Egipcjanie Bałkańscy

 Liczebnie trudna do oszacowania społeczność Egipcjan Bałkańskich żyje obecnie na

terenie Albanii (według ich własnych rachunków 350–400 tys.), Bośni i Hercegowiny,
Bułgarii, Chorwacji, Czarnogóry, Grecji, Kosowa (20 tys. w 2000 r.), Macedonii (3713
osób w 2002 r.) i Serbii (według spisu powszechnego z 2002 roku 814 osób, głównie w
Nowym Sadzie i Belgradzie), a także na emigracji, głównie w krajach Europy zachodniej.
Tradycyjnie są wyznawcami islamu, zaś używanym przez nich językiem jest często
tradycyjny język albański.
 Wątek egipskiego pochodzenia Romów od początku ich pobytu w Europie jest silnie
zakorzeniony zarówno w ich własnym folklorze, jak i w podaniach innych ludów, czego
najlepszym przykładem są nadawane im egzoetnonimy, w wielu językach zawierające
rdzeń „egipt”. Aż do czasu naukowego udowodnienia indyjskiej etnogenezy Romów, jako
ich praojczyznę postrzegano bowiem starożytny Egip.
 Ambicje Egipcjan, by odróżnić się od Cyganów i za założenie własnej specyficznej
społeczności etnicznej są podążaniem za znanymi modelami mimikry etnicznej (tj.
niechęci do deklarowania własnej tożsamości i nabycie preferowanej tożsamości)
Cyganów. Przez wieki przodkowie współczesnych Egipcjan byli postrzegani przez
otoczenie jako Cyganie, podczas gdy często deklarowali się jako Albańczycy. Proces
emancypacji etnicznej i potwierdzenie tożsamości egipskiej są trudne. To również
utrudnia odróżnienie ich od Romów i dostarcza argumentów tym, którzy: popierają
pomysł, że to byli Romowie, którzy z tego czy innego powodu deklarują się sami jako
„Egipcjanie”.
 „Trzech braci, którzy zebrali się na obrzezanie syna jednego z nich - jeden brat pochodził
z USA i uważał się za Roma, drugi pochodził z Australii i uważał się za Egipcjanina, a
trzeci mieszkał w Macedonii i ogłosił się Albańczykiem (Studii Romani 1998)”.

Rusini

 Ruś Kijowska była pierwszym państwem wschodniosłowiańskim. Twórcami tego państwa

byli Normanowie, w historiografii zwani Wikingami.
 Najstarsza ruska kronika- Kronika Nestora, opisuje różnice w zwyczajach i upodobaniach
różnych plemion wchodzących w skład Rusi Kijowskiej i sąsiadów. Podkreśla
niezdolność plemion słowiańskich do stworzenia jednego wspólnego państwa.
 Normanowie, mimo zdecydowanej przewagi wojskowej, nie znali pisma ani języka, nie
byli, więc w stanie kierować ogromnym państwem, które sami stworzyli. Musieli się
zeslawizować. W roku 988 książę kijowski Włodzimierz przyjął chrześcijaństwo w
obrządku bizantyjskim i w ten sposób Ruś znalazła się w obrębie wpływów bizantyjskich.
Stając się potęgą militarną, kształtuje model kultury i religijności.
 Ukształtowanie się świadomości „ruskiej” jako zbitki konotacji religijnej i językowej
było przede wszystkim rezultatem słowiańskiej misji Cyryla i Metodego i ich
wiekopomnego dzieła.
 „Ruskimi” były też plemiona lechickie, a więc, według naszych dzisiejszych pojęć,
„polskie”.
 Ruś Kijowska traci swój byt wraz ze śmiercią Jarosława Mądrego (1054 rok). Jarosław
podzielił to wielkie państwo pośród swych synów, zgodnie z panującymi wówczas
feudalnymi zwyczajami dynastycznymi.
 Inwazja Mongołów prowadzi do zniknięcia państwa z map, ale poczucie jedności ziem
ruskich całkowicie nie ginie. Głównymi grodami Księstwa Moskiewskiego, obejmującego
zachodnie ziemie byłej Rusi Kijowskiej, były znajdujące się na Podlasiu Suraż i Bielsk
Podlaski, Już wtedy wschodnią część dzisiejszego Podlasia zasiedlał w znacznym stopniu
tak rozumiany element „ruski”, co ma swoje odbicie w społeczności po dziś.

