You are on page 1of 10

RI JALT’AS:

- Kib’anikil
- Kiki’il
- Kijub’ulik
- Kib’onil
- Kik’ojlem

Ri nuq’i’ ri tijoxel
 Nuch’ob’ kib’anikil, kib’onil, chuqa’ kinimilem ri jalajöj ch’uxtäq yerïl
xeruxikin.
 Nirïl, rokisaj ri jalt’as richin rub’anikil, rub’onil chuqa’ runimilem ri ch’uxtäq
pa jalajöj k’ojlib’äl.
Kojsik’in pa Kaqchikel

Säq ixim, q’än ixim, raxwach ixim, käq ixim,


Ja rat qanan, ja rat qate’,
Takuyu’, tasacha’ qamak.

Awuma rat öj k’äs.


Awuma rat yojtzu’n
Aya’on qakik’el,
Aya’on qak’aslem,
Aya’on qaq’a’ qaqän,
Richin yojxule’ yojjote’.

Yojxule’ yojjote’,
Pa ri b’ey pa ri k’ala’,
Chi paq’ij chi chaq’a’,
Öj ak’ajol öj ame’al.

Kojakuyu’ tasacha’ k’a qamak,


Nan rik’in jub’a’ at qapalib’än,
Rik’in jub’a’ at qatz’ilon,
Rik’in jub’a’ at qatorin.

Matyox chawe k’a nan.

Pach’unel: Anastasio Guarcax y Guarcax


Xniköx pa kaqchikel cholchi’
Tiqetamaj jun ka’i’ oxi’ taq tzij

RUB’ONIL - COLORES

 Käq rojo
 Kaqköj rosado
 Xaq negro
Q’ëq negro
 Xaqxöj/q’eqq’öj/
Chajchöj gris
 Säq blanco
 Saqsöj piel/hueso
 Q’än amarillo
 Q’anq’öj/aranxäx anaranjado
 Xar azul
 Xarxöj celeste
 Räx verde
 Raxröj verde limón
 Tuq’ morado
 Tuq’töj lila
 Raxq’ataq’öj verde musgo
 Manxente fucsia
 Kik’köj corinto

RUNIMILEM

 Nïm grande
 mama’ grande
 Loman mediano
 Ko’öl pequeño
 Koköj pequeños
 Ch’utin pequeño
 Nïm raqän alto
 Ko’öl raqän bajo de
estatura
RUB’ANIKIL

 Setesïk circulo
 B’olob’ïk cilindro
 K’olok’ïk, sirisïk bola
 Kajtz’ïk cuadrado/rombo
 Oxtz’ïk triángulo
 Rab’kajtz’ïk rectángulo
 Tzuputzïk cono
 Wotz’ïk pentágono
 Q’oq’ óvalo
 Kab’lajpaläj dodecaedro

RUKI’IL

 Ki’ dulce
 Tzäy salado
 Ch’äm ácido
 K’äy amargo
 Poqön picante

RUB’ANIKIL

 Ch’eqël mojado Tz’il sucio


 Chaqi’j seco lo’x limpio
 Teq’etïk roto Köw duro
 T’isïl cosido B’uyül suave
 Tz’anatz’öj calvo Chäq’ maduro
 Patzapïk peludo Pu’y tierno
 Ti’oj gordo Kosinäq cansado
 B’aq delgado Uxlaninäq descansado
 Meq’ën caliente Tew frio
 Ch’uch’ frio K’atän caliente
 Lilöj tibio Korokïk flojo
 Q’aq’arinäq molesto Jitz’irinäq apretado
 Ch’ujurinäq alocado Tanatïk abultado
 Ch’u’j loco li’an plano
 Xib’irinäq asustado Ch’erech’ïk chillón
 Tz’eb’etz’ïk espeso jeb’ël bonito
 Jilan resbaloso Nakanïk tonto
 Suq’usïk, xich’ixïk enredado k’ak’a’ nuevo
 Itzel malo Ri’j viejo
RUJUB’ULIK – OLORES

 Simïl agradable
 K’isïk olor a orina
 Chuw desagradable
 Xex pasado
 Qoq insípido

Tiqokisaj ri ch’uticholtzij

Ki’ ri saq’ul.
Räx rub’onil ri che’.
Setesïk ri ik’.
Jeb’ël ri kotz’i’j.
Xintïj ri poqön ik.
Nïm ri b’ey.

Kojsamäj junam

j
junam

Rub’i’ ri chiköp: ________ Rub’i’ ri chiköp: ________


Rub’anikil ri chiköp Rub’anikil ri chiköp
_______________________________________________ _______________________________________________
_______________________________________________ _______________________________________________
_______________________________________________ _______________________________________________
_______________________________________________ _______________________________________________
______________________________________________ ______________________________________________
Tiqatojtob’ej ri xqetamaj
Ke’ab’onij ri wachib’äl e k’o qa, tatz’ib’aj kib’i’, k’a ri’ tatz’ib’aj lajuj kib’anikil.

