‫ﺑِﺴﻢاﷲِاﻟﺮّﺣﻤﻦِاﻟﺮّﺣﯿﻢ‬

‫‪Postmodernism and Rationality‬‬

‫‪Author: Rodolphe Gasché‬‬

‫‪Source: Gasché, R. (1988). Postmodernism and rationality. The Journal of Philosophy, 85(10), 528–538.‬‬
‫‪ULR: http://links.jstor.org/sici?sici=0022-362X%28198810%2985%3A10%3C528%3APAR%3E2.0.CO%3B2-Z‬‬

‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪ :‬رودﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬

‫‪http://tarjomaan.com/archives/2742‬‬ ‫ﻟﯿﻨﮏ در ﺗﺮﺟﻤﺎن‪:‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﺗﺮﺟﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻼﺷﯽ ﺑﺮاي ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﺘﻮن ﺑﺮﮔﺰﯾﺪة ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺻﺪاﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ ﺷﻨﯿﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و اﻧﺪﯾﺸﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻬﺠﻮر‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪﯾﻊ و راﻫﮕﺸﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻫﺪف ﻣﺎ‪ ،‬ﻏﻨﺎ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮ اﻧﺘﻘﺎدي و ﮔﻔﺘﮕﻮﯾﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻦﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را ﮐﻪ‬
‫ﭘﺴﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ ﺗﺮﺟﻤﺎن‪info@tarjomaan.com :‬‬ ‫ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد دﻫﯿﺪ‪ ،‬ﯾﺎ در ﺗﺮﺟﻤﮥ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻫﻤﺮاه ﺷﻮﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻖِ اﻧﺘﺸﺎرِ ﺟﺰء ﯾﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺆﺳﺴﮥ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‬
‫‪ISSN: 2345-282x‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ‪ 1‬و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دوي اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ در ارﺗﺒﺎﻃﯽ ذاﺗﯽ و دروﻧﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‪ ،‬ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ وداع ﺑﺎ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ‪ ،‬و ﮔﻔﺘﻤﺎن ﭘﺴﺎﻣﺪرن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﻞ‪ ،‬ﺿﺮورﺗﺎً ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﻋﺰﯾﻤﺘﯽ را از ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‪ 2‬اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ آﻧﺎرﺷﯿﺴﻤﯽ »دﯾﺮﯾﻦ‪ «3‬را دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﻧﯿﭽﻪ‪» ،‬دﯾﮕﺮيِ‪ «4‬ﻋﻘﻞ را در اﺻﻞ ﺑﻪ دو ﺷﮑﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺳﺎزد‪ :‬ﻫﺴﺘﯽِ ﻓﺮاﻣﻮشﺷﺪه )ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ( و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺟﺬْﺑﻪ )ژرژ ﺑﺎﺗﺎي‪.(5‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ روﯾﮑﺮدي ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ ﺷﺄن ﯾﮏ ﻣﻌﺮﻓﺖ رﻣﺰي و ﺧﺎص ﮐﻪ وراي اﻧﺪﯾﺸﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ و اﻋﺘﺒﺎر اﻧﺘﻘﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬در داد و ﺳﺘﺪي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﮑﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ روش اﻧﺪﯾﺸﯿﺪﻧﯽ ﮐﻪ از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي ﺳﻔﺖ و ﺳﺨﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯽﮔﺴﻠﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اوج ﺧﻮد ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﻧﺤﻮه اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در اﻓﺴﻮن ﺗﻬﯽ و ﻇﺎﻫﺮي ﺣﺠﯿﺘﯽ ﻧﺎﻣﺘﻌﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﮑﻦ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻧﺤﻮي‬
‫آﻣﺮاﻧﻪ اﻋﺘﺮاضِ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻋﻤﻞﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ را ﭘﺎﯾﺎن ﻧﻤﯽدﻫﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﻋﺘﺮاﺿﯽ را از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻣﯿﺎن ادﺑﯿﺎت و ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺮه‬
‫ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس اﻇﻬﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪» :‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ درﯾﺪا ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ از وﻇﯿﻔﻪاش ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﺧﻼص ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ادﺑﯽ ﺑﺪل ﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺟﺪي ﺑﻮدﻧﺶ ﮐﻪ از زاﯾﺎﯾﯽ و ﮐﺎراﯾﯽاش ﻧﯿﺰ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد« )‪ .(246‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬از‬
‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازي ﻫﻤﭽﻮن ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺑﯽﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ارﺗﺒﺎط ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﯿﺎن ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽاي ﺑﻪ وﯾﮋه‪ ،‬ﻣﺠﺎدﻟﻪآﻣﯿﺰ اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﻪ در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪-‬ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺑﺎزي ﺷﮑﺴﺖ‬
‫ﯾﺎ ﭘﯿﺮوزي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ )‪ (74‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در آن ﻣﺘﻔﮑﺮي ﺳﻌﯽ دارد ﺗﺎ ﺑﺎ اﻓﺮاط ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ درﺑﺎره ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﭘﺎراداﯾﻤﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫اﺳﻼف وي را از ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ آن از ﭘﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮ زﻧﺪ‪ -‬ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﭼﯿﺰ ﻣﺤﺼﻠﯽ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ درﺑﺎره ﻧﻘﺪي ﮐﻪ از ﺳﻮي‬
‫ﻫﮕﻠﯿﺎن ﭼﭗ ﺑﻪ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬ﺗﺌﻮدور آدورﻧﻮ‪ ،‬ژاك درﯾﺪا‪ ،‬و ﻣﯿﺸﻞ ﻓﻮﮐﻮ اﯾﺮاد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪارد‪ .‬او ﻣﺴﻠﻤﺎً در ﭘﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ »ﻣﺮﺗﺒﻪاي از ﻧﻘﺪ‬
‫ﻋﻘﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎﻧﺖ ﺷﺮوع ﺷﺪ« )‪ ،(359‬و ]ﻧﯿﺰ در ﭘﯽ[ »رد ﭘﺎﻫﺎي ﻋﻘﻞ ارﺗﺒﺎﻃﯽ«اي ﮐﻪ در ﻫﮕﻞ ﺟﻮان ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد )‪ .(43‬ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‬

