Procenа uspеšnosti konzervatorskog

tretmana nа оsnоvu mеrеnjа

kооrdinаtа bоја

Snеžаnа Vučеtid, Јоnjаuа Rаnоgајеc, Bојаn Мilјеvid,

Hеlеnа Hiršеnbеrgеr
OPREMA ZA RAD U LABORATORIJI
Vicker’s
Microhardness Mercury Intrusion
UV/Vis Spectrophotometer –
Tester – ZZV Porosimeter –
Thermo Scientific Evolution 600
Precision Tool Autopore IV 9500
Supply HVS 1000 Micromeritics
A

Scanning Electron Microscope Growth/Aging

with Energy Dispersive Chamber – Binder
Spectroscopy – JEOL JSM 6460 KBWF 240
LV, Oxford INCA

Low Temperature
Gas Adsorption
Porosimeter – Sample Preparation System – Diamond Cut-
Surfer Thermo off machine, Vacuum impregnation Unit,
Scientific (N2, He) Grinding and Polishing Unit, Struers
Surface Surface and
Polarizing Light Roughness Energy
Microscope – Meter – Taylor/ Evaluation
Electrospinning
Carl Zeiss Hobson System – Advex DTA/TG Analyzer –
Deposition
AxioScope A.1 Surftronic 25 instruments Bahr STA 503
System
MOBILNA OPREMA
 SADRŽAJ PREZENTACIJE
• BOJA i DOŽIVLJAJ BOJA
• „MERENJE BOJA“
• KOLORIMETAR
• PRIMERI
• ZAKLJUDCI

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 BOJA
• Svetlost je jedini izvor
boje.
• Fizički osnov za svetlost
i boju postoji objektivno
van nas. Svetlost i boja
kao subjektivni doživljaj
nastaju tek delovanjem
ovih elektro-magnetnih
talasa na vidni
analizator.

Boja je stvar percepcije i subjektivne interpretacije.

Na koji način možemo preciznije komunicirati o boji?
 DOŽIVLJAJ BOJE
1. Spektralni sastav svetla koje pada na
posmatrani predmet,
2. molekularna struktura materijala s kojeg se
svetlo reflektuje (propušta) i
3. čovekov „osedaj “ boje, putem čula vida i
mozga
Boja je moždana
interpretacija senzacije
očnog nerva na različite
talasne dužine
svetlosti.
ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.
Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 VIDLJIVA SVETLOST

Bela boja – mešavina

svih spektralnih boja

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 NA KOJI NAČIN MOŽEMO PRECIZNIJE KOMUNICIRATI O BOJI?
Nazivi boja su jezička konvencija!

OPISIVANJE BOJA
1. TON 2. ZASIDENOST 3. SVETLINA

SVETLINA TON ZASIDENOST

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 NAZIVI BOJA SU JEZIČKA KONVENCIJA

• 1915. Slikar A. Munsell (Muller i sar.) - trodimenzionalni sistem u vidu kolornog drveta na
kome je poređao poput listova skoro hiljadu različitih boja precizno definisanih pema tonu
boje, njenom intezitetu i zasidenosti.

• Svaka od 20 vertikalnih stranica ovog drveta je određenog tonaliteta, dok intezitet iste boje
raste od dna stranice prema vrhu.

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 „MERENJE BOJA“
BOJA SE NE MOŽE MERITI!
Boja je psihički doživljav, fizičkog nadražaja
(stimulusa).
• CIE (Commision Internationale de
l’Eclairage) ‐ internacionalna komisija za
osvetljenje
• 1931.g.
– Definisan je pojam “standardni
posmatrač”
– CIE Yxy ‐prvi objektivni prostor boja
utemeljen na proračunu koordinata boja x
i y iz standardnih vrijednosti boja X,Y,Z.

