῶ ἀνθρώπους»,
ἀποκρίθηκε. Γέλασε ὁ κήρυκας καὶ διαλάλησε: «Σπου-
δαῖο ἐμπόρευμα πουλῶ! Ποιός θέλει νὰ ἀγοράση ἀφέν-
τη!»
64. T ο ῦ Γ α ΐ ο υ π ε ρ ὶ τ υ ρ ά ν ν ω ν:
Nομίζω πὼς εἶναι πιὸ φρόνιμο νὰ φυλάγεται κανεὶς
πρὶν τὴν πάθη, παρὰ νὰ ἐγκαλῆ μετὰ τὸ πάθημά του.
196 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
γορεύομεν· ἀνδρίαν γὰρ φαμὲν ἀρετὴν εἶναι, καὶ τὴν
φρόνησιν ἀρετήν, καὶ τὰ δύο τἄλλα, ὡς ὄντα οὐ πολ-
λά, ἀλλ’ ἓν τοῦτο μόνον ἀρετήν. Πάνυ μὲν οὖν. ῟Hι
μὲν τοίνυν διαφέρετον αὐτοῖν τούτω τὼ δύο καὶ δύ’
ὀνόματα ἐλαβέτην καὶ τὰ ἄλλα, οὐδὲν χαλεπὸν εἰ-
πεῖν· Dἧ δὲ ἐν ἀμφοῖν ἐπωνομάσαμεν ἀρετὴν καὶ τοῖς
ἄλλοις, οὐκ εὐπετὲς ἔτι. Πῶς λέγεις; Oὐδὲν χαλεπὸν
ὅ γε λέγω δηλῶσαι· διανειμώμεθα γὰρ ἀλλήλοις τὴν
ἐρώτησιν καὶ ἀπόκρισιν. Πῶς αὖ φράζεις; ᾽Eρώτησόν
με, τί ποτε ἓν προσαγορεύοντες ἀρετήν, ἀμφότερα
δύο πάλιν αὐτὰ προσείπομεν, τὸ μὲν ἀνδρείαν, τὸ δὲ
φρόνησιν. ᾽Eρῶ γάρ σοι τὴν αἰτίαν, ὅτι τὸ μέν ἐστι
περὶ φόβον, οὗ καὶ τὰ θηρία μετέχει τῆς ἀνδρείας,
καὶ τά γε τῶν παίδων ἤθη τῶν πάνυ νέων· ἄνευ γὰρ
λόγου καὶ φύσει γίγνεται ἀνδρεία ψυχή· ἄνευ δὲ αὖ
λόγου ψυχὴ φρόνιμός τε καὶ νοῦν ἔχουσα οὔτ’ ἐγένε-
το πώποτε οὔτ’ ἔστιν οὐδ’ αὖθίς ποτε γενήσεται, ὡς
ὄντος ἑτέρου. ᾽Aληθῆ λέγεις.
71 Π λ ά τ ω ν ο ς (?).
Πῶς γάρ, ὦ φίλε, δύναιτο ἄν τις ἀρχόμενος ἀπὸ
δόξης ψευδοῦς μηδὲ τῆς ἀληθείας ἐπὶ μικρὸν μέρος
ἀφικόμενος, κτήσασθαι σχεδὸν φρόνησιν; Oὐδαμῶς.
72 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
῞Ωσπερ εἰς κενὸν σκάφος τὸ ἀπὸ τῆς φρονήσεως
ἕρμα δεῖ προσεμβάλλειν.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 197
65. Δ ι ο ν υ σ ί ο υ (Πλουτ. ᾽Hθ. p. 175 f.):
Kάποιον ξένο ποὺ ζήτησε νὰ τοῦ μιλήση ἰδιαιτέρως
γιὰ νὰ τοῦ ἀποκαλύψη αὐτοὺς ποὺ τὸν ἐπιβουλεύονταν,
τὸν διέταξε νὰ μιλήση. Aὐτὸς παρουσιάστηκε καὶ εἶπε:
«Δός μου ἕνα τάλαντο γιὰ νὰ μπορέσης νὰ μάθης τὰ συν-
θήματα τῶν συνωμοτῶν». Kαὶ τοῦ τὄδωκε, θαυμάζοντας
τὴν μέθοδο τοῦ ἀνθρώπου.
66. X ρ υ σ ί π π ο υ:
῾O στωικὸς Xρύσιππος εἶπε πὼς τὸ μυαλὸ εἶναι ἡ πηγὴ
τῆς λογικῆς.
67. Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
῞Oπως αὐτοὶ ποὺ πλέουν μὲ γαλήνη καὶ ἔχουν ἕτοιμα
ὅ,τι χρειάζονται σὲ περίπτωση τρικυμίας, ἔτσι καὶ ὅσοι
ζοῦν σὲ κλίμα εὐτυχίας, ἔχουν ἕτοιμα ὅσα βοηθήματα
χρειάζονται σὲ περίπτωση ἀτυχίας.
68. ῾H ρ ο δ ό τ ο υ ἱ σ τ ο ρ ί α ζ´ 16:
Σὲ μένα φαίνεται τὸ ἴδιο, ὦ βασιλιά μου,
τὸ νὰ σκέπτεται κανεὶς σωστὰ καὶ τὸ νὰ πείθεται
θεληματικὰ σ’ αὐτὸν ποὺ λέγει χρηστὰ πράγματα.
69. ῾H ρ ο δ ό τ ο υ ἱ σ τ ο ρ ί α γ´ 52:
᾽Eσύ, ἀφοῦ ἔχεις μάθει ὅτι καλύτερα εἶναι νὰ σὲ φθο-
νοῦν παρὰ νὰ σὲ οἰκτείρουν, καθὼς ἐπίσης καὶ νὰ μὴ πα-
ροργίζεσαι πρὸς τοὺς γονεῖς καὶ τοὺς καλύτερούς σου,
πήγαινε στὴ δουλειά σου.
70. Π λ ά τ ω ν ο ς ν ό μ ο ι ιβ´ 963:
᾽Iδού: ῞Oταν εἴπαμε ὅτι ὑπάρχουν τέσσερα εἴδη
ἀρετῆς, εἶναι φανερὸ πὼς πρέπει νὰ εἰποῦμε τὸ καθένα
χωριστά, ἀφοῦ εἶναι τέσσερα. – Tί λοιπόν; – Kαὶ ὅμως ὅλ’
αὐτὰ πάλι τὰ ὀνομάζομε μὲ τὸ ἴδιο ὄνομα· λέμε δηλαδὴ
198 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
73 ῾O φρόνιμος ὥσπερ εἰς ὁδὸν εἰς τὸν βίον οὐ τὰ
πολλοῦ ἄξια συντίθησιν ἐφόδια, ἀλλὰ τὰ ἀναγκαιό-
τατα.
74 K ρ ί τ ω ν ο ς ἤ τ ο ι Δ α μ ί π π ο υ
Πυθαγορείου ἐκ τοῦ
π ε ρ ὶ φ ρ ο ν ή σ ε ω ς κ α ὶ ε ὐ τ υ χ ί α ς.
Φρόνασις καὶ εὐτυχία ὧδε ἔχοντι ποτ’ ἄλλαλα.
φρόνασις μὲν τὸ ῥητὸν καὶ λόγον ἔχον· τεταγμένον
γάρ τι καὶ ὡρισμένον ἐντί· εὐτυχία δὲ τὸ ἄρρητον καὶ
τὸ ἄλογον· ἄτακτον γάρ τι καὶ ἀόριστόν ἐντι. καὶ τὸ
μὲν ἀρχDᾶ καὶ δυνάμει πρᾶτον, τὸ δὲ ἀρχDᾶ καὶ δυνά-
μει δεύτερον· τὸ μὲν γὰρ κυβερνῆν καὶ ὁρίζεν πέφυ-
κε, τὸ δὲ κυβερνῆσθαι καὶ ὁρίζεσθαι. λαμβάνοντι μάν-
τοι γε συναρμογὰν ἀμφότερα, φρονάσιος καὶ εὐτυ-
χίας εἰς ταυτὸ συνδραμοίσας. αἰεὶ γὰρ δεῖ τὰν μὲν
ῥητὰν καὶ λόγον ἔχοισαν φύσιν ἔχεν ὃ περανεῖ τε καὶ
συντάξει, τὰν δὲ ἄρρητον καὶ ἄλογον ἔχεν ὑφ’ ὧ πε-
ρανθήσεταί τε καὶ συνταχθήσεται. ἔχει γὰρ οὕτως ὁ
λόγος κατὰ πάντων, ὅ τε τᾶς ἀπείρου φύσιος καὶ τᾶς
περαινοίσας. τὰ μὲν γὰρ ἄπειρα φύσιν ἔχει περαίνε-
σθαί τε καὶ συντετάχθαι ὑπὸ τῶν λόγον ἐχόντων ἀεὶ
καὶ φρόνασιν· ὕλας γὰρ καὶ οὐσίας ἔχοντι τάξιν· τὰ
δὲ περαίνοντα ἐξ αὐτέων συντετάχθαι τε καὶ ὡρί-
σθαι· τέχνας γὰρ καὶ αἰτίας ἐνεργατικᾶς ἐπέχοντι τά-
ξιν.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 199
ὅτι ἡ ἀνδρεία εἶναι ἀρετὴ καὶ ἡ φρόνηση ἐπίσης ἀρετὴ καὶ
τὰ ἄλλα δύο ἐπίσης τὰ ὀνομάζομε ἀρετή, σὰν νὰ μὴν εἶναι
πολλά, ἀλλὰ ἕνα μόνο, τοῦτο, «ἡ ἀρετή». – Bεβαιότατα. –
Kατὰ τί λοιπὸν διαφέρουν αὐτὰ τὰ δύο πρῶτα καὶ
ἐπῆραν δύο ὀνόματα καὶ σὲ τὶ διαφέρουν τὰ δύο ἄλλα καὶ
πῆραν πάλι δυὸ ὀνόματα, δὲν εἶναι δύσκολο νὰ τὸ ἐξηγή-
σουμε. A
᾽ λλὰ γιὰ ποιό λόγο δώσαμε καὶ στὰ δυὸ πρῶτα τὸ
ὄνομα τῆς ἀρετῆς καὶ στὰ δυὸ ἄλλα ἐπίσης, δὲν εἶναι ἀκό-
μη εὔκολο νὰ τὸ ἐξηγήσωμε. – Tί ἐννοεῖς; Δὲν καταλαβαίνω.
– Δὲν εἶναι καθόλου δύσκολο νὰ ξεκαθαρίσω τί θέλω νὰ
εἰπῶ. Δηλαδὴ ἂς μοιράσωμε μεταξύ μας τὴν ἐρώτηση καὶ
τὴν ἀπάντηση. – Tί ἐννοεῖς πάλι μὲ τοῦτο; Δὲν σὲ καταλα-
βαίνω. – Pώτησέ με: γιατὶ τέλος πάντων, ἀφοῦ καὶ στὸ ἕνα
καὶ στὸ ἄλλο δώσαμε τὸ ἴδιο ὄνομα, «ἀρετή», τὰ χαρακτη-
ρίσαμε σὰν δύο καὶ ὠνομάσαμε τὸ καθένα μὲ ξεχωριστὸ
ὄνομα, τὸ μὲν ἕνα ἀνδρεία, τὸ δὲ ἄλλο φρόνηση; Θὰ σοῦ
ἐξηγήσω τὴν αἰτία: τὸ πρῶτο, ἡ ἀνδρεία, ἔχει σχέση μὲ τὸ
φόβο κι’ ἕνα μέρος ἀνδρείας ὑπάρχει καὶ στὰ θηρία καὶ
στὸ χαρακτήρα τῶν πολὺ μικρῶν παιδιῶν· γιατὶ ἡ ἀνδρεία
ψυχὴ γεννᾶται ἀπὸ τὴ φύση, χωρὶς τὴ μεσολάβηση τοῦ
λογικοῦ. Xωρὶς ὅμως τὸ λογικὸ οὔτε ὑπῆρξε, οὔτε ὑπάρχει
οὔτε θὰ ὑπάρξη ψυχὴ προικισμένη μὲ φρόνηση καὶ μὲ
νοῦ, γιατὶ εἶναι ἄλλο πρᾶγμα. – A
᾽ λήθεια εἶν’ αὐτὸ ποὺ λές.
71. Π λ ά τ ω ν ο ς (;):
Πῶς εἶναι δυνατό, φίλε, ξεκινώντας κανεὶς ἀπὸ ψεύτι-
κη δοξασία καὶ χωρὶς νὰ φθάση καὶ σὲ μικρό, ἔστω, μέρος
τῆς ἀλήθειας, ν’ ἀποκτήση τὴ φρόνηση; – Kατὰ κανένα
τρόπο δὲν εἶναι δυνατόν.
72. Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
῞Oπως σὲ ἕνα ἄδειο καράβι πρέπει κανεὶς νὰ βάζη
ἕρμα, ἔτσι καὶ στὴν ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου πρέπει νὰ
ὑπάρχη τὸ ἕρμα τῆς φρονήσεως.
200 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
75 ᾽E ν τ α υ τ `ῶ.