Rub’i’:________________________
Rub’i’:________________________
Rub’anikil ri chiköp:
Rub’anikil ri chiköp:
___________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
____________________________________________
___________________________________________
_____________________________________________
___________________________________________
_____________________________________________
___________________________________________
_____________________________________________
____________________________________________
_____________________________________________
____________________________________________
_____________________________________________ ____________________________________________
____________________________________________

Rub’i’:________________________ Rub’i’:________________________
Rub’anikil ri chiköp: Rub’anikil ri chiköp:
__________________________________________ ____________________________________
__________________________________________ ____________________________________
__________________________________________ ____________________________________
__________________________________________ ____________________________________
__________________________________________ ____________________________________
__________________________________________ _____________________________________
_________________________________________ _____________________________________
__________________________________________ _____________________________________
__________________________________________ _____________________________________
___________________________________________ _____________________________________

Kojsamäj junam

KIQ’AJARIK RI TAQ B’ONIL PA MAYA’ NA’OJ

XAR = azul
 Ruk’u’x Kaj Corazón del Cielo

RÄX = verde
 Ruk’u’x Ulew Corazón de la madre tierra
j
 Qate’ ruwach’ulew Madre naturaleza
 taq k’ichelaj Los valles y montañas
junam
KÄQ = rojo
 Releb’al q’ij Nacimiento del abuelo sol
 Qakik’el Nuestra sangre
 Rumeq’enal ri loq’oläj q’ij Las energías del abuelo sol
 Kaqajäl Mazorca roja

XAQ – Q’ËQ = negro


 Ruqajb’al q’ij Nacimiento de la oscuridad
 Uxlanem Descanso
 Ch’uch’uläj k’aslem Paz
 Qawi’ Nuestros cabellos
 Raxwach Mazorca negra

SÂQ = Blanco
 Ralaxb’al kaq’ïq’ Nacimiento del padre aire
 Qab’aqil Nuestros huesos
 Saqiläj taq na’oj Conocimientos puros
 Saqiläj taq b’ey Caminos limpios
 Saqajäl Mazorca blanca

Q’ÄN = Amarillo
 Ruqajb’al q’ij Descanso del padre aire
 Raxlab’al ya’ Nacimiento del agua
 Qatz’umal Nuestra piel
 Q’anajäl Mazorca amarilla

Ri jalt’as: Re taq tzij re’ nkachib’ilaj ri t’as richin nkitzijoj rub’onil,


runimilem, ruki’il chuqa’ ch’aqa’ chik, re taq tzij re’ toq yeqokisaj
chuqa’ yeqatz’ib’aj jantape’ yeb’e chuwäch ri t’as.

Rub’eyal samaj: tatz’eta’ ri wachib’äl k’a ri’ tatzolij tzij pa ruwi’ ri nik’utüx chawe.

Achike rub’i’ _________ALANX________

Achike rub’onil ____Aranxäx ri alanx__

Achike rub’anikil ____setesïk ri alanx____

Achike rub’i’ _________________________

Achike rub’onil ________________________

Achike rub’anikil _______________________


Achike rub’i’ _________________________

Achike rub’onil ________________________

Achike rub’anikil _______________________

Achike rub’i’ _________________________

Achike rub’onil ________________________

Achike rub’anikil _______________________

Yitzijon pa kaqchikel

Xsaqär nan Xsaqär matyox


Kan jeb’ël rub’onil ri apo’t Ja’ matyox, käq rub’onil xub’än
Jeb’ël ok taq akotz’i’j Ja’, re re’ kan ti setesïk
Kan jeb’ël Xatïj ri asaq’ul achike q’ij
Ja’ kan ki’ xinna’ Janila ütz, tachajij awi’ k’a
Matyox, rat chuqa’ Matyox.
Wawe’ chuqa’ tikirel niya’ jun lectura)

Tiqatojtob’ej ri xqetamaj

Rub’eyal samaj: tasik’ij ri ti tzijonem, k’a ri’ taya’ jun ti setesïk chi kij ri taq jalt’as ri
xke’awïl.

Rik’in ri nan Emiliana, janila


äk’ nuk’ayij pa k’ayib’äl, k’o ri
nïm, k’o ri loman, k’o ri ko’öl,
k’o ri xaq kij, k’o ri q’än kij, ri
kite’ äk’ janila yepache’,
nkib’än kisaqmolo’, rija’ nub’ij
chi jeb’ël titïj ri saqmolo’, xa
xe xex jub’a’.

You might also like