• 1976.g.
– CIE LAB ‐prostor boja utemeljen na
objektivnom vrednovanju boja i najbliži je
vizualnoj percepciji.
 CIE LAB
L(luminance) svetlina, od 0‐100
a (crveno‐zeleno) i b (žuto‐plavo)
 „MERENJE BOJA“
• Kolorimetrija je naučna disciplina koja se bavi
upoređivanjem boja, postavljajudi pri tom
modele boja u kojima se one prezentuju na
način kako ih čovek vidi. S obzirom na metode
analize boja i primenu mogude ih je podeliti:
– 1. vizuelna (vizuelni tristimulusni kolorimetar i
atlasi boja) i
– 2. Instrumentalnu (spektrofotometrijska analiza i
instrumentalni kolorimetar).
ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.
Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 „MERENJE BOJA -KOLORIMETAR“
• „Merenje boja“ – numeričke vrednosti odgovaraju
opaženom stimulusu.
• „Merenje boja“ instrumentalnim kolorimetrom, zasniva
se na upoređivanju ispitivanje boje sa bojom nastalom u
kolorimentru mešanjem tri osnovna stimulansa: crvenog
(630-700 nm), zelenog (510-520 nm) i plavog (400-450
nm).

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 CIELAB sistem-
PRIMER

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
Poređenje boja na osnovu razlika u
svetlini tonu i sjaju-∆E
ΔL = Lp – Lr
∆E = (∆L2+ ∆a2+ ∆b2)1/2 Δa = ap – ar
Δb = bp – br

Vrednost ∆E Odstupanje u bojama

˂ 0,2 Razlika se ne vidi
(0,2 - 1) Razlika se primeduje
(1 - 3) Razlika se vidi
(3 - 6) Razlika se dobro vidi
˃6 Očigledna razlika
ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.
Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
INSTRUMENTI
PRIMERI
 CM – 700D,
Konica
Minolta,
Japan

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
CM – 700D, Konica Minolta, Japan

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 • „The essential issue for treatments
described here was the choice of solvents
or solvent mixtures which are able to
solubilize the darkened and aged varnish
and overpainting without acting upon the
original layers.
• The results reported here are obtained
from the application of three
complementary techniques—optical
microscopy (OM), scanning electron
microscopy (SEM), and colorimetry (CIE
L*a*b*) for the evaluation of the
effectiveness of cleaning. Two icons
belonging to a group of five from Northern
Russia (16th centuries) were cleaned. The
first icon represents Michea (Icon 1) and
the second, before cleaning was identified
as S. Geremia but after cleaning was
revealed to be depicting Moses“

I.C. Anca Sandu„Integrated Methodology for the Evaluation of Cleaning Effectiveness in Two Russian Icons (16th–17th Centuries)“,
MICROSCOPY RESEARCH AND TECHNIQUE 73:752–760 (2010)
L* vrednosti (L1, L2—pre i nakon tretmana, Povedanje svetline i zasidenosti boja

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 Rivera Palace in L’Aquila, monochrome
Naked Woman figure with snake
Graphic documents under study - Biblioteca
Classense of Ravenna, Tractatus
Hedificationis et Constructionis Ecclesie
Johannis Evangeliste de Ravenna; XIV century

S. Lorusso, Colorimetry applied to the field of Cultural Heritage: examples of study cases

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 Graphic document
„the quantity of gathered and removed
dust was very limited and did not cause
colour modification. Such colouration
with a high yellow component (value b*),
is linked to the paper oxidation“
Naked Woman figure
„this may show that the removing process of
the dirty layer was too excessive The
decreasing of the parameter + b* (yellow
degree).Such a removal has brought the
monochrome back to the original colour, but it
has ontributed to removing forever the
testimony of the past time“
Dijagnostika stanja i ocena uspešnosti
konzervatorskog tretmana
ΔL*: -14,4
Δa*: 2,26
Δb*: 11,88
ΔEab: 18,81

Prisustvo patine se ogleda i u vrednosti ΔL*: -

14,4 (u slučaju da su u pitanju crne kore ove
vrednosti iznose ΔL*< - 15 )