῾A δὲ συναρμογὰ ταυτᾶν τᾶν φυσίων κατ’ ἄλλα καὶ
ἄλλα γινομένα μεγάλαν καὶ ποικίλαν πεποίηκε τὰν
διαφορὰν τῶν συναρμοσμένων. ἔν τε γὰρ τDᾶ τῶ ὅλω
περιοχDᾶ συναρμογὰ ἀμφοτέρων τᾶν φυσίων, τᾶς τε
ἀεικινάτω φύσιος καὶ τᾶς ἀειπαθέος, κόσμος ἐντί·
ἄλλως γὰρ οὐκ ἐνεδέχετο σώζεσθαι τό τε ὅλον καὶ τὸ
πᾶν, μὴ συναρμογὰν ἔχοντος τῶ γεννατῶ ποτὶ τὸ
θεῖον καὶ τῶ ἀειπαθέος ποτὶ τὸ ἀεικίνατον. ἔν τε τ`ῶ
ἀνθρώπ`ω ἁ συναρμογὰ τῶ ἀλόγω μέρεος τᾶς ψυχᾶς
ποτὶ τὸ λόγον ἔχον, ἀρετά. οὔτε γὰρ ἐν τούτοις ἐνδέ-
χεται, στάσιος ἐοίσας ἐν ἀμφοτέροις τοῖς μέρεσιν,
ἀποτελεσθῆμεν ἀρετάν. καὶ ἐν πόλει δὲ τῶν μὲν
ἀρχομένων ποτὶ τὼς ἄρχοντας ἀποτελεῖ κράτος καὶ
ὁμόνοιαν· τὸ μὲν γὰρ ἄρχεν ἴδιον τῶ κρείσσονος, τὸ
δ’ ἄρχεσθαι ἔργον τῶ χείρονος, τὸ δὲ κρατὲν καὶ ὁμο-
νοὲν κοινὸν ἀμφοτέρων. ὁ δὲ αὐτὸς τρόπος τᾶς ἐπὶ
τῶ ὅλω καὶ τᾶς ἐπὶ τῶ οἴκω συναρμογᾶς· συντίθεταί
τε καὶ συντάσσεται, σπωδᾶς καὶ παιδιᾶς ποτὶ λόγον
ἐς τὸ αὐτὸ συνδραμοίσας, καὶ λύπας δὲ καὶ ἁδονᾶς
καὶ εὐτυχίας καὶ ἀτυχίας. χρDήζει γὰρ ὁ βίος τυγχάνεν
καὶ ἀνέσιος καὶ ἐπιτάσιος, καὶ σκυθρωπότατος καὶ
διαχύσιος, καὶ εὐτυχίας καὶ ἀτυχίας. ἃ μὲν γὰρ συνέ-
χεν καὶ συνάγεν δύναται τὸν νόον ἐς τὰν εὐμαχανίαν
καὶ ἐς τὰν φρόνασιν, ἃ δ’ ἄμπαυσιν καὶ διάχυσιν πα-
ρεχόμενα καινότερον καὶ εὔψυχον αὐτὸν αὖ παρα-
σκευάζοντι ποτὶ τὰς πράξιας. εἰ δὲ καὶ τὸ ἓν τούτων
ἐνδυναστεύοι κατὰ τὸν βίον, ἑτερομερής τε καὶ ἑτε-
ροκλινὴς γίνεται ὁ βίος, ὅκα μὲν ἐπὶ τὸ σκυθρωπόν
τε καὶ χαλεπὸν καταφερόμενος, ὅκα δὲ ἐπὶ τὸ ἀνει-
μένον καὶ κοῦφον· ἁ δὲ συναρμογὰ τούτων ἁπάντων
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 201
73. ῾O φρόνιμος, ὅπως στὴν ὁδοιπορία, δὲν συσσωρεύει
στὴ ζωὴ ἐφόδια πολὺ ἀκριβά, ἀλλὰ τὰ ἐντελῶς ἀναγκαῖα.
74. K ρ ί τ ω ν ο ς ἤ τ ο ι Δ α μ ί π π ο υ
Πυ θαγορείου ἀπὸ τὸ περὶ φρονήσεω ς
κ α ὶ ε ὐ τ υ χ ί α ς:
῾H φρόνηση κι’ ἡ εὐτυχία ἔχουν τὴν ἀκόλουθη σχέση
μεταξύ τους. ῾H φρόνηση δηλαδὴ εἶναι τὸ πραγματικὸ καὶ
ἔλλογο στοιχεῖο. Γιατὶ εἶναι κάτι τὸ ὁρισμένο, ποὺ ἔχει
μιὰ ἐσωτερικὴ τάξη. ᾽Eνῶ ἡ εὐτυχία εἶναι κάτι τὸ ἀπροσ-
διόριστο καὶ ἄλογο (ποὺ δὲν ὁρίζεται ἀπὸ τὴ λογική).
Γιατὶ εἶναι κάτι τὸ ἀόριστο καὶ χωρὶς μιὰ καθορισμένη
τάξη. Kαὶ ἡ φρόνηση εἶναι τὸ πρῶτο στὴν ἐξουσία καὶ
στὴ δύναμη, ἐνῶ ἡ εὐτυχία εἶναι τὸ δεύτερο στὴν ἐξουσία
καὶ τὴ δύναμη. Γιατὶ τὸ ἕνα εἶναι ἀπ’ τὴ φύση του προο-
ρισμένο νὰ κυβερνάη καὶ νὰ κατευθύνη, ἐνῶ τὸ ἄλλο νὰ
κυβερνᾶται καὶ νὰ κατευθύνεται. Συναρμόζονται ὅμως
καὶ τὰ δυὸ μαζί, ὅταν ἡ φρόνηση καὶ ἡ εὐτυχία συνυπάρ-
χουν καὶ συναντηθοῦν ἐπὶ τὸ αὐτό. Γιατὶ εἶναι ἀναγκαῖο
πάντα, αὐτὸ ποὺ ἐκ φύσεως εἶναι πραγματικὸ καὶ ἔλλογο
νὰ περιέχη μέσα του (καὶ ὑπὸ τὸν ἔλεγχό του) αὐτὸ στὸ
ὁποῖο θὰ δώση ὑπόσταση καὶ θὰ τὸ βάλη σὲ μιὰ τάξη,
ὅπως ἐπίσης εἶναι ἀναγκαῖο τὸ ἀπροσδιόριστο καὶ ἄλογο
νὰ ἔχη καὶ αὐτὸ ἐκεῖνο τὸ στοιχεῖο κάτω ἀπ’ τὴν ἐξουσία
τοῦ ὁποίου θὰ πραγματωθῆ καὶ θὰ μπῆ σὲ μιὰ τάξη.
Aὐτὴ ἡ λογικὴ σχέση ὑπάρχει σὲ ὅλα καὶ ἀνάμεσα στὴν
ἄπειρη (καὶ ἄμορφη) φύση καὶ στὴ δύναμη ἐκείνη ποὺ
τὴν ὑποστατώνει καὶ τὴ μορφοποιεῖ. Γιατὶ τὰ ἄπειρα (καὶ
ἄμορφα) εἶναι ἐκ φύσεως ἔτσι ποὺ νὰ μορφοποιοῦνται
καὶ νὰ ἐντάσσωνται σὲ μιὰ καθορισμένη τάξη ἀπὸ τὰ
στοιχεῖα ἐκεῖνα ποὺ ἔχουν λόγο καὶ φρόνηση. Γιατὶ ἐκεῖνα
ἀποτελοῦν τρόπον τινὰ τὴν ὕλη καὶ τὴν οὐσία, ἐνῶ
ἐτοῦτα εἶναι αὐθύπαρκτα καὶ αὐτοδύναμα. Kαὶ ἐπέχουν
τὴ θέση τῆς γενεσιουργοῦ αἰτίας καὶ δεξιότητος.
202 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ὀφείλει γίνεσθαι ποτὶ τὰν φρόνασιν· αὐτὰ γὰρ ἁ διε-
νεργοῦσα ἐντὶ τό τε ἄπειρον καὶ τὸ περαῖνον ἐν ταῖς
πράξεσι, διόπερ καὶ τᾶν ἄλλαν ἀρετᾶν αὕτα ἁγεμών
ἐντι καὶ μάτηρ. πᾶσαι γὰρ ποτὶ τὸν λόγον καὶ νόμον
τὸν ταύτας συναρμοσμέναι τε καὶ συντεταγμέναι
τυγχάνοντι. περαίνεται δὴ ὁ λόγος ἤδη μοι κατ’ εὐ-
θεῖαν· τὸ γὰρ ἄλογον καὶ τὸ ῥητὸν ἐν πᾶσιν ἔνι, καὶ
τὸ μὲν ὁρίζει καὶ περαίνει, τὸ δ’ ὁρίζεται καὶ περαί-
νεται, τὸ δ’ ἐξ ἀμφοτέρων αὐτῶν συγκείμενον ἅ τε τῶ
ὅλω καὶ τῶ παντὸς συναρμογά ἐντι.
76 ᾽A ρ χ ύ τ α Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ ἐ κ τ ο ῦ
π ε ρ ὶ ἀ ν δ ρ ὸ ς ἀ γ α θ ο ῦ κ α ὶ ε ὐ δ α ί μ ο ν ο ς.
Φρόνιμος δὲ ἀνὴρ οὕτως ἂν μάλιστα γένοιτο, εἰ
φύσιος πρᾶτον εὐστόχω τε καὶ μναμονικᾶς καὶ φιλο-
πόνω τυχὼν ἐν λογισμοῖς τε καὶ μαθημάτεσσι καὶ
ταῖς ποτ’ ἀκρίβειαν θεωρίαις εὐθὺς ἐκ νέων γυμνά-
σαιτο τὰν διάνοιαν φιλοσοφίας ἁπτόμενος ὀρθᾶς,
μετὰ δὲ ταύτας θεῶν τε καὶ νόμων καὶ βίων ἀνθρωπί-
νων ἐμπειρίαν λάβοι. δύο γάρ ἐντι ἐξ ὧν τῶ φρονίμω
διάθεσις παραγίνεται, ὧν τὸ μέν ἐντι ἕξιν μαθηματι-
κάν τε καὶ γνωστικὰν λαβέν, τὸ δὲ θεωρήματα καὶ
πράγματα πολλὰ ἐπελθόντα, τὰ μὲν καὶ αὐτὸν ἰδόν-
τα τὰ δὲ καὶ δι’ ἑτέρω τινὸς τρόπω κατανοήσαντα.
οὔτε γὰρ ὁ ἐν λογισμοῖς καὶ μαθημάτεσσι καὶ ταῖς
ποτ’ ἀκρίβειαν θεωρίαις εὐθὺς ἐκ νέων γυμνάσας τὰν
διάνοιαν ἱκανός ἐντι ποτὶ φρόνασιν, οὔθ’ ὁ τούτων
μὲν ἀπολειφθείς, ἐν ἀκροαμάτεσσι δὲ πολλοῖς καὶ
πραγμάτεσσιν ἀναστρεφθείς. ἀλλ’ ὃ μὲν ἐν τ`ῶ καθ’
ἕκαστα κρίνεν τυφλὸς ἐγένετο τὰν διάνοιαν, ὃ δ’ ἐν
τ`ῶ καθόλω θεωρὲν ἀεί. καθάπερ γὰρ ἐπὶ τῶν λογι-
σμῶν τὰ μέρεα συντιθέντας τὸ ὅλον ἐξ αὐτῶν λογίζε-
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 203
75. Σ τ ὸ α ὐ τ ὸ ἔ ρ γ ο:
῾H συναρμογὴ λοιπὸν αὐτῶν τῶν φυσικῶν στοιχείων,
καθὼς συντελεῖται σὲ διάφορα ἐπίπεδα ἢ περιπτώσεις,
ἔχει δημιουργήσει μεγάλη ποικιλία στὴν παραλλαγὴ τῶν
στοιχείων ποὺ συναρμόζονται. Π.χ. στὴν περιοχὴ τοῦ σύμ-
παντος ἡ συναρμογὴ τῶν δύο φυσικῶν καταστάσεων, τῆς
ἀεικινησίας καὶ τῆς στατικότητας, συνθέτει τὸν κόσμο.
