Kadir Mısıoğlu, Osmanogullarinin Drami

KadirMi!
Diinya'nin en uzun omijriu

hanedan ailesi olan Osmanogullan,
Turk - islam tarihinde miistesna bir rol
oynamtsjardir. Bu bakimdan onlari
sevmek din ve tarih suurunun emridir.
Buna ragmen ne yazik ki; onlarin

kundaklan gocuklanna kadar butiin aile
efradiyla birlikte aziz vatanlanndan

nagihanTbiremirlesikarilisJarinave
yadellerde elli yillik gurbet
hayatlanndaki tahammiilfersa gile ve
izdiraplarla intihara kadar varan
sefalet sahnelerine milletge bigane
kalmmi§tir.
Sebil Yayinevi Osmanogullan

tarihinin meghul kalmis. bu elli yillik
son faslini mevsuk ve mudellel bir
surette aydmlatan boyle bir eseri QSMANOGULLARFNIN
DRAMI
yaymlamaktan seref duyarl..
ISBN 975 - 7480 - 01 -
êbilYaymevi
l§bu eser
Turkiye Mill! Kultiir Vakfmin
1974 yik
Jtiri husflsi miMfatom
kazanmijtrr.
— OSMANQGULLARI'NIN drami —
:
Kadir Misiroglu
SEBlLYAYINLARI No 151
KAPAKTERTiBl
•DlZGl
. AYZIN
UKAZ
GORGON
'
OSMANOfiULLARI'NIN
BASKI - ClLT. UYGUN MATBAACILIK TESlSLERl
MONTAJ. HOSEYlN TURAN
ELLI GURBET YILI

(1924 1974)
Cataloging in Publication data

Misiroglu, Kadlr, 1933 - ALTINC! BASIM
Osmanogullan'nin Drami elli gurbet : yili.
Bibliography : p. 1
1 .
Osman House of. 2, Turkey - Sultans 3. Turkey
- Kings and rulers. I. Title • .
929.799
ISBN 975 - 7480 - 01 -
¥1
Ankara Cad. Vilayet Han Kat: 1
ISTANBUL - 1992 Cagaloglu - Istanbul

Tel : 526 38 96 Fax: 527 20 99
iTHAF
Sehzade-yi civanbaht olarak dogup sevk-i
kaderle 5 ehzade-yi
bedbaht haline gelip yadellerde
vatan hasretiyle kivranarak can veren
Osmanogullan'nm aziz hatiralanna!..
HER HAKKI MAHFUZDUR
ALL RIGHTS RESERVED
-—
MUELLiFIN YAYINLANMI? ESERLERi :
-
&»
:
A'
:
«0
8 ISt-AMCI GENCLlGlN EL KlTABI (1981)
8 CEMRE (1992)
«HlCRET (1990)
©ALl §UKRU BEY (1978)
8 ZAFERDEN ZAFERE (1978)
® OSMANOGULLARI'NIN DRAMI (1974)

w^f
8L0ZAN ZAFERMl, HEZlMETMl? C.I. (1965)
8L0ZAN ZAFERMl, HEZlMETMl ? CM. (1973)
®LOZAN ZAFERMl, .HEZlMETMl? CHI. (1979)
8 YUNAN MEZALlMl (TORK'ON SlYAH KlTABI) (1966)
©MACAR iHTlLALl (1966)
O AMERiKA'DAZENCi MOSLUMANLIK HAREKETl (1967)

ex
® KURTULU§ SAVA§INDA SARIKLI MOCAHiDLER (1967)
©MOSKOF MEZALlMl C.I (1970)
©MOSKOF MEZALiMl C. II (1972)
© MUSUL MES'ELESi VE IRAK TflRKLERl (1972)
OSMANU DEVLCT ARMASI

KISALTMALAR
Sh. sahifc
C. did
S. sayi
a.g.e. adi ge$en cscr
vd. ve dcvamt
miil. miiteakip
a.y. ayni yerde
a.g-t. adi gccen tefrika
a.g.m. adi gef en makalc
bkz. bakimz
MMTD Millet Meclisi Tutanak Deigjsi
CSTD Cumhuriyct Scnatosu Tutanak Dejgtsi
TDK Turk Dili Kurumu «
TIEM Turk Taiih Enciimeni Mecmuasi

MEAL-i KERIMi
«YS Muhammed, de kl: Ey maikQn sahlbl olan
Allah'im, Sen miilkO dlledifllne verlrsin;
Sen dl!e-
diglnl azlz edersln; Sen diledlglni zelil
edersin-
hayir yalniz Senln ellndedlr; Sen,
hl 5 ? Qphe yok-
tur kl, her $ey'e kaadirsln.»
(KurVn-i Kertm AH imran SOrest)

BlBLtYOGKAFYA BE§iNCi BASIMIN TAKDJMi
Ali Fuad Tiirkgeldl - Goriip Isittiklerim Ankara 1951
Aysc OSMANOGLU • Babam Abdiilhamid, Istanbul 1960

Bu esenn ,1k basimmdan bu yana takriben
onbe 5 senelik bir zaman
Nevros MANAVOGLU - El Uyletii HublS, Sam 1340 gccm ls ,,r. Resmcn tahrif edilmis. bulunan
yatan larih gerccklerinin izhar
Ncvsal-I Osmant 1. Cild, Istanbul 1325 vctladesi bakmrndan, bu zaman
zarfmda sayan-, takdir bir gelismeye
» » 1326 sahid olunmustur. Heniiz hukuka
2. ak sc imi s i raasa bile, fiiliyatm
gorulen bu haksinasbk temayiilii
3. » » 1327 sebebiyle, bu eserin daha cinceki
baskilannda gercek!e [irilemeyen
» » 5 bir nctlikle takdimi gerekirdi
4. 1328 Hakika-
ten esk, baskilarda mecburcii
buzlu camlar arkasna konulup te'vil
Refit Cevad ULUNAVin Hatirati, Tercuman Gazetesi 5 Kasim 1969 sans,
ekle miulmak istenen birtakim
gerceklerin bu defa siitresiz ve
ve milteakip daha ber-
niisbalar. rak bir surctte am icabederdi; Okuyuculann boyle
dusiinmeleri ve bOyfc
SSmth Naflz TANSU - Madalyon'un Tersi, Istanbul 1970 bekleraelengayeilabiidir.
Tank Mumtaz G6ZTEPE - Sultan Vahiddedin Mutarete Gayyasmda, Heyhat ki!.. bu tare bir hareket icin
objektif (afakl) sartlar kafi dere-
Istanbul 1969
cede musatd kabul olunsa bile, bizim
sardanmrzm alabilcMince
sahsi
gaynmusaidligi bu cserc yap.labilecek
Tank Mumtaz GOZTEPE- Sultan Vahidcddin Gurbet Cehenneminde, her tiirlu mudaheleyi imkansrz
ktmisur Degil bazi gercekler
Istanbul 1968
uzerindcki kamuflaj malzemesini
kaldirmak, ilk labidan bu yana
toplanan yeni malzemenin ilSvesini bile
Salln Nlgar KERAMET - Halife Abdulmecid, Istanbul 1964
II.
gerceklcsuremedik!.
SSdlye OSMANOGLU Hayaumm Act ve Tatli Gunleri, Istanbul
- 1966 Kim derdi ki, biz
de "Osmanl, Ailesi»nin felaketlerle
dolu elli
MeclEs Zabitlan gurbet yihn. anlatmaya ali an bu
? § eseri te'lif ettikten kisa bir
rauddet
Tarlh Diinyasi Derglsi sonra, onlarla aym kaderi paylasmaya mecbur olacaktik.O Cenab-i
Umumf Tarihler
Hakkin nihayelsiz liituf ve keremi icab,
olarak "kader" insanoglu icin
„J \ '^'r
"
surbf ' mu S"""*" sUe!ine memar k to 'i
'
*»» >**yl.
mouth , Turk.yc den l.sau bgrenmck fane ve periodik bir state genoler gelmcktedir
12 KADIR MISIR06LU
OSMANOgUUARrNIN DRAMI
mutlak bir mechuldljr. Oyle ki nagihani bir feiaketiri ustiine dogra git-
gulmeyc devam ederler.

tnekte.olanlar bile son ana kadar soyleyip birkas bin kisinin yadellerde
yasarnaya mahktim edildigi, bunlardaij bir
'ik. Kemal I'asa'mn 1923-24'lerde yaptigimn, yani keyfi bir
buyuk bsmi icin valan topragimn mezar olarak
mahrum etmenin bite ? ok goriildugii mu-
surette dilcdigi kimseleri valanlannda yasamaktan hakkaktir. Bununla beraber Evren ekibinin oz valaninda
gecici bir prestijle yasamakran
altmis yil soma, entipiiften bir ihtilaldcn saglanmisi malirum eltiklerinin adedi
de seleflerinin zulmUnden asagi olmayacak
brc
fterian Evren ve arkada-jlan taralindan yapilabilecegine kim
ihtimal
surette onbejbin fcijiyi gecmislir, ;,,!> -*
verebilirdi?!... 1923'lerin badiresipdc vatancuda kilmanlarin

resmi ra-
Kufur ve ilbad cephesinde 1923'lerdekine e
5 bir siddeUe husDmete
kami "Yuzellilikler"(") adiyla amlmalanndaii dolayi bu dereccde az muhatap oiusumuz ihtimal "Ki§i sevdigiyle
beraberdir!.." hadis-i
samimamahdir. Bu yuzelli ki§ilik resmi liste dismda ccsitli sebeplerle 5erlfinin yiiklendigi yiice mananin bir tez9hiiriinden ibarettir. Ancak
BuiuV arasmdaki hayranlanmizdan birinin ziyarclini iarfe maksadiyla oturmakla oldugu 1924 y.li sartlarmdan farkli olarak bugUn Turk Milleti'nin
birka? mil-
sdyleycrck bizi
eye gittigimizde arkadajlan aradigimiz sahsm baska bir eve tajindigin, yonluk bir parcasi
-mecburt olmasa da- yurt dtsmda oturmaktadir
Bo
oraya gotiirduler. dururaun bizira gibi cebrt gurbet sartlan
mahdud olan esyalan icinde yasayanlar icin elem ve
Muvakkatcn burada bulunmakta olan o arkadasm asgarisi ile
.zdiraplaria mes'uIiyeUeri hem agirlasUran ve hem de hafiflestiren bircok
yen! UU)mmiJ hulundugu bu evde heniiz yerlestiriluiis, bir
durumda degildi. Kenarda bir
konmus buyukce bir sepet
yonii mevcuttur ki; burada sadet
iki bavul, birkac karton kulu ve i9inc geligi giizel kapkacak di-jidir.
goriinuyordu. Baska bir zaman gelmek arzusu lie rahatsiz etmek istcmediysek dc, vaki Digcr taraftan Osmanogullan'ru valanlanndan
surup cikarmakla Hri-
israr uzcrc kisa bir tevakkufu ve hie o'mazsa bir bardak {ay icmeyi
uygun gordtik. Ieri talmin olmayan, Onlan
ySdellerde bile rahat btrakmayip zaman za-
Ev satlibi ihtimal kmlmanialan iyin giyim kujam ncvinden yumusak esyalar arasina man binbir isnat ve ittirayla karalayip halkm gozUnden dusurmeye
yerlestirmis oldugu bardaklan kenarda duran kamistan 6rulinii| bir
sepetten cikanrken
calisan {sl|rn dusmanlan, bizim icin
yariya kadar de aynt seyleri yapmakan geri kaJ-' :
sayan-1 hayret bir sey oldu: Sepet bardaklann bulunmasi maksadiyla

Osma- maroislardir, Bunun icin bazan bir video
bosaltildigmda, biitun bu kansik esya icindc bir de nc ciksa begenirsiniz: kaseti, bazen de basit h£
Drami Gayri nvayetkafladdedilm istir. Hatlaen son Brneginde
nogiillan'mn isimli eserimiz. ihtiyari; goriildugti gibi < ni )7
- "Kim derdi ki, lstanbul'da basilmis olan bu kitap da gdrbete cikacak ve on yil sonra
Siiylenebilen tek |ey bunlann
yazan ile boyle hayal edilmez bir tesaduflc karsi karsrya gelecek?!.." dedim. takribenyti^yuz-elli kisi olab&cekjeri
hususu idi. BSyleoe
Gene;
Afv., UmO,„i Pr.tM'« yuzelli kisi mustesnadir, gibi mant*
d,|, bir iMre ko-
- s3yan-i hayret olanl o degil, bu kitabtn yazuisindan bes-alli sene sonra mtlmustur. Dunyan,,,. he, yerinde afvm islisnas,
"Hayrr asil sucun mahiyetiyle bdirlenirken, Lozm
da
Israel Pasa'mn tahmini bir rakam
yazannin da bu kitaptaki jahislann hayatlna benczer bir hayati yasamasmin mukadder olarak kondurdu|u yuzelli saytsmin
esas alunhaslyla
bir Vatan Halnleri Ustesl" ttjkili
olusudur!" dedi. o devrin nasil kannnsuz. keyfi bir idare oldugunu
tek basina ispala yetecek bir
Bense gayri ihtiyari dokulen goz yaslartmi gostermemeye calijarak her iki olusu bird- faciadir. YOzelli rakam, s.bit Icalmak,
aart.yk kim kime
kiziyor veya koikuyorsa onu bu listeye ilhSl
en kader cercevesindeki asK yerinde degerlendirmeye cabjiyorduro. etmeye causmi, ve kim kimi kayirfflalt ii-
- Yakm tarihimizin en acl ve ayni zamanda enkcroikgcrceklerindcnbiri de bu tiyorsa liste hanende birakmaya ugrasm,s„r. Bu wretle
ii Osmanli DevletiWi-en yiiksek
gercekleslikten sonra harb es- makamda vazife gorm»i bir sahisla,
yiizeilik'er faciasjdir. SSyle ki Lozan'da, Muttefikler sulh is iyle gUciiyle mesg^ koyltt Mehmed AgVya kadar
b,nb,r,ezatl, bir lisle vSeiid. gelmi,,!,.
nasmda.bizi.aikadanhancerlcni's. olan gayr-i muslimlcre ceza verecegimizden korktuklan (Tafsilat ifin baklmz Lozan Zaferrni? Hezimet mi'
sonunda isimli esenm.zin 'iM.nevr Kayipl a r»a
.bir.umami; af^rotQkvliinde rsrar etmislcrdir: Bundan cikan miinakasalar
1*919, tthsis editai, buluiiaw.ufuilc'u.isildinde.ki
yiizellillkler bans'.)
ariasdmislir ki; gayr-i muslimlerin alfedilmesi tahif karsilanmakla beraber muslurnan- ..„.:,,;...,.!,..,.
lardan M» Kemal ve ekibine muanz olanlann cezalandinlmasi dtijunulrnektedir. LSkin Si
-
Bakmiz23Temmuzl086, 19 0cak 1989, lSEkim ftg^ttrMHiirriyetGaz-
;
etesi nfishalan, v.s.

bunlann kitnler oldugu, hangi sugu islemis, bulunduklan o anda cevapkuidiniamiyordu. -.
.*,,,< , -.,,J . - ,.
M KADIR MISIROSLU
onbes. yillik Mr vak'a bile dump dumrken yeni bir hadiseymis. gibi it-
ham zcmininde kullamlabilmis.tir. Elinizde tutlugunuz bu kitaba 1976

yilinda verilmis. olan bir mukafat 1989 yilinda market haber
Bu, o sirada Reisicumhurluk Makamina namzct olan
yapilabilrai§tir.
Turgut Ozal'in "kali derecede laik ve kemalist" olmadigim is-

pat sadedindc giiya delil olarak ileriye surulmiistur,
Bugtin buliin Diinya miilhis. bir sarsmri gccirmeklc ve asirlik raazisi
olan batillarla, onlanti putlashrdigi sahsiyetler birer bircr yikilmaktadir.

Boyle bir zamanda, bizimkilerin "Giinesji baleikla sivama"ya de-
vam elraeleri kendilerini giiliinc ve gercekten "cag di§i" kilmaktadir.

Bakalim bu sakim rote daha tie kadar devam edcbileceklerdir. Her haido
fazla degil!.:. Mevla-yi miiteal biiyuk Islam inkilabim gerccklestacek
YAZAMN, TURKjYE MlLLt KULTUR VAKFININ
iinan ve ihlas abidesi kadroriun ekseriyetle gene olrriasina atfi nazar MiJKAFAT TEVZI MlRASlMfNDE YAPTIGI
ederek fart-i mcrhamclinden inihal etmekte yani muddeli uzalmaktadir. KONUJMA
Lakin unutmamak gercktir ki, "Her gelecek yakmdir!.."
Mffliyetci ve mukaddesatci
cephenin eniuwali ntaeselerinden biri
olan «Tiirkiye Mill! Kultiir
Vakfi»KADtR MISIROGLU'NA 1974
yil. «juri husOst mMutfetwa tevcih etmigtir. Bu maksadla 15 Maya
2Ocakl990 1976 Curaartesi glinii Park Otel'de KuMr Bakan, Rifk, D a n 15 man'in da
Bournemouth - 1NG1LTERE katild, gl bu merlsim tertib edilmis ve raiikafatlar levzi editaistir Bu
merSsimde KADlR MISIROGLUna i § bu «O sm a,io|ulla f
,'„,n Dram.»
is.mh esermden dolayi verilen mukafau,
Ba§vekalet Mustejan Ekrem
^S^T.f^™
MIMROGLU
e,mi5Ur BUnda
jtinlan soylemi^tir:
- " Mnra bir kon »i ma Wn KADIR
Muhterem Bakan,
Muhterem Mute§ar,
Muhterem Miitevelli Hey*eti,
Muhterem jliri ve
Muhterem Davetb'IerL
Osmanogulanmn Dram, isimli naciz eserimden

dolayi bana g8 s terilen
bu teveccQhii, S ah«mdan ziySde
bu eserin bedbaht kahramanlanna aid
ka-
16 KADIR MISIROSLU
bul ediyorum. Zira yanm asirdan beri mulemSdi bir suiette aleyhinde
konusulan bir Mlenin, clli yillik gurbet hayatlarmi anlatmaya c alisan bu
cserin muhterem juri' tarafindan nail oldugu alakamn, biraz da onun kah-
ramanlarindan dogduguna inamyorum. Bu itjbarla kcndilerini bdyle bir
teroiH yapmalanndan dolayi tebrike sayan gordiigflmu ifade etmek iste-
Aziz dinleyenlerim!
Ben, burada mtikafata layik gdrulen eserimde, aile-yi

Osmaniyenin
yasadigi elli yilhk drami anlatmadjm, anlatamadim. Zira

Ummandan bir
eyledim.
katre kabilinden bazi hatirat Surmtilari takdim etmekle iktifa
bir buyuk
bizi altibucuk asir zaferlerden zaferlere kofturmuj
giinkii,
Silenin bugiinkii bedbaht cocuklanna bir merhamet taleb etmek mev-

kiinde bulunuyordum. Bunu ise edebe mugayir telaki ettim. Zira, meshur
edipCenap §ahabeddin Bey'in soyledigi gibi «Kaplan Slrti icm en

tahammul edilmez yiik merhamettir! ..»
Bu itibarla eserimi yazarken biraz da onlar icin merhamet taleb etmek

mevkiinde bulunmaktaydim. Diger taraftan hie de miistahak olmadiklan
kammuna ithal olunarak vaktiyle kovulduklari vatan-
bir surette son af
larina avdetleri gerceklesmek uzereyken, yiiksek trajli bii gazetede aleyh-

lerine bajlatilan bir kampanyayi cevaplamak mecburiyetindeydim.
Bu ce-
vap mecburiyetiyle, onlar icin merhamet taleb etmenin yakijiksizligi
arasmda mutereddit kaldim. Eserimi okuyanlar bu tereddudlimc yer yel
§ahid olacaklardir. Bu ummandan birkac katre are
sebeple, bilmecburiye
ederek, asil faciayi degerli okuyuculanmm tahmin ve tasavvurlarina

havale eylemeyi daha munasipôrdum.
KADlR MISIROGLU'na i?bu "Osmano§ullari'nin Dfami"

arz ve ifade etmeliyim ki; bu eserde bahsi gecen gaz-
Ancak sunu da
ziyade TQrk
adli eserden dolayi TOrkiye MilIT KiMOr Vakfi tarafindan vsrilen
eteye cevap mahiyetinde olan mutalealar, benim s.ahsimdan
ben bu eserde hif bir jahsi fikir beyan juri husOsT mukafati, o zamanki Basvekalet MOstejan
hey'et-i i9timaiyeSinc aidtir. Zira
etmedim. Ne.sSyledimse, amme vicdamnda meknuz olanlarm ke§f ve Ekrem Ceyhun Bey tarafindan takdim edilirkan... -
ifadesinden ibarettir.
18 KADIR MISIROGLU
Bit mudafaa mecburiyeti dolayisiyla kaleme almati bu esere kargi

muhterem jiiri tarafindan gbslcrilen alakamn, Tiirk fikir hayati
bakimmdan da ayn bir ehemmiyeti vardir. Yazilmasi dirayctten ziyadc
ccs3rete muhtac olan bu gibi mevzulan i§leyen cserleri taltif cdcbilecek
bir Tiirk miinevver kadrosunun bulundugunu gormekle bahtiyanm! Bu

scbeple asil sevincim, jjahsim adma dcgil Tiirk fikir hayati admadir. Ben
do bilmukabil olarak bu dirayet ve liyakali gosterdiklerinden dolayi muh-
terem «TURKlYE MlLLt KtlLTUR VAKFI» miitevelli hey'etini, ICiNDEKiLER
O'nun degerli bajkani TURGUT OZAL Bey'in jahsinda tebrik eder,
BE?INCI BASIMIN TAKDlMI
teêkkiirlerimi arz ederimL ,
"
ONSOZ
(SEB1L, Sayi 20)
BlRINCl BOI.0M :
OSMANOGULLARI'MIN TARiHgESi, HUSGsiYETLERi

VE CIHAN TARiHihIDE OYNADIKLARI MUAZZAM
ROL
I - OSMANOfiULLARI'NIN TARIHCESI
A OGUZLAR VE KAYIHAN A§IRETI
-
a) Oguzlar.
3)
'
b) Kayihanlar , .
,
B OSMAN QAZI'NIN SAHSlYETI VE OSMANOGULLARI'NIN

SECERESl
a) Osman Gazi'nin §ahaiyeti
'
38
b) Osmaogullari'nin §eqer§su ......... 49
II - OSMANOGULLARI'NIN KUSUSlYETLERl VE ClHAN

TARlHtNDE OYNADIKLARI MUAZZAM ROL
A OSMANOGULLARI'NIN HUSUSlYETLERl
-
a) Manevf Bakimdan ,
"
„
b) Siyast Bakimdan „, _
64
B - CIHAN TARiHlNDE OYNADIKLARI MUAZZAM ROL

a) TOrk Birligi.Bakimmda
70
b) Islam Birligi Bakimmdan.. .
.
,
71
23
iKlNCl B6LUM :
OSMANOGULLARI'NIN VATANDAN QIKARILI§I VE

ACIKLI GURBET HAYATLARINDAN SAHNELER
I OSMANOfiULLARI'NIN YURT DI§1NA CIKARILISJ

A BUNA SEBEP OLAN HADISELERE KISA BlR BAKI?
-
flNSflZ
a) Mill? Mucadeleye Tekaddflm Eden Gunler 75
b) MlltMucadefe.... 78
iirk Milleti'ni
asirlarca zaferlerden zafere
HusQsT Durumu „ 81
f>j
> ,. c) Sultan Vahideddin'in
ko$turmus. bulunan Osmanogullan hakkinda
HILAFET ILGASINA VE OSMANOGULLARI'NIN YURT
B -
Ich vealeyhte - pek ? ok 5 ey yazilip
DISINA CIKARILMASINA MUTEDAIR 431 SAYILI KANUNUN
soylenmistir. Bunlarm ekserisi - maalesef -
HAZIRLANMASI.TBMM'DE MUZAKERESl VE TATBlKATI
guniibirlik siyasetin emrindeki kiralik
a) 431 Sayih Kununun Hazirfanmasi 10O kalemlerin mah-
b) Bu Kanun'un TBMMde Muzakeresi 114 suludiir. Bu bakimdan billiassa son elli yd i ? jnde bu
'39 mevzudaki buliin yazilip fizilenleri, ihtiyatla
c) Tatbikal karsdamak,
akli sellm idibidir. Ger i, Osmanogullan'na
S kar§.
II - OSMANOeuLLARI'NIN ACIKLI GURBET giri;ilmi9 bu adi sogme kampanyasina
katilan hi s bir
HAYATLARINDAN SAHNELER ciddi earihsi S ikmamistir. Hakikaten
bu gibi gen;ek ta-
1 - Sultan Vahideddin '83 nh S iler -alabildigine gayr-i miisaid olar. sartlara
211
ragmen-
2 - Abdulmecid Etendi bu mevzuudaki geryegi yine de ortaya koymaya
3 • Abdilrrahim Efendi 233
calisjmislardir ki,
bunlardan bazdanna yeri geldikje te-
4 Burhaneddin Efend> 242
-
mas eddecektir. Fakat ne yazik ki; Cumhuriyet
5 • Osman Fuad Efardi 246 devri He
birlikte bajlayan ve korkunc. bir din ve
6 -MahmudSevket Etendi 253 tarih
305 dusmanligmi aksettiren haksiz ve irkin bir
7 Mehmed Abid E'endi s koiuleme ed-
ebiyati, hala devam etmekte ve
8 -Abdulkerim Etendi , , 316 mektep kicaplanma kadar
325 .ntikal ederek, gercekleri
9 - Ve Digerlori -siff yar. munevvereler
muvacehesinde de olsa- sislendirmeye
muvaffak olmus
UCUNCU BOLUM : goziikmektedir.
OSMANOGULLARINA KARSI SON HAQLI TAARUZU....337
Surasi muhakkakdr ki; son elli yilm
hadiseleri heniiz
tamamen durulmamis. ve bunlarm uzerinden «
DORDUNCU BOLUM t a r
i h
OSMANOGULLARI UZERlNDEN K&BUSUN KALKISI

:
sayilmalan icin gereken

z a m an »
gesmem.stir. Bu sebeple, yakm tarihimizle
alakah bircok
A- MERHALELER. 367 §ahis ve vak'alarla birlikte
ILK :
:.....
Osmanogullan hakkindaki
B-SONMERHALE 379 beyanlarm da, birbirini nakzeden bir
mahiyet arzetmele-
r.m -bir dereceye kadar- tabii kar ilamak
S gerekir. Au-
SONSOZ..,.; 428 cak, jayan-i memnuniyet olani
5 udur ki; Osmanogullan
•
hakkinda yazilip soylenenler arasinda,

onlann gurbeete
bmbir mahriimiyet i s inde ge en elli yillik
S siirgftn devrel-
22 KADIR MISIRO&LU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 23
erinde, Devlet ve Milleti aleyliine herhangi bir

1'iirk
tur. Bu kanaatimizin bircok delilini mahud tefrikanm
muhtevasinda da bulmak miimkiindiir
beyan veya faaliyette bulunduklarma dair hicbir iddiaya ki; alakah bolumde
bunlarin herbirinin teshis ve tenkidine gerektigi
rastlamlamaz. kadar
yer verilecektir.
Gerêkten Osmanogullari, ecdadlannin biitiin bir
millet efradi lie birlikte de olsa - asirlarca kinina girnick Esasen bu eser, o yazitardaki asilsiz isnat
ve if-
tiralara tarafnnizdan verilmis
bilmeyen keskin kilicJanyla fcthediltnis bulunan dogup olan cevapiari 2 n ktSmen
gcnisletilmesi sOretiyle
buyiidiikleri aziz vatanlanndan nagihiinJ bir emirle viicud bulmiistur. Bugiin, o
sirada bazi endiselerle imza
tikanldiktan sonra, Tiirkiye ve Turk Milleti aleyhinc en koyamadigimiz 3 bu yazilan
daha da gemjletilmis olarak efkar-i
kiiciik bir faaliyette buluninannslardir. Sadece, tekrar umumiyeye takdim
edebilmenin derin haz ve saadeti icinde
vatanlanna kavusmak i(;in bircok israrli miiracaat ve tal- bulunmaktayiz.
cbleri olmustur. Bunun disrada bir de, bugiinkii Gerei Osmanogullari, her tiirlii
miidafaa ihtiyacindan
Tiirkiye dahilinde ve «Misir, Suriye, lrak» bendirler. Zira onlarin hakkin. teslim etmek icin vasat
ve hattii «Yunanistan» gib) kaybettigimiz eski seviyede bir ecnebi kadar bilgi ve
insaf sahibi olmak bile
vatan topraklannda yagima edilen eniliik ve einvalleii kaf.d.r. Osmanogullan'mn cihan tarihinde kan ve imanla
etralinda bir takim {alismalan goriilmustiir. Bunlarin
Bkz MillfGazcteMe21Nisan-^4M.y,U974lMMeria.as,nda«Osrn
basinda «MusulPetrolIeri» davasi gelir. C° k 2 - ;
•noinll.no. K.r,i Son H.cl. T...rtuzu».bde*

del'a bununla alakah faaliyetlerindcn galat olarak,
r h c
M ve«Bir Ti
l I » imzasiyla nesredilen lefrika.
Tiirkiye aleyhinde. c,alisinis gibi gosterilmek istenmeleri-
3 - mad, mahud 163. (incu maddeden
nin bagh bulundugu temet maksad ve fiili yanhslar yeri diirt ve 5816 sayd, kanuna istinaden de
u 9 »ne olmak iizere yedi ,eneyc mahkum olmu s bulunmakta ve
geidiginde izab edilecektir. Cerrahpasa Tip
Fakullesi Psikiyalri Klinijinc. verilmis
{ »yhk bir ,ne' z O„iyet sSye.inde muvakka-
Osmanogullarrmn bugiine kadar Tiirkiye aleyhinde en d 1S an oikmij bir d.rumda idik. Raporurmu
ise, Adll Tib MeclWna derde,l-i
hicbir faaliyette bulunmadiklarma miitedair hiikmumiizu tafaote idi. Bu ylizdendir ki, Tnrk - Islam dUimanlannm yeniden,
bulunamaz. h.smmangramA
kabul etmeyecek hic,bir insaf ve iz'an sahibi end.se,, - cok a™ Mi g im 2 haide i . „ yazlta> im2a koymam|z , imkinsl2la!
, lrm , !tl
Bunun tek istisnasi, Tiirk basinuida her nasilsa itibarh (!) Mahnd gazeleye gerekli cevab, geeik.irmeden
vamiek ise; zarSrel halindeydi J-ira
addedilmis bir ga/.etede gejen aylarda yer alan «0 s ayn, zamand. O sm a„oglnlan'„m aziz
vatanlanna kav,, !ma lan„a imkan
manogullari'nin Son y u n u » serlevhali «.f kanunu» TBiMlvrde kabul olunnrn, ve Senato'da
verenbir
mnzakere edilniek saf-
bir tefrikadir ', Zannimizca Osmanogullari sulalesinden hasua gelmi, bulunuyordu. Boyle uazik bir
zamana bilhassa ,a s llalilan bu tezvMln,
arta kalan bir iki yash zat tie heniiz vatanlarimn yiiziinii miBt iradeyi
isliro.l edenleri yamllmaya
oal.smak gibi s rfi! bir gayrctin mahsulli
dahi gormemis bulunan birkac genein yurda dtinmek ihti- oldugo, gozden kacm.yordu. Nilekim
9 ok gecmedeu bu tevzirat, S em,«ye edinen bir
mallerinin belirmesinden endiseye kapilarak alelacele lenalbrun ag,r b,r li s a„la Osmanogullan'na
hueum ettigi goruln,li Ancak 5 ayan-i
5 l(ir.
efka'r-i umurmyeye sunulan bu mesnetsiz ifsaat(!)in memnauyel olan, judurki; mahud gazete Ue aju biriiji eden bn .enator, millliradeye
gayr-i ciddi bir sinema senaryosundan hicbir farki yok- dayanmaym i.deeo bir «gece ba S k,„,»tarz,nda icn edilen. 27May, .
l'>-Bki:'Hithiye«Gazclcst'nde IS - 20 Nisan 1 1 974 arihlcri arasmda «Osm d a rbe - i h u k <S m e 1 i » nin gelirdigi « t e me 1 1 i » (invanli, temekizlerden biriy-
manlllarin Son y u n u» sciicvhasj ve Nlsyan Yigitimzasiylanejredilen di...
yazi sens].
21 KADIR MISIROGLU
yazdiklan desfanlann goz kamastinci panlti ve sasaasini OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
25
izaleye hicbir garezkar kalemin giicii yetmiyecegi
ciimlenin raalumiidur. Hal boyle iken, hala giinesi
balcikla sivamaya cahsan bazi bedbahtlarm zuhuru dahi sgSHHrSSSH
miicerret insanlik hesabina cok elem vericidir. Bu
sebeple bizim bir miidafaaname mahiyetindeki bu eseri-
miz, Osmanogullari'ni -mevcut olmayan- suclarindan te-
briye maksadiyla kaleme ahnmis degildir. Belki daha
ziyade Osmanli diismanlarimn ger<;ek niyet ve
ggSSESSS
hiiviyetlerini teshis ve teshirdir. Bu vcsileyle Turk ve
Islam tarihinin en biiyiik sahsiyetlerini yetistlren Osma-
nogullan'nin son mumessillerine miiteallik
bilmecburiye vaki olan- bir miidafaamn n%iz kalemimiz
icinmiimkun ve muhtemel seretterin en bityiigiinii teskil
eyledigini Miliaria ifade etmek isteriz.
Gercekten Osmanogullarr, yeryiiziinde gelmis gecmi§

hanedanlarin en uzun imiuilu.su ve en hasmetlisidir. Hie
bir milletin tarihinde alti bucuk asir devain etmis bir
hanedan bulmak miimkiin degildir. Turk Milleti'nin
biitiin efradi, bu hanedamn her biri digerinden daha
serefli olan muhterem mensuplari etrafinda ta
baslangictan itibaren kenetlenmi; ve bu suretle biiyiik bir
giic meydana gelmistir. Milletimizin asirlarca birlik ve
beraberliginin saglanmasinda en nafiz
hanedan olmustur. Bu suretle sagianan
bugiin iizerinde yasadigimiz topraklari vatan kilan
kuvvet,
amillerin basinda gelir. Osmanli Hanedam sadece Tiirk

rolii
muazzam
oynayan, bu
Marsss
B S be P 1 k
«ir k?„ :e n efr eti 9 n I.»r
~«—
an, " ar ' a
*"»
'"'•.«:
v* ki <*">«««*
Milleti icin san ve sereflerle dolu alti buguk asirlik bir
tarihin viicud bulmasina ami! olmamis, ayni zamanda
Isiam AEemi'nin bitip fiikenmek bilmeyen hach taarruz-
lanndan masun ve mahfuz kalabilmesini de saglamistir.
Gercekten Osmanogullari'mn tarih sahnesine
cikraalarindan once «Hilal-Salib Miicade
r e "s i *riih cereyan ettigi saha, bugiinkii vatammizla Su-
riye^ ve Ifrlistin havaiisiydi.
35 KADIR MISIROSlU OSMANOSULLARTNIN DRAMI 27
kabil-i izahtir. Boyle bir diigmanlik, asirlarca Osmanli pam.yan yari munevverlerin suur altlarindalti
asagihk
Devleti'nin adalct ve semahati sayesinde huzur ve siikun duygusu ve Islam diismaialiginin makesi
olan yanlis
iccrisinde yasamis. dahili Hristiyanlar icjn bile munsifane izahlan, hala revactad.r. Bu gibi
bilerek veya bilmeye-
addedilemezken, bii sbziimona bizdcn kimselerin bitip rek Islam diismanlarinm emellerine
alet olanlairin, biiyiik
tiikenmek bilraeyen Osmanli diis.manligini izah devletimizin yikrlmasinin gercck amillerinden mesela
bir
imkansizhgi meydandadir. « P e t r o I iiu'eltsii ndeki - tafsiline burada
yiikselis devirlerinin sanli mu- imkan bulamadigraiz - hatSli tutumianni teshis ve
Surasi rauhakkaktir ki; teshjri
ortaya son derecc ibretli bir tablo
vaffakiyctlerini bu hanedansiz izah miimkiin degildir. c.kanr. Fakat burada
mahud lefrika dolayisiyla tespiti elzem olan
Gercektcn « F a t i h » siz bir « t s t a n b u 1 u n
'
diger bir
K
F e t h i » ni, « M
a n u n i » siz bir « o h a ? gercek de sudor ki; akip giden zaman
icinde mcs'eleler
veya « Yildi- ve bunlann Tiirkiye aleyhinde
Meydan Muharebesi»ni kulian.lmasindaki iislup
m » siz bir «NigboluZaferini» ilah... degisse de, dusman faaliyeti durmamakta ve yeni sekiller
r i
Hal boyle iken, bazi kimseler,

izah edebiliriz?!...
altinda devam edip gitmektedir! Hasil. dusman
nasil ayni
dusmand.r ve
hala tarihimizdeki biiyiik muvaffakiyetleri hanedan faaliyetini tatil etmis degildir! Ebette
ki et-
miyecektir de!...
-li§mdaki bir takim kiniselere ve hassaten millete mal et-
mekte, buna mukabil bilhassa son devirde ortaya cikan
ve bamba§ka sebeplerin eseri olan muvaffakiyetsizlikleri
tesitii dim ve irk hususiyetleri
lie, Osmanli Hanedani'na yiiklemcktedirler. Halbnki alti ile birbirimden
apayn cok imsuru asirlarca sulh ve siikun
bir
edi asirlik tarihimizde goriilen parlak zaferler kadar, icinde
dirayetle .dare etmis bulunan
hatalar da his siiphesiz. btttiin bir millet efradimn milletimizin, bu
basansinda en biiyiik hisse hie siiphesiz
miisterek eseridir. Muhakkak ki; tarih, mantik ve hakka- arka arkaya
deha olciisiinde bir cok biiyiik sahsiyet
niyet icabi olan da budur!... yetistirmis bulu-
nan Osmanl. Hanedani'nmdir. Bu
yiizdendir ki milletim-
ortaya sikan ve tarihimizde bir izm diismanlan, bize karsi duyduklan
Son devirlerde
kin ve nefreti -
«gerileme» olarak tavsif edilen durumun amilleri adeta- onlarin §ahislannda merkezilejtirmislerdir
ise, cok sefitli ve mev-zuumuz haricidir. Kisaca Gercekten elli y.ldan beri bir boy hedefi
gibi en cirkin
sbylemek gerekirse, bu durum ic. ve di§ diismanlarin .snat, .ftira ve diismanhklara
maruz biraktiklan Osma-
sinsi ve planh faaliyetleri yiiziinden imkan yerilmeyen nogiillan'ndan, Tiirkliik" ve Miisiiimanl.k
hesabma intik-
« s a n a y i i n k 1 1 a b 1 »na zamaninda ve
gerektigi am almak istemislerdir. Ciinkii mill! varligimizin
§ekilde katilamamanm bir neticesidir. Avrupa'da ortaya dustnanlan, milletimizin has ve beyni
olarak daima on-
gikan sinai gelisme ise, Amerika'nin ke§fi ve yeni Ian gormus ve bu sebeple oianca
hincini onlara
ticaret yollannin bulunmasi suretiyle Hindistan'a gidil- .voneitnustir. Gercekten
Osmanogullan bin vildanberi
mesi ve bunlann neticesi olarak da Avrupa'ya
biitiin devam eden « H i lal-Salip M »*'
ii c a d e i e s i
biiyiik bir servetin akmasi gibi biisbiltiin ba$ka sebe- mn agirlik noktasini teskil etmistir. i
s te bu yiizdemdtf ki;
plerle izah edilebilecek vakialardir. Ne yazik ki;
Tanzi- aziz vatanlarmdan tard edili lerinin
5 azetTOA s'yarini'' ;
mat'tan bu yana Sark-Garb muhasebesini layikryla ya- yuzyil gectigi halde hala tatmin
olmayan bir kinih haksiz
23- KA&IR MISIROtSLU OSMANQ0yUARI'NIN DRAMI 29
olunmaktadir. de, bu zamana kadar gecikmi? olmasidir. Zira, mafcsad

ve efrkin tezahiirlerine sihid
amine
basil oldu amma ba'de barab-el-basra.*..
Buna ragmen bu defa yaniltilamayan ve Turk
- velev b.r Evet,
vicdanma bihakkin terciiman olan T.B.M.M.
ileride
kisaca gurbet sergiizestferini okuya-
- bu vatanin hur ve
'
caginiz bircok kiymetli sehzadenin delisetli

af kanunu cercevesi icinde de olsa bir daussila
ziyade hak-
mes'ud havasini teneffus etmeye herkesten ile kivranarak irtihal-i dar-i
beka eylemelerinden sonra!
eviatlarma karsi
lari olan fatih ecdadtmi/.in gurbetzede Bugiin, bu imkandan heniiz vatanmin
bir tasjm bile
elli yildir siirdiirulen korkuni; bir
zulmu nihayet beriaraf gtirmemis olan bir kac gene sehzade ile
Tiirkiye'de
esnasmda ban
eylemisHr. Gerci bu keyfiyetin tahakkuku hicbir gechn imkani bulunmayan bir iki yash zat mi fay.
1
Osma-
mebuslann ve hatta degcrli bir Sultan Efendi'nin' dalanacak?!.. Heyhat!.. Bu vatanda, onlarm bir cogunun
bulunmadigi
nogullan'nin ortada afvedilecek bir suclari mal miilk namina bir
olmu§tur. Fa- dikili aga<;larinir, bile
yolunda son devcce hakli bir itirazlan vaki
bir /.arurete atfederck birakilmadigiiii unutmamak
lazimdlr. Biz daha doksan
kat, §ahsen teknik
ya?indaki bir tek Sultan Efendiye bakmaktan
muhimsemedigimiz bu noktadan daha ehemmiyetlisi bile aciz
durumdayiz. O Sultan Efendi de, uziilerek ifade
asd biz, millet olarak, elli yil sonra dahi olsa edelim
judur ki;
ki; davamizin ba§ taci addettigimiz
Sultan Abdiilbamid Han
biiylesine hatadan dbnerek, ecdad ve tarih
korkunc bir
Mazretleri'nin hayattaki yegSne evlitdidir.
temin edebilir isek, Kim biliyor,
oniinde afvedilip bagisianmamm bugun O'nun ne halde bulundugunu, nerede
Osmanogullan hcsabina oturdugunu,
yine dc kazanc buyiiktur!.. ne yiyip kjtiginl?!.. Unutmamak gerekir ki, zulme
Sayan ciheti, bu- nza
diisiinulurse, bu neticenin asd tecssiife da, zulijmdiir!....
bulunmasi degil
nun bir af kanunu icmde temin edilmis Bu iirada §u hususu da belirtmek gerektir ki; '
Os-
4 - «Osmanl. Hinedan'tna inensup Istanbul'da oturan
sultanlat.yi.rda doomc manogullan'nin vatana avdetlerine imkan veren kanuni
haklan bulunmayan hanedan mensubu eiteWtain, memlekete
doranelefine feel bir degi|iklik - her ne kadar -bir«af
icinde kanunu*
kanunla izin verilmesini istcmislerdir.
kcndilerini (izecefm, ki(ikrmru«mlck«lmizc donmelcrine
Yurda donme iznmin, rakaniacak gcnel afla saglanmasrom izin verilmasi, beni {ok mullu kilar. Zira, bircogu
hSneaaiun mensuplan cant ve hirsizlarm faydalana-
vaslidir. Son gunlcrinde vatanlannt gormclerini edcrim»
bdlrten sullanlar, .Kocaman bir arzi dcini|tir.»
zaman almamazlar. Bu, asalctimize uygun bir harekct (Bkz. Milliyet Gazetcsi, 24 Mart 1974 tarihli nilsha).
oagt aff m kapsam. Ici™ hicbir
Tahmin etmak gtic dcgildi, ki,
bu haberdo gecen «nedMI», «konu», «genel»,
olmaz»demislerdir.
Nesllsah Sultan, bu konuda jurtlan «ozel» «knpiam» ve benzcri uydurma kclimeler
Osmat.lt Hanedani'mn mensuplartndau gazete inuhabirinin dinledi ji sozleri
kcntll lisamyla ifade etmesinden
dogmustur.
soy.cmi§tir:
Vas.b Efendl, Az.z Efendl, Mcs'eleyc bu nokta-i nazardan bakan yazarlar
HSnedan'a mensup biiyuklerimizdeil iadece
- da gdrulmiistiir:
Gencler, Avnipa ve Amenka'da «§u halde siz kimi, ne i 5 in afvediyor veya etmiyor sunuz?.., Jjger
Ntam Ve Memduh Efendi'ler hayattadtrlar. af kanunuiu
ogtenim yaptynrlar. Bu nedenle geactai.

yurda gelip, ye,le;eeekk,rmi sanmryomm. ™ da 6Ail dikeek.e, bu maddenin ad, «Oamanli Hanedanrna Tdrkiye'de Oturma
*
Turkiye'nin zor s.rtlanna abjamazlar. An- Mihaadesi Verilmesi olur. Fakat Osmanogullannm komiinistler i in
Onto, oradaki hayata alisrruslard.r. Gelip ? etkanlacak bir af
yasldar bfiyiik btr vauu knnunuod. kendi isimleiini de gormekten rnenm«niyet duyacaklan pek
cak iiikelBini gormck loin gecici olarak gelirler. Yatatz, fiiphelidir.,,
(Ukz: E. Giingop - Osmanogullan Af mi Istiyorlarmis?.
5zlcroi'i§ihded.itier-» Orladogu Gawlesi, 26
"
«Ailem.zden clan Nisiin 1974).
SuadHayrifirgiipia'nungelioi Ffa.Ia Urgiiplii de
KADIR MISIROGLU
saglanmqsa da ifade ve tanzim §ekli itibariyle onlara ka-
bil-i mevcud olmadigi gei<;egini de ih-

izafe bir ciirmiiii
mal etmemijtir. Hakikaten mezkur kanunun bu hususa
mutcallik sekiz.inci niaddesi, diger niaddelerde oldugu
gibi afvedilen bir ciiriimden bahsctmemektedir. Sadece,
vaktiyle ihdas edilmis, bir « k a n u n i in e lit n u n i
-
y e t » i bertaraf etmektedir. Bu foCiliyle diger bir kanunu

tadil cden mustakil bir mahiyet tajimaktadir. Belki lek
ba$ma ve ayn bir kanun olarak tedvini daha dogru olabi-
lirdi. Fakat bu haliyle de onun bir « a f kanunu BIRiNCi BOLUM

m a d d e s i » mahiyetini tajimadigi agikardir. Velev bir
af kanununun niaddeleri arasinda yer alsa bile!...
OSMANOGULLARI'NIN TARiHCESi,
de $unu ifade etmek isteriz ki, Osma-
HSu vesile ile bir
HUSOsiYETLERi VE CiHAN TARiHiNDE
nogullari'nm acikh gurbet scrgiizestlerini nakletmekten
maksadimiz, efkar-i umiimiyeyi onlara acunak is- OYNADIKLARI MUAZZAM ROL
eikaraetinde tabrik degildir. Bilakis bu tacialaru bigane
kaldigiimz ve unlardan habersiz . kendi hevii ve hevesi- I - OSMANOGULLARI'NIN TARtrigESt
miz istikaraetillde fiitursuzca yajayabildigimiz igin asil
acinacak olan, bizleriz. Ku sebeple onlarin bajlarmdan
gecen facialan okurken gbz ya§i dbkebilirsemiz, bu A OGUZLAR VE KAYIHAN AStRETl
-
yasjar asil kendimiz Ujln olsun!... Belki bu suretle Osma-

nugullan'ntn liailevi gurbet hayatlanni kcndimize bir
ibret aynasi ve ciddi bir nel's mubasebesi vesiles'i ittihaz
a) Oguzlar :
edebiliriz!... Ma'lumdur ki; yasarrnayan gbz, gormez!...
slam ve halt! cihan tarihinin en buyiik devletini kuran Osma-

nogullan, mense' itibariyle Oguz Tiirklerindendir.Tiirk tarihinin
bajlangicina aid kaynaklar, bir hayli muahhar btilunduklan ci-
9 Temmuz 1974
hetle, ilk devirler hakkindaki bilgilerimiz oldukca eksik ve vu-
Beylerbeyi - ISTANBUL
zuhsuzdur. Gerjekten, bu hususa - cogu kere - mesned ittihaz edilmis.
bulunan mill destanlar bile, cok soma kaleme abnnuslardir. Ilk yazili
kaynaklarise Vn. YUzyikndan kalmijolan «Yenisey Kitabe
leri» ile VIII. YUz yildankatma«Orhun Abideleri»5 dir.lsfc
5 - Narmk ORKUN - Eski Tflrk Yazitlan(TDK)

TafsilSt icia bkz: HiiseyJn
Istanbul, 1936
1940 -Mutiarrem ENC1N-. Orhun Abideleri Istanbul 1969 -Neclp
-
Asim- Pek Eski Turk yazisi, Istanbul 1328,

S KADIR MISIROSlU
tarmte ilk defa olarak Og^zkelimcsinebu Yenisey Kitabeleri'nin

1
birinde rastlanmaktadir.' K1NIK-
Turk tarihi gelcncgine vc Oguzlar'dan babseden kaynaklara gore, YIVA--
Oguz Han'in alti oglu vardi. Bunlar orduda veya « § o 1 c n » deni- BUGDUZ-
len ziyafellerdc -kendilcrine atfedilcn ehcmmiyete nazaran- Han'in YlGDlR-
saginda vcya solunda ycr alirlardi. Tiirkler'de sag laraf, Mogollar'm
7
aksine olarak daha serefli kabul olunmaktaydi. UREOlR- .--
Gguz Han'in Giin Han, Yildrz Han veAy Han adlarmdaki ala-yuntlu—
ijc oglu daima sag laral'la yer abyorlardi. Bunlara « B o z o k u » 1 bymOr—
denilrockteydi. « O k » keliraesi, kadim Tiirkcc'de boy(kabilc) SALUK—
manasina kullamliyordu.
8
Gok Han, Dag Han ve Deniz Han
admdaki digcr Be oglu isc, sol larafta ycr ahyordu. Bunlara da « c CEPNl- -
o k 1 a r » veya « Ucok 1 u » adi vcrilmeklc idi. Bu alti evladin her CAVULDUR

birinin idarcsi allinda dorl boy vardi. Bunlar da kcndi aralannda BECENE
itibailanna gore siralamyorlardi. Bu surelle Oguzlar'in, yirmidort toy- BAYINDIR
dan '
tesckkiil etlikleri goriilmektedir. Bu boylarin her biri eti yenmiy-
en avci bir kusu mukaddes addetmiijlerdi ki; buna « a g un » KARKIN--

denilirdi. Bir dc, her boyun bir « d a m g a » si vardi. Bu, ugur ad- BEG DlLl- -
dedilerek davarlara, kapkacaga vumlur ve haul raezar ta§lanna bile hak- KIZIK-
kedilirdi. Osmanogullan'mn nes/et cttikleri Kayi Boyu'nun Ongun'u AVSAR-
sahin, damgasi ise, iki ok ile bir yayli oktu. Buna ilk defa tkinci Mu-
rad'in sikkelerinde rastlanmaktadir. YAPARLI-
» veya « » tabirini DODURGA-
Oguzlar, siyasi bir camia veya memleket icin « e 1 i 1
DOGER--
- Prof. Dr. Faruk SUMER - Oguzlar, Ankara 1972. sh. 205 YAZIR--
7
8 - a.y.
KARA . IVLt-
9 - Kasgarh Mahmud, <Divtn-l Lilgat - it -til rk » isimli eserindc
ALKAEVLl-
bu boylan 22 olarak gostermistir. Aynca O'nun tasnifinde « Kay i »lara ikinci strada
BAYAT--
yer verilmi j ve bu kelime « Kay 1
J » suietinde yazdmistir. Ojuz boylanna Sid tarn
KAYI-
liste Re§it-ud Dln'in CSmJ - ii t - 1 e var h»
i isimli eserinde yer almisrir ki, bun-
da « Kay i B o y u » null birinci sirayi isgal cttigi goriilmektedir.