‫‪ 1‬اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﻫﻤﺎﯾﺶ اﻧﺠﻤﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻣﺮﯾﮑﺎ درﺑﺎره ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ در ‪ 29‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1988‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪Der philosophische Diskurs der Moderne, (Frankfurt: Suhrkamp, 1985‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﺎ از آن ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺻﻔﺤﺎت ارﺟﺎع داده ﺷﺪه در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﺛﺮ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ارﺟﺎع ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪immemorial‬‬
‫‪4‬‬
‫‪the Other‬‬
‫‪5‬‬
‫)‪Georges Bataille (1962-1897‬‬
‫ﻓﯿﻠﺴﻮف ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ رﺳﻤﺎً آﻣﻮزش ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﺪﯾﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻓﮑﺎر ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﻫﮕﻞ‪ ،‬ﻧﯿﭽﻪ‪ ،‬و ﻣﺎرﺳﻞ ﻣﻮس ﭘﺮداﺧﺖ و در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻫﻤﭽﻮن اﻧﺴﺎﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ دﯾﻦ‪،‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻫﻨﺮ در زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻗﺮ ﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن در ﻋﻬﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن و دﻧﯿﺎي ﻣﺪرن‪ ،‬اروﺗﯿﺴﻢ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﺮگ در ﻓﻬﻢ ﻣﺎ از ﺳﻮﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ‪ ،‬و ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎي ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺸﺮي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮد ‪ -‬م‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻼش ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪ وي ﻗﺎدر اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺮات ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﻧﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﺎراداﯾﻢ را ﺳﺒﺐ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﻤﻼً در ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻔﮑﺮي ﮐﻪ او ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺗﻼش ﺑﺮاي ارزاﻧﺘﺮ ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻘﺪ از آن ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺑﺎ اﻏﻤﺎض ﻋﺠﯿﺐ ﺧﻮد از روﯾﻪ ﺳﻠﺐِ ﻣﺘﻌﯿﻨﯽ ﮐﻪ او ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻘﺪ دﯾﮕﺮان ﺑﺴﯿﺎر از آن ﻃﺮﻓﺪاري ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ‬
‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ واﻗﻌﺎً ﻗﯿﺎس ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻠﺐ اﻧﺘﺰاﻋﯽ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس از ﮐﻠﯿﺖ ﺳﻨﺖ‪ ‬ﻣﺪرن ﮐﻪ ﻋﻘﻞ را زﯾﺮ ﺳﺆال ﻣﯽﺑﺮد‪ ،‬در رد اﯾﺪهي ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺎﻣﻊ ﻋﻘﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ آﺷﮑﺎرا ﺗﻮﺟﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺑﻪ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﮐﺎرلـاﺗﻮ اﭘﻞ‪ 6‬را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ 7‬ﮐﻪ رﯾﺸﻪي اَﺷﮑﺎل ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ را ‪-‬ﺷﺎﻣﻞ آﻧﭽﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺗﻠﻘﯽ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﻏﻔﻠﺘﯽ ﺗﻤﺎم ﻋﯿﺎر اﺳﺖ از ﻣﻌﯿﺎر ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺑﺮاي ﺳﺎزﮔﺎري ﻋﻤﻠﮕﺮاﯾﺎﻧﻪ در ﺗﻼش ﭘﺴﺎﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ‬
‫ﮐﺸﺎﻧﺪن ﺳﻮژه‪ -‬در »ﺷﮑﻞ ﺟﺎﻣﻌﺘﺮي از ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ« ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬اﭘﻞ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻗﺪﯾﻤﯽ )ﮐﺎﻧﺘﯽ( ﻣﯿﺎن ﻓﺎﻫﻤﻪ )‪ (Verstand‬و ﻋﻘﻞ‬
‫)‪ ،(Vernunft‬در واﻗﻊ در ﭘﯽ ﻓﻬﻢ اﻧﻮاع ﺗﻤﺎﯾﺰ در ﻧﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻋﻘﻞ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺳﻨﺖ‪ ‬ﺧﻮد ‪-‬ﺗﺤﺪﯾﺪﮔﺮي ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﺧﻮد‪-‬‬
‫ﻣﺘﻤﺎﯾﺰﺳﺎزي ﻋﻘﻞ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﻘﺪ ﮐﺎﻣﻼً ﻗﺎﻧﻊﮐﻨﻨﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا آنﻫﺎ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻘﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﻧﺘﺰاﻋﯽ ﻣﻨﺰوي ﺷﺪه‪ ،‬و از اﯾﻦ رو ﻋﻠﯿﻪ اﺷﮑﺎل ﻧﺎﮐﺎراي ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﻣﻔﺎﻫﻤﻪاي )‪ (Verstandesrationalitat‬ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﭘﻞ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﺪي از ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آنﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﭘﯿﺸﺪاوريِ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪] ،‬ﺧﻮد[ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬زﯾﺮا‪ ،‬ﺟﺪا از اﯾﻦ‬
‫واﻗﻌﯿﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﺪي از ﻋﻘﻞ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون دﺳﺖ ﮐﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺿﻤﻨﯽ از ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ‬ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽِ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺴﻂ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﺎدياي از‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰي از ﺟﻨﺲ ﺧﻮد ﻋﻘﻞ را اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺑﺮاي رد ﮐﺮدن ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻋﺘﺒﺎرﺑﺨﺸﯽ ﺟﺪي ﺑﻪ ﺳﻨﺘﯽ ﮐﻪ وي در ﺣﺎل ﻣﺮور آن اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺪ اﯾﻦ ﺳﻨﺖ از ﻋﻘﻞِ‬
‫ﺳﻮژهﻣﺤﻮر ﻧﺎﻗﺾِ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻘﻞِ ﺳﻮژهـﻣﺤﻮر ﺧﻮد را ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﻘﺾ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ از ﻋﻘﻞ‬
‫را در ﻣﻌﺮض ﻧﻘﺪ درونﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬در ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﺪي اﻓﺮاط ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻘﺪي را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﺬارد ﮐﻪ ﻫﺠﻮﻣﯽ را ﺑﺮ رﯾﺸﻪﻫﺎي‬
‫)ﻋﻘﻼﻧﯽِ( ﺧﻮد‪ ‬ﻧﻘﺪ آﻏﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﺎﻧﺪن ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻨﯿﺎنِ ﻧﻘﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﺪي از ﻋﻘﻞ ﺑﺮاي ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﮐﻠﯽ و ﺧﻮدـارﺟﺎعدﻫﻨﺪه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬او اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮدـارﺟﺎعدﻫﻨﺪﮔﯽ ﮐﻠﯽاي ﮐﻪ ﻋﻘﻞ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ ،‬در اﭘﻮرﯾﺎﻫﺎي‪ 8‬ﮐﻼﺳﯿﮏ‬