Γιατὶ ἀλλιῶς δὲν θὰ μποροῦσε νὰ σώζεται τὸ σύμπαν, ἂν
δὲν ὑπῆρχε μιὰ συναρμογὴ τοῦ γεννητοῦ πρὸς τὸ θεῖο
(καὶ ἀγέννητο) καὶ τοῦ ἀκινήτου πρὸς τὸ ἀεικίνητο. Kαὶ
στὸν ἄνθρωπο ἡ συναρμογὴ τοῦ ἀλόγου μέρους τῆς
ψυχῆς πρὸς τὸ ἔλλογο συνθέτει τὴν ἀρετή. Γιατὶ εἶναι
ἀδύνατο νὰ ὑπάρξη ἀρετή, ὅταν τὰ δύο αὐτὰ μέρη στα-
σιάζουν μεταξύ τους. A᾽ λλὰ καὶ στὴν πόλη ἡ συναρμογή (ἡ
ἁρμονικὴ σχέση) τῶν ἀρχομένων πρὸς τοὺς ἄρχοντες συν-
θέτει τὴ δύναμη καὶ τὴν ὁμόνοια. Γιατὶ τὸ «ἄρχειν» εἶναι
ἰδιότητα τοῦ ἀνωτέρου, ἐνῶ ἔργο τοῦ κατωτέρου εἶναι τὸ
«ἄρχεσθαι» καὶ κοινὸ ἔργο καὶ τῶν δύο εἶναι νὰ ὁμονοοῦν
καὶ νὰ ἀποτελοῦν δύναμη. ῾O ἴδιος τρόπος τῆς συναρ-
μογῆς ἰσχύει καὶ γιὰ τὸ ὅλο καὶ γιὰ τὸν οἶκο. Kαὶ συντε-
λεῖται καὶ ρυθμίζεται μὲ τὴ συνύπαρξη καὶ τὴν ἁρμονικὴ
σχέση τοῦ σπουδαίου ἔργου καὶ τῆς παιδιᾶς πρὸς τὸ λό-
γο, τῆς λύπης καὶ τῆς ἡδονῆς, τῆς εὐτυχίας καὶ τῆς ἀτυ-
χίας. Γιατὶ εἶναι ἀναπόφευκτο στὴ ζωὴ νὰ ὑπάρχη καὶ ἡ
ἄνεση καὶ ἡ ὑπερένταση, καὶ ἡ δυσθυμία καὶ ἡ φαιδρό-
της, καὶ ἡ εὐτυχία καὶ ἡ ἀτυχία. Γιατὶ οἱ καταστάσεις τῆς
μιᾶς κατηγορίας ἔχουν τὴ δύναμη νὰ συγκεντρώνουν καὶ
νὰ συγκρατοῦν τὸ νοῦ στὴν ἐπινοητικότητα καὶ τὴ φρό-
νηση, ἐνῶ οἱ καταστάσεις τῆς ἄλλης κατηγορίας, ποὺ
φέρνουν τὴν ἀνάπαυση καὶ τὴν εὐθυμία ἀνανεώνουν τὸ
νοῦ καὶ τὸν κάνουν τολμηρότερο στὴ δράση. ῍Aν στὴ ζωὴ
μᾶς δυναστεύη τὸ ἕνα ἀπ’ αὐτά, τότε ἡ ζωὴ κλίνει πρὸς
τὴ μονομέρεια, καὶ ἄλλοτε γίνεται δύσθυμος καὶ βαρειά,
ἄλλοτε ἄνετη καὶ ἀνάλαφρη. ῾H συναρμογὴ ὅλων αὐτῶν
204 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
σθαι, οὕτω καὶ ἐπὶ τῶν πραγμάτων δύναται ὁ μὲν λό-
γος τὰν καθόλω θεωρίαν ὑπογράφεν, ἁ δ’ ἐμπειρία
καθ’ ἕκαστα κρίνεν.
77 ᾽E π ι κ τ ή τ ο υ.
Oὐδεὶς φιλοχρήματος καὶ φιλήδονος καὶ φιλόδο-
ξος φιλάνθρωπος, ἀλλὰ μόνος ὁ φιλόκαλος.
78 ῞Ωσπερ οὐκ ἂν ἐβούλου ἐν νηῒ μεγάλDη καὶ γλα-
φυρDᾶ καὶ πολυχρύσ`ω πλέων βαπτίζεσθαι, οὕτω
μηδὲ ἐν οἰκίDα αἱροῦ ὑπερμεγέθει καὶ πολυτελεῖ
αὐλιζόμενος χειμάζεσθαι.
79 Δ η μ η τ ρ ί ο υ Φ α λ η ρ έ ω ς τ ῶ ν ἑ π τ ὰ
σ ο φ ῶ ν ἀ π ο φ θ έ γ μ α τ α.
α. Kλεόβουλος Eὐαγόρου Λίνδιος ἔφη.
Mέτρον ἄριστον. Πατέρα δεῖ αἰδεῖσθαι. Eὖ τὸ
σῶμα ἔχειν καὶ τὴν ψυχήν. Φιλήκοον καὶ μὴ πολυή-
κοον. ᾽Oψιμαθῆ ἢ ἀμαθῆ. Γλῶσσαν εὔφημον κεκτῆ-
σθαι. ᾽Aρετῆς οἰκεῖον [καὶ κακίας ἀλλότριον] ἀδικίαν
μισεῖν. Eὐσέβειαν φυλάσσειν. Πολίταις τὰ βέλτιστα
συμβουλεύειν. Γλώττης κρατεῖν. BίDα μηδὲν πράττειν.
Tέκνα παιδεύειν. TύχDη εὔχεσθαι. ῎Eχθρας διαλύειν.
Tὸν τοῦ δήμου ἐχθρὸν πολέμιον νομίζειν. Γυναικὶ μὴ
μάχεσθαι μηδὲ ἄγαν φρονεῖν ἀλλοτρίων παρόντων·
τὸ μὲν γάρ ἐστι χέρηον, τὸ δὲ μανίαν δύναται παρέ-
χειν. Oἰκέτας μεθύοντας μὴ κολάζειν· εἰ δὲ μή, δόξεις
καὶ αὐτὸς παροινεῖν. Γαμεῖν ἐκ τῶν ὁμοίων· ἐὰν γὰρ
ἐκ τῶν κρειττόνων, δεσπότας, οὐ συγγενεῖς κτήσDη.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 205
τῶν στοιχείων πρέπει νὰ γίνεται κατὰ τὴ φρόνηση. Γιατὶ
αὐτὴ εἶναι ποὺ ρυθμίζει τὴν πρακτικὴ καὶ βάζει μιὰ σκό-
πιμη τάξη στὸ χάος. Γι’ αὐτὸ κι’ ἀπ’ ὅλες τὶς ἄλλες ἀρετὲς
αὐτὴ εἶναι ἡγεμὼν καὶ μητέρα. Γιατὶ ὅλες ἐναρμονίζονται
καὶ συντάσσονται πρὸς τὸ δικό της λόγο καὶ νόμο. Tελει-
ώνω λοιπὸν ἀμέσως τὸ λόγο. Παντοῦ ὑπάρχει τὸ ἄλογο
καὶ τὸ λογικό, καὶ τὸ ἕνα ὁρίζει καὶ διευθετεῖ, τὸ ἄλλο
ὁρίζεται καὶ διευθετεῖται, καὶ ἁρμονικὴ σύνθεση καὶ τῶν
δύο ἀποτελεῖ ἡ συναρμογὴ τοῦ ὅλου καὶ τοῦ σύμπαντος.
76. ᾽A ρ χ ύ τ α Π υ θ α γ ο ρ ε ί ο υ ἀ π ὸ τ ὸ π ε ρ ὶ
ἀ ν δ ρ ὸ ς ἀ γ α θ ο ῦ κ α ὶ ε ὐ τ υ χ ο ῦ ς:
῞Eνας ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ καταστῆ φρόνιμος κυρίως
μὲ τὸν ἑξῆς τρόπο. ῍Aν δηλαδή, ἀφοῦ εὐτυχήση νὰ προικι-
σθῆ ἀπὸ τὴ φύση μὲ πνευματικὴ δύναμη καὶ φιλοπονία,
γυμνάση τὸ πνεῦμα του ἐνωρίς, ἀπὸ νεαρὴ ἡλικία, στὸ
στοχασμὸ καὶ στὴ γνώση παίρνοντας ὀρθὸ φιλοσοφικὸ
προσανατολισμό. Kαὶ μαζὶ μ’ αὐτόν, ἂν μάθη τὰ σχετικὰ
μὲ τοὺς θεοὺς καὶ τοὺς νόμους καὶ τὰ προβλήματα τοῦ
ἀνθρωπίνου βίου. Γιατὶ δυὸ εἶναι κυρίως τὰ στοιχεῖα ποὺ
διαμορφώνουν τὴν ὅλη διάθεση τοῦ φρονίμου ἀνθρώπου.
Tὸ ἕνα εἶναι ἡ μεθοδικὴ ἄσκηση στὴ μάθηση καὶ τὴ γνώ-
ση, τὸ ἄλλο ἡ ἀπόκτηση πολλῶν θεωρητικῶν καὶ πρα-
κτικῶν γνώσεων, τὶς ὁποῖες μπορεῖ νὰ κατακτήση ἄλλες
μὲ τὴν προσωπική του πείρα κι’ ἄλλες νὰ τὶς κατανοήση
μὲ κάποιον ἄλλον τρόπο. Γιατὶ οὔτε αὐτὸς ποὺ ἀπὸ νε-
αρὴ ἡλικία γύμνασε τὸ νοῦ του στὸ στοχασμὸ καὶ τὴ μά-
θηση καὶ τὴ θεωρητικὴ ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας εἶναι
ἱκανὸς γιὰ τὴ φρόνηση, οὔτε αὐτὸς ποὺ ἔμεινε πίσω σ’
αὐτά, ἄκουσε ὅμως πολλὰ μαθήματα κι’ ἀπέκτησε πολ-
λὲς ἐμπειρίες. A᾽ λλὰ ὁ πρῶτος θὰ γίνη ἀνίκανος νὰ κρίνη
τὰ ἐπὶ μέρους, κι’ ὁ δεύτερος ἀνίκανος γιὰ θεωρητικὲς γε-
νικεύσεις. ῞Oπως ἀκριβῶς καὶ στὸ λογισμό, μὲ τὴ σύνθεση
τῶν μερικῶν ὁδηγούμαστε στὶς γενικεύσεις, ἔτσι καὶ ἐπά-
206 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
Mὴ ἐπιγέλα τ`ῶ σκώπτοντι· ἀπεχθὴς γὰρ ἔσDη τοῖς
σκωπτομένοις. Eὐποροῦντα μὴ ὑπερήφανον εἶναι,
ἀποροῦντα μὴ ταπεινοῦσθαι.
β. Σόλων ᾽Eξηκεστίδου ᾽Aθηναῖος ἔφη.
Mηδὲν ἄγαν. Kριτὴς μὴ κάθησο· εἰ δὲ μή, τ`ῶ λη-
φθέντι ἐχθρὸς ἔσDη. ῾Hδονὴν φεῦγε ἥτις λύπην τίκτει.
Φύλασσε τρόπου καλοκαγαθίαν ὅρκου πιστοτέραν.
Σφράγιζε τοὺς μὲν λόγους σιγDῆ, τὴν δὲ σιγὴν καιρ`ῶ.
Mὴ ψεύδου, ἀλλ’ ἀλήθευε. Tὰ σπουδαῖα μελέτα. Tῶν
γονέων μὴ λέγε δικαιότερα. Φίλους μὴ ταχὺ κτῶ, οὓς
δ’ ἂν κτήσDη, μὴ ταχὺ ἀποδοκίμαζε. ῎Aρχεσθαι μαθὼν
ἄρχειν ἐπιστήσDη. Eὐθύνας ἑτέρους ἀξιῶν διδόναι καὶ
αὐτὸς ὕπεχε. Συμβούλευε μὴ τὰ ἥδιστα ἀλλὰ τὰ βέλ-
τιστα τοῖς πολίταις. Mὴ θρασύνου. Mὴ κακοῖς ὁμίλει.
Xρῶ τοῖς θεοῖς. Φίλους εὐσέβει. Γονεῖς αἰδοῦ. Nοῦν
ἡγεμόνα ποιοῦ. ῝O δ’ ἂν ἴδDης μὴ λέγε. Eἰδὼς σίγα. Tοῖς
σεαυτοῦ πρᾶος ἴσθι. Tὰ ἀφανῆ τοῖς φανεροῖς τεκμαί-
ρου.
γ. Xίλων υἱὸς Δαμαγήτου Λακεδαιμόνιος ἔφη.
Γνῶθι σαυτόν. Πίνων μὴ πολλὰ λάλει· ἁμαρτήσεις
γάρ. Mὴ ἀπείλει τοῖς ἐλευθέροις· οὐ γὰρ καλόν. Mὴ
κακολόγει τοὺς πλησίον· εἰ δὲ μή, ἀκούσDη ἐφ’ οἷς λυ-
πηθήσDη. ᾽Eπὶ τὰ δεῖπνα τῶν φίλων βραδέως πορεύ-
ου, ἐπὶ δὲ τὰς ἀτυχίας ταχέως. Γάμους εὐτελεῖς ποι-
οῦ. Tὸν τετελευτηκότα μακάριζε. Πρεσβύτερον
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 207
νω στὰ πράγματα ὁ λόγος μπορεῖ νὰ προσδιορίζη τὴ γε-
νικὴ θεωρητικὴ οὐσία, ἐνῶ ἡ ἐμπειρία μπορεῖ νὰ κρίνη τὰ
ἐπὶ μέρους.
77. ᾽E π ι κ τ ή τ ο υ:
Kανεὶς φιλοχρήματος καὶ φιλήδονος καὶ δοξομανὴς
δὲν εἶναι φιλάνθρωπος, ἀλλὰ μόνο ὁ ἐραστὴς τοῦ ὡραί-
ου.
78. ῞Oπως δὲν θὰ ἤθελες πλέοντας μ’ ἕνα μεγάλο καὶ
ὡραῖο καὶ πολύχρυσο καράβι νὰ βουλιάξης, ἔτσι νὰ μὴ
προτιμᾶς νὰ καταλύσης καὶ νὰ περνᾶς δύσκολες μέρες σὲ
ἕνα πολὺ μεγάλο καὶ πολυτελὲς σπίτι.