RE§lD - UI) - DtN'E CORE OGUZ BOYLARI
34 KADIR MISIROSLU
OSMANOGULLARI'MN DRAMI 35
kullaniriardi. Buscbcplc Oguzlar'm siyasi topluluguna ve ulkelcrine Celaleddin Harezmjah'in vefati uzcrine o biiylik kumandani yenen
« Og uzc I i », Oguzcli'nin basmdaki hiikijmdara ise, « Y ab gu » Mogollarla vurusa vurusa mi Anadoluya gelip yerlc§likleri hususu ih-
dcnilirdi.
tilaflidir. Bununla beraber Kayilar'm Dokiizuncu Ylizyilda
Onuncu Yiizyildan itibaren lslamla§maya basjayip Onbirinci Selcuklular'la birlikte Ceyliun Nehri'ni gecerck Iran'a geldikleri mu-
Yiizyilda lamamcn bu yoni asabiycte inlisab elmis bulunan Oguzlar'a
hakkaklir. Ancak Osmanogullari'nin ne$'et ettikleri Kayilar'm Anado-
bundan boylc artik « Til r km e n » dcnilmeye baskmnushr. lu'ya gelisleri vc bu esnada cereyan cden hadislcre dair bilgilcrimiz
efsanevi bir mahiyet arzelmcktcdir. ..
b) Kayihanhlar :
Gercekten, rivayetlerc nazaran Kayilar, Ccyhun Nehri'ni gegtikten

sonra, once Horasan'da « M c r v » ve « M a h a n » bolgesine
Kayilianlilai veya Kayi Boyu, Oguzlar'm dalia ilibfuh acldcdilen sag
yerlejmijlersc de, Mogollar'in devam eden hiicumlan sonunda
laialla yeralan boylardan, yani Bozoklardaiuli. Bu gruplaki boylann Celaleddin Harezmsah ile birlikte Azerbaycan'a ve Dogu Anado-
kcndi aialanndaki suakinmada da en sagda yer aliyordu. Yam Bozok- lu'da Ahlat taraflarma gSs ctmisjerdir. Ancak Onbirinci Yiizyilda Di-
lar'dan, Gtin Han'a labi dort boytin on ilibarhsiydi. Eslscn Oguz boy- yarbekir ve Harput'ta hukumet kuran «ArlukogulIan»da
lannin lam bir lislcsiiii vcren vc biinlan siyasi chcmmiyeilerinc gore Kayilar'dan oldugundan bunlarin bir kismmin Anadolu'ya daha once
sirakiyan Resjd-ud-din'in Cfimi-ut-Tcvarih isimli cscrindc Kayi
geenvis, bulunduguna hukmeunek kabildir,
Boyu'na birinci sirada rasllamlmaktadir. « Kay 1 » nui manasi; « k u v -
Kayilarm bir kismi Sehjuklu Hiikumdan I. Maud-din Keyku-
vci vc k udrctsfihibi » demcktir, Osmanogullari bu boyun
bunyesindeki « Kara- ke.cll i» asirctindciidilci.
bat (1219-1236) tarafmdan Ankara havalisindeki, «Karacadag»
mintikasina ycrlesiirilmisjerdir. Buradan bilatiere kistok olarak « S 8-
Oguz Boykm, basjayan fetih hareketiyle birlikte Anadolu'ya gcl-
g ii t » yakmindaki ovaya ve yaylak olarak da«Domanic»e nakledil-
mcyc vc burada yerle^meye bajdamislardir, Ancak bu yerleijme de mislsrdir. Fakat Anadolu'ya gelisjerinden devletlerini kurduklan bu
dcfalcn vc toplu bir halde gcrgeklesmemistir. Anadolu'ya piuea parca ve bolgeye yerle§inceye kadar baslarmdan gecen macera, hakkiyle tesbit
muhtelif larihlcrde gelen Oguz boylan ve onlarin kollan hemen her tara-
cdilebilmi? degildir, Bu husustaki bilgilcr zamanimiza kadar rivayet ha-
fa dagdim§lardu. Buiiuo neticesi olarak buglin bile hala Anadolu'nun linde devam cdip gelrni$tir. Bu rivayetlerin en meghuru sudur:
muhtelif yerlerinde Oguz boylaniun adlarnu ta§iyan bucok kby ve kas-
Anadolu'ya gcldikten sonra bir miiddet Ahlat'ta oturan Kaydar, oia-
abaya rasllanilmakladir. 10
Bunlardan bir kismi da el'an « Kay1
dan aynlarak Erzurum, Erzincan ve Amasya taraflarina gflg etmijlerdir.
aduu tasiyan koylerdir. f§te « Kay 1 1 a r » da bu suretle Anado-
Fakat hayvanlanni beslemek icin kafi miktarda tnusait arazi bulamatnalan
lu'ya gclmiglerdir. Selguklularin 1071 Malazgiit zaferini muteSkip bir
sebebiyle Haleb'e dogru yola gikmislardu-. Bu su-ada reisleri bulunan
kisim Oguzlar Anadolu'nun muhtelif yerlerine iskan ettikleri
Suleyman §ah'in «Caber Kalesi» civannda Firat Nehri'ni
malumdur. Ancak Kayilar'm bu sirada mi yoksa, daha sonra '
gecerken bogulmasi ' iizerine aralannda yola devam edip elmemek husu-
10- Bkz: Dahiliyye Vekaleri tarafmdan cikanlan ''k6ylcrirtiiz>> isimli cscr-Nihal ve
1 1 - Kayilar Sogufe yerlestikleri sirada bulunan Erlugrul GSzihin babasina
Ahmed Nad - Anadolu'da Tiirklcr'e aid yer isimleri, Tiirkiyat Mecnruasi, C.ll - reisleri
aid bu rivayet birbirinden aaklen biitiin eski.larihleriniijde yer

Profesor Faruk StlMEU - a.g.e. sh. 211 vd. aunasina ragmen rfQgm
3S KADIR MISIROGLU
sunda ihtilaf Bu sebeple Kaydar'in bir

cikrmj vc ikiye aynlmi§lardir.
kisrm orada kalmij, digcr bir kismi ise geri disniip fukurova'ya gel-
mislir. Burada da Icrkar ikiye bdlunmujler vc bir kismi kuzeye yiSnclcrck
Erzurum civanncla Pasinlar Ovasmdaki « S u r mc 1 i C u k u r »a gelip
yerle|mi§tir. Burada da aralarinda yurt lulma liususunda ihtilaf
O
cikligmdan bir kismi gcldiklcri asil ycrc dOiimiis, Ertugrul Gazi ile ato
kardcsi Diindar Bey'in cmrmdcki digcr bit kismi Mogol akinlanndan c
btzar kalarak Oria
Amdolu'ya gbcctmislcrdir. Sclcuklu hiikumdan <
Alaud-din Kcykubat da onlan mliracaallan iizerine Karacadag'a c
yerlcsbrmistir. 'c
¥3
_©
Heniiz tarn mfmasiyla Icvsik edilcmcmekle licrabcr buraya giderken >•
£
Sclcuklu vc Mogul kuvvctlcri arasinda deligetli bir carpismaya rast-
cs ;!?
lainisjar vc zayrf olan Selcuklular'a yadim cdcrek, onlann galip gclmele-
rini sagkimisjardir. >,»
Ertugrui Gazi'uin reisligi allmda oucc Karacadag'a gclen ve sonra $£ it
da buradan Sbgiit ve Domanic'c naklcdilcn Kaydar, rivSycle nazaran CD tJJ
ddrtyiiz cadirdan ibarcililer. Bu yilzdendir ki, Nanuk Kemal °en z *-

«l!iz ol Alihimem crbab-i cidd-ii ictihadiz kim, a>
° a £
«Ciliangirane bir devlet cikardik bir a§irettcn.» n -
p a>
S'iikyman §ah'm
£ t»
dcgildir. Firat't gccerkcn bogulmasi ve Caber Kalcsi'nde liala « Tu rk
ra
Mc z a r i » diyc bibnen yerc dcfncdilmesi hadiscsi en eski kaynaklarda Anadotu
CO
Sclcukilerinin ceddi Siileyman bin Kurttllmus'uu macerasma aynen benzemektedir. Bu c
>>
scbcplc bu vak'ayi ancak Siileyman bin Kurtiiltmrg icin dogru kauul etmek miimkiin ra
14
griuinmektcdir. Diger bazi kaynaklarda Ertugrui Gazi'nin babasi olarak Siileyman §ah
degil dc, Gijndiiz Alp gcislerumcktcdir. Mesela Tevki-i Mehmet Paja Tarihi (T.T.E.M. nu:
79) Dii.sluniamc-i Enverl (Mukrimin Haul ne^ri sh. SI) vc Ruh'fnin Al-i Osman Tarihi bun-
lar arasmda zikredilebilir. Digcr bazi kaynaklarda daha ba$ka isimlerc dc rastlanmaktadir.
HSsili biitiin bunlar sadece birej ihtimaldir. Heniiz bu husus, tamamen aydinlatilmij dcgildir.
12 - Biz oyte yuce bir himmet, ciddiyet vc gayret sabibi kimsclcriz ki; bir asfretten
ortaya cihangir bir devlct cikardrk, demektir.

38 KADIR MISIROGLU osman ogullari;nin DRAMI 3?
I3
domi^tir. Babasindan kendisinc kalan heniiz kurulu§ halindc ve iislclik dc elrafi
Krtugrul G&zi'nin anasi Domanic'm Cargamba koyiinde medfun dii§mai)la cevrili kiigucuk bir « Uc B e y 1 i g i »ydi. Fakat yerli vc ya-
I4
Hayme Ana'dir. baaci kaynaklarin iuifakla bcIirUiklcriue nazaran, nefsindc buyiik biri§
Kaynaklarmuz Ertugrul Gsi/.i'nin doksan yagim gccmis olarak yapacak licrhangi bir kimsc ijin zaruri addolilen buliin mcziyctleri cemet-
1281 vcya I288'de vcfal elligini yazarlar. Tiirbesi bizzat zabfcitigi mi^ti. Fcvkaladc moid ve ccsurdu. Biiyiik bir hamle ve tegebbus guciine
SogiU'tedir.
saliipii. Ycrinde ve zamamnda harekcl ctmesini bilirdi. Son dercce
sogukkanli, metin vc sabirhydi. Dinine ve yoneldigi yiicc gaycyc a§kla
bagliydi. §ah^l hayataida alabildigine mulcvOzi ve kanaalkar olan bu
B - OSMAN GAZl'NiN §AHSlYETl VK biiyiik insan, « 1 1 i\ - y 1 ke 1 i mc 1 u 1 1 a h » dSvisinda hudufsuz bir ihti-
OSMANO{*l/lXrARI'NXN $ECKKtSi ras saliibiydi. Hak yolunda hizmctiiie mSni te§kil eitigi Uikdirdc feda ede-
miyecegi bic bir $cy vcya §ahis yoktu. Bu sebepledir ki, sonsuz bir hilim
vc merhamel sahibi olmasina ragmen, kendi oz amcasuu bile -mnkaddes
a) Osman Gazi'ium Jjahsiyeti 5
gaye.sinc cngel ic§kil cltgi anda- bizzat yok clmckten cekinmemi^ti.'
15 - KftngTiit dim vefat etligi zaman gcridc iic oglu kalmi^ti, Beyligm idaresini, bir
Adi clhan larihinin en biiyiik dcvletinc ttavan olan (Xssnan iia/.i miiddetlcn bcri haste olan babasma vekaletcn yiiiiitmcktc bulunan Osman Gazi, bunlann
Hazretlcri, babasimn ycrinc geciigi zaman sadece yirmi iic yatandaydi. en kiiciigiiydLi. Aynca amcaKi Diindar Bey de hayattaydi. Bazilan «ya5!a vc yolda nlu
olmagm ksvim ve kabikye ba? olacak Diindar'dir^ diyoriardi, «Aiimia kcudii kabilcsi Os-
13 - Ilakikiitio koskoca Osmanli imparaiorJugu oyle kGfflciik bir £$freltcn mcydana man'a vcciii gaiiip el altmdan halicrgoudcnip soylejiiler. Dijndar dahi balk ortasma geli- '
gelmi? degildir. GflTgi ilk niivc Kayilardir. Fak.it bulunduklan mcvki, lakib eltikicri ilM cck, halkin Osniana meyil ve itikadin giiricek, beylikten vaz geciip ol dalii Osman
gayc dylesine umUmt bir lasvip vc nlaknya mazhar oimujtur ki, cGkmek Elzcrc biiliinan
G&Ei'yc biat etii.» (Ne^ri, sh. 28-29)
Sclcuklu Devlcti'nin bir ewk Ileri gcleni ile sail- bcylik vc ajirct nicimiplanmn -
all labaka- Bu siirctle Diiiidar Bey Ac yegeninin emrine gintii? oldu. Pakat bonu bir turlii hazmed-
lanmn - geni$ Sloiidc miizalieretlerinc nail olmuskidir. Zira bunlar, Osroanlilar'm diger
cmiyordu. l^-inde gizli bir mnlialefet vardi, Nihayct 1302 yilinda «K6pruhisai'»ui
bcyliklerin aksinc olarak, nazarlanm garba yani kiifl'ar flzerine cevirraig btiiundugunu
fethine ciktlacagi sirada icinduki hislen aciga viirdit.
goiiiyor, cihad imk3n vc timitlcrinin collar iizcrindc loplandigini lakdir cdiyorlardi. Diger Ordimmi gefer i?in Yeniêhir Ovasi'uda toplandigi ve hareketc gccccegi sirada Diindar
bcylikler isc biibirlejiyle bogusuyorjardi. I§tc kanaalimizce Osmanli Dcvlcti'ne vucud vcien Rey, « K6pr ii h ; s a r »m fetbinc muh&lif oldugunu ilan ctli. Buna sebep olarak da, bu lia-
asil amil, bu biiyiik miizahcrcl oirnusUir. Buna her bakimdan liiyik olan Kayilar, dim vc rckctin, beyligin bajmi dcrde sokacagmi, zira «Rum tekfurlan ile Germiyan Beyligi'itin
siyasi, icab ve temayulleri sen dercce mahiraue bir jekilde kuUanmasim bajanriÊaidir.
hasedini celbedccegini» ileri suiyyordu. Osman Bey, amcasmi sabir vc siikfinetle dinledi.
Ba;ka beylikkr birbirle'ri ile bogujur ve 56k.cn Selcuklu Devlcti'nin ycrini almaya Once O'nu bu yersiz fikirlerindcn caydirmaya calisti. Bu sdretle amca ile yegen arasmda bir
cah$!rlarken onlar, gaza" vc cihad ile mejgul buhiniiyur ve mctbularma sadakattcn asla
miinakaâ ba^ladi. Baglangicta biitiin ileri gelenlcr ittifak halinde Osman Bey'i tasvip et-
aynlnuyoilardi. kadar ki, Selcuklular'dan sonra onlann yerini alan tlhamler'e
mektelerdi. Fakat miinakaja iicrlcdikgc ba'zjtannin Diindar Bey'e meyletmeye
baglanmaktan, bunu la" Orhaii GazJ devrine kadar devam cttirmekien bile
bajladikian goriildii.
cekinmemis,lerdii-.
Bu sureile ihtilafin biiyumesi ve ordudaki birligin sarsilmasi ihtimali bclimii^ oluyordu.
,.,., 14 -TOibesi 1892 yilmda II. Sultan Abdulhamid Han tarafmdan yaplirilinis.tir.
Durumun nezaketini kavramakia gecikmcyen Osman Bey am birhareketle elini yayina
Ayni jekilde Ertugrul Gazi'nin bugiinkii tiirbesi de O'mm eseridir. atmij ve gdz aîp kapaymcaya kadar kisa bir zaman zarfuida amcasim oklayaiak davayi hal-
43 KADIR MISIROGLU
OSMANOGULLARI'NIN DRAMl 41
Ahlaki, edmeriligi vc hayirscvcrligi dillcrc dcslamli. Gereektcn oldii&u
zaman geride mai olarak sadcce ati ilc kihci vc bir kac kaftani kaiin^n. Og mckte cmsali yoktu. Kollan normalden 90k uzundu.
cî
Iki yanina
surii de koyunu vardi. Qiinkli kazandigi zaferlcrdcn hisscsinc dii§en satmdiginda diz kapaklannin altina sarkiyordu.
ganimcli fukaraya dagilmis vc liayir i§lcrine surf cylcmigii. TuKugu yolda iliihf bir le'yidc mazbar olduguna
17
dair kaynak-
Dii§manlan bile O'nun meziyetlerini kabul vc leslim cfmeklc hie bir lanmizda bir cok kayit vardir. Bunlardan biri de ugruna ba§ koydugu
icrcddiii gostcrmemJ$!erdir. Gercekien ya/.digi larih garexkarliklarla
17 - «B;V/i kiilOb-itcvuiili-iiiiuicbcrcdciiniharrcrvcristc
keg-i sutflr bulundugii
dolu olan Hammer bile: -
ve ba'a nviiyat-i mevsukadan oldugu iizcre ^Sultan

AlSiiddln-1 SsiiiL-i Selyiik^
«, . .Ostium liakkinda bir hijkiim verilmek la/.un gclii.se, dcriz ki, la-
bir jahs-i mofluil-iin ncscW kendusiiic peder-i maiievi ittihaz. Idiib bu liali cikan-i dcvlei
hakkibii kabul elmeyen jecaatme viis'at-i amal vc biiyiik devlcller
vc ffySn hozcrfitma bildirmek gareziyle bir ziyiifct-i muldkSne tcrtib ve crkan-i devlc-
mQessislerimn cGmlcsmin li.:issa-i imiivazi olan iikr i fesebbiisperveri m- liyle ol flsnn «ullc-i ulunu ve kibar-i mcjayiliini aarayim da'vat vc ba'd-el icrS-yi
zimam elmiîir, Bunu <la ilave cdoriz ki, ameasmi oldiimms. olmasiyla merasim-i ziyfifet ol jalus tamfina ifSretlc bu /at-i gerife bizi kendisinc cvlSd idiib bc»
beraber, fa/.TIcli te§kil eden cvsaf-l maneviyycyi lifuz oldugu nakabil-i de anlan kcndjmc peder iitiliaz cykdim, dcyu hcynehumada ma'kud olan sirr-i rijtc-i
inkardir. Ertugrul oghmun hatira-i osmaniyandaki yad-i la'zimiiii - ki,
fibuwet vc bunflvvct^birazara i'lSn ve ijaat eylediktc «Mcv[aii3 Cctaliiddiii-i
Osmanli tahlma tier yeni padi§ah calis oldukca millet, (Xsman'm hiisn-i
Riimi« kaddese sirrchu-s senl Hazittfcri scr amedan-i buzârdan biilunmagla ki vak'a
liulkunn niftlik olmasmi temenni edeeek dereecde amiklir, bu fikrimizin
lfi
injcis5r-i kalb-i piriiiiclcrini mOdb olub derbal mcclisdav kiyam vc bila" tehiyyct-u ielara
islinadgahi olmak ilzcre va/.-i enzar eyleriz.» diyerck O'nu takdir ci-
meclrese-i gerifderi cSoiblnc hiram b^yummjlar vc ol esnada « Sultan Osmwn
mckten kciulini alikoyamamistir,
Gazi » talx; scranu Hazrcllcri «ErrugrnI Bcy>» cfiolblndert ba'zi mevadd-i miihimmc
insanlan sevk vc idfirc clmekfe biiyiik bir maliarei sahibi olan Os- teMlgi hidmcliyle dar-i sal(anal-i Selvukiyyc ulan Konya §ehri'nc gelmi? vc il'3-yi
man C&si, olorilesini zoraki bir laliakkiimdcn degil, kai§ilikli saygi vc mc'muriyci ziinmiida saray-i Sultaniyc miilevccdh bulunmiij
olmagla tevfik-i hazret-i
sevgidea ahyordu. Hcpsi de biiyiik ve degerli hirer kumandan olan pervedigfir-i ekber kcndiisiiie'yar vc yaYer olarak Saiay-i SultSni ucrdiibam vasatmda
silah arkada§Jan, O'nun kumandasi allmda bir gazadan digcrinc $cvk MevlSna-yi miisMinilcyh ha/retlciinc mfisSadefeetml; «Hazrel-i Mevlana»
mfr-i
ve ficyccania feo§uyorlarch. inflsSrunileybf goriincc Osman Key, Alairddin kendisinc bir peder bulmu;, ben de
seni cvlfld cylcdim, buyuniiuslar. Mir-i muîiinileyli
Fizik? biinye itibariylc dahi miikcmmcl bir insandi. Karayagiz bu inayct-i nSgeh-zohanlan
cehrcli vc uzuna yakin orla boytuydu. Bu yiizden bazi larihlerde « K a- /iyadcsiylp memnun olup Imzur-i swllaniye duhul ilc ifa-yi me'muriyel eylediktcn sonra
r a Osma n » veya «Osmancik» (Osmancuk) adiyla amldigt

nicdrcsc-i geiifc-i Mevlana canibine miisaraal vc ba.'<la icra-yi merl$im-i setam vc te-
liiyyct ah/.-i dcsl-i inabct ve sim-i

gbrului'. Zehir gibi aci bir kuvveti vardi Kilicini kullanmakta ve ata bin-
.
niha\ie-i /Mr-y\ inabet vc sikke-puj-i iradetlcri ola-
rak ol haziclin niiindan-i sidk-binanilan silkinc dehaleile haiz-i
seadct-i dunya vc ahiret
lctinig vc 01 dnnun harckctini saglamigtir. okkiklannda haklannda pir-i mu^riinilcyh isar-i himjnet edtib;Saltanat-i seniyye-t
Haymllah Efendi Tarihinde, bu hadiseye Dtindar Itcy'in Bflecife Tekfuru laral'indan
isUmiyye mir-i niti$artinileyhc evjad-i evlsidiria'intikal ve miiddet-i tavile al-i seadct
O.vniaii GJxTye karji tcilip cdilcn suikasltaii haberdar bidundugu haldc bunu yegenine bil-
mefili seiir Sra-yi jevkel-u saltanat olmalarma fatihahiin obnujlarve ahfad-i adSlet ill-'
dirmemesi ve halts bu sflikasttc Tckfurla btriiktc harckct elmis, olmastnm sebep oldugu bil-
ImdlanniO cHis-i scrir-i saltaiiat-i islamiye ohiialanni da'vitt-i hayriyyelerindc tahsis-i bi-
dirilmekledir.
•/. zifcr-u beyan buyuimu|Dff...» (T3rih-i AtS, C. I. sh. 18-19).
I6-H*mmer-G 1, *h. 110
. OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 43
,s 19
Kur'an-i Kcrime gOslcrdigi biiyiik Miami ilc meshur ruySsidir.
Yapacag) isj son cicrecedc miikemmel planlar ve hi? bir §eyi tesadiife
birakmazdi. Ne yazik ki, §ahsiyyel vc icraatindaki azamct hSla layik-i
vechite oriaya konulmu§ degildir. ftiad Kdprulii bir yazisinda
18- Kayoakianmizin haV-ilannda Osman G^zi'yc, ba'zikrmda isc Ertugrwl
G&fye, affcdileii bu hadiscyi Hammer jtiyle anlatmaktadir:
«Ertufi» u( Mr scyahattnde takvasiyle mitruf bir /Mm hancsine misafir oldu. Za-
mau-i istirahal gclincc, s8hib-i banc, Krtugrui'im oniindc biiliindiigu dolaptan bir kitap
cikaidi vc daha yiiksek bir mahale va'z cylcdi. Ertugrul bu kitabm ismini ve nedcn
bahsctiigini sna| etmesi fizeiine, hltw sahibi Peygambcr vusitasiyle teblig (dunmu;
«Kc)Slini]lah» yiini Kur'an oldugunii beyan eylcdi. Ertugnii kitab-i kcrimi ahp bfltfin
gece ayakla okudu vc ba'de biraz uyumak istcdi. Uyudu vc sabah uykusu esnasinda ki
sarkhlarm efklnua goru iniillicm riiyalara pck riiiisaidriir. Bir tecelli-i kaxkari vaki olarak
bir scdadan su sozleri isitti. «Madem lei, sen, benim k.cla"m-i kadfmimi okadar hiimietle
wkudun, evlfidin vc evliidm ncslcn ba'den san olacaklardir.»

ncsil, nail-i izz-ii (Ham-
mer... C. I. sh. 30) Nejrt vc Ali tarihlerindc Ertugrul GSzl yerinc Ostium G&'a
gecrnektir,
19- «Osman G&ti niyaz elti vc bir lahza; agladi, uyku gSlih oldi. Yatdi, uyudu.
Gordi kim kendulcriin aralannda bir m% jeyh var idi. Hayli kerameti zffiiir oJmug idi. Ve
cemi halkun mu'tckadiyidi. Adi dcrvij idi, Vc ilia deivijluk batinmdayidi. Dunyesi ve
iii'meti davan cog idi vc s3hib-i cerag ve a'lem idi... Dayim miisafirbancsi half olmaz
idi. Ve Osman Ga/i dalii gSll gah gclur idi. Bu azfze konuk olur idi. Osman Gazi kim
uyudu. diisindc gordi kim bu azfzin koymndan bir ay dogar, gclur Osman GaViniin koy-
inuia girer. Bu ay kim Osman Ga/jniin koynma girdiigii demdc gobeginde bir agac biter.
OSMAN GAS I Hah golgesi Herri dutar. Golgesiniin altmda daglar var. Ve her dagurt dibinden sular
Vikar ve bu cikan sulardan kimi iter vc kimi bagcalar suvarur ve kimi cesmeler akidur.
-Ttirk ve Islam tarihinin en buyCk devletini kuran ve Andan uykudan uyandi. Surdi geldi. §eyhe haber verdi. §eyh cyjdur: «0|ul, Osman!.... '.
Nana mujluluk olsun kim Ilak Taala sana ve nesline PSdisalJik verdi.
O'na kendi adtni veren mubarek bir sima- MubSrek olsun»
iiur, Ve «Beniiin KtZOTfl Malhun seniin helaliin old l3> der. Ve hemandem
4) KADIR MISIROSLU
OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 45
«Osmanh Imparatorlugu'nun teessiisii mes'elesi yalniz Turk
O'nu iki denizden lehdid ctmck liizumumi cok iyi takdir etmis
larihinin dcgil, belki biitiin Kurun-i Vusla (orta cag) larihinin en miihim
gbriinmcktcdir. Osman Gazi'nin planinda giize carpan hususiyctler-
mcs'elelerindcn biri addolunabilir. Buna ragmen bugiinc kadar bu
20 den biri de.Bizans arazisinin arasina karaa seklinde girinliler yaparak
biiyiik tarih muammasinm liala halledilemedigini g(jriiyoruz.» demek-
muhielif parcalara ayumak vc bu parcalar arasinda muvasala ve irlibati
ledir.
kesmcklir. Isle bu suretlc izmit ve Gcmlik korfezlcrine dayanan Os-
Degcrli tarihei ismail Hami Danismend de eserindc Osman
manli kamalan, Bizans'in o mintikada o zamana kadar yekpare olan
Gazi'nin §alisiyct vc laaliycti hakkmda su calib-i dikkat miilahazaya
arazisini up muhielif parcaya ayirmakla nelicelcnmistir., Bizans
ycr vemicktcdir:
imaparalorlugunun Anadolu arazisinde Izmil, Jznik ve Bursa sehirleri
«Osmanh mcnbalarinda devlct miiessesesi olarak tebcil edilen Os-
askcri chcinmiycli haiz vc o devre gore cok mustahkem iic biiyiik mer-
man Gazi'nin saligiyeti vc klkib ciiigi biiyiik fikirle oynadigi rollln za-
manina gore azamcii maaiCeessuf heniiz lamamiyle tebariiz cttirilcmc-

kez hfilindcdir. Osman Gazi'nin clindeki vcsaiile bunlar diger kiiciik
ve ehemmiyetsiz kalcler gibi birer liamlede zapiedilcmiyecegi
mistir. Hatla fiiluhati bile bir lakim Rum lekfurlanndan gelisi giizel icin,
kalcler fcthine miinhasir goslcrilmis vc ncticc ilibariyle «Ga ze- buyuk asker bu mcrkezleri « h a v a 1 e » denilen mukabil istihkamlarla
va t - B a 1 la G a z »den daha vazih bir scy yapilamatmslir. Hal-

1 1 i
lecrid edip scnclcrce siircn ablukalarla lskat elmek tedbirini iltiliaz etmis
buki Osman Gazi'nin askcri harekatini tarihf bir harita iizcrindc en ve her ur; mevkie de tatbik ettigi bu plan sayesinde kendisinden sonra
salhi bir nazarla bile Ifikip eder clmcz bu biiyiik adamm her seyden cv- OrhanGazi uiliayet buralari sirayla felhe muvaffakolmustur.* 21
vel muayyen vc munlazam bir plan takip ettigi vc biitiin liarckellcrinin Gercektcn, babasindan kiiciik bir « U c b c y I i g i » dev-
isle bu miikcmmcl plan daircsinde alilmrs hesapk adimlardan baskabir ralmis bulunan Osman Gazi, onu bu gibi dahiyane tespit ve tatbik
sey olmadigi derhal anlasiUr. ilk Osmanli liitiihaltnin buraya kadar en cdilmi§ taktiklerle kisa zamanda saglam temeller ilzerine oturtulmus
mUhim noklalanni gozden gecirdigimiz saflialanna dikkat cdilccck olur-
bir «d o v e
1 t » liSline getirmistir. Bunu saglamak icin dint hissiyat ve
sa Osman Bey'in biiyiik bir itina vc ullizamla lakip etligi plamn ana
ccrcyankudan da istifade etmek basiietini gSstermistir. O'nun za-
hallari kolayca sezilebilir. Heyscyden evvel bir kcrc dcnizlcrc dayan-
inamnda Anadolu'da « A h i 1 i k » 22 ve « B a b a i 1 i k » adinda iki
mak en biiyiik iicdcl'tir. Karadeniz ve Marmara islikamcilcri isle bundan
miihim tarikat v;irdi. Bunlar asimda bircr « b a t i n 5 » tarikati idiler.
dolayi takip cdilmislir. tnkiraza do-gru giden Bizans imparatorlugu'nun
vaziyclini cok iyi takdir cden Osman Gaz'i, bu imparatorltik karsisinda
b'akat rcislerinin adi siaca makbul sayilmayan « Osm a n » olan vc
siinniligi siar itiihaz etmis bulunan bir topluluga tarihen sabit olan derc-
diger Turk Bcyliklcrine nispetle en kuvvctli rakib scklini alabilmek icin
cedemuzahir olmalari ancak sehirlestikten sonra sunnilesmis bulunma-
nikah edijbkizini Osman Gaziye verdi.» (Asik Pa$a-zadc Tanhi, N. AtSHS nejti sh. 95) l anyla kaabil-i izahtir .
a
Buna benzer bir rfiya da Ogu/lar'a aid Lizeie <i Ca in iii t TevSrih »denakledil- 21 - Ismail HSmi DANl§MEND - Mufassal Osmanli TSrihi Kronolojisi C. I.
mektedir. Bu da Tuiklcr arasmda cski bir an'anenin ta Oamananlilarn kadar devam edip Islanbul 1947 sh. 13-14
geldigini gdstermektedir.
22 - Fazla bilgi i?!n bkz; Seyahatname-i ibn-i Baluta (Mehrned Serif
Bey terceme-
20 - Fuad ICOPKULt! - Osmanli Imparatoriugu'nun Kurulusu Mes'elesi, Hayat
Iti) C. I. Fuad KOPRflLij - Divan Edcbiyatmda ilk Mutasawiflar.
Mccmuasi S. 11, Istanbul 1927
23 - Bte. Fuad KOPRLFLt) .. a.g.m.
45 KADIR MISIROGLU
Hakikatcn Osman Gazi o zaman ah! ululanndan olan §eyh

Cideliali'mn ktzi Balii (Mai) M Hatun'la evlenerek bu taiikat mensu-
planum geni$ 6lctide destegini saglarmsttr. §eyh Edebali, rivay-
etc nazaran kuiey§? vc scyyiddi. O zaman Adana vilayctinc Ulbi olan
Karaman'da' dogmu§ Misir vc Suriye'dc tahsil g6rmu§tii. Eski§ehir'e
bagh «1 1 b u r n u» mevkiinde tekkesi vardi. Sonradan tekkesini Os-

manh Beyligidahilinc nakletmi§, bu da Ostnan Gazi'ye tcvecciib eden
alaka vc miizahareti arttirmisli.
Osman Gazi'nin buyiik olciide muvaffakiyctini saglayan diger bir

Smil de o sirada Iznik'teki Rum Imparatorlugu'nun istanbul'a naklo-
lunmasiyla hudutlardaki idarcnin gcv$emi§ bulunmasiydi. 25
Fazladan olarak sou dercccde itidSl ile hareket eden Osman Gazi,
biraz kuvvetlenince melbuuna ba§ kaldtrmami$, mthslumanlarla
arasinda ihtilSf cikmamasi iein biiyiSk bir gayrct gostermi§tir. O'nun bu
luiumunim Orhan Gazi devrinde de aynen devam ettirilmeye
cahsddigim gtkmekteyiz. Selcuklu Devletinin yerini, bu devleti 1243
24 - Bu isith kaynaklanmizdan Maltian Hatun, (Ncsri, sh. 82, 83 RSbia Hatun

(Oiuc Bey TSrihi, sh. 9-12) gibi muhtelif jckillcrdc gecmektedir. Eski tarihlerimizin
$ogunda §eyh Eflebtfli Hazretlcri'nin kizinin adi, (Iiatta bizzat seyhin kendi adt bile) Mai
Hatun veya buna yakin fakat farkh jekillerde kayithdir. Bundan Orhan GSzl Uo
A laud din Bey'in dogdugunu yazarUr. Halbukt Orban G£zi'nin bir vakfiycsinde i""^*^**"' '*u'' ^&*«^!
«Mal Hatun blnti Omer Bey* kaydma Bu Mai Hatun'un

rasllanmaktadir. sebcplc
3
§cyh Edeblll'nin km olmadigi anlasilmaktadir. O'nun kizi Riislem Pa§a Tanhindc
dogru olarak yazjldigi iizere <-Bala Hatun»dur. Bundan da SSdece Sebzade Al&uddln
dogmustun (Bkzr I. Hakki UZUN£ARS;ILI - Osmanli Tarihi. C. I, sh. 105) O

25 • Dorduncu Hach seferi, sirasinda Istanbul'a ugrayan Ha?ltlar, jehri
yagmaliyarak clli yil sjirecek bir«L3tin tmparatorluguwkump buraya yerlesmislerdi
(1204). Bizans da merkezini bilmecburiye Iznik'e nakletmijti, mes'ud bir tesadttfle- iste
^ •
-i-v;*
bu merkczin ycnidcn Istanbul'a nakliyle hudut boylannm binbir za'af vc gcvseklik
icindo bulundugu devreye rastlami$tir.

48 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARCNIN DRAMI 49
yilmdan beri vcsftycli altinda tutan Mogol Uhanh Dcvlcii ahnca O'na Evct biitiin Osmanogullan 'am yolu; Allah yoluydu!.. Kum kavga
kargi da ayiu gckildc davramlmi§tir. Gergckten 1335 yihnda ortadan ve cihangirfik davasj degilL Devlclimizin miibarck ve
mukaddes yolu-
kalkan illumller'e Orhan Gfiaa"zamamnda bile her yd, belli bir vcrgi nu. O'nun aziz kuructj.su Rabbine vartnak
tii ilzereyken bbyle cizmi$ vc
bu ruhu, halef'lcrine ilahi bir nclba nfilinde armagan ctmiîi!.,
vcrildigini gOsteren kayitlar vardir. Bu bakimdan Osmanh Devleti'nin
isiiklali yih olarak bu devlettil munkariz bulundugu 1335 yilmi kabul

26 b) Osmanogullarriiin §eceresi
etmck mecbnrlyetindeyiz.
Osmanogullan Silesiyle birlikic Osmanh Devleti'nin de ilk miibarek
loiricl tagim icskil eden Osmati Gazi Haxretleri'nin gahsiyyel ve fi- Osmanogullan, tiirihin kaydettigi en uzun tSmurlii hancdandir. 2 *
kirlerini en gtizel, O'nun kaynakJarnnrzda yer alan me§hur vasiyeti Osman Cazi'nin kiiciieuk U$ Beyligi'nin ba§ina gectigi 1281 yihndan
ifadc elmeklcdir.
28 - Cihan taiihiiidc gi riilm uzun itiiHidii hanedanlar jt'iylc siralaiiiriar:
Bursa felhcdilmek iizereyken o, miilcva/.i bir caduda cennet yolcu- Ounanli Hsnedani (T£i.k) 641 yil (1281-1922)
higuna ctkmak uzcre bulunuyurdu. Yanma cagirtligi Orhun Piyast HSnedarw d.di) 528 yil (842-1370)
- «Beni gol guitluglU kubbenin allina koyasm!...» demigli. Bununla Oldenburg H5ncdani (D.maika) 508 yil (1448-1956)
Abbasi Htmedani
oliim aniuda dahi zihninin fctihle me§gul bulundugu vc bunu (Arab) 507 yil (750-1258)
Pan Hoocdani 457
sur'allcndirmcyi kasdelligi anlagihyordtl. Sonraogluna doncrek; (Iran) yil (M.O. 249 - M.S. 226)
HIiftgHanedanj (Nmve() 456 yd (863-1319)
- «Oglum!,„» dedi. «Tanri buyrugundan gayri i$
Kun Hancciani Cl'Mc) 446 yil (M.O. 220-M.S. 226)
ifjlemyycsin. BiEissedighsi geriat ulemasindan samp, an- Cengiz Ilanedoni (Mogul) 428 yil (1206-1634)
layasinj... jyiee bilraeyince bir i$e ba$lamayasin. Sana Sas an Hancdam (Iran) 425 yd (226-651)
itaat edenlerl hos. tutasin ve askerine in'ami, ihsani eksik Arpad Hanedaru (Mauir) 418 yil (890-1308)
etraiyesin ki; insan ihsanm kuleagizidu. Alenii adiiletle tlabsbtirg Handam (Alman) 398 yil (1273-1308)
geulendir vc dhadi etmeyerek beni §ad et!... Ulemaya
'scrk
(1438-1740)
rifiyet eyle ki, bulsun. Nerede bir itim
serial igleri nizani (1745-1806)
Haoedam
ebH duyarsan, ona rag bet, ikbaf ve hllim goster. Askerine t 'apel (Fransiz) 393 yil (987-1380)
Anjoo Ilaiiedani
ve maima gurar getlrip §eriat ehHnden uzaklasma!... Bfceim .
(Ingiliz) 329 yd (1154-1483)
Orange Hancdam (Hollamia)
meslegimiz Allah yolu ve maksaduaiz Allah 'in dimini yay- 311 yj (1559-1650)
maktir. Yoksa kuru fcavga ve cihangirJtk davasi (1672-1702)

A niik Hanedam (TiiriO 300 yil
2V (1108-1408)
degildir!..*
Ronianof Manedani (Rus) 294 yil (1623-1917)
26 - Bu bakimdan Osttian Gazi devrine aid islikhll iddiahnniri ve bu hususlaki Tung Hancdani
(W '
289 yil (1700-1932)

vesikalann hicbir ash yoktur. <iFerldut* Hey Miiii$eatmdaki bu dcvirlcic aid vcsikalann Itragansa Hanedanj (Ponekiz) 232 yd (618-907)
kamilen masnu (uydumia) ve imlrcUcp oldugunu dr. dS$umlr3ek» (Fisad KOPRULL - Itouitxm Hancdam (ifoans) 270 yil (1640-1910)
IvlakcdonyR Pianetiani
(a.g.m.) Aynca I. Ef&ni 3f)AM§.\fEND - a.g.e. sh, & (Ispaiiya) 189 yil (867-1056)
27 - Ajife Paja-zSde Ne$rf, Bchcet-flt Tevgrih, T3c-iit Tevfirih Vasa Hanedam <lsvc«)
- ilh... 131yd (1523-1654)
SO KADIR MISIROSLU
sallanat'in ilga edildigi 1922 yilma kadar bilafasila lam 641 yil
siirmiismr. Bu da Turk Millcli'nhi tarihboyunca daima anar$iye karsi
olmasi, baja bagh bulunmasi vc istikrara meftuniycti gibi sebeplet OSMANLI PADtSAHLARININ
yamnda bir de hie siiphcsiz bu hancdfmm temadi edip gelen larihi me- NESEP CETVELt
zlyetlerinden dogmustur. Millcliroi/.in usliin vasiflannin tck basina
boylesine uzun bir islikrai' icin kafi gclmiyecegi bedihidir.
Osmanh Hancdamndan otuz alii hukiimdar gelmistir. tiki Osman

Gazi, sonuncusu da VI. Mehmed Vahideddin'dir. Sou halife
mevcut degildt. O, 1. Osman I.

Abdiilmecid Efendi'nin « S u 1 t a n » sifali
(1299-1326)
yalmzca « H a 1 Osmanogullan Yavuz Sultan Selim
i f c » idi.
I
Han'dan itibaren « H i a fe t »i dcderuhte etmisierdir. Ilk halife Ya-

1 2. Orhan 1.
vuz, son halife de Abdiilmecid Efendi'dir. 1517'den 1924 yihna

(1326-1359)
kadar 407 yil Osmanogullari aym zamanda « H a f e » sifatini muha-

I
1 i
3. Mural I.
faza ctmijlcrdir ki; bu da larihle en uzun sUrmiis olan hilafetlir.

Haz- (1359-1389)
ret-i Elm Bekir'den itibaren hesap edilirsc Yavuz yetmis ikinci, I
4. Bayazrt I.
Abdiilmecid Efendi de yiiz birinci halifcydi.
(1389-1402)
Abdiilmecid Efendi'nin sallanatsiz hilafeti ancak bir bucuk yd
I I |
kadar surmusliir. (18 Kasim 1922 - 3 Mart 1924)

1 1
Erra Siiloyman Musa rjdcbi 5. Mchmcl tsa polcbi

I. Mustafa Celebi
O'nun hilafetinin mesrii added- (1403-1410) (1410-1413) (1403-1413)
Ancak - ileridc izah edilccegi iizcre -
(Tckbasjna 1413-1421)
ilip addedilemiyccegi munakasahdir.
I
Osmanogullan, Hiiafeti larihle en muessir ve sumullii bir mevkie 6. Mural H,

yiikscllmislerdi. O kadar ki, aradan elli yil gccligi halde, bu dint mevkii ye- (1 inci defa 1421-1444)
(2 inci defa 1444-1451)
niden vc teskil ctmek ccsaretini gosteren hie bir islam lideri
te'sis
, I
cikmamisiir. Gcrci bir zamanlar Serif Hiiscyin'de bu temayiil 7. Falih Mchmet D.

miisaliede cdilmi§. fakat "Serif" olmasma ragmen O'nun bu arzusunu (1 inci defa 1444)
bosalan (2 inci defa 1451-1481)
bizzat Araplar bile kabul etmemi$lcrdi. Zira Osmanogullan'ndan
I
bir ycri dolduracakguc vc ilibar yeryuziinde hie bir ailcde mevcut degildir.
8. Bayazit II.
Bu, siySset sahasmda da, din sahasmda da aynen boyledir. Onlarm Turk (1481-1512)
ve islam larihinde gercekleshrdikieri uzun sulli, stikiin ve Sdalet devri, I
9. Selta L
bir daha ele gecmesi imkansiz bir « a 1 1 i n c a g » olaiak tarihe
(1512-1520)
gomiilmii§sede, dost diisman biitiin insanlar uzerindeki biiyiik te'sirinin
daima tJze ve diri olarak devam etmekte oldugu mus9hede edilmektedii'.

II - OSMANOGULLARI'NIN HUSUSiYETLERI VE 10. Siileyman I.
(1520-1566)
CiHAN TARiHiNDE OYNADIKLARI I
MUAZZAM ROL ll.SelimH

(1566-1574)
12. Mural 111.

A OSMANOGULLARI'NIN HUSUSlYETLERi
-
(1574-1595)
I
13. Mdimcl III.

a) Milnevi liakimdan (1595-1603)
1 - Dindailik ve linan Asabiycti : I
Dindarllk, -liaraalcm manasiyla- dinin, fcrcli emir vc nchiylerinc ri- 14. Aritnel I. 15. Musura I.
(1603-1617) (1 inciikifa 1617-1618)

ayctkfir bir liayal laraim ifadc cder, limn asabiyeli isc, onu tcrakki vc
(2intadofi 1622-1623)
teftli ciiircrck lemfidisini saglayacak vocd ve heyecan ttolu hamlelerde ~~

Iczlihiir cden gayrcl-i diniyyenin adidn. Dciiilcbilir ki; bu iki lial, yani, ~1 :
1
16. Osman II. 17. Mural IV. 18. Ibrahim I.
dindailik vc iman asabiyeli, Osmaiiogullarinin larilt boyunca - adeta -

(1618-1622) (1623-1640) (1640-1648)
degismez bir ITirik vasiflanni icskil etmijtir.
Gcrjeklcn, bu ailenin ilk pfidisah Osman Gazi Hazretlcii'nden

19. Mclmir.l [V. 211. Sliliymarl II 21. Alimc.l II.
son padijah Sultan Vahidecldin'c kadar biiliin mensuplarinm sahsl
(1648-1687) (1687-1691) (1691-1695)
hayallan da siyascltc lakib cttikleri yol ve prensiplci de mcydandadir.
Bu yol, devleliraizin vcl! banisi larafindan «kuiu kavga ve

22. MuSlahi Ahmci
.cihangirlik d a v a s i giitmck d e g i 1, A.1 1 a h' i n II. 23. III.
(1695-1703) (1703-1730)
d i n i n i y a y in a k » olarak lavsif ve i'iilen de tcsis ve talbik edil-
I
mi$tir. Ahiadmiii bu cihad vc giiza yolunda gcigiislcdigi giicliikler ve

24. Marimvil I. 25. Osman III. 26. Musiafa III. 27. Abtiulhimir.
katlandigi cziyeder cilian tarihittin en ulasdmaz ferdi kabramanliklarira
I.
(1730-1754) (1754-1757) (1757-1774) (1774-1789)

Icskil edcr ki, cildler dolusu lavsif vc hikayc cdilse yine de hakkiyle an-
Oluz kiisur Hack taarruzunun karjisiiia dikilcn bir Murad L
lalilamaz! . . ,
28. Scliin III. 29. Moslafa IV. Mahmut

Hiidavendigar!.. Anaddu ile Rumeli arasuida yildinm sur'atiylc me- 30. II.
(1789-1807) (1807-1808) (1808-1839)

kik dokuyarak emsalsiz zaferlcr kazanan talihsiz bir Yildinm
i_
ISayezid!.. Belgrad Mubarebesindc ordusunun bozulmaya yiiz tut- r 1
31. Abdiilmecil I 32. Abdiilaziz
tugunu goriince, lnrsmdan kuvvetle isirdigi dudaklarindan kanlar akark- I.
(1839-1861) (1861-1876).
en bir er gibi kahramanca diismana saldiran ve bu suretlc maglubiyeti
galibiyete d6nii§turen ve dalia saymakla bitmez efsfmevi kahra-
manliklarla milletini zaferden zafere kostarmus. bulunan bir Fatih!.. 3.
i
Marat V.
—34. Abdill- 35. Mchmct
r
V. 36.
~1
Mohmel VI.
hamil II. Re$al Vahdellin
(1876) (1876-1909) (1909-1918) (1918-1922)
53 KADIR MISIROGLU .
I
Yeiiiceriler gadinni ok yagmuruua tutluklan bir siradaalini dtigmanma diyerck en giizcl bir sekiklc ilndc elmislir. Bu soylcdiklerini fiilcn de
kar§i (ck ba$ina mahmuzlayip « Istcycnler k a r 1 1 a r nn n ya yaiamij vc taibik ctmistir. Bir misal vcrmek gcrckhse, Anadolu'da
n i n a dO neb i li r!..» diyc haykiran bir Yavuz!... Atmm iizerindc Rumlugnn son islinadgahi olan Trabzon'u fclhe gidcrken, sarp kaya-
clik durabilmek icin bcline urgan saraiak yetmi§ kiisur ya$inda sefere liklardan yiiksck vc yolsuz daglardan asmak mccburiyclinde kalmisti.
cikan vc miiddet-i saltanatinda lam 360 dttgman kalesini islam'a mal Yaninda Uzun Hasan'ui Fatih tarafindan kendisinc « a n a » diye hi-
elmi§ bulunan bir Kanuni!.. Ve dalia saymakla bitmiyecek bir 90k labcdilmck scrcfinc nail olan anasi Sara Hatun da vardi. tslanbul'un
kahramanm, hayallarmi istihkar edorek milli tarihimize comertce fetbiyle, Kainal'm mcdiari yiice pcygambcrimizin mcdliine mazhar
ilokiilen icmiz kanlanyla yazdiklan allin sahifelci, hep « a- y k e
i 1 1 I i olmus. bulunan vc tflrihlcrc namim « E b u - 1 t'eth vcl m e g a zi»
me t u 1 1 a h » dava vc hcyccanmui eseii dcgil midirL .
olarnk geciren o koca nlikflmdar Trabzon'un arkalannda
sarp bir dagdan
Biiyiik gair Yahya Kcmal SSey, dogdugu ycr olan « U s k u p » gecil bulmak icin cok miiskiilat cekii. Atmdan inmck
vc uzun bir
icin .son derece giizcl vc ijairanc bir tcijbihlc miiddci yaya yurilmck zoranda kalmr§u. Ajik Pasazade t;uiiii ba
hadiseyi §oylc anlaimakudrr.
«Uskiib ki, §ar Dagi'ndu devaimydi Bursa'nm «Bulgar Dagi'na kirn ciktilar Drabuzun (Trabzon) tarafma incr
SSir late bahcesiydi ciiikiilmits teraiz kaiun» oldular. Padisali bu dagun (dagin) ckserin yay;ik (yaya) yttridi. Elhasil-
i kelam Drabuzun iizcrinc indilcr. Uzun Hasan'un anasin bile alup
diyor. Fakat yalmz Uskiib mti?I Orta Avrupa ovalanndan Yemen inmis. idi. Sultan Mthmcd'e Sara Hatun eyidlir (soylcr): Hay ogul,
collcrine kadar turf iman vc Islam adma harcket eden falih ecdadmiizm bir Drabuzun (Trabozun ifin) bunca zahmetlcr cekmck
nediir" dedi.
keskin vc kudrcili kihclanylc fctbedilmig uzak vc yakm biitiin beldclerin Padisab ccvab vcrdi kim, "Aha!.. Bu zahmatlar Drabuzun cun
dag vc ovalan da Allah yohmda dokulcn o rmibarck kanlarla bir lale dcgiildur. Bu zalimcdcr dtn-i isKm yolmadur kim, ahretde AllahHazie-
bahcesi haline gelirilmi§ degil miydil.. iine varicak (vannca) hacil olmayavuz (olmayalim) deyudur (diyedir).
Yalmz bizim tarihimizin degil, belki -emsalsiz §ahsiyeliyle - cihan Zira kim biziim eiumiizde islam kihci vardur. Ve cger biz bu zalimali
tarihinin de sertaci olan Fatih, Osmanh ailesinin temsil ve takib etligi ibtiyar etmeseviiz (etmesek) bi-zc gazi demek yalan olur» dedi.» *
davayi Bu mevzuda gostcrilebilecek olanlann binlerccsinden sadece bin
«fimtisal-i cahid-u fillati oiuptmr wiyetitn, olan bu misal, Osmanogullan'mn larih boyunca gayrct-i diniyye
Lie ne
«DiB-i tslam'iBi raikeired gayiretidir gayretim, 61fD.demesbO bulunduklanm isbala kafidir samnz. Fazla siize nc
«FazI~i Hakk-p biiMnet-i ciind-t ricalullah file, hJcel Onlann kurduklan biiyuk devletin temel nizamimn islam §eriau
! ..
«£hl-i kMni serteser kahreylentektir niyyetim. oldugunda dost dii^man herkes muttefik degil midir?!.. Onu tamamen
«Esibiya vu evliyaya istsraadlam yap benim, islarnt esiislar uzerinc kuranlar o dlcude derin bir iman vecdi icindeydiler
«Liitf-M Mak'dandhr Itemera fiiamid-i fcth-is' Esusretim. ki; askerlerine peygamlwrlerinin adini tasgir ederek «mehmedcik»
«Hamd-u iilah var gazaya sad fefizaran ragbeftim. demijlcrvedevletlerinidebircok kere «Devlet-i Aliyye-yi Mu-
«Ey Mohammed!.. Mucaaat-n aliiiraed-i misMap He,
«Untfirmi galib oia H'da-yi disae devJe4lra*» 29 - Asikpaja- z5de T5iihi (Nlhal Atsiz nesri) sh. 20S.
55 KADIR MISIROGLU •
OSMANOGULLARI'NIN DRAMf 57
ha m ra c d i y c » larzmda tavsif vc i(adc elmisterdir. ^
vasitasiyla bumm miikemmel bir sfrrette kontrol mckanizmasim kurma-
Osmanogullan, islam Dini'ne bagldigi, bir lakim islahat vesiteleriyle
Ian, (arihte emsali nadir rastlanan
vukuatiaodir. Zestbillf AJi Efen-
garphlann mtidfthalelerine maruz kaldiklan. Ondokuzuncu yttzyil
dfnin, Yavuz Sultan Selim gibi cdiidetli bir
hiikumdarin karjisina
basjanna kadar tezatsiz bir sQretle sUrdlSrcbilmi§lcrdir, Bundan sonraki cikiuak O'nun Olkcsi daliilindcki bulun
gayr-i miislimlcri kilic zoniyla
ufak lefck Iftviz vc inhiraflurda da mubakkak ki, gayr-i miislimlcri
imSna gctirmek luisusundaki niyct vc karannm
m kuweden fiTle cikmasmi
bahaue iilihaz ederek araya giren diism parnv-.igi buytik olgiidc rol
5nlcmcsi, bu konuoliin uzun zainan nc
kadar miicssir ve miikemmel bir
oynamigtir,
surctte yuriiliiimus bulundugunij
goslcren marujf bir misaldiv.
Gcr9ck.cn omiiilcrin i lahsis eliikleri gazfi vc cihad dolayisiyla
Sultan Vahideddfn OsmanogulJan'nin Islam'a baghhgmi, bu
«lialifc» olmalarma ragmen umumiyette « c n tyi fikih
aUenrndiirumunuaigci^kfibirsckilde soyle ifadc elmj$ bulunmaktadir:
b c n
i bir
1 n s a n » mevknne yiikselmedikleri 15111,
i (itltritidt
«Bi/im liancdammizdan her tiirlusu gclmistir,
Sultan Vahidcddin gibi hoylcleri de mevcul olmakla bcrabcr) ^ sarho§u gclrnistir,
zalimi gelmi§tir, dellsi gelmi tir,
« § c y h u 1 i s I a m 1 1 k M a k a m 1 »iu ihdas edjp .son sozii 5 aptali gclmiîir, fakat dinsizi gelme-
mijtir, icimizde en mUbSiStsiz olan
ulemaya bindcmi§lat vc icraadanm scr-i ycrif nokta-i wizantidan onlann SuJtan AbdiiSazix 31 son ne&-
Sinde bile Kur'ana sardarak iiyle teslim-i
kontrolttnc haviile eylemis,lcrdir. By keyfiycl, Osmanli Devleli'ni tarih- ruh cimisjir. Kara ilo
mulcrnma ohm Mushaf-i gerifi Yddiz
tc es,i gMSlmcmig bir « li u k u k d v I e t i » haline geUrmigtir. Kiiiuphantoi'nde, siz de
gGzlerimzle gordQnuz.» 32
Zna §cr-i senlin kaidek.r iHiki (objektif) liukuk kaulclui oldugu cilic-
tlc, uubikaici mevkiinde bulunan padigahlann t'iiltcrini kendi