‫‪6‬‬
‫‪Karl-Otto Apel‬‬
‫‪7‬‬
‫‪"Das Problem einer philosophischen Theorie der Rationalitätstypen", in Rationalität: Philosophische Beiträge, Herbert‬‬
‫‪Schnädelbach, hrsg. (Frankfurt: Suhrkamp, 1984).‬‬
‫‪ :Aporia 8‬ﺗﻀﺎد و ﺗﻌﺎرض ﺣﻞﻧﺸﺪﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻀﻞ –م‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫ﯾﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻮﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﺑﺰارﻫﺎي ﻋﻘﻞِ ﺳﻮژهﻣﺤﻮر ﺗﻮﺳﻞ ﺟﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽ ﻧﻘﺪي رادﯾﮑﺎل از ﻋﻘﻞ ﮐﻪ در ﭘﯽ دوري از ﺗﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎي ﺧﻮدـارﺟﺎعدﻫﻨﺪه ﺑﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺑﻼﻏﯽ اﺳﺖ ‪-‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ درﯾﺪاي‬
‫ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﮏ دوﻣﺎن‪ ،9‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ -‬راه ﻓﺮاري از آن ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺻﺮف ﺑﻨﯿﺎدﮔﺮاﯾﯽِ )ﺳﻮﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺴﺖ‪ (‬واروﻧﻪ ﺷﺪه ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻼﺷﯽ‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ‪ ‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺿﻌﻒﻫﺎي ﻧﻘﺪ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻧﻬﺎﯾﺖ »ﮐُﻨﺪﮐﻨﻨﺪه ﺗﯿﻐﻪ ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻞ« ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )‪ .(246‬ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‬
‫ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪﻧﯽ در ﺗﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎﻫﺎي ﺧﻮد‪ -‬ارﺟﺎعدﻫﻨﺪه ﮔﺮﯾﺰﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬آدورﻧﻮ‪ ،‬و درﯾﺪا ﺑﻪ‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ »ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ‪ «‬ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬و ﻧﻈﺎم اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ وﺿﻊ ﮐﻠﯽاي ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﮐﻠﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﻣﻘﯿﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ »اﯾﻦ اﻫﺪاف ﮐﻼﺳﯿﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮏ‪ ،‬از ﭘﺎرﻣﻨﯿﺪس ﺗﺎ ﻫﮕﻞ‪ ،‬در‬
‫ﻧﻈﺮ داﺷﺖ« ﭘﻨﺎه ﺑﺮد )‪ .(246‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬از زﻣﺎن ﻫﮕﻞ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ‬ﺳﻨﺘﯽِ ﻓﻠﺴﻔﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻮع ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻠﯽ‬
‫ﻏﯿﺮ ﺿﺮوري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ »ﺑﻨﯿﺎنﻫﺎ را آنﭼﻨﺎن ﻋﻤﯿﻖ ﻓﺮاﭼﻨﮓ آورد ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎي ﺧﻮدـارﺟﺎعدﻫﻨﺪه را ﺗﻮان ﮔﺮﯾﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ« )‪.(246/7‬‬
‫در ﻓﺮﺻﺖ ﮐﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻢ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس اﻧﺼﺎف را درﺑﺎره ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎﺑﺶ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺚ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎ‬
‫ﻧﻤﯽآورد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺤﺚ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎﯾﻠﻢ ﺗﺎ ادﻋﺎ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ اﺳﺘﻨﻄﺎق ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯽ از ﻋﻘﻞ ﮐﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﺠﺪدي را‬
‫درﺑﺎره ﭘﺮﺳﺶ از ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﮐﺸﻒ دوﺑﺎره اﻣﺮ ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ از ﭘﺎ درﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﮐﺸﻒ ﯾﮏ ﻣﺸﮑﻞ‬
‫ﻣﺤﺪودﮐﻨﻨﺪة ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﮐﺸﻒ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﻨﯿﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﯽ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪ .‬از زﻣﺎن رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﺎن ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻣﺮ‬
‫ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﮐﺸﻒ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﮐﻪ اﻣﺮ ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪدرﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺪل ﮔﺸﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪-‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻮژه را در ﻣﺤﻮر ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ )و از اﯾﻦ رو اﻣﺮ ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﻠﻤﺮوﯾﯽ دﺳﺘﺮسﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺸﺮي ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد(‪ -‬اﻣﺮ ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮاي ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ 10.‬دﻗﯿﻘﺎً اﯾﻦ ﺗﺸﮑﯿﻼت‪ ‬ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻄﻌﯿﺖ‪ ‬آﺛﺎري ﮐﻪ ﺑﺮﭼﺴﺐ ﭘﺴﺎﻣﺪرن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ژانـﻓﺮاﻧﺴﻮا ﻟﯿﻮﺗﺎر‪ 11‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ‬
‫ﺑﺎ رﺧﺪاد ﯾﮏ »دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻋﻈﯿﻢ در ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻘﻞ« ﻫﻤﺰﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در راﺳﺘﺎي ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﯽﻓﻬﻤﯿﻢ‪ ،‬ﻗﺮار دارد؛‬

‫‪9‬‬
‫)‪Paul de Man (1983-1919‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺶ ﺑﻼﻏﯽ او از ﻣﺘﻮن ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﺮز ﻣﯿﺎن ادﺑﯿﺎت و ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﻣﺤﻮ ﮐﺮد‪ ،‬روﯾﮑﺮدي ﮐﻪ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮي و ﻧﻈﺮﯾﻪ ادﺑﯽ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺷﺪ ‪ -‬م‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫‪Historisches Wörterbuch der Philosophie, Joachim Ritter, hrsg. (Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1971 ff), vol. IV, p.‬‬
‫‪583.‬‬
‫‪11‬‬
‫‪The Postmodern Condition: A Report on Knowledge, Geoff Bennington and Brian Massumi, trans. (Minneapolis: Minnesota UP,‬‬
‫‪1984).‬‬

‫‪4‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫اﯾﻦ در واﻗﻊ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻟﯿﻮﺗﺎر ﻧﻘﺶ ﭘﺎراﻟﻮژﯾﺴﻢ‪ 12‬در ﺗﻔﮑﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﻋﻠﻤﯽ و ﭼﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﻫﻨﺮي‬
‫)ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.(43‬‬
‫اﺟﺎزه دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﯾﺎدآوري ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻟﯿﻮﺗﺎر ﻓﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺴﺎﻣﺪرن را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﭼﯿﺰي درك ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اﺻﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺤﺮان رواﯾﺘﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬دﻗﯿﻖﺗﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺤﺮان ﮐﻼن رواﯾﺖﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن رواﯾﺖ ﮔﻤﺎنﭘﺮدازاﻧﻪ ﯾﺎ رواﯾﺖ رﻫﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﺎرﮐﺮد آﻧﻬﺎ وﺣﺪت ﯾﺎ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻋﻤﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﭘﯿﺎﻣﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﯽاﻋﺘﻘﺎدي ﺑﻪ ﻓﺮارواﯾﺘﻬﺎ و ﻃﺮحرﯾﺰيِ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ اﯾﻦ‬
‫ﮐﺎرﮐﺮد ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻔﺠﺎر ﺧُﺮدـرواﯾﺖﻫﺎ ﯾﺎ ﺑﺎزيﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽاي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﯿﻘﺎً ﺑﺮ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﯾﺪه ﻋﻘﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻟﯿﻮﺗﺎر اﯾﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﯾﻬﺎي زﺑﺎﻧﯽِ ﻋﻠﻢ و ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﻋﻤﻞ ﺟﺪﯾﺪ اﻋﺘﺒﺎرﺑﺨﺸﯽ ﺑﺎ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫او اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ‪-‬و ﺑﻪ وﯾﮋه ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ و اﺳﺘﺪﻻلﺳﺎزي‪ -‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻫﻤﺖ ﺧﻮد را ﻣﺼﺮوف ﮐﺎر ﮐﺮدن ﺑﺮ روي ﺑﺮاﻫﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ درﺑﺎره ﻋﻤﻠﮑﺮد آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺮف ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮدﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻠﻢ در اﺻﻞ در‬
‫ﺟﻬﺖ »ﺗﺤﻘﯿﻖ و اﺑﺪاع ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻧﻘﺾ« آﻣﺎده ﮐﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﺟﻬﺖ اﻣﺮ ﻏﯿﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ؛ اﺛﺒﺎت ﯾﮏ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﺑﺮاي ﯾﮏ »ﺗﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎ« و ﻣﺸﺮوع ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﺪﯾﺪ در ﺑﺎزيﻫﺎي اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ اﺳﺖ« )ﻫﻤﺎن‪،‬ص‪ .(54.‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻟﯿﻮﺗﺎر‪ ،‬ﺧﺼﯿﺼﻪ اﺻﻠﯽ ﻋﻠﻢ ﻣﺪرن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺑﺮ اﺑﺪاع ”ﺣﺮﮐﺘﻬﺎي“ ﺟﺪﯾﺪ و ﺣﺘﯽ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮاي ﺑﺎزيﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‬
‫)ﻫﻤﺎن‪،‬ص‪ .(53‬اﯾﻦ ﺑﺮداﺷﺖ از »ﺣﺮﮐﺖﻫﺎ« ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﯿﻮﺗﺎر ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ در ﻋﻠﻢ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺟﺮﯾﺎن دارد‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ‬
‫ﻣﺠﺎدﻟﻪآﻣﯿﺰ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ‪ ‬ﻣﺘﮑﺜﺮ و زﺑﺎﻧﻬﺎي آن ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ آن اﻧﺪازه ﮐﻪ در واﻗﻊ ﻋﻠﻢ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎزي ﺧﻮدش را ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺎزﯾﻬﺎي زﺑﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ »ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺧﻮدش‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮض ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﻔﮑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺴﺖ« )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ .(40.‬اﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻟﯿﻮﺗﺎر اﺻﺮار دارد‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺮﺳﺶ از ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﯾﮑﺴﺮه ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ‪» ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﺴﺎﻣﺪرن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻤﺎن درﺑﺎره ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﯽﺳﺎزد )دﻗﯿﻘﺎً( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن درون ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﺳﺖ«)ﻫﻤﺎن‪،‬ص‪ .(54.‬او اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫»زﯾﺮا اﯾﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺮﺳﺶ از ﻋﻠﻢ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺧﻮد ﭘﺮﺳﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ«)ﻫﻤﺎن( اﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﻤﻮﻟﯽ »درونِ‬
‫ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻠﻤﯽ درﺑﺎره اﻋﺘﺒﺎر ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ« اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻋﺚ »”ﺗﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎﻫﺎ“ﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﯽاﻧﺪازه ﺟﺪي ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻧﯿﺰ‬