79. Δ η μ η τ ρ ί ο υ Φ α λ η ρ έ ω ς ἀ π ο φ θ έ γ μ α τ α
τ ῶ ν ἑ π τ ὰ σ ο φ ῶ ν:
α. ῾O Kλεόβουλος τοῦ Eὐαγόρα ὁ Λίνδιος εἶπε:
Mέτρον ἄριστον. Nὰ σέβεσαι τὸν πατέρα σου. Nὰ
εἶσαι καλὰ στὸ σῶμα καὶ στὴν ψυχή. Nὰ ἀγαπᾶς ν’ ἀκοῦς
κι’ ὄχι νὰ ἀκοῦς πολλά. Προτιμότερο νὰ εἶναι κανεὶς
ὀψιμαθὴς παρὰ ἀμαθής. Nἄχης γλῶσσα πολιτισμένη. Nὰ
μισῆς τὴν ἀδικία, πρᾶγμα ποὺ ταιριάζει στὴν ἀρετὴ κι’
εἶναι ξένο στὴν κακία. Nὰ εἶσαι εὐσεβής. Nὰ συμβουλεύ-
ης τὸ καλύτερο στοὺς πολίτες. Nὰ κρατῆς τὴ γλῶσσά
σου. Nὰ μὴ κάνης τίποτε μὲ τὴ βία. Nὰ ἐκπαιδεύης τὰ
παιδιά σου. Nὰ εὔχεσαι στὴν τύχη. Nὰ σκορπᾶς τὴν
ἔχθρα. Tὸν ἐχθρὸ τοῦ λαοῦ νὰ τὸν θεωρῆς ἐχθρό σου. Nὰ
μὴ μαλώνης μὲ τὴ γυναίκα σου, οὔτε νὰ διαφωνῆς μπρο-
στὰ σὲ ἄλλους, γιατὶ τὸ ἕνα εἶναι προστυχότερο, ἐνῶ τὸ
ἄλλο μπορεῖ νὰ ὁδηγήση σὲ καυγᾶ. Mὴν τιμωρῆς μεθυ-
σμένο δοῦλο σου, γιατὶ ἀλλιῶς θὰ φανῆς κι’ ἐσὺ μεθυ-
σμένος. Nὰ κάνης γάμο τῆς σειρᾶς σου, γιατὶ ἂν πάρης
γυναῖκα ἀπὸ τάξη ἀνώτερη θ’ ἀποκτήσης τυράννους κι’
208 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
σέβου. Tὸν τὰ ἀλλότρια περιεργαζόμενον μίσει. Zημίαν
αἱροῦ μᾶλλον ἢ κέρδος αἰσχρόν· τὸ μὲν γὰρ ἅπαξ σε λυ-
πήσει, τὸ δ’ ἀεί. T`ῶ δυστυχοῦντι μὴ ἐπιγέλα. Tραχέσιν
ἥσυχον σεαυτὸν πάρεχε, ὅπως σε αἰσχύνωνται μᾶλλον
ἢ φοβῶνται. Tῆς ἰδίας οἰκίας προστάτει. ῾H γλῶσσά σου
μὴ προτρεχέτω τοῦ νοῦ. Θυμοῦ κράτει. Mὴ ἐπιθύμει
ἀδύνατα. ᾽Eν ὁδ`ῶ μὴ σπεῦδε προάγειν μηδὲ τὴν χεῖρα
κινεῖν· μανικὸν γάρ. Nόμοις πείθου. ZημίDα χρῶ. A ᾽ δι-
κούμενος διαλλάσσου, ὑβριζόμενος τιμωροῦ.
δ. Πιττακὸς Mυτιληναῖος.
᾽Eγγύη, παρὰ δ’ ἄτη. Φίλων παρόντων καὶ ἀπόν-
των μέμνησο. Mὴ τὴν ὄψιν καλλωπίζου, ἀλλ’ ἐν τοῖς
ἐπιτηδεύμασιν ἴσθι καλός. Mὴ πλούτει κακῶς. Mή σε
διαβαλλέτω λόγος εἰς τοὺς πίστεως κεκοινωνηκότας.
Kολακεύειν γονεῖς μὴ ὄκνει. Mὴ προσδέχου τὸ φαῦ-
λον. Oἵους ἂν ἐράνους εἰσενέγκDης τοῖς γονεῦσι, τοι-
ούτους αὐτὸς ἐν τ`ῶ γήραι παρὰ τῶν τέκνων προσδέ-
χου. Xαλεπὸν τὸ εὖ γνῶναι. ῞Hδιστον τὸ ἐπιθυμίας
τυχεῖν. ᾽Aνιαρὸν ἀργία. Bλαβερὸν ἀκρασία. Bαρὺ
ἀπαιδευσία. Δίδασκε καὶ μάνθανε τὸ ἄμεινον. ᾽Aργὸς
μὴ ἴσθι μηδ’ ἂν πλουτDῆς. Kακὰ ἐν οἴκ`ω κρύπτε. Φθό-
νου χάριν μὴ οἰκτείρου. Mέτρ`ω χρῶ. Mὴ πᾶσι πί-
στευε. ῎Aρχων κόσμει σεαυτόν.
ε. Θαλῆς ὁ Mιλήσιος.
Kαιρὸν γνῶθι. ῝O μέλλεις ποιεῖν, μὴ λέγε· ἀπο-
τυχὼν γὰρ καταγελασθήσDη. Tοῖς ἐπιτηδείοις χρῶ.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 209
ὄχι συγγενεῖς. Mὴν χασκογελᾶς ὅταν κοροϊδεύουν κά-
ποιον, γιατὶ ἀλλιῶς θὰ εἶσαι ἀπεχθὴς σ’ ὅσους ἀναμπαί-
ζουν. ῍Aν εἶσαι πλούσιος μὴν ὑπερηφανεύεσαι κι’ ἂν
εἶσαι φτωχὸς μὴν ταπεινώνεσαι.
β. ῾O Σόλων τοῦ ᾽Eξηκεστίδου ὁ A
᾽ θηναῖος εἶπε:
Tίποτε σὲ ὑπερβολή. Mὴν ἐγκαθίστασαι κριτής, ἀλ-
λιῶς θὰ γίνης ἐχθρὸς μ’ αὐτὸν ποὺ θὰ καταδικασθῆ. A ᾽ πό-
φευγε τὴν ἡδονὴ ποὺ γεννάει τὴ λύπη. Φύλαγε τὴ συνή-
θεια τῆς καλοκαγαθίας πιὸ πιστὰ κι’ ἀπὸ ὅρκο. Σφράγιζε
τὰ μὲν λόγια σου μὲ σιωπή, τὴν δὲ σιωπή σου τὴν κατάλ-
ληλη ὥρα. Mὴ λὲς ψέματα, ἀλλὰ μόνο τὴν ἀλήθεια. Mελέ-
τα ὅσα πράγματα ἀξίζουν. Mὴν ἰσχυρίζεσαι ὅτι εἶσαι πιὸ
δίκαιος ἀπὸ τοὺς γονιούς σου. Mὴ βιάζεσαι ν’ ἀποκτήσης
φίλους· ὅταν ὅμως τοὺς ἀποκτήσης μὴ τοὺς ἀποκηρύσ-
σης γρήγορα. ῞Oταν μάθης νὰ κυβερνᾶσαι, θὰ γίνης ἱκανὸς
νὰ κυβερνᾶς.
῞Oταν ζητᾶς εὐθύνες ἀπὸ τοὺς ἄλλους, νὰ ζητᾶς κι’
ἀπὸ τὸν ἑαυτό σου. Nὰ συμβουλεύης ὄχι τὰ εὐχάριστα,
ἀλλὰ τὰ πιὸ ὠφέλιμα στοὺς πολῖτες. Mὴν ἀποθρασύνε-
σαι. Mὴ συναναστρέφεσαι κακούς. Nὰ ἐπικοινωνῆς μὲ
τοὺς θεούς. Nὰ σέβεσαι τοὺς φίλους σου. Nὰ σέβεσαι τοὺς
γονιούς σου. Nἄχεις τὸ μυαλό σου γιὰ ὁδηγό. ῍Aν δὲν δῆς
κάτι μὴ τὸ λές. Mάθε νὰ σιωπᾶς. Nὰ εἶσαι ψύχραιμος στὶς
ὑποθέσεις σου. Nὰ συμπεραίνης ἀπὸ τὰ φανερὰ γιὰ τὰ
κρυφά.
γ. Xίλων, ὁ γιὸς τοῦ Δαμαγήτου ὁ Λακεδαιμόνιος εἶπε:
Γνώρισε τὸν ἑαυτό σου. ῞Oταν πίνης μὴν πολυμιλᾶς,
θὰ κάνης λάθη. Mὴν ἀπειλεῖς τοὺς ἐλεύθερους, δὲν εἶναι
σωστό. Mὴν κακολογῆς τοὺς διπλανούς σου, γιατὶ θ’
ἀκούσης πράγματα ποὺ θὰ σὲ λυπήσουν. Στὰ δεῖπνα τῶν
φίλων πήγαινε σιγά, στὶς ἀτυχίες γρήγορα. Nὰ κάνης λιτὰ
τὸ γάμο σου. Mακάριζε αὐτοὺς ποὺ φύγανε ἀπ’ τὴ ζωή.
14 A
᾽ νθολόγιον A´
210 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
῞Oσα νεμεσDᾶς τ`ῶ πλησίον, αὐτὸς μὴ ποίει. Kακοπρα-
γοῦντα μὴ ὀνείδιζε· ἐπὶ γὰρ τούτοις νέμεσις θεῶν κά-
θηται. Παρακαταθήκας ἀπόδος. ᾽Aνέχου ὑπὸ τῶν
πλησίον [μικρά. ᾽Aγάπα τὸν πλησίον] μικρὰ ἐλαττού-
μενος. Tὸν φίλον κακῶς μὴ λέγε, μὴ δ’ εὖ τὸν ἐχθρόν·
ἀσυλλόγιστον γὰρ τὸ τοιοῦτον. Δεινὸν τὸ συνιδεῖν τὸ
μέλλον. ᾽Aσφαλὲς τὸ γενόμενον, ἀσαφὲς τὸ μέλλον.
Πιστὸν γῆ, ἄπιστον θάλασσα, ἄπληστον κέρδος.
Kτῆσαι ἀίδια. Θεραπείαν ζήτει. Φίλει τὴν παιδείαν
σωφροσύνην φρόνησιν ἀλήθειαν πίστιν ἐμπειρίαν
ἐπιδεξιότητα ἑταιρείαν ἐπιμέλειαν οἰκονομίαν τέ-
χνην εὐσέβειαν.
ζ. Bίας Tευτάμου Πριηνεὺς ἔφη.
Oἱ πλεῖστοι ἄνθρωποι κακοί. ᾽Eς τὸ ἔσοπτρον
ἐμβλέψαντα δεῖ, εἰ μὲν καλὸς φαίνDη, καλὰ ποιεῖν, εἰ
δὲ αἰσχρός, τὸ τῆς φύσεως ἐλλιπὲς διορθοῦσθαι τDῆ
καλοκαγαθίDα. Bραδέως ἐγχείρει, ὃ δ’ ἂν ἄρξDη διαβε-
βαιοῦ. Mίσει τὸ ταχὺ λαλεῖν, μὴ ἁμάρτDης· μετάνοια
γὰρ ἀκολουθεῖ. Mήτε εὐήθης ἴσθι μήτε κακοήθης.
᾽Aφροσύνην μὴ προσδέχου. Φρόνησιν ἀγάπα. Περὶ
θεῶν λέγε ὡς εἰσὶ θεοί. Nόει τὸ πραττόμενον. ῎Aκουε
πολλά. Λάλει καίρια. Πένης ὢν πλουσίοις μὴ ἐπιτί-
μα, ἢν μὴ μέγα ὠφελDῆς. ᾽Aνάξιον ἄνδρα μὴ ἐπαίνει
διὰ πλοῦτον. Πείσας λάβε, μὴ βιασάμενος. ῞Oταν
ἀγαθὸν πράσσDης, θεούς, μὴ σεαυτὸν αἰτιῶ. Kτῆσαι ἐν
μὲν νεότητι εὐπραξίαν, ἐν δὲ τ`ῶ γήραι σοφίαν. ῞Eξεις
ἔργ`ω μνήμην, καιρ`ῶ εὐλάβειαν, τρόπ`ω γενναιότητα,
πόν`ω ἐγκράτειαν, φόβ`ω εὐσέβειαν, πλούτ`ω φιλίαν,
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 211
Nὰ σέβεσαι τοὺς γεροντότερούς σου. Aὐτὸν ποὺ στραβο-
κοιτάει τὰ ξένα νὰ τὸν μισῆς. Nὰ προτιμᾶς περισσότερο
τὴ ζημιὰ παρὰ τὸ αἰσχρὸ κέρδος, γιατὶ τὸ πρῶτο θὰ σὲ
λυπήση μιὰ φορά, ἐνῶ τὸ δεύτερο γιὰ πάντα. Mὴν κοροϊ-
δεύης ὅσους δυστυχοῦν. Στοὺς βαναύσους νὰ ἀντιπαρα-
τάσσης τὴν ψυχραιμία σου γιὰ νὰ σὲ ντρέπωνται καλύτε-
ρα, παρὰ νὰ σὲ φοβοῦνται. Προστάτευε τὸ σπίτι σου. ῾H
γλῶσσα σου νὰ μὴν προτρέχη ἀπὸ τὸ νοῦ σου. Kράτα τὸ
θυμό σου. Mὴν ἐπιθυμῆς τὰ ἀδύνατα. Στὸ δρόμο μὴ βιά-
ζεσαι νὰ προτρέξης οὔτε νὰ κουνᾶς τὰ χέρια σου· αὐτὸ τὸ
κάνουν οἱ τρελλοί. Nὰ ὑποτάσσεσαι στοὺς νόμους. Nὰ
ἐφαρμόζης τὴν τιμωρία. ῞Oταν ἀδικεῖσαι νὰ εἶσαι διαλλα-
κτικός· ὅταν σὲ βρίζουν νὰ τιμωρῆς.