31 Suilan AbdfiWrise, SulUa Vahidodrfin'in
zar, ve ifSdc e ttigi gibi di.if
iradclerinin mahsulii olmayan bu liukuk kaidelerinc uydurmak [Uzum
mes'elelerda mObalat^
kunse degildi. Aksine, OboiuiIi Padijahlan i
bit
9 m<k hem amel
vc lnecbiiriyclini bizzat ve samimiyefle kabul ve §eyhulislamlar vc h em do iman cihttiyle !slam a en bagl, ;
olaafenlan biriydi. Ki Saca ifadc etmck

gere- .
kmc; SmriS boyunca nama^, asla ttlkotmemij,

30- (JeiccktCi. bu tiiNrin, it \h {yiiksclirj) devii-fcnnilt: di;£il, dovlut n,*in liirtakim ciddi Ivka d3ii»a Km^tn suyg jemi, ve Avnipa'ya
scyShato erkarken -Frer.kl.re mat etmcycrek- abdc B l suyunu dahj
endijderinin belirdigi II. Mulm.iiri zainamnda bile kiillawiigi garQlmcktcdir. MeselS 1X21 i,i
beraberindc
Mora isySmmrtda taySneti sabit otduguiidar. Milan Patrik Gregoryus vc bftei papayjann
Êfirmfiittfr. Fikirk-rinde isc « Y a v„ z D C v r i » kadar mfflf, dinf vc an'anevf his-
iiyata leictbtuui ohm bir
id3myafialanndabu«Devtct-i Aliyyc-yi Muhammediyyc»tevîgepnekteve mUhiyet vanlir.
semaviyye Onu haksiz vc memasir. ohnk uMuuho

aynca «Allali tarafirtdan mtteyyed vc bekSsi Syfit-i ilt; sabir indirai ve be, s ur, sonra da clniyini
l»r sOtette kallctiirailcr, daha sonraki,
bulunan din ve dcvlct» cfcoilmcktaJir. olur nlmaz « inkilSb has t„l ,g , „„
O lm
ta ( , » JW,
Halta doha iimilsiz bir A^vir olan Haib--i Umumi icindeiiejrcdilcn bircserde « H ii k I) mffasvroifajin ilk miuxîrleri idiler. E u l»k™da„ onlar da halcfkl
iiibariyle himayc-i semedSniyye SlW ima.lanndaki vai»- m0 ,i gizlcycbitek maksadiyla muanzlanna (Soila,,
iimct-i scniyye, vaziyyel-i farihiyyesi ADdiilfeb
Pey gambciin meiimma) kar„ jrapnadik ifbri b,rakm,m, s lard,r. lhlimal. O'nun
ye mevdudur. Devtet-i Osmantyye bizza.t Haztel-i te'sis
, c |,ad e ii hengto.nd.
ancak be, yasmda
h 11 y ur A u k 1 a r i hi k ii mc 1 1 i r. » scrlevliasiyla bu goriis nam uzun anlalilmaktadir. (Bkz.: bir s oc U k olan Snilar, Vabld.ddir,
de bn menfi propangandalarm
kVllri allmda Wrraj olmabd.r. Yoksa Sultan
Hiiseyll] Nesiisri-i GlRlDt- SShib-i Zuliiir, Istanbul 1332, rij. 204 vd.) AbdllMrij. <jn a Z , ke„di s i de son dere-
bu goiQ}, hem
co* dindir vc gercek bir f,k,h Blind olan
Sultan VaMdeddn kadar Uttm'a bagl,
Siradan bir Turk mQaowennin kaleminde ifadesini bulan bir larihi' .
bir
( tsnianogluydu.
gercegi ve hem de mill] bir bar.13 ve an'aneyi aksettirmckteydi.
32 - All Fuad T0RKGE1BI - G5,iip ijitlikle,™ - Ankara, 1951, si,, 278

OSMANCMSULLARI'NIN DRAMI 9)
2- Ferugat-i nefs ve Fedakarhk : planna hazineden ciizl bir maa§ bagiamrslardir. Bu maas o kadar kifay-
Osmanogullan, dcvlet vc millet icin katlamlan fcdakarhklar

etsizmis ki; §ehzadc Mahmud Sevket Kfendi Hazretleri'nden
bakimimlan da dunya'mn hicbir haiicdamyla kiyas edilcmczlcr. Sahsan dinledigimize gore kendileri Sultan Vahideddin zamamnda
Gcrccktcn millclimizi biiyiik hir fcragaH nefe vc fednkfuhkla zafcrden Kunujcsme'de oturarlar vc « Yaveran-t Hazret-i Jehr-i
zalerc kosUnmus. bulunan Osmanogullan - labir caizsc - bir hancdana Yar i »dcn olduklan halde Yildiz
Saraym'na gidebilmek icin arabaya
ynkisjnayacak dcrcccde fnkirdiler. Dcvlelin banisi Osmau (jazi'niii
binemczler ve yiiriimek mccburiyetinde kahrlarmts. Vasitaya bincbilmek
mints olarak ati, kilici ve bir kac koyummdnn baska hie bir fjey
icin maasdan kafi gelmezmij. Mcrhum bu sebeple Sultan Vahided-
din'e muracaat cdip kendisine devletce bir fayton tahsis
birnkmadigmi cvvclcc zikretmisjik. Son pndisnli Sultan Valiided- edilmesi icin
din'in de sadece devrinin bir ôk pasalannmki kadar da
vaki muracaatlarmi aradaki kimselerin nasil savsaklayip padigaha
CengelkGy'de -
ulagtuiTiadiklarmda/i dcrt yanmisti.

linsmctli olniayan - bir kbskii vardi. Bunun disinda hicbir seyc malik
dcgildi. Valanmdan aynlmak mccburiyeliiidc kakuklan sonra yadcllcrdc Osmanogullari, bu fer%at-i nets yaninda devlet icin katlanilan fe-
iki yil yasamis, t'akal bldiigii zanum labuiuna Iiaciz, konulacak dcrcccde dakarliklar bakimindan da miiletimizin en cOmerti idiler. Gercckten
Os-
borclu oldugu gbnilmiistiir. 33 Bu ilk vc son iki Osmanoglu arasmda ka- manh Padi§alu birinci yeniceri ortasintn birinci ncferi addedilir ve
lanhu" icinde de, pek bylc Avrupa hukumdarlan seviyesinde serve! maajint ortadan alirdi. Yani devlet ijin feragat ve fedakarlikta ilk sira,
sahibi olani yoktu. Halta o kadar ki, bir Osmanh valisiykcn isyan ederck padijahindi. Birjok muharebenin nazik anlannda gazilerden herhangi
bubadnn ogula gecmck iiz.cre Mtsir valiligini cldc eden Kavalah A|i birisinin «yok mu bu devlete bir can borcu olan!..» diye nida eyleyip
Paga'nul cocuklanrun bile sadece tstanbul'daki emlaki en zengin addc- askerteri durumu diizeltecek ani fedakMiklarda bulunmaya davel eltigi
dilen bir Osmanoglununkindcn katbekat fazlaydi. Zira Osmanh cok gorulmii^tur. I§te bu, dcvlet icin bajim fedaya davctin giiphesiz ilk
padisuhlari - tarih boyunca - gazalardan kcndilerinc scr'an terctlub eden muhatabi padi§ahti. O kadar ki, onlar din ve dcvletin selamet ve saadetl
hisscden baska bir gey almamislardir. Onu da hemen bemen ekscriya ifin ileride izah edilecegi uzero - gerektiginde kardejlerini ve.hatta
-
cami, medrese, hastahane ve imarethane gibi ccsitli hayrat cscrlcrine saf- cvlatlanni feda etmekten bile asla cekinmemijlerdir. Kendileri
ise zaton
fetmi§lerdir. talita eiktiklan anda devlete bir can borplu olmak kulfeti altma giriyorlar
Yavuz Sultan Selim, Misir seferlerinden sonra Suriye ve nisbe-

ve bu nimet telakki ederek icraatla bulunuyorlardi. telerinde ken-
kulfeti
dilerine jehadet nasib olsun diye ihtiyar ya§Iannda sefere ctkan

ten bugiinkii Irak mintikasnida bulunan bazi eiftlikleri hanedanm gecimi Kanuni
icin tahsis etmisti. iktisadi istiklalin binnetice fikri istiklal dogurdtigunu
gibileri de vardir.
dusiinen ve §ehzadeleri kendi mustebid hiikumetlerinin ermine sokinak 3 - Tevazu;

isteyen ittihatcdar, bu emlaki hazineye intikal ettirerek hanedan mensu- islam ahlak ve an'anelerini babadan ogula; her'kademede biraz dalia
siizulmii?, incelmis
ve geffaflagmi? olarak tevariis eden Osmanogullan,
33 - Sultan Vahideddin'in binbir lzdirap i9inde gecen guibetteki iki yih
leb'alarmdan herhangi bir kimse kadar mutevazi idiler. Osman
hakkaida tafsilath bilgi edinmek isteyenler yadellere kendisiyle birlikte giden
i Jazl'den itibaren bir joklan tab'an oldugu kadar fiflen de dervijtiler.
sadaret yaverlerinden, Tank Mumtaz Gciztepe'nin yaymevimiz tarafindan Ilk
«Osmanoglullannin Son Padiâht Vahideddin

ne^redilmi; bulunan
padisahlar umumiyetle « Ah i Tar ka i t i »na girmi§ ve bu tarikatm
ilci 'vbjlerinden farksiz bir hayat surmiijlerdir.
Gurbet Cehenneminde» isimli eserine ba§vurabilirler. Son devirlerde Sultan II.
ISO KADIR MISIROSLU OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 61
Abclulliiiniid Han'in « § a z c IT Ta r i k a 1 1 »na intisab cderck bu hakkmda hadts-i seriflcrdc varld oldugu x icin Osmanli hiikumdarlarma
yolda dmruniin son demlerinde «makam-i r e § a d e t »e kadar izafc edilmij buiunan bu sifat, Allah'm(hasa) maddi golgesi manasina
yiikseldigi. Sultan R e § a d ise « M e
'in v 1 c v 1 » bulundugu degil, O'nun lutf-u kcrcmi ile icra-yi adalct eden tarzmda telakki ve ifade
bilincn gcrccklcrdcndir. Aradaki diger padisahlann pck cogu da za- edilmij oldugu muhakkaktir. Hakikaten bir hukukcumuzun beyan ettigi
manma gore ccsjlli tankallara mcnsuptular. gibi; «Oarbic despot; Ondordiincu Louis'in sahsinda L'6tat e'est moi
(Devlet benim!) ifadesiyle tasarruf ve iktidilnna sinir tammayan
Bizdc, Futih'tcn itibarcn, padisahlann balkla miinascbctlcrinm kcsil- sistemi-
nin ve esasinin dchsctini dile getirirken, sarkta o nice hasmct
digi vc Divan toplantilanni ikilii kafes arkasindaii dinledlkleri vc bu surc- iinvlmna,
hatta Allali'm ycryuziindeki gOlgesi olmak gibi iddianin cerceveledigi
tlc dc zamnnla hayaltan bihabcr kalditdan vc la sehzadcliklcrindcn itibitr-
cn bQylc yeti.slikleri iddia edilcgclmi$iir. Bundan, bir nebze hakikat payi

hakiki kuwet ve iktidara ragmen, hukiimdar, kadi huzuruna bile
cikardi.» v
bulunmakla berfiber divan toplantilarimn kafes arkasmdan dinlenmcsi,
zannedildigi gibi Bizans'lan alliums, bir usul degil, cski bir Tiirk Osmanli Sultanlan, «Cuma Selarnligi » na cikarken muvaz-
an'ancsinin dcvanuydi. 34 Buna sebep dc bir gun Divan loplanhsma zafbirtaburasker«Magrur olma Padijah im,s enden
gclcn bir koyluntin padisahi tanunayip, «Kangnuz (lianginiz) b ii
y ii k Allah var! » diye devamli bir surclle tempo tutardi. Bir
s aa (I c 1 1 fi h u n ka r s i n 1 z ? » demis olmasidir. Buna iizulen vezirl- hiikiiradar, gurura kapilma tehlikesi karjisinda bir labur askerin de-
cr, bundan boyle padisahin divan toplanidarina bizzat i§lirak etmeyip, vamli olarak kendisini tevazua davet eden ihtanm bizzat crair ve talcb et-
onu bir kafes arkasmdan lakip etmesi usuliinii basjatmisjardir, Bu sin!. Cihan tarihinde bunun bir benzcrini bulmak miimkun miidiir?!..
35
usulun bazi mabzurlari olsa bile, hiikumdann mehabetini siyanct gibi -
4 - Teb'aya Velayet ve Merhametle Muatnele:
izalu uzun siirccck- bircok faydalar bulundugu da muhakkaktir. Ancak
Osmanli Padisahlan idaresine me'mur bulunduklaii
teb'ayi, kendi-
bu mes'elede iizcrinc parmak basilacak asii nokla $tidur ki, vezirlcriylc
lcrine«vediatullah» yani Allali'm bir cmaneti olarak kabul ederlerdi.
ictima ctmis. buiunan padisahi, teb'asi tefrik edememektedir. Bu demck- Hak liukuk hususunda mUslirn, gayr-i miislim farki gozclilmeksizin her-
tir ki, haricen, padi§ahi vczirlcrinden aytrdeden hie bir husus mevcud
kesin hakettigini, clde edcbilmesi icin elden gelen her fedakarligi
yapar-
degilmisj Giyim, kusam v.s. ilMriyle vezirlerinden ayirdedilemeyen bir
kudi. Fatlh'in tslanbul'daki maglublara bah§cttigi hak ve imtiyazlarm,
Istanbul Falih'indaki tcvazuu tahmin vc lasavvur ediniz!. Filhakika
gelmi? ve gelccek hipbir hukiimdara nasib olmamis ve olamiyacak bir
padisahlar, sonralardan « Z 1 1 u II a h i f i - 1 A r z » gibi ha$metli derecede miithi? bir ileri gOriisluliigu ve olciisiiz merhameti aksettirdigi
iinvanlarla da anilmijlardir. Fakat hie jiiphesiz adil hiikumdarlar
malumdur. Esasen Osraan Gazi'ninkendisi bile, bir miislim ve gayr-i
miislim arasindaki davaya bakmi; ve muslumanm haksizhgim goriince,
34 - etKezalik htjkiimdann «kafes» arkasmdan miizakerati dinlemesi usulii
bunu tefhim ve ifade ederek gayr-i miislime hakkini vcrdiimektc hicbir
Havarizmileiden miinlakil bir an'aiicdir.» (Qkz.Fiiad KOPRULU - a.g.m.)
lereddiid gostcrmemi§ti.
35 - Gercekten, Osmanogulkin'mn buna benzer usullcr yiiziinden hayattan uzak-
lasmalan bilbassa sehzadelikleri esnasmda scifccsl ycuscmcmelcii gibi ba'zt mahziirlar 36 - Bkz. §tyhulislam Mustara Sabri . Ciihela MSrifetleri, Yann Gazetcsi
dogunayordu. Ama tahta gectikten sonra, bu gibi tutumlann «hukiimdarhk mehabetini (liimulcino, 1928, S.2, ih.2,
siyanet» hususunda son derecede faydali oldugu muhakkaktj. Padisahlann efrad-j milleti 37- A. Relik GCr - Hukuk Tarihi ve Tefckkiirii Bakmimdan iVIecclle- Istanbul
teshir eden efsanevi sahsiyctlcri biraz da bu tntumdan kuwet aliyordu. 1951, sh. 9
62 KADJR MISIROrSl.il OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 63
Tarihimiz, Osmanli Eadi§ahlan'mii hak, adalet ve mcrhamet duygu- ispanya'tla bugiin (ek bir musluman yoktur. Meden! olduguna iddia e-
lanndaki usUtuiiliiklerini akseitircn sayisiz misallcrle doludur. Gcrccktcn den Avrupahlar, Amerika'yi ijgal ve istilaya baslayinca, buranm yerli
bir avuc insanla ayak basliklari Rumcli topraklarmda sekenenin kahir
-
sekencsi olan « K i z i 1 deri l.i 1 e r »i adim adim batiya dogru itmis. ve
bir ekseriyclle gayr-i iniislim olmasma ragmen - asirlarca lulunabilmelcri yok etmi$lcrdir. Osmanlilar ise asirlarca idare ettikleri
topraklardaki
dc ancak bu sayedc miimkun olabilmijtir. Hatta Rumcli fiituhatimn hiristiyan uiisuru, degil boyle loptan imha etmck, mevcut niifuslan dahi
siir'al vc kolaylikla yurutiilcbilmesi de, hep Osmanogullan'niii
artmis, olarak tcrketmisjerdir.
tcb'alanna karî - milslim ve gayr-i miislim farki gozctmeksizin - biiyiik
Netice itibariyle hiristiyanlaiin kendi dindaj vc lrkdasjanndan
bir hassasiyctlc (Skip vc lalbik eylediklcri adalet ve mcrhametin cscri dahi
esirgediklcri adalet ve
miisamahayi Osmanlilar idareleri allindaki gayr-i
olmuslur. Hakikalcn bilhassa ilk dcvirlerde, Bizans'm despot
muslimlere bol bol bah$etmckten asla ictinab etmemijlerdir.
idarcsinden bunalmis gayr-i miislim sekenenin TSrihin
mcrhamet ve adalcli <lil-
sayisiz jahadetiyle sabit olan bu gcrcek uzerinde daha fazla soz
Icre destan olan Osmanogullanna mukavemet gostcrmeyip (hatta bazan
soylcmeyi zaid addediyoruz. Ancak §unu beyan edelim ki,
hiristiyanl taasubun remzi olan papazlar tarafmdan bile) onlan, bu adllet ve
iilkclerini
musamahanm birinci amili hij $iiphcsiz Osmanli Hanedani'nm Islam'i
fclhc davct ctlikleri dalii goriilmiisUir. Osmanli fljliihatina kariji cikanlar,
en u!vt vc miikemmel bir suretlc anlamis. ve latbik etmis,
onun adil idaresitli tammayan, bulunan
dallfl uzak mintikalardan toplamp gelcn
miistasna" mensiiplari olmu§tur.
Uach Ordulan olmugtur.
5- Bedii Hassasiyet :
Surasi tarilii bir gcrcckiir ki; Osmanlilar, saf kendi idtaleri altmdaki
veya herhangi Osinanoglullan sadece kihc kullanmakta mahir degildiler. Aym zam-
bir sefer sonunda kendisine kar?i maglup movkiyc diisen
nada derin bir duyus, ve hassasiyeti aksettiren kalemlerini de kullan-
gayr-i miisliimlcrc degil, aym zamanda baska milletlcrin gadr ve
zulmiine ugramis; olanlara da mcrhamet ve alaka gostermekten gcri kal-
masim biliyorlardi. Bu bakimdan cogu bir « d i v a n » viicuda getirecck
dcrecede sjirle de ugtasmtstir. Denilebilir ki sairlik Osmanogullannda
mami§lardrr. Bununen tipikmisali tspanya Yahudi I cr idir.
Bunlar hiristiyanlann zulmiindcn kacacak yer ararken, siginabilccckleri babadan ogula miras kalan bir an'ane gibiydi. Osmanli tarihinin sertaci
mcv2 olarak ancak Osmanli olan Fatih, Yavuz ve Kanuni gibi jahsiyetlerin cegitli mahlaslar kul-
asiide bir ulkesini bulabilmiglerdir. Aym
lanarak cdebi degerleri yuksek giirler yazdiklan, bunlann
sckilde 1848 «Macar 1 h t i I a 1 i » hengaminda hiristiyan Ruslar, divan tejkil
cdecck bir hacme vardigi malumdur. Son devir padisahlanndan
hiristiyan Macarlan kihftan gecirirken binlerce miiltcciyi - hatta bir harbi
Sultan Re§ad merhumun da «CanakkaIe Harbi» icin yazdmi§
goze alarak - siySnet ve himaye etmek serefini Osmanhlar'dan baska ih- giizel
bir §iiri vaidir.
raz eden - hatta herhangi bir hiristiyan devlct bile - cikmami§tir.
Bir coklan da musikide iistad sayilacak derecede dcgerli

Gayr-i miislim tcb'a arasvnda, (bilhassa Ondokuzuncu Asirda) Bal- besteler
kan kavimleri'nden ve miiteakiben de jarki Anadolu Ermeniler'inden meydana getirmijlerdir. HI. Sultan Selim'in haia cahnmakta olan
bcstelcri maruftu-. Son devir sehzadclerhlden Sultan Abdiilaziz mcr-
yiikselen gikSyet sayhalan, Osmanli ulkesini parcalamak isteyen emper-
hum'un oglu Seyfcdin Efendi'nin de iyi bir bestekar oldugunu biliy-
yalist devleflerin propogandalarinin eseri olan sun% temelsiz ve
oruz. Bugiin O'nun hayatta olan iki evladi da kendisi gibi
esassiz iddialardir. Dunyada hicbir millet Osrnanblar kadar kendi dilin-
musikisinastrr. Bunlardan bin halen Nis'te oturan Abdiilaziz
den, dininden ve irkandan olmayan insanalara adalet ve semahatla mua- Efen-
di'dirki eger, veraset usulu devam etseydi, tahtta
mele etmemi$dir. Sekiz asir bir Islam ulkesi olarak yasamis. bulunan o bulunacakti. Digeri
64 KADIR MISIROGLU 66
de birkac seneden bcri tstanbuTda ikamcteden km Gevherl Sultan 2- Vahdetin Emrinde Bir Otoritecilik :
Hazretleri'dir. ( Bu cscrin ilk (abmdan somra maalesef bunlarin her iki-

sicfc rahmeli Rahman:) kavu$mu$iur) Osmanoguilan'mn hicbir kimse veya alleyle rakib kabul ctmcz, de-
sham bir otoriteleri vardi. Bu, onlara hilkatin ve tarihin bit' hediyesiydi.
Sultan Abdiila/iz merhumun Ressamlar Ccmiyeli Mecmuasinda
Cunkii Turk kavim ve kabfleleri icinde en asil koldan geliyorlar ve
(K^jcdilniiy bulunan resimleri O'nun 50k ince ruhlu bir ressam
tarihtcn hicbir ailenin yapamadigim ba$armis, bulunuyorlardi. Bu
oldugunu goslermektedir. Aym zamanda in. Selim gibi gayct usla bir
yiizdendir ki larih boyunca onlarin otoritelerine kargi hie bir rakip
yokilijc ncy caldigi da malumdur. Sultan Abdiilliamid Han'm isc
cikmamis. Err. Mill! larihimizdc allibucuk asir devam eden siyasi bir istik-
dc violin binbir gailcsi arasinda - n;isil da vakil bulamk - vucudn geiirdigi
rann yeganc amili ohm bu duruinun tek istisnasi Kavalali Mehmed
z;iril"dogiamn i$Icrini jjiinnia burada ner zarnan gfirmck mUmkiin olmak-
Ali Pajja'dir, Gercckten Osmanogullan'nin otorilesine kar§i cikrnak ve
tadir.
onlann ycrini almak gibi bir lemayul ilk defabu Arnavut asilh Misir
Misallcii cogailinaya liizum gdrmuyoruz. Osmanogullan'mn hart) valisinde goriilmiiûr. Gerci son devirlerde Mitbad Pa§a ve hatta
sahasnida Iczaliilr eden mefanet vc ilirayeileri onlann rultf incclik ve Knver Pa§a'yy bu isiikamette isnallar yapildigi bilinmektedir. Fakat bu '
bcdillmssasiycttcn mahrum kalmalauni inuic etmemisHr. Bilakis bu sa- hususia bunlarin kendilerinden sadir olmu§ herhangi bir fiil yoktur.
il. td;i da biiyiik ve irsi bir kabillyel safubi oldukian gorulmckledir Mithad Pa§a icin boyle bir neves ta§ldigina dair dcdikodular
b) Siya.si Bakimdan yapilmi^tir, Knver PagaV3 ^se bu yaki$tumanm diktalorliigiinden galat
1 - Hamlecilik ;
oldugu zannindayiz, Filnakika O'nun zamamnda Almanlai', Turkiye'ye
harekct eden bir trcnin iizerine « E n v e r 1 a n d » yani « En ver

Osmanogullao farih boyunca mizac iliburiyic hamleci insanlar okirak
in ii k e s i » yazi.smryazmis,lardir. Cental Pajja'ya ise Suriye'de
lozahur cliniijlerdir. Gereeklen ani karar vermek vc zamamnda harcket -
Ruslai Uuafindan sullanhk leklif edildigi bilinmektedir. Ancak bunun
etmck onlann digcr bir J'arik vasiflanni lc§kil edcr, Osmun Gazfdcn OsmanoguUan'nia ycrini almakla alakasi yoktur. . .
Saltan Vahideddine kadar hamlecilikle irniftyllz etrni§ bulunan Os-

inanogullan icindc bu vasfi haiz bulumnayan pck az kimse cikmi^tir. Biitiin bunlara ragmen denilcbilir ki, Cumhuriyet devrinc kadar hk;
Bunlar da, hastahk, vesair scbeplorle ruhlannda meknuz olan hamle

kimse Osmanogullan'nm otoritelerine kar§i ^jkmiik temayiiliinii
guciinu tczahiir ettirernenus. bulunan kimselcrdir. Mill! tanhimizin g5stermemis;tir. Gercckten herhangi bir dahili ihtilSf zuhurunda bu
alii
aileye kabii-i izafe bir liatanm mevcudiyeti kabul olunursa, tahttaki §ahis
bucuk asir icmadi eden en sanh safahahna vilcfid vercn birinci fimil, hie
SUphesiz, milledmize rebberlik cden Osmanoglulan'ndaki bu hamle
indirilir, yerine diger bir Osmanoglu gecirilir ve bu suretle mesele halle-
giicu olmtj$tur,
tlUtnig olurdu. Boylece devletin devam ve bekasmda herhangi bir
,sars:nii viicuda gelmezdi.
IslSin dSvetini, butiin beseriyetc tesrail etmisiir. Bu yfizden alem-
Osmanogullarn lahta gcginccyc kadxtr halktan herhangi bir kimse gibi
sumfil bir karakteri haizdir. Bu husus biitiin millet efradi ile birliktc Os-
manogullan'nin ruhlarmdaki cihangirlik mcyillerine vc hamle islidadina
hayat siirerlcrdi. Fakal « Pey g a mber Vek i 1 1 i g i » olan yuce.
son ricrecede tevafuk etmis. ve onlan kit'alardan kit'alara kosmmiusjur.

inakama olurunca, birdenbire tavir ve hiiviyetleri - adeta - degish'di.
Bu hamle iiakikaten devlet otoritesini kadar hassas bir olfiide korumaya

giicii, islam'i arka arkaya gelen Mogol istiliUan vc hach taa-
cali§inard] ki; padiâh sifatiyla dlen baba, karde^ veya evlSdlarinm cena-
ruzlanna kargi asilmaz bir iman seddi halinde aariarca korumughir.
M KADIR MISIROSLU
OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 6?
zclcrindc dahi bulunama.la.di. 38

Zira rente merasirnindc bescriyel bir buyuk
cab. olarak aglayabilccetlerindeo, kimselcrdir. Fatah gibi Pcygamber'in mcthine mazhar olmu§
bum, mOjahede edenter Indinde Yavuz ve Kanuni
insanin dahi cevaz verdigi, Yildinm Bayezid,
Olorteleriftin zaafa ugrayacagin, licsap cdcrlcidi. Bu gibi ihliyat sebc-
gibi miilt larihimiz.in dev §ahsiyellcvinin futursuzca tatbik ctligi bu kaide
biyle, halkm buliin padisahlarm « yedi evl j y a. k u v vetine son deicccdc ehcmmiyetli ve ibretlidir. Denilebilir ki, bu kaidenin
s a h i
p » oldugu kanaati ycr amis bulunuyordu.
suislimal cdi!mi§ olmaya miisait bulunmas. yuziinden
haksizhklara se-
ve
Osmanogullan, Dcvlet vc Milled., valuta! icin, oloritelerini icabinda
bep olmaktan kurtulmak da her zaman mumkiin dcgildir. Fakat evlat
naza-
en yak.nlai ina kais. bile kullanraaktan
cckimnczlcrdi. Bunun ilk vc en kaide? kadi bir fitnc c.karmak ihtimaline mebni caiz addedildigine
li-
pik misali dcvlciimizin volt bfuiisi
Osman Gfcti HazreUerl'nin ran, bu ihtimalin valid olinadig. ahvaldc baz. bigunahlarin'olumune sc-
aracgsi ibSret olabililer.
DUndar Bey bizzai oklUimii bep tcjkil edebilirsc dc, bunlar, nihayet birkac kiiiiden
'i
S butamaSKur. O (arihlen itiMron cvlf.d dahi bin-
vc kardcslcrc kai Halbuki biiyle bir kaidenin tatbik.yle onlcnebilccek bir tck fitne
S bircok kerclcr lalbik cdilmis bulunan bu
,
kaidenin -
lercc miislumanin olumden kurianlmas.ni saglar. Bu
ilibarla bu kaidenin
manlcscl - pekcok ffleyhfflr. vard.r.
Fakal bunlar, dcvlet vcmillctimi/in aiasindan bit raukayesc
vahdcl vc isnkrann.il nc su.clle melluiz kar vc menfaaliyle, muhtemel zarari
saglandignu anlayamaims bulunan » yapmak imkansizdir.
38 - IVIijahl.k „,d,»c,i„i rohana, aJ^rt, j„g an b„ immm Devrin
vardrr. Bmlartn
mM Kald. ki padisalilar boyle bir kaiara hodbehod varamazlardi.
biri„ei 5 i. Yavuz S„l„„ Selim'di, Irf, k,nte,i sohzado
§eyhiil.slaraindan fctva almak mecburiyctindeydilcr. Nitekim
tatbikaila
K „rk,,ru„
mteu* Wnrarm, vc cr„u„ ,abu,u„„n ,i„„ a giniret ak, K„, efe larafindan iggSl
Ikmc, ,„c. Sult.1 VrtMHldto'dir. o
d6tm da bOyle olmu§lur, Ulcman.n umumiyetle en scckinleri
,1a „fcfi v. kardc s „I„, Sultan R<J|',„ verilen fetvalann isabeli ise sOz
Mfcmta ..imketn.ls.lr.
i
edilen seyhuLislamhk makamtnea

ttaj* feah editor okn bjrBMfe giire sc9i , i5i „ dcki Jcte .
gotunncz bir gcrcekiir. Bu itibarla yanilrnak ihtimaii f ok zayiftir.
Osma-
pter ytmmdcn Abdlilmedd Etouli'yi halUc kabul
™« (Vanidcddin) Iralifdcrarasurdaki bu
aracm.k icab vkm ilk (Yavn*.
nogulliu-i, devlcl ve milletin validctinin sarsilmasi
tehlikesinin en ciizt
b»wlik «* damoafc caTib-i dikkat.ir Til.
>a trr kl; tafc, ara s ,„da Ctaard, hukiimdarlanruu bir blgude belirdiginde bile biiyiik bii' hassasiyet
gostermi? ve Millet icin
ycg.™ sakallan,,, ,,n, clcnlcri
s otaak
Wcitttmd*. da birbulcrine benarr bir Utbnailik mevculur kai-deslerini vc hatta cvlatlarmi feda etmekten 5ekinmerai§lerdir. Onlar,
P.drsahlarrn balk ararunda tec SS Cir
ve gbz ya , dokn.ck gibi
s bin za.f ile
« n i z a m - . a 1 e m» endisclcriyle mesbu olaiak, dcvletin vahdet ve
geakmmetani le'mrn nraksad.ndan dog,™,, bulunan bu (emadisini hergeyden iistiin gorrnus ve ona kar§i belirecek bir tehlikeye
kadim u.aiOa kabe.ini au.ay-
amayan buguaku dar dii imcclil e ri birakrn ve lean hesab. yapmak yolu-
5 da baz, ,„u,l,har Oaru.nl,
ricali bile mSni olmak icin fedekarlik gerektigindc.can
gMImu 5 ,u,. Bunlardan biri dc HOrreya G.ze.erMn 40
kucu™ Sadat Si„,avl„i„ ,„«„, na asla sapmamislardir.
Lu.fl Smavt Bey'dir. Onun
<,S„llan Menmcd Re,-,, v.
Ha!en„in Saraymd.
Gorduklcrim. isimli hSl.rat.nda Sultan
3 - Sleri Giirujluluk :
Vahidaddin 'in, Sultan R«,d',„
ccnazesme Ijttek c, mi5 bulunma.r ovulmck.e ve bu h„ SU! ,aki
kadtm an'anc .enkid edil-
Osmanogullan buyiik bi.;dirayeile sevk vc idare eldkleri devtet ricali
de kiyaslanamayacak derecede mull)i§ bir ileri gorujluluk
mckledir.
ile
39- FStih, kendi zamanrn, kadar finer, la.bik edilmi; bulunan ve bu i.ibarla
O.manl,
amme hukukununu orfT bir kSidciui Bu Wo
.ejkil edeb bu m es«eyi n,, ! „Ua stl m1 ak iS- Hlihi Sul.au Mehmed Han vc AdSlel Ilayatt - Istanbul 1953 sh. 141, vd.) gortlsur,
""" V6 "" Sete P ,e """"nna-mesindeki
me s hur maddeye vlicud vem,i tir. Bununla her Fatil, labia gectiginde kundakla bir cocdk olan kardeji
s bir degeri vc mesnedi yoklur. Zira
ka-de,e ayn, dececede sakana, hakk,
Uuâs.yla hakimi-yetiu batlnemema,; re bogdumnug degil midir?
•eUfctmek gayesiri giluuusliir. Baz, p „ si pW Senz&de AbmerS'i bizzat
ndcki bu bilk™ a S l,nda evcOd

kim.elcr, « F a 1 1 h Kirnimitl, Bu mcs'de liakkindaki fazla bilgi cdinmek islcycnler, JU eserlerf.'baksbBblor.
40-
m
otaad,g,„,, zira O'nun gibi bir ah
S s iyyeun m, sura lann 15«!il 1NALCIK Kanunriamc-i Sullar.i Bcr Miic*b-i Otf-t OsmSrr! lAnkara 1956,
-
' 1
kalbne cevaz vermiyectgini iddia e, Yi>!i>

ro i,ler<iir. (Bkz: All Hlmmet BERKl -
imnbul HMUWted MuBKru^ .QsmMili: B>evJMnde SiySscueraKarl, Ankara;1963 ihj.183
KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI »
hasia olduklan icin sinrfta kalmislardir. Sir kisinin (Sultan
Vahideddin) imtihan kagidi yeniden gdzden geîrilecekfir.
zaman O'nun da simf gepececji muhakkaktir. Boyle bir
sinif, mukemmel bir simftir.
Osmanh Hanedanindan Gundiiz Beg, Savct Beg, Bayko-
ca Beg ve Aydogdu Beg yani dort tanesi §ehiddir.
Ertugrul, Osman, Orhan, Siileyman Pasa, Yildirim
I.
Bayezid, Yakub Celebi, Siileyman Celebi, Mehmed

Celebi, Qelabi, Mustafa Celebi,
Isa Murad, Fatih, Cem, II. II
Bayezid, Yavuz, KanunT, Ilk Mehmed, Gen? Osman, IV. Mu-

rad I). Mustafa, yani yirmi iki kisi gazidirir.
I. Murad, hem gazi, hem sehiddir.
II. Murad'tan baslayarak hemen hepsi sairdir. BuyGk bir

kismi hattat, muzikisinas veya bllgindir...
i
Osmanli Hanedani, Turk Tarihindeki ailelerin en
buyiigildur. Tar in i vaztfesini serefle yapip sekilmistir.
Suphesiz onlann da bir takim kusurtari vardi'r. Fakat Os-
manh Padisahlarmi topyekiJn kugtlk gormek ve gSstermeye
tjahijmak nihayet kendi tarihimize ve gesmisjmize karsi
kufran o.lur. Hele pkul kitaplannda bu gibi dtisuncelerin yer
altmasi mill? terbiye bakimindan buyuk bir tehlikedir.
Memleketimizde inkilabi hazmedemeyen bir takim

inkilap hastalan var. Kimisi «Tarihimiz Lozan'dan baslar.»
Iddiasmda bulunuyor. « Gen era I*, «Bay», «Ba'yan» tabirleri
SESSSS?sa=3 gfkar gikmaz me^hur âir Ziya Pasa'ya «General Ziya»,

Namik K&inaTe «Bay Matruk KemaU diyor ve Turk
Kadmligi yerine, Turk Bayarcligi diyecek kadar garabeti ile-
ri gotiiruyor. Dunya'dan haberi olmayan bir cahil de: «Ah
§u padisahlar! Her bin yirmiser tayysre aEsaydi, simdi ne
eok ugagimiz olurdu» fikr-i hakimanesini yiiriituyor.w 41
aSSSSHSSs 41 - Nihal ATSIZ - ?0rk £ftft&,&Stt&tll fffa

B- CiHAN TARlHlNDE OYNADIKLARI MUAZZAM ROL

1071 Malazgirt zaferiyle Anadolu'ya ayak atan Tiirkfcr, kisa zaman-
agir ba-
da Marmara sahiUcrine iilasmiskudi. Fakat Selcuklular devrinde
a) Turk Birligi Baknnindail :
san llacli laarruzlan yiizunden Anadolu'da uzun suren islikrarli bir Turk
hakimiyeti kurulamarmsHr, Sclcuklular'dan sonra ise, her biri kendi
Tinkler, (alible bircok devlctlcr kurmuslardir. Fakat bu dcvlctlcri, basma buyruk olan bircok bcylik turcmis, Onasya'daki Tiirk birligi daha
«Orta Asya'da kurulan »ve « On Asy a'da kurulan» da parcalanmisti. Bunu bertaraf ederek birligi saglayan Osmanogullari
devlcder olarak iki grupta toplamak vc ikiyc irca clmek kabildir. Her olmustur. Gcrccktcn Anadolu'da onlarin otoritcleriyle teessus eden is-
gruplaki muhlelif dcvlcllcr ayn ayn namlarla yiid cdilmektc iselcr dc, tikrar, zamammrza kadar devam ctmis bulunmaktadir.
hunter birbiriran devanu okiuklanndan hepsini bir vo ayni dcvlct olarak
Osmanogullari'mn Anadolu'da sagladiklan bu istikrar ve Anadolu
giirmck, miimkiindiir. Zira hunlarda birdevletin ugramis,
Icsekkuliimie as!i un- Turk Birligi « T i m u r G a i 1 e s i » ile gecici bir sarsintiya
surlardan olan din, dil, ahalr vc topiak asagi yukan hep aymdir. Mehmed'in eliyle kisa
Degiscn fakat Vildirim'in dirayetli sehzadesi Celebi
sadecc hcnedanlarchr. Tcmolsiz ve halta pek 50k yanlij goriisji
aksetlircn zamaiida yeniden vc daha csasli bir surette takarrur ve teessus etmistir.
taiiiiinde bu moseleyi, Misir'da okudugu ve fakat ismini
hatinnda tula- En son, Papalik'la irtibat saglamaya kadar ileri giden Karaman
madigi bir kilapia gordiigiinii siiylcyerek meviuubans eden
Dr. RizA Ogullari'nm bertaraf cdiimesi ve bu suretle Turk birliginin tam
da hahiskar bir surcttc tervic eylcdigi 42 bu goriise kalilmamak,
Niir'ni)
manasiyla saglanmis olrnasidir ki, Osmanli Devleti'ne daha biiyiik ham-
imkansiaiir. Gercekten sadecc arazilcrindeki ufak lelck farklar disuida
leler yapmak imkaMm kazandirmistir. Gcrcekten Yavuz ve Kanum
bu devlellerin Onasya'dakilerini dc, Orta Asya'dakilerini dc birbirlcrinin
devrindeki buyiik ve cihansiimul zaferler, kuvvetini Anadolu'da garan-
devami addctmek mumkiindiir. Dcgisen hanedanlardir. HSnedan,
dev- tiye alinmis. bulunan bu Tiirk birliginden aliyordu. Aruk Yildinm dev-
let demck olmadigma nazaran, din, dil,
toprak vc ahaliyi tcmMi eltiren rindeki gibi, ordunun her Rumeli seferine cikisnida, Anadolu'da yeni
bir devleti, evvelkinin ayni kabu! ctmek yerinde bir goriistiir. §u hale bir kan§iklik zuhur etmiyor ve bircok harekati yanda blrkarak Anado-
nazaran Tiirklerin biri Ona Asya'da, digeri de On Asya'da olmak iizcre donmek mecbiiriyeti hasil oltnuyordu. Ordu, arkasindan emin ol-
lu'ya
iki devlet kunmis buluiiduklarim kabul elmck icab cder. Osmanli Devle- birbirinden parlak zafererle payitahtma
arak sefere crkiyor ve Ust iiste
ti, Anadolu Selcuklu Devlcli'nin tabii bir devamidir. Zira Hanedan doniiyordu.
dismdaki diger biiliiii unsurlar, hep aym kalmistir. Buna nazaran Os-
b - tslam Birligi Bakimmdan :
manli Devlcli Anadolu Selcuklu Devleti'nin aynidir. Aradaki fark
Tiirkler Islam tarihinden nafiz bir rol oynamaya Abbasilerie
«SeIfuklu Hanedani»yerine«0smanli Hanedani»nin
gecmij bulunmasidir. Bizde devletler umumiyetle hanedanlann adiyla ancak Turkler'in yardim ve delaletiyle Hilafet'i elde
baskuriiskudir. Zira
anildigi icin bu notice dogmustur. Eger hanedan adiyla birbirinden eden Abbastler, ordulanm lamamen onlardan kurmuslardi. O kadar ki;
tcfrik
edilse, faraza bir Bizans'i bes on ayri devlet Abbasi halifesi Mu'tasim binbir imtiyazla kendi ulkesine celbetti|i
- teliikki etmek icab eder.
Fransa, Almanya ve Tiirkmenler'in Araplar'la ihtilatim onlemeye cali§iyor ve bu maksatla -
Ingiltere gibi binjok Avrupa devletlerinin durumu
da boyledir. cengaverlikleri bozulmasin diye- onlarin Arap kizlanyla evlenmelerine
bilemani oluyordu. Turkler ijin hususi §ehirler kurmug ve devletinin
42 - Dr. Rizi> NOR - Tiiit Twit! C - III, Islah'bul '1924. sis. 6- 1 1 muhafaza ve mudafaasim onlara havale eylemisti. Bu itibarla, islam
72
KADIR MISIRO&LU
tarihinclc
Araplartn birinci mcvki. i gal
OSMANOGULLARI'NIN DRAM! 73
5 eitiklcri miiddet, Asm Saadct
Hulcla-y, Ra 5 ,dm dcvri ve Emcvf
saltanan'yla birlifcte bir bucuk
asn Eger Osmanhlar, dinT olmaklan ziyade, siyas? bir mahiyyct arz cden
¥
gecmiyordu.
bu §ia siyasctinin tc'sirlcrini izalc ctmek gibi mes'ud bir roi oynamami§
flu lanhten ilibarcn
ts&n'm yay.lmas. vc rcviili cdcn HacU bulunsalardi islam Alemi, daha Yavuz Sultan Selim veya O'nun ilk
Taarrur-
tonna kars, muhateasi vaztfcsini- bir iki halefi devrinde parcalanmi§ bulunacakti. Bundan sonra temadt
Tinkler deruhte eylcmcyc
bqtairaslardir. Once Abbastlcr cden Hagli taarruzlarina kar§i koymak asla miimkLin olmaz ve mukaddes
cmrindc, sonra da Selcukta Devlcti
oh-
rak, ta vczilcyi bihakkn, iff, islam bcldelcrinin idrak cltiklcri uzun huzur ve si'tkun dcvri
e<lc„ Turkic,-, mukaddes
Islam beldeleri
dnundc asilmaz bir imfin seddi tcskil gerccklafjcmezdi. tgte bu sebeptedirki; Islam birliginin taliakkuk vc
cdiyorlard,.
Digcr inraflan Iran, IcmadTsitlde Osmanogullarinm oytiadiklan muazzam rol, her tiirlu tak-
umuroiyelle kabul cdildigme nazaran
l,lf, ra
mcdcnycim, icerden hancerlerne yoluna dipn fevkindedir. Osrnanhlardan once « H 1 1 a f e t » bile onlaiin za-
giderek, « S i a » siyascfini be
mmsiyor « ve Islam birtiglrn parcalamak icin elinden gelen hcrscyi
manmdaki kadar giimul ve ehemmiyet kazanmami§U. Zama]i gelmi§,
yap,yord,, Islam'dan evvel harm halifenin ntifuzu, oturdugu §clirin diîna cikmaz ohnus. veya birden fazla
S ay,l,r bir gecmisi bulunan Farslar
slam te, .clnde Turklcr gibi hlkim bir mcvki ijgal edememeoin
Jialifetiin meveut bulundugu gdnllmU§tilr, Halbuki Osmanhlar, Hilafeti
kirgml.g.yla boyle bir yanli islam itliiiadmi saglamak islikamettnde son derecede §umullu bir §ckildc
5 yola sMHenmis bulunuyoriardi. §ia, tarU,
boyunca Onasya Tiirklugu He Onaasya kullanrm$ ve O'nu her miislumanm itaate muheyya bulundugu nal'iz bir
TUrklOgll aras™ bir baa kali
g;bi g,rm, s vc bir biiliinun iki miiessese haline' gctirmi§lerdir. Gergekten tslSm Alcmi'ndc Fas harig
ayn parcasnu taski! cdcn bu alcmlcrin
b.r egmcsim mahtele kalmak tizere, biitiin miisliiman iilkeler, Osmanli halifelcrinin otoritele-
flnleraistir. OsrnanWar'm Anadolu birligini
sag amalan vc Rumeliyc srerayarak rine tabi olmu§ ve hutbelerirtdc onlanti isimlerini biiyiik bir ihtaramla
islam', Orla Avrupa'ya
kadar yay-
malar, onlar. rakip kabul ctmcz
bir dcvlct durumuna
yadetmi^lerdir. O kadar ki, Osmanlilann fcthelmcdikleri ve bazati ayak-
yiiksellmisli. Iran
4ia siyascli sebebiyie bun,,
kendisi icin tclilikeli addctmis
lanni bile atmadtklan Merkezi Afrika'dan Uzak §arktaki <în, Hind vc
vc Osmanli
fliatialiiun BnUnu kesmck Endenozya'ya kadar her tarafta Osmanli Halifelerinin biitiin cSmilerde
icin casuslar.ru Rumcli'ye kadar
gendemekten gcri kalmarmstir. Gcrccklcn adi hilrmede yadedilmi§tir.
-bugiin bile Bckiasiligin raer .
kea Dalmacya sahrllcrindeki Trran'd.r. Bu durum hilafct siyasetini 50k mahir§ne bir surette kullanmi§ bulu-
Bu durum gecmistek, S ia
ftahycmrm gunumiizc kadar devam cdcn nan biiyiik hijkiimdar II. Sultan Abdiilhamid Han devrinde daha
te'sirini ispat eder, Esas.nda
Haci Bekfas. Veli'nin §ia inan da kuvvellcncrck Tiirkiye'de hilafetin ilgasma kadar devam etmistir.
5 lanyla alakas, olmadiji gibi
yeniceriugln ku™i u5unda oynad.g, soylcncn rolim Hiilii bile Hindislan, Pakistan ve Endonezya camilcrindc -hem de- Sul-
de tariM hfcbir
hakrkati yoktur.
« Bununla bcrabcr bilaharc Bek(a§ , Tarikab'mn §ia iti-
tan Abtfuthamid Han'in isminin okunduguna dair mesmuatimiz
45
kadvearfancleriyle kan trgi vc o
5 biiviycte burundiigu ma'lumdur. vardir. Nasil olmasin ki; bugiin biitiin islam Alemi'nde « H 1 1 a fe t »
uJ* £,"*
H " ; mf
'
MMOflw M* **- M«^P " *~ 45 -
illimlcrindcn
Turkiyc'de Tiirk Dili ve Edebiyati (izerine doktora yapim$ bulunan gen^ Pakistan
Mlihammetl S^hir, Pakistan'da bir cuma gunii hutbede Sultan
W-feBradKOniCLO . a. 8 ,„. vc » yni m0d]ifi „ w. B a r

Abdiifhamid Han 'in adiiun okunraasi ve Ona «Zcyy«dal!ahft omrehfl* yani Allah
, h „, d .„„ .,„.„
Meden.yeti r.nhi»umIicjerincyazdijiiiavBlcrdcn 101 numaraluiol. aaaa omriinu" artirsin diye dua cdilmcsi iizerine camiden ciktiktan sonra bit dufioui
iiianasixligim, zira Sultan Abdiilhamid Han'in foktan olmfis bulundugunu soyleyincc.

74 KADIR MISIROGLU
denilincc herfcesin hatinna dcrhal Sultan Abdiilhamid Han gelmek-

tedir. Denilebilir ki, O'nun adl, artik Hilafet miiessesesi'nin Iazim-i
gayr-i miirafiki olmu$tur. Zira Sultan Abdiilhamid, HiWet
siyayell dolayisiyla, tngilizlerle « F i 1 i s t n Davasi »nda onlara
i
bel baglami$ bulunan Cihan Siyonizmine, bir 50k tchlikeli dakikalar
ya§almi§ti. O'nun bu miicsseseye kazandirdigi itibar ve getirtligi
canhlik, « i 1 g a » hcngamina kadar dcvam etmijtir. Gergekten Islam

Aleminde geni§ ve miiessir bir harekct halinc gelen « H i 1 5 fe t Hare
ke I i » Mill! Mticadele esnasinda gcnt§ bir maddi ve manevi miizSharete
nail olmamizi saglami§ vc nana Hind MQsltimanlannia uyam§mda bir
muharrik roltl oynayarak « P a fc i s t a n »in ortaya gikmasuti I K.I N C I BOLUM
saglami§tir. Demek ki Osmanldar, cokerken bile tslSm Alemi icin uy-
andinci ve birlcgtirici mes'ud birrol oyanayabilmi§lcrdir. OSMANOGULLARI'NIM VATANDAN CIKARILI§I

VE ACIKLI GURBET HAYATLARINDAN
SAHNELER
I - OSMANOGULLARI'NIN YURD DISINA
giKARILI§I
A BUNA SEBEP OLAN HADiSELERE KISA
BIR BAKI?
a) Milli Miicadeieye Tekaddiim Eden Outlier :
ndokuzuncu Y u zy 1 1 a gelintiigindc tanhlc « Turk Q a.gi » ka-

\ bui cdien Onaitinci Yijzyil gerilerde kaimi§ ve Diinya §artlari
/ bir hayli degi§mi§ bulunuyordu. Amcrika coktan ke$fedilmi;j

ve Afrika'nm giineyinden dola§ilarak Hindistan'a ula§iimi§ti.
Itu liadiseler Hirisliyan Ban Alemi'ni yeni ve 50k biiyiik servet kaynak-
lanna kavu§turmu;tu. Bu suretle te'min olunan maddi irnkanlann, ta
"
halkm «Seni gidi, Ingiliz casusu!.,.» diycrck hijimla (izerirte yfiradugiinii, tstanbuVda llacii Scfcrlcri'nden beri Venedik yoluyla §arktan ve kismen de
kalabalik bir gen^lik toptulugu huzunmda bizzat hikfiys etmi§ti. Ayrti gekilde, §am'in l-JKiiilus'ten saglanan ilim ve teknilde mezcedilmesinden biiyiik bir sa-
merkczinde bazi cSmilerde de Sultan Abdiilhamid Han'in hutbclcrde adtnin okundugu nayi hareketi dogmu5tu.'Buna, - ce§itH ic ve di§ amillerin te'siriyle-
bizim dc dShil buhindugumuz kalabalik bir haci grubunun defaatle mesmuu olmu^tur. .lyakuydmamayan OsmanU Devletiise, Batr Alemi karsisinda bir
Ihtimal bunun bajka misaleri de vardir.
)', e r i k a 1 m 1 5 1 1 k » dummuna do§iiiu§ 'buliiiluycirdir. O'iitiri bii
76 KADIR MISIROGLU
menfi durumunu duzeltmck iddiasiyla bir (akim tedbirlcre tevessiil edil-
mi-5 fakat bunlar, csiisa taalluku nez'ini zarilrT addediyoriardi. Ingilizlerin girdiklcri her yerde, milletleri
bulunmayan satht vc sekilci birer
parcalamak vc her parca arasinda sunt ihlilaflar ihdas etmek gibi bir tak-
dcgijikliktcn ibarct kalmisji. Ne yazik ki, mcs'elcyi hallo musiiid bir
muhievuya sahip bulunmayan bu tikle luikum siirduklcrini biliyorlardi. Bu sebeplc Ostnanlilardan sonra
kil'ayctsiz ve bulla gogu yanks, tedbirie-
parcalanmis, vc birbidcriyle u«raîr hale getirilmis olan Araplann elinden
rin nciicesi, birbirini kovalayan hazin magi Qbiycllcrle dchgclli bir ajagilik
duygnsu olmugtur. Bu suicllc dcrt ve davalar daha da cogalrms. ve gok almanm miimkiin vc daha kolay olacagmi du§unmekleydiler.
Filistin'i
gi-
rift bir jckil almisbr. Zira, asil gerckli olan sinai tcsebbiislcr yerine,
Buradaki ingiliz tiakimiycti muvakkat bir «geci§ devrcsi»ni
Tan-
iegkil edccckli.
zimal da dabil olmak iizere bir lakcm « I s I ah a I H arcke1 1 c r i » ne
girisUmisU. Bunlarla takip cdilcn esas gayc dc gayr-i miislimlcrin huku- Bu plan iizcrindc yiiriiyen vc ingiliz siyasetinin arkasina saklanan
kunu lakviyc cdcrek onlarla muslumanlararasuidaki farklan bcnaraf cl- siyonisllcr, Sultan Abdiilazi/.'i hal'edip Sultan V. Murad'i lahta
mckli. Niliayet bir giii) gcldi ki blntln bu liaraketlerin nelicesinde gayr-i gikarmakla cmcllcri isiikametinde dilhikten dc gok miihim bir adim
miislimlcrin, miisliimanlardan da daha gcni$ Iiaklara sahip oldnklari ve aimi§ oluyorlardi. Fakal O'nun kisa zamanda rahalsizlanarak tahti Sui-
adeta imliya/Ji bir ziimrc teskil ellikleri goriildii. lan II. Abdiilliamid'c birakmak mecburiyctinde kalmasi dii^manm
Bu menfi hesaplanni allusl clmiîi. Zira yeni Padi§ah ender rastlanan bir zeka,
gidiê ciddi bir sOretfe kar§i koyan ve mant olmaya caiman
gayrclli bir Osmanoglu Sultan Abdiilnziz dirayct vc lizakgoruîililkle devicte oynanmak istenen oyunlan derhal
bir avuc maceraci dik-
lalorliik licvcslisinin ani bir farkclmi? ve bunun iclc ve di§faki faillerini bQytik bir isabede te§his ey-
gccc baskimyla lahilan indirildi ve bir kac
giin sonra da cfuiiyanc bir Icmigti. Heniiz tahta yeni gectigi bir devicye rastladigi icin dnleyemedigi
siiretle katlctlirildi. Yerine V. Sultan Mu-
rad gecirildi. Bu gene ve (ccrubesiz Padi§ah, dcvlete hailcvi bir son
« Doks a n iic Harbi »nin me§'um neucelerini vesile itlihaz ede-
rok vatani parcalayip dagitmak istikametindeki temayullere ma'kes

hazirlamak gayretleri icinde bulunan Midhad Paja ve aricadasjan la-
rafindan daha schzadeligin.de « M a s o n locasi »na sokulmus ve

olan « Mec I i s »i ve orada yuvalanmi§ hainlerin biiyiik bir kismini
oluz iic dcrcccye kadar yukscllilmisli. * bcrlaraf elli. IngiH/Jcr'in kar§isma, §ark siyasctine imale ettigi Alman-
lar'i cikararak Onian birbideiine kar§i rakip bir mevkie getirdi.
O devirde siyonisder alabildiginc lc§kilAtlanmi§ vc bir cok biiyiik dev-
[ )ii§manlarini, iilkesinc kar§i v5kt talep ve dii^manhklarda birbirlermi
Iclin siyasi raahl'cllcrine huliil clmis, bulunuyorlardl. Bu devlctlcrin
hallalar veya firenler bir duruma sokmak sayesinde devlct ve millete
basuida ingilterc gclmekleydi. Hindistan'a sfihip bulunan IngiUere icin
otuzucyil siiren bir rahal ncfes aldirdi.
guzcrgahlaki « Ma 1 1 a » ve « K 1 b r 1 s » adaianyla « M i s i r » vc
« I r a k » vol emniyeti bakirmndan Nihayet dcgi§cn diinya ârtlan muvacehesinde her gun biraz daba
biiyiik bir straicjik ehemmiyeti
kuvvetlencn siyonizmm dahildeki kuklalan vasitasile o da, tahtmdan in-
haizdi. Bunlardan trak, mzladan olarak zengin « P e t r o I » kaynaklara-
dirilmek talihsizliginc ugradi. Oyle bir zamandaki, sanayi sahasinda had
na da sahip bulunuyordu. ingiliz, siyasetinin, bu hususlara ehemmiyet
alfederek dehstfli bir Turk - islam dusmahligina silruklenmesi daha ziy-
bir §ekil alan milletleiarasi rekabet, bir « Cih a n H arb i » ni adeta
ade siyonistlerin eseriydi. Zira Yahudiler, « F kaciriilmaz bir duruma gelirmi§ bulunuyordu.
i I i s t i n » havalisiui
ellerine gecire'bilm ek icin buradan evveliycUc Osmanli hakimiyetinin Eski Diinya'mn (Asya, Avrupa ve Afrika) en hayati ehemmiyeti haiz
46 - HatlaTihk Mason Localan antsinda « Mn rati Locasi » adiyia O'ra iîfeten .

inerkezi kismma sahip vc hakim olan Osmanh Dcv.eti'nin ba§ina
kurulmus bir Loca bile vardir zamanda cogu cahil ve hain bir sergerdc takimimn
Iniylesine nazik bir
78 KADIR MISIRO&LU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI »
ccphedc raaruz kaltnan feci maglubiyet, muttefiklcrimizdcn Bulgarlar'in
gccmcsi buyiik bir ialihsizlik olmustur. Zira « tttihad ve Tcrak
munferid sulh akdederck kenara cekilmesi ve Almanlar'tn fiilen yenik
ki Ccm i y e t i » adiyla siyasi bir Icsckkiil haline gelmis. bulunan bu
diismesi gibi scbepler yijziinden 30 Ekim 1918 de mahud «
o n d 0- M
lamamcn ii t a r c k e n a m e s i »nin imzalanmasr onlenemedi. Ancak
gafillcr vc haulier liizbi, siyonist usullcrle vc onlann erminde M
ro s
fafdiyet gOsteriyorlardl. ic vc dis tahriklerle bir lhtllaflar kumkuinasi Sultan Vahideddin bu mularekenin ileride nasil lalbik ediiecegini
cok
luiline gelirilen ntemlckcli adcta bir sirat kbpriisu iizcrindc maharetle iyi kaviramisu. Icinde suisiimale musaid
madeler,vardi. Bu scbcple onu
gecirmcye jaltsan Sultan II. Abdiilliamid'i bcrlaraf eden itiiliad ve miiuefiklcrin teklif cltiklcri tarzda ve ayncn kabul eden
hijkumcli
dogisUrdi. Ama bu kali degildi. Baska carder aramaya

koyuldu. Bu
Terakki sergerdesi devleti birbiri arkasindan Trablnsgarp(19U), Balkan
(1912) ve Cilum (1914) Harblcrinc siirukleyerck O'na hailcvT bir son stradavalam bu badireye siirukliyen tttihad ve Terakki rcislerinin herbiri
hazirladdar. Sultan Abdtilhamid Han'm ycrinc gcccn kardcsi, Sul- bir di§memlcketc kacmisn. Durum cok nazikti, Gercektcn az bir zaman
kiymetli
tan Resud ise bir diklalorler grubu halinde icra-yt siyasct eden sonra Istanbul da daltii olmak uzcre aziz valanimiztn en.
ittiliad
parcalari dusman i§gal ve istilalartna ma'ruz ka'ldi. Muttefikler
kendi
vc Terakki riiesasinin clinde aciz bir oyuncaktan baska bir sey degildi.
sttalajik emniyeilcrini ileri siirerek Mordros Mularekenamesinin yedinci
Hudutsuz iyi niyetinc ragmen bijylc gasib vc cSn! Wr kadro ile
da bu iggal ve istilalara
maddesine istinad cdiyorlardt. Sulli §artlartni
ugra$abilccek miiteaddl bir sahsiyyete nialik degildi. Bu, scbcple,
mc§ruiyet vcrecek bir bicimde teklif ve tanzim edccekleri muhak-
buyiik bir (alihsiz hiikumdar olan balcfi Sultan Vahideddin'c, arbk 4'.
kaktt. Diger Laraftan Yunanlilar'in Izmir'e Muttefiklcrin musaadesiyle
cehenncmi bir yangin yeri haline gclmis bulunan vaianda alevlcrle bir cikarma yapacaklan hakkmda bir sOylenlilcr duyulmaya bastantmsH.
kusalilmij bir laht birakmisu 4 Tcmmuz 1918). Ceplelerden
Sultan Vahideddin, ufukta beliren vahim tehlikelere karji Ana-
( iist iistc
maglubiyet haberlcri gelraekle ve mes/um sonun yakla§makta oldugu tepesindeki iggal kuv-
tlolu da bir mukavemet hareketi diisunup, bunu
vcllerine ragmen en dikkadi bir sckilde planlandi. Bu cumleden

liissohmmaklaydt. olarak
te?hiz
b) Milli Miicadele: yaverlerinden M. Kemal Paja'yi genis selahiyet ve imkanlarla
cderek Anadolu'ya gonderdi. t§te, yaktn tarihimizde « M i 1 li Muca
tjte bu ahval ve scrait alttnda tahta ctkan Sultan Vahideddin, kuv-
e » adi verilen Turk - Yunan Muharebesi ve onun neticesi olan zaf-
tl e 1
vetle melhuz olan menfi neticeyi degi^tirmek icin hudutsuz bir gayret ve
crin gerceklesmesini sagliyan harekederin ilki ve en ehemmiyeflisi bu-
iyi niyetle ise koyuldu. Ilk icraat olarak veliahtligi zamaninda birlikte
tlur. Bu da Sultan Vahideddin'in eseridir.
Altnanya'ya seyahct eltigi M.Keinal Pasa'yi Suriye'deki yedinci
Ancak bu biiyiik, fakat talihsiz padi§ahm sonradan « K u v a - y i
ordu kumandanligina tayin Fakat cok az bir rniiddet sonra bu
« f e t v a »lann lsdan gibi M.
etti.
lnzibatiye»nin te'sisi ye mahud
47- Gerscktcn bilahere teklif edilen Sevr s u 111 projesi »nin bu mahiyette Kemal Pa§a ve O'nun giri§tigi miicadelenin aleyhinde gOriilen bazt
oldugu goiulmujtiir. Bundan « p r o j e » olarak bahsedisjmiz sebepsiz degildir. Sultan tlavram§larda bulundugu goriilmustur. Fakat bunlann birincisi
48 Ikincisi ise biz-
Vahideddin'in o, Sultan II. Alsdiilhamid'c benzeyen keskin zekastyla «M.ccel- (lUsmanim gdzunii boyamaya matuf bir muva7aydi.
Ie-iMflsi. bet »admi taktigibu sulh tcklifini imza ve tasdik ctmeycrck (Bkz: Ah- z;tt dusman lazyikinin eseri idi.
49
Unutmamak gerektir ki, M. Kemal
med Regid Bey (H.Nazim) - Gorduklerini, Yaptiklanm - Istanbul 1945 sb. 299) onun
sadece bir proje, halinde kalmasmi saglamisttr. kadar ki; Scvr'dcn M." Kemal 48- Bkz: Tank Miimtaz GOZTEPE - OsmaooguUan'ntn Son Padijahi Vahided-
Paga'nin Nmkunda ve Inoni?'nun hatiralannda bile « p r o j c » olarak liahsedilroekcedir. din Miitareke Gayyastnda, Istanbul 1969, sh. 269 vd.
naklen Kadir
(TafsilSt iciribkz:
1971 ah. 4f'vd .)

!
Kadir MIStROGUJ
•"" "• ':
*-" - LbzanrZafct mi.IIezimet mi? C.
'-'•«;' ' ' " -
1, Istanbul,
r.i-HM.?.
49 - Bkz: Fcvzi Cakraakin
MISIROGLU - Kurtulus Savasinda
. T.B.M.M.'deki konusmasmdan
Sanklt Miicahidler, Istanbul 1974, sh. 84 v.d.
» KADIR MISIRO&LU
Pasa Anadolu'ya gondcrilirken bile Istanbul isgal altinda bulunuyor
ve ijgiil kuvvclleri hcrseyi kontrol zallah - yenilseydik, 50k ayip olurdu. MillT gurur vc izzet-i nefsimiz
altinda tutuyorlardi.Kendisine
msu n vc h
«S a a v a 1 i s i n d c k i a s a y i 5 s i z 1 i g i
(Smir kabul etmez bir yara ahrdi. Fakat yendigimiz icin de fazla
ycrindcgoriip g e r e k I i 1 c d b i r I c r i a 1 m a k »
oviinmemizi - §ahsen - yaklgiksiz bulmaktayiz. Helc bayrarn iistune
gibi gcrcck maksadi setredcn, bayram yaparak vc bu hadiseyi miibafagalandirarak ulagilmaz nadir bir
bir vazifc verilmij ve yola
cikaiitabilmcsi igin i$gal kuvvellcrinin muvatakalini zafer gibi gostermck bilmem bizim gibi biiyiik bir milletc ne kadar
almak mecburiyetl
liasil olmujjtu. yaki§ir!... Ihtimal bu batalar, o hadisenin ycniliginclcn dogmaktadir.
Ancak MillT Miicadele hakkindaki miibftlagalann hepsini sirf bu sebeple
Bi/.im burada maksadimiz, Sultan Vahideddin dcvrinin son dc-
recc girift vukualmi aydinlatmak dcgildir. 50 Ancak
izah muntkiiii dcgildir. Munakkak ki bunlarm pek cogu da daba sonra
unutmamak gcrektir
ortaya cikan inkdap harckef lerine mitolojik bir takviyc saglamak heves
ki; zaferden soma Osmanogullan a/.i/.
vata'nlanndan cikanhrken bu ha-
ve gayretlerinin cseridir. Gcrceklen Mill! Miicadele, elii yildan beri,
rckclin csbab-i miicibcsi olarak Oium baa davramjlanna isiinad edil-
misii. isle bu scbcpledir ki; 0'iiun devrinde vaki olup mcdar-i iuiliam
Tanzimalla su yiiziine cikan « Garbc 1 1 1 k Cereyani »mn tak-
it-
viyesi sadedinde -l&bir caizse- adcta comcrtce harcanan bir scrmaye
lihaz olunmu; bulunan bazi hadiseler iizerinde durmak ve
Olmu?tur. Bu, MillT Miicadelcnin mahdud bir kac failine dasilan! bir
Osmanogullan arasindaki husiisi durum unu, bclinmek istiyoruz.
otorite izafc cdcbilmck ve onlarm garbcilik istikametinde giri§tik!crj vc
Ancak bnndan once Midi Miicadclcnin bir iki vasfina temas cdelim. girfgecekleri harcketlcri gayr-i kabil-i miinaka§a bir psikolojik vasata
au) Mill! MUcSdelenin dasitant 5311 ve serclleilc dolu olan urafimt mazhar kilmak igindi. Hala" devam eden bu tafctigirj netieesi, bir takim
Tiirk laribi icindc iddia ve ifadc Klildiji kadarehcmmiyclli birmevkii dokunulmaz jahis ve muesseselerin ihdiisi ile igtimal hayatinuzda vaki
liaiz dcgildir. Apgi yukan mlisavi kuvvcilerlo Yunanislan gibi kiiciik a/.im dcgi§ikUkleri'n tablilinde « s c v a b » hanesi yanina bir de « h a-
bir devlele kajji gcrceklejtirilmisiir. Ancak: memlckerin hartm-i a » Mncsi acdmasim en agir bir ciirum saymak. olmu5tur.
isrne- I
linde cercyan etiigi ve v ok biiytik bir yikim ve zaruret

devresinc rast- bb) MillT Miicadele bir veya birkac ferdin degil, biiliin bir milletin
ladigi icin manevi defer ve chcmmiycli cole %te kanaatimizce
biiyiikiiir.
cseddir. Yediden yetmige hcrkes, elinden geteni yapi§lir. O oyle bir
omul iizcrindc duralmasi gercken asil ciheti budur. Yunanislan
gibi lak- jahlam§ devridir ki; adeta - daglar, la§lar bile ayni mukaddes gayeye
riben be§ asir idaremiz altinda ya§ayan kiiciik bir devlclin,
Sakarya'ya yonelirii§ti. Cunku Tiirk Milleti'nin bin yildir ha§ir ne§ir oldugu cihad
kadar gelebilmcsi, milli ;zzet-i nefsimizi agu bir sfirettc yaralamisti. Bu jâyrcli ve islami vecdini lugyan hSline getirmigti. Bu bakimdan denilebi-
redirabi bumk bir ifade ile; lir ki; zafer, sadece islam 'in eseri olmu§tur!... Ama netice?... O'nun
«Ankara'nm ta$ina bak,
iizcrindc pek cok §ey soylenebilir, fakat burasi yeri degildir. Biz §imdi,
tiftxumiiziin yagina bak,
Biz MillT Miicadele hakkinda bu kadarcik bir beyani kafi addederek Sultan
Yunana esir olduk,
§<i talihln ijine bak!...» Vahideddia'in hususT durumunu kisaca izah edelim ; _.
diyerek dile getiren halkimiz, raiiyesser olan zaferle gurur ve

haysiyeli
c) Sultan Vahsdeddih'in Hususl Ouruimi : %
nin kuitulmasmm dcrin sevindni yajamijjt.r. Hakikaten Yunan'a maa- Evvelcc de temas ettigimiz gibi OsmanoguHan'mn yurt digina
50 - Hum] inâlkfa ileride kaleme alaeagimiz mtistakj] bir e
îkanlmaianna sebep olarak SuJtem Vahideddin'in ba'zi hareketleri
-
scrcek'ieslimieye
5ali$atagi7.. i',ostcrilmi§tir. iddialar dogru olsaydi bite, bu-tard kcyfiyetinin biitfin
62 KADIR MISIROGLU I OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 83
'
hancdan mensuplanni §umuliine almasindaki garebet yine de izah oluna- sccilmektcdir. Ama artik bu istismar da tiikenmek iizeredir. Gercekten
mazdi. Zira hukukla vazgccilmez umumi kaidelerden bin de « c c z a 1 a hala bayram nutuklan ile ihticac cdenler dismda O'nun alcyhinde bir
r 1 n § ah s i 1 i
g" i » prensipidir. beyanda bulunabilecck hie kimsc kalmamishr. Zira son zamanda ortaya
aliikali siyast bir tedbirdi. Ancak cikan bir 50k beyan ve vesika, O'nun aynen Sulantan Abdiilhamid
Hakikatte bu, rejim degijikligiylc
misalinde oldugu gibi lamamen ters taniulmi? bir sahsiyeti bulundugunu
mes'ete- istcr islemez - bu sekitdc va'z cdilmemistir. Sultan Vahided-
din'dcn basjayan bir sovmc vc karalama cdcbiyati kisa zamanda butiin ortaya koymustur. Bu bcyanlarm sahipleri de cogu Sultan Vahided-
bir gcniglik din ile.birlikle guniin vak'alan icinde yasamij kimselerdir. Bimlardan
padisahlan vc liatta butiin Osmanll Tarihini sumulline alan
Hcmcn dairaa bu hucumlann mcrkezini Sullan Va- O'nun bajkatipligindc bulunmus Ali Fuad Tiirkgeldi'nm asagi - yuk-
kazanmisn. siklct
hideddin teskil clmijiir. Hala mcktcp'kitaplanna kadar -resmi vcya ariresmi bir mucsscsc olan « f & r i li K u r u m u » tarafindan
oua yalkin biitun cevrclcrde - O bir « va t an h a i n i » olarak tavsif basilrm? « Oorttp tsittikle rim » isimli eseri bile lek bajma
yd gcctikten sonra olsun siyast O'nun beraalinc yetecck delileri ihtiva ctmektedir. ...
cdilmcktcdir. Aradan clli -
endisclcrle degil de - miiccrred hakikat sevgisiyle su suali sorabilir Bu muhiercm giirgii sahidi O'nu Sultan Resad ile karsilasbrirken
miyiz: Acaba Sultan Vahdeddin liakikaten bir vafan hSini midir?... :«... Sultan Vahideddin ise, bilakis cin fikirli ve seriiilintikiil olup
Yakm iHrihin gercekleri butiin vuzuliu ilc ortaya konulabilmi§ bulun- yanma girince ruhundaki inbisat ve inkibazi gozlerinden hissedcr ve
bugiin sizin canrnrein bir sifantisi var derdi» 51
saydi, bugiin boylc bir su3l va'zetmck dahi son derece yersiz ve haksiz diyerek O'nun dirayet ve
olurdu. Ne ya/ik ki; Sultan Vahideddin ctrafindaki gcrgckler hala

liyakatinc §ehadct ctmektedir. Aym schadete devrin Dahiliye
Bu sebepledir ki bugiin O'nun hakkinda bir-
Nazirlarmdan A. Rejit Bey de katilmaktadir. Hatiratinda ondan bahse-
aydinlatllabilmis. dcgiklir.
derken
birini nakzcdcn bircok bcyana rasllamlmamaktadir. Bizim gayemiz de
burada O'nun mudafaa.sira yapmak degildir. Ancak O, vcsile cdinilcrek «Tab'an oldukca zeki, fakat fazla miiteenni ve miiteredditti. Diyebili-
koskoca bir hanedan vc halta din vc larihimiz kBtiilenmck islendigi icin rim ki; zihni idrak ve intikalde seri, karar ve harekette bati idi» 52 de-
bu mevzudaki gercekleri dc bir ncbze tebaruz ettirmck istiyoruz. mektedir. ,
Her rejim - biraz da hakh olarak -kendini yerlesdrip oturtrnak icin Ali Fuad
Tiirkgeldi gibi hem Sultan Resad 'in ve hem de Sul-
ftnceki idariivi sistem ve kadro ltibanyle kotulemek mecburiyelindedir lan Vahideddin'in bajkatipliginde bulunmu? olan Liitiu Simdvi
Bunu bir dercceye kadar tabii saymak gcrckirse de haksiz ve mesnedsiz Itey de O'nun dirayet ve zekasina d8ir brneklcr vermektedir. De|erli
ta-
bir takim ithamlari ilSnihayc devam eitirmckte ki insafsizlik asjkardir. lihgi fsmail Hami Dani§mend, Sultan Vahideddin'in §ehzadeligi
Dusunmek gercktir ki, aradan artik yarim yiizyil gecmisur. Bu rejim zamamnda Almanya'ya yaptigi seyahat dolayisiyle Liitfu Simavi
hala benimsenmemijse ne zaman benimsenccektir.?! Muhakkak ki, Os- lley'den §u bilgiyi nakletmektedir: «Bu seyahat hakkinda Liitfi Bey
manogullanna gosterilen bir alakadan rejim hesabina fuzuiT bir endiseye Slldaret makamina gonderdigi bir raporda da: Mujariinileyh Hazretleri-
kapilanlarm gercek niyctleri, biisbiitiin baskadir. Onlar imln ve Islam nin Viyaiia'ya vuku olan me'muriyetlerinde devlet ve milletin san-ii-
-
heyecam veren serefli mSzimizin iizerine - her nasilsa cekebildikleri y.rofvehaysiyetiniii a buyurduklan ve kendileriyle temasta bulunanlara
siyah sahn kaldifilmasindan korkmakladrrlar. Onlar icin Sultan Va- 51 Ali Fuad TIIRKGELDI
- - Gortip Isitliklerim, Ankara 1954 sh. 274
hiddedin sMece din ve tarihi tahkir ve tezyffe imkan verdigi icin hedef
52 - Ahmed Rejld REV . a.g.e. sh. 256
W KADIR MISIRO&LU
kiymctli bit haiira biiaktiklarim arzctmeyi bir vectbc-i vicdaniyyc

addet-
ligindcn bahselmcklcdir. igtc
Simavi Bey,
bu «vicdanf» Ic'minattan dolayi Lull
i
? o* S
Istanbul's gcldigi zaman Dahiliyc Naziri Tal'at Bey,
kendisine: Size biiliin memkctin einniycl veftirnadi vardir. Bu salirlan
baskasi yazmis olsaydi inanmazdim. Demek ki; Vahideddin Efendi
lalimiuimiz gibi dcgilmis! diye, Iltihatctlant) onu, kcndilcri gibi •Via- j j J *
dirayclsiz vc zckasiz bir scy zannclmis. olduklarmi iliraf cEmi.^lir. Gene
Liitfi Bey, Vclialu, Vahideddin Efendi'nin Almanya scyahalindcn

baliscdcrkcn: *Musarunileyh Hazrcllcrinin mcl'lur olduklan nczflket,
•v-v>? i>-
aki-u kiy.lsci vc cvsaf-i bcrgiizide isc, linparalor Hazrellcrinden
kendileriyle icmasta bulunanlarca fevkalade lakdir olunmustur,

bed' ile
3 "K«.
detai§iir.» 53 » -IN v J - j.
Sultan Vahideddin mevcud sartlara ragmen cvvclco Icmas edil-
digi iizcre - « S c v r »i tasdik clrncyerek O'nun sadece bir .pro-
j c » halinde kalmastni saJlarrHjtir. Halta bu liususta etrafimn
baskilarma bile giigiis germljtir. Devrinin Dahiiiyc Naziri Ahmed
Bey bu mcs'cleye Icmas ederken «ZaU saliancnin bu muahedcyi
Itejit
sadruzamin ibramina (yani z(irlamasina) ragmen tasdikten

sureti kat'iyede ictinap etliyi siipheden beridir.» demektcdir.
54
s g
M. Kemal
Pasa'yi Milli Kurtuluj Harckclini planlamasi icin Ana-
dolu'ya gbndercn ve icindc bulunulan agir sartlara ragmen bir kurlulu's
caresi arayan da yine O'dur. Halla a kadar ki, bu hususra kendisine
kar§i vSki itiiazlan dahi dinlememistir. Bunlardan biri olarak Enver
Pu;a'mn « H a r b i
y e N e /. a r e t i » anlelli kSgidi iizerine
yazdigi vc Sultan Vahideddin'e gondcrdigi mcklup ayncn §oyledir :
«Harbiye Nezareti
Mahrem
Velinemetimiz, sebeb-i hayalimiz, babamiz, padisatumiz, efcndimiz
Hazrctlerine,
53 - Ismail Hanii DANl§MEND -

a.g.e. C. IV. sh. 441
54 - Ahmed Rejld REY - a.g.c, sh. 299

85 KADIR MISIROSLU
Yapmis oldugum tahfcikat nelicesi evvclce arzetmis. oldugum vechile

Mustafa Kemal'in Anadolu'ya gftnderilmcsi badi-i felaketimiz ola-
caktir. tstanbul'da Kavaklik Sadik, Kadikoylii Kcmal ve Karaagac
Fijck Fabrikasi Miiduru Kurt Bilal vesilireden mutcsekkil bir hey'et

kurmuxlar. Ptansiz nakliyc sirketlerinin ve ba/.i eshasm maddi
yardimlan ilc alcyhimizc isyan hazirlamaktadirlar. Bendenizin hemen
Rusya'ya hareketim fare olmusfur. Mustafa Kemal'i vaki davete ica-
bct cltiremcdim. Enver benim i9in Yusuf tzzcddin'c yaptignu bana da
yapacak dcmis. Emirlerinizc inlizardayim cfendim hazrctieri.
Tiirih: F, nv(, r
Site (Iraza)
21. 14 35
Sultan Viihideddini bu hususla lelkin ve lesir altma almak ve bu

surclle M. Kemal Pasa'nin Anadoluya gundcrilmcsini bnlemeyc
calismak isieyen baska kirasclcr de vardir. Fakat o, bunlarin hicbirini
dinlemcmis. ve M.Kemal I'asa'yi her tiirlii imkanla tcchiz ederek Ana-
dolu'ya gondermistir. 55 O kadar ki, sahsi atlanm bile satmak sOreti ile
sagiandigi kirk bin allini da O'na vcrmistir.
Kiymelli larih? arastirmalan ilc taninmis bulunan Nihal Atsiz Bey

O'nun hakkindaki gonlsijnusoyle hiilasa ctmektedir.
,. «Altinn Mehmed» Osmanli padijahlanmn en talihsizidir. Bu

yilzden kendisine hSin damgasi vurulmustur. Fakat Irain degil, 1>ulun
Osmanh padigalilari gibi vatanpcrverdir. Vcliahdken Almanya'ya gittigi
zaman Ban Cephcsinde ates hatli siperlerini gezmi§, herhangi bir uroul-
madik lehlikeye karsi basnn egmesi ihtar olundugu zaman: «Tiirk basi
diisman karsismda egilmez!» cevabini vermistir. Zeki ve otoriter
bir padijahti. ittihalcilardan nefrct ediyordu.» 5S
«Mu(arekede, «Saltanat
SULTAN VAHtDEDDlN
S/fjrasi» ni toplayip kisa bir hitabe ilc ot-
(1861 - 1926)
55 - S*Jhalislani Mustafa Sabri - liMm'da imamet-i Kiibra, Yana Gaaelcsi, 1
Tejrimsani 1929 Giimulcine. - Tahta gectigi sirada -
56 • Nihal ATSIZ - a.g.e. sh. 85

83 KADIR MISIROGLU OSMANOeULLARI'NIN DRAMI W
uriirau a9tiktan sonra salonu terkcderken sarsilmiij, yanmda bulunan Degerli tarihei daha sonra yine Sultan Vahideddin mes'elesine
Veliahd Abdiilmecid Efendi (Son Halifc) O'nun koluna girmcyc avdet edeiek
mccbur olmug ve gozlerinden yaglar boganan padigah: «Kari gibi.. «Altmci Mchmed heniiz tarih olmamigtir. Ingilizler'le ig birligi
aghyorum» dcmckten kendisini alamamigtir.
yaptigi hakkindaki sozler dogru degildir. Dogru olsa bile ingilizleri
.Nicin Islanbul'u tcrkcdip de Anadolu'daki mill! liarcketin bagina Tiirkiye islerinc kangmaya davet eden Midhat Paga biiytik bir vatan
gecmcdigi sorulabilir. Sultan Vahideddin bunu yapama/di. lstanbul'u sever sayilirken Altinci Mehmed'in ihanetle itham olunroasi garip bir
biraktigi lakdirde diigmanlar, lstanbul'u bit daha Turklere geri vermes- haksizhktir» 5R demektcdir.
icrdi. JehzMeleri de millt harckctin bagina yolUyaraazdl.
Ali Fuad Tiirkgcldi ise adi gecen eserinde O'nun vatansevcrligini
tngilizlcrin bunu bahane cderck kendisini atmalari ve askcri isgfil
gSsteren cegitli miigahadesini nakletmektcdir. Bunlardan sadece birini
allmdaki lstanbul'u siyasi ve cbcdi olarak iggal ctmeleri ihiiinali vardi. ibret ifin dikkallerinize sunuyoruz.
lstanbul'u ve llanedan'i kurtarmak 19m baskilara katlanarak oturmug ve «Ramazan icindc bir sabah Nisantagi'nda kain ikametgahrmda heniiz
Anadolu'da harekiila bajlamalan icin giivendigi kumandanlan
yatakla iken uykudan uyandinlip Yddiz Sarayi'nin yanmakta oldugunu
gondcriniglir. KSzim Karabekir Paga'yi luizurana kabul edip de haber vcrdiler. Derhal giyinerek ve komgumuz Serkarfn Yaver Paga
gene pasalarda oldugumi soylcdiktcn sonra Anadolu'ya
biilun umillerin birlcgcrck yaya olmak
ile iizere Ihlamur tarikiyle yola revan olduk. Sa-
daha kimlerin gondcrilmcsini tavsiyc edebilccegini sormug. Kazan raya viirOdumuzda Harem-i Hiimayun'da Sultan Regat merhumun ve-
Karabekir Paga, Mustafa Keinal Paga'mn adim-soylcyince bunu fat ettigi fevkant ahgap dairede sabaha kargi clcktrikten harik zuhur ve
memnflniyetle kabul olmig, zaten kendi yaveri olan Mustafa Keinal Hiinkfu'in beytutet eyledigi alt kattaki daireyc dc sirayet ederck az za-
Pasa'ya biiyiik giiveni oldugu icin O'nu da huzuruna davetlc konugmug manda cihettc buiunan dairelcr yanip kill olmustur. lngiiiz donan-
ve Anadolu'ya gidcrck tegkilal yapmasi icin kirk bin allin vcrmistir. Bu
masinm itfaiyc takimi sevk cdilcrek kulliyct miktarda su sikilmak
paranin miihim kismi eskiden bcri besledigi degerli yang atlarmi saimak suretiylc harikin devair-i saireye men-i sirayetine {ahgmakta idi.
suretiylc clde edilmigtir. Attinci Mehmed iyi Mr binici ve fikdi bilgini
Viikcladan ve memiiritn-i zabita ve belediyeden heniiz gelen olmamisti.
idi.
Kargidan harikm zuhiirunu gcirup en cvvel yetijen Harbiye Niizin
Daha sonra mint harckctc kargi lakindigi tavirlar hep ingilizler'in !jevket Turgut Pasa oldu. Zat'i Sahane'nin ncrede bulundugunu
baskisi ile olmustar. Bunun hicbir (iili degeri olmadigim ve ingilizlcri sual ettigimizde Haiem bahcesinin nihayetinde CihannOma KOgkiin'de
yati§lirmak icin baska care bulunmadigim, gurbet yillannda en olduklarmi haber verdiklerindcn Yavcr Paja ile birlikle yanlanna
yakmlarindan birine soylemiglir. Gurbel felaketine bliyiik bir metanedc gidcrck rcsra-i tazlyeli ifa etlik.
dayanan Altinci Mehined, kendisini lahnndan eden Mustafa Kemal Kiiciik mabeytiin ak sakabi kalleg birbckgibagisi vardi. O da gecelik
Pasa aleyhipg hicbir seta soyleinedigi gibi soyletmemigtir de. « Bunun kiyafetiyle arkamiza takildi. Zat-i Siihane arkasmda gecelik
entarisi ve
iierdc tarih halledecektirn demigtir. Son gunlerinde, yukarda zikredilen
oldugu halde kogktin onttnde ayakla duruyor ve eser-i
iizerindo pardesii
yakimna, aiuk vatana donemeyecegmi soylcdikten sonra: «Siz Idaj izhar etmiyordu. Bekcibagi hizmet ve fedakarhginm dcrecesini
57
dondiiklcn sonra benim bir vatan haini olmadigum anlaun» demistir.» gOste imek m aksadiyie hungur hiingiir aglayarak call tcessiirler ibraz ey-
57 - Nihal ATSIZ - a.g.e. sh. ? 58 • Nihal ATSIZ - a.g.e. sh. 90
OSMANOGULLARI'NIN DRAMI "
SO KADIR MISIR06LU
lemcye basjaynica Hiinkar «Bcnim ntilletimin ocaj>i yanryor;

: Dcvlet baskant oldugundan kclli baskumandan degil!
ben onu diisuniiyorum; kendi evim yannu§, ne ehemniiyeti Baskumandanlik yctkisi, padisahtn vekalet verdigi bir general ta-
var? dedi.» 59 rafindan degil, Buyuk Millet Meclisi tarafindan t&ytn edilmis. bir merasal
tarafindan kullanildtgi anda, zatcn padijahlik fiilen

ortadan kalkmts. de-
O'nun hakkindaki iddialata en dcrli toplu ve ikna cdeci cevabi ve-
tenlcrden biri dc mcsjiur gazclccilcrdcn Ni/ameddin Naz.if Bey'dir. mckti. Han'in mcmlekct disma cikmasi vc saltanati
Vahideddin
Baktniz nc diyor: lagveden kanun sadece formaliteyi tamamlamisur.
«Son suilanin memletel dijma kaculindan balisedcrlcr. Cam tchli- / Soziim yabana, buyuk imparator, biiyiik nsker diye
tamulan Birinci
Napoleon Bonapart, siki§ttgt Fransa'dan canim kurtarak icin Ameri-

kede olan bit adanvsel&meti firarda bulur clbcltc.
karar veiince, Bellerofon kalyonuna siginmamis.
miydi?
ka'ya kacmaga
Hayaiuu lelilikcdc gorcu hangi hukOmdar vc hangi kahraman it- 1
tirara katlanmamiijUr? Eh. . . Bu geminin grandi diregindc bir Ingiliz amiralinin forsu dalga-
laniyordu, kicinda da lngiltere Kralltgtnin harb bandirasi! . .
Enver I'asa Hazrclleri mi? Cental Pa§» Hazrclleri mi? Talat

Pas,a Hazietlcri mi? . . Ve Napoleon'un en buyuk dusmam Ingiltereydi, Ve hasmetlii im-
parator hazretleri bu ingiliz harb gemisinc sigmdiklan

anda Fransa tie
Yabanct sancagma siginmtj olmak da pek realist goriism bit iiliam
lngiltere arasmda heniiz bir sulh de imzalanmis degildi. O, cantm kur-
sayilamaz. ikinci Abdiilhantid Han'in lalillan Indirilmesinin asil
tarmak icin boyle yapmt§, Vahideddin Han da cantm kurtarmak icin
mflsebbibi olan eski kolesi Sadriizam §apur Sait Pa§a Hazrctlcri
Malaya adh ingiliz, zirhlisina binmis,.
cariulin lehlikcye gudigini sandigi anda ingiliz Scfareli'nc siginmaniis.
Bajka caresi yok. . . Vasita bu.

miydi?
Mcsmliyet sampiyonu Milliat Pasa, Izmir Vaiisi oldugu ttalde, Nitekim, Istiklal Savafi yillannda Ankara Hiikumctinin Avrupa'ya
gondcrdigi mtlmessiller, Londra'ya gonderdigi murahhaslar da
hep
tevkif edilmcklcn korkarak Birinci Kordan'daki Franstz
itaiyan.'Fransiz torpidolartyla gidip gelirlerdi. Cunkii, bir
Ankara taraf-
Baskonsoloslugu binastna, Ikinci Kordon'daki araba kapisindan gizlice
dalip iltica curtis. midir? tartnt Anadolu'dan Avrupa'ya gotiirebilecek baska emniyetli vasita yok-
tu. Cami Bey hey'eti Italya'ya gidcrken, Bekir Sami Bey'in
Osmanh'da hukiimdar, bir tacit adam degildi. Osmanlt padisahlart
torpido-
koruduklan prensler, baskanlik ettigi hey'et Londra'ya giderken Antalya'dan italyan
prenslcre, krallara tac giydirmijlerdir; taclarint
Fransa ile de, tipkt
lanna binmistodir. Ve bu stralar da biz italya ile de,
krallar da olmustar, ama hicbiri lac giymemi§tir.
ingiltere'ylc oldugumuz gibi kanli, bisaklt
dii§mandik.
. Osmanh padisahlanntn taci yoklu.
Politika adami da, het insan gibi, goz gore gOrc cantm tehlikeye at-
Biz.de padisah tac giymez, sadece kiltc kusantrdi. Biiliin ordularm hajmellu Napoleon arasmda
raaktan cekinir. Vahideddin Han ile I.
ve donanmantn baskumandantydt. Baskumandan oldugu icin de devle-

Han daha jerefli bir durum-
yapttgim kiyaslamada Vahideddin elbettc
baskamydt.
Malaya'ya binerfcen essiz devlet hazinesinden bir ktl dahi
tin
dadir. Zira,
Yanh§ anla§ilmasm almamak asaletini gostermi§tir. Halbuki Napoleon'un Ingiltere'ye
hazinesin-
sigintrken Bellerofon'a yiiklcttigi sandiklarda, TuillOri Sarayi
59 Ali Fund TURKGELDl - a.g.e. sh. 227.
butun
den caldtgi dort bucuk milyon alttn vardt. Biitun metresleri,
OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
w
92 KADIR MISIROGLU
beraber, O'nun siyast hayad
tabii bir hak olarak tamdigimi bildirmekle
ve yedi silsilesi rahat yasarni? rahat olmustiir. arasinda bir ugi kuru-
Osmanogullan'mn vatandaslik durumlan
piclcri
ilc digcr
Bakkal hesabini odcycmedigi icin (abuiuna haci/, konan bir Vahi- bclirtmektir.
lamiyacagini da
'
dcddin Han elbctte bu Fransiz cihangirmdcn daha gerodi bir hatiradir

ikinci ve birinci veliahdlar
dahi
Bizdc herhangi bir seh/lde hatta
kusamp tahta otur-
larilitc...
polilika icindc ayitamatbcdi. Polilik hiiviyet, k.hc
Vahideddin Han'm siyast ccplicsi nc olursa olsun, kcndisine su Hancdan.n olcki azSs. ilc bc-ndcgan arasinda mhayet bir
makla baslardi.
iki hakki tammamak insafsr/.bk olur Hepsi siradan adamlardi. Yazik
olmu 5 lur qnlara,
asalct Carta vardi.
b.r kusurlar.
1- Anadolu'ya karjl ingilterc'den silah ve askeri yardim Memleket disuta c.kanlmalarma hakli goslcrecek en ufak
60
arainumistir. olmamis.ll.>>
sonra, memleket disinda k M c a h d 1 e r » isimli escrimizin gins

2- Tahttan ayrildiktao Biz de « S a r , 1 . tt i
defa olarak - Sultan Vahideddin ve devn-

Tiirkiye'ye karji hi? bir komplo yapmamistor. kismmda, - Turkiyc'de ilk
demistik ki;
Tarihci, ilcridc yapacagi her tahlildc, Vahideddin Han'in 1922 nin hadiselcrini lahlil ederck
kurtulusuna memur ettigi Mus-
sartlan icmde memlekeltcn gidisjni haksiz bulmayacakur. «Sultan Vahideddin'in vatanin
nas.l rzah
sonraki tavir ve hareketlerini
Siyast §arllar isaret ctligi anda firar bir polilika faktoriidur. tafa Kemal'e kars. gOzukcn
Evvcla u husus bilinmelidir kr
Sulun Va-
cdebilecegimiz sorulabilir. §
Onultinci Lui, Fransiz thtilalinc kafa lulmak kahramanhgini gosterdigi .fade
saltanat ve Hilafet'e baghlik
mi kcUcsinden olmusmr? hideddin, Mustafa Kemal'in
1511)
inanrmsn. Halbuki o, bu vaz.te
He
cden beyanlarma ttnccleri tamamen
Hayir; kacarken cnayice yakalandigi icin... Rasya'nm tkinci Ni- evvel Saltanat.n da Hilafetm de
a lcy-
Anadolu'ya gonderilmcden cok
kola'si da kacamadigi icin yok olmustur. Bu hususu, eski «TeskiIat-i
hindebirbissiyat tasimaktaydi.
Fakat Almanya'mn magrur Kayscri tkinci Wilhelm, Hollanda'ya Alba, Husameddin ERTURK'e cok daha
M a h s u , a »c,)ardan
kacmis. ve kurtulmustur. bulunmakiaydi. Aynca Mustafa
6nce Akaretlerdeki evinde aciklaims
sonra Rus heyeti lie Havzada
Avusturya - Macaristan'in gen; imparaloru §url kacnn.15 ve kurtul- Kemal'in Samsun'a muvasalaundan
Albay Husameddin ERTURK bu
mustur. yaphgi goriismeyi de nakleden
olan rejime kar 5 t dii § iinceler
Bulgar Krali Ferdinand, kacmis ve kurtulmustur. Jrusmelerde de O'nun gun icin mevcud
hususta anlasmalar yaptigini
beyan et-
(asidigini ve Rus heyeti ile bu
ispanya Krali XIII. Allans kagmis. ve kurtulmustur.
mekledir.
Yunanistan Krali Birinci Kostantin kajmis. ve kurtulmusmr. ilk ayak bast* yer demek-
Havza Mustafa Kemal'in Anadolu'ya -
Afganistan Krali Amanullali Han kacmis, ve kurtulmastur. - zimni de olsa
lir Daha ilk ad.minda Hilafet ve Saltanat alcyhtarlig.m
alacakti.
elbette kendisine cephe
Romanya Krali ikinci Karol, kacmis. ve kurtulmusmr. ortaya koyunca, Sultan Vahideddin
kendt
Muhammed Riza Han Peh- O'nun' sirf sahsina kars, olan
bu tav.r ve hissryatinda da
Iran Sahinsam Alahazret-i Hiimayun
Htoeto ve Son Sultan, Yeni
kacmis ve kurtulmusmr. NIBhneddhl Nazif TEPEDELENLIOGLU
-
levi 60 -
niisha.
Bunlan sijylemckten maksadim son sultanm canmi kurtarmasim Islikia 30 Kasim 1966 tarih vc 277 nnmarali
—_^M
94 KADIR MISIROSLU
OSMANOGULLARI'NIN DRAMI «
zaviycsinden hakh sayilmasi gerckir. O, mill! hareketin basina
Mncdandan birinin gccmesini arzu etmis. ve bu maksatla §ehzade gdruldugij maalihtiram arzolunur efendim...
(inter Faruk Efendi'yi Anadolu'ya gondermi§, veyahutda Outer 27Nisan1337

Faruk Efendi'nin re'sen Anadolu'ya gitmis oldugu kabul olunsa bile, "
Ttirkiye Buyiik Millet Meclisi Reisi
Sultan Vahideddin'in en azmdan bu hareketc muvafakat clmis
Mustafa Kemal»
oldugimun kabul ediimesi gercklir. Ciinkii Mustafa Kemal Pasa b>
ral'mdan gcri ceviilerck Istanbul's gondcrilen ftnter Bu telgrafin tannine dikkat edilirse 27 Nisan 1337 (1921) oldugu
Faruk Efendi'yi 61
huzuruna cagiran Sultan Vahideddin'in O'na ccvabi gorijliir. Yani heniiz hie bir zafer kazamltms. degildir.»
511 olmu|iur:
« -Sent kabul ermiyecegmi Sultan Vahideddin'in bircok meziyetleri yaninda bir de efsanevi
bil iyordum, oglum! Fakat Mustafa
Kcmal Pasa'mn Salianat ve Hilafet'c karst koiti emcllcr besledigi bir
dunistlugiliiii belirlmck icap eder. Bir zaraanlar « A 1 1 1 nc 1 Mc h m ed»
kcrc daha Iceyyiid sdziindekt « a 1 1 1 n c 1 » kelimesinden kinaye olarak alttn seven bir
elti!..» demeklc iktifa clmistir. izni veya muvafakali
adam manast cikanlmak suretiyle itham cdilmi§t.ir. Halbuki gergck,
liaiicindc gitmis olsaydi
O'na ceza vcrmesi icab etmez miydi? Boyle
bugiinc kadar yazibp sbylenilenlerin lamamen aksinedir. Mcmleketten,
bulmmli bir zamanda hancdana mensup bir seli/Atonai Anadolu'ya git-
biraz asagida anlatacagtmiz sebepler altmda ve pek hakh olarak
mesi, cibcltc ki; bir cok tefxir ve hadiselerc yol acabilirdi. Dusunu'p
tasinmadan yapifabilecek basil bir aynhrken sahsT mirasi mahiyetinde babasmdan kendisene intikal eden
is degiidi.
herseyi bile Hazine-i Hiimayun'a gondermistir. Bu arada kendisinde
Sultan Vahideddin'in mill! Iiarckctin basina gecmesi maksadtyla
bulunan musanna ve murassa bir ahai cekraeceyi de hazineye iade etmis.
Anadolu'ya gBnderdigi Sdizitde Omer Faruk Efendi Inebolu'dan
oldugu cok sonra yapilan tahkikada meydana cikmtsur. Padisahlar res-
gcri donmiism. Bunun scbebi de Mustafa Kemal'den aldigi su siyasl
men bir makbuz vermek suretiyle Hazine-i Humayun'daki her seyi gc-
(!..) telgrafti.
tirttirip yanlarmda alikoyabilirlerdi. Sultan Vahideddin isteseydi bu
6/497 Makine basinda Hiimayunu beraberinde
usulii taibik etmek suretiyle biitijn Hazine-i
inebolu'dan Sehzade-i Necabelpenah Smer Faruk Efendi Haz- gbtiirebilirdi. O, boyle yapmadjgi gibi nezdindeki kiymetli esyalan da
retlerine oraya teslim cdip daha evvel bunlar icin vcidigi makbuzu geri almak yo-
«Telgrafname-i necabetpenahilerini lunu tutmusiur. Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisin'ce daha sonra kurulan
kemali memnflni-yetle
aldik, Zati rahimanelerinin Anadotu'yu tesrif buyurmalart, emsali hesaplan incelcme komisyonunua reisi Salih Kececi'nin 3 Haziran
miissife-i tarihiyye delated ile sabil oldugu iizre erkan-i saltanat-i 1951 taribli Vatan Gazetesi'nde yaytnlanan beySnati Sultan Vahided-
seniyye arasinda bazi sO-i telakkiyata mahal verebilecegine ve din'in dasitani mamuskarbgina bu- hijeccttir. Kizi Sabilia Sultan, ba-
Turk lirasi kagit paraya malik oldugu

a halde
vahdet-i tamme halinde bulunan etkar-i umumiye-i milliyeyi yenid- basinin sadeceelli bin
en tesevviise dusiirmek suretiyle de fevkalade yurt disma cikttginj bildimtistir.

dai-i mehazir ola-
cagl muhakkak oldugundan vatan ve milletin butiin hanedan-i sal- Sultan Vahideddin'in yatandan aynlisindan sonra hazinc daire-
tanat-l seniyye erkamnin hizmetlerinden istitade edecekleri
zamanin huiulune intizaren simdilfk Istanbul'da temdid-i ikamet 61 -Kadir MISIROGLU - Kurluluj Savasinda Sarikli Miicahidicr - Istanbul
1969, in. 66 vd.

buyurmaran meftur olduklan muhabbet-i vataniyye iktizasmdan
62 -Ismail Hami DANlSMEND - a.g.e. sh. 443.
OSMANOGULLARI'NIN DRAMI <U
sinde yapilan tespiiler herseyin yerli yerinde oldugunu, kiymetH bir

igiienin dahi O'nun tarafmdan gotiirulmcdigHu gbstermi§iir. Bunadair
tutulan zahit, Topkapi Sarayi Miizcsi arsjvindc (35) numarada kayith
« Da i r e - i Haz i n c - i Hiimayun'un ilmiihaber ve
Ku yu da t - 1 S a i r e Def t e r i »ndc mahfuzdur. Halbuki kcn-
disi 1926 yihnda San Remo'da vefat ctligi zaman yiiz yirmi bin lira bor-
cu cikiigi icin alacaklilan tarafmdan labutuna haciz konulmu^tur. Tahnit
edilmis, cesedi ancak kizi Sabilui Sultan'm bu parayi temin etrnesinden
soma §anVa naklohmarak Yavuz Selim Camii §erifi'nin avlusuna def-
61
-
nolunabilmistir.w
O'liim liakkindaki en dogru hiikmii yinc insafli birtaVihc.i veimekte-
din
«Altmci Sultan Mehmed Valiideddiu icin «V a t a n h 5 i n » i
derlcr. Ben kiiciik bir U&ve yapacagim: «Vatamna ihanet We idama

mahkum o!up, yasmin cok iterlemis. olmasi, Fraiisa'ya eski hizmctleri- .
< a nin hatirlanmasi ve Fransa'yi sevdiginden suphe edilmemcsi dolayisiyle

.s s
bliim cezasi, muebbet kalebentlige gcvrilen Mare§al Peten gibi»
diyecegim.
Mazileri cok temiz olan ve mcmlckcllcri fclaket girdabma dii§tiikten

soma isbaguia geccn, agir mes'uliyetler yuklenen, yenik milletlerini
daha fazla cignctmcmck icin ncfret edilen, galip diismanlara dostane el
uzalmak durumunda kalan, o kara balith rnsantor, milletierin tarihlerinde
sigorta lambalanna benzerter. Kendilerinin yanmasi biiyiik tesislerin
kurtulmasim lemin eder.
Altinct Suitan Mehmed Vahideddin'in tattugu yol, ba§ta Top-

kapi Sarayi Hazinesi ile, muzeierimizde ve milli kiiluphSnelerimizdeki
kiymetlerine baha bicilmez, en kiicuk bir parcasi yerine konulmaz hazi-
nelerimizin kahhar dusmanlar tarafindan yagmasini onledi.» M
Bu mevzuda ortaya konuktbilecek delillerdcn cok cuz*i bir kismim
63 Kadir MISIROGLU - a.g.e. sh. 95
64 - Re$ad Ekrem KO^'L" - Osmanli Padisahlan - Istanbul 1960 sh, 439.