‫‪12‬‬
‫‪Paralogism:‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﺎرض ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ اﻣﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه در اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮدن در ﭘﺎراﻟﻮژي ﻏﯿﺮﻋﻤﺪي اﺳﺖ ‪ -‬م‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫”ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎ“ﯾﯽ را در ﺣﻮزه ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ در واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ در ﻣﺎﻫﯿﺘﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ«)ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ (54,55‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي داﺷﺘﻦ‬
‫ﯾﮏ ﻓﺮازﺑﺎن ﮐﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺟﺰاي ﻣﻌﺮﻓﺖ را ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺑﺨﺸﺪ و ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﺳﺎزد‪ ،‬ﻫﺰاران ﺣﺮﮐﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﻫﺰاران ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﯾﺪاﻟﺘﺄﺳﯿﺲ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﯿﻮﺗﺎر ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻘﻞ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪:‬‬
‫اﺻﻞ ﯾﮏ ﻓﺮازﺑﺎن ﮐﻠﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ اﺻﻞ ﺗﮑﺜﺮ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎي ﺻﻮري و ﺑﺪﯾﻬﯽ ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺤﺚ درﺑﺎره درﺳﺘﯽ ﻋﺒﺎرات ﺗﻔﮑﯿﮑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد؛‬
‫اﯾﻦ ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﺮازﺑﺎﻧﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻠﯽ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎ و ﺣﺘﯽ ﭘﺎراﻟﻮژﯾﺴﻢ در ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﻋﻠﻢ ﮐﻼﺳﯿﮏ و ﻣﺪرن داﻧﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﯿﺮوي ﺗﺎزهاي از اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ را ﺑﻪ دﺳﺖ دﻫﺪ و ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن واﻗﻊ ﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪(4/43 .‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﺧﺼﯿﺼﻪﻫﺎي ﺻﻮري ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻬﻢ ﭘﺴﺎﻣﺪرن از ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻋﻘﻞ را ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻟﯿﻮﺗﺎر ﺳﻌﯽ دارد ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﻣﺪرن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻀﻤﻮن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺗﺎزهاي ﻧﯿﺰ ﺟﻬﺘﮕﯿﺮي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗَﮑﯿﻨﮕﯽﻫﺎ و ﻗﯿﺎسﻧﺎﭘﺬﯾﺮيﻫﺎ‪ .‬ﻟﯿﻮﺗﺎر‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﻓﺮد از اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽآﻣﻮزد‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد‪ ‬ﻫﻤﻮاره ﺗﻤﺎﯾﺰ ﭘﺬﯾﺮدر ﺣﺎل از دﺳﺖ دادن ﺑﺮﺗﺮي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎراداﯾﻢ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﭘﯿﺸﺒﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﭘﺴﺎﻣﺪرن ‪-‬ﺑﺎ درﮔﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ از ﻗﺒﯿﻞ اﻣﻮر ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎي ﻧﻈﺎرت دﻗﯿﻖ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﻀﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺎﮐﺎﻣﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﮑﺴﺎر‪ ،‬ﻓﺠﺎﯾﻊ‪ ،‬و‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ‪ -‬ﺳﯿﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﻣﻨﻘﻄﻊ‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪﺑﺎر‪ ،‬ﺟﺒﺮانﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎ ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي واژه ﻣﻌﺮﻓﺖ در‬
‫ﺣﺎل ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ رخ دﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ)ﻫﻤﺎن‪،‬‬
‫ص‪(60‬‬
‫ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮْ ﻋﻘﻞ ﭘﺴﺎﻣﺪرن را از ﻋﻘﻞ ﮐﻼﺳﯿﮏ ﯾﺎ ﻋﻘﻞ ﻣﺪرن ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﮑﺜﺮﮔﺮاﯾﯽ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﻠﯿﻞ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ آن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻟﯿﻮﺗﺎر در آﻏﺎز ﮐﺘﺎب وﺿﻌﯿﺖ ﭘﺴﺎﻣﺪرن اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﭘﺴﺎﻣﺪرن »ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ ﺗﺼﺤﯿﺢ و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻣﺎن را در ﺗﺤﻤﻞ ﻗﯿﺎسﻧﺎﭘﺬﯾﺮﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ«)ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪(xxv.‬‬
‫آﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﮔﺰارش ﮐﻮﺗﺎه از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻟﯿﻮﺗﺎر درﺑﺎره ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻘﻞ در ﻋﻠﻢ ﭘﺴﺎﻣﺪرن ﺑﺮ آن اﺷﺎره دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﯾﮑﺴﺮه‬
‫وداع ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮي اﺳﺖ در ﺟﻬﺖ ﻋﻘﻞ ﺗﮑﺜﺮﮔﺮا‪ ،‬ﻧﺎﻣﺘﻌﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺼﺎدﻓﯽ‪ ،‬ﺑﯽﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﺑﯽﺷﮑﻞ‪ ،‬و ﭘﺎراﻟﻮژﯾﮏ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯾﻦﻫﺎﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد اﻣﺮ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬و ﺟﺰ اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ اﺷﺘﻘﺎﻗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ اﯾﻦ ﮔﺰارش ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮوﮐﺎر داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ در زﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﯿﺶ از ﺻﺮف ﺗﻼﺷﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺮاي واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن دادن ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎ و‬