δ. Πιττακὸς ὁ Mυτιληναῖος:
Kοντὰ στὴν ἐγγύηση εἶναι ἡ συμφορά. Nὰ θυμᾶσαι τοὺς
παρόντες καὶ ἀπόντες φίλους σου. Mὴν καλλωπίζεσαι
στὴν ἐμφάνιση, ἀλλὰ νἆσαι ὡραῖος στὶς δουλειές σου. Mὴ
πλουτίζης κακά. Tὰ λόγια νὰ μὴ σὲ ὑπονομεύουν σ’ αὐτοὺς
ποὺ πιστεύουν σὲ σένα. Nὰ μὴν κουράζεσαι νὰ περιποιῆ-
σαι τοὺς γονιούς σου. Nὰ μὴ δέχεσαι τίποτε τὸ φαῦλο. ῞O,τι
προσφορὲς κάνεις στοὺς γονιούς σου, τὶς ἴδιες καὶ σὺ νὰ
περιμένης ἀπὸ τὰ παιδιά σου στὰ γηρατειά σου. Δύσκολη
ἡ σωστὴ γνώμη. Πολὺ εὐχάριστη ἡ πραγμάτωση τῶν ἐπι-
θυμιῶν. ῾H ἀργία εἶναι ἀνιαρή. ῾H ἀκολασία εἶναι βλαβερὸ
πρᾶγμα. Bαρὺ ἡ ἀμορφωσιά. Δίδασκε καὶ μάθαινε τὸ κα-
λύτερο. Nὰ μὴ τεμπελιάζης ἀκόμα κι’ ἂν πλουτίσης. Tὰ
κακὰ κρῦψε τα στὸ σπίτι. Mὴν οἰκτείρης κανένα ἀπὸ φθό-
νο. Nὰ χρησιμοποιῆς τὰ πάντα μὲ μέτρο. Mὴ πιστεύης τοὺς
πάντες. ῞Oταν κυβερνᾶς νὰ κοσμῆς τὸν ἐαυτό σου.
ε. Θαλῆς ὁ Mιλήσιος:
Nὰ ζυγιάζης τὶς περιστάσεις. ῞O,τι ἔχεις σκοπὸ νὰ κά-
νης μὴν τὸ λὲς γιατὶ ἂν ἀποτύχης θὰ γίνης καταγέλαστος.
212 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
λόγ`ω πειθώ, σιγDῆ κόσμον, γνώμDη δικαιοσύνην, τόλμDη
ἀνδρείαν, πράξει δυναστείαν, δόξDη ἡγεμονίαν, φύσει
εὐγένειαν.
η. Περίανδρος Kυψέλου Kορίνθιος ἔφη.
Mελέτα τὸ πᾶν. Kαλὸν ἡσυχία. ᾽Eπισφαλὲς προπέ-
τεια. Kέρδος αἰσχρὸν φύσεως κατηγορία. Δημοκρα-
τία κρεῖττον τυραννίδος. Aἱ μὲν ἡδοναὶ θνηταί, αἱ δ’
ἀρεταὶ ἀθάνατοι. Eὐτυχῶν μὲν μέτριος ἴσθι, ἀτυχῶν
δὲ φρόνιμος. Φειδόμενον κρεῖττον ἀποθανεῖν ἢ ζῶν-
τα ἐνδείσθαι. Σεαυτὸν ἄξιον παρασκεύαζε τῶν γο-
νέων. Zῶν μὲν ἐπαινοῦ, ἀποθανὼν δὲ μακαρίζου. Φί-
λοις εὐτυχοῦσι καὶ ἀτυχοῦσιν ὁ αὐτὸς ἴσθι. ῝Oν ἂν
ἑκὼν ὁμολογήσDης πονηρόν, παράβαινε. Λόγων ἀπορ-
ρήτων ἐκφορὰν μὴ ποιοῦ. Λοιδόρει ὡς ταχὺ φίλος
ἐσόμενος. Tοῖς μὲν νόμοις παλαιοῖς χρῶ, τοῖς δ’
ὄψοις προσφάτοις. Mὴ μόνον τοὺς ἁμαρτάνοντας κό-
λαζε, ἀλλὰ καὶ τοὺς μέλλοντας κώλυε. Δυστυχῶν
κρύπτε, ἵνα μὴ τοὺς ἐχθροὺς εὐφράνDης.
80 Σ ω σ ι ά δ ο υ τ ῶ ν ἑ π τ ὰ σ ο φ ῶ ν ὑ π ο θ ῆ κ α ι.
῞Eπου θε`ῶ. Nόμ`ω πείθου. Θεοὺς σέβου. Γονεῖς
αἰδοῦ. ῾Hττῶ ὑπὲρ δικαίου. Γνῶθι μαθών. ᾽Aκούσας
νόει. Σαυτὸν ἴσθι. Γαμεῖν μέλλων καιρὸν γνῶθι. Φρό-
νει θνητά. Ξένος ὢν ἴσθι. ῾Eστίαν τίμα. ῎Aρχε σεαυτοῦ.
Φίλοις βοήθει. Θυμοῦ κράτει. Φρόνησιν ἄσκει. Πρό-
νοιαν τίμα. ῞Oρκ`ω μὴ χρῶ. Φιλίαν ἀγάπα. Παιδείας
ἀντέχου. Δόξαν δίωκε. Σοφίαν ζήλου. Kαλὸν εὖ λέγε.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 213
Nὰ χρησιμοποιῆς τοὺς φίλους. ῞Oσα δὲν δικαιολογεῖς
στὸν διπλανό σου μὴ τὰ κάνεις ὁ ἴδιος. Mὴν κοροϊδεύης
αὐτὸν ποὺ δυστυχεῖ, γιατὶ αὐτοὺς τοὺς πλήττει ἡ δικαιο-
σύνη τῶν θεῶν. Nὰ ἀποδίδης ὅ,τι σοῦ ἐμπιστεύθηκαν. Nὰ
ἀνέχεσαι τὰ μικρὰ ἐλαττώματα τοῦ διπλανοῦ σου. A ᾽ γάπα
τὸν πλησίον σου καὶ μὲ μικρὴ ζημιά σου. Mὴ κακολογῆς
τὸ φίλο, οὔτε νὰ ἐπαινῆς τὸν ἐχθρό, γιατὶ αὐτὸ εἶναι ἀσύ-
νετο. Φοβερὸ νὰ ἰδῆς διὰ μιᾶς τὸ μέλλον. Σίγουρο εἶναι
ὅ,τι γίνηκε· τὸ μέλλον εἶναι ἄδηλο. Πιστὴ ἡ γῆ, ἄπιστη ἡ
θάλασσα, ἄπληστο τὸ κέρδος. Nὰ ἀποκτᾶς πράγματα
ἄφθαρτα. A ᾽ ναζήτει θεραπεία. Nὰ ἀγαπᾶς τὴν παιδεία, τὴ
σωφροσύνη, τὴ φρόνηση, τὴν ἀλήθεια, τὴν πίστη, τὴν
ἐμπειρία, τὴν ἐπιδεξιότητα, τὴν συνεργασία, τὴν ἐπιμέ-
λεια, τὴν οἰκονομία, τὴν τέχνη καὶ τὴν εὐσέβεια.
ζ. ῾O Bίας τοῦ Tευτάμου ὁ Πριηνεὺς εἶπε:
Oἱ πιὸ πολλοὶ ἄνθρωποι εἶναι κακοί. Kοίταξε στὸν κα-
θρέφτη κι’ ἂν φανῆς καλός, καλά πρᾶξε· ἂν φανῆς ἄσχη-
μος, διόρθωνε τὸ λάθος τῆς φύσεως μὲ τὴν καλοκαγαθία.
Δρᾶσε βραδέως καὶ ὅ,τι κι’ ἂν συμβῆ ὑποστήριξέ το ἰσχυ-
ρά. Nὰ μισῆς τὴ γρήγορη ὁμιλία γιὰ νὰ μὴ κάνης σφάλμα-
τα, γιατὶ ἐπακολουθεῖ ἡ μετάνοια. Nὰ μὴ εἶσαι οὔτε
ἀφελὴς οὔτε κακοήθης. Mὴ δέχεσαι τὴν ἀφροσύνη. N’
ἀγαπᾶς τὴν φρόνηση. Γιὰ τοὺς θεοὺς νὰ λὲς ὅτι ὑπάρ-
χουν. Nὰ καταλαβαίνης τί κάνεις. N’ ἀκοῦς πολλά. Nὰ
μιλᾶς στὴν κατάλληλη στιγμή. ῍Aν εἶσαι φτωχός, μὴ κατη-
γορῆς τοὺς πλούσιους, ἂν δὲν ὠφελῆς πολύ. Nὰ μὴ
ἐπαινῆς τὸν ἀνάξιο γιὰ τὰ πλούτη του. Nὰ παίρνης μὲ τὴν
πειθὼ κι’ ὄχι μὲ τὴ βία. ῞Oταν εὐτυχῆς, στοὺς θεούς, ὄχι
στὸν ἑαυτό σου ν’ ἀποδίδης τὴν αἰτία. Στὰ νιᾶτα σου
ἀπόκτησε καλὴ δράση καὶ στὰ γηρατειά σου σοφία. Nὰ
θυμᾶσαι τὸ ἔργο σου, νὰ εὐλαβῆσαι τὶς περιστάσεις, νὰ
εἶσαι γενναῖος στοὺς τρόπους, ἐγκρατὴς στὸν πόνο,
εὐσεβὴς στοὺς φόβους, φιλικὸς στὸν πλοῦτο, πειστικὸς
214 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
Ψέγε μηδένα. ᾽Eπαίνει ἀρετήν. Πρᾶττε δίκαια. Φίλοις
εὐνόει. ᾽Eχθροὺς ἀμύνου. Eὐγένειαν ἄσκει. Kακίας
ἀπέχου. Kοινὸς γίνου. ῎Iδια φύλασσε. ᾽Aλλοτρίων
ἀπέχου. Eὔφημος ἴσθι. ῎Aκουε πάντα. Φίλ`ω χαρίζου.
Mηδὲν ἄγαν. Xρόνου φείδου. ῞Oρα τὸ μέλλον. ῞Yβριν
μίσει. ῾Iκέτας αἰδοῦ. Πᾶσιν ἁρμόζου. Yἱοὺς παίδευε.
῎Eχων χαρίζου. Δόλον φοβοῦ. Eὐλόγει πάντας. Φιλό-
σοφος γίνου. ῞Oσια κρῖνε. Γνοὺς πρᾶττε. Φόνου ἀπέ-
χου. Eὔχου δυνατά. Σοφοῖς χρῶ. ῏Hθος δοκίμαζε.
Λαβὼν ἀπόδος. ῾Yφορῶ μηδένα. TέχνDη χρῶ. ῝O μέλ-
λεις, δός. Eὐεργεσίας τίμα. Φθόνει μηδενί. ΦυλακDῆ
πρόσεχε. ᾽Eλπίδα αἴνει. Διαβολὴν μίσει. Δικαίως κτῶ.
᾽Aγαθοὺς τίμα. Kριτὴν γνῶθι. Γάμους κράτει. Tύχην
νόμιζε. ᾽Eγγύην φεῦγε. Πᾶσι διαλέγου. ῾Oμοίοις χρῶ.
Δαπανῶν ἄρχου. Kτώμενος ἥδου. Aἰσχύνην σέβου.
Xάριν ἐκτέλει. Eὐτυχίαν εὔχου. Tύχην στέργε. ᾽Aκού-
ων ὅρα. ᾽Eργάζου κτητά. ῎Eριν μίσει. ῎Oνειδος ἔχθαι-
ρε. Γλῶσσαν ἴσχε. ῞Yβριν ἀμύνου. Kρῖνε δίκαια. Xρῶ
χρήμασιν. ᾽Aδωροδόκητος δοκίμαζε. Aἰτιῶ παρόντα.
Λέγε εἰδώς. Bίας μὴ ἔχου. ᾽Aλύπως βίου. ῾Oμίλει πρά-
ως. Πέρας ἐπιτέλει μὴ ἀποδειλιῶν. Φιλοφρόνει πᾶ-
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 215
στὰ λόγια, νὰ κοσμῆσαι μὲ τὴ σιωπή, δίκαιος στὴ γνώμη,
ἀνδρεῖος, τολμηρός, κυρίαρχος στὶς πράξεις σου, κύριος
στὶς γνῶμες σου καὶ εὐγενὴς στὸν χαρακτῆρα σου.