« KADIR MISIROgLU
OSMANOeULLARI'NIN DRAMI 99
naklcdebildik. Ancak bu kadan kargismda bile O'nun son dcrecede

bagdasabilir!...
gayr-i miisaid gardar icinde olmasma ragmen vatanin kurtuluju icin elin-
den gelen her $eyi yapmis. bulundugunu gostcrmektedir. MShud Vatamndan aynhsim dillerinc dolayarak «k a c 1 1», «f i r a re1 1 i
«Sevr Sulh Projesi»ni miizakere etraek icin mcmleketin gibi sozlerle O'nu itham edenlcr bundan cok az bir miiddet sonra
biiliin ileri gelenlcrini davct ederck bir « S a a n a r&s » top- hanedanin diger biiliin mensuplannin - uzak ve yakui akrabalariyla bir-
1 1 t § I
lamistir. Bu jura sadece bir lek muhalife kar$i lopyekun, « S e v r »in likte -.toptan yurt dis.ma surtlldUgilnu neden luiutuyorlar, Sultan Va-
kabul ve lasdikini kararlasbrmi$tir. Pcki bunlarin hepsi de vatan haini hideddin biraz daha once kendisi giderek hakarcte ugramaklan kuriul-
midir?... Bu [arzda ilham edilmi§ler midir?!.. Hayir degil mi? Peki dugu icin mi hain olmustur? Yoksa bir tngiliz ziriilisina bindigi icin
neden?!.. Ciinkii icinde bulunulan sarllar onlan mazur gOstcriyor degil mi?!. Peki ama, resmen siiriiicn diger hancdan mensuplarini yurt di§uia
mi?... Turk nakil vasitalar i mi gStiltmiigtlir? Nc gczer!.. Kim ne vasua bul-

Kundaklaki cocuklan bile suruldugiine vc bpn-
/ tste ayni hakkaniyet vc nisfet olciileriylc Sultan Vahldeddin'in mu^sa onunla gilmislir.
I mcnfi tclakki olunan davramslarmi da mazur gormek lazim ve gcrckli- lara da ibaneii inutazammm bir fill isnddi kabul olmadigina gore bu ta-
;
sarrui icin medar-i itham bir mesnet de aranmami§ oldugu meydandadrr.

dir. Saltanat Surasim acmak iizcre toplanu salonuna girerken
tccssiiriinden bayilan
65
ve oradan ayriluken dc gttz yajlarim lulamaya-
O haldc, sanki Sultan Vahideddin yerinde olursaydi O'na dpkun-
«Karilar gibi 66 mayacaklarrm§ gibi fikir yuriitmek astan yuziine uydurmaga

rak: a g 1 1 yo r u m !.. » diyen bir padisaha
« h a n » diyebilmck bilmem insaf ve vicdan caligmaktan baska nedir?. .
i olciileriyle ne derecede
Son zamanlarda bir 90k kiymetli yazarimiz Sultan Vahideddin'in
65- Sultan Vahideddin ile hirliklc vatani terkederck San Rcmo'da vcfat cdcn
hakkini teslim eden yazilar yazinaktadirlar. Bunlardan biri de muhterem
hususj doktoru Kc§ad Paija bir Franajz gazctesinde nejrolunaii hatirannda ayncn sbyle
dcmcktedir:
Huseyin Hilmi Ijik'tir. Bu degerli yazar. Sultan Vahideddin'in
sahsiyeti ve devrinin hMiselerini - tarn bir Tiirk ve Miisliiman - hassa-
«Kendisi milium anlarda bir kacdefa bayginbk gccirmis ve dciiial inudaliuleye liiznm
siyet ve olciileriyle tablil ettikten sonra aynen §oyle demektedir:
hasil olmnstu, Bunlardan bir tancsi, Sevr Muahedcsi scriStuli ve mctilini tetkik icin
Icsckkiil eden Silra'yi Saltannl'a riyaset elmck u'zere Muaycde Saloiui'na girecckleri anda «... Sultan Vahideddin Han, ordunun silahlan alindigi, diijman
vnkua gelmisti. Sadrazam Damat Ferld Pa§a, uzun stiren ve tela;! mucib olan lilolanmn Canakkale Bogazi'ni a§tiji, tmparatorlugu par9alamaga
bayginiiktan sonra iylimain te'hirini istcmis, fakat Padi jah, muvatakat ctmemisti. Diger bajladtklan bir zamanda halifc oldu. Bir felSkct olan Sevr And-
bir bayginlik da. General Harlngton'u davet ederck bir gece icinde Malaya Zirhlisjjle la§masi'ni imzalamadi. Osman 1 1 ordusu olarak §ahsini
htanhul'dan miifarakat karannin Ingillere Devleti'nce kabul edildiginin Yaver Hamdi korumak icin birakilmi$ olan biricik taburu,
Paga tarafmdan arzi sirastnda vukaa gelinisli.»
Ayasofya etrafinda sipere soku p CJmi'e fan
66- «... Bu mcbhasi derccden maksadim isc nutkun iradim mincakip Htinkar'in me-
lakmak veya miize yapmak isteyenlere ates,
dial Terk ettigi bir sjrada re'yul-ayn gemiiis oldugum bir halini tasvirdir: Musariinilcyh
ed i n i z !
.". . » emrini verdi. Vatanin, diisman fizmesi altmda kalan
meslisden cikarak Abdiilmecid Efendi dc kolluguna gircrek, orta kattaki daireyi
Islanbul'dan kurtanlamiyacagini anladi, Giivendigi pagaiari Anadolu'ya
hususiyclerine avdet etmek iizcre melul ve mahzun bir halde servis merdiveninden
giinderip, lstiklal Harbini hazirladi. Anadolu'ya subay, cephane, para
inerken iki gbzunden yas akip « K a r 1 1 a r gibi agliyoruml.. » diyordu.
kacirdi.
(Bkz. All Fnad TiJRKCELDt - a.g.c. sh. 215).
«Kuva-yi lnzibatiye» diye hazirladigi birlikleri de acik;a

100 KADIR MISIROfelU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 101
gondcrip, kumandanlanna, «AnadoIu'daki kuvvetlere kauhmz!...» diye

graf cckcrek «elde edilen zaferin Ankara It© Istan-
gizli emir vcrdi. tstanbul'dakl, ijgal ordulanna sczdirmedcn, Kuva-yi
bul arasindaki ikiligi ortadan kaldirdigini»
Milliycyi kurdu ve kuvvetlendirdi. Biiiiin musliimanlaii cihfida davcl
bildirdi ve sulh konfcransinda birlik ve beraberligi saglayacak bazi tek-
etti. Biiyiik Alira Abdulhakim-i Arvasi buyurdu ki: «Bcsiktas'ia, Si- Fakat M. ECesrial Paja'nin aitik bir Istanbul
lifler ileri siirdu.
nan Pasa Camiindc vaaz cdip cikiyordum. Kapr cSniinde duran bir saray
Hukumeti tammak istcmemesi ijzerine,«S a 1 1 a n a t » ve «H i I % fe t »i
arabasindan, kibar bir bey inip, «EI melikii yakraiikes seiam ve -
birbirinden ayirarak Saltanati lagvetmek ve bu suretlc Istanbul
ye'dikke ifetta'um» dedi. Yam, Sultan, sana sclam cdiyor Hukfimcli'ne son vermek yoluna gidildi. T.B.M /M.'dc bu maksatla fevk-
ve seni iftara caginyor, dedi. Araba ile saraya gittik. aladc bir celsc aktolundu. Dr. Kiza Nur ve seksen kadar arkadasmin im-
tstanbul'un secilmi$ vaizleii iinamlari cagiilmis idi. zaladigi bir lakrir gbriisUlerek iki maddelik bir kanun kabul edildi.
Miikellef bir yemekten sonra, ser mtisaliib gcldi. Sultanin
«1 - Te§kilaH Esfisiye Kanunu
r
yE&. Turkiye Halki, hukuk "ve
selami var. Hepinizden rica ediynr. Anadolu'da kafirlcrle
hakimiyot-i hiikflmrantsinin mumessi.-i hakikisi oEan Tiirkiye Biiyiik
carpisan kuva-yi Milliyenin galib gelmesi icin dua elmenizi
tVJiliet IMeclisi'nin §ahsiyei-i maneviyeslni gayr-i kabil-i fork ve '<te-
ve Anadolu'daki miicahidlere para, mal ve duii ile yardim
cezzt vb terag olmak iizere temsile, bilfifi istimale ve irado-i milli-
etmeleri, eli siiah tutanlarm onlara katilmalan icin milleti
yeye tstinad efmeyefri hig bir kuwet ve foey'eS tanimamaya kmst
tesvik etmeiiizi rictt ediyor, dedi. Bu emir tizerine 50k kimseyi
verdigi cihelle Wlisak-i Milli" Biudutlan dahHinde Turkiye Biiyiik ftfl.il-
Anadolu'ya goiidcrdim. £ok yardim yapilmasina sebep okium.» CT

BeQ Meclisi Hukumetfndan ba^ka §ekEi hiikOmet tanimax.
bu yazihp sBylenenlerden cikan umumT ve nihaJ nelice sudur
Biitiin
âbsiyeye miisSsnid oian
Binaenaleyh Turkiye fialki bSkimiy@t-i
ki, arlik zaman. Sultan Valiideddin'in lehine islemekte ve O'nun
Isianbul'dalu êkJi iiiikumati IB Man 1336'dan itibaren v© sbediy-
biiyiikliigu her gecen gun biraz daha orlaya p ikmaktadir.
en Safihe miintakil adcJeSsnfcjlir.
2 • HtEalet Hanedan-i Ai-i Osman'a Sid olup HalifeEig© Turkiye

B
HiLAFET'tN iLGASINA VE OSMANOGULLARI'NIN
-
Siiyuk 'IVsidet ifvieciisi tarahndati fou b^nedsinin ilmert, ah.Sken
YURT DISINA CIKARILMASINA MUTEDAtR 431 SAYILI KAN- ar§o4 ve estah olani intihap oiunur. Turkiye OavieSi, Efekam-i
UNUN HAZIRLANMASI, TBMM'DE MtlZAKERESf VE HiESfei'in istinadgahidsr. 3u gtia ve bu gecenin (2 Kssjm 1922)
TATBlKAT! bayrasii addi karargir oSmug!ur.»
Salaii VahsdeddiiiK gibi bir ptadisah'in siyas! ikidardan mahrum

a) 431 Sayili Kanunun Hazirlanniasr bir Hilafeti kabul etmeyecegi muhakkakti. Nitekim az sonra Ankara
Wiikumeti namina fevkal&de bir miimessil sifaUyla Istanbul'a gelmi§
Zaferden sonra toplanacak sulh konferansma hem Ankara Hiikiimeli
hem de olan Raf'et Pa§a Ysldiz Sarayi'na giderek huzura kabul o!unmu§tur.
Istanbul hiikumeti dSvet olunmustu. Sadrazam Tevfik Pasa
Padiâb'a ahnan bu karari biiyuk bir ndV.aket ve btirmetle si7.etrfii§se de
bu davct uzerine 27 Ekim 1922 tarihinde M. Kemal Paja'ya bir tel-
67 Bkz. Hiiseyln Hilmi I§IK Seadrt-i Bbediye

• - - Istanbul 1968 (6. Basb) « - Saltanatsiz bir Hilafeti, Hanedaninuzm er< %tiz. bir fevdmm bile
ih. 976 v<J.
kabul etmeyeceginden emin olabiiirsiniz, Pa§a!.v,» diycrek gbrusmeye
102 KADIR MISIROSLU OSMANOSULLARI'NIN DRAMI K»
son vermi§tir. Ha e » sifatiyla hakarete

kendini emniycttc hissetmiyen ve « li f
Dcvrinin en iyi hukukcdan kadar fikih bilcn Sultan Vahideddin ugiamak veya binbir giicliikle dii§mandan temizlenen vatanda yeni bir
bu durumu Islam fikhmin dcvlct rcisine aid kaideleri ilc k3bil-i telif ihtilatm zuhuruna amil olmak istemeyen padi§ah, dogup buyiidiigu ve
gOrmtiyordu. Hakikalen - cski tabirle soylcmek gerckirse - telididini hukiimdan oldugu valamndan aynlmak mecburiyetinde kalmi§tir. (17
ikaa kaadir olmayan bir halifc, fikbcn halife sayilamazdi. Nilckim O, bu Kasim 1922.) Esasen bir gun Once de TBIV1M O'nu hiyanet-i vataniye
goriislc yalniz degiidi. Bir misai vermek gerckirse, devrin ile itham eden bir karar airmail.
Scyhiilislam'larindan Mustafa Sabri Efendi de O'nun gibi Bu hSdisc iizerinc Makam-i Hiiafet'in inhilal ettigine hiikmeden
dii$liniiyordu:
TBM Meclisince bu makaroa Abdiilmecid Efendi secilmi§tir.
«Hakika!en nc idi o, hiikumclsiz Hilafeti... Ahkam-i Ser'iyyenin Abdiilmecid Efendi - ileride tafsil edilecek oldugu iizere - Kuva-yi
icrasina me'mur ve cismant bir hiikiimet reisi olan Hazrct-i Peygam- Milfiycyc taraftarligim isgaM kuvvetlerinin gozii oniinde -alenen ve de-
bcr'ia liafflesi vc vekili olacak z.1tin elinden hukiimeti ahnmca, o zat, faatle ifade etmi§ bir §ahsiyetti. Sultan Vahideddin'le O'nun arasuida
Cenab-i Pcygambcr'in nesinc vckaiet edecekti? Dolmabalice Sarayi'nda cok biiyiik farklar vardi. San'atkar ruhlu bir adamdi. Tebelliir etmeye
ikamclc me'mur olmaktan ba§ka Abdulmecid Efendi'ye bir va/.ife baglayan yeni siyasetm perde arkasira ve nihai hedeflerini kavrayabile-
ayrilmamis, oldugundan niiisSrunileyhm nasbolundugu ve birbucuk sene cek bir kimse degiidi. l^gal altindaki tstanbul'da Sultan Vahided-
iijgal ettigi makam, kat'iyyen «Makam-i Hilafet» degiidi. Dint ir§iidat din'in durumundaki nezSketi hesaba katmadan O'nun bazi dav-
tarzinda uydurulan ve bir gUn ash cikmadiktan baska §ckli bile ram§lanni alenen tenkid etmi§ ve Kuva-yi Milliye lehinde beyanatlar
Hatta bir ara Ankara'ya gitmesi bile mevzubahs oldu, O da
69
gosterilmeycn vezaif-i mcv'ud ise, ulcmaya aid vezaiften ibaiet olacakti. vermi§ti.
Ciinkii ulema da veresc-i cnbiya olmak cihetiyle bir nevt biiafet ve
69 - HaltS son Halife Abdulmecid Efendi vatanindan aynldiktan sonra bile Ankara
vekaleti haizdirler. UlcmSnin hilafeti ve hulefa'nin hilJfeti arasmdaki kalmamisUr. Gerêkten
Hiikumeti ve M. Kemal Paja'mn icraattni dcstekleraekten geri
t'ark, birinin elinde hlikumet ve maddt kuvvet bulunarak digerlerinde Misir'da Hafiz Ismail Efendt admda bir jahis tarafindan gikanlan «MiisSvat»
bulunmamasiyla hasddrr.w 68 Abdulmecid Efendi'nin bir nev? nSîr-i cfkan idi. Boyle oldugu halde
isimli gazete
Muhakkak ki; bu durum, Hilafet-i de kaldirmak istikamclindeki Tiirkiye'de girijilcn inkilSp harcketini g6klere 9ikarmakta ve bu yiizden antikemalistlere
asil
licdef icin bajvurulmus, gecici bir tedbirdi. Nitekim hadiseler bu tarzda son derecede hajin bir jekildc catmakuydi. 1928 yilinda bu tutum o kadar ifrat bir sekle'
bir gelisme gostermijtir. dokiilmU^tii ki; O'nu Abdiilmecid Efendi'ye §ikayet ve bu ne$riyatU O'nun nzasi olup
Hakikaten aradan cok bir zaman gecmeden '
olmadigtoi sormak mecbuiiyelinde kalinmigtir. Ancak jayan-i dikkat olan sudur ki,
Sultan Vahideddin'i son derecede diigiinduren vc endijelendiren bir
«Zeki Pa§a Zade All Rifki Bey» imzisiyla ne^redilen bir a?ik raektupu son dere-
hadise oldu. Eski devrin en onde gelen nazirlarmdan bin olup Milli
cede calib-i dikkat bir if§aat yer almij bulunmaktadir. §byle ki; mektub sShibi:
Miicadele'yc aleyhtar yazilariyla tamnan Ali Kemal Bey, islanbul'da
«Merhum ve magfur Sultan Vabideddin'den sonra Makam-i Hilafet'i ifgal buyur-
yliicalaiup zorla Izmii'c gotiirulmiig ve orada Nurcddin Pasa'nin em-
up biraz sonra da dujman-i din-i miibin KemalisUer tarafindan bizim gibi env3-i hakarata
riyle. askerlere line ettirilmisti. Saraya hergiin Sultan Vahideddin icin
ma'ruz kaldigimzi goriince, bir zamanlar Mustafa Kemal'e kasacaginiz endijesiyle Ha-
de iyi dujiiniilmedigini gbsteren haberler gelmckteydi. Bu durumda life-i mesrfla'mn sizi saraymiza hapsettigini bizzat Scizierinin de tevkif eden zabiCan
meyaninda bulundugumu unutmak isteyerek sizi de selefiniz gibi magdur bir PSdijab
- Bkz. SeyliiiSSsl&n Mustafa SABRl - IslSm'da tmamet-i Ktibra, Yann Gaxc-
telakki etmeye cali^mistim.B diyor ve soruyor:
a: 34, Giimiilcine 1928,
lc6
1M KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
burnt isliyordu. Mill! hatekalm batjtna hancdandan birinin gccmcsini is- 11
koymusUi.
tcmiycn tngiliztcr O'nu gbz. hapsinc altmglardi. Ankara'ya karst zahiri Erkanimn
ayni kararla biriikte tslanbul'daki hiikumel
Esasen
bit' alcyhlaihk lavn lakmaii Sultan Valiiricddin de Abdiilniccid
< H 1 y ft n c t
- i Vataniyc Kanunu'na i s I i n aden
Efendi'nln Aiiadolu'ya gectnesinden endive ctmi§ ve bu Itususta gcrck- 72
tec-z.iyclcrinin islcndigi» de goriilrnugtur.
li Icdbirleri aliinÎi. Ilakikaten ikisi arastnda dalia o z.aiitan bir gtmis.
Biiliin bunlar, Saltanal vc Hilafcli birbirinden ayirarak, birini
aynligi belirmigli. Sultan Vahideddin Ankara'daki icraaatin ttercye
siirmcyecek bir « gee it
varacagint cok iyi takdir ve layin clmigli. Fakal valanm dikjmandan Ic- lagvedip digcrini muhafaz-a etrocnin, uzun
miz.lenmcsi icin her scyi sabtr ve tevekkutlc kaiîiiyordu. de v r c s i »nden ibaicl oWuguna" anlaraaya kaflydi.
Hakikalen Saltanat ilgfi edilirkcn sadece iki ktginin muhalcfct eltigi

~ Riyasetine Hoca Miifid Efcndi'yi intil.ab
71 - Uc enciimen bir c.dada ie.i.na etti.
70
girrtilmiitjlu. Ziia bu mcs'clcyi mUzakcre eden mQglerek (Ser'iyyc, eyledi. Me.'clcyi milzakcrc ctmeye basladilar. Jedyye Enciimcnine mensup l.oca efcr.-
Adliyc, Esa.s Tcskilal) encijmende M. Kcmal Paga mallub olan ncti- milufak (aynlmis) olamiyacagtni, mS'mf safsatalara islinad et-
diler. Hilafctin Sallanat'lai.
Bu muddciyal.n cerh TO nakzmda sorbe.l idare-i kdam edenler, or-

ccyc varmak icin icabtnda kan akitinaktan bile cckinmiycccgini orlaya tirerck, iddia ellilcr.
munakajay.
laya fikar ga-unmcdiler. Biz, cok kalaballk olan aym odanin bir kii.eiinde
« Boyle her satin bir ewelkini tekzib eden ve cinnct dercccsinc varan bir hamakallc dinliyordiik. Bu larzda miizikcreuin maksud neliccye iktiranma inlizar etmck, beyhude
hci fazilcte hiicuti, eden bir gazetenin halite tahsisatiyle intijar cttigi sayiasi Mlsirmcyha- riyasctinden 6z ald.m. OnBmdcki suan.n
anlad.k. NillSyct miistcrek enciimen
s
idi Bunu
nclcrirtdcn sokaklara sizarken hcrhangi bir lekzibc ma'mz kalmazsa bilcmcyiz ki; bu beyanalta bulundum. iiEfendim. dedim. «Hakimiya ve
ilstune ctktim. Yilksck !CS lc, SI
M6 eye, ilim icSbidir diye, rmizikerc ile, munakap ile

Saltanal hie kim.e larafmdan hi S ki m!
seyyiat yalntz « s a v a t »a mi jntiiihasir kalir? (Bkz. Acik Ariza - Abduhnccid Efcn-
di Hazrctlcrinc - Yann Gaaastesi, Nu: 46, Gumiilcine 1929). verilmez. HSkimiyet, sallanat kuvvcae, kudrelle
ve zorla almir. Osmanogullan. zorla
va'zi-ul-yed olmujlardi. Bu tasallutlarnll alt.
Birmiiddct sonra « HI- Eh ram » gazctesine (27 Aralik 1929) bir bcyanal vercn Tiirk Millctinin hakimiyet vc saltanatina
hadlerini ihlar
de, Tiirk Milleti bu miitecavizlerin
Abdiilmccid Efetidl, Tiiikiyc'iiin 1. Cilian Haibi'nc glrtsiaae njuhalif oldngunu bay- asirdan beri idii.ne eylemi S lerdi. §imdi
elinc bilfiil. alm, bulunuyor. Bu bir
isyan ederek kendi S
andan sonra: ederek, hakimiyet ve saltanat,,,,,
b.rakacak m,y,z,
cmrivakidir. olan, milleto saltanatmi, hakimiyetini
Mcvzuu bah.
"Harbde Ttirk kuvvctleri kuilmca Mustafa Kcinal'in ijiin eltigi cihSd-i vatanfyi de-
zalcn emrivSki olmuj bir hakik.ti
sleklemistim» diyor vc itavc cdiyordu b.rakm.yae.k m,y,z, mes'elesi degildir. Mes'cle
Burada ictima edenler. Meclis ve herkes
itSdeden ibtrettir. Bu behemeh.l, olaeaktir!...
«Sulh-i nriinferid tcmini icin Franklen Btiyyou'u Ankara'ya ben gondcrdim. usul-i
olur. Aksi takdirde, yine hakikat
mes'eleyi tabit gftrOrsc, fikrimce tnuvafik
Diklatbrle de balk, kafile kafile tchcirc ba§laymcaya kadar lemSsi muha'faza ettim.» Kcmal
.htiresindc ifado olunacaktir. Fakat
ihtimal ba'z, kafalar kesilecektir!» (Bkz. M.
Bu beyanati ele alan Rifki Bey bu defa, bir kerc daha Afodiiliviecid Kfendi'nin
I'asa - Nutuk, Ankara, 1927, sh. 422)
Halite sayiiamiyacagm, beyan ve bunun kendince dcliUcrini tadad eyleinektedir.
72 -
M. Knial Pasa - a.g.e. sh. 421
(Bkz: Rifki • Abdttlmecid Efendi'dcn Haltfc Olur Mu? Ya'nn Gazelesi, Nu: 59
Cumhuriyet devrine ge 5 cbilmek icin climlenin
Gumiilcine 1930) 73 - .Efendiler!.. Sallanat devrinden,
Bu devredc iki fikir vc iftihad, birbi-
70 - Bu takrir okunduktan sonra cidd, olarak tnuhalif vaziyet akmlarin hasjnda iki nuVlumu oldugu vevhile. bir intikal devresi ya S adlk.
tikirlerden biri, saltanat devrinin
idSmcsi idi. bu (ik-
zat goriindii. Bunlardan biri Mersin Meb'usu bulunan Miralay Sclahaddill Bey'dir. ,iyle miitcnadiyen mucadele etti.
sallanat idSresine hitam vererek idare-i

cumhunye
lkincisi, lznuYde asilan Zlya Hursjd'dir. Bunlar Saltanatm lagvolunmamas, kanaatinde ,in taraflarlannt sarib idi. Digcr fikir.
fikrimizi sarih soylemekte mahz.ur
bulunduklanni vSzihun izhar ettiler.» (Bkz. M. Kemal Pasa - Nutuk, Ankara ]927, .e'sis eylemekti. Bu, biz.im fikrimizdi. Bizim
Aneak nokla-i nazanrmzm kabiliy=t-i tatbikiyesini mahfe bulnndurup salta-

sh. 421). riirtiyord,*.
106 KADIR MISIROSLU OSMANOGULLARININ DRAMI 107
Fakat Abdiilmecid Efendi bu islerin adami degildi. Bu scbcplc

Refet Pasa, vcrdigi 19 Kasim 1922 tarihli cevapta, yeni
M. Kemal Pasa'nm -ilcride dercedilecek olan- 19 Tesriftisani 1338
Halife'nin, imzasimn iistiine « H a 1 i f e - i Miislimln ve
mektubumi ederek 24 Kasim 1922 dc Topkapi Sa-
tarihli hiisni telakki
Hadim-ul-Haremeyn» iinvamm kullanmak, Cum'a
rayinda yapilan biat merasimi ile Makam-i Hilafcte gecti. Bu merasimde giinleri « s e 1 a m 1 1 k resmine c i k m a k », Fatih'e aid
Refet Pa$a ilc Hoca Miifid Efendi'nin de dahil oldugu, «sarik a m a k » ve Alera-i tslam'a
oldugu soylenen sekilde s r
meb'uslardan miitcsekkil bir heyct de bazir bulunmugtur. Ancak yeni
karsi nesri islenen beyannamenin bir de arapcasim nesretmek talebinde
Halifcnin hie bir hareket serbestisinc malik olmadigi derhal ortaya
bulundugu ve Sultan Vahideddin'i takbih hususunda ma'zur
cikmi§lir. Gercekten M. Kemal Pasa, istanbul'daki mtimessili Refet
gorulmesini
/s
istedigi bildirilmi§ti.
Pa§a vasitasiyla Abdiilmecid Efendi'yc su emirleri teblig ettiriyordu:
Burada calib-i dikkat olunan sudur ki, M. Kemal Pasa'nm muka-
1 - Tiirkiye Biiytik Millet Mcclisi'nin kcndisini Hilal'et'e inti-
bil cevabmda Abdiilmecid Efendi'nin «Fatih'in Sangi»
habmdan sarahatcn oeyan-i tnemnimiyet olunacaktir.
yerine «redingot» giyebileeegi bildirilmistir. 76 Nihayet, Halifenin,
2 - Vahideddin Efendi'nin tarz-i harcketi mufassalan takbih edile- kendisinin Makam-i Hilafet'e secildigine dair M. Kemal Pasa ta-
cektir. rafmdan cckilen telgrafta «Halife-i M il s 1 i m T n » yerine « H a 1
3 - Teskilat-i Esasiye Kanunu'nuri onuncu maddesinc kadar olan ife-iResulullah» tabirini kullanmi? olmasi imzasmi da « A b
raevaddi muliteviyati tarz-i miinasipte ve milium ma'na ve raufadi aynen diilmecid bin A b d a z z H a n » tarzmda yazmasi uzun li 1 i
zikredilmek suretiyle Tiirkiye-Devleti'mn ve Biiyiik Millet Meclisi'nin mimakasa ve rniizakerelere sebep tegkil etmistir. Bununla Saltanat fikri-
77
ve Hlikumcliiiin mahiyet-i mahsusasi ve usfil-i idaresiriin Tiirkiye halki nin zail olmadigi ileri siiriilmii§tur.
ve biitun Islam Alemi icin enfa' (en faydah) ve evfak (en muvafik) Bundan bir muddet sonra, « Hi 1 a fe t Meselesi» nisM bir
oldugu zikr-u tcspit kdmacakur. sOrette yatijmis ve bu mes'ele etrafindaki mtinakasalarm azalrnij oldugu
4 - Tiirkiye mill! halk hukumctinin hidemat-i mesbuka ve mesat-yi gflruldu. Zira Halifc Abdiilmecid Efendi, Ankara'dan verilen biitiin
meskuresinden takdirkarane bir Iisan ile bahsolunacaktir. cmirlere uymus ve fazladan olarak da Sultan Vahideddin'i defaatle ve
hi? yakisik almayan kclimelerle takbih etmigti.™

5 - isbu beyannamede nukat-i mesrudeden (serdedilen noklalardan)
ma'da, siyasi addedilebilecek bir nokta ve fikir derraeyan edilmiyecek- Bu esnada 21-27 Aral* 1922 tarihinde toplanan «HindHilafet
titf 75 - M. Kemat Pa$a - a.g.e. (Vesikalar kismi) 266 numarah vesika.
nat laraftarlanniti fikirlerini taibik sahasmdan uzak]a§tiniiak mecbflriyetinde idik. Yeni ka- 76 - 13kz, M. Kemal Pa?a • a.gx.425 vd.
nunlar yapildikca bilhassa te^kilat-i esasiye kanimu yapihrken, saltanat taraftarlan Padi?ah - :
""
77 - a.y.
ve Halifenin hukuk vc selabiyetinin tasrihindc israr ederlerdi. Biz bunun zamani gelme-
78 - Sultan Vahideddin'iu vatam teikedijini haksiz bulanlanij, o zaman biitun ga-
digini veya liizum oimadigini bcyaii ederek o ciheti mesktit birakinakta faide goriiyorduk.
zatelerde yaymlaiiau bubeyanUrU M. Kemal t'afa'mii maruf Nuiku'nun 423. sahife-
Id2re-i devleli, cumhuriyetten bahsetmeksjzin, hakimiyct-i milliye esasati sinden iiibaren O'nun icia « S ef i I »« ad f mah 1 fi k » gibi yaklflksiz kelimelcrlc
daircsinde, her an cumhuriyctc dbgru yuriiyen sekilde temcikuz ctlirmeye$alisjyordiik.» lebalep ifaileleriai dikkat ve insafla okumaianni tavsiye ederiz. Getfi bunlarO'ntm vatan-
(Bkz. M. Kemal Pa§a - a.g.e. sh. 507 - 508) <lan aynbjmdan sonradir. Ama alakadailarm, o'nun hakkindaki niyct, fikir ve hissiyat-
74 - M. Kemal Paga - a.g.e. sh. 424 - 425 lanin tespite yatayan son derecede ehemmiyetli vesikalatdir. . .:.
103 KADIR MISIROSLU OSMANO<SULLARiNIN DRAMI 109
Konferansi» Abduimecid Efendi'nin Halifcligini tasdik vc ka- edildigi iddialan ve Halife'nin durumu etrafmdaki munakajalann hara-
bul cylemis. ve az bir zaman sonra da yinc Hind Muslumanlan (arafindan rctlendigisirada (5 Aralik 1923) Tanin ve Ikdam gazetelerinde « i n g
M. Kemal Pasa'ya « Miinci-i H i I a fe l » yani HilSfel'in kur- illere islam C e m i y e t i » adina Aga Han ve Emir Aii imza-
tancisi tinvam tevcih edilmisti. (3 Ocak 1923) Sadccc Ankara'da 15 Ocak lanyla Basvekil tsmet Pa?a'ya gondcrilmi§ 24 Kasim 1923 tarihli bir
1923 tarihinde Afyon Mebusu §iikrii Hoca (Celikay)mn yazdigi") mektubun Hilafet Makami'nin
tcrciimesi yaymladi. Bunda «
«Hilafcl-i Islamiyc vc Btiyiik Millet Meclis»isimli muhafazasi ve hatta lakviyesi ve Halifenin § e

brojur dagililtmsu ti, bunda T.B.M.M'nin Hilafet'i SallanalUm tcfrik ret vc nlifuzunun i a d c s gerektigi» iizerinde duru- i
cderck emu siyasi iktidardan mahnim vc sirf lafzi bir miicsscsc lialinc ge- luyordu.
tuemiyeccgi ileri surulmu§tur.'
Bu nesriyat amine, 8/9 Aralik 1923 geccsi TBMM'nde aktedilen
Nihayet 15 Nisan 1923 tarihinde crkarilan 334 sayih «S a 1 1 an ata bir celsede lstanbul'a Cebelibereket Meb'usu Ihsan Bey'in (Topcu
Aid Prop ag a n d a ! a r i n Men'ine D a i r K a n u n »la bu thsan) riyasetinde « t 8 1 1 k1a I Mahkemesi» gonderilmcsi ka^
mcs'elc kapatdmak istcnnrn§tir. rarlasunldi.
Ancak29Ekim 1923 te M bir sOreUe * C u ra huriyct»iianed- 15 Aralik 1923 tarihinde Findrkli'daki eski Meclis-i Mcb'usan bi-
ilincc Hilafet vc Halife'nin durumu yeniden giiiiiin mes'elesi halinc gcl- nasmda faaliyete gecen bu mahkeme, Hiiseyin Cahid, Ahmed Cev-
di, Gazctelerdc Halife'nin istifa ededeccgine dair haberlcr cikmaya det, Velid Bey gibi mevkufen muhakeme.edilmekte olan bazi gaze-
basjadi. Bizzat Abdiilmecid Eferadi tarafindan yalanlanan bu dedi- lecileri kasd-i ciirmileri olmadigi esbab-i mucibesiyle beraat ettirmi§,
80
kodular lizerine, cskidenberi « me§r ft » bir idareye taraftar oldugu fakat Liitfi Fikri Bey'e be§ sene hapis cezasi vermisti.
bilinen Istanbul Barosu Reisi Lutfi Fikri Bey, 19 Kasim 1923 larihli
Bu suretle «HiiafetMes'elesi» etrafmdaki muhaiefet sindir-
Taain Gazetcsi'nde bk «Acik Mektup» yayinhyarak bunda, Halifcdcu 81
Mecliste, miizakcreleri
ilince sua O'nu ilgaya gelmis oluyordu. biitr;e
istifa ctmemesini tafep etmis ve ertesi gun, kendisini tenkid eden Akjam Hanedan ve « § e r E v k a f » vekaieti
esnasinda tahsisati ' i y e » ile «
Gazetesi Bas.yazan NecmeddiR Sadsk Bey'ie aralarmda Hilafet mev- iizerinde gortijuliirken Vasif Cinar Hiiafet'e ve Halife'ye
liiitceleri
zuunda bir munakasa bas.latni.su.
liiicum ederek « Meclis'in tasdik edecegi
Yiiksek
Hakikaten Rauf Bey gibi; Cumhuriyetin cok ant bir surcttc ilan butsede HiiSfetin yeri olmadigi* gorii§unii ileri
edilmij bulundugu yolunda bazi bey3nlar vermek suretiylo bu siirdii. Hakikatte M. Kemal Pa|a bir ay once re'sen Hilafet'in il-
miinakasalara dahil olan baskalan da olmusUir.

80 - Liitfi Fikrt Bey'in bu cezasi az bir miiddet s i TBMM tarafindan afvedil-
1 1 Kasim 1923 tarihli Tanin Gazelesinde «H al i f en i n V a z if e v ini5tir.
Ssl&hiyetlerini gosteren birkanun cikanlmasinm 81 - Hilafetin ilgasina tckaddum eden gUnlcrdcki miinakasalan «LOZAN»
I i! zu mu >> iizerinde dnrulmnstor. luikkindaki esercmizin HI. cildinde uzun uzadiya tafsil etroi^ bulundugumuzdan burada
tjie tam, Istanbul gazetelerinde Cumhuriyetin aceleyc getiriierek il?<n Lisaca nakletmek yolunu tercih cttik. Isteyenler .û kaynaklardan genij malumat alabilirler.:
Nevsal-i Millf (1923) sb. 176. vd. - )>r. ZSya Gogcm - Halit Beg C. I. tslaobul
79 - Rahmetli K?ref Eriip Bey'in bue sahsen aniauigina nazaran bu bro^'ir §iikrii
l'W4sh. 231. vd.
Qelikaiay tarafindan degil, kendisi tarafindan yazilmis, fakat, uzerine rrieb'ua obiasi
sebebiyle O'nun ismi konulmii^tuc. Hasan Riza SQVAK - Atatiiik'ier, Hanralar C. I. Istanbul 1973 sh. 391 vd.
no KADIR MISIROGLU
82
gasnia karar vermis? bulunuyordu. Butce miizakereleri bunun icin
mimasip bir vcsilc- olarak sccilmi§ti. Vasif (înar'dan soma konu§an

Mazhar Miifid do Hilafot'in kaldmlmak islcndigitii, §uplic ve lorcddiidc
ycr vcrineyccek bir siiretlc ortaya koymugtu. Nihayel, 1 Marl 1924 lari-
hindc Mediate okudugu nutukla buna tcmas eden M. Kemal Pasa lu-
83
tulacak yolu kal'T olarak gaslcrmitj oldu.
Ertesi giin loplanan Halk Firkast Mcclis Grupu;
aa - Siirl Meb'usu Halil Hulki Efendi ve arkada§larinin icklif
elligi « § e r '
i y c », « E v k a f » vc « E r k a* n - 1 II a rb i y c - i
Um fi m i y e » Vekfiletlerinin Iftgi,
bb - Vasif Cmar vc aikadaslannin leklif ettigi « T e v h i d-i.

Todr i s a l » .
cc - IMa Meb'usu §eyh Saffet Efendi ile clli arkada$mm tek- iic.
lifettig'i «HilSfet'in ilgasi vc Hlncdan'in yurl

dl § l n a c i ka r 1 1 mas i »na dair miizakcre vc kanunlari kabul
82 - « 1340 (923) senesi iplida.sinda buyiik mikyasta, bir ordu harb oyuiiu yapmak
tckarrur ctinijli. Bu harb oyununu Izmir'de yapacaklik, Bu miinSsebetie 1340

LUTFi FiKRi BEY
Kanunusatii
(Ocak) iptidasinda Izmir'e gittim. Orada iki ay katlar kaldim. (1872-1934)
Ililafctin'in lagvi zamani gcldigine orada iken litikCim vt;rrm$lim.» {Bkz. M. Kcmal - Cumhuriyet devrinde Hiiatet'i ve me§rutf IdSreyi
Pasa -a.g.e. sh. 511) mudafaa-edeo bir fiklr ve siysset adami -
83 - Ger<;i bu kooujmada « H i 1 a fa t » kelimcsi triaft'uz cdilmiyordu. Ama adi ve-
rilmeden O'na hiicUm ediliyordu. Esasen btina hacct dc yoktu. Zira Makam-i Hi la fete Mulkiye'yi bitirdikten sonra Paris Hukuk Fakiiltesi'nde lisans tahsili
birgiin evvel dolu dizgin hticum eden Vasif £mar da Mazhar Miifid dc boyle chem- yapmi§tir. 1908'de kurulan Meclis-i Meb'usan'a Dersim Meb'usu olarak
miyetli bir mes'eleyi O'nun emir ve lensibi hSricinde ortaya atainazlardi. Hazirlik o kadar katilmi? vc tttihadcilarla yaptigi-petin miicadele ile iin kazanmishr. Ga-
tamamdi ki bir giin sonra, TBMM'de §eyh Saffet. Efendi'nin teklilinin hi'jbir /.etecilik .vc avukatlik yapnushr. Istanbul Barosu Reisliginde bulunmugUm
degijikligc ugramadan kabul edildigi gorfllmiiiftur. Ihlimal ki bu « § e y h » iinvanli Hilafeti miidafaa eden yazilarmdan dolayi, bin tstanbul'da, digeri Ankara'da
meb'us.kasden se^lmi; ve hazirbirmetneimzakoymustu. Zira herhangi birkanuntek- "Imak iizere iki sefer « 1 s t i k1a 1 M ahke m es i »nc verilmi§tir. Bir 50k ;
lifinin Mcclis'tcn hi? bir degigiklige ugramadan îkabilmesi ancak ve sirf M. Kemal cser vc makaleleri negro lunmugtur. Son derecede dlirUst,. vatansever bir
Pa§a'mn arzu ve hissiyatini akscttinnis olmasiyla kabildi. O meclisLe biiyle birbajka âhsiyetti. Samimi kafiaatlerini yilmadan miidafaa eden cesur bir fikir
kimse mevcud degildi. * adamtmizdi.
OSMANOGULLARI'NIN DRAMI IB
112 KADIR MIS1ROGLU
seler de, bu madde hukmiinc tabidirler.
etmisd.
Madde: 3 maddede mezkur kimselerin isbu kanunun
- Ikinci
Busonuncuya«bttylc b ir harekctin tslam Alemi'ni Hani tarihlnden a2ami on gun zartinda Turkiye
Cumhuriyeti
Iccs sine sc vk cdeccg ,b uii d an ancak Ingilizlcr'in i
arazisini terke mecburdurlar.
memnun kalacagi vc Hilafet'ln Tlirkiyc icin Madde: 4 - Ikinci maddede mezkur kimselerin Tiirk vatandasllk
1 u i u m I u bit m Bes s ese bu 1 u n d u g u » yolunda ilirazlar
hukuku mertudur.
sdati ve
vaki olmussa da bu itirazi yapanlar(Kony:t Mcb'usu Musa Kazmi ve
Madde: 5 - Bundan boyle ikinci maddede mezkur kimseler,
Eskischir Mcb'usu Abdullah Asm! Efcndilcr) azinhkta kalmiilar ve
kaiar- Turkiye Cumhuriyeti dabilinde emval-i gayrimenkuleye tasarruf
parti grupu bu her lie kanunu da kabul cderek Mcclis'c scvklerini
edemezler. Ilisiklerinin kat'i icin bir sene miiddetle bilvesile
lastirdt,
mehakim-i devlete miiracaat edebilirler.
Hadiscnin bu larzda bir scyir lakip elmesi, bet ijcyin cvvcldcn
Madde: 6 - ikinci maddede mezkur kimseiera masarif-i seferiy-
plfinhinmiij buliindugunu acikca orlaya koymuyor mil'.'!... Mcclislc olup
bir takim for- elerine mukabil bir defaya mahsus ve derece-i mevkilerine gore
bitcnlcr «calinan miiiiire»yc killf lia/.ulamaktan ibaret
miitefavil olmak iizere hiikumetce tensip edilecek mebalig
ila olu-
malilelerin ikmalindcn ibarelli. Nitekim:
nacaktir.
riyascti altuida topla-
3 Mart 1924 Pazartcsi gi'mli Ali Fetbi liey'in
Madde: 7 - ikinci maddede mezkur kimseler, Turkiye Cumhuriy-
lagvi ile birlikte baste
nan Meclis mlizakerclcrc bastomis, ve Hilafct'in
dahilindeki bilcumle emval-i gayr-1 menkullerini bir
arazisi
Halite Abdulmccid Efcndi olmak uzcrc Osmanogullan'nm
bullin fcr- eti
moo-
iskat eden ve yurt sene zarfinda hiikumetin malumat ve muvalakatiyle tasliyeye
tlerini, damallar da dahil oldugu halde vatandashktan
tasliye etmedikleri
maddelik §u kanunu kabul etmistir: burdurlar. Mezkur emval-l gayr-i menkuleyi
disma cikaian ontlc
halde, bunlar, hukumet mariteliyle tasliye olunarak bedelleri ken-
dilerine verilecektir.
HiLAFET'lN ILGASINA VE HANEDAN-I OSMANtNIN
Madde: 8 - Osmanli Imparatorlugu'nda padisahhk etmis kimsel-
TURKiYE CUMHURlYETl MEMALlKl HARiClNE
erin, Tiirkiye Cumhuriyeti arazisi dahilindeki tapuya merbut emvali
CIKARILMASINA DAlR KANUN
menkuller millete intikal etmistir.
3/M art/1 924
Madde: 9 - Miilga Padisahlik saraylarc, kasirlari ve emlak-i
Kanun Nu: 431 nefise vesair
sairesi dahilindeki mefrusat, takimlar, tablolar, asar-i
Madde: 1 - Halilo hal'edilmistir. Hilatet, hiikOmet ve cumburiyet bil'umum emval-i menkule millete intikal etmistir.
Mak-
mana ve mefhumunda esasen miindemic oldugundan Hilafet
Madde: 10 - Emlak-i hakaniye namr altinda olup evvelce mil-
arni mulgadic lete devredilen emlak ile beraber miilga padisahhga ait biloiimle
Osmanh Sal!anat-l mumderiscsi saray

Madde: 2 - Mahlo Halite, emlak ve sabik hazine-i hiimayun, muhteviyatlanyle birlikte,
hanedanmm erkek, kadin bilciimle azasi ve damatlar Tiirklye ve kasirlar ve mebani ve arazi millete intikal etmistir.
ebediyy-
Cumhuriyeti memaliki dahilinde ikamet elraek hakkindan Madde: 11 - Millete intikal eden emval-i menkule ve gayr-i
miitevellid kim-
en memnudur. Bu hanedana mensup kadmlardan
IM 115
KADIR MISIROSLU
menkulenin tesbit ve muhafazasi nizemname tanzim

Icin bir edife- mtistacelen miizakeresiyle kanuniyet kesbetmesini teklif ederiz.
cektir. 84
2/Mart/134l> SEYH SAFFET (URFA)
MaddB: 12 . Isbu kanun, tarih-i nasrinden ilibaren mer'iyiil
icradir.
Tcklifin hey'eti umumiyesi iizerinde milzakcteler ba§layinca ilk
Madde: 13 - isbu kanun icra-yi ahkamma icra vekilleri hey'eti
StSzU Ekrem Bey (Rize) almis.Hr. O'nun hucQinlannl Fatihe kadar
memurdur.
vardrrdigi konusmasi ayncn spylcoir:
«EKREM BEY (RtZE) - Mcsrutiyetin bidayeti idi. Heniiz mek-

b) Bh Kanunun TBMM'de Miizakercsi: teptcn ciknHSUm. Mckteb-i Harbiye'nin -biliyorsunuz- Talimhaneye
3 Mart 1340 (1924) Pazartesi miiteveccih olan mermcr sutunlu mermcr merdivenleri vardir. Bunun
giinii Ali Fethi (Okyar) Bey'in
riyaseli allinda (oplanan TBMM bu kanun u miizakcreye bajladi. Tcklif kapismdan bakiyordum. Mermer merdivenin aâgisinda SadaretMcv-
Mcclis riyaselinc $u csbab-i miicibe ilc lakdim cdilmijti: kii'ni ijgSl etmi§ viikelamizdan birini t'erik apoletleri
ve mehabetli
vucuduyla arkasiiida hiitttn yaverleriyle ve maiyyctiyle iyi tfflim ve ter-

RlVASETl CEULEYE
biyc gornitls, bit nefer vaziyetinde gordiim. Bu zat ve maiyyeti miikellef
Tiirkiye Cumhuriyeti dahilinde Makam-i Hilafet'in viicudu,
bir arabamn Aliunde duruyordu. Fakat arabamn icindekini
Tiirkiye'yi dahili ve harict siyasette iki basli olmaktan kurtararnadi.
gdreraiyordum. Tabil merak ettim, baktira. Bu, Sultan Hamid'in
istiklalinde vo bayat-l siyasiyesinde miisareket kabul etmeyan
ondort ODbeg yajindaki sehzadelerindcn biriydi. Bu levha nana
derhal
Tiirkiye'nin zahiren ve zimmen bile olsa, ikilige tahammulii yak-
garip bir tes'ir yapti. Qilnku bu cocuk bir hicli ve hie, evsafi olmayan
bir insancik idi. Dikjundum: O zaman bu cocuga eger o hurmet Sultan
Asirlardanberi Tilfk sebeb-i felakeli ve en nihaye
Milleti'nin
Hamid'in oglu oldugundan yapihyorsa, Sultan Hamid denilen adam
fiilen ve ahden bir Turk Imparatorlugunun vasita-i inkirazi otan
o canilcrdendir ki, cinayeti yalniz Mithat Pasa gibi nice insanlan mah-
Hanedan'm Hilafet kisvesi alnnda Tiirkiye'nin mevoudiyetine O'nun
daha vetmekten ibaret degil, bir milleti inktraza mahkum etmijtir. Hala
miiessir bir tehlike olacagi tecarib-i miitehammilane meger saraylarda be§ altt
ile kat'iyyen cezasim cekiyoruz. Sonra haber aldim ki,
sabit olmustur. Bu Hanedan'm Turk
yajindaki 50cuklarm oniinde viikela, rical ve ekabir hepsi bayle
Milleti ile miinasebettar olan el-
her vaziyel ve kuvveti, mevcudiyet-i milliyemiz icin mahz-i altina
tehlike- pense divan dururlarmi?. insanlarm bByle kendi kendilerini esaret
dir. Esasen Hilafet, emaret evail-i Islam'da hiikOmet nana ve bir nefret hissetmi§tim. Efendiler!
va- sokmalarma karji o zaman derin
zifesinde ihdas edilmis oldugundan diinyevr ve uhrevi bilciimle Bugiiri bu meMre tamamiyle degi§mi§tir ve ben bugunu gordUgum icin
vazdif-i miitevecciheyi ifa ile miikellef olan zaman-l hazir
84 - Urfa M«busu §cyh Saffet jEfendi'nin bu teklifini kendisinden bajka elliii^
fiukuiriat-l islamiyesi'nin yaninda aynca bir Hilafet'in sebeb-i Mazhar Miifid, Yu-
kiji daha imzalami}ti. Bunlardan bazilan junlardir: Kill? Ali,
.mevcOdiyeti yoktur. Hakikat bundan ibarettir. Tiirk Milleti, Koraltan, §ukrii
nus Nidi, Recep Peker, Vasif ginar, CetSl Nurl, R«fik
Isiamiyet'i muhafaza etmek icin hakikate ittibadan baska bir hatti
Kaya, llyas SSmi, Rajen Esrrf, Ahmed Agaojlu, Tunali Hllini, Yahya
hareket ihtiyar edemez. Terakum edegelen tesevvusatm vazih ve
Gfilip vs.
kat'i bir surette halli icin mevadd-i atiyenin bugun, derekap ve
85-Bu mOzSkerelor i s in bkz; lkinci TBMM Zabit Ceridesi, C.7, sh. 31 vc mffl.
116 KADIR MISIROSLU OSMANOSULLARI'NIN DRAMI "'
oliirsem dc gam yemem, ruhum ebediyycn istirahet edcbilir. Amk kim- O halde kabiliyetsiz olan biz Ttirkler miyiz? Hayir efen-
mini degildir.
sc beg alti yagindaki cocuklarm bniinde cl-pence divan durmayacak ve zabit, bir doktor, bir muhendis, muhitini
diler, bunu da gbriiyoium. Bir
hicbir zaman "arzu-yi gahanem, millete ihsan ettim" sbzlerini buldugu zaman derhal orada ferdi tcfevvuklar yapiyor. Efendiler! Tiirk
igitmeyccck. Yalniz millclin sayesinde yagadiklan halde onu ugak gibi padisahlardir.
Milleti'nin bu kadar geri kalmasina sebep, mes'ul
kullanan bu saltanat dcvrildigi halde, garip olan giirasidir ki; hala biz milleti kahhar bir idare-i mutlaka alttnda
Padigahlardir, funku onlar
gbziimiiziin Bniinde bu fiilenin Hilafct kisvesi altinda, ayni debdcbcyi diigiinerek, onun terakkisi icin
bogarak ve yalniz kendi menfaaticrini
surmesine tahammul etmek ve nza gBstermek safderunlugunda bulu-
hicbir gey yapmamiglardir. Millet mes'ul kendisi olurdu, gayet
nuyoruz. Bir g[in gclccek istikbaldc bu giiniin tarihini yazan hakimiyet kendi elinde oldugu halde bu kadar geri kalsa idi. §oyle bir
mliverrihlcr, Anadolu'da, Turk Istiklalini kazanmak ifin bogaz bogaza Turk Milleti'nin atti yuz
bakarsak ve son inta&b fikri istisuS edilirse,
gelirkcn, Istanbul'da onun diigmani ile danseden bu hfmcden yoktur.
ailcyi dc-
sene evvelki ruhuyla son zamanlardaki ruhu arasinda hicbir fark
rbal tardctinedigimizdcn dolayi hayrct cdeceklerdir.
Hudutlara bakmiz. Agagi yukari alti yiiz sene evvelki vaziyete gahid ol-
Tarih bizc gostcrir ki; bu zcvat, her zaman bu tahta biiliin kuvvetle- uruz. Omran noklasindan yollar, kOyler hie degigmemigtir. Yalniz or-
riylc sanlmiglar ve onu ekfc ctmek icin iciibinda Turk Milleli'nin bogaz manlai' azalmisbr. Butiin bunlann sebebi, mes'ulleri padigahlardir.
bogaza gclmesini istemiglerdir. (Bravo scslcri) Nicin bunlar bu tahta bu Bugiin tstanbul'da ve memlcketin sair tarafinda elleri MSgnmde, kuvvet-
kadar sanliyorlar? Millete hizmet elmek icin mi? Efendiler! Millete hiz- leri oldugu halde, ig bulamamaktan dolayi sefil kalan, binlerce halk bil-
met etmig larihimizde bircok sadrazamlar gbsterebilirsiniz. Fakat melidii ki, biz altiyuz senenin biriktirdigi nekaisin altinda eziliyoruz.
Ve
Pacligah gbstermck icin mttskilat cckcccksiniz. Bunlann tahta merbut ol- bu alttyuz senenin biriktirdigi nekaise care bulmak bir kac senede
malanna saik yalniz, menfaal, ihtiras, bundan Bu padiâhlar bidayet-i saltanatlannda tannin kendil-
ibflrettir. Padisahlann miimkiin degildir.
yapnus olduklan bu fenShklar iizcrinde biraz durmak istiyorurn. £iinkii, erinden evvel vermig oldugu derslerden hi? ibret almamiglardir.
bca. inliyorum. Efendiler! Bugiin memleketimin, milietimin terak- Dugiinmemiglcrdir ki; bir yeri iggal etmek o yeri zaptetmek degildir.
kiyatimn bu kadar geri kalmasmdan dolayi inliyorum. Bir ecnebi ile Memleketin ttmrani nokta-i nazarindan caligmamiglardir. Hicbir gey
kargi karsiya geldigim zaman, onun memleketi ile kendimi mukayese yapmamiglardir. Bana tarih-i bsmaninin. Sultan Osman'm, fstiklal-i
ettigim zaman, goruyorum ki; onun memleketindeki gimcnduferler ka- Osmani'yi lemin etti diye, tebcil ettigi geylerden mi bahs olunacak?
dar, benim memleketimde yol yoktur. Bu ustumdeki, bagimdaki efsaneyi on yaginda iken pek tath olarak
Efendiler! Ben bunu, bu
gordugiinuz dugmeleri ve hatta bazi yerlerde yiyccegin ekmege tahammulum yok-
dinledim. Fakat bugiin arttk bu masallan dinlemeye
vanncaya kadar onlardan satm almaya mecbur oluyorum. Bundan do-
tur. Kimi esaretten kurtarmig, kimin istiklalini temin etmigtir. §ark-Tiirk
layidir ki: bir ecncbi ile kargi kargiya geldigim zaman yjiziim kizanyor. noktaya toplamak icin olan hareketino Itargi,
Hakanhgi'nm Turkleri bir
O halde kendimo soruyorum: Tiirk Milleli'nin bu kadar geri kal-
bazi Selcuk sultanlannm yaptigi gibi ona tabi olsaydi, bugiin ihtimal ki;
masindaki sebep nedir? Ya Rabbi! Biz kabiliyetsiz, islidatsiz oldugumuz merkezi Asya'da olmak iizere buyiik bir §ark veya TOrk Hakanhgi
icin mi bu kadar geri kaldik? Biitiin ecnebi devletler en yiiksek zirvede,
O zaman bizim ecdadimrz da ha ?ark Tiirk Ha-
te'sis etmig olabilirdi.
biz alttayiz... Buna sebep din midir? Bu suaiime kargi derhal kanligimn idaresi alunda bulunmug, ha Sultan Osman'in idaresi yahiit
gBriiyorum ki; mazide, Arap Milleti'nin islam Dini mitcehhez olan
ile
Karaman Beyi'nin id&resine girmig. Bugiin bu bizim if in miisavt olur-
Arap Milleti'nin medeniyeti bana gosteriyor ki; hicbir zaman din buna
118 KADIR MIS1ROGLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 1W
du. Bn ancak Sultan Osmanin gahsi vc O'nun ailesi icin, ihtiras nok- tcklifin gesterdigi veijtiile, bilaistisna hanedan ailesinin hudud haricine
ty-i nazarmdan miihim olabdir, Binaenaleyh cfendilcr, bu tarihi yuk- cikanlmasmdan ibarctlir.»
aridan agagiya dogru tcikik edersek, hop cinayet, sahsi ihtiias goriilur. Zeki
Bundan sonra, Giirnushanc Meb'usu Kadirbeyoglu
Yildiniii Beyazid'in Kosova mcydamnda - lahtim, tabuta tahvil eltir-
Bey'in so/, istedigi giirlildu. Bu zat, Halk firkasina girmemis. veya-
digi - biukferini gflrilrtlz. Sultan Fatih'tcn mi bahsedeccksiniz? Bciiim
hut daalmmamisU. Meclis'c mtislakil bir meb'us olarak gelmisti.
goziimiin Online O'nun sirf bu arzusu icin, en kiymctli sadrazamimiz
Kadirbeyoglu Zeki Bey'in yanma bilhassa oturmus. olan Recep
olan Mahniud Pasu'yi gcliriyorum. Bu adami cocugu oldugii aksam,
Pcker keridisini ikna edcrck, konusmaklan vaz gefirmcye
beyaz entari giyerck, satranc oynadigi icin kalletirmisHr. En krymctli M. Kemal
paUjiyorfJu. Cunkii ta Erzuruin Kongiesi'nden beri
sadrazamlar ki, o zaman yalmz onlar rrtemleketi bir derece tedvir edebi-
Pasa'ya oldugu bilinen, yakin tarihimizin bu en cesur ve
inulialif
liyoiiardi. Hepsinin.kadmlann cli altmda kesildigini gbriiyornz.
calib-i dikkat siyasi §ahsiyetlerinden biri olan Zeki Bey'in aleyhte
Binaenaleyh yukandan a§agi hep bu taht'a ihtiras gorursiintiz. Ve
konusacagmi kesiirmek guy dcgildi. O Meclis'in inkilabp 1 silah§orlerinin
bagtan asagi cmayctlcrdir! Znnneder misiniz ki efendilcr! Bu taht'a olan
•hemen hemon- bajinda gelcn Recep Peker'in O'nun konusmasim
merbutiyei, bugiinku lard clmck icin leklif edilen §u ailede yoklur? Hie
iinlcmeye gahjmaklan maksadi, bu kanunun « i 1 1 i f a k 1 a » cikinasmi
suphesizdir ki; vardir. Fakat o firsali bulamamistardir. Binaenaleyh ncli-
saglamakti. BOylcce Tiirkiye Biiyuk MillcC Meclisi'nin Makam-i
ceye geliyorum. Hie du§iinmcksizin yapdacak olan sey, dcrhal bu
Hilafel'in ilgasim daha §erefli (!) bir s urate gerceklestirmcsini is-
hancdanm bilaistisna liudud haricinc cikanlmasidir. Sair Cuinhuriycti
tiyordu.
ilan cden milietlerin bircok kanh tccrubeler pahasina bulmus, olduklan
bu neticeyi elde etmek Esasen bu gibi inkilabci haraleler, birinci T.B.M.M. de asla mev-
icin ayni tccrubcleri yapmak ister misiniz? Bunlar
ciktiktan sonra bir nokta gelebilir. Hilalet Mcvkii, bendeniz hakikaten
zuubahs edilmemi?, Ikinci Meclis'e birakilmi^ti. Ikinci Meclis tejekkiil
ettirilmeden de « C u m h u r i y e t Halk Firkasi»kurulmus
hayretler icindc kahyorum. Hilafetle bu ailenin munSsebeti nedir?
Mazisi, cinayctierle dolu ve Turk Milletine hizrnet etrnemi§ olan bu ve eski muhaliflerin hicbiri bu siyasi tejekiile almraayarak « t e k
ailenin Hilafetle munasebeti nedir? Hilafet, esasen islam DIni'nin

parti vetekliste» usfllu ile gidilen sefimlerle Meclis'i
hiikumetinde mundemictir, bundan ibarettir, Bununla beraber ben bu
«dikensiz bir gul bahcesi» hSline getirrnek glyesi
gudiilraa§tu. Ancak Zeki Bey ilk meclis azasmdan oldugu halde &
isme dc cok ehemmiyet vermem. Artik bu ismiit oynayacagi siyast rol
«Erzurum Kongresi»nde tanidigt bu kadro ile asla anlagamiyacagim
coktan gecmistir. Bugiin pek giizel gdrdiik, Harb-i Umumi'de, Kanal
Seferi bize Hilatet kuvvetinin hicbir i§e
dujundugUnden onlara katilmami^ti; sonradan yapacagt seviyeli bir mu-
yaramadigim pek aci ve pek pa-
halefete ihtiyac dojduguna inanarak secime girmi? ve « m u s t a k i
1
haliya oturtarak anlatmishr. Irak ve Filistin cephelerinde Hind askerleri-
olarak Meclis'e girmis. bulunuyordu. ..:..:•
nin pek kanh taamizlanna bu isim hicbir zaman mam olamami§tir. Son ,
zamanda goriiyoruz ki; Yunanislan'in siyasi bazi menMii, hiristiyan of- Zeki Bey, Recep Peker'in israrlanna aiding etrneyip:
m,asindan ziyade siyast bazi rnenafii sebebiyle yardim gdrmus, fakat «- Birak, ben de fikirlerimi soylemek istiyorurh!.» diyerek
fiirk ordulanmn kahhar darbeleri altmda ezilince biitiin cihan tarafindan kiirsiiye Qikti. Zeki Bey, sik sik sata§malar ve aleyhte tezahuratla ke-
terkedilmi§tir. Binaenaleyh bu ismin artik oynayacak siyasi rolii, tasav- silcn bu tarihi konusmasinda aynen 5»yle demi^tir:
vuredemiyorum. Binaenaleyh neticeye geii-yorum. Dogrudan dogruya Gecen giinku
«ZEKi BEY (Gurmishane) - Muhlerem arkadaglar!
120 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLAR1NIN DRAMI 121
biitcc miinascbeliylc Vasif Bey biifidcrimiz.in pek muhik bir beya-

RECEP BEY (Kulahya) Ne vakit - gelecek Zeki Bey?
nallari vardi. Bu kijrsi-i milletten hcrkcs, her bir siirelte islediklcri-
ZEKi BEY (dcvamla) Yalmz - hey'et-i celilenizin cnzar-i
ni, hiir fikirlcrini kanaatlcrini sOylemck hakkina malifctir.
umumiyesine arz ederim ki; bizim !c§rinisanS tarihli bir karaniniz vardir.
(i§itemiyoruz scslcri) Scsimin miisaadesi olmadigi icin bu kadar
Orada diyoruz ki, vc umdclcrimizle bcrabcr halka ilan cdiyoruz ki; bu,
soyliycbiliyorum.
layetcgayycrdir.
TUNAI.I HlLMt BEY (Zonguldak) - O, yalmz Vasif Bey'in
soylcdigi bir hakikal dcgildir.
HUSEYiN BEY (Elaziz) - Scnin karismaga hakkm yoktur.
REiS - Hatibin sOziinu kesmeyin!.

ZEKt BEY (dcvamla) - Hiir bir fikir soylcnmiyccok mi? Keza
Vasif Bey biradcrimiz Fransa'nm 1789 inkilfib-i Kebiri'ndcn balise- ZEKi BEY (dcvamla) - Hilafct Hanedan-i Al-i Osman'a aid olup,
dcrcklcn, Fransa lnkilab-i Kebiri'ndcn dolayi Fransa'daki hanedan-i Biiyiik Millet Mcclisi tarafindanbu hanedanin ilmcn ersed ve cslah
krallnin idammdaii vc htidud-u evladi intihab olunur. Hey'et-i celilenizin vermis, oldugu bu karan
mill! liartcinc atildigmdan balisclliler.
Bendeniz yalmz o kaldirmig olan aynca bir layina-yi kanuniye var midir?
giinkii nokla-i nazarla bugiinkii vaziycii gormck is-
liyorum. MUSTAFA BEY (Tokal) - O karar lie bunun arasinda fark vardir.
Acaba bugiin bizim vaziyclimiz dfibilinde biz Cumlluriyeli ilan Ondan soma nelcr oldu haberin var mi? Uyumal...
ettigimiz vakil, bizim karjimizda Saltanati isteyen bir kuvvct var imydi; ZEKi BEY (dcvamla) - Arkadasjar! Bendeniz mutcdil liberal ve
Gecebilir miydi ve olabilir miydi? Kczii Vasif Bey biradcrimiz umde- bununla bcraber miidhis. bir i(tihad-i Islam taraftariyim (Tiirkce sijyle
Icrimizden bahsederken, «meb'uslar umde-i esasiyeleri kabul ederek sesleri!...) Taiihin bu azametini kendi milletimde gOrmek isterim. Be-
gelmisjerdir vc bu umde-i esasiyclcr dahilindc ifa-yi vazlie clmck bir nim gayem budur. Bunun icindir ki; memleketimin siyaset-i dShiliyesi
namus borcudui .» dedi ki, cok dogru bir seydir. ve hariciyesi namina Hilafetin ilgasim kabul ederek, bugunkii vaziyet-i
RAGIP BEY (Kulahya) - O umdeicrde senin alakan yoktur. dahiliycde bu miidhis. kuvveli dijsmanlann veyahut diger hiikumetlerin
kucagma atmayalim.
ZEKi BF,Y (devamla) Ben Bulletin efradiridamm, firkamn
-
degilim. Umdelerden bahsetmeye selahiyetim vardir. Burasi hiir

•
iHSAN BEY (Cebelibcreket) - Kuvvct nerede?
kursudur. Zat-i alileri de cikarsimz burada nokta-i nazannizi RAGIP BEY (Kiitahya) - Muhalefetin derecesine en biiyiik
soylersiniz!.. misali...
Acaba bu umde-i esasiyclcr dahilinde boyle kanaat-i milliyemizi ani ZEKi BEY (dcvamla) - Arkadasjar! Cumfiuriycl (gurultuler)
surctte sarsmak vc yikmak usMlcri de daliil miydi? Bugiin memleketin bendeniz, agzimla miidafaa ediyorum. Sizin de lisaniruzla miidafaa et-
herhangi bir tarafinda mesail-i iktisadiyyeyi, mesSil-i siyasiyeyi ve meniz Iazimdir. (Hakkin yoktur scslcri.) Benim de hakkim vardir. Ben
dShiliyeyi ve ziraiyyeyi ballettik de, yalmz bu vaziyet icerisinde de sizin gibi bir vckilim. Bu kiirsi-i millette istedigtmi bilaperva
yapilmak islcnen bu frui idi? (Gurultuler) Bendenize oyle geliyorki; bu- soylerim. Kimseden korkum yoktur!...
nun zamam heniiz gelmemistir ve gclmedigine kaaniyim. (Coktan ALi RIZA BEY (Istanbul) - Damad Ferid'in dosiusunl..
gecmi§tir sesleri)
ZEKi BEY (devamla) - Levazimdaki Inrsizlardan degilim!
122 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
tHSAN BEY (Ccbclibcrckef) - Fakat jurnalcism!... Damad Fer-
ziyet kanusinda, Hakimiyct...
id Pasa'ya jurnal vermis adi bir adamsin!
YAHYA OALtP BEY (Kirsehir) - Bilakayd-u sart milletindir!...
RAHMi KEY (Trabzon) - Efcndim! Meb'us adi adam oJmaz, rica
(Handeler...)
ederim.
ZEKt BEY (Gumiishane) - Hakimiyet bilakayd-u sart milletin
BEY (Kirkkilisc) - §ahislardan bahsetmeyiniz rica ederim.
FUAI)
midir? Bilakayd-u jart meclisin midir? Benim kanaatime gore, bugun
ZEKt BEY (devamla) Egcr onlar bahsetmcmis olsa idiler, arka-
-
hakimiyet biliikayd-u sart milletindir. Bunlar bugiinden itibaren tavaz-
daslarnrun kanaatinc hunnct cderdim, fakat edenler dc, bcndcn yiiksck zuh clmeli ve anlasdmalidir. (Meclis'tc, milletindir sesleri...)
bir adam degildirlerl... Bunu soylemek mccburiyctindcyim. Biz, Cum- TALAT BEY (Ardahan) - Yahu!... Biz o milletin vekili degil
liuriyet, Hakimiyct-i Milliyc vc tcceddiid ediyoruz. Eger bunlar halkm
miyiz?
arzusu ise -ki olduguna bcnim imanim var- bununla bcraber, biz byle
ZEKt BEY (Giimiishane devamla) - Oyle gbriiyorum ki; bugun
zannediyoruz ki; bu esasat daircsindc iltii'ak ettigimiz takdirdc, halkm
verdigimiz bir karardan ertesi glln niikul ediyoruz. Efendiler! Butce
ihliyacat-l umumiycsinc aid olan bu esasali yine halktan veche olarak, o
muzakcrcsi miinasebctiyle arz ctmi§tim ki, gerek rical-i hukumet vc ge-
vechc daircsindc halkm ib(iyacal-i umumiyesini o veche iizerinc leskilat-
rek miimessil-i millet olan hey'et-i celileniz hiikum verdikieri zaman ve
! esasiyemiz ve firkanm hcy'et-i umumiyesinin bir umde-i esasiye ola-
ziyade milletin arzusunu efkarini diisunerekten vc onlara istinad ederek-
rak kabul ettigi esasat daircsindc hiikumete bir vecib vercrck, o surclle
len hiikiim vermek mccburiyetindedir. Yoksa onlarin duygularmin, his-
karar vermemiz icab ederdi. Yoksa, biz du$undiikle-rimizi, kendi arzu
lerinin haricinde vukfi bulan seyler, hie bir seye istinad edemez!...
cttiklerimizi, dogrudan dogruya halka kabul mu ettirecegiz? Bendeniz,
bugunkii vaziyet-i kanuniycmiz ve teskilat-i esasiyemiz ve firkanm YAHYA GALtP BEY (Kirsehir) - Bizim hiikurnetimizde onlar
hcy'ct-i umum iye-i millete umde-i esasiye olarak kabul ettirdiklcri eskal- da dahildir. Hatta olenlerin ruhlan bile dahildir.
i muhtelife iizerinde bu hak ve selahiyetin bugun icin bizde mevcud ol- REtS - Yahya Galip Bey, hatibin stSzunii kesmeyiniz!...
madigini goriiyorum. Ya ara-yi urniimiyeye miiracat yahut, yeniden tec-
ZEKt BEY (Gumiishane) devamla - Buraya cikar soylerslniz.
did-i intihabat yapilm&si lazimdir. {Guriiltulcr, asagi! sesleri) Ve bunlan Bendeniz gBruyorum ki efendiler! tyi bir cigira dogru gitmiyoruz. Bel-
bir umde-i esasiye olarak yeniden millete bildirir, o surede o tcskMti ifa
ki, Hanedan'a degil, efendiler, bugun kendi memleketimin, su memle-
ederdik. Efendiler! Hergiin bir arz ve taleb karsisinda bulunuyoruz. Bu- ketimin, vaziyet-i siyasiyesini dusuniiyorum. Ve bunu bu zaman icin
mm mcbdcini anladik. Gayesi nedir? Bunu bize sbyleyin!... dus.unmuyorum.
ALt SAtB BEY (Kozan) - Seni damat yapalim Zeki Bey!..,
YAHYA GALIP BEY (Kirjehir) - Biz onu Uc dort sene evvel
ZEKl BEY (Giimiishine) - Sen varken bize sira gelmez. Bunu diisundiik beyefendi!...
hergiin bir ecnebl diyanna atmaktansa, vaziyet-i siyasiyemiz icabi acaba
ZEKt BEY (Gumii§hane) - Tabit siz daha akilh oldugunuz icin,
bu banedandan yamndaki iki tane sirmali ugagi He dort tane adamdan daha cabuk diisUndiinuz. Istanbul'da bulundugumu soyleyen beyefendi
mi, .yoksa yine milletin maiyyetine verdigi sekiz tane askerden mi kor- bilsin ki; -hangi zatm sfiyledigini bilmiyorum- bu inkilab vlicuda geldifi
kuybmz?.Hakimiyetdaima milletindir, Meclis-i alinizindir. Bunu bura- zaman, kendisi belki Istanbul'da bilardo oynarken, biz Erzurum, Trab-'
dan cekip de, Etlik'de bir koskte oturtabiliriz. Efendiler, bugunkii va-
zon kongrelerinde milletin mevcudiyetini kurtarmak igin vc O'nuh liiir
124 . KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
bir fikirle calijmasim temin icin biitiin cammizi feda ederek kani pahasma nail olduk, Hala. bu kiirside Hilatetin ilgasina taraftar ol-
calisiyorduk. Bcycl'cndiler! Bunu bana sbyleyen efendi, her kimsc, bu- mayanlari gordiikce hayret ediyorum. Hayretimden ne soyleyece|imi
•
mya gclsin. Ben kanaallerimi sbyltiyorum. bilemiyorum. Efendiler! Hilafet diye bir mefhum bir iinvan vardir. Aca-
RAGIP BEY (Kiitahya) - Hayir efcndiler! BOylc degildir. ba bu ncdir? Hepiniz bilirsiniz ki, Hazret-i Peygamber'in vefatmdan
fslanbul'da Vahideddin'in Sarayi'na devam ediyordu. BOnra gelcn Hulefa-yi Rasidin'e, hulefa kelimesinden de anlasdacagi
iizerc, Peygamber'in vckili, halifesi olmak uzere halite denilmistir. (pn-
ZEKl BEY (Gumiishane) dcvamla - Efendi! Ben, ne Hiinedan-i
lar malum scsleri) Evct §uphcsiz m31umdur. Efendiler! Tarihin safa-
Al-i Osman'a ve ne de Hanedan-i Saltanat'a mcnsQbum ve ne de
hatma gecccck degilim. §unu demek isliyorum ki; Hilafet emareltcn,
baskalarinin hissiyle hareket cder bir efendiyim. Ben gbriitidiigii gibi
hiikumelien ayn bir sey degildir.
harekcl eden bir adamim. Ben casus dcgilim. O Bkirdiyi sana iade ede-
rira ve reddederira. Ve Saray'a giden namuzsuzdur, onu siiyleyen en YAHYA GALtP BEY (Kusehir) - O iinvan Yemen'de on milyon
biiyiik namuzsuzlardir. Turk yemistir. Bunu kaydedin.
REEtK BEY (Kenya) - Efendim! Bu tecaviizlcr ilanihaye devam tZZET ULVt BEY (Afyon Karahisar) - Eger biz Cumhuriyeti
cdecek midir? Kursi-i Millet, hiirriycti bu kadar suistimale miisaid ilan cttikten sonra boyle bir iinvan mahiyetinde olan Hilafet'i brrakacak
midir? olursak, bir gun mutlaka saltanata gidecektir. Ciinkii tarihte hiikumetsiz
halifc yoktur. «E1-Miitevekkil alcllah» Misir Kblemenleri'nin eli altinda
ZEKt BEY (Gumiishane) - Efcndiler! Biz Sallanata diisman
iken, nibayet Hilafet'i baskasina vermekten baska care kalmadigmi an-
degiliz, eshasa diismaniz. Zira bugiinkil giinde gordugiim vaziyet
ladi. Eger iklidari olsaydi, saltanat kuracaktt. Onun icin su kanun pek
sudur: Cumhuriyet devam cltigi halde Saltanala dogni yiiruyor.
(Guriiltiiler).
mUkemmcldir. Hatta bunun zamam bile gecmistir. Hilafet'in ilgasi
HanedSmn bilaistisnS hudud haricine cikanlmasi ileride kan

REtS - Biliyorsunuz ki, Zeki Bey, Halk Pirkasi'na mensup ol- namina en adiljne, sefikanc bir
dokulmemcsi icin milletin miisalemeti
mayan yegSne azadir. Bunun miitalaatim sUkunetle dinlemek
muameledir. (Kadinlan... scsleri) Hepsini de, hepsini de!...
mecburiyctindesiniz. Hie bir zaman asSbiyet icerisinde bulunmak dogru
degildir. Olmayacak bir ba! oluyor,
TUNALI HlLMl BEY (Zonguldak) - Arkadasjar! Gayetle kisa
soyleyecegim. (Kisa sbyle sesleri) Yedi yasmdai idim. (Ooo!..

MUSTAFA VASFI BEY (Tokat) - Reis bey! Sacma sapan Giirultuler, ayak patirtilan, alkiglar, handeler...) Arkadaslar! Gayetle
sSyliiyor.
kisa soyleyecegim ve iic hatirSyi soyleyecegim. Kuciikken okudugum.
tZZET ULVl BEY (Karabisar-i Sahib) - Muhtercm arkadaslar! ezbcrledigim, ilmihaldeki birkac satin hatiruyorum: Allah vardir, Pey-
Diinya'da her sey tekamule gidiyor. Mancvi seylerde tekamiil vardir. gamber haktir, O'nun mucizeleri vardir.
Hiikumet denilen muessesede de suphesiz tekamiil kanunu caridir.
YAHYA GALiP BEY (Kirsehir) - Canim bilmedigin seye
Efendiler! Biz mutlakiyetin kanli hiikiimdarlannin zulmts altinda
kansiyorsun.
yajamaga layik millet olmadigimizi coktan ispat ettik, Efendiler, Bugiin
diinyanin en miikemmel oldugunu kabul
TUNALI HtLMt BEY (Zonguldak) - Bu mucizeleri sayarken, o
ettigi Curahuriyeti ilan ettik.
Efendiler, biz hiirriyete Cumhuriyetc, halkciliga, milyonlarla insanin
cocuk olan ben, §unu sOyliiyor idim: Peygamberimiz buyur-
kiiciik
mujtur ki,.«Bcnden otuz scne sonra Hilafet yoktur ve bitecektir. Ve

'» KADIR MISIR06LU
hakikaten otuz sene sonra da bitmistir. Ve bu da, diyordura, Peygambc-
rimtein mucizcsidir. tkinci vak'a arkadaslar!
Abdiilhamid devrinde
mcklcpie idira. Buhari-i $erif, lbni Haldim tarihi yakdacakmis
dcni-
liyordu. Oiran lerciimclcii (oplaniyormus. Zira
orada Hilafetc aid sahih
bir hadis varmis. Bimlar Aldiilbamid'in
damanna basiyormus.
Kostum ibni Haldim tarihinin Icrciimcsitiden
o Hadis-i jerifin kopye-
sini buldum, isiinsah cllim. Yani arkadaslar, sizin genclcriniz
bu ilmiha-
li okumam.shr. Fakal bcnim focuklugumda, liakikaion tslam'w
bizim
gibi kiiciik cocuklan bile vfikif bulunuyordu. Lakin zaman geldi,
Abdiilhamid o liaktkati, islam'in
o haklkaiini lalilinin allina giimdii ve
biitiin Diinyayi sahih bir hilafet varmi§ gibi aldalli
ve aldandi.
OcUnclisll arkadaslar! O hfuirfu bu miibarck mcclisin bir aleitf, bir hafi
celsesinde mukayyctdir. Zeki Hey dikkat ct! (Haudelcr). Vay millcti-
min hatla Muhammcd Ommeli'nin Hilafcl gidiyor diye liireyen
MiisliimanlanL.
YAHYA (JALIP BEY (Kirschir)

U<
- Hayir hayir oyle. sey yok!...
TUNAU HtLMl BEY (ZoitguMak) (devamla) - Hayir hayir!...
s
Giiya Zeki Bcy'in kavlince...
ZEKt BEY (GUmiijhane) - Oyle bir kavil yoklur.
TUNAU HiLMi BEY (Zonguklak) - Arkadaslar,

bir gun bun-
dan dOrt sene evvel bu kiirsiiden Zeki Bey gibi endi§eyle soz
soylcyeii bir arkadasa karsi bilirsiniz ki
-bira'z ara sira alilinra- su
siranm arasindan yanm cumlc firlaltim. Alti ay gecti, alent celsede o
endiseli bir sozii burada tekrar edince, ben de tckrar eltim. Ociincii ola-
rak lekrar ediyornm. Arkadaslar! Hilafei'in ilgasi
deniliyor. Arkadaslar!
Ben, hilafetin ilgasmi kabul etmiyorum. Arkadaslar!
Hilafcl ilga edil-
miyor. Hilafei'in rnakarai kaldinliyor. Halbuki
o Hilafet mevcultur ar- !
W^v.:>!.i;- :^\v
;
;
; ';.;:-'^
,> v,'
kadaslar! Hilafelde burada, imamel de burada... (Bravo, hayir sesleri).
REtS - Efendim, miizakerenin kiffiyetine dair takrirler aldim.

KADiRBEYOGLU ZEKi BEY
Bundan sonra bu husustaki lakrir okunmus ve re'ye konularak ka- (1884 - 1952)
bul edilmi§tir. Bu suretle kanunun hey'et-i umumiyesi iizerindeki
Yakm tarihimizin az tanmrni? bir bOyilk simasi -
123 KADIR MISIROGLU . OSMANOSULLARI'NIN DRAM1 12?
muzakcrcler biimij, maddclere gccilmisur. Ilk olarak sbz alan teklil' sa-
hiikumcl oldugu anlasdiyor.
hibi §eyli Saff'et Efeudi, kursliyc gclcrck su konujmayi yapraijOr:
Rusul-i Kiram Hazerali her lurlii segSir ve kebSirden mteum ve her
8EYH SAFFET EFKNDt (Una) - tdarc-i Cumhuriycl vczail'-i
bir harckctlerinde adil olduklanndan Yeryiiziinde Allah'in bircr halifeleri
asliycsindcn bin vc en birincisi ahkam-i ccltlc-i islamiycnin muhal'a-
idiler. Halcm-un-ncbi Peyganibcrimiz, Efendimiz Hazretleri, dahi, Ccn-
zasidir. Hiilafa-yi RasjdSn efendilcrimizden sonra bu devr-i cumhuriyete
ab-i Hakk'in en muazzam bir halifcsidir. Peygamber Efendimiz Hazret-
kadar islamiyet minima clcvoran eden Hilfd'et mcsclcsi, hie; Mr zaman ne
leri'nden sonra ciliar-i yar-i giizin hazeratina da bu iinvan-i celil verilmis,
Iclkik cdilmis., nc dc mfikul vc mantiki bir hiikm-i sahJha iktiran
idi. Ciinkii birer bircr efdalunnas bu dint zat-i miibeccel escr-i celil-i
clmisbr. Cumhuriycl'in Tiirkiyc Hakkinda ispal cylcdigi riigd vc kiyaset
nebeviyc tamamiyle iktifa ve idare-i ammcde'Asr-i Saadct'dc oldugu
vc bizc ic'min cylcdigi hiirriycl vc adiilel sayesinde HdaTcl mcs'clesinin
gibi adl-u ihsani bihakkin muhafaza buyurmusjardi. Bir mucize-i nebe-
mahiyclini arlik biiyiik Alcm-i Islam'a karî lahlil vc ilan cdccck va-
viye olarak «Hdal'et, ySni adl-u hak ile kaim bir hukumet benden otuz
ziycllc bulunuyoruz. Din-i MUbin-i Islam in her vechile ulviycl vc
seneyc kadardir,» Buyurulmus idi. imain-i Ali cfendimizin miiddet-i
nezahctini muhal'aza elmek icin Hdafclin mahiyelirii lahlil vc ilan cl-
hdafctleriyle otuz sene tamam olunca, zuliim ve adaveti ile Emeviye
mcklc bit giin bile Icchhiir elmck caiz dcgildir. Oledenbcri licrbangi bir
Hiikumeti zuhur ctmis. ve hakk-u adlin csasati sarsdmaya basjamisur.
siilalcnin, bir sahsm makam-i hukiiindariyc irsen musallat olabilinesiylc
Bu Hadis-i §erif ile sabit oluyor ki, Din-i Islam nazarinda Hilafet
halite ijiivariiiii ihraz etmesi, Din-i isliim'm mukleziyalindan imis, gibi,
hak ve adl iizere icra-yi hiikumcttir. Biiyle bir hukumet Peygamber
bimdan cvvel efkar-i Smincdc bir Iclakki vardir. Fakat Hdafet'in nc de-
Efendimiz'den sonra ancak «otuz sene» devam edebilmigtir, Halbuki bu
rrick oldugunu bakkiyla bilcn Urefa-yi Ijmmet, Din-i tslain'm hakayik-i
HSncdan-i Risiileti, Kcrbela Cijlleii'nde hak-i helSke seren Yezid ve
aliyesiyle halkin seviyesini miitenasib bulamadiklanjidan zevaliirin
KurTin-i Kcnm'i maazallah yerlere carpan II. Velid gibi hazeleye
muhMazasiyla idare-i maslahat siySsetini lakip cimiijler idi. Bugiin
miilkiin her larafindan can ve goniilden hiisn-ii tclSkkiye iktiran
Halite dcniliyoidu. O zamanlar halkin seviyesi bu fecfetlere tahammul
eden
edebilirdi. Boyle bir 12fz-i bimananin Din-i Islam'a feiiyuk bir iftira
Cumhuriycl, halk seviyesinin en ali derecelerde oldugunu ispat eyle-
oldugu diijiinulcmiyordu. Bunlar sarahaten gOsteriyor ki, her hangi bir
mi$tir. I§tc bu sSyededir ki, bugun bu mes'olenin halli ile iijtigal
hiikunnet-i islamiye adl-u hak iizere umur-i ammcyi id8re edersc,
ediyoruz.
hiikumct yeryuziinde Allah'in halifesidir. Adl-u haktan inhiraf eden
Efendiler! Hazret-i Davud aleyhisseiam gibi miirseffii-i kiram ha-
hukumetler, miibeccel sifatdan pek uzaktir. Miirur-i asar ile badisat-i
zerSlindan idare-i umur-i ammeye me'mur olanlar Hak Teala Hazretle-
kevniyedc bejeriyetin bittecriibc buldugu bir hakikat vardir ki, Resul-i
ri'nin emreyledigi adl-u ihsan ile her vechile amil olduklanndan Kur'an-
Kiram Hazeratmdan sonra adl-u hak iizere kaim bir hiikumetin ancak
1 Kertm bu zevat-i kiiama hallfe iinvaii-i mubeccelini ltladc buyurmustur. idarc-i cumhuriyede bulunabilmesidir. Zatcn hulSfa-yi Ra§idin devrele-
Adaiet sifat-i ilShiyedendir. Bu sifat-i celileye mazhariyet yeryiiziinde
umumiyesi hakim BinSenaleyh ma-
rinde cumhur-i ashabin efkar-i idi.
Cenab-i Hakka, hilafet manasmadir.
Hak Teala Hazretleri Davud aley-
demki bugun hakk-u adl iizere icra-yi. hukumet ancak cumhuriyetle
hisselama niUben «inna cealnake fil'ardi hal!fe» buyuruyor. Bunu
ltaimdir, veidare-i haziramiz da hamdolsun bir id2re-i Cumhuriyettir.
miiteakip «fahkiim beynennaai bil hakk» diyor. §u halde Hdafet'in
Hilafet'in maldyed aklen ve tnantikan Buyiik Millet Meclisi'nin §ahs-i
mana-yi hakikisi Yeryiiziin'de hak ve adaiet iizere beynennas icra-yi
raaneviyesinde tamSmiyle tecclli etmij oluyor. §u halde, Din-i islam
131
1M KADIR MISIROSLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
kasd cylcmis oldugu Hilafetiri hakikati bu Meclis-i Muazzam'in gahs-i RElS - Buyurunuz Halid Bey!..
mflneviycsinde tccelli ettnckte iken Hilafet sifat-i mubcccelcsini Biiyiik
HALtD BEY (Kastamonu) - Muhlcrem arkadasta! Bendcniz bi-
Millet Mcclisi haricindc Irakaik-i tslamiyye hilafma bir
Bfz-i Mmana dcr- maddenin hakkmda soylemck isliyorura. Onda detii-
ikinci lirkasi
rinci
ekesinc diisiirmek Cumhuriyctlc asla tavafuk elmeyecck miindemic
bir balet-i
liyor ki; Hilafet, Hiikumet-i Cumhuriye'nin mefnumunda
garibcdir. Artik boyle bir garabctc kargi her nc
yapilmak lazim ise, simdiki seMiyle
oldugundan, Makftm-i Hilafet imilgadir.» Hakikaten
Hilafet'in mana-yi aslisini haiz bulunan
Makam-i Hilafet, bir heyuladan baska birscy degildir. Hoca
liey'cl-i cclilcnizc ailtir. Layiha-i efendinin
kanurriyedeki biriiici madde (amAiniyle maruzat-i acizfmcmin bir ncticcs- ki; tenfiz-i
buyurduklan gibi Hilafet'in bilhassa bazi seraiti vardir
idir. Bitifienaleyh kabulunu istirham cderira.» gibi seylcrdir. Hal-
ahkam. mcmlcketin mudafaasi, beyt-til mal vesaire
§eyh Saffet Efendi'dcn soiira soz alan Kastamonu Mobusu Hal- bunlar Meclis-i Ali'de
buki bugiinku Hiikumetimizin vaziyetine gore
id Bey 86 (Akmansii) dc Kanunun alcyhindc bir komisma yapmigdr. elinde hie bir nufuz ve kuv-
raevcuttur. Binacnalcyh simdiki Hilafcfin
Halla bu yiizden Nuluk'da O'ndan bu kanmia « i 1 k i t i r a z eden vet yoktur. BMcnaleyh Hoca Efendi'nin
buyurduklan gibi bir mahzur
87
§ a hi s o I a r a k » bahsediliise dc, bu yanlisur. Yukandanbcri nak- yoktur. Bcndeniz ser'i cihetini degil, siySsi cihetini
diisiiniiyorum.
letmcye cahsttgirmz Mcclis muzakcrelcri gostermektedir 1300 kusur seneden beri, Huiefa-yi Rasidtn,
ki, bu kanun'a Malum-u aliniz Hilafet
ilk itiraz eden Kadirbeyoglu Zeki Bey olmusmr. Ostelik Halid soma Fatimiler Misir veslireden gecerek bir silsil-
Emeviler, Abbasiler,
Bey bu konusmasinda Kadlrbeyoglu Zeki Bey muessesedir. Bunun icin
gibi Hilafet'in edir gidiyor. Binaenaleyh binucyiiz senelikbir _
ilgasuun kal'i bir lisanla alcyhindc bulunmamts sadece, « T. B. dusunmek icab eder
M. M. bu makami, mulga demek i?in hcrhalde uzun boylu
Makam-i Hilafet yerinc kfiim addedi Idigine kanaatindeyim. Cihct-i ser'isindc hicbir mahzur
yoktur. Bendeniz yalmz
nazaran i 1 ga kel irn es in in zikredilm em es in » i siyasi nokta-i nazardan arzediyorum.
Arkada§lar! Hepimiz biliyoruz Id;
88
ileii stirrnugHi r. Halid Bey'in bu mutedil konusmasi ayncn soylcdir:
kiklai Muc3delati ilan edildigi zaman, halkimizui Halife Makamina olan
«Halife)fi kurtaracagiz,
86 • Kurmay Alltay Uadayli Halid Alcniaiisii adiyla bilinen bu
dcgerli asker I.
merbutiyetini nazar-i itibare alarak hepimiz
bulunduk. Hatta
• Cihan Ilarbi'ndc Musul Ccpheii'ndc ve Mill! Mlicadelc'de Gaip
Gephesi'nde biiyiik mu- sbyle yapacagiz, boyle yapacagiz!» diye telkinatta
Meclisi'ne getirdik. Bu, sirf
vaffakiyetler kazannt.] bir kimscydi. Ilk defa II. BMMde Kastamonu mcb'usu
jifaliyla bircok me§ayih ve ulemayi BUyiik Millet
ben bu'lstiklffl
siyasT hayala atilmtsti. Mcshur Yiman Baskamundam Trlkopis'i esir alan O'dui. (Bkz; halkin hissiyatina hurmet icin idi. Sonra arkadaslar,
Or. Ziya GOGEM - a.g.e. sh. 278 vd.) Muharebatinda kamilen bulundum.. Askerlcre, bUtiin
arkadajlarla bcra-
87 - «llk itiraz, Kastamonu Meb'usu H,tlld Bey tarafmdan vak? oldu.» (Bkz: M. ber bu surette telkinatta. bulunduk. «MakSm-i Hilafeti, butiin vatanlabe-
Kemal Pa§a, a.g.c. sh. 514)
raber kurtaracagiz» dedik. (Kurtarmadik
mi sesleri) Hay tray!... 0am-
halk Makta-i HllSfet
88 • Halid Bey'in yegeninc anlaltiklanyla viicud bulan hattratt gostermektedir ki; dolsun kurtardik. Boyle olmakla beraber bugiin
kendisi Hilafet'in ilgSsi keyfiycline tamamen karsi oldugu halde, o giinkii siyasf hava bnndan cam !ik.lmi S ti. Fnka menso-
ichtde ve hele Kadipbeyoglu Zekl Bey'in konus.masmm vedtal Mr Bbir iizerine fikirlerini soyleyemeinis,
karsilajtigi aksiilamd sitasmda no yapacagiot, ><B5ylc tariiil
'
kai^lsmda boyle mutedil bir yol tutmak mecburiyctinde kalmisti. bu oldugundan, erte>i gunii Meets miizaketelcE
hakkmda, miUewekili aifati tie ne rey» vereeegint dastintnekle,
ve muhim bir mes'ele
«... Parti gmbumin cogunlukla verdigi kararlara (tiiztik geregince) mnhalefet parti lilzagune nygnn otaaraakla beiator,
kalbinde bir sikma hisseonekteydi. NiltSyet
edenler tarafindan da uyulmasi gerekiyotdu. Ilalid
beg, bo. mlizakereler snasinda, Hilafet edilirken s6z soykmeje fcarar ver-
Meclis'in a 9 tk toplanusmda bn mesele mOzSkere
^"^
; """
»#» #tew?arjs««&e*- a!ra'«t; m$

Makaim lehinde bnlunmak maksadt ile,s& istemisti. Lakjn m^ketelemycterligine dair i *"*"
*"""»' "" '
132 KADIR MISIROfeLU
133
Olmaz ise, Cum'a namazi kilinmaz itikadindadir. (Hayir, hayir seslcri).
Ben de o ifikal da degilim.
TUNALI HlLMt BEY - O ilikadi degistfrecegiz. Bundan bbyle
halkl aldatmak yok.
H'AI.iD BEY (dcvamla) - tnsaallah... Binaenalcyh bcndeniz en

ziyiidc bunun dfihildcki tarz-i tclfikkisine is/irel ediyoruin.
Arkadajlar!
Bizim dinimizdc, Mlislumanlar, mu'minier kardestirler.
Bunun icin
diger devlellerin Tiirkiyc'yc olan nazarlan Makam-i Hdafei'in burada
olmasindan dolayi ciegil. Tiirklcr'in de bir miisluman dcvleti ol-
masmdandir deniliyor. Ve aym zamanda deniliyor ki, «Biz bu
Hilafcl'len nc (aide gordiik? Mcsela Harb-i UmQmide bilakis Araplar
bize inyanct el'i vc diisman saflannda bize
kariji harbettilcr. Hitidliler
kczfi, hie faideta'ini gormedik» deniliyor. Dogrudur.
Fakal nrkadaidar! Son Yunan taarruzunda Yunanhlar
Eskisdiir ve
Afyon hailina geldikleri zaman, iijgal allmda bulunan yerler Garb
vilfiyedm kurlarmak igin bir lek nefer gondercbildi
mi? Hayir
giindcrcmedi. CiJnkii magdur idiler. Onlar esir vaztyelie idiler.
Onlarla
da miinakalaiiraiz yok idi. Binaenalcyh onlan da, esir farz
etmek pek
tabiidir. Bu c.iheti dc nazar-i dikkatc almahdir. Bunuula bcraber bende-
niz bu miiccleayi varid gormem. Hangi muvasalayi lemin ctmisjz? Mes-
ela bugiin hac farzdir. Haccjn hikraet-i felsefesi o ksdar biiyuktiir ki;
acaba bimdan siyjseten ne istifBde etmijizdir. Hip!.., Soma Araplar
bize kar§i soyle yapmis. bbyle yapmi§ diyoruz: Halbuki
hep biliyoruz
ki, bu Arabistan'da takip eltigimiz hatah siyaset
neticesidir. (Hayir, HALiD AKMANSO
hayir sesleri!... Baska birinin hatasi bize terettup
clmez sesleri.) Bende-
(1884 - 1953)
niz kanaat-i vicdaniyemi sbyliiyorum. Cunkii,
Rcisicumhur Hazretleri
burada trad-i nutuk ederken Makam-i Hilafet hakkmda hie bir kelime
albaydi: Birinci Cihan Harbi ile Istiklal Muharebelerinde csphsden
sarfeimcdiler. Yataiz Kurmay
Cumhuriyefin hllen ve atiyen masun bulundurul-
Mashur Yunan
rnasmdan cepheye ko§arak takdire sayan hizmetter ifa etmistir.
bahsetiiler. Bendeniz Hilafet-i muhafaza edelim ve bu
Trikopis'i esir alan O'dur. Ikincl BOyiik Wilis!
Moclisfns Kasia-
Hanedan'da birakalim demiyorum. Salkumandani
Ve fikrirn de yoktur. Yalmz Mak-
monu mob'usu sifatiyle katilmis ve klff" bir iwvm sonra muhalifler arasinda
am-i HiMet hakkmda maruzatta bulunuyonim.
we/ aldigl gMilmotfur. Bu yilzdar, .-JM Mr m#aMy»l bayalvasamislir.
TUNALI HlLMt.BEY (Zonguldak) - iste burasi.
;
Mffievazi.ir. ...;ii' i.iftl.Tvfi :o?S"iffnV!si'SI-Si'*W.*r<'»j^S'^.»
,35
1*1 KADIR MISIROfSLU OSMANoeULLARI'NIN DRAMI
HALtD BEY (devamla) - BinSenalcyh bcndeniz bu itirazlan pek karsilikli atismalata sebep teskil eden
yiikseltti. 0, yer yer
varid giirmijyorum. Buna karsi, belki bir cok itirazlar ve cevaplar bulu-
konusmasina:
nabilir. Yalniz biitiin Alenvi tslam'in bizc karsi gosterdigi tcvecciih ve bir milletin siyasi
«Muhtcrem arkadaslar!.. Cumhuriyet ilan eden
muliabbel zannediyorum ki, yalmz bir din kardesliginden dcgildir. Aca-
idaresi icinde Hilafet'in bekasimn ne kadar muzir oldugunu blitcemn
ba nicin [ran'a, Afganislan'a, Fas'laki lslamlara diye
gftsterilen tcvecciih
hey'eti umumiyesinin miizakcresi esnasinda soylemistim.x
bizc gosicrilen tcvecciih kadar dcgildir. Bcndeniz su
kanaatleyim ki; bu sonra daha ziyfcde Kadirbeyoglu
baslamisn. Vas.f C>nar bundan
kadar asirlaixfan bcri scyyiat-i idarcmize ragmen ve Diinyanin na- sahsiyyata kacan bir
Zeki Bcy'i hedef ittihaz ederek tamamiyle
biiliin
zar-i iluirasi Istanbul ve Tiirkiye'nin vaziycli uzerinde iken bckamizi, mubassirlik (Muallimle ha-
Makam-i konusma yapmistir. Bir zamarJar Bursa'da
Hilafet'in bizdc olmasi ve Tiirkler'in bu makami muhafaza ve onlara nezaretle miikellef
dini muhafaza ctmck
deme arasi bir vazife. Talebeyi susturmak ve
i
y in carpismalarmda bulunuyorum, Mademki bu ayagi carikh acikgflz kendisim Maarif
yapmis olan
olanlara denirdi.)
Makam-i Hilafet'in de hi? bir niifuzu yoktu, biz alii ay evvel
buraya emsalsiz dalkavukluklarinin
Vekilligine kadar yukselten sayisiz ve
hepimiz bir umdc nejrederek geldik. Vc o umdeler de
Tesrini Sani 38 vermisti.
gun en parlak bir misalini
(1922) karannm layctegayyer bir diislur oldugunu ilan etlik. Ve sonra
-bir hukukcu olmasi
dedik ki: tiirkiye'de Biiyuk Millcl Meclisi Makam-i Hilafet'in isti- VSstf Cinar'dan sonra soz alan Seyyid Bey
selahiyetli bir insan addederek
nadgahtdir. Ve Makam-i Hilafet beynelislam bir hasebiyle- kendini bu mevzuda en
makam-i mualladir, de- 89
kiicuk bir kitap
en uzun konusmasmt yapmistir. O'nun
.
dik... Eger a makam bir makam-i mualla mu/akerelerin
degilse, ncden halka ilan et- dikkate deger birkac parcayi
meyi liizumlu grircluk? Binaenalcyh bcndeniz btjyle Makam-i HUafe't hacmindeki bu uzun konusmasindan ancak
mtilgSdir demeyi dogru bulamiyorum. Son soziim iktibas edebilecegiz.
budur. Bcndeniz bu
son sozii yani mulgSdir soziinii biiyle ac*9a sfjylemeyi Seyyid Bey, bu uzun ve teferruatli konusmasina soyle baslaraisur:
ve kaydim
scr'an degil siyaseten biiyuk bir mahzur telakki ediyorum. «Muhterem efendiler!.. Miisaade buyurursamz bendeniz de bu
biraz izahat vereyim. Mesele pek
milium
.
TUNALI HILMl BEY (Zonguldak) - O halde kapah kay- Hilafet mes'elesi hakkinda
bilumiun hadisat-i ic-
dedelim. .
-
oldugundan ve hatta tarihimizde ve belki de
timaiyye arasinda en biiyuk bir inkiKb
demek oldugundan bu babda ne
'
HALtD BEY (devamla) - Biiyiik Millet Meclisi'nin sahsiyet-i
sabnmzi suistimal edersem
maneviyesiude deriz. Dogrudan dogruya millgadir demek kadar site siSylense yine azdir. O'nun icin
hatahdir.
beni ma'zur goriiniiz.Benden evvelki hatibler, bu babdaki kanaatlenm
'TUNALI HtLMt BEY
ve pek samimi soylediler. Bendeniz de bu
(Zonguldak) - Biiyiik Millet Meclisi'nin
beyan ettiler. Pek giizcl
sahsHida miindemictir.
hocallgl da
HALtD BEY 89- Bir zama-Ur Istanbul CWveMtedWe «Usfll-iFlklh»
(Kastamonu) - Az zaman sonra te'sirini goriiriiz.
lllzumuna dSi. tad eykdigi bu uzun nu-
yapmis olan Seyyid Bey'in Hilafetm ilga.mm
Halid Bey'in
«>u mutedil konusmasi Hihtfel-i lagvetmeye miikemmel ve muazzam
kararh fazla memnun elmii ve mevzuda
tuk. Hilafet aleyhtadanm «ok
ve bu itibarla da muhalif rey ve beyanlan dinlemege bir broiiir halmde
miitahammil teltkkiotamu, olacak ki; zab.tlardan ayn olarak 63 sahifelik
1340
goziikmeyen Meclis'in heyecaruni nisbeten teskin etroisti. Fakat
ondan bastmlarak Turkiye'nin her larafmda
meecanen dagituroisUK (TBMM'nin 3 Mart
sonra soz alan VSsrf Qnar Mahiyyet-i Sefiyyesi» Hakkmda Adl.ye
bilhassa Zeki Bey'ekarsi agir bir sur- Tarihinde Mun'ît 2. ipimSmda «HilSfelin
toOtunarrfiilW J<Mcari,f.'T»S«*<K«-» »)
i '
•
ette<W$«rsSft*a?ii»b^tao^jifcta Vekili.Sey,W«ey'!ra««datt '
136 KADIR MISIROGLU
OSMANOSULLARI'NIN DRAMI W
mes'cleye dair uzun senelerden beri icri elligim
tetcbbuat neticesindc
basil olan kanaalimi bcyan etmek
isterim. Nitekim, gecen scne Hilfifet Yer yer Osmanli Padis,ahlanna hiicum eden «Osmanh Halifelerinin
hakkmda «Hilafet ve Hakimiyet-i Milliye* isc, saltanata olan hirs ve tamalilarindan nice masum ve bigiinah
OnvSniyle bir dc kitap
. nesretmis idim. Dedigim gibi tarih-i Islam'da azim sehzjdc kani dbktuklcrinin malum» oldugunu onlarm hukuk-i
bir inkilap
yapiyoruz. Diyebilirim ki, bundan daha biiyiik bir inkilap miislimini miisadere ederck emval-i devleti juna buna pes,kes.
olamazl. Bu
inkilabin azametindendir ki; zihinlei
bimunla pck mesgnldiir, Kalbler cektiklcrini, soyleyen Seyyid Bey cok yakin bir gclccekte yapilacak
endise ve tercddiid icindcdir. Onun icin ijlerden habcrsizmis ki ilmi, emie uydurmak icin bir hayli zorlandiktan
ciimlcmizin vicdan vc iz'ani
arzu cdiyor ki, mes'ele tamamiyle lavazzuh sonra aynen sbyle demektedir:
etsin!... Yar vc agyar ne
yapligimizi vc ne yaprnak istcdigimizi bilsin.
Suurlu bir surctte mi, «Son soz olarak $u ciheti de arz edeyim ki; islahal-1 adliye nami
guursuz bir haldc mi yapiyoruz, anlasin. altinda alelacelc bir kanun yaprnak dogru olamaz!.. Muzirdir. Almanlar
Mcclis-i Ali, Hilafcl
mes'clcsinin mahiyet-i scr'iyye ve siyasiyyesini son kanun-i medenilerini ancak onbes. senedc viicuda gelirebildiler.
bilerck mi ittihaz-i karar
cdiyor, yoksa bilmeycrok mi?.,. Bu cihctler Memlckcle, millelin Srf ve adetine, milletin bunye-i ictimaiyyesine uy-
tamamiyle lavazzuh elsin.
Ciinkii tekrar cdiyorum mes'ele hakikaten gaycl muhimdir. Aicm-i gun kanunlar yaprnak kolay birsey dcgildir. Muhtclif devletlerin muhtel-
islam'da daha simdiye kadar boylc bir inkilap usui ve kavanini var. Garbin orf ve adeti ve hukuku oldugu gibi,
vaki olmamisUr. Dcgil if
Alem-i islam'da bclki Kiirre-i Arz'da vaki olan sarkm da memlekclimizin de ttrf ve adeti ve kavaid-i hukukiyyesi
inkilabatin en biiyiigu,
en miihimidir. vardir. Bunlari uzun uzadiya tetkik ctmek, etiid etmek, diisjinmek, han-
Bunun icinezhanda, efkiirda siiphelcr, tereddfldler gi kaidclcrin, hangi ahkamm memleketimize, milletimizin serait-i
( bulunmainak
lazim gelir. Mes'elcyi bilerek hallctmek icab eder. Gcrek ictimaiyyesine, ahval-i hayatiyesine uygun oldugunu tespit eylemck icab
dint ciheti ve
gcrek siyasi ciheti ctrafiyle bizim bilmemiz lizim eder. Boyle yapilmayip da alelacelc, gelisjgiizel bir kanun yapilacak
gelir.
olursa, (aide yerine mazarat hitsil olur. Sonra sik sik iki giindc bir
Bu cihetleri bilirsck ne yaprnak istcdigimizi, ne yapacag.mizi
bilmis kanun, devletin
oluruz. Benim ta'dile mecbur kalirsimz. Ben size bir ayda biiyiik bir
asil maksadim, mcs'elenin dini ciliclini tslamiyet'in
HiHfet mes'elcsi hakkmdoki kanun-i medenisini bile getirebilirim. Ne yaparim?!.. Alrnan veya
tarz-i telilkkisini izah elmcktir. Siyasi
cihe-
tini beyan, maksadimdan harictir.» isvicre Kanun-i Medenisini tercume ettirerek hcy'et-i aliyenize takdim
edebilirim. Lakin ona Turkiye kanunu denmez. Muhterem Saracoglu
Bundan sonra Hilafet'in ser'i mahiyetini kendine gOre izah eden ve §Ukru Bey'in tabiri vechile Tiirk'iin ruhundan dogan kanun denmez.
islam Tarihinden misallcr veren Seyyid Bey'in baslica mesne-
cejitfi
Aiman veya isvicre kanunu denir. Almanya ve IsviQrc bajka, Turkiye
di, «Bcnden sonra Hilafct otuz sencdir. Ondan sonra aci
veya isinci bir bajkadir. Tiirkiye'de Turkiye kanunu lazimdn.»
melikiyettir.» Mealindeki hadisi serif oldugu
gorulmektedir. Seyyid
Seyyid Bey'in bu uzun ve teferruatli konu§masindan soma
Bey'in bu hadisi jerffi telakki taizmin yanlis
oldugunu baska bir cse- Basvekil
Hiikumetin nokta-i nazanni iffide etmek Uzere kiirsiiyc gikan
rimizde' izah elmis oldugumuzdan burada bunun iizerinde durmaya-
cagiz. Esmetinbtiii soze;
«- Muhterem efendilei!... Makam-i Hilafet hakkinda verilecek karar

90 - Bkz. Kadir MISIROGLU - Lozan Zafcr Mi, Ileaimct Mi7 C. zemine temas diye
II. Istanbul icin, acilan munakajat, dint ve siyasi iki etti.»
1973 sh. 128 vc mul. sahifelcrde yer alan 88 numaralt dip not. «Dinibir zemin-i
ba^layarak yapilan munakajalan hulasa ve tahlil ctti.
138 KADIR MIS1RO&LU OSMANOÛLLARNMIN DRAM! 139
mun§kas,aya girmek istcmem.» dedigi halde bir liayli de dint miilahaza

kanunla§nu§Ur. Ikinci maddeye dair yapilan itirazlar, Hanedan'a mens-
ileri siirdli. Hie olmazsa bu hususta ileri siiriilen fikirleri tasvip veya
up kadmlarla, damatlann yurd disma cikanlmalarim onlemek istikame-
tenkitetti.
tindeydL Bu maksalla Trabzon Meb'usu Muhtar Bey, Diyaibekir
Sonra aleyhteki siyasl miilahazalan ele alarak, dahili siyasette,
Mcb'usu Feyxi, Erzurum Meb'usu Hales, Nigde Meb'usu Ebft Be-
halkm bu karan acaba nasi! karsdryacagim dii§iincrek endiselenmenin
kir Hazim ve Bursa Meb'usu Raif Bey'lcrin tadil teklifi kabul olun-
yersiz oldugunu, Millt MiicSdcle'dc askerlerin ancak «Makam-i Hilafet'i
mamisti. Bunlar, Meclis Riyasetine verdikleri tadil teklifinde kadmlarla
kurtaracagiz!» diye cepheye sevkedilebildikleri iddiasimn varid ol- damatlann yurd disma cikanlarak sefalete itilmelcrinin Turklugun san ve
madigmt, Hilafct'in, sayed muhafaza edilirse dis. siyasette hie bir fayda
serefinc halel getirecegini, kar§ila§acaklan ce§itli zaruret ve ihtiyaglar
saglamasnun melhuz bulunmadigmi ilh... ileri stirdii.
sel>ebiylc ahlakt bir zaafa ugrayabileceklerini ve memlcket dahilinde kal-
Nihayet O da uzun beyanatim $u sOzlerle bitirdi: malarirun ise, hie bir endiêye scbebiyet vermiyecegini ileri siirmu§ler,
fakat bu hakli miitaleaya itibar edilmemisti,

«... Bu esas dahilindc Mcclts-i Ali'mn izhar edecegi karar, Tiirk
Milleti icin vesile-i saadet olacaktir. Kemal-i kat'iyyet ve samimiyetle c -) Tatbikat:
tatbik olunacaktir!..» Kanunun metninden acikca
Evvelce derc edilmis. bulunan 431 sayili
fsmet Paga'nin bu konu§masmdan sonra verilen kifayet-i

ve Hanedan-i Osmanrniti Tiirkiyc haricioe 9)karilmasina dair
1 - Hiiafetin ilgasma
miizakere takriri reyc konularak kabul olunmus, ve miizSkerelere son ve- refikinin teklif-i kanunisi,
§eyli Saffct Efcndi ile elli
rilmi§tir. Kanun'un ikinci maddesine yapilan itirazlar da reddolunarak Meb'usu

2 - êr'iye vc Evkaf, ErkSn-i Harbiye Vekaletleri'nin ilgasma dair Siirt
91
teklif Meclis'e geldlgi gibi ve be§ saat gibi kisa bir miiddet sonunda refikinin teklif-i kanfinisi.
Halil Hulkl Efendi ve effi
91 «Bu muhSbereden sonra harb oyunu mtinasebetiyle Ismct Paga ve

Tevhid-i tedrisat hakkinda Saruhan Meb'usu Vfisif Bey ve
-
3 - clli refikinin takrirle-
Mudafaa-i Milliye Vekili bulunan K&ztm Pa§a da tzmir'e gelmislerdi. ErkSn-i Harbiye-i
ri varid olmujtur.
Umumiye Reisi Fevzi Pa§a da zaten orada bulunuyordu. JlilSfctin ilgasi liizGrnunda ka-
«- Efendiml Muteaddid imzalarla gclen bu
MakSm-i Riyaselte bulunan Fahl Bey
naaflanmiz mutabik idi. Aym zamanda §ef lye ve Evkaf Vckaletini de ilgS ve tedrisati tev-
teklif-i kaniinTlcrin derhal miizakeresine dair tcklifler vardir, Rey-j alinizc vaxedecegim.»
liid eylemek karannda idik.
beyan
dedi ve encumcnlere gimiedcn derbal muzakercsini re'yc koydu ve kabul edildigi
1340 senesj Marti 'nm Birinci Giinfi Meclis'in tarafimdan kiijSdi icap ediyordu.
etti.
23 Subat 330 giinii Ankara'ya avdet etmij idik. Orada da icap cden zevati karanmdan oldu. (Bkz, 87 numarali
Ilk itiraz Kastamonu Meb'usu HSfld Bey tarafmdan vaki
haberdaretiirn. esnSsmda HSIid Bey'c daha bir iki zat iltihaketti. Tekliflerin
not) Miizakerenin ccrcyani
Meclis'te btitce mezSkerati devam ediyordu. Hanedan tahsisati ve Sertye ve Evkaf lehinde, uzun beyanatta bulunan bircok kiymetli hatipler fciirsiye ciktilar. Takrir
Vekaleti biitceleri uzerinde tevakkuf edtlmek lSzimdi. Arkadaslarmiinakajau miiteveccih sahiplerinden bajka merhum Seyyld Bey'in ve Isniet Paja'mn ilrai ve muknf bitabsle-
beyanat ve ienkidata bagladilar. Miizakere ve miinakaga idame ettirildi. Bir Mart gunu ri her SHiman i?in mutalSaya sayandir. Miizakere ve miinakasa be j saat kadar
devam ctti.
Millet Mecljsi'nin besjnci mesai senesi mtinasebetiyle verdigim nutukta su uc noktaya Saat altt kirkbegte miizSkere hitam bulmuj oldttgu zaman TBMM, 429, 430 ve 431 nci
sflret-i mahsusada isSretettim: kanunlan gikarmig bulunuyordu.
2 Mart gunti Firka Grubu iftimS ettirildi. Ijaret ettigim bu tie mes'ele mevzuubahs ve Bu kanurdara nazaran Tu±iye Cumhuriyeti'nde, muamelSt-i nSsa dair olan ahkSmin
muzfikere edildi. Esaslaruzerirideanla§ildi, 3 Mart giinu Medis'b birinci celsesinde, ey- ve'firfaZFTBMM'ifefOiiraii te^:jl:et«gi<hakaraete Sidve§er'iye ve Evkaf VefeStetii.-
1
tcgri
rak-ivandemeyanindasutakriilerokundu: '
.
..;- rafllgS oldu.» (Bkz: M. Kemal Pa§a a.g.e., shu-5'L3v5l4}'L: (
(;
:
,_ 'ivs -
ktj ftbaSv i *S
OSMANO&ULLARI'NIN DRAM! 141
140 KADiR MISIR06LU
anla§ildigi iizere Hanedan mensuplarina vatani terk itîn «o n g u n 1 u k» Meclisinden suduruna ihtimal vercmiyorum bir tiirlii...
bir miihlel taninmigti. Fakat 6 sirada Istanbul Valisi bulunan Haydar HSncdammdan irsen intikal eden Saltanal Makami'ni; mahza milleti
. Bey ilc Istanbul Emniyct Miidiirii Sadetidin Bey -csasen biitiin tefer-
hosnud ve memnun etmek iîn terk ve feregate muvafakat ettim. Fakat
ruati daha once tesbit etmi§ oldugu uzcre- bu miiddete riayet etmeyerek Hilafet Makam-i biitiin Ehl-i tslamin hanedanima ve dolayisiyle
hemen gece Dolmabahce Sarayi'na gidip Halifc Abdiilmecid Kfen- §ahsima bir vediasi olduguna nazaran, Millet Meclisi'nin bu kararim
di'yi nihayet bir iki saal zarfwdan yakmlarindan sadecc birkac kadm ve kabul ctmckte mazur oldugumu, hig vakit gecirmeden Ankara'ya bildir-
cocuk ile birlikte yurd di$ma cikmaya icbar ettilcr. O'tin Sirkeci'den menizi, bu karara mutavaatim icin beyhude yerc israr etmemenizi ve
trcnc koymayi malizuiiu (!) addettiklerinden otomobile bindirerek huzurumdan derhal cckilip gitmenizi emir ve ihtar ediyorum size Vali
£atalca'ya gotiirdiiler. Sirkeci'den O'nun yakinlanni hamilen gece Bey!.»
yansi hareket ettirilen trehe Qatalca'da bindirdiler. Bu sirada oe Ha-
kovulma
Vali Haydar Bey, muhalap oldugu bu aci sozleri ve hele
life'yi ve ne dc O'mm yakmlanndan herhangi bir kimseyi gazeteeilerle
ve biraz da manali
keyfiyetini, biiyiik bir sabir ve sukQnetle
vcya sair herhangi bir kimse ile asla goriigturmediler, Gercj o sirada,
gulmnsemelerle kar§iliyor, Halife'nin bu karar ve israrh talebinden fe-
bazi gazctelcrdc yurt dijina cikanlan Hanedan mensuplanyla yapddigi
ragatini, Biiyiik Millet Meclisinin iradesine mutavaatmi temin iîn dil
92
iddia cdilen rdporlajlar yaymlnnrrusUr. Ancak bunlann Iicpsi de sirf
dokmckte, nezaket gbstcrmetkte devarn edlyordu:
bir hayal mahsuliiydii.
«- Bu emrinizi yerine gelirmege, ihtarinjza boyun cgmege mevki ve
Halite ve yakinlanni yurt di§»na cikarmaya me'mur olan polislerden
mamuriyelimin mSni oldugunu, aldigim emrin Turkiye'nin yegane
biri bulunan Ra/.i Yalkm'tn sonradan bu hadiseye tlair ne^rettigi
93
hakimi olan Buyiik Millet Meclisinin verdigl bu karann, zatialinize
yazdardu Vali ve emniyet mensuplan tarafmdan cikanlan kanuna bile
yalniz tcbliginden ibajet degil, aym zamanda behemehal. tatbik etmek
riiiyct olunrniyarak nasil ha§in ve zalimanc davranddigmin kendi
vazifesinin de bana tahmil edilmi§ bulundugunu liitfen nazar-i dikkate
agizfanyle acikea itiraf edildigi goriilmcktcdir. Bunlardan bir kismim
almanizi tekiar rica edeccgim. Bu emrin kat'i ve sizin icin de kabul ve
dikkatlerinize sunuyoruz:
mutavaatm mecbur oldugunu da...»
Halife Afodiiktiedd Ei'ends:
Abdiilmecid, VSlinin sbziinii kesiyor ve azametli bir eda ile:
«- Nasil b!.ur?» diycrdu islamiyct'i siyaset vasilasi olmaktan kurtar-

«- Hayir hayir Vali Bey» diyordu. «Sizin de bir musluman sifati ile
mak icin HtfUfet Makanu'm yikmak, HaHib-i Resulullafu memleket nan-
makam tanimaz, §ahsima mutlak
Hilafet'i en buyiik dint bir merci ve
cine atmak mi lazimdir'?,. Hayir Iiayir VSIi Bey, bOyle bir karann Millet
surette merbut ve hurmetkar bulunmaniz ve bunu en kudsi bir vazife
92 - Bu roporlajlaidan bin cie o «irna" gazeteci olan Attmcd Ihsao ISfjnim'iu im-
tammaniz icabetmez mi?.. Bu mecburiyet ve mutavaati bana tahmil
zasiyla ciltrai^ti. Halbuki kendisi hv/s ijabsen a si/aiia yurt dljifta gikanlan hanedan israr ediyorsunuz. t§te
ederken neden bu icaplan dii§iinmeyi ihmal ve
mensuplanyla ne kendisinin ve.uc de hertimipj bir "azelednin g6rii$liirLilmii$ ddugumi
size katt olarak ihtar ediyorum ki; memleket harici |ciyle dursun, saray-
aîkâ ifade etinistir. Aynca Ilaltfc ilc biriikte <pksa bazi kimselecden tie bunadini-mesnm-
dan ve hattS §u salondan bile di§an cikmam ve cikaramazsiniz da beni!
atirmzvardir
Ta^ciz ve tazyike devamdan vazge?iniz... Yoksa... Ben de...»
93 - Razi YALKIN- Son Halite Abdiilmecid 've Banecizn-i AH Osman istunbiil'dsn
Nasil £ikanldi? iinvSmyla Tarih Diinyasi (Istanbul 1950) r

Bu defa da, Vali Haydar Bey, Abdulmecid'in sozunu bitirme-
iniiieajcip sayilartnda nesredileo tefrika.

142 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARININ DRAMI 1«
sine meydan vermiycrek, Halife'yc dogru bir iki adim ilerliyor, ciddi
Qehrcsi sararan Halife kajlanni catarak.
bir eda ve kail bir ifadc ile:
«- YaSylemi?!...»
«Affimzi rica edcrim Efendi Hazrctleri!» diyor. «Ben Turkiye
ile Polis Mudiiriinlin yere ejjik yiizlerinde
Biiyiik Millet Mcclisi'nin biiyiik millelimizi temsil etmektc bulundugunu Diyor ve bakistaim Vali
vc sadir olan mill! iradeye gerek gezdirerek sert bir sesle ilavc ediyor:
zaliiilinizce vc gerekse hence, kail
sftrette riayet mecburiyelindc bulundugumuzu tekrar arz ve ifliam eimek «- Muhalefel ve mukavemet gosterirsem ne o!acak?..»
isterim. Bilhassa, bu mill! iradenin [atbik ve infazi hususundaki Abdulmecid F.fendi'nin bu suali kadar da tavirlarmdan
mes'uliyel oniinde vazifemin ifiisraa dalia ziyadc miimanaat etmekten anlasdiyordu ki, sarayin if ve di§ vaziyetlerinden haberi yoktu. Kendini
(Bide olmadigim da ilaveyi pek liizumlu buluyorum ve hemen millt tad- de, giivehdigi adamlanm da, herhalde serbest saniyor, kimbilir tie gibi
eye mulavaat buyrulmasinin ziitialiniz icin daha hayirh olacagmi da ar- kuruntulara kapiliyor, ne gibi tesebbiislerc atilmayi arzuluyordu. Fakat
zclmeyi insant bu- vaztfe addediyorum. Tekrar istirham cderim, beyhude hi? bir gey yapacak ve yaptiracak; eger hakikaten varsa,
taraftailanm ay-
israr ve ilirazlan lerk ile vazifemizi (eshil ve hareket hazirligini tacil buy- aklanduacak vaziyette degil idi. Ciinkii daha ak$am karanhgi basarken,
urunuz.»
saray, millt bir ccmbcr ile cevrclenmi§, haric ile olan miinasebctleri ke-
Bu ba§i ortiilii ve nazikane tchdid kar§ismda Halife Abdiilmecid silmijti. Telgraf dairesi ijgal edilmij, telefonlan kullanilarmyacak bir
biraz sarsiliyor. Bu csnada Polis Mudiirii Saadeddin Bey de soze tele getirilmisti. Sarayin biitiin koridorlarina alakalt
mcmurlar dizilmis.
kansiyor. Telash baki$lanni biicgindeki saat ile Halifenin biisblitiln ve mabeyinci, yaver, katip vesaire gibi biiyiik kiiciik biitun memur ve
catiklasan yiizundc gezdirerek: miistahdemlcrin bulunduklart odalann Bnierine nobetciterkonimism.
«- Efendi Hazretleri!...» diyor. «Size tahsis olunan trenin Sirke- Halife Abdulmecid Efendi, cok ani olarak altnan biitun tedbirleri
ci'den hareketine bir bucuk saat kadar bir zaman kaldi. Liitfen bittabi bilmiyor ve Vali ile Polis Mudiiriinun malum karaii kendisine te-
hazirlansaniz da bizleri, sizi hazirhga ve harekete icbar gibi, hie de blig icin geldilderini tahmin ediyordu. Bu sebeple de, sik sik kiikriiyor
sSyaii-i arzu olrniyan tescbbiislere muracaat mecbOriyetinde birakmamak ve bu hareketlcti ile, ne de olsa Vali ile Polis Miidiiriinu sinirlendiriyor-
lutfunda bulunsamz. Hem bizi hem de kendinizi beyhude yere iiziip du.
yormasaniz, daha miinasip olacagi zannindayun.» Halife Abdulmecid Efeadinin son sualini, kisaca cevaplandiran
Biraz daha apiklanan ve o nisbette de acilafan, ricMan daha ziyade Vali ile muhataplamu daha fazla heyecan-
Polis Mudiirii Beyler,
Smirane bir ihtari andiran bu sozler, Halife Abdiilmecid Efendi'yi ye'se landirmamak icin, sukutu tercih etmi§lerdi. Fakat, onlarin bu sessiz-
diisuriiyor... Nihayet, almni kin§tirarak manah bir guliimseme ile, Va- liginive hareketsizligini, kendi lahminlerine uygun olarak yoran
liyi ve Polis Muduriinii hasten ayaga siizdiikten sonra soruyon Abdulmecid Efendi gazap puskuren baki<jlan ile hirpaladigi muha-
taplanna dogru hirs ve hi§im ile sokuluyor ve dik bir sesle:
«- Sarayimdan beni cebir ile mi cikaracaksimz?»
«- Yapacaginiz cebri, ikrar ediyorsunuz degil mi?.. O halde, tekrar
Ikisi birden ayru zamanda cevap veriyorlar:
ediyorum i§te!... Ne ne de memleketten ihracim ka-
Hiiafet'in ilgast,
«- Evet... lcabettigi takdirde maalesef oyle efendim!..»
ranni kat'iyyen kabul etmiyorum. Istediginizi yapmakta serbest ve
muh-
,«,-,Evet!... Aldiguniz einrin icabi plarafe!_.». , „-, ;,,,, ,>..-,,.,,..,,, kendini gerisindeld kaditekoltuga
; ,.
tarstniz efendiler!..» diye bagu-arak,
,
1*1 KADIR MISIRO&LU
OSMANOlSULLARI'NIN DRAMI 145
atiyor. Geriyc dogru yaslamyor. Ayaklanm ta ileriyc dogru uzatarak,
gittikcc biiyiiycn vc kan biiriiycn gozlcrinin yakici bakijlanni Vali ile «- Hatinma gelcn §u... Mescla; ileri siirdiigu taleb ve itirazlan
Polis Mudurii'min yiizlcrindc gezdiriyor. Adcla meydan okur gibi, Hiiyilk Millet Meclisi Reisligi'ne arzetmi$
dire- ve daha sjddetli hareket
ncn bir tavir lakiniyor vc sdyleniyor: lll/Qmuna diiir yeni bir emir almis. gibi goriinsck. Bu suretle inad ve
«- Hilafci-i Muazzama-i Islftmiye'nin timsali olan sahsima kar§i revl nuikaveinclini lorarak biraz da korkularak...»
goriilcn bu muameleyc tahammUl cdomcm artik. Hancdanimin huzur ve Vali Haydar Bey, Polis Mudiiru'min soziinu kesiyor, memnunluk
- selamcli n.imma sjimdiyc kadar ne dfidilsrse kabul ve icradan istinkaf ct- ifikte eden bir guliimseme ile:
mcdik. Selahiyeli lahdid edilmesine ragmen Hilafet Makarai'ni kabulde

«- Saadeddin, bu cok miikemmel i§tc!» diyor. Hemen buna bir
de zinh&r tercddiil gbslcrmedik. Milletimizin halinna hilrmcten
^ckil verclim vc harckctc gecelim.
gSslerdigim bu fcragat vc fedakfubk sankikafi degilmis. gibi, jimdi de
beni vc hie juphesiz bended soma da hauedflmmizm
«- O halde, zaaaliniz tckrar O'iran yanma gidcr, vaxiyeti Ankara'ya
biittin crkfm vc ef-
t! I ; -;rafla bildirdiînnzi vc ccvap bekledigimzi soylcrsiruz kendisine. Bi
radini yad ellcrc atraak isliyorlar...»
iaz soma da, bendeniz yanmiza gelir alman ccvabi, nasi! emk buyurulur
Vali ve Polis Miidiirii aruk Abdubnecid Efcndi'nin sUzlerine ku- ise ya zatialinize vcririm yahud da yiiksek sesle okurum. Tabit ki, bu
lak bile vermiyorlardt. Kapi oniindeki paravananui gerisine
ccvabi O'nun rnaneviyatmi mrpalayacak timidlerim kiracak bir §iddette ta
cekilmisjerdi. Yiizyiize gelmislerdi. Alinan emrin yerine gclirilebilmcsi
vc cok kaiT bir mahiycuc Icrlip edecegim. Miislerih olunuz siz.»
konusil iizerindc, Polis MUdiir Muavini Kamil Hey iic acizinizin
Vali Haydar Bey, Halifc Abdfitaecid Efendi'nin yanina girerk-
iijitebilecegi kadar hafif bir scs ile konuguyorlardi:
on. Polis Mudiir Bey yammiza geldi... Salondan ijitilecek kadar yiiksek
«- Ne yapaeagiz Saadeddin? Bu adam bizi cok uzccek ve yoracaga sesle muavini Kamil Bey'e hitap cderek:
benziyor!...»
«- Haydi Kamil Bey; Saray telgrafhanesine inccegiz. Ankara ile
«~Eve(... Maiilesefoyte Vali BcyL» munabere edecegiz.» dedi ve clile, kendileri ile birlikte gelmemi i§aret
«- O halde?» ctti. Biraz sonra, telgraf odasmda vc telini akjamdan kestirdigimiz ma-
« - Siddetli harckete gecmek zorunda kalacagiz galiba...» masamn baginda idik. Muavini ile kisa siiren bir
kinenin bulundugu
«- Ben de gorugmeden soma, Miidiir Saadeddin Bey soyliiyor.. Ben de

byle goriiyorum. Fakat, nasil yapaeagiz bunu?..»
musvedde halinde not ediyordum. Be§ dakika icindc cevap hazrrlanmig,
Polis Mudijru Saadeddin Bey, biraz dujundukten sonra
bir telgraf kagidina yazdmij ve resmi miihurle de damgalanmi§ti.
giilumsiyerek:
Saaddedin Bey, o gun, Halifenin sevkine aid yapdan hazirbklar
«- Hie §iiphes; 'iyor, «kucaklayip otomobile atacak vc kacirir
ile alinacak tedbirler iizerinde ugrajmaktan ve bilhassa Halife'ye yapdan
gibi bir vaziyet y: dcgiliz.. Biitiin umidlerini krracak ve mill! lebligat esnasinda a|in derecede uzulmeklen yorgun ve halsiz dii^cn
ifadcye uymaya m rakacak bir gareye basvurmarmz lazim Vali
vricfidunu biraz oisun dinlendirmck ve bu suretle gecirilecek vakit ite,
Bey!..»
Ankara ile muhabcre edildigi kanaatini halifeye edindirmek ijin, posl-
«- MeseB ne gibi Saadeddin?» alianede koltuklardan birine serilmijti. Fakat dinlenmek degildi, otur-
dugu yerde didiniyordu. Muavini Kami! Bey'e, bana ve diger
alakablara cmirlcr veriyor, nakil csnasinda karsdasdmasi ibtimali bulu-

Efendi'ye bakiyor, bakiyor, arasira da birbiri ile manali bakigiyorlardi.
nan lers durumlar, ani saldinmlardan bahsediyor ve bunlara karsi
Belki de kapildigi buhranin vermesi ihtimalini gbrdukleri neticeden,
alinacak gegitli tcdbirler tavsiye ediyordu. Boylece yirmi dakika kadar
Abdiilmecid Efendi'nin esnada yiiregme inip 01 u vermesi nden
vakit gccircn Saaddedin Bey, tcla§h oldugu kadar da yorgun, az
cekiniyor, korkuyorlardi. Ikisinin de ahnlari kinsmis^ kasjari catilmisn.
buguk da kirgin bir eda ilc, HattTc'nin bulundugu salona girdi. Vali
Onlar da tipki Halife gibi, belki de O'nunkinden daha derin diisuncelere
Bey'e dogru tez adimlarla ilerlerken yiiksek seslc:
dalmi§lardi.
«- Cevabi aldik VSli Bcycfendi! SSdir olan cmrin tayin cdilen
Vakit geciyor, Abdiilmecid Efendi'yi sarsan ve kivrandiran buh-
rauddet zarfmda yerine gctirilmcmcsindcn dolayi skldctie muahazc edi-
ran, butun §iddetile de'vam ediyordu. O arahk, kendini biraz topliyan
liyoruz.. Emir buyurulursa okuyayim efendim..» dcdi vc Villi Haydar
Vali Haydar Bey, Polis Miidiiru Saadeddan Bey'e dogru dondii.
Bey'in cevabitu beklemeden, yiiksek ve titrek bir seslc okumaga
£okliafif birscsile:
bastadi:
«- Ne dersin Saadeddin, Saray doktorunu getirtsck mi acaba?...»
'Istanbul Vilayetine.. Cevap... Hakim iyet milletindir. Milleti
dedi.
temsil eden Meclis karanmn tatbik ve infazmda, tarafmizdan
Saudeddin Bey, uzunliilii baki§lanm Vali Bey'in yiiziinde gezdi-
gosterildigi anla$ilan rehavet mes'uliyet-i azimeyi mQclbdir.
rerek cevap verdi:
Abdulmecid'in -mill? iradeye Maal etmedigi takdirde-, [cab ederse
kuvVQ'i ceb-riye dahi istimali sAretiyle vakil gegirilmeksizin saray-
«- Evet... diyccegim amma, cok cekiniyorum V21i BeyL.»
dan ihrac ve trene irkfibi, neticenin de yartm saate kadar telgraf «-Ncden?..»
ile i§'ari ihtar otunur. Meclis ve Heyeti Vekile hal-i iciimada ve ve- «- Saray halkinm kadinh crkekli telfisjanmalanndan, feryad ve
rilecek cevaba intixardadir.
figana ba§lamalarmdan„.»
Biiyiik Millet Meclisi Riyaseti.» «- Evet hakhsin... Amma bu vaziyette ne yapacaj*iz?...»
«- Biraz bekliyeccgiz...»
Okunan cevap, hcle Polis Mudurii Saaddedin Bey'in okuma es- «- lyi... Fakat... Ya bUsbiitiin fenala§irsa?...»
naswdaki heyecanh jestleri, Abdiilmecid Efendi'nin uzerinde, tahmin
edilendcn 50k daha fazla tesir yapmisu. Ba§i aniine sarkmi§, cehresi ol-
dukca sararrois., derin bir dus.unceye dalmi§ti. Dudaklari oynuyor, bir
«- Ya bir emr-i Hak vaki oIuverirse?...»
seyler sbylemek istiyordu. Fakat sOyleyemiyordu. Belli ki gecirdigi «- Pek sanmiyorum ya! .. Oyle bir jeyin vukuflnda herhal Ankara'ya
§iddetli buhran buna mani oluyordu. bildirir, taiimat.isteriz ham harekelimiz hakkinda...»
Koca salonu derin bir sessizlik kaplami§n. Haydar ve Saadeddin Vali Bey, uzilntillii oldugu kadar da telajh bakrjlanni uzandigi yerde
Bey'ler de yanyana ve olduklan yerlerde kalmi§!ar vaziyetteki bu 3nl kivranmakra olan HaKfe Abdiilmecid Efendi'nin uzerine joyle bir
degi§ikligin kar§isinda kimbilir ne gibi diisuncelere dalmtslardi. Pek gezdirdikten sonra, Saadeddin Bey'e cevirerek:
hakli olarak birazicik da §a§irmi§lardi hani, ikisi de cehresi gitu'kce sol- «- Ne dersin Saadeddin?... Joyle gogsunu bagnni acip hava-
up sararan viicudu ba§tan ayaga seyirip sarsdan Halife Abdiilmecid landirsak, sirura ve kollanni yavaj yava§ ogujtursak... Belki acjlir..»
•
KADIR MISIR06LU 149
«- Ncye icreddtit cdiyorsun Saadeddio?...»
«- Vchme kapihp bagirmasaidan Vali Bey! Sonra da sarayin kangip

bir h&dise cikmasmdan...»
Poiis Miidijru Saadeddira Bey bu diiguncesinde cok hakh idi.
Cunkii, aks/amdanbcri odalarinda kapah bulunan, hie gttphesiz ki hepsi

de endise vc mcrak icinde kivranip bunalan saray crkan-i ve hole harem
dairesindeki sarayhlar, bu icreddullu vaziyctle sabirsizlanmaga
sizlanmaga, hatta bir kismi da huysuxlanmaga basiamiglardh Butunduk-
lan odalaiin kapilanni icerden hire ve hi$nnla vuruyor, sarsryor, pencer-
elerdcn uzanip sarkiyor vc bcklcycn memurlara stk sik soruyorlardi: .
™
«- Asiammizi gcMiirdiilcr mi?...»
«- Ne oluyoruz?..»
«- Kapah odalarda daha ne kadar kalacagiz?..,»
«- Sakin sultammiza bir hal olmasm?...»
têrinde somurtanlar, homurdananlar, kas, catip gazaph gazaph ba§

sallayanlar, civarianndaki nobetci memurlara dil uzatan ve meydan
okuyanlar da yok degildi.
Mernur arkadasjar, bu sorulan rnun§sib sOzlcrle ecvaplandinyor,
bazilaiina teselli veriyor, ta§kmhklara karsr da gOz yumuyorlardi. Fakat,
i$j a§tn dereceye vardiranlara karsi da, sogukkanMiklanm muhafaza ct-
mckle beraber, layiki vechile mukabelede kusur etitiiyorlardi. Gittikce
kararmakta olan hal ve vaziyeti de, sik sik Mudiir Muavini Kamil ,:.. :,.•' ,, .': ... .
' ;• •:-
.
.
..:_•. ...
Bey'e bildiriyorlardi.
Bu durumda, Haiife Abdulmecid Efendi'nin herhangi bir sebep
cikaracagi dikce bir ses, saray halkinda bir giiphe uyandirabilir, ve-
ile
SON HALiFE
levki mevzii bile olsa saray icinde, vukuu hie de arzu edilmiyen bir
ABDULMECID EFENDi
hadiseye sebep olabilirdi. Polis Miidiiru Saadeddin Bey, bilhassa bu
ihtimali duslinerek Vali Bey'in, Abdiilmecid Efendi'nin gogsunu
acmak ve masaj yapmak teklifini cok man&h bir sukut ile kar§ilami§ti.
- Makam-i Hilafete gegtigi siralarda
160 KADIR MISIRO&LU
OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 151
Fakat Vali Bey'in isran iizcrine, zihniiii kcmiren ihtimali aciklamak

«- Bu gece, herhaldc yola cikmak mecburiyctindc
vo bu arada odalannda saallcrden beri kapah duran saray erkan-i ile me- oldugumuza gore
arbk hazulanmaraz icab eder degil
mut vc miistahdcmlerin, billiassa, yaygaracihkla ma'ruf olan harem
ini?!.. §u halde ben harem dairesine
kadar gidcyim ve yapdacak islere
gibi anlatmak mecburiyetinde_ nezaret edeyim... Olmaz
agalanmn o andaki durumlarml oldugu mi?...»
Bu uzcrine aim yinc kansan, kaslan
Site
kalmisU... asagi-yukan oynamaga
basfiyan, Vali Haydar Bey,
Vali Haydar Hey, aldigi bu izabat iizarinc, vaziyetteki nczaketi, ili- Abdulmeeid Efendi'yc biraz daha
cgilcrck:
limalli vchamcli anlamuj, salon kapisi ilo denize nazir pencerclerdcn biri-
camh dolaba abanarak, Halife Abdiilmecid Kendinizi yormasamz daha iyi olur.
«-
nin arasinda duran biiyiik HSlifc Haaetleril £ok
uziikliiniiz
ve buliranlar gecirdiniz. Vlicudii
Efendi'yc baka baka, dcrin bir dUsjiinccyc dalmiijti Polls mudiirii Saa- aliniz herhalde istirahate
muhtac bulunmaktadir. Emirlcrinizin
deddin Bey, sogukkauhligim muhafazaya caligiyor, vaziycti islah icin tcbligme Saadeddin Bey'in ta-
vassutu daha miinasip olur gibi
zihninde caroler arasbrdigi, kas, ve gbz oynatmalarindan, dudak gcliyor bendcnize...» diyor ve Saa-
deddin Bey'e donerefc
kipirdatmalanndan anlasdiyordu. Bir taraftan da salonda dolajiyor,
gbziinii Halifc Afcdiilmccid Efcndi'dcn ayirmryordu. «- Efendi HazreUeri'ndcn tcbellug
edeceginiz emirleri bu emirlere
zaman gccliklen sonra, Halife muhalap olacaklara tamamiyle teblig eder
Boyle bir ceyrck saale yakm bir ve sayet Efendi Hazretleri ten-
Hay- sib buyururlar isc, yapilacak
Abdiilmecid Efendi, gbzlerini acli. Scssiz ve harcketsiz Vali hazirliklara nezaret ile tasri edersiniz...»
!SJ
dar Bey'e dogiu bakli, bakli, bakti!... Nihaycl, yavas, yavas, Hallfe Abdulmeeid Efendi,
Vali Haydar Bey'in bu teklifine
ev-
kimildanarak, sik sik yulkunarak dayandigi kanapede dogmldu... vcla cevap vcrmiyor, basini
Online egerek du untiyor, act
S aci
Omidsizlik ifadc eden bakiglanni, salonun tavamnda ve duvarlarda gez- gulumsuyor.. Biraz da istihzakar oldugu
sezilen bakislan ile hirpaladig.
dirdikten sonra, Vali Haydar Bey'in, ilziintiidcn kinsmi$ yiiziine Vali Bey'e:
mihladi. Bu bakisjardan ne de olsa ferahlanan vc ccsareti dc artan Vali «- Kuzum sunu acik soyleyin
BeyefendiL imah sozlerinizden
Bey, giilcr yiizle Halife'ye dogru Uerledl Vali Bey'in tavir vc hareketle- nezaret altinda, temas vc ihtiHttan
mcmnO bir vaziyette bulundugumu
rinden, Halife'yi teselli etmek niyctinde oldugu aniasrliyordu. Fakat, aniiyorum. Bir sey daha teklif
edecegim size... Polis mudurii yammda
buna meydan kalmamisri. Hallfe Abdiilmecid Efendi, sakin bir eda bulunmak sarnie. Harem Dairesi'ne gecmemizde de bir mahzur muta-
jlc sormusjlu: savver m, sizce acaba? Her halde
olmasa gerek!..» diyor ve gSzlerim
«- Vali Bey!... Gonderilecegimiz mahal tayin edilmis, midir Ankara- elmde tez ve titiz harekctle cevirmekte
oldugu tesbihe dikiyor. Bu csna-
ca?.» da Polls Mudiiru Saadeddin Beyle
gozgoze gelen ve manal. manah
gulerek gozlerini yine HaEfe'ye ceviren
«- Hayir Halifc Hazretleri! ... Bu husus arzunuza birakilmism\» Vali Haydar Bey, daha nazik
bir jest lie:
«- Ya!... §u halde ne ile ve ne larafa hareket edecegiz?...*
«- Bizce, yalniz rahatsiz olmamaniz,
«- RiikObunuza tahsis olunan bir tren ile Balkan hududuna...», her hangi bir scbep ile ant o-
arak tckrar teessure kapilmaraamz
matlubdur. Efendi Hazretleri'
«- Peki... Bu tren bizi nereye kadar goturecek?...» leeriye te§rif buyrulacagina,
hazirlik isleriyle alakalt bendelerimzi
emir
«- Bu da, arzu vc karar-i alinize birakilrmsur efendiml...» buyursaniz da, huzuw alinize gefeek
daha iyi degil mi Efendim'" Bu
162 KADIR MISIROGLU
ricami kabul buyurmaraz. bilhassa istirham ediyorum za.ialinizden...»
Vali Haydar Bey bu sual kars.s.nda biraz
duraksar gibi olmus
saatlardanben iizulup didinmek.cn
daralan yiiregine bir bu sual,
«Abdulmecid Efendi, Valinin nazikane ve dovamli israr vo ri- cok ac,
ve pek hakl, bir siiphe sokmuslu.
Cunkii Halife Abdiilmerid Efen-
calari, dalia dogrusu yaptigi talcblere apacik ifirazlan kar§ismda nMyet, d.n.n Irene Sirkecidcr,
bindirilmesinin miinasip ve
Harem Dairesi'ne gccmcklcn dc sarfinazar etmck mccburiyetinde muvaffik olun
olmiyaeagi, dalia o giiniin
sabahmda alakal.Iar arasmda goriigiildugu
kahyor. srada, Halite Hazrctleri'nin S
sevki isi ifc aWah bulunan
selm u
Hazirlik 19111 kimlerin cagnlmasi icab ediyorsa, salona getirtilen Ha- ardan bin, Halifc ve Hilafe.
.mafterlarmm bulunduklanndan
suphe edi-
rcm-i Hiimayun Hazinadar Ustasi ile kalfasi ve bit de harerriagasma, lcn baz, kunsclerin, biiyiik
ve kiiciik topluluklar halinde
isfasyon vc ci-
kendincc gerckli olan emirleri vcrmi^li. O csnada Vali Haydar Bey dc varlannda bir hadise cikarmak,
bu stale dc Halife'nin
gonderilmesinc
hazirlanacak csyunin cins ve nevilerini, miklarlanni layin etmisti. Bu man, olmak .esebbiisunc
gecmelcri ihtimalini, hazrr
bulunanlara
(eiibiliin Halifc Hazrelleri'nin arzu ve iradesi icabindan oldugunu da imal UZe,i " de chem
«ZtTHZ ™Wte
lurulmasi, buna kars,
sbzlerine cklcmisli. gerekli tedbirler alinmasi
,
tavsiyesinde bulunmustu...
Halifc Abdiilmccid Efendi, Vali Haydar Bey'in bu nazikane Digcr alakaklar ve bilhassa
Vali Haydar Bey tarafmdan da varid ve
lenbili ve ihlarlanm, luzumsuz bir miidalialc ve sahs.na karsi bir tccavuz kabule sayan goruldiigii icin,
Halife Abdulraeeid Efendi'nin
trcne
saying, yinc de fena haldc cclallcnmemiijti. Soinurtkan bir cchre ve Sirkea ista Sy «,nu'ndan degil de Catalea'dan
bildirilmcsi karar-
celallenmenin vcrdigi litizlik ve iczlik ile salonda, asag. yu-kan aslinlmiji,, venlea bu karar ve hele bu kararm
tatbiki icin alinan butiin
dolasiyordu. Hircin bakislart, agirca hiiaplan ile Vali Bcy'i tedbirta vc yapilan hazirlddar,
bu isle vazifelcndirilen
kimselerden °
gay-
hirpaliyordu. Fakal, gerek (arilii vakiadaki 50k kiymelli basansi ve nlcrinctamamiylegizlitutulmustu.
gcrekse Istanbul Valiligiude bulundugu miiddet zarfindaki birbirinden
yiiksek icraati ile buyiik bir idarcci oldugunu ispal eden rahmctli Vali
Haydar Bey, Halife'nin bu, yalniz goniil kinci degil dc, scref ve hay-
siyet kinci sozlcrine hie
askm ve taskin harcketlcri

de mukabelc clmiyor,
gbrmemezlige geliyordu.
el ve gozlcri ile yaptigi
Halife
Lt^«
AbdWmccid
taWtotoi h ve pek m^
l hakl, olarak
lamasindaki baslica sebcp bu
Efendi'nin boyle dump duruken
HaydM " ey e 8U " diiz
'
da ku 5 kulandirmi S u. Vali
idi i$te! ...
manal,
8W §ulen.eri
Bey'in durak-
Vali Haydar Bey'in tavir

ve halinde an slzl n vukfi bulan
SfSzIcrinin ve harekellerinin gerek Vali Haydar Bey'e ve gerekse bu
degijikHk de hip suphesiz cok
zeki bir zat olan Halife
Polis Miiduru Saadeddim Bey'ler tarafindan siikunetle
EfeBdi nin tabu ki; gfeUnden ka
AbdWmecid
5 mi § degildi. O da, bu suali sorduran
kar§ilanmasindan, yava§ yavas yumugadi. vc zihnm, tirmaliya, §uphe ve
endi 5 c her ne ise, onun tesirine
Vali
Pencereden denize bakmak surctile kendi kendine oyalanmaga Beydck, dcg, s ,klrkiizerinc, busbutun kabarmi;
ve sahlanm.sir. Yinc
basl.yan Halife Abdijlmecid Efendi, bir arahk yine Vali Haydar ac. aeik.vranmaga, dudaklann. kemirmege,
s.nirli harcketlerle
sa-
Bey'e dogru geliyor, yari gazapli yari merakli baki^larim yiiziinde gez- Kaumn tellenni fekip koparmaga baslamisd.
dire gezdire soruyor: Fakat, bu hali cok surmedi.
Kendini pek cabuk tophyan Vali
Bey
«- Trcne nereden binecegiz Vali Bey?..» vaziyet ve halindeki deg.sikiigc,
toltugu alunda f,kan ve
kendisin"
gunlerdenbcn kivrandrran e.bamn
csnada birdenbire banyan agn
ve
1M KADIR MISIROSW 155
zamamnda ileri suriivcrmcsi, helc Halife

acisimn scbcp oldugunu tarn
Abdtilmecid'den af vc oziir dilcmesi vc nfe da, trenc State, den
sbytcmcsi, yfedc yttz muhakkak olan
binilccegini inaad.no bir eda ile
aci bir miinakasamn c.kmasim onledi.

Vali Haydar Bey'in sctelerinc i-
Halifo Abdiilmecid Efendi,
boater, herhalde ahnini kcmircn adqertun
nanrms. gibi gOtfinmekle
sevkiyle yitatlnii fetor bunisturdu
vc sen bir seslc sordu:
«- Sirkeciye karadan m. gidcccgiz yoksa dcnizdcn mi?..»
sola getisinde dnran vc

Hal.fc'ni.i bu suallcri
Vali Haydar Bey,
kuskulanan Polls Mudurii Sanded-
sualay.p sormasmdan, nc dc olsa, 1
l.isscttirmcdcn bir go/, mareti

verd. vc
din Bey'e doner* Halifc'yc
soziine devam ctli.
«- Hangi tariki Icrcih huyurursunuz cfcndim?..»

kas ve
Halife Abdiilmecid Efcndi, yinc dUsUnccye dalmig
yutkuiunaga baStam5tt Bir aral.k
yme
gfelerlni oyrvatmaga, ».k Sft
ilcrliyerck, Vali Bcy'c
yaklasu.
ayaga kalkt.. Titte ad.mlarla
ecffi ilc ytellne bate, bakt. vc nuiayet
Itimatsi7.lig.ra hisscltirccek bir
Bey?...» diyc hayk.fdi.

Vine biraz dusiindukten
«- Ben mi Vali
sonra soziinu tamamladi:
«- Deniz larikiylc gecmeyi tercih ediyorum Sirkeci'ye ben!...»

uzerc oldugunu hisseden Vali
Vaziyctin yine caprasdc bir sekil almak
Haydar Bey aln.ni kinsurarak sordu:
HazrcUcri? Lutfen soyler mi-
«. Bu tercihinize scbep nedir Efcndi
siniz acizinize?»
hahrlad.g.m baz. ehemm.y-
«- Karayoluna ctaakta kar5.las.lmas.nl
etti mahzurlar!..»
«- Mesela ne gibi mahzurlar efe..dim?..» Son Halife AbdOImecid Efendi

maruz kalmamiz.. ya-
«- Soyleyeyim. Yolda bir taarruz ve harekete oglu 6msr Farak Efendi ile birlikie
filan gibi*
hud da goriinur goriinmez, bir kazaya ugramamiz - §ehzadeliginde -
ac.ga
nihayet zihnini kemiren endiseyi
Halife Abdulmecid Efendi
156 KADIR MISIR06W
OSMANOSULLAWNIN DRAMI 157
94
koymustu. Bu ycrsiz vc
vurmustu. Milletcn kotktugumi apacik ortaya anlamisti. Birden yasanvercn gozlerini
mi, yoksa yakmlanndan herliangi bi- yummuj, diisniemek icin sag
yakigiksiz cndiscye, ksaidiUpdcn eliyle yandaki orta masamn kenarina tutunmustu. O
da aci aci yutku-
ilc mi kapildlgi bilinemez vc an
rinin vcya kacmin tahrik vctelkinleri nuyor, sol cli ardsiz arasiz seyiren sakal.nda
de labii... oldugu halde kara kara
icin kendisinden dc bu husus sotulup ogrenilemezdi dusiiniip duruyordu. Polis Mudiiru Saadeddin Bey de, heyecandan
csclcmck ilc
Vali Haydar Bey de esasen bunu ogrcnmcyi ve bu isi
krrpisan gozlerini kol saatinden ayrrm 1
yordu. Ara srra Vali Bey'e telasli
belki dc bu sOreilc hem
mevzuu desip genlsletmeyi liizumsuz gbrmiis, ve islifhamli bakislar firlauyor, lisan-i hal lie daha ne dumyoruz, dernek
cckinmisli. Amma. sualin
kcndini hem de muhatabnu sinirlendinraekten istiyordu.
bir idare taurine yakisacaK
cevabmi vcrmckic dc hie gecikmemisti. Tarn Bir kac dakika surcn bu sessiz fakat
o nisbette heyecanli sahneyi
laili scrl bir ciddiliklc: Halife Abdiilmecid Efendi'nin miilevekkil
bir eda ve kisrk bir sada
ki; zatialiniz
«- Efendi Hazrcllcri..» dedi. «Musaadenizle arzedeyim ile sbyledigi su s6zler
nihayetlendirmisti:
gclen yahud da ban
yok ycre vchme kapibyorsumiz. Hfmr-i alilcrine «- Takdir-i Hiidaya uymaktan baska
He zat-i almizi endiseye ne gelir elden? Haydi beyler
kcndini bilmezler tarafindan yapdan telkinler biz de inelim ve derhal harekei edelim.
varid degildir ve olamaz da. Yalmz evlatlanrm bulundurmak'
diisurcn bu mcnlT ihtimaller kac'iyyen istenm. Buna da iriraz ctmemenizi ve
arzumu yerine getirmenizi bilhassa
Biiyiik miUclimiz...» ricaedcrim.»
kataarnisti. Tarn csnflda bi-
Vali Bcy'in sbzunii bilirmesinc imkan Halife Abdiilmecid Efendi nihayct
mill! iradeye karsi boynunu
Miiduru Saadeddin Bey, telasla gelmig
raz cvvel saiondan cikan Polis egmis, cocuklan ilc birlikte perdeleri kapah otomobite 95
e$yalami otomobil ve kam- girmisli.»
vc Vali Bcy'c hitaben, hazirhgin bitligini,
Halite Abdiilmecid Dikkatlcrinizc arzedilen bu tafsilat
yonlara yerlcstirildigini bildirdikten soma
eli ilc bilmecburiye rejimin adarm ol-
masi lazim gelen bir polis tarafindan
deyamla: kaleme ahnmisttr. Bunun ne ka-
Ki'endi'yi isarct edcrck sozunc jByle
darma inamlabilir onu, kestirmek giictiir. giinkii
isledigi.ben- bir polistir ve
«- Efendi Hazrctlcri'nin maliyel-i alilerinde goliirmck
yazdanm cok sonra nesretmislir. B6yle oldugu halde
mahdumn mUkerrcmleri Efendi Hazretleri'nden O'nun verilen
degamnm isimlcri dc emri tatbik ederken nasil amirlerine yaranmak
bildirilmistir. He emir buyuru- gayreli icinde bulundugu
iigrenilmis ve kendilcii olomobillcrc acikfa ortaya sikmaktadtr. Basta zamanki Istanbul VMisi Haydar
luyor...» dedi ve bir kenara celdldi.
Bey ve Emniyet Miidiiru Saadeddin Bey olmak
uzere butiin vazifelil-
Vali Haydar Bey,
Koca salonu, htfeOnIO bir sessizlik kaplamisti. enn, Halife'yi bir an evvel vatamndan
cikarabilmek icin, icabinda gayet
Halite Abdiilmecici Efen-
merak ve biraz da tereddut sizan batasjarmi rahatlikla yalan dahi soyleyebildikleri,
cekilmemis telgraflan pekilmis
ogujlurarak ve sik sik yutkunarak
di'nin yiiziinde gczdiriyor, ellerini gibi gestererek O'nu aldaitiklan,
kendi agz ly Ia sabit bulunmaktadir.
haliyle, hareket zamaninm geldigini anlatmak istiyordu. Esasen tefrikanin iktibas ctmedigimiz
nihayetlerinde hMisenin
zamamnin artik yakinlasMgim baslangicina dtinen polis Hazi Yalkm,
Halife Abdiilmecid Efendi, aynlik Abdulmecid Efendi'yi yurt
disma fLkarabilmek icin daha kanun Meclis'te
kabul edilmeden bile Em-
oldugu gibi bip emir kuriarmcian
94 - Milletinden mi, yoksa AH Kemal misalinde nivetce hazirlik yapildrgim itiraftan ve
bunun tafsilatim vermekten
takdirlerine
korkulmakta oldugunu okuyucularm
m,, korkmak gcrektigini vcya
K.M. 95 - Bk2. Sazl YAI.KIN - a.g.t.
birakryoruz.
,58 KADIR MISIRO&W OSMANoeuilAfil'NIN-DRAMI 1»
ictinab etmcmektcdir. cagnldim. Kapida bekliyen nObetci,
beni basyaver odasma gotiirdii
Bu tefrikamn en calib-i dikkat olan ciheti sudur ki; son Halife Yiiksck rtitbeli bir zabit telefonla sifre yazdinyordu.Beni gortince bek-
Abdiilmccid Efendi, polislcr sarayinm kapisina dayandigi vc Icracmi isaret etti; isini bitirince de kim oldugumu sordu Sonra
kendi- onundekt elyazili
miis&adesiz huzuruna girip, mahud emri tcblig eltigi anda dahi, bir kagida bakarak; «Bu gece yola cikacak .olan
hazrrlanmakta olan hazin sonu kavrayamamis. bulunuyordu.
Hala Abdulmecid Efendi'nin siz de maiyetinde bulunacaksimz, ona
sinc giire
M. Kemal Paja'dan raedct umdo|u vc hazirlanm!» dedi. Sonra, karsisindaki
sagdan soldan vc bilhassa bir meslekdagina, flniindeki
limidini besledigi kagud. gostererck ve guliimseycrek
O'na bir Iclgraf cekurcrck vaziyeti kurtarabileccgi «Son Osmanlt Halifesinin
Halbuki Saltanal'm HilAfct'tcn tcfrik edilerek maiyetinde bulundurmak islediklerini
anlasilmakladir. bildiren bu yazismi hatira o'arak
anlamak icin, fazla bir siyast sakliyacagini>> sozlerini ilaveetti.
lagvcdildigi giin belli olan bu gerccgi
tecriibcye dc ihtiyac yoklu. Fakal evvclce de
soyledigimiz gibi rcssam, Koridorda Emniyet Uraum Mudiiru'ne rastladim. Benden pasaport
mhlu bir insan olan Abdiilmecid
mfisikiijinas vc gcrccklcn san'alkar rein iki rcsim istedt. Sonra list kata ciktim, Halife Hazretlerfmn
namaz
Efendi hakikatcn bu isterin adami dcgildi, odasinda Kur'an-! Kerim okumakta oldugunu
acik duran kapidan
chemraiyetli gordiim.
Raz.i Yalkin'in iklibas cdilen satirlarmdan cikanlacak
disma
bir uctice de sudur: Polislcr Abdiilmccid Efendi'yi yurl Duasini bitirince huzuruna girdim. Bana
«Vali Bey birkac saate ka-
cikarmak icin Dolmabahcc Sarayi'na mahud kanunun Mcclis'cc kabul dar yola cikacagimizi bildirdi. Nereye
gOnderilecegimizden haberim
edildigi 3 Mart 1924 tarihindcdayanmislardu. Halbuki Kanun dahuRc- yok. Sizill de beraber bulunmanizi
istedim. Bizimle geleceginizden emin
negirden evvel
smi Gazeie'de ne$ir bile cdilmcmisti. Kanunlarin oklugum icin de adiniz. kafile defterine gecirdim.»
dedi. Hazir bulun-
kaidesidir. Kaldl ki; mezkOr
mcr'iycte girracmesi ise, umumi bir hukuk dugumu arzederek vc tazimle elini operek huzurundan
aynldim.
fnensuplarma « o n g u n k » bir hazirlanma
kanun Hanedan I tt
Asagiya inince maiyet binasina donmek,
kanunun asdear esimle vedalasmak bavu-
miiddeti dc (animaktaydi. Bunu nazar-i iubare almayrak
lumu almak istedim. Kap.daki nObetgi: «Siz
bu tarzda ha- art* oraya gidemezsiniz
bir hukmiinii ihlal cden tscanbul'daki vazifelilcrin, re'sen Esirazi buraya cagirtir bavulunuzu
da getirtiriz.» dedi. Boyle de oldu »
reket cdemeyecekleri mcydandadir. Demek ki Abdiilmecid Efcn-
emirlerini
di'ninson dakikada bile medet umdugu Ankara'daki rical,
etmeyecek tarz- « 4 Mart 1924
O'na kanunun tamdigi bu on gunliik muhlcte bile riayet
kabuliinden dahi
da ve -anlasddigma nazaran- hatta kanunun Meclis'ce Yol hazirliklari
ancak sabaha karsi tamamlanabildi. Halife
Hazretle-
once coktan vermis bulunuyorlardi. n'yle oglu §ehzade Omer Faruk, kizi Dtirrisehvar Sultan ve
Son Halife Abdiilmecid EfendMn yurd di$ma cikanh§i es- Kadinefendiler.verilen haber iizerine, alt
kata indiler. Binek tasinda bek-
Keramet Nigar Bey, bu leyen ve elini open esime Efendimiz:
nasinda yaninda bulunan hususi katibi S. «Sizi de biriikte gotiiremedigimize
esef edenm fczim; ileride
esnada cereyan eden vak'alan giinii guniine tutugu notlarda su sekilde imkan olursa aynca cagirtmm.» dedi. Kendi-
Sim son defa selamlayan yaverini kucakladi,
anlatmakladir. arabasina binmeden Once
de ellenm acarak miUelimizin ve
memleketimizin selametine dua etti.
« 3 Mart 1924
Efendimizin maiyetinde mabiyincisi Hiiseyin
Dolmabahce sarayi maiyet binasrodan gece yansina dogru Mabeyne Nakib Turban
160 KADIR MISIROGLU OSMANCmSULLARI'NIN DRAMI 161
Beyle husust tahibi Doktor SelAtaddim Bey de bulunuyordu. Aile reket cdiyorlardi!..,
Bunu da Mill! Miicarele vekayii icinde sik sik gccen
otomobiUcrinin Oniindcn vc ardindan gidcn arabalar uzun bir kafile Manavoglu Nevres Bey (Pasa)'den dinleyelim.
lc§kil cdiyordu. Edirnckapiswa vardigimiz siralarda giin agarmaga Manavoglu Nevres Bey son Halife Abdiilmecid Efendi'nin
basiamisb. bir gece yansi yalagindan kaldinlarak
dcrhai vataiuni terketmesi emrinin
Cckmccclcrdcn sonraki yolculuk epey zabmclli oldu. Bozuk josede kendisine verilisini vc Calalca'da bekletilen
Irene bindirilmek iizere Sa-
rayin kapisinda otomobile konularak
arabalann camurlara saplanraamasi icin jandarmalar yol kenarlarmdan hirsizdan mal kacirumiscasina mil-
Arada lele gostcrilmcden gblurultisiinu
biiyiikcc taster lopluyor, lekcrlck geîllcrinc diisuyorlardi. iki iic pek sairane bir surette lasvir eltikten
soma £atalca dcmiryolu istasyo- sonra:
kcre do mola vererck nihayet ogleden
nuna varabildik. «... Otomobil ilerleyemiyordu. Fakal... Efendilerinin emlrlerini
icra
oradaki amiri pneger bir muscvi etmeye, bu hanedan azasim huduttan
Rumcli Demiryollan ."jirkctinin cikarmak icin Catalca'da bekliyen
azfismm dlnlenmclcrine elverisH Irene ortalik
agarmadan yelistirmiye mecbur idiler boyle
yurddasirmzmi?. Eferidimizin vc iiilcsi
emrediyor
baska bir ycr bulunmadigi'icin kallaki dairesini boyle habcrsiz gclen vc... boyle istiyordu... Binaenaleyh
list sunguler ve tabancalarla
coluk gocuguyla da iziiz vc musellah... Otomobili camuriarda
yiiksek misal'irlcrin islirahatinc lahsis elli, birakip bu kuzulan yUriiyerek
gSturmey, kararlasurddar. Omriinde
jki-jmlara koyuklu, halidan baska yere basmamis. Sul-
tan ayaklan gecenin ayazi ile
vc scvgi yardrnilarnia Efcndimiz Inrafmdao lak- hareketin azabi altinda fatalca Ovasmin
Iclcn gclcn bu saygi '
cizmeden kunc ceken camurlaniu cebrl
dirlc lesefckiir ctligimiz zaman da: «Osinanli Hancdam Tiirkiyc muscvi- bir askcrt yliriiyusle cignemiye
mecbur birakildi. En feci levha simdi
Atalanmiz ispanya'dan surtlldiikleri, kendilcrini baslamistir.
Icrinin vclinimctidir.
komyacak bir iilkc aradiklan zaman Milan yok olmakian kurtarddar, Daha Orhan zamanmda babasinin miilkune
kahlmis olan Istran-
mal cmniyclinc, din vc dil ca'nm soguk riizgan Halife'nin beyaz
dcvletlerinin golgcsindc tckrar can, irz vc sakalli feerinde dondurucu bir
hiirriyetlerinc kavugturdular. Onlara, bu kara gunlcrinde, climizden gcl-
tesirle mazMmane kudst bir hale meydana getiriyor bir ramanlar
bilistih-
ctmek bizim vicdan borcumuzdur» dedi vc kak baslaiinda bulundugu bu neferciklerc
ebildigi kadar hiztnel tabi olmak istirannda bulunan
Faruk Efendi'nin gozlerinden yildinmlar
g6zlcrimizi yasartti. cakiyor, zavalli Sullanla
bicare kadmefendiler dc dinmeyen gBzyaslariyle sanki bastiklan
Kafilcnin binecegi Simplon Ekspresi ancak gece yansma dogra toprak-
lardan biraz yiirumek imkam lalep ediyorlard!. Fakat boyle ac
(Jatalca'ya gcldi. Yatakli vagonun kapisinda Efendimize Vali Bey susuz ve
dcrmansiz bu kafile nereye gidiyordu!...
biiyiikcc bir zart lakdim elti ve iyi yolculuklar diledi. Obiir vagontardaki Murad, hudud haricine cikmak
ve simendiferle gitmck ise,
yolcular koridor pencerclerinden ba§larini cikarmi§, merakla bizlere
bunu Cckmcce'den, Yejilkoy'den
Bakirkoy'den ve halla Sirkeci'den
96 tertib elmek nicin dQsuniilrnemisti'
bakiyorlardi...»
Madem ki; millet beraberdi kimden korkuluyordu. Hayir
valamndan kovulurken eziyet edile-
Tiirklerin son Halifesi bu sartlar altinda azlz
cckti.
bir yaliudi, evet bir yahudi vatandasimiz O'na bu suretle ihtiram cdiyor-
Halife aghyordu. GBzlerinden vech-i
du. Peki, ya bizim kcndilerini Turk kabul ettiren vazifelileriraiz nasil ha- mubarekine inen yaslar nurani
sakahm bulmadan, hiddetten, teessiirden,
millelinden gordOSu
96'- saiih NigSr KERAMET Halife II. Abclfflmecid - Istanbul 1964, sh. 79. lakaydlden ales kesilen yanaklan
uzerinaeftekrar eriyor veyahnd
162 . ,,,, KApif?, MiSlRpj^LU ...
^
OSMANOeuLLARfNIN DRAMI 163
1
sebncmlcr giinese dondugii gibi, o inci damlalan da yarin ruz-i

re'sen goriisulme suretiyle birtakim roportajlar yapilmis
kiyainctte bu feci guniin sahidi olmak iizere gBkdc huzuru ilahide gibi
gosterilerck o zaman ki gazetelerde bazi negriyat yapilmisUr.
Fakat bun-
agliyiih miibarek Pcygambcrin gozya$larina kansmiya gidiyordu. Halife
larin pek cogunun asli, esasi yoktu. Zira, vatan'dan ihrac edilen
agliyordii. Diisman karsmnda aglamiyan, civanmerdlikte biiliin mille-
Hancdan mensuplanna karsi gayet siki tcdbirler talbik edilmisdr
tinc numunc-i inilisal olan bir hanedamn son halifcsi, magliibiyclinc, ac- ve bu
csnada kendilcriyle herhangibir gazetecinin goriisebilmesine pek de
zihe, felaketine dcgil, ccdadinm mcydana gctirdigi millctten vela
imkan verilmcmistir! Bu bakimdan a§agida nakledecegimiz ve
gormediginc aghyordu. Halifc aghyordu... §chzade
Mahmud Scvket Efendi'nin bir sohbetimiz esnasinda kendi sesiyle
Cidildi, gidildi. Iskarpini camurda kalan Sultan dipcik yememck lesbil edilmis. banltan aktanlmij bilgiler, bu mevzfida lamamen nevt
icin, sakali fceir gibi agaran Halifc hakare! gonncmck icin bu miilevves, sahsina munhasir bir mahiyet ta§imaktadular. Sirf, bir tek JehzSde'nin
bozuk yolu miitcvckkii bir sabir ile katctli. Calalca bckliyordu. Hayir
«yurt disma cikanlmasi» hadisesi esnasinda basindan gecenleri,
Catalca uykuda! 'nin Catalca pususuna memur olanlan bckliyor-
digcrJcrine kiyasla bu mevzudaki gercegi kavramak
mumkiiiidiir. Mah-
du. Tren bu yorgun, hczgin, tcr vc camura mustagrak Halifc-i
miid Sevket Efendi bu sohbetinde diyor ki:
Mii'minin ailesini alir almaz kalkti ve tecssurden kilitlenmis. agizlarin
«Sene 1924, 5 Mart Perjembe. Ak§am Turkiye saatine gore,
elrafmda mahafizlarin alkoldcn acilmis cenelcri bir halka tcskil ctmi§ artik
onu pek aklimda lutamiyorum. Hcrhalde daha giines balmamis,
oldugu haldc bu slingcrlcri, bu 'in ruyasina girmckten baska tab- saat
be§, aid arasmda gayet terbiyeli. bir gene geldi.
ahati olmiyan masfim ftileyi hududdan diijari d6kmek icin oianca Ben o. zaman, Or-
'
takoy'de Naime Sultan'm yani kayinvfdidem'in evinde oturuyordum.
siir'atiyle yollandi..»" (Bu salirlar kismcn sadelcstirilmis. ve kismen dc
Dag larafinda bir kojk vardi, sonradan yanmis. Geldiler,
dediler ki; bir
sue iluiva etmck ihlimali olan kelime, salus ismi ve ibarcler atlanmislir.)
polis var, seni goimek istiyor! Pekai§! Gittim.
GSyet terbiyeli selam
. Osmanii Hancdam'na mensup kimselerin evvclce derceyledigimiz vcrdi. Ama, adamcagiz titriyor ha!... Uzuliiyor vallahi! Fakat
kanunda tayin cdilmis oian « o n g ii. n 1 ii ,k m ii h 1 e I »c riayct olun- «Buyrun!» dedi. KSgit. Baktim, okudum. Emniyetten bir kagit. Yir-
mayaiak, alccacelc tabir caizse-.kapi disan edilmeleri esnasinda bircok midort saatte memleketi terkedecegiin vc imzaliyacagira
o kagidi. Zaten
acikli hadis'c cercyan etini§tir. Bunlari sains sains tafsil ve hikaye cltnc- habcr almi§tim ki; ondan bir gece evvel, amcamizi
(son Halife
nin imkansiziigi karsisimia slidece bir tanesini nakille iktifa ediyoruz. Abdiilmecid Efendi) Istanbul VSlisi devletlu hamiyellu
Haydar (!) Bey
Tiirkiye'den cikanldiktan soma once Misir'da yerlesmis daha sonra yuri dijma cikarrnisti. Amcamizi attiktan sonra, bizi
1
de atmalan gayet
Nasir'm kendisini oradan da teb'idi iizerine «bir§erefmisafiri tabit idi. Pek fazla siirpriz kargisinda kalmadim. Pekala, cikacagiz!...
o 1 a r a k».Fransa'ya davet edilmis olan ijehzade Mahmud §evket
Hammim dogrudan dogruya Osmanli ailesinden gelmiyordu. Anne
Efendi, Sehziide Seyfedriin Efendi'nin ogluydu.Hanedan mensu- taiafindan geliyordu, ama bunu da birbirine kanstudilar. Meseia damat-
planninyurtdisina cikanlmalan esnasmda Turk Ordusu'nda«Amiral» lann sugu ncydi? Hepsini cikardilar. Bunlar arasmda
o kadar buyiik in-
riitbEsiyle vazife gormekte bulunan §ehzkie Seyfeddin Efendi de sanlar vardiki!... O, halk tabakasindanyetismis,
millet icerisinden gene
Sultan Abdiilaziz merhmnun ogluydu. Evvelce de soyledigimiz gibi damatlanmiz vardi. Enver'ler, Gazi Osman Pasa'nin oglu, eski ko-
Hanedan mensuplanyla yurt disina cikijlan esnasinda kendileriylft
daman Nureddin Pasalar v.s. gibi degil, cok kiymetli gencler vardi.
97 - Manavogln NEVRES - Elleyleli Hubla, 5«m 14 Matt 1340, lb. 3-4 Zavalli, onlar da bizim yiizijmuzden yandilar.
164 KADIR MISIROGLU
OSMANOGULLARPNINDRAMI iW
Neyse azizim!... Kayinvalidem bizde misafir. Cocugum iic ayhk.
Ferdinand yok muydu? Otuzala parcadan murckkep bir tuvalet
Be§ikte. Nermin!.,. Tabii bu kagidi ona imzalatamazlardt degil mi?!
takimim Sultan Hamid'e hediye elrhij, Sultan Hamid de kizina yer-
Igte boyle bajladi benim dramira. ;
mis. Kizi da damadi oldugum icin bana hediye etmisti. Butun'b'iil'uf.

1
Tabii benim halimi gordii polis... Cok kibar bir efendiydi zavalli. Kapaklannin iizeri altinla islenmis! Bir taiafinda Ferdinand'iii taci,
Allah sclamet vcrsin ya§iyorsa, dldiiyse Allah rahmet eylesin, diger tarafinda Osmanli taci! ... Miithis pahah. Yalmz dedigim gibi h'a'ya
gozlcrindcn yaslar bosaldi. Bilmiyonim kac yasjndaydi, ondokuz yimii ettiler, almak istemediler. Istiyorlar ama, «alacagiz» diyemiyorlar. Hem-:
yaginda falan bir vaziyette! Boyle oldugu haldc sanldi bcni kucakladi, almaktan cckiniyorlar. Hissiyatlarma dokunuyor, diger taraftan da az'bir
gekti gitti yavrucak. Kayinvalidem bana dedi ki: para teklif clmeye cesaret edemiyorlar. Ben Bunlaii da gordiim ha!...
«- Oglum siz gencsiniz, 50k gencsiniz!... Bu cocugunuzu ahp gidcr- Ama iukasindan baska dalia neler gordiim onlan da scjyliyecegim!...
seniz, 90k sevdigim cocuktan mahrum olmaklan duyacagim izdirap... Soma ha-zulandim Polis Mudiriyctine gittim. Birinci Sube Miidilrii
Onu bir tarafa birakin. Ama, siz daha cok gencsiniz, kendinize bakmak- Omer Bey vardi. Haia hatinmdadir. Siyah kalpak bajinda, Anado-
tan acizsiniz cocuga nasd bakarsiruz! ...» lu'dan gelmij herif. Pasaport alacagiz, cikmak icin!... Pasaportum haia
Hakhydi. Size bclki luhaf gelir ama, zamanki, dusiinii§, asagi- bendedir... Pasaportumu aldim. Cok ntoik beni kabul etti, efendiden bir
yukan kirk-kirksckiz senc evvelki diisiiniise gore kadmcagrz cok adamdi.
hakhydi. Cok iyi bir kadmcagizdi. Beni de cok severdi. Cok iyi kibar «- Nereye gitmek istiyorsunuz?» dedi.
bir hanimdi. Eski hammlar!.., onlan nerde bulursunuz efendim? Neyse,
«- Misir'a* dedim.
«Onun icin* dedi, «Biz Arnavutluga gidclim, yerlesmege calisahm. t§te
«- Misir'a» dedi, «gidemezsiniz! Gitmeniz icin biz size
siz Misu'a gidiyorsunuz.» Ciinkii ben Misir'a gitmek istiyordum «gidin pasaport ver-
emeyiz!»dedi.
Misir'a Kizipila. (yani benim hamtmmla) egcr rahat ederseniz
yerlesfirsiniz orada. Bizi cagmrsiniz biz geliriz size. Yok egcr biz rahat «-Niye?» dedim.
edersek Avrupa'da, siz bize gelirsiniz!...» Bundan daha dogru bir sey «- Bizim aldigimiz emir budur!» dedi. ,
olamazdi, «pek dogru» dedim. «Hakkiniz var, oyle yapahm!

Simdi bu emri verenler neyi dujiihmUsjer ona bakalim. Ciinku vak-
O gece alelacele bu vaziyetten haberdar olan birkac ahbap geldiler. tiyle, Sultan Hamid'e isyan edenler hep
kacip Misir'a sigimrlardi.
Bazi seyler satabildim evden bunlara. Yatak odam kaldi. Fakat yatak Misir Hidivleri de Sultan Hamid alcyhinde isyan cikaranlan yedi-
odamdaki haliyi satmismi, dolabi salmi§im da karyolam kalmis. Simdi, rirler, icirirler, para verirlerdi.Ve ben de Misir'a gidersem, -hepsi liayal
karyolanin kalmasimn sebebi var. Gayet biiyiik ve cok pahah sey. Onu bunlann - ben de yardim goruriim. Binaenaleyh Misir'a gitme-
belki
almak isteyenler var amma cok pahah seye ucuz para vermeye liyim. Halbuki Sultan Hamid'i yikmak icin
para verirler, yardim
utaniyorlar, ahbaplarim. CUnkii byle bir karyola ki, Alman imparatoru ederler ama, bize kimse be§ para yardim etmez. Neyse «peki» dedim,
Kayzer VVilhelm, Sultan Hamid'e vermi§. Hediye etmi§. aldim. Baktim ki, care yok «0 halde» dedim «ltalya ya gitmek iizere:»'
:
Kayinvalidem de evienirken Sultan Ha in id km oldugu icin O'ria ver- Italya'yi niye sSyledim, Vallahi bilmiyorum. Fakat tanicikmak^
mis. Ben^de evienirken kaymvalidem bana hediye etti. Gayet kiymetli uzereyken kimse yoktu, Omer Bey'i yalmz buldumV Onun'efendi-
bir §ey. Muhte§em bir sey, Tasavvurun fevkinde. Sonra Bulgar Krali liginden, kibarligmdan isttfade ettim. Dedim ki: :;.,.:;;/.!'. 1,
166 KADIR MIS1R06LU
«- Omer Bey, Allah aismarladik, Gidiyorum. Bana son bir iyilik

yapinl Benden de sana bu hediycm olsun!» dedim.
Gayct gtt'/cl bir tabakam vardi cebimde. Cikardim, kendisine ver-

dim.
«- Rica cdcrim kabul et vc bana bir iyilik et! Ben Misir'a gitmek is-
tiyorum!»
Adamcagizin gozlerdoldu.
«-Peki.»dedi.
Emir vcrdi baska bir pasaport.
«- FakaL» dedi. Bak Misir'a diyc yazdim. ttalya tarikiyle Misir'a

git!... Bu ikinci pasaportla...
«- Fakat» dedi, «bu ikinci verdigim pasaportu sakla, kimseye

gosterme! Bir kcre Halya'ya git, halya'ya cikliklan sonra, birinci pasa-
portu yirt at, ne yaparsan yap! ttalya tarikiyle Misir'a dedigimiz pasa-
portu cikar onu kul!au» dedi.
Miiliriinii basti. Bu iyiligi yapti bana Omer Bey. Tc§ekkurler et-

98
lim. Cok samimi vedalasUk. Ciklim.»
§ehzade Mahmud §evket Efendi; Birinci §ubeden pasaportunu

aldiktan sonra cercyan eden hadiseleri anlatmaya soyle devam etmekte-
dir.
« Babami gormek istcdim. Babam ayn evde otuiuyordu. §imdi

yanmi§ orasi. Ortakoy'de Fcriye Saraylan vardi cskiden. Komur depo-
su mu olmu§, ne olmusj... Babam orada otururdu... Bahama gittigimde
ne goreyim azizim, bir manger orasi! Yagma ve hucumL Ahaliyc
yagma elliriyorlar. Evet efendim, hem de polisin himayesindc!... !§in
garibi o i§te!.,. ikide bir hamiyetli, devletlu (!) beyefendi Vali Bey,
Haydar Bey dcyi§im onun icin. Onun gondermis. oldugu polislerin
himayesinde ve Te§kil3t-i Mahsusa'ya mensup husust gizli adamlann
§EHZADE 'MAHMUD SEVKET EFENDJ
98 - Merhumun kendi s i ihtiva eden vehususf arjivimizdenjahfuzbulunaii teyp (1903 1973}
bandindan.
Vatandan gikarildiî sirada giymeye doyamadigi
Bahriye (iniformasiyla
168 KADIR MISIRO&LU
OSMANOeULLARI'NIN DRAMI 169
yardimlanylababamin evini yagma cdiyorlar. ValUihibdyle!... Babam
«-Pekaiai... Allah yolunu acik etsin!...»
nc yapsin!?.. Sinirlt, asab?!.. Daha ya§h oldugu icin O'nun gttrrh[i$
dedim.
oldugu vaziyellcr ba?ka, cski vaziyellcr ba§ka... Qildrracakti!... Nasil

Aldim, babama vefdim. lste v.s. annem, babam, hep beraberler...
Aglasmalar v.s. Evi yagma ediyorlar, cikum evime gittim, ne
olup da (Mmedi orada. Bir bakttm o kalabaligjn icerisinde herifin birisi, yapabilir-
dim.
muhakkak bir metre var, yerdcn de elli altmi? santim ytiksekliginde
giimu§ bir kutu. Biliyorum, labli ben nc oldugunu. Bu da neydi? Yu- Evde de kaymvalidem kiiciik cocugu hazirlamis. onlar gidiyor,
bizim
suf tzxeddin amcam, kiiûk karde$i olan babama, bunu hediyc etmi§, refika da hazirlanmis, Efendim saat beste sokaga cikum.
O gun cikmaga
vermis Efcndim! tccrisinde bclki -tslanbul'da kaldi mi sjjimdi antikaci mecburdum. Zira, miiddct 24 saat. Iki pasaport aldim
ya! italya'ya
diikkiinlaniida kimbilir!? Mlirekkcp lakimi, yazi lakimi. Hcpsi billftr, gidecek vapur anyorum yok, yok, yok!.. En
nihayet Laid Triacic Kiim-
altin, murassa. Allah bilir kiyineti nedir? Nasil talimin edebilirim. GSyet panyasi'nin San Remo vapuru muydu neydi. Oyle birjey, yazih bun-
de agir. îinkii icerisinde makina var, muzika var, cok agir. Herif bunu lann hcpsi bende. Bir yuk vapuru Mc uk... 1200 tonluk bir ydk vapu-
nasil kaldirdi. Hayretier icerisindeydim, akhtna si&mazl... Bizim Ka- ru. Kargobot dedikleri Ondan ba ka yok. Pekala!..
5 Fakat Kargobot
rakoy hamallan kaldnamaz byle kolay kolay efendim!... Pekala ust.il insana bilet vermez, yolcu vapuru degil efendim.
En nihayet kapianla it-
basi terlemiz biradam! Dayanamadim birader. Derlial herifin yakasina lifak ettik, kapiamn kamarasnn kiraladik. Saat bes. bucukia veda ettik bi-
sanldim, zimkilere, yoilandim gittim vapura. Vapur iste, yUk alryor, yiik gemisi!
«- Behey, Allah'lan korkmaz, urahmaz misin, nereye, nedir Jurdan burdan sagdan soldan falan derken gece saatonikiyi
bulduk. On
ikide tstanbul'dan kalktt. Gece...
gotDrdugiin?» §a§irdi. O, agirhkia beraber arkasim ddndli, ylizUme
bakti. Dedi ki: Ertesi gunU sabah Canakkale'den geciyoruz, o acilar! Canakkale ,
Harbi!.... Dortyiizbin $ehidimiz
«- Bak, beji almazsam, ba§kalari abyor.» dedi, «g6Y iiyorsun, yagma yatiyor orada!... Neyse yava§ yavas.
Canakkele'yi gectik. Ertesi gun Izmir'e vardik.
cdip gidiyorlar. Ben fukara adamim> dedi. Tabit kandtracak beni. Hie. Tiirk Gazetecileri geldil-
er...
de fukara bir adam hiili yoktu onda.
«- Hissiyatimz nedir efendim?» diye soruyorlar. KUcOk, zipciku bi-
«- Fukara ol ama adam ol behey herif J»
risi:
«- Ccbimde ikiyijz Tiirk kagidim var, vereyim alir misin,» dedi.
Dedim:
i§e bak, ama herif gene otekilerc nisbelen biraz namuslu cikti
«- Allah'tan kork! Hissiyatim ne olabilir.
birader!.... Ben senin gibi adamdan
baska neyim?» dedim, «defol kar§imdan vallahi
Diisuhdum hani bir sanij'ecik, Benim olsaydi Vallahi birakacaktim, seni denize atanm! ..»
para almayacakhm. Babama, istedim ki, O'na ku§Uk bir yardim edeyim.
Bunu gazeteler yazdi
o zaman. Evet, nhtundayiz tabi?. Diger bir..
kumpanyanin vapuruyla ailemizin diger fertleri, babam,
Biliyprdum ki, benim babam fukara adamdir. Suadiye'deki bir evin- Selim gfendi
v.s. Onlar da gelmisler. Benim
vapur daha evvel geldi, yanasd! pnlarm
deii'ba§ka hie' biqeyi yoktu babamin. HicJ Onu da borcla, harcla
vapuru da geldi yanimiza yanajh. Simdi, ben
a!mi§tL Du§undiim ki, hakikaten adamm dedigi dogru, cunku ahp gide- bu vapuidan Bteki vapura"
gecmek, babamla, annemle gorii§mek, konu§mak
cekler birader. Alma etme diyen yok, polis himaye ediyor efendim! istiyorum'.'fki yapur
yanyana. Arada kusuciik bir iskele var. O iskeleye polis' beni'
170 IMA KAOJR MISIR06LU/ OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 171.
birakmiyor, obiir vapura gccmck ifin. Tasavvur edin, bir tahta Misir'dan cikanlmasi iizerine Fransa'ya
yerlesmesine iniiteallik yiirekler
parca-sina dahi beni birakmiyor. Sonra gazeteci gctmis, de, bcnim his- acisi hadiseleri lafsil ve hikaye
etmekledir ki bunlar ilerde -kismen- nak-
siyatimi soruyor. ledilecekdr.
: ,Ncyse. Evvcla babarmn vapuru kalkti. Sonra biz kaiklik. Ben iabii Sirf bir misal kabilinden naklettigimiz
bu, bir tek Sehzade'nin yurd
guvcrtedeyim, asagiya kamaraya inemiyorum, Bogulmak gcliyor disma fikanliji csnasindaki, haksiz ve
gaddarane muameleleri
icimdcn. zamaft tabfi astim basiabgim yok ama, sinirimden, kederirri-. digerlenne kiyasla bu mevzudaki gercege
intikal edebilir ve bu hailevi
den, hissiyatimdan deli gibibir agagi biryukan kargobot'un iizerinde (dramatik) tabloyu zihninizde,
tamamlayabilirsiniz!...
geziyorum. Pckalii, derkcn Giril'e gitlik. Ha" size sflylemeyJ unultum,
3 Mart 1924 tarih ve 431 sayili kanuna istanaden yurt
ben gece tstanbul'dan cikarkcn, gimdi adamin ismi halmmda dcgil,,bir disina
cikanlan Hanedan mensuplari sunlardi:
polis komiseri de rcfakaiirne takildi. Fakat ne diye takildi, niyc takildi.
1 - Abdiilmecid Efendi
Neyin nesi, bugtine kadar hala anlayamadim bu igi. Baijinda kocaman
bir kalpak vapurun iccrisincIcL. Vc bana da bir kalpak alip gclirmez (Son Halife, Sultan Abdiilaziz Han'in oglu
1868 yilinda istanbul'da
Ne diye giyeyim, vcya ne diyc giymiyeyim? Liizumu ne bu kal- dogmus, 24 Agustos 1944 tarihinde Paris'te
mi'.' vefat etmistir. Na' S1 uzun
O Kuvay-i Milliycciler kalpak giyiyorlardi ya. i§te rauddet tahnid edilmis olarak Paris Camii
pagin yani, zarnari Serifinde bekletildikten sonra
adamcagiz tesadilfen kaipagi kafama gccirdi. Kandiye'de vapurun Turkiyc'ye kabul edilmediginden Mcdine-i
Miinevvere'ye nakledilerek
giivcrtcsindc. Kandiye biliyorsunuz Giril'te. Orasi Rum. Beni gtfren orada defnolunmustur.)
Rumlar. 2 - Mehmed Selim Efendi

«- O, o!... Kemalist, Kemalist!...» diye iizerime yihumiyc kalkmaz- (Sultan Abdiilhamid Han'in en
biiylik oglu, 1872 yilinda
lar mi? Ben Kemalistlerin hismina ugramiîm, bu sefer.de Rumlann Istanbul'da Dolmabahfe Sarayinda
Bedrifelek Kadm Efendi'den
hismina ugrayacagim. Allah, Allah! Zor beta kendimi kurtardim, valla- dogmus 1937 ydinda Beyrut'un banliyfisu Ciinye'de
Mmus. Sam'da
hi. Bayagi hiicum cdiyorlardi vapura!... Sultan Sehm Camii Scrifi'nin avlusuna gomulmiijtUr.)
Ncyse oradan da kaiklik, Lie. gun, ue gece denizdc, dchêtli bir dal- 3 - Mehmed Ziyaiiddin Efendi
ga, fictina kiyamct icerisinde. Sicilya'ya gittik. Sicilya Adasinda Katan- (Sultan Resad'm oglu, 1873 yihnda
istanbul'da dogmustur. Cilt
ya'da bir gece kaldik. Sonra Katanya'dan kalktik. Sicilya Bogazi'm hastahklan miitahassisi ve tiimgenaral'di.)
gecerek Napoli'yc vardik. Tam bir hafta siirdii. Miiihis, dcnizleri yiye
»" 4 - Mehmed Seyfeddin Efendi
yiye, cunkii vapur gSyet kuûk yiik vapuru, ne olacak!
(Sultan Abdulaziz Han'in oglu, 1874
tarihinde istanbul'da dogmus
§ehzSde Mahimud §evket Efendi, bundan sonra seyahatinin bin-
Bcyrut'da vefat ederek, Sam'da Sultan
Selim Camii Serifi'nin avlusuna
bir isdirapla gecen mulebaki kismini anlatmakta, Misir vizesi alabilmek
gSmulmii§tiir. Tumamiraldi.)
icin Roma'da kar§ila§tigi giiclukler, Misir'daki liayatim yirmi-yirmibes.
5 - Burhaneddin Efendi
sene sonra Arnavutluk'ta usera fcampmdan giiclukle buidurup getirtilen
kizi Nermin Suitan'ia acikli buiusmalarmi ve nihayet Nasir iarafindan (Sultan Abdiilhamid Han'in
Sehzadelerindendi. 1885 yilmda
Istanbul'da Yildiz Sarayi'nda
99 - Ayni leyp bantmdan. dogmustur. Cumhuriyet ilan edildigi
Yurd dl 5 ma 5 ikanlan lehzadelerden Sultan Abdiilhamid Han'm iki oaiu:
Abdurrahim Efendi (sagda) ve Sultan AbdUlaziz
merhumuh oglu
Suvket Efendi'nin oglu Cemaleddin Efendi
(solda).
-' 'j
Sultan AbdOlmahid Han'm en biiyuk oglu

Yurt disina cikanlan sehzadelerden
MEHMED SELlM EFENDI
(1872-1937) Sultan Resad'm oglu Omar HHmt Efendi (sagda) ve
~ Yuri disina cikanlan jahzadelerdan -.
Sultan AbdOlmahid
iUnsi Han'm oglu Ahmed Nureddin Efendi (solda).
174 KADIR MISIROGLU OSMANO&JLLARIWNDRAMI IBS
sirada Avrupa'da seyahatte bulundugundan, vatanma dOnememi§tir, 12 Osman Fuad

- Efendi '
:
Amcrika'davefaetmig, cenazesi §am'a gotiiriilerek Sultan Selim Camii

(Bcjinci Sultan Murad'in oglu
Selahaddin Efendi'nin ogludur 1,895
avlusuna dcfncdilmi§tir. Deniz albayi Fevkal&dc zevki ve
Scrifi
san'atkSr ruhlu bir adaradi. Alaturka
bir vh'tiiaz'du.)
idi.
vc alafranga musiki de gercekten

yilmda tstanbul'da dogmustur. Hassa
Sonradan ycrle 5 tigi Paris'te 1973
Mizrakh Siivari General!
yilinda bir otelde zaruret icinde
W
it
lat ctmisjir. Mezari Bobini Miisluman Mczarhgindadir.)
6 - Abdiilkadir Efendi
13 - Omer Ffiruk Efendi
(Sultan Abdiilhamid Han'm SchzMcIerindcndi. 1878 yilinda Yildiz
(Son Halife Abdlilmecid Efendi'nin
Sarayi'nda dogmu§, vatandan aynldiklan soma yerlegtigi Bulgari- ogludur. tstanbul'da 1898
yilinda dogmustur. Yurt disma
siiriildiigunde piyade yiizba
stan'da II. Cihan Harbi esnasmda bir liava hucumu sonunda vefat 5 is. idi 1969
yilmda Misir'da Datala denilecek
dehgctli bir vatan hasrctiyle
etmigtir. Mezart Sofya'dadir.)
kivranarak vefat etmis vc Kahire'de
defnolunmuslur.)
7 - Ahmed Nuri Efendi
14 - Mehmed Ceinaleddin Efendi
{Sultan Abdiilhamid Han'in §ehzadelerindendi. tstanbul'da 1878
(Sultan Abdiilaziz Han'in
Sehzadelerinden Sevket Efendi'nin
yilinda Yildiz Sarayi'nda dogmu§, vatandan pikanldiktan soma Fran-
ogludur. 1891 yilinda tstanbul'da
dogmustur. Yurt d.jina suruldiigUnde
sa'ya yerlesjnis, vc orada oimiislur.)
tuggeneraldi. 1947 yilmda vefat
etmi§tir.)
8 - Ahmed Niliat Efendi
15 - Ahmed Nureddin Efendi
f
(Sultan Bc§inci Murad'in oglu Selahaddin Efendi nin
(Sultan Abdiilhamid Han'in
SchzMclcrindcndi. tstanbul'da 1871 tarihinde dogmu$tur. Yurt di§ina Sehzadelerindendir 1901 de
tstanbul'da Yildiz Sarayi'nda
dogmustur. Bir miiddet Roroa'da ikamet
c lkanldigina piyade albayi riitbesini haizdir.)
etmis, bilahare Paris'e geperek
orada 1945 yilinda vefat etmistir
9 - Omer Hilmi Efendi 1 ans te Bobmi Musliiman Mczarugmda
medfundur.)
(Beginci Sultan Mehmed Resad'm § ehziklelerindendir. 1886 yilinda H - Mehmed Abdiilaziz Efendi
tstanbul'da dogmu§tur. Vatandan ayrdi§i sirasmda piyade albayi idi.)
(SultanAbdiilaziz Han'in oglu Scyfeddin
10 - Abdiirrahim Efendi Efendi'nin
Sehzadclenndendir. 1901 yilinda
tstanbul'da dogmustur. 1975'leFran-
(Sultan Abdiilmahid Han'in S/ehzadelerindendi. 1894 yilinda Yildiz sanm Nice §elirindc vefat ctmigtir.)
Sarayi'nda dogmu$tur. Yuri di§ma cikanldiginda albaydi. 20 Ocak 17 Mahmud
-
§evket Efendi
1952 tarihinde Paris'de bir otelde zaruretten intihar ctmi§ ve Bobini
(Sultan Abdiilaziz Han'in
Miisluman Mezarhgina g5mulmu§tur.) oglu Scyfeddin Efendi'nin
Sehzadelerindendir. 1903 yilinda
tstanbul'da dogmustur. 1973
11 • Abdulhalim Efendi y,h
basmda Fransa'da Bagnols. S/ceze
kasabasmda vefat etmis orada
(Sultan Abdiilmecid'in en kticiik oglu Siileyman Efendinin somulmiitiir. ...
§ehzadcsiydi. 1894 yilinda lstanbul'da dogmustur. Yurt disma IS - Ali Vasib Efendi
siiruldiigundc piyade albayi riitbesine haizdi.)
(Be 5inci Sultan Mehmed Resad'm oglu Selahiiddin Efendi'nin oglu
176 KADIR MISIROSLU
OSMANOgULLARI'NIrJ DRAMI 177
Seyfedcliti Efendi'nin ogludur. Istanbul'da 1904 yilinda dogmus.
(Sehzade Mehmed Cemaleddin Efendinin ogludur.
1966 yihnda vefat elmistir.) istanbul'da 1916
yilinda dogmustur.)
20 - Mehmed Abid Efendi
28 - Siileyman Saadettin Efendi.
(Sultan Abdiilmahid Han'm ogludur. 1905 yilinda Istanbul'da
(Bu da Sehzade Cemaleddin
Beymfda vefat etmis, §am'da Sul- Efendinin ogludur. Istanbul'da.
dogmustur. 8 Aralik 1973 larihindc 1917
yihnda dogmustur.)
tan sclim CamiT §erifi avlusuna defnolunmugtur.)
29 Necib Ertugrul Efendi
21 - Abdiilkerim Efendi
(Sehzade Abdulkadir Efendinin
Mehmed Seliin Efendi'nin ogludur. 1914 yihnda
(Sullan Abdiilharaid Han'in oglu Istanbul'da
dogmustur. Halen Viyana'da
ogludur. Istanbul'da 1906 ydinda dogmustur. Meslek Itibariyle Asker-
yasamakia ve doktorluk yapmaktadir.)
30 Alaiiddin Efendi
lige mensub oldugundan vatandan cikankhktan sonra Dogu -
Turkistan'da (imitsiz bir istiklal miicadelesine girismi?, maruz kaldigi (Abdulkadir Efendinin diger bir
Sehzadesidir. Istanbul'da 1915
muvaffkiyetsizlik iizerine Amcrika'ya yerlesmijiir. 1935 ydinda New- yihnda dogmustur.)
York'ta bir otelde intihar ederck, orada gdmulmustiir.) 31 Mehmed Fahreddin Efendi
22 - Orhan Efendi (Sultan Abdiilhamid Han'in oglu,
Burhaneddin Efendinin
(Sultan Abdiilhamid Han'in oglu Abdulkadir Efendi'nin ogludur. §ehza es,d,r. 1911 yihnda istanbul'da
dogmustur. lyi bir ressamdr.
1908 yihnda Istanbul'da dogmustur. Halen Paris'te oturmaktadtf.) Amenka'da vefat elmistir.)
23 - Mehmed NizaraMdin Efendi 32 - Osman Ertugrul Efendi

(Sultan Abdtilaziz Han'in oglu Yusuf tzzcddin Efendinin ogludur. (Sultan Abdiilhamid Han'in
oglu Burhaneddin Efendi'nin
1909 yilinda Istanbul'da dogmus, ve 1935 ydinda vefat etmistir.) Sehzadesidir. 1912 y,lmda
istanbul'da dogmustur. Halen New York'ta
yasamakta ve ticaretle mesgfil olmaktadir.)
24 - Mehmed Nazim Efendi
(Sullan Resad'in sehzadesi Dr. Mehmed Ziyaeddin Efendi'nin 33 Mehmed Nam ik Efendi
-
ogludur. 1910 yilinda Istanbul'da dogmu^tur. 8 V Mehmad Re5ad " <* u me '
c J ?"",
Sehzadesidir.
-
° '
1
H'lmi Efendi'nin
25 - Omer Fevzi Efendi 1914 ydinda istanbul'da dogmu
5 .ur. 1956 y.hnda
Nasirtn zindamnda vefat elmistir.
(Dr. Mehmed Ziyaeddin Efendi'nin digcr Jehzadesidir. Istanbul'da
1912 yihnda dogmustur. Bunlara ilaveten o gun icin
hanedan reisi olan Sultan Vahided-
dm'in yegane Sehzadesi Ertugrul
26 - Burhaneddin Cem Efendi Efendi ve kizlan Clviye, Sabiha
Su