V. Vergès-Belmin, ICOMOS-ISCS: Illustrated

glossary on stone deterioration patterns,
ICOMOS, Marne, Francuska, 2008, ISBN : 978-
2-918086-00-0

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
Dijagnostika stanja i ocena uspešnosti
konzervatorskog tretmana
ΔL*: -18,6
Δa*: 1,6
Δb*: 6,01
ΔEab: 19,62
potvrđeno je prisustvo formiranih crnih kora.
Crne kore predstavljaju strukturnu promenu materijala i javljaju se
kao posledica reakcije površine stenskog materijala i sumpor
dioksida (SO2) iz vazduha. Kao rezultat pomenutih reakcija crne
kore se sastoje od formiranog gipsa (CaSO4.2 H2O), kalcijum-
karbonata (CaCO3), silikata i čestica ugljenika.
Formiranje crnih kora potrđeno je značajnom vrednošdu ukupne
promene boje (ΔEab) i osvetljenošdu površine (ΔL*< - 15). G.

Amoroso, V. Fassina, Wet and dry deposition of air pollutants on

stone and the formation of black scabs, in: Stone Decay and,
Conservation, Elsevier Science, Amsterdam, 1983, p. 135.
ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.
Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
Dijagnostika stanja i ocena uspešnosti
konzervatorskog tretmana
ΔL*: -59,32
Δa*: -0,65
Δb*: -4,63
ΔEab: 59,5

Zona potpuno obrasla lišajevima što je

potvrđeno sa potpunom diskoloracijom
površine i parametrima obojenosti sa veoma
visokom vrednošdu ukupne promene boje
(ΔEab).

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
PROCENA USPEŠNOSTI TRETMANA
ČIŠDENJA

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 PROCENA USPEŠNOSTI TRETMANA
ČIŠDENJA

boja očišdene površine odgovara boji čistog

bračkog kamena (vrednost ΔEab je ispod nivoa
detekcije vizuelne promene boje)

CL.VII.SP.1 ΔL* Δa* Δb* ΔEab

Staro stanje -13,13 -0,84 -4,40 13,88
Očišden
-0,05 -0,31 -1,08 1,12
kamen

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
Odabir sredstva za zaštitu

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 Odabir sredstva za zaštitu

P.VI.1 ΔL* Δa* Δb* ΔEab

Pre zaštite -0,56 -0,29 -2,70 2,77

Zaštita
2,51 0,99 -0,54 2,75
NANOFAS
PROJEKTOVANJE KOMPATIBLNIH
SANACIONIH MALTERA
PROJEKTOVANJE KOMPATIBLNIH
SANACIONIH MALTERA
 REZIME

• „Merenje boja“ ‐oksimoron!

• Kako bi se omogudila lakša komunikacija, boje
se predstavljaju tako da njihove numeričke
vrednosti odgovaraju opaženom stimulusu.
• Vrednosti boja se iskazuju u trodimenzionom
CIELAB koordinatnom sistemu boja, čije se ose
označavaju sa L*, a*, b*.

ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.

Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 REZIME
• Kolorimetrijska merenja :
– Mogude je ispitivanje svih vrsta materijala
– Adekvatna kalbracija i iskustvu u tumačenju rezultata
(u skladu sa ostalim analizama)
– Mogudnost in-situ merenja
• Merenjem koordinata obojenosti mogude je
proceniti:
– Adekvatnost uslova čuvanja
– Uspešnost tretmana čišdenja
– Estetsku kompatibilnost sanacionih materijala
Mary O'Neill "The Colors Live"
The colors live
Between black and white
In a land that we
Know best by sight.
But knowing best
Isn't everything,
For colors dance
And colors sing,
And colors laugh
And colors cry-
Turn off the light
And colors die.
ČIŠDЕNјЕ ЕТIKА, ТЕHNIKА I ЕSТЕТIKА, 28 – 29. 10. 2019.
Gаlеriја Маticе srpskе, Nоvi Sаd
 HVALA
NA PAŽNJI!