η. Περίανδρος ὁ Kυψέλου Kορίνθιος εἶπε:
Mελέτα τὸ πᾶν. Kαλὴ ἡ ἡσυχία. ᾽Eπισφαλὴς ἡ προπέ-
τεια. Tὸ νὰ κατηγορῆς τὴν φύση εἶναι ἐλεεινὴ πράξη. ῾H
δημοκρατία εἶναι καλύτερη ἀπὸ τὴν τυραννίδα. Oἱ ἡδο-
νὲς εἶναι θνητές· οἱ ἀρετὲς ἀθάνατες. ῞Oταν εὐτυχῆς νὰ
εἶσαι μετριοπαθής· ὅταν ἀτυχῆς νἆσαι φρόνιμος. Kαλύ-
τερα νὰ πεθάνη ὁ τσιγκούνης, παρὰ νὰ στερῆται ζων-
τανός. Nὰ κάνης τὸν ἑαυτό σου ἄξιο τῶν γονιῶν σου.
῞Oταν ζῆς νὰ σὲ ἐπαινοῦν, ὅταν πεθάνης νὰ σὲ μακαρί-
ζουν. Στοὺς εὐτυχοῦντες καὶ ἀτυχοῦντες φίλους νὰ δεί-
χνεσαι ὁ ἴδιος. ῞O,τι μὲ τὴ θέλησή σου τὸ παραδεχθῆς ὡς
κακό, μὴν τὸ κάνης. Mὴ μεταφέρης μυστικά. Nὰ ἐλέγχης
τόσο, ὥστε γρήγορα νὰ γίνης φίλος. Nὰ χρησιμοποιῆς
τοὺς παλαιοὺς νόμους καὶ τὰ φρέσκα φαγητά. Nὰ μὴν τι-
μωρῆς μόνο ὅσους κάνουν λάθη, ἀλλὰ καὶ ὅσους μέλλουν
νὰ κάνουν νὰ τοὺς ἐμποδίζης. Kρύβε τὴ δυστυχία σου γιὰ
νὰ μὴ εὐχαριστῆς τοὺς ἐχθρούς σου.
80. Σ ω σ ι ά δ ο υ ὑ π ο θ ῆ κ α ι τ ῶ ν ἑ π τ ὰ σ ο φ ῶ ν:
N’ ἀκολουθῆς τὸ θεό. Nὰ πείθεσαι στοὺς νόμους. Nὰ
σέβεσαι τοὺς θεούς. Nὰ ντρέπεσαι τοὺς γονιούς σου. Nὰ
ὑποχωρῆς μπροστὰ στὸ δίκαιο. Nὰ ἀποκτᾶς γνώσεις μὲ
τὴ μάθηση. Nὰ καταλαβαίνης ἀκούγοντας. Nὰ γνωρίσης
τὸν ἑαυτό σου. Γιὰ νὰ παντρευτῆς διάλεξε τὴν περίστα-
ση. Nὰ σκέπτεσαι ὡς θνητός. Nὰ ἔχης συναίσθηση ὅτι
εἶσαι ξένος. Nὰ τιμᾶς τὸ σπιτικό σου. Nὰ κυριαρχῆς
στὸν ἑαυτό σου. Nὰ βοηθᾶς τοὺς φίλους σου. Nὰ συγ-
κρατῆς τὸ θυμό σου. Nὰ ἔχης φρόνησι. Nὰ τιμᾶς τὴν
προνοητικότητα. Mὴ χρησιμοποιῆς ὅρκους. N’ ἀγαπᾶς
τὴ φιλία. Nὰ ἐπιμένης στὴν παιδεία. Nὰ ἐπιζητῆς τὴν
216 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
σιν. Yἱοῖς μὴ καταρῶ. Γλώττης ἄρχε. Σεαυτὸν εὖ ποίει.
Eὐπροσήγορος γίνου. ᾽Aποκρίνου ἐν καιρ`ῶ. Πόνει
μετὰ δικαίου. Πρᾶττε ἀμετανοήτως. ῾Aμαρτάνων με-
τανόει. ᾽Oφθαλμοῦ κράτει. Bουλεύου χρόν`ω. ᾽Eπιτέ-
λει συντόμως. Φιλίαν φύλασσε. Eὐγνώμων γίνου.
῾Oμόνοιαν δίωκε. ῎Aρρητον μὴ λέγε. Tὸ κρατοῦν φο-
βοῦ. Tὸ συμφέρον θηρῶ. Kαιρὸν προσδέχου. ῎Eχθρας
διάλυε. Γῆρας προσδέχου. ᾽Eπὶ ῥώμDη μὴ καυχῶ.
Eὐφημίαν ἄσκει. ᾽Aπέχθειαν φεῦγε. Π λούτει δικαίως.
Δόξαν μὴ λεῖπε. Kακίαν μίσει. Mανθάνων μὴ κάμνε.
Kινδύνευε φρονίμως. Φειδόμενος μὴ λεῖπε. Xρη-
σμοὺς θαύμαζε. Oὓς τρέφεις, ἀγάπα. ᾽Aπόντι μὴ μά-
χου. Πρεσβύτερον αἰδοῦ. Nεώτερον δίδασκε. Π λούτ`ω
ἀπίστει. Σεαυτὸν αἰδοῦ. Mὴ ἄρχε ὑβρίζειν. Προγό-
νους στεφάνου. Θνῆσκε ὑπὲρ πατρίδος. T`ῶ βί`ω μὴ
μάχου. ᾽Eπὶ νεκρ`ῶ μὴ γέλα. ᾽Aτυχοῦντι συνάχθου. Xα-
ρίζου ἀβλαβῶς. Mὴ ἐπὶ παντὶ λυποῦ. ᾽Eξ εὐγενῶν γέν-
να. ᾽Eπαγγέλλου μηδενί. Φθιμένους μὴ ἀδίκει. Eὖ πά-
σχε ὡς θνητός. TύχDη μὴ πίστευε. Παῖς ὢν κόσμιος
ἴσθι, ἡβῶν ἐγκρατής, μέσος δίκαιος, πρεσβύτερος
εὔλογος. Tελεύτα ἄλυπος. [Π λήθει ἄρεσκε. Mὴ λάλει
πρὸς ἡδονήν. ῾Oμολογίαις ἔμμενε. Θυσίας πρόσφερε
κατὰ δύναμιν. Σεαυτ`ῶ μὴ μάχου. Mὴ ἐπὶ παντὶ λυ-
ποῦ. T`ῶ βί`ω μὴ ἄχθου. μὴ φιλαίτιος ἴσθι. ᾽Eπαγγέλ-
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 217
δόξα. Nὰ ζηλεύης τὴ σοφία. Nὰ ἐπαινῆς τὸ καλό. Kανένα
μὴ ψέγης. Nὰ ἐπαινῆς τὴν ἀρετή. Πρᾶττε τὰ δίκαια. Nὰ
εὐνοῆς τοὺς φίλους. Nὰ ἀμύνεσαι ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν.
Nὰ ἀσκῆς τὴν εὐγένεια. Nὰ ἀπέχης ἀπὸ τὴν κακία. Nὰ
εἶσαι δημοφιλής. Nὰ ὑπερασπίζης τὰ δικά σου. Nὰ ἀπο-
φεύγης τὰ ξένα. Nὰ μὴ λὲς ἄσχημα λόγια. N’ ἀκοῦς τὰ
πάντα. Nὰ εὐχαριστῆς τὸν φίλο σου. Tίποτε σὲ ὑπερβο-
λή. Oἰκονόμησε τὸ χρόνο σου. Kοίταξε τὸ μέλλον. Nὰ
μισῆς τὴν ἀλαζονεία. Nὰ ντρέπεσαι τοὺς δούλους σου.
Nὰ προσαρμόζεσαι σὲ ὅλα. Nὰ ἐκπαιδεύης τὰ παιδιά
σου. ῞Oταν ἔχης πρόσφερε. Nὰ φοβᾶσαι τὸ δόλο. Nὰ
ἐπαινῆς ὅλους. Nὰ εἶσαι φιλόσοφος. Nὰ κρίνης σύμφω-
να μὲ τὸ θεῖον δίκαιον. Nὰ πράττης ἀφοῦ σκεφθῆς. Nὰ
μὴ σκοτώνης. Nὰ ἐπιθυμῆς τὰ δυνατά. Nὰ συναναστρέ-
φεσαι σοφούς. Nὰ δοκιμάζης τὸ ἦθος. ῞Oταν δανείζεσαι
κάτι νὰ τὸ δώσης πίσω. Nὰ μὴ ὑποβλέπης κανένα. Nὰ
χρησιμοποιῆς τὶς τέχνες. ῞O,τι πρόκειται νὰ δώσης νὰ τὸ
δίνης. Nὰ τιμᾶς τὴν εὐεργεσία. Mὴ φθονῆς κανένα. Πρό-
σεχε τὴ φρουρά. Nὰ ὑμνῆς τὴν ἐλπίδα. Nὰ μισῆς τὴ δια-
βολή. Nὰ ἀποκτᾶς δίκαια. Tίμα τοὺς ἀγαθούς. Nὰ ξέρης
τὸν κριτή σου. Nὰ εἶσαι ἐγκρατὴς στὶς σαρκικὲς σχέσεις.
Πίστευε στὴν τύχη. A᾽ πόφευγε τὰ ἐνέχειρα. Nὰ συνδια-
λέγεσαι μὲ ὅλους. Nὰ συναναστρέφεσαι τοὺς ὁμοίους
σου. Nὰ ἐλέγχης τὴ δαπάνη σου. Nὰ εὐχαριστῆσαι ὅταν
ἀποκτᾶς. Nὰ ἀποφεύγης τὴν καταισχύνη. Nὰ κάνης χά-
ρες. Nὰ ἐπιζητῆς τὴν εὐτυχία. Nὰ στέργης στὴν τύχη. Nὰ
προσέχης, ὅταν ἀκοῦς. Nὰ ἐργάζεσαι γιὰ αὐτὰ ποὺ μπο-
ροῦν ν’ ἀποκτηθοῦν. Nὰ μισῆς τὴν ἔριδα. Nὰ ἐχθρεύεσαι
τὸ ὄνειδος. Kράτα τὴ γλῶσσα σου. Nὰ ἀμύνεσαι στὴν
προσβολή. Nὰ κρίνης δίκαια. Nὰ χρησιμοποιῆς τὸ
χρῆμα. Nὰ κρίνης χωρὶς νὰ δέχεσαι δῶρα. Nὰ κατακρί-
νης κάποιον ὅταν εἶναι παρών. Nὰ λὲς ἀφοῦ γνωρίσης.
Mὴ ἀποδέχεσαι τὴ βία. Nὰ ζῆς χωρὶς λύπες. Nὰ μιλᾶς μὲ
πραότητα. Nὰ βγάζης πέρα τὶς δουλειές σου, χωρὶς νὰ
218 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
λου μηδενὶ τὸ παράπαν. Xρόνου φείδου. ᾽Eνδαπανώ-
μενος καὶ ἐφ’ ἃ μὴ δεῖ, ὀλίγος ἔσDη ἐφ’ ἃ δεῖ.]
81 ῾H ρ α κ λ ε ί τ ο υ.
῾Oκόσων λόγους ἤκουσα, οὐδεὶς ἀφικνέεται ἐς
τοῦτο, ὥστε γινώσκειν ὅτι σοφόν ἐστι πάντων κεχω-
ρισμένον.
82 Kρύπτειν ἀμαθίην κρέσσον ἢ ἐς τὸ μέσον φέρειν.
83 ᾽Aνθρώποις γίνεσθαι ὁκόσα θέλουσιν οὐκ ἄμει-
νον.
84 Nοῦσος ὑγιείην ἐποίησεν, ἡδὺ καὶ ἀγαθόν, λιμὸς
κόρον, κάματος ἀνάπαυσιν. σωφρονεῖν ἀρετὴ μεγί-
στη, καὶ σοφίη ἀληθέα λέγειν καὶ ποιέειν κατὰ φύσιν
ἐπαΐοντας. ξυνόν ἐστι πᾶσι τὸ φρονέειν. ξὺν νό`ω λέ-
γοντας ἰσχυρίζεσθαι χρὴ τ`ῶ ξυν`ῶ πάντων. ὅκως περ
νόμ`ω πόλις, καὶ πόλις ἰσχυροτέρως. τρέφονται γὰρ
πάντες οἱ ἀνθρώπινοι νόμοι ὑπὸ ἑνὸς τοῦ θείου·
κρατέει γὰρ τοσοῦτον ὁκόσον ἐθέλει, καὶ ἐξαρκέει
πᾶσι καὶ περιγίνεται.
85 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
Ψυχῆς ἐστὶ λόγος ἑαυτὸν αὔξων. ᾽Eν τ`ῶ βί`ω, καθά-
περ ἐν δράματι, χρὴ τὰ πρῶτα λέγειν οὐ τὸν πλου-
σιώτατον, ἀλλὰ τὸν φρονιμώτατον.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 219
ὀπισθοχωρῆς. Nὰ εἶσαι φιλόφρων σὲ ὅλους. Mὴν κατα-
ριέσαι τὰ παιδιά σου. Kράτα τὴ γλῶσσα σου. Kάνε τὸν
ἑαυτό σου εὐτυχῆ. Nὰ εἶσαι εὐπροσήγορος. Nὰ ἀπαντᾶς
ὅταν πρέπει. Nὰ κουράζεσαι γιὰ τὸ δίκαιο. Nὰ πράττης
χωρὶς νὰ μετανοιώνης. ῞Oταν κάνης λάθος νὰ μετανοῆς.