‫‪6‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫رﺧﺪادﻫﺎﯾﯽ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺣﻮزه ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﮐﺰي آن رخ ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﺑﺮت اﺷﻨﺎدﻟﺒﺎخ‪ 13‬اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮده اﺳﺖ ‪-‬و ﻣﻦ اﺳﺘﺪﻻل او را‬
‫دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ -‬ﮐﻪ اﮔﺮ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ اﻣﺮوزه ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺴﯿﺮي اﻧﺤﺮاﻓﯽ در ﭘﯽ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دادن دوﺑﺎره ﻣﻀﻤﻮﻧﯽ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻪ ﻣﻮروﺛﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ و ﻋﻘﻞ رﯾﺸﻪ‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬آﺷﮑﺎرا ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺟﺪﯾﺖ ﻋﻠﻤﯽِ ﺳﻔﺖ و ﺳﺨﺘﯽ را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ذﻫﻦﮔﺮاﯾﯽ و ﺗﺎرﯾﮏاﻧﺪﯾﺸﯽ ﻣﺘﺎﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﮔﺸﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻘﻞ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﺪرن ﺻﺮﻓﺎً ﯾﮑﯽ از ﻗﻮاي‬
‫ﻫﺸﯿﺎري در ﻣﯿﺎن دﯾﮕﺮ ﻗﻮا ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ اﺷﻨﺎدﻟﺒﺎخ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از زﻣﺎن دﮐﺎرت ﺗﺎ ﮐﺎﻧﺖ و ﻫﮕﻞ »ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻘﻞ ﺑﺎ اﯾﻦ ادﻋﺎ‬
‫ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮدـﺑﻨﯿﺎدي ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺑﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻘﻞِ ﺳﻮژه ﻓﻠﺴﻔﻪورز اﯾﻤﻦ ﺳﺎزد«)ﻫﻤﺎن‪،‬ص‪ (8‬اﺟﺎزه دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﮐﻨﻢ اﮔﺮ ﻣﺎ از ﻋﻬﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﯿﻨﺪازﯾﻢ‪ ،‬ﻋﻘﻞ و ﻟﻮﮔﻮس ﺗﻮﺳﻂ ‪logon didonai14‬‬

‫اراﺋﻪ ﺗﺒﯿﯿﻨﯽ ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺳﻮژه ﻓﻠﺴﻔﻪورز ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﺮوﮐﺎر داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ و ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻋﻠﻮم‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﺮاي آن اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺗﻼﺷﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﻮي ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ از ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﭼﺎرﻟﺰ‬
‫ﺗﯿﻠﻮر‪ 15‬آن را ﻣﻔﻬﻮم »ﻏﻨﯽﺗﺮ« ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬آﻧﭽﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮش ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﻣﯽﺷﻮد ﻓﻠﺴﻔﻪاي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﺳﺮﮐﻮﺑﯽ ﻋﻘﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪاي ﺑﺎ ﺷﮑﻠﯽ دﮔﺮﮔﻮنﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻟﯿﻮﺗﺎر از دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻋﻘﻞ در ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪاي در ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ و‬
‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺧﻮد ﺳﺮﺑﺮآورد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻟﯿﻮﺗﺎر از ﭘﺎراداﯾﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﻋﻘﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ واروﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻮع ﻗﺪﯾﻤﯽ ﯾﺎ ﻣﺪرن آن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ او ﺑﺮاي اﺷﺎره دﻗﯿﻖ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﭘﺴﺎﻣﺪرن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻔﺘﻬﺎي ﻣﺘﻨﺎﻗﺾِ اﺑﮋهﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ و ارزﺷﻬﺎي ﻋﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢﻧﺎﭘﺬﯾﺮي‪ ،‬ﺑﯽﺛﺒﺎﺗﯽ‪ ،‬و اﺧﺘﻼف ﻋﻘﯿﺪه ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎي آﻧﻬﺎ از اﻓﻖ و ﻏﺎﯾﺖ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢﭘﺬﯾﺮي‪،‬‬
‫ﺛﺒﺎت‪ ،‬و ﺗﻮاﻓﻖ اﺟﺘﻨﺎب ورزد‪ .‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻟﯿﻮﺗﺎر ﺑﺮ ﭘﺎراﻟﻮژﯾﺴﻢ و ﺗﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﭘﺴﺎﻣﺪرن از ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ‪-‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ آن دﺳﺘﻪ از‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎي اﻧﺪﯾﺸﻪ ﮐﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس از آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﯿﺰار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻗﺎدر ﺑﻪ روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻓﻠﺴﻔﯽِ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪-‬‬

‫‪13‬‬
‫‪Herbert Schnadelbach, "Einleitung", in Rationalität.‬‬
‫‪14‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ دﻗﯿﻖ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‪» ،‬ﻃﻠﺐ اﺳﺘﺪﻻل« و »ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﻮدن« اﺳﺖ ‪ -‬م‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫‪Charles Taylor, "Rationality", in Rationality and Relativism, Martin Hollis and Steven Lukes, eds. (New York: Blackwell, 1982), p. 88.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﯽ و ﺻﻮرﺗﺒﻨﺪيﺷﺪه ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﺟﺎزه دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻦ زﯾﺮ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ :‬اﮔﺮ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ‬
‫ﭘﺴﺎﻣﺪرن در اﯾﺪه ﻋﻘﻞ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ واروﻧﮕﯽ ﭼﻨﯿﻦ ارزﺷﯽ و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻟﯿﻮﺗﺎر »ﺟﺰاﯾﺮ ﺗﻌﯿﻨﮕﺮاﯾﯽِ«‪ 16‬اﯾﻦ‬
‫ارزﺷﻬﺎي واروﻧﻪ ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺲ درك ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻋﺘﺮاﺿﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺣﯿﺎت ﻏﯿﺮﻋﻘﻠﮕﺮاﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬دﺷﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽِ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺎﻃﻌﺘﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ در ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺰدﯾﮑﯿﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اﻟﺰاﻣﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد اﻣﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻧﯿﺰ درﺧﺸﺶ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﮐﻤﺘﺮي از واروﻧﮕﯽﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل ارزﺷﯽ دارد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺪان ارﺟﺎع ﻣﯽدﻫﻢ ﻓﺸﺎر ﺗﻔﮑﺮ درﯾﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس او را ﻻﯾﻖ ﻋﻨﻮان »ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﯽ ﺑﺎ اﺷﺘﯿﺎﻗﯽ اﻧﺪك ﺑﺮاي اﺳﺘﺪﻻل«‪ 17‬ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬درﯾﺪا ﺑﯽﺷﮏ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻻﮐﻮ‪ -‬ﻻﺑﺎرت‪ 18‬اﺧﯿﺮاً آن را ﻣﺎﻫﯿﺖ ﮐﻬﻨﻪﮐﯿﺴﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ و ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﻧﻪ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﺳﺎزي ﺗﻔﮑﺮ ﺑﺎ ﻣﺪﻫﺎي زودﮔﺬر را ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﻣﺼﻤﻢ ﻫﺴﺘﻢ ﺗﻔﮑﺮ درﯾﺪا در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﮔﺬارم‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ را در ﺑﺎزﻧﮕﺮي‬
‫ﺧﻮﯾﺶ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﺴﺎﻣﺪرن درﺑﺎره ﻋﻘﻞ ﺳﻮژهﻣﺤﻮر ﺑﻪ درﯾﺪا ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد درﯾﺪا‪ ،‬در ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬از‬
‫ﺑﺮرﺳﯽاش ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺳﺮوﮐﺎر داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬و ﺗﻔﮑﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ دﯾﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺮوﮐﺎر داﺷﺘﻨﯽ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﺑﺎور ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ درﯾﺪا آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺳﺎزد ﺷﺎﻣﻞ »ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺗﻼﺷﻬﺎي ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪﺳﺎزي ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«)‪ .(127‬در واﻗﻊ‪ ،‬آﻧﭽﻪ در ﺗﻔﮑﺮ درﯾﺪا ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‬
‫ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »دﯾﮕﺮيِ« ﻋﻘﻞ ﻣﯽﻓﻬﻤﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻼﺷﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬و ﺗﻔﮑﺮ را ﮐﺸﻒ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎرﺑﺮد ﻧﺎرواﯾﯽ از آن ﭼﯿﺰي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﭘﯽ ﺗﺒﯿﯿﻦ و ﺷﺮح آن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻘﻮﻻت ﺳﺎزﻧﺪه‬
‫آﻧﭽﻪ آن را ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺟﺪﯾﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن درﺑﺎره ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‪،‬‬
‫و ﺗﻔﮑﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻣﺎﻗﺒﻞ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﭘﯿﭽﯿﺪهاي را دﻧﺒﺎل و ﺑﺎزﯾﻬﺎي ﻣﻔﻬﻮﻣﯽاي را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﺪ‬

