uğ – Türk ve Altay halk kültüründe ve inancında Cenaze Töreni. Yoğ veya Yığ olarak da söylenir.

Cenaze töreni, cenaze yemeği[1] gibi anlamları vardır. Yuğ, zaman zaman "Ağıt" ile eşanlamlı
kullanılsa da daha geniş kapsamlıdır, sadece okunan ezgiyi değil, yapılan töreni de ifade eder.

1. Ağıt (Ağu), 2. Sığıt (Sagu), 3. Yığut (Yuğu) sözcükleri mersiye, ölünün arkasından okunan yas şiiri
demektir.

İçindekiler

1 Yuğ Törenleri

2 Çövenç

3 Etimoloji

4 Kaynakça

5 Ayrıca bakınız

6 Dış bağlantılar

Yuğ Törenleri

Ölüm törenlerinde Ağu, Sagu veya Yuğu adı verilen ezgili koşuklar okunur. Bunların hepsi de ölünün
arkasından yaşanan yas sürecindeki acıyı dışavurma ile ilgilidir ve benzer anlamlar içerir. Ölüm
törenleri yeryüzündeki tüm kültürlerde büyük öneme sahiptir, çünkü bilinmeyen bir diyara yapılan bu
yolculuk her zaman gizemini korumuştur. Türk cenazelerinde ölü bir çadıra konur ve at, sığır veya
koyun kurban edilirdi. Daha sonra atlarla çadırın çevresinde dokuz kez dolaşılırdı.[2] Böylece ölünün
ruhunun gökyüzüne çıkacağına inanılırdı. Ölü gömüldükten sonra da mezarının başında heykelcikler
dikilir ve öldürdüğü düşman sayısı kadar taş konulurdu. Bu taşlara da "balbal" adı verilirdi.[3]

Eski yas törenlerine özel olarak buyur edilen "Yuğcular" (Ağıtçılar), kopuz çalar hatta dans ederlerdi.
Bu törenlerde ağıt söylemenin yanı sıra, yüz yırtmak, saç yolmak, başa kül dökmek ve akları soyunup
kara giysiler giymek de geleneğin içerisinde yer alırdı. Bazı yerlerde "ölü aşı" vermek de gelenektir.
Divan-ı Lügat-it Türk'te bu yemeğe "Yuğ Besen" demiştir. Bu uygulama, Uygurlarda "Üzüt Aşı" adıyla
bilinen geleneğin aynısıdır.[4]

Çövenç

Çövenç, Türk halk inancında ölünün ardından dağıtılan helvadır. Sağlamlığın ve diriliğin kaynağı
sayılan, bir tür yiyecek. Kaostan evrene geçişi simgeler. Çöven (helvacıotu) ile bağlantılı bir sözcüktür.
Helva, Türk kültüründe önemli bir yere sahiptir. Ölünün ardından helva yapılması, ateş, su ve un
(tarımı ve toprağı simgeler) gibi temel unsurların bir araya gelmesini, ölümden sonra yeniden dirilişi
(yemek, canlılık demektir) ifade eder. Çöven, helvayı aklaştırmak için kullanılan bir bitkidir ve çövenç
sözcüğü buradan türemiştir.[5] Kökeni çok eski çağlara kadar uzanan ölünün ardından helva yapma
geleneği yüzeysel gibi görünse de çok derin anlamları olan bir uygulamadır. Her şeyden önce böyle bir
geleneğin sürdürülmesi bile karmaşa karşısında bir düzeni yeniden sağlamayı ifade eder. Gelenek
zaten (içeriği insancıl değerlere uygun olduğunda ve doğru uygulandığında) aslında düzen demektir.
Helva bir başka açıdan bakıldığında ortak hareket etmeyi ifade eder, hep birlikte yenmesi ortak bilinç
anlamına gelir. Çöven kabaran, köpüren demektir. Çöğmek, Çövmek fiilleri kabarmak, köpürmek
anlamlarına sahiptir.

Etimoloji

(Yuğ/Yığ/Ağ) kökünden türemiştir. Ağlamak anlamını taşır. Ağıt, ağu, ağlamak, yığlamak, yığut gibi
sözcükler hep birbiriyle bağlantılıdır. Yığlamak/Yuğlamak sözcüğü ağlamak demektir. Ayrıca
Yo/Yoğ/Yok kökünden yok oluşu da çağrıştırır.