῎Eλεγχε τὸ βλέμμα σου. Nὰ στοχάζεσαι ὅταν πρέπει. Tέ-
λειωνε γρήγορα. Nὰ ὑπερασπίζης τὴ φιλία. Nὰ εἶσαι
εὐγνώμων. Nὰ ἐπιδιώκης τὴν ὁμόνοια. Mὴ φανερώνης
μυστικά. Nὰ φοβᾶσαι τὴν ἐξουσία. Nὰ κυνηγᾶς τὸ συμ-
φέρον. Nὰ ἁρπάζης τὶς εὐκαιρίες. Nὰ διαλύης τὶς ἔχθρες.
Nὰ ἀποδέχεσαι τὸ γῆρας. Mὴ καυχᾶσαι γιὰ τὴ δύναμή
σου. Mὴ λέγε λόγια ἄσχημα. A
᾽ πόφευγε τὴν ἀπέχθεια. Nὰ
πλουτίζης δίκαια. Mὴ ἐγκαταλείπης τὴν δόξα. Nὰ μισῆς
τὴν κακία. Nὰ εἶσαι ἀκούραστος στὸ νὰ μαθαίνης. Nὰ
διακινδυνεύης μὲ φρόνηση. Nὰ μὴν περιφρονῆς τὴ φει-
δώ. Nὰ ἀποδέχεσαι τοὺς χρησμούς. N’ ἀγαπᾶς ὅσους
τρέφεις. Mὴ κατηγορῆς τοὺς ἀπόντες. Nὰ ντρέπεσαι
τοὺς γεροντότερους. Nὰ διδάσκης τοὺς νεωτέρους. Mὴ
ἔχε ἐμπιστοσύνη στὸν πλοῦτο. Nὰ σέβεσαι τὸν ἑαυτό
σου. Mὴν κάνης ἀρχὴ νὰ ὑβρίζης. Nὰ στεφανώνης τοὺς
τάφους τῶν προγόνων. Nὰ πεθαίνης ὑπὲρ πατρίδος.
Mὴν ἐναντιώνεσαι στὴ ζωή. Mὴ γελᾶς μπροστὰ σὲ νεκρό.
Nὰ συμπάσχης μὲ τοὺς ἀτυχοῦντες. Nὰ προσφέρης χά-
ρες χωρὶς νὰ ζημιώνεσαι. Mὴ λυπᾶσαι γιὰ κάθε τι. Nὰ
ἀποκτᾶς ἀπογόνους ἀπὸ εὐγενεῖς. Σὲ κανένα μὴ ὑπόσχε-
σαι. Nὰ μὴ ἀδικῆς τοὺς νεκρούς. Nὰ εὐεργετῆσαι ὡς
θνητός. Mὴ ἐμπιστεύεσαι στὴν τύχη. Σὰν παιδὶ νὰ εἶσαι
κόσμιος, ὡς ἔφηβος ἐγκρατής, ὡς μεσήλικας δίκαιος καὶ
ὡς γέροντας λογικός. Nὰ πεθάνης χωρὶς λύπες. Nὰ εἶσαι
συμπαθὴς στὸ πλῆθος. Mὴ μιλᾶς γιὰ εὐχαρίστηση καὶ
μόνο. Nὰ ἐμμένης στὶς πεποιθήσεις σου. Nὰ προσφέρης
θυσίες κατὰ δύναμη. Mὴν ἀντιμάχεσαι τὸν ἑαυτό σου.
Mὴ λυπᾶσαι γιὰ τὸ κάθε τι. Mὴ ἀγανακτῆς μὲ τὴ ζωή.
Mὴν εἶσαι φιλοκατήγορος. Nὰ μὴ ὑπόσχεσαι σὲ κανένα
220 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
86 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
Kαλὸν ἐπὶ μὲν τῆς ἑστίας φαίνεσθαι τὸ πῦρ λαμ-
πρόν, ἐπὶ δὲ τῆς εὐτυχίας τὸν νοῦν.
87 Δεῖ ὥσπερ εὐνομουμένης τῆς πόλεως φυγαδεύειν
στασιαστὴν ἄνθρωπον, οὕτως ἐκ τῆς σωθησομένης
ψυχῆς τὸν πρὸς τὰ φαῦλα κεκλικότα νοῦν.
88 Π λ ά τ ω ν ο ς (Gorg. 448 c).
Πολλαὶ τέχναι ἐν ἀνθρώποις εἰσὶν ἐκ τῶν ἐμπει-
ριῶν ἐμπείρως εὑρημέναι. ἐμπειρία μὲν γὰρ ποιεῖ τὸν
αἰῶνα ἡμῶν πορεύεσθαι κατὰ τέχνην· ἀπειρία δὲ
κατὰ τύχην. ἑκάστων δὲ τούτων μεταλαμβάνουσιν
ἄλλοι ἄλλων ἄλλως· τῶν δὲ ἀρίστων οἱ ἄριστοι.
89 (Plato Soph. 232 e) Σὺ δὲ δὴ πρὸς θεῶν, ὦ παῖ,
δυνατὸν ἡγεῖ τοῦτο; τάχα γὰρ ὑμεῖς μὲν ὀξύτερον οἱ
νέοι πρὸς αὐτὸ βλέποιτε, ἡμεῖς δὲ ἀμβλύτερον. Tὸ
ποῖον καὶ πρὸς τί μάλιστα λέγεις; οὐ γάρ πω κατα-
νοῶ τὸ νῦν ἐρωτώμενον. Eἰ πάντα ἐπίστασθαί τινα
ἄνθρωπόν ἐστι δυνατόν; Mακάριον μέντ’ ἂν ἡμῶν, ὦ
ξένε, ἦν τὸ γένος.
90 Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς.
Oὔτε ἵππ`ω χωρὶς χαλινοῦ οὔτε πλούτ`ω χωρὶς λο-
γισμοῦ δυνατὸν ἀσφαλῶς χρήσασθαι.
91 ῾O βίος ὥσπερ ὄργανον ἀνέσει καὶ ἐπιτάσει ἁρ-
μοττόμενος ἡδίων γίνεται.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 221
ἀπολύτως. Oἰκονόμησε τὸν καιρό σου. ῞Oταν ξοδεύεσαι
σὲ κάτι ποὺ δὲν πρέπει, τότε θὰ εἶσαι συγκρατημένος
ἐκεῖ ποὺ πρέπει.
81. ῾H ρ α κ λ ε ί τ ο υ:
A
᾽ π’ ὅσα λόγια ἄκουσα πολλῶν, κανεὶς δὲν καταστάλα-
ξε σὲ τοῦτο, ποὺ νὰ μᾶς ξεκαθαρίση ὅτι ἡ σοφία ξεχωρίζει
ἀπ’ ὅλα τ’ ἄλλα.
82. Kαλύτερα νὰ κρύβης τὴν ἀμάθεια παρὰ νὰ τὴν βγά-
ζης στὴ δημοσιότητα
83. Δὲν εἶναι τὸ καλύτερο γιὰ τοὺς ἀνθρώπους νὰ γίνω-
νται ὅσα θέλουν.
84. ῾H ἀρρώστια κάνει τὴν ὑγεία (νὰ τὴν αἰσθανώμεθα) ὡς
εὐχάριστο καὶ ἀγαθὸ πρᾶγμα· ἡ πεῖνα (κάνει νὰ αἰσθανώ-
μεθα) εὐχάριστο καὶ ἀγαθὸ πρᾶγμα τὸν χορτασμὸ καὶ ὁ
κόπος τὴν ἀνάπαυση. ῾H σωφροσύνη εἶναι μεγίστη ἀρετὴ
καὶ ἡ σοφία ἔγκειται στὸ νὰ λέμε τὴν ἀλήθεια καὶ νὰ ἐνερ-
γοῦμε σύμφωνα μὲ τὴν οὐσία τῶν πραγμάτων, ἀφοῦ
προηγουμένως τὴν κατανοήσουμε. ῾H φρόνηση εἶναι στὴ
διάθεση ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Διὰ νὰ ὁμιλοῦμε σύμφωνα
μὲ τὸ νοῦ πρέπει νὰ στηριζώμεθα σ’ ἐκεῖνο ποὺ εἶναι γε-
νικὸ γιὰ ὅλα, ὅπως ἀκριβῶς ἡ πόλη στηρίζεται στὸ νόμο,
καὶ μάλιστα σὲ πιὸ ἐντονώτερο βαθμό. Γιατὶ ὅλοι οἱ
ἀνθρώπινοι νόμοι στηρίζονται σ’ ἕνα μοναδικὸ νόμο, τὸν
θεϊκό. Γιατὶ αὐτός, ὁ θεῖος νόμος, κυριαρχεῖ σὲ ὅσην ἔκτα-
ση θέλει καὶ παρέχει ἐπικουρία σὲ ὅλα καὶ πλεονάζει.
85. T ο ῦ Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
Tὸ λογικὸ εἶναι ηὐξημένη δύναμη τῆς ψυχῆς. Στὴ ζωή,
ὅπως σ’ ἕνα δράμα, πρέπει νὰ ἔχη τὸν πρῶτο λόγο ὄχι ὁ
πλούσιος, ἀλλὰ ὁ πιὸ φρόνιμος.
222 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
92 ᾽Eπαινεῖν χρὴ τὸ κατὰ τέχνην γινόμενον.
93 Π λ ά τ ω ν ο ς (?).
Mάλιστα ἐπιμελεῖσθαι χρή, ὅπως ἕκαστος ἡμῶν
τῶν ἄλλων μαθημάτων ἀμελήσας τούτου τοῦ μαθή-
ματος καὶ μιμητὴς καὶ μαθητὴς ἔσται, ἐάν ποθεν
οἷός τ’ Dἦ μαθεῖν καὶ ἐξευρεῖν τίς αὐτὸν ποιήσει δυ-
νατὸν καὶ ἐπιστήμονα, βίον χρηστὸν καὶ πονηρὸν
διαγινώσκοντα τὰ βελτίω ἐκ τῶν δυνατῶν ἀεὶ παντα-
χοῦ αἱρεῖσθαι.
94 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ ἐ κ τ ῶ ν K λ ε ι τ ο φ ῶ ν τ ο ς
(407 e).
Kαὶ ὅταν λέγDης ὡς ὅτ`ω τὶς μὴ ἐπίσταται χρῆσθαι,
κρεῖττον ἐᾶν τὴν τούτου χρῆσιν. εἰ δή τις μὴ ἐπίστα-
ται ὀφθαλμοῖς χρῆσθαι μηδὲ ὠσὶ μηδὲ ξύμπαντι τ`ῶ
σώματι, τούτ`ω μήτε ἀκούειν μήθ’ ὁρᾶν μήτε ἄλλην
χρείαν μηδεμίαν χρῆσθαι τ`ῶ σώματι κρεῖττον ἢ ὁπη-
οῦν χρῆσθαι. καὶ δὴ καὶ περὶ τέχνην ὡσαύτως· ὅστις
γὰρ ἂν δὴ μὴ ἐπίσταται τDῆ ἑαυτοῦ λύρDα χρῆσθαι,
δῆλον ὡς οὐδὲ τDῆ τοῦ γείτονος, οὐδὲ ὅστις μὴ τDῆ τῶν
ἄλλων, οὐδὲ τDῆ ἑαυτοῦ, οὐδὲ τῶν ὀργάνων ἄλλ`ω
οὐδὲ κτημάτων οὐδενί. καὶ τελευτDᾶ δὴ καλῶς ὁ λό-
γος οὗτός σοι, ὡς ὅστις ψυχDῆ μὴ ἐπίσταται χρῆσθαι,
τούτ`ω τὸ ἄγειν ἡσυχίαν τDῆ ψυχDῆ, καὶ μὴ ζῆν κρεῖττον
ἢ ζῆν πράττοντι καθ’ αὑτόν· εἰ δέ τις ἀνάγκη ζῆν εἴη,
δούλ`ω ἄμεινον ἢ ἐλευθέρ`ω διάγειν τ`ῶ τοιούτ`ω τὸν
βίον.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 223
86. T ο ῦ Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
Eἶναι ὡραῖο στὴν μὲν ἑστία νὰ φαίνεται ἡ λάμψη τῆς
φωτιᾶς, στὴν δὲ εὐτυχία ἡ λάμψη τοῦ στοχασμοῦ.
87. Πρέπει ὅπως ὅταν ἡ πόλη εἶναι εὐνομούμενη καὶ ἐξο-
ρίζει ἕναν ἄνθρωπο στασιαστή, ἔτσι κι’ ἀπὸ τὴν ψυχὴ
ποὺ πρόκειται νὰ σωθῆ, πρέπει νὰ ἐκτοπίζεται ὁ στοχα-
σμὸς ποὺ ἀποκλίνει πρὸς τὴν φαυλότητα.
88. Π λ ά τ ω ν ο ς (Γοργίας 448):
Στοὺς ἀνθρώπους πολλὲς τέχνες ἔχουν βρεθῆ ἐμπειρι-
κά, ἀπὸ τὶς ἐμπειρίες ποὺ ἔχουν. ῾H ἐμπειρία εἶναι ἐκείνη
ποὺ κάνει τὴ ζωή μας νὰ προχωρῆ σύμφωνα μὲ τὴν τέχνη,
ἐνῶ ἡ ἐμπειρία ὁδηγεῖ μὲ ὄργανο τὴν τύχη. Kαὶ στὴν κα-
θεμιὰ περίπτωση ἀπ’ αὐτὲς ὁ καθένας μετέχει διαφορο-
τρόπως καὶ οἱ ἄριστοι μὲ τὸν καλύτερο τρόπο.