Banatcy Bułgarzy

 Bułgarzy Banatcy są częścią narodu bułgarskiego, który uciekł z Bułgarii w 1688 roku.
Najpierw do Rumunii (wtedy Wołoszczyzna), a następnie w 1738 r. przenieśli się na
Węgry i przybyli na te tereny. Mówi się o nich, że są prawdziwym skarbem kultury
europejskiej, ponieważ żyją z dala od ojczyzny i udało im się zachować swój język,
obyczaje i kulturę. Banatcy Bułgarzy mówią starym językiem bułgarskim, piszą alfabetem
łacińskim i są wyznania katolickiego. Ich alfabet ma 33 litery.
 Bułgarzy z Palcen to wspólnota narodowa, którą charakteryzuje się tym, że w ojczyźnie
prawie nie istnieje, a szacuje się, że na całym świecie jest ich mniej niż 10 tysięcy.
 Mieszkańcy Palc zaakceptowali współczesny język i kulturę bułgarską w ojczyźnie, ale
właśnie dlatego ci, którzy mieszkają w Rumunii i Serbii, prawie całkowicie zachowali
oryginalny język i zwyczaje.
 Iwanowo, najmniejsze miejsce na terenie miasta Pancevo, jest jednym z nielicznych, w
których mieszkańcy Paljevo nadal żyją i na różne sposoby starają się zachować swoją
tożsamość, język i kulturę.
 Augustin Kalapish, członek tej wspólnoty narodowej i autor pierwszego „Elementarza i
podręcznika” w języku palcen, mówi, że współczesny język bułgarski i palcen nie mają
żadnych podobieństw, są nawet bardzo różne.
 Ważna dla zachowania tożsamości i ocalenia od zapomnienia jest wydana w 2012 roku
„Kolekcja Bułgarów Ivanovaca Palćena” Magdaleny Vasilčin Dožy i Augustina Kalapiša.
Zbiór materiałów trwał prawie 7 lat, księga zawiera wiele danych historycznych,
zwłaszcza część od zasiedlenia Iwanowa w 1868 roku do dziś, a wydawcą jest Archiwum
Historyczne Pancevo.

Bunjevci

W sporach dotyczących narodowego statusu Bunjevci wykorzystano szereg

standardowych argumentów. Podjęto próbę znalezienia kryteriów, które jednoznaczny,
„obiektywny” sposób udowodniłyby pewien pogląd. Po pierwsze, aby rozwiązać zagadkę
statusu narodowego Bunjevców, podjęto próbę prześledzenia pochodzenia grupy tak
daleko w historii, jak to możliwe. Założenie brzmi tak: jeśli przed migracją do Wojwodiny
byli na przykład Chorwatami – to z konieczności nadal są Chorwatami. Jest jednak wiele
problemów z tym argumentem. Nie jest jasne, jak daleko wstecz należy się cofnąć, aby
znaleźć „właściwą" odpowiedź. Współcześni Bunjevci, którzy nadal posługują się swoim
lokalnym dialektem w komunikacji, posługują się dialektem štokavskim z wymową
ikavski. Stąd argumentowano, że Bunjevci „wyraźnie” należą do narodów chorwackiego i
serbskiego, a także, że są odrębnością. Dalmacji, stąd jej użycie jest często interpretowane
jako połączenie z Chorwatami. Dialekt štokavski jest specyficzny dla wszystkich Serbów i
niektórych Chorwatów stąd też można zauważyć, że Bunjevci są pochodzenia serbskiego.
Istnieje szereg tekstów z XVIII wieku pisanych w gwarze Bunjevców. Język Bunjevców
jest najbardziej podobny do dialektu, którym posługują się Serbowie z Wojwodiny.
Zwyczaje, tradycyjne wierzenia, literatura ustna i podobne dowody etnograficzne są
 również często wykorzystywane do „udowodnienia” narodowości Bunjevców. Niektórzy
autorzy przekonują, że ich literatura ustna jest identyczna z serbską, a różne zwyczaje są
też bardzo zbliżone w obu grupach. Inni uważają, że zwyczaje Bunjevców są zasadniczo
pochodzenia chorwackiego, podczas gdy jeszcze inni podkreślają specyfikę zbioru
tradycji Bunjevców, której nie można znaleźć ani wśród Serbów, ani Chorwatów.