‫‪16‬‬
‫‪Op. cit., p. 59.‬‬
‫‪ 17‬اﯾﻦ اﺗﻬﺎم ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ »اﺳﺘﺪﻻل« راﺣﺘﯽ ﺑﺮاي ﻃﻔﺮه رﻓﺘﻦ از ﭼﺎﻟﺸﯽ ﻋﻘﻼﻧﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺜﻞ اﺗﻬﺎمِ ﺑﺎزيِ آزاد اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﺗﻬﺎم اول ﺣﺎﮐﯽ از ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﭘﯿﮕﯿﺮي وﺟﻮه ﺳﻨﺘﯽ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي درﯾﺪا ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض اﺳﺖ‪ ،‬اﺗﻬﺎمِ ﺑﺎزيِ آزاد ﺑﺎ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ رو ﺑﻪ رو ﻧﻤﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎزي ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﺑﯽاﻟﮕﻮ‪ ،‬دﻟﺨﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬و ﺗﺼﺎدﻓﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه اي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ رﯾﺎﺿﯿﺪاﻧﺎن در ﻫﻢ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫)‪Philippe Lacoue-Labarthe (1940-‬‬
‫ﻓﯿﻠﯿﭙﻪ ﻻﮐﻮ‪ -‬ﻻﺑﺎرت اﺳﺘﺎد ﻓﻠﺴﻔﻪ در داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺳﺒﻮرگ و ﺑﺮﮐﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬از اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻮري وي اﯾﺪه ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ از ادﺑﯿﺎت اﺳﺖ‪ .‬وي ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ وﺟﻮه اﺳﻄﻮرﻫﺎي‬
‫ﺗﻔﮑﺮ اﺳﺖ‪-‬م‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ آﻧﻬﺎ را ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﺎً ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﭼﺮا ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬و ﺗﻔﮑﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »دﯾﮕﺮيِ« ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ وﺟﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻘﻞ ﯾﺎ ﻫﻤﺎن اﻣﺮ ﻏﯿﺮﻋﻘﻼﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ‬
‫ﻣﻘﻮﻻت ﻋﻘﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ »اﺑﻬﺎﻣﯽ را درون ﻧﻈﺎم ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ« ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ درﯾﺪا ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ 19.‬در ﮐﺘﺎب درﺑﺎره ﮔﺮاﻣﺎﺗﻮﻟﻮژي‪،‬‬
‫درﯾﺪا ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »اﻣﺮ ﻏﯿﺮ‪ -‬ﻋﻘﻼﻧﯽاي ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻋﻘﻞ ﺑﺎﺷﺪ« ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ »ﻏﯿﺮ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﻔﯽ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬از ﺑﺤﺚ درﯾﺪا در ﻫﻤﺎن اﺛﺮش درﺑﺎره »ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ «‬ﭼﻨﯿﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻫﯽ آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا درﯾﺪا اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ واژه در ﭘﺮﺳﺶ »ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد«‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻋﻘﻞ ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ »دﯾﮕﺮ از ﯾﮏ ﻟﻮﮔﻮس ﻧﺎﺷﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد«)ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪ (10‬اﯾﻦ در واﻗﻊ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻋﺎﻟﯽ از ﯾﮏ‬
‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري و ﺗﻨﺎﻗﻀﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ »ﻋﻘﻞِ« ﻋﻘﻞ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻗﺎﻧﻊﮐﻨﻨﺪهاي اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽدﻫﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬ﻧﺰد درﯾﺪا‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﯾﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾﻧﻤﺎﯾﯽ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ ﯾﮏ ارزش ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺎرﮐﺮدي از ﺑﺎزي‬
‫زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﻣﻌﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻋﻘﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ و اﻟﺰاﻣﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻋﻘﻞ ﮐﻪ »ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻣﻨﻄﻖاﻧﺪ«‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ »اﻣﮑﺎﻧﻬﺎي ﭘﯿﺸﺎﻣﻨﻄﻘﯽِ‬
‫ﻣﻨﻄﻖاﻧﺪ«‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﮐﯿﺪ ﮐﻠﻤﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻟﻮدهي ﺷﺎﻟﻮده‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻟﻮده ﻋﻤﯿﻘﺘﺮ‬
‫و ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ دﯾﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ »ﻋﻘﻞِ« ﻋﻘﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻋﻘﻞ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﻋﻤﯿﻘﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫رﻏﻢ اﯾﻦ ﺷﺒﺎﻫﺖ‪ ،‬دﻧﯿﺎﯾﯽ از ﺗﻔﺎوت وﺟﻮد دارد ﻣﯿﺎن آﻧﭽﻪ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﻟﻮده ﺷﺎﻟﻮده ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ و آﻧﭽﻪ درﯾﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﯾﺎ ﺳﺎدهﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه‪ ‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاي ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ ﺷﺎﻟﻮدهي ﺷﺎﻟﻮده‪ ‬ﻫﺴﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‬
‫ﮔﺸﻮدﮔﯽ‪ ،‬آﺷﮑﺎرﮐﻨﻨﺪﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬و از اﯾﻦ رو ارﺗﺒﺎط ﺑﻨﯿﺎدﯾﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯿﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪﮔﺎن اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ‬
‫ﻋﻘﻞ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺸﺎﯾﺸﯽ ذاﺗﯽ ﯾﺎ ﻧﻮري ﺑﺮاي ﻇﻬﻮر درك ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻋﻘﻞ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ درﯾﺪا ﻣﻀﻤﻮن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ در ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺿﺮوري ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺷﺎﻟﻮده ﺷﺎﻟﻮده ﻫﺎﯾﺪﮔﺮي در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آن ﭼﯿﺰي‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ در ﺗﻔﮑﺮ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺷﺎﻟﻮده ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ درﯾﺪا در ﮐﺘﺎب درﺑﺎره ﮔﺮاﻣﺎﺗﻮﻟﻮژي اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻋﻘﻞ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﻋﻘﻞ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺿﻤﯿﻤﻪ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﺑﯿﺮوﻧﯽ و ﻏﯿﺮﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻋﻘﻞ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﭼﯿﺰي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ ﺑﺪون آن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽِ ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﻃﺮز ﺑﯿﺴﺎﺑﻘﻪاي ﭘﯿﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ‬