89. (Πλάτωνος Σοφιστὴς 232) Σύ, παιδί μου, γιὰ ὄνομα
τῶν θεῶν, θεωρεῖς πὼς εἶναι δυνατὸ αὐτό; Mήπως ἐσεῖς
οἱ νέοι βλέπετε πιὸ καθαρὰ πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση
καὶ ἐμεῖς πιὸ θολά; – Tί λὲς λοιπόν, καὶ γιατὶ τὸ λές; Δὲν
καταλαβαίνω τὴν ἐρώτηση. – Eἶναι δυνατὸν ἕνας ἄνθρω-
πος νὰ τὰ ξέρη ὅλα; Tότε, ξένε μου, τὸ γένος μας θὰ ἦταν
εὐτυχισμένο.
90. Σ ω κ ρ ά τ ο υ ς:
Oὔτε τὸ ἄλογο δίχως χαλινάρι, οὔτε τὸν πλοῦτο χωρὶς
φρονιμάδα εἶναι δυνατὸν νὰ χρησιμοποιήση κανεὶς μὲ σι-
γουριά.
91. ῾H ζωή, ὅπως τὸ μουσικὸ ὄργανο μὲ τὸ τέντωμα ἢ τὴ
χαλάρωση τῶν χορδῶν, κανονίζεται νἆναι γλυκειά.
224 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
95 T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ ᾽A λ κ ι β ι ά δ ο υ (146 e).
Oὐκ οὖν φαμὲν πάλιν τοὺς πολλοὺς διημαρτηκέ-
ναι τοῦ βελτίστου, ὡς τὰ πολλά γε, οἶμαι, ἄνευ νοῦ
δόξDη πεπιστευκότας; Φαμὲν γάρ. Λυσιτελεῖ ἄρα τοῖς
πολλοῖς μήτε εἰδέναι μηδὲν μήτε οἴεσθαι εἰδέναι,
εἴπερ γε προθυμήσονται μᾶλλον πράττειν ταῦθ’ ἅττ’
ἂν εἰδῶσιν ἢ οἰηθῶσιν εἰδέναι, πράττοντες δὲ βλά-
πτεσθαι τὰ πλείω μᾶλλον ἢ ὠφελεῖσθαι. ᾽Aληθέστατα
λέγεις. ῾OρDᾶς οὖν ὅτε γ’ ἔφην κινδυνεύειν τότε τῶν
ἄλλων ἐπιστημῶν κτῆμα, ἐάν τις ἄνευ τῆς τοῦ βελτί-
στου ἐπιστήμης κεκτημένος Dἦ, ὀλιγάκις μὲν ὠφελεῖν,
βλάπτειν δὲ τὰ πλείω τὸν ἔχοντα αὐτό, ἆρ’ οὐχὶ τ`ῶ
ὄντι ὀρθῶς ἐφαινόμην λέγων; Kαὶ εἰ μὴ τότε, ἀλλὰ
νῦν μοι δοκεῖ, ὦ Σώκρατες. Δεῖ ἄρα καὶ πόλιν καὶ
ψυχὴν τὴν μέλλουσαν ὀρθῶς βιώσεσθαι ταύτης τῆς
ἐπιστήμης ἀντέχεσθαι, ἀτεχνῶς ὥσπερ ἀσθενοῦντα
ἰατροῦ ἢ τινὸς κυβερνήτου τὸν ἀσφαλῶς μέλλοντα
πλεῖν.
96 (Plat. Defin. 411 d.) Φρόνησις, δύναμις ποιητικὴ
καθ’ αὑτὴν τῆς ἀνθρώπου εὐδαιμονίας· διάθεσις,
καθ’ ἣν κρίνομεν τί πρακτέον καὶ τί οὐ πρακτέον·
ἐπιστήμη ἀγαθῶν καὶ κακῶν· ἐπιστήμη ποιητικὴ
εὐδαιμονίας.
97 (Dio Chrys. Or. 74, I p. 739 Emp.) ᾽Eπίστασαί τινας
ἤδη βλαβέντας ὑπὸ ἐχθρῶν; Πῶς γὰρ οὔ; Tί δέ; ὑπὸ
τῶν καλουμένων φίλων καὶ συνηθῶν ἢ καὶ ὑπὸ συγ-
γενῶν τινων; ἐνίους καὶ ὑπὸ τῶν ἔγγιστα, ἀδελφῶν ἢ
υἱῶν ἢ πατέρων; ῎Eγωγε πολλούς. Tίς οὖν ἡ αἰτία, δι’
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 225
92. Πρέπει νὰ ἐπαινοῦμε ὅ,τι γίνεται ἔντεχνα.
93. Π λ ά τ ω ν ο ς (;):
Πρέπει νὰ ἐπιμελούμαστε ἰδιαίτερα, ὅταν ἰδιαίτερα
κανεὶς ἀπὸ μᾶς ἀμελῆ τὰ ἄλλα διδάγματα, νὰ γίνη μα-
θητὴς καὶ μιμητὴς τοῦ μαθήματος αὐτοῦ, πῶς δηλαδὴ ὁ
καθένας θὰ μάθη καὶ θὰ βρῆ ποιός θὰ τὸν κάνη δυνατὸ
καὶ γνώστη τοῦ νὰ ξεχωρίζη τὸν χρηστὸ ἀπὸ τὸν πονηρὸ
βίο καὶ νὰ προτιμᾶ ἀπὸ τὰ δυνατὰ τὰ καλύτερα, πα-
ντοῦ καὶ πάντα.
94. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ ἀ π ὸ τ ὸ ν K λ ε ι τ ο φ ῶ ν τ α (407 e):
(᾽Eπίσης σὲ θαυμάζω καὶ σὲ ἐπαινῶ) καὶ ὅταν λὲς πώς,
ὅταν δὲν ξέρη κανεὶς νὰ μεταχειρίζεται ἕνα πρᾶγμα, εἶναι
καλύτερα νὰ μὴ τὸ μεταχειρίζεται· ἂν λοιπὸν κανεὶς δὲν
ξέρει νὰ χρησιμοποιῆ τὰ μάτια του, τ’ αὐτιά του ἢ καὶ ὅλο
του τὸ σῶμα, αὐτὸς εἶναι καλύτερα νὰ μὴν ἀκούη οὔτε νὰ
βλέπη οὔτε νὰ χρησιμοποιῆ σὲ τίποτε τὸ σῶμα του παρὰ
νὰ τὸ χρησιμοποιῆ σὲ κάτι. Kαὶ τὸ ἴδιο προφανῶς πρέπει
νὰ γίνεται καὶ στὴν τέχνη· ὅποιος λόγου χάρη, δὲν ξέρει
νὰ χρησιμοποιῆ τὴ δική του λύρα, εἶν’ ὁλοφάνερο πὼς
οὔτε τὴ λύρα τοῦ γείτονά του θὰ μπορεῖ νὰ χρησιμοποιῆ·
κι’ ἐκεῖνος πάλι ποὺ δὲν ξέρει νὰ χρησιμοποιῆ τὴ λύρα
τῶν ἄλλων οὔτε βέβαια καὶ τὴ δική του θὰ κατορθώση νὰ
χρησιμοποιῆ. Tὸ ἴδιο βέβαια ἰσχύει καὶ γιὰ κάθε ἄλλο
ὄργανο καὶ πρᾶγμα. Kαί, ὡς γνωστόν, τελειώνεις ὡραῖα
αὐτὸν τὸν λόγο, τονίζοντας ὅτι: ὅποιος δὲν γνωρίζει νὰ
χρησιμοποιῆ τὴν ψυχή του, εἶναι προτιμότερο νὰ τὴν
ἀφήνη ἥσυχη καὶ νὰ μὴ ζῆ, παρὰ νὰ ζῆ κάνοντας ὅ,τι τοῦ
κατέβει. Mά, ἂν πρέπει, ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος ἀναγκα-
στικὰ νὰ ζῆ, ἁρμόζει καλύτερα νὰ περνᾶ τὴ ζωή του ὡς
δοῦλος κι’ ὄχι ὡς ἐλεύθερος.
15 A
᾽ νθολόγιον A´
226 IΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ - ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ
ἣν οὐ μόνον οἱ ἐχθροὶ τοὺς ἐχθροὺς ἀδικοῦσιν, ἀλλὰ
καὶ οἱ λεγόμενοι φίλοι ἀλλήλους, καὶ νὴ Δία πολλοὶ
καὶ τῶν ὄντως ἀναγκαίων; Δῆλον ὡς ἡ κακία τῶν
ἀνθρώπων, ὑφ’ ἧς ἕκαστος, οἶμαι, καὶ αὐτὸς αὐτ`ῶ
ἐστὶ βλαβερός. Πάντας ἄρα τοὺς φίλους φυλάττε-
σθαι δεῖ καὶ μὴ πιστεύειν μηδὲν μᾶλλον, κἄν φίλος ἢ
συνήθης ἢ αἵματος ἐγγὺς εἶναι δοκDῆ; Πάντας, ὡς ὁ
λόγος οὗτος φησίν. Oὐκ οὖν ὀρθῶς ἔγραψεν ὁ γρά-
ψας τοῦτο τὸ ἔπος, “νᾶφε καὶ μέμνησ’ ἀπιστεῖν·
ἄρθρα ταῦτα τῶν φρενῶν”; ῎Iσως ὀρθῶς.
ΠΕΡΙ ΦΡΟΝΗΣΕΩς Γ´ 227
95. T ο ῦ α ὐ τ ο ῦ ἀ π ὸ τ ὸ ν ᾽A λ κ ι β ι ά δ η (146):
Δὲν εἴπαμε λοιπόν, ὅτι πολλοὶ πλανῶνται στὴν ἐκτί-
μηση τοῦ ἀρίστου (ἠθικῶς), ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστο, κατὰ τὴ
γνώμη μου, γιατὶ ἐμπιστεύονται χωρὶς τὸ νοῦ σὲ ἐπιπό-
λαιες σκέψεις; – Kαὶ βέβαια εἴπαμε. – ᾽Ωφελεῖ λοιπὸν
τοὺς πολλοὺς οὔτε νὰ γνωρίζουν κάτι, οὔτε νὰ νομίζουν
ὅτι γνωρίζουν, ἀφοῦ μᾶλλον θὰ σπεύσουν νὰ πράξουν
αὐτὰ ποὺ τυχὸν γνωρίζουν ἢ νομίζουν ὅτι γνωρίζουν καὶ
μὲ τὶς πράξεις τους μᾶλλον θὰ ζημιωθοῦν παρὰ θὰ ὠφε-
ληθοῦν. – Πολὺ σωστά. – Bλέπεις λοιπόν, ὅταν ἔλεγα, ὅτι
ἡ ἀπόκτηση καὶ τῶν ἄλλων ἐπιστημῶν, ποὺ κατέχει κά-
ποιος, ὁ ὁποῖος ὅμως δὲν κατέκτησε τὴν ἐπιστήμη τοῦ
ἀρίστου, κινδυνεύει νὰ ὠφελήση ἐλάχιστα αὐτὸν ποὺ
τὶς κατέχει καὶ περισσότερο νὰ τὸν βλάψη, ἀλήθεια δὲν
σκεπτόμουν σωστά; – Kι’ ἂν τότε εἶχα ἄλλη γνώμη, πάν-
τως τώρα συμφωνῶ, Σωκράτη. – Πρέπει λοιπὸν καὶ ἡ
πόλη καὶ ἡ ψυχὴ γιὰ νὰ διάγουν σωστὰ νὰ στηριχθοῦν σ’
αὐτὴν τὴν ἐπιστήμη, ἀκριβῶς ὅπως ὁ ἄρρωστος στηρί-
ζεται στὸ γιατρό, κι’ αὐτός, ποὺ θέλει νὰ ταξιδέψη σί-
γουρα, σ’ ἕναν καλὸν καραβοκύρη.
96. (Πλάτων ῾Oρισμοί 411d) ῾H φρόνηση εἶναι μιὰ δύνα-
μη αὐθύπαρκτη ποὺ δημιουργεῖ τὴν ἀνθρώπινη εὐδαιμο-
νία, μιὰ διάθεση τῆς ψυχῆς σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία κρί-
νουμε τί θα πράξουμε καὶ τί ὄχι, ἐπιστήμη προσδιορι-
στικὴ τοῦ ἀγαθοῦ καὶ τοῦ κακοῦ, ἐπιστήμη δημιουργικὴ
εὐδαιμονίας.
97. (Δίων Xρυσόστομος Λόγοι, 74, I, p. 739 Emp.) Γνωρί-
ζεις μερικοὺς ποὺ νὰ ἔχουν βλαφθῆ ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς; –
Πῶς ὄχι; – Λοιπόν, ἀπὸ τοὺς ὀνομαζόμενους φίλους καὶ
γνώριμους ἢ ἀπὸ μερικοὺς συγγενεῖς; Mερικοὺς ἴσως καὶ
ἀπὸ τοὺς πολὺ κοντινούς, ὅπως ἀδελφούς, γιοὺς ἢ πατέ-
ρες; – ᾽Eγὼ γνωρίζω πολλούς. – Ποιὰ λοιπὸν εἶναι ἡ αἰτία