Wołosi (w Polsce)

 Pierwsze wzmianki dotyczące mieszkańców Bieszczadów pochodzą z XIII w., ale był to
czas osadnictwa na niewielką skalę, lokowanego głównie na terenach niżej położonych i
w dolinach rzecznych. Osady zakładano głównie na prawie ruskim i polskim, rzadko
niemieckim. Osadników sprowadzano z gęsto zaludnionych części Małopolski.
Wybierano z reguły obszary u podnóży Bieszczadów. One same dopiero czekały na
swych prawdziwych gospodarzy.
 Stali się nimi Wołosi (Wołochowie) – pasterze przybyli z Siedmiogrodu i Bałkanów, od
XIV w. pędzący stada owiec wzdłuż łańcucha Karpat (dotarli aż na Podhale i do Kotliny
Żywieckiej).
 Najczęściej utożsamiano ich z Mołdawią, ale na folklor i tradycję składały się także
elementy rumuńskie, arorumuńskie, albańskie, serbskie i bułgarskie. Na bieszczadzkich
łąkach znaleźli doskonałe warunki do wypasu stad. W XV w. część Wołochów porzuciła
pasterstwo i zaczęła zajmować się rolnictwem.
 Około 1580 kolonizacja tych terenów osiągnęła apogeum. Połacie lasów poddawano
karczunkowi, powstawały nowe wsie, zakładane na tzw. surowym korzeniu. Szybko w
organizacji osad zaczęło dominować proste i jasne prawo, zwane wołoskim. Na czele wsi
stał kniaź (odpowiednik sołtysa) sprawujący nad osadnikami władzę sądowniczą oraz
ściągający daniny i czynsze (w postaci dziesięciny z owiec i sera). Czasami kilka wsi
tworzyło tzw. Krainę, na czele każdej z nich stał krajnik, zw. wojewodą wołoskim.
 W XVII i XVIII w. Bieszczady pozostawały na uboczu spraw wielkiego świata, były
zapomnianym krańcem Rzeczypospolitej. Żyły własnym życiem, rozwijały się głównie
dzięki wycince drewna oraz pasterskiej hodowli bydła i owiec. Wypalano też węgiel
drzewny.
 Wołosi, żyjący w nieustannym kontakcie z Polakami, Rusinami i Słowakami, ulegali
szybkiemu wynarodowieniu, czemu sprzyjało wykorzystywanie prawa wołoskiego do
 osadzania nowych wsi ludnością rodzimą. Proces integracji i mieszania się grup
etnicznych wytworzył cztery specyficzne rejony etnograficzne: huculski, bojkowski,
łemkowski i góralski. Bez porównania najważniejszym kryterium był język i wyznanie –
najpierw prawosławne, a po unii brzeskiej w 1596 r. greckokatolickie.