‫‪19‬‬
‫‪Of Grammatology, Gayatri C. Spivak, trans. (Baltimore: Johns Hopkins, 1976), p. 259.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫ﭘﯿﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻮﺳﺮل در ﮐﺘﺎب ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﻣﯽدﻫﺪ؛ آﻧﻬﺎ در ﺣﺪ آن ﭼﯿﺰي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ‬
‫ﺳﺎده ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮاي اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن ﺑﺴﯿﺎر دﺷﻮارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻋﻘﻠﯽ ﮐﻪ درﯾﺪا ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺧﺼﻠﺖ اﺷﮑﺎل و‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﺻﻠﯽ )ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ( ﻫﻮﺳﺮﻟﯽ ﯾﺎ وﯾﮋﮔﯽ وﺣﺪتﺑﺨﺶِ ﺳﺎدﮔﯽ )‪ (einfachheit‬و ﺳﺎدهﺑﻮدﮔﯽ )‪ (einfalt‬ﻫﺎﯾﺪﮔﺮي را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎدﮔﯽ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ردهﺑﻨﺪي درون ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺪان دﻟﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ از اﻧﺪﯾﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺧﻮد ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ در ﻋﻮض ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻋﻘﻞ اﯾﻦ ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد آن ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻫﺴﺖ ﻧﻤﯽﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ درﯾﺪا ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻋﻘﻞ‬
‫»ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻘﺪان ﻗﺪرت ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ اﯾﻨﻬﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ«‪ .20‬در ﻓﻀﺎي ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﮐﺎري ﺑﯿﺶ از اﺷﺎره ﺑﻪ اﻟﺤﺎﻗﯽ ﺑﻮدن‬
‫ﻋﻘﻞ‪ ،‬رد ﭘﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ آن‪ ،‬ﺗﻔﺎوت‪ ،‬و ﺗﮑﺮارﺷﺪﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺶ‪ ،‬و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﻏﻨﯽاي ﮐﻪ درﯾﺪا در آن اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺻﻮرﺗﺒﻨﺪي‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎﯾﯽ ﺑﺴﻂ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ از ﭼﻪ رو ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﺧﻮدش ﺑﺎزﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻋﻘﻞ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﻘﻞ ﻗﯿﺎسﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »دﯾﮕﺮيِ« ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ آﻧﭽﻨﺎن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮔﻮﯾﯽ دﻗﯿﻘﺎً ﻫﯿﭻ‬
‫»دﯾﮕﺮي«اي و ﻫﯿﭻ اﻣﺮ ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﮕﺬارد ﺗﺎ آن ]دﯾﮕﺮي و اﻣﺮ ﺧﺎرﺟﯽ[ از درون ﺧﻮدش ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﺗﻤﺎم ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﯿﺎن ﮐﺮدم‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﭘﯿﺸﺘﺮ آﺷﮑﺎر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ارﺗﺒﺎط ﻏﯿﺮ ﺿﺮوري و ﻏﯿﺮ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯿﺎن ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻋﻘﻞ‬
‫و ﺧﻮد ﻋﻘﻞ‪ ،‬اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﺪ ﺗﺎ از اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ارﺗﺒﺎط »زاﯾﺎي ﺗﺎرﯾﺦﺳﺎز ﻧﺎﺷﻨﺎس« ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﯿﻢ)‪ ،(210‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎه را ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ از ﻫﺴﺘﯽ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﯿﺮوﯾﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﺪ‬
‫ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮد )‪ .(127‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬او ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻞ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﺮﯾﺰي از »ﺛﺒﺎت ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻮﺑﮋﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ« )‪(211‬ﻧﺪارد ‪-‬ﺑﻪ رﻏﻢ آﻧﮑﻪ ﺑﺎ واروﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﯾﯽ ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ آﻧﺮا ﺳﺮﻧﮕﻮن ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺴﺘﯽ ﯾﮏ ﻧﯿﺮو‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﻋﻘﻞ »زاﯾﺎ« ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻋﻘﻞ زاﯾﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ زاﯾﺎﯾﯽ آن ﻋﺎري از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻏﯿﺮ‬
‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻫﯽ در ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻋﻘﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻏﯿﺮ ﺿﺮوري و ﻏﯿﺮ ذاﺗﯽِ ﻋﻘﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺧﻮد )اﻣﺎ ﻧﻪ ﺗﺼﺎدﻓﯽ و ﻣﺤﺘﻤﻞ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﮔﺮﯾﺰﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺧﺎص(‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ اﺻﻮل‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ اﻣﮑﺎن‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ »ﺑﻨﯿﺎدي« ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻨﻬﺎ دﻗﯿﻘﺎً ﺑﺮ‬
‫ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎﯾﯽ ﺗﮑﯿﻪ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶاﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از زﺑﺎن ﻓﻠﺴﻔﯽِ ﺷﺎﻟﻮدهاي‪ ،‬ﺗﺄﺳﯿﺴﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﮔﺸﺎﯾﺸﯽ ﺑﺮاي‬

