Rudolf Arnheim, Η Δυναμική της

Αρχιτεκτονική ς Μορφή ς
Σημειώσεις
Ι. Στοιχεία του Χώρου

ΙΙ. Κατακόρυφος και Οριζόντια

Στην όραση αρέσει το κατακόρυφο

Ο κατακόρυφος άξονας είναι γενικά ο πιο κυρίαρχος στην αντίληψή μας, λόγω της βαρύτητας
και της φυσιολογίας του ανθρώπινου σώματος. Όλες οι οριζόντιες κατευθύνσεις είναι ίδιες.
Θέλουμε να βλέπουμε "όρθια" πράγματα.

Αν έχουμε πολλά κατακόρυφα αντικείμενα δεν καταλαβαίνουμε σχέσεις.

Σε ένα αντικείμενο βλέπουμε σχέσεις μεταξύ των οριζόντιων στοιχείων του.

Η συμμετρία γίνεται αντιληπτή κυρίως όταν είναι ως προς τον κατακόρυφο άξονα.

Το κτίριο γίνεται αντιληπτό ως κατακόρυφο και ως κεντραρισμένο.

Το στοίβαγμα των ορόφων πάει ενάντια σε αυτήν την αντίληψη. Υπάρχει ως στυλ και έχει
νόημα αν επιλεχθεί.

Οι ράμπες, οι σκάλες, οι αντηρίδες, οι κατακόρυφες περασιές παραθύρων , κίονες κτλ βοηθούν

αυτή την αντίληψη.

Διατρυπώντας το Έδαφος

Για να φαίνεται ότι κάτι διεισδύει ή αναδύεται από το έδαφος πρέπει να φαίνεται ΑΤΕΛΕΣ από
το έδαφος και πάνω και αυτή η ατέλεια γεννά μία τάση προς οπτική ολοκλήρωση. Η διείσδυση
αποτρέπεται όταν το σχήμα φαίνεται ολοκληρωμένο.

Κάποια στερεά φαίνονται είτε ολοκληρωμένα είτε ανολοκλήρωτα, ανάλογα με το πως τα

χειρίζεσαι (πχ κύλινδρος, κώλουρος κώνος).

Οι βάσεις κιόνων και τα κιονόκρανα μπορούν να τους κάνουν να φαίνεται ότι τελειώνουν αν
φαίνονται σαν μέρος του κίονα ή να συνεχίζουν αν φαίνονται σαν μέρος του εδάφους ή της
οροφής.

Οριζοντιότητα
Ένα τετράγωνο για να φαίνεται τετράγωνο πρέπει το πλάτος του να είναι λίγο μεγαλύτερο από
το ύψος του.

Πολλά οριζόντια κτίρια, που είναι η οροφή τους παράλληλη με το έδαφος, φαίνονται σαν να
είναι "ξαπλωμένα". Ανήκουν σε αυτό αλλά το οπτικό τους βάρος αδυνατίζει και άρα δεν
συνδέονται με το έδαφος. Αυτή η αντίφαση αντισταθμίζεται με κάποιο κατακόρυφο στοιχείο,
με αραιά ή/και όρθια ανοίγματα.

Βάρος και Ύψος

Το οπτικό βάρος του αντικειμένου εξαρτάται από το ύψος στο οποίο βρίσκεται. Ένα μαύρο
τετράγωνο ψηλά στον πίνακα φαίνεται βαρύτερο απ' ότι αν ήταν χαμηλά. Το φαινόμενο αυτό
καθορίζεται από 3 διαφορετικούς παράγοντες:

1. Απόσταση από το κέντρο έλξης (αν κάτι είναι ψηλά σε σχέση πχ με τη γη φαίνεται να
έλκεται λιγότερο από αυτήν. Λόγω απόστασης φαίνεται πιο ανεξάρτητο) ΕΛΑΦΡΑΙΝΕΙ
2. Φορτίο (οι επάνω όροφοι των κτιρίων φαίνονται πιο ελαφριοί από τους κάτω επειδή
δέχονται λιγότερα φορτία από ψηλά, κάτι που ο αρχιτέκτονας μπορεί να αποδεχθεί, να
αντισταθμίσει ή να ενδυναμώσει) ΕΛΑΦΡΑΙΝΕΙ
3. Δυναμική ενέργεια (όσο πιο ψηλά βρίσκεται ένα σημείο της σύνθεσης, τόσο
περισσότερο μετράει το οπτικό του βάρος, πχ σε έναν πίνακα) ΒΑΡΑΙΝΕΙ

Η Δυναμική της Κολώνας

1. Με δύο κατευθύνσεις:
a) Οι κοντές κολώνες δεν έχουν δική τους υπόσταση, δρουν μόνο σαν υποδοχείς
"δυνάμεων" και από πάνω προς τα κάτω και από κάτω προς τα πάνω.
b) Οι ψηλότερες κολώνες έχουν αρκετό οπτικό βάρος ώστε να εγκαθιδρύσουν δικό τους
κέντρο. Από το κέντρο πηγάζουν διανύσματα, και προς τη στέγη, σαν αντίδραση, και
προς τη βάση, σαν μεταφορά φορτίων.
2. Με μία κατεύθυνση:
a) Μείωση προς τα πάνω ή/και απότομα τελείωμα πάνω ενώ έχει βάση προς τα κάτω
(Κλασσικός Κίονας) --> δίνει κέντρο βάρους προς τα κάτω και άρα ενισχύει τη δύναμη
προς το έδαφος.
b) Αύξηση προς τα πάνω ή/και τελείωμα κολώνας κάτω χωρίς βάση και πάνω με
κιονόκρανο (Κνωσσός) --> πιθανόν να διαβαστεί ως δυναμική από πάνω προς τα κάτω.
Μπορεί να διαβαστεί όμως και σαν ανύψωση προς τα πάνω.
c) Με το γενικότερο σχήμα, εκτός από τα άκρα
d) Με την αλλαγή του σχήματος

Η Κάτοψη και η Τομή

Η τομή δηλώνει τη μορφή του κτιρίου και την εντύπωσή του.

Η κάτοψη δεν είναι απλά ένα ίχνος, δείχνει τη δομή του κτιρίου, παρ' ότι δεν γίνεται ποτέ
αντιληπτή άμεσα.

Η Δεύτερη και η Τρίτη Διάσταση

Μία αληθινά τρισδιάστατη σύλληψη είναι τόσο περίπλοκη που μπορεί να επιτευχθεί από τον
ανθρώπινο νου μόνο βήμα προς βήμα.

Ο Νους προσθέτει το Νόημα

ΙΙΙ. Το Συμπαγές και το Κενό

Τα κτίρια στον περίγυρό τους

Απεριόριστο Φόντο

Ταιριάζει μόνο με την αντίληψη του χώρου ως άδειου υποδοχέα αντικειμένων, δεν αποκρίνεται
στην πραγματικότητα.

Η Αλληλεπίδραση των Χώρων

Κάθε θετικός χώρος έχει μία ενέργεια η οποία δρα με συγκεκριμένη τάση. Κάθε αρνητικός
χώρος έχει μία ενέργεια που ασκεί την αντίθετη τάση. Όχι πολύ ακριβής διατύπωση.

Στην οπτική αντίληψη τα όρια αποτελούν επισφαλή προϊόντα αντικρουόμενων δυνάμενων.

Το πιο ειρηνικό σχήμα ορίου είναι το ευθύγραμμο, και το λιγότερο δυναμικό.

Ο Δρόμος ως Μορφή

Διασταυρώσεις και Πλατείες

Μία διασταύρωση δεν είναι φανερή όπως περπατάς στο δρόμο, μόνο από ελικόπτερο.

Όταν δύο δρόμοι διασταυρώνονται υπό ορθή γωνία, η περιοχή αλληλοεπικάλυψής τους είναι
περιοχή ασάφειας, γιατί δεν ανήκει σε κανέναν από τους δύο δρόμους. Ένα πράγμα δεν μπορεί
να ανήκει σε δύο ιδιοκτήτες στην ίδια χρονική στιγμή.

Η διασταύρωση πρέπει είτε να φαίνεται ότι ανήκει σε έναν δρόμο είτε να γίνει νησίδα με δικό
της χαρακτήρα.

Δ ΙΚΌ ΜΟΥ: ΚΆΘΕ ΠΕΡΙΟΧΉ Ή ΣΗΜΕΊΟ ΠΡΈΠΕΙ Ή ΝΑ ΑΝΉΚΕΙ ΚΆΠΟΥ Ή ΝΑ ΑΠΟΚΤΉΣΕΙ ΔΙΚΌ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΉΡΑ.
Η ΑΣΆΦΕΙΑ ΕΊΝΑΙ ΠΆΝΤΑ ΑΝΕΠΙΘΎΜΗΤΗ ΚΑΙ ΠΡΟΚΑΛΕΊ ΣΎΓΧΥΣΗ .

Τα ευθύγραμμα όρια δεν κλείνουν μία πλατεία με πειστικότητα. Σταματούν στις γωνίες, αλλά
μία ευθεία εξωθείται από μόνη της στο να συνεχίσει.
Όσο πιο κυκλική είναι μία πλατεία, τόσο πιο αυτοτελής είναι. Το να συσχετιστεί μία κυκλική
πλατεία με τα στοιχεία που την περιβάλλονυ είναι ένα εγχείρημα τόσο δύσκολο υπό την
οριζόντια έννοια όσο δύσκολο είναι να εναρμονιστεί ένας ρόδακας με μία πρόσοψη υπό την
κατακόρυφη έννοια. Το στρογγυλό σχήμα πρέπει να γίνει αποδεκτό ως το κυρίαρχο εστιακό
σημείο. Μία κυκλική πλατεία όχι μόνο τονίζει την ταυτότητά της με την αδιάσπαστη συνοχή
του περιγράμματός της αλλά εγκαθιστά και το κέντρο της με επιτακτική ακρίβεια. Από το
κέντρο, το πεδίο δυνάμεως της πλατείας εκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις και
επιβεβαιώνεται από την κοιλότητα των προσόψεων που βρίσκονται στα σύνορά της. Τα κοίλα
κτίρια υποχωρούν κάτω από το "σφυροκόπημα" των δυνάμεων που προωθούνται δυναμικά
από το κέντρο της πλατείας.

Δ ΙΚΌ ΜΟΥ: ΈΝΑ ΌΡΙΟ ΓΙΑ ΝΑ ΓΊΝΕΤΑΙ ΑΝΤΙΛΗΠΤΌ ΩΣ ΓΡΑΜΜΉ ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ ΕΊΝΑΙ ΤΟΥΛΆΧΙΣΤΟΝ 2 ΚΛΊΜΑΚΕΣ
ΚΆΤΩ ΑΠΌ ΤΟ ΣΧΉΜΑ ΠΟΥ ΟΡΊΖΕΙ ( ΔΗΛΑΔΉ ΝΑ ΈΧΕΙ ΔΙΑΣΤΆΣΕΙΣ ΠΕΡΊΠΟΥ 1/9 Ή ΜΙΚΡΌΤΕΡΕΣ ΣΕ ΣΧΈΣΗ ΜΕ
ΤΟ ΣΧΉΜΑ ΠΟΥ ΠΕΡΙΓΡΆΦΕΙ ). Α ΛΛΙΏΣ ΚΑΙ ΑΥΤΌ ΕΊΝΑΙ ΣΧΉΜΑ .

ΔΙΚΌ ΜΟΥ : ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΌΤΕΡΑ ΕΊΝΑΙ ΖΗΤΉΜΑΤΑ ΙΕΡΆΡΧΗΣΗΣ.

Διασταυρώσεις σε Εκκλησίες

Ισχύει το ίδιο με τις διασταυρώσεις δρόμων. Η εκκλησία αποτελεί την αρχιτεκτονική

ενσάρκωση του ΔΡΟΜΟΥ, και άρα όχι της κατοικίας.

Σε μία σταυροειδή εκκλησία η περιοχή που διασταυρώνονται τα κλίτη δημιουργεί ένα επιπλέον
κέντρο και έναν τόπο κατοικίας. (Τρούλος το 1, Αγία Τράπεζα στο ιερό το 2. Καρδιά και Κεφάλι)

Αυτό οδηγεί σε μία "ασάφεια" του ποιός υπερισχύει στη διασταύρωση που σε αυτήν την
περίπτωση είναι θεμιτή και αντιπροσωπεύει την δυναμική εικόνα της συνάντησης του
ουράνιου κόσμου με τον ανθρώπινο.

Όταν το κέντρο της διασταύρωσης των κλιτών τονίζεται με κάποιο ειδικό ορόσημο, ο εμφανής
αυτός τονισμός δείχνει μία διάθεση προς ελάττωση της σπουδαιότητας της αγίας τράπεζας και
μία τάση ενίσχυσης της περίκεντρης κάτοψης της εκκλησίας.

Τα κτίρια που είναι περίκεντρα και εξαλείφουν το γραμμικό χαρακτήρα της εκκλησίας (πχ
σταυρόσχημες σε σχήμα ελληνικού σταυρού) ο δυϊσμός ανθρώπου θεού συγχωνεύεται σε ένα
και μοναδικό κέντρο και ο άνθρωπος και ο θεός δοξάζονται ισάξια.

Το φάσμα των εικόνων

Για να δεις ένα ζωγραφικό έργο ως όλον, χρειάζεται απόσταση =2x τη μεγαλύτερη διάστασή
του, υπό γωνία 27ο.