Cyganie

 Pochodzenie Romów długo było zagadką. Działo się to głównie za sprawą

hermetyczności ich środowiska, posiadania własnego języka i ściśle przestrzeganego
katalogu zakazów oraz nakazów.
 Cyganie pochodzą z Indii, skąd z niewiadomych przyczyn około 1000 lat temu udali się w
kryjącą wiele tajemnic podróż. Wędrowali do Azji Mniejszej, dalej przez Bałkany aż do
Europy Środkowej. Na ziemiach polskich zjawili się w 1500 r. po prześladowaniach w
Niemczech, gdzie początkowo zostali przyjęci gościnnie, intrygując lokalną społeczność
odmiennością i stylem życia. Byli obdarowywani pieniędzmi, żywnością, a przez
władców listami przewozowymi, które umożliwiały im swobodne przemieszczanie się
między granicami. Wkrótce jednak gościna zmieniła się w prześladowania z powodu
zarzutów o czary i kradzieże, a w konsekwencji zaczęto ich wypędzać.
 Samo pochodzenie słowa „Cygan", co oznacza z greckiego „niedotykalny", wiele mówi o
tym, jak byli postrzegani przez społeczeństwo. W Cesarstwie Bizantyjskim słowo to
oznaczało „wędrowców, wróżbitów, zaklinaczy zwierząt i czarowników".
 Podstawową komórką był tabor, złożony z kilku lub kilkunastu rodzin. Na jego czele stał
wójt. Wójt musiał odznaczać się inteligencją i sprytem w załatwianiu spraw z nie-
Cyganami. To on rozsądzał spory, zatwierdzał małżeństwa, decydował o kierunku drogi.
Inną ważną funkcję pełnił Baro-Szero, który był najwyższym sędzią, kapłanem, a od jego
wyroków nie było odwołania. To on wymierzał kary, w tym najsurowsze, jak wykluczenie
ze społeczności cygańskiej oraz zakaz wędrowania i przebywania z taborem. Do
najpoważniejszych przewinień należały zdrada tajemnic cygańskich oraz bliski kontakt z
nie-Cyganami.
 Pozycja najstarszej kobiety w społeczności, zwanej Matką Plemienia, która jako jedyna z
kobiet mogła uczestniczyć w radach starszych i zabierać głos we wszystkich sprawach
taboru. Kobiety przez większość swojego życia były „skalane", czyli nieczyste. W
 kulturze romskiej za czyste uważano jedynie młode dziewczynki oraz kobiety po okresie
przekwitania, natomiast podczas aktywnego życia płciowego, a zwłaszcza w okresie
porodu i połogu, były one istotami nieczystymi, co poniekąd oznaczało czasowe
wykluczenie ze wspólnoty.
 Skalana nie mogła przygotowywać posiłków, musiała dbać o to, by spódnicą lub butami
nie dotknąć męża, miała też pilnować, aby oddzielnie prać spodnie i spódnice. Mimo
niższej pozycji kobiety wykorzystywały skalanie jako broń. Jeżeli Cygan uwiódł
Cygankę, mąż bił żonę, krzyczał na nią lub w jakikolwiek inny sposób naruszył jej cześć,
to właśnie spódnica lub but stawały się bronią kobiety. Dotknięcie mężczyzny tym
elementem kobiecego stroju albo tylko publiczne pogrożenie nim delikwentowi sprawiało,
że mężczyzna stawał się skalany i automatycznie wykluczony z życia grupy, a sprawa
trafiała do sądu cygańskiego. Do czasu rozstrzygnięcia nikt z taboru nie mógł się
kontaktować ze skalanym. Jeżeli Cygan ożenił się z uwiedzioną kobietą lub ofiarował jej
pieniądze, zostawał oczyszczony. W przeciwnym razie musiał udać się na wygnanie.
 Mimo że narodziny dziecka to u Cyganów wielkie święto, do rodzącej wzywano nie-
Cygankę, wyjątkowo inną „nieczystą". Skalanie obejmowało również miejsce, w którym
rodząca lub kobieta w połogu przebywała, a także sprzęty, których używała. W okresie
połogu kobiecie nie wolno było zbliżać się do nikogo, z nikim kontaktować ani
pokazywać noworodka. W cygańskim prawie zwyczajowym skalania uważane były za
najgorsze z przewinień i dotyczyły nie tylko kobiet, ale i wszystkich członków taboru.
Oprócz skalań kobiecych skalany był również ten, kto okradł innego Cygana, oszukał
współbraci lub zjadł mięso psie czy końskie.

Bibliografia:

https://www.rp.pl/historia/art3035141-niedotykalni-czyli-cyganie-w-polsce

http://facta.junis.ni.ac.rs/pas/pas2001/pas2001-05.pdf

https://www.wilanow-palac.pl/wolosi_lud_tajemniczy.html

https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/348/1/Pogranicze_19_Pawluczuk.pdf?
fbclid=IwAR336gqHd1lrm-Vm69lJITKGFsMfSwaqTcpFoHBWlOTgULC_qkZJyrHZ4A4

https://pl.wikipedia.org/wiki/Egipcjanie_Ba%C5%82ka%C5%84scy
https://www.researchgate.net/publication/
265447989_Why_Bunjevci_did_not_Become_A_Nation_A_Case_Study

http://pancevo.mojkraj.rs/vesti/drustvo/item/2751-banatski-bugari-palceni-nacionalna-
zajednica-koja-zivi-samo-jos-izvan-matice