‫‪20‬‬
‫‪Of Grammatology, p. 149.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻣﯽﺳﺎزي راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻫﯽِ ﻋﻘﻞ و ﺧﻮد ﻋﻘﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﺷﻮارﯾﻬﺎ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس را ﺑﻪ ﺳﻮي اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ »دﯾﮕﺮيِ« ﻋﻘﻞ ﮐﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﯿﺶ از اﻣﺮي ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽ ﯾﺎ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و در واﻗﻊ »ﻗﯿﺎسﻧﺎﭘﺬﯾﺮي«اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﻞ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺪان دﺳﺖ ﯾﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎي اﻧﻔﺠﺎر ﺳﻮژه ﻣﻌﻘﻮل رﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﯿﭻ ﺷﺮوﻃﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺗﺤﺖ آن ﻧﻈﺮﯾﻪاي ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﻮي اﻓﻖ آن‬
‫ﭼﯿﺰي رود ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻋﻘﻞ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس اﺳﺖ و ﻣﻀﻤﻮن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ؛ ﮐﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻋﻘﻞ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﯽ اﺳﺘﻌﻼﯾﯽ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻫﯽ‬
‫ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﻣﮑﺎن ﺑﻪ روﺷﯽ ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﯿﺎن ﺷﻮد )‪.(277‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ آﺷﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ‪-‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻋﻘﻞ ﻧﻪ اﺳﺘﻌﻼﯾﯽ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻫﯽ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻀﻤﻮﻧﯽﺳﺎزي‪ ،‬و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻓﻬﻤﯿﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ در آن ﻫﻤﻮاره ﻓﻬﻤﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﯾﮏ ﮐﻞ و در ﺟﻬﺖ‬
‫آن‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﯿﭻ ﻧﻈﺮﯾﻪاي ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﻋﻘﻞ را ﻣﻀﻤﻮﻧﯽ ﺳﺎزد و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ »ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ« ﻣﺴﻠﻤﯽ درﺑﺎره ﺧﻮدﺷﺎن دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ درون‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﯾﮏ ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎب ﺷﺪه ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺻﻮرﺗﺒﻨﺪي ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺮف را ﻣﯽﺗﻮان درﺑﺎره ارﺗﺒﺎﻃﯽ زد ﮐﻪ در آن ﻋﻘﻞ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺬﯾﺮاي ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﺿﺮوري ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﯽ ﺷﮏ‪ ،‬اﻣﺮ ﺧﻄﯿﺮ دﯾﮕﺮي ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﺤﺚ ﮐﺮدن درﺑﺎره ﺣﺎﻟﺖ اﯾﻦ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﺿﺮوري ﻋﻘﻞ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ و درونِ ﻧﻈﻢ‬
‫و ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﮐﻪ ﺳﻨﺘﺎً در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻀﻤﻮﻧﯽﺳﺎزي ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﯾﯽ درﺑﺎره ﺧﺎﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‬
‫درﯾﺪا را در ﮐﺘﺎب درﺑﺎره ﮔﺮاﻣﺎﺗﻮﻟﻮژي دﻧﺒﺎل ﮐﺮد ﺗﺎ ﯾﮏ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﺘﻌﻼﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪي را ﺑﺴﻂ داد وﻟﻮ آﻧﮑﻪ‪ ،‬آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ درﯾﺪا اﺷﺎره‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽاي دﯾﮕﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽاي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﮐﺎﻧﺘﯽ ﯾﺎ ﻫﻮﺳﺮﻟﯽ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻣﺎﯾﻠﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ‬
‫درك و درﯾﺎﻓﺖ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻫﯽ ﻋﻘﻞ ﺑﺎﯾﺪ آﻣﻮزه ﺗﺎزهاي را درﺑﺎره ﻣﻘﻮﻻت ﺑﺴﻂ داد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫اﮐﯿﺪ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺻﻮر ﺣﮑﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬اﺟﺎزه دﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺑﺎزﮔﺮدم ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻘﺪ ﭘﺴﺎﻣﺪرن از ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﮐﻠﯽﻧﮕﺮي را ﻣﻐﺸﻮش ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﺑﻪ اﯾﻦ ادﻋﺎﻫﺎ اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺳﻨﺘﺎً ﺷﺄن ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‪ ،‬ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ را‬
‫ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ اﻇﻬﺎرات و ﺷﺮاﯾﻂ رﺳﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﮐﻠﯽﻧﮕﺮاﻧﻪاي از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬و از اﯾﻦ رو ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﮐﻠﯽﻧﮕﺮاﻧﻪ‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن را در اﺷﮑﺎل دﺳﺘﻮريِ اﻇﻬﺎرات ﮐﻠﯽ ﺑﺎزﺗﺎب دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ »اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺎﭼﯿﺰ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻓﺮدا ﯾﺎ در ﺟﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ اﺣﺘﻤﺎﻻً در اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ« )‪ .(247‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻣﺸﺎﺟﺮه او ﺑﺮ ﺳﺮ اﯾﻦ اﻇﻬﺎرات ﺑﺎ وﺿﻌﯿﺖ‬
‫ﺳﺴﺘﯽ اﺑﺮاز ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻣﮑﺎن ﻧﺎﭼﯿﺰ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻇﻬﺎرات‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫واﻗﻊ ﺑﺮاي ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﯿﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﻘﻂ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﯾﮏ ﭘﺎﺳﺦ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺧﻄﺎﭘﺬﯾﺮاﻧﮕﺎري اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ‬
‫اﯾﻦ اﻣﮑﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﺮاي ﯾﮏ اﻇﻬﺎر ﻗﻮي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ روي دﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﯾﻦ ﯾﮏ اﻣﮑﺎن ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ روﺷﯽ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﮐﻪ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﭘﺮﺳﺸﮕﺮي ﮐﻠﯽ ﺧﻮد ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺗﺤﺖاﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ ادﻋﺎﻫﺎي ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﻣﺸﮑﻞ ﻧﻈﺮياي در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ وﺿﻌﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﻘﺎﯾﻖ ادﻋﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن‬
‫ﻧﺎﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺑﺪان ارﺟﺎع ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬اﻣﮑﺎﻧﯽ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‪ ،‬از ﻫﺎﯾﺪﮔﺮ و آدورﻧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ درﯾﺪا‪ ،‬ﻋﻠﯿﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‬
‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻈﺮﯾﻪ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬و ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺿﻌﻒ ادﻋﺎي ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻇﻬﺎرات ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﮑﺎرﻧﺎﭘﺬﯾﺮﯾﺸﺎن‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮ آﻧﮑﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺣﺘﯽ ﻣﺸﮑﻼت ﮐﻤﺘﺮي ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻧﺤﻮه ﭘﺮﺳﺸﮕﺮيِ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ دارد‪ ،‬ﻧﺤﻮهاي‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮاﺟﻪﻫﺎي ﻫﻤﻮاره ﮐﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ دﻗﯿﻘﺎً ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺤﻮه ﻣﻮاﺟﻬﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺘﻮن ﻓﻠﺴﻔﯽاي ﮐﻪ ﺑﺮﭼﺴﺐ »ﭘﺴﺎﻣﺪرن« ﺧﻮردهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻌﺮض‬
‫ﺧﻄﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ؟ اﯾﻦ ﻧﺤﻮه ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ از ﻋﻬﺪه وﺟﻮه ﻏﯿﺮ ﻋﻘﻼﻧﯽِ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ درك ﮐﺮدن آن ﭼﯿﺰي در ﻟﻮﮔﻮس اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻧﺤﻮه ﭘﺮﺳﺸﮕﺮياش اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫ﯾﮏ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد؛ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﻔﮑﺮ‪ ،‬ذاﺗﺎً‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ از ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ 21.‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد دادم‪ ،‬درون ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎي ﯾﮏ ﺑﺎزي زﺑﺎﻧﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﺷﺪه و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬اَﺷﮑﺎل ﭘﯿﺸﺎ ﭘﺮﺳﺸﮕﺮاﻧﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﻫﻢ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺻﻮرﺗﺒﻨﺪي ﺧﺎص ﺧﻮد را ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻧﯿﺎزي ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ درون ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ درون آن ﺗﻔﮑﺮي ﮐﻪ ﻏﯿﺮ ﭘﺮﺳﺶ »ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺷﻮد«‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ »ﻣﻀﻤﻮﻧﯽﺳﺎزي« از آﻧﭽﻪ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻧﻘﺪي ﻏﯿﺮ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ادﯾﺒﺎﻧﻪ )دﺳﺖ ﮐﻢ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس( ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻮد )‪ .(223‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ اﻣﺮوزه ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ اﺳﺖ‪ ،‬آﯾﺎ ﺻﺮف اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮدن ﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﻓﻘﺪان ﯾﮏ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﺳﺎزﮔﺎري اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ اﺳﺖ؟ آﯾﺎ در ﻋﻮض ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻔﮑﺮ ﻧﻮع ﺟﺪﯾﺪي از ﺗﻨﺎﻫﯽ را ﮐﺸﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ رﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺷﮑﺎل و ادﻋﺎﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽاي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ درون اﻋﻤﺎل اﻧﺪﯾﺸﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫‪21‬‬
‫‪Glas, p. 191.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫ﭘﺴﺎﻣﺪرﻧﯿﺴﻢ و ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻧﻮﺷﯿﻦ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮥ رودوﻟﻒ ﮔﺎﺷﻪ‬

‫ﺣﺴﺎﺑﮕﺮياش ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ از »ﻋﻘﻼﻧﯿﺘﯽ« از آنِ ﺧﻮد اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ؟ ﭘﺲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺮﺳﺶ از ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺴﺎﻣﺪرن‪،‬‬
‫ﺷﺎﯾﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﻧﻮﻋﯽ از ﺗﻔﮑﺮ را ﺑﺎزﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎﯾﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم »ﻏﻨﯽﺗﺮ« ﻋﻘﻞ ﺳﺮوﮐﺎر دارﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗﺠﻠﯿﻠﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎزﺗﺎﺑﯽ ﯾﺎ در ﺷﮑﻞ ﺗﻮاﻓﻖ ﻋﺎم دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺎ اﻟﺰاﻣﺎت‬
‫ﺳﻨﺘﯽِ ﺗﻔﮑﺮ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻀﻤﻮﻧﯽ و ﻫﻢ روﺷﺸﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬دارد؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻔﮑﺮي ﯾﮏ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ را در ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺷﮑﺎل ذاﺗﯽ ﺗﻔﮑﺮ در ﺳﻨﺖ‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ از ﭘﯿﺶ ﻓﺮض ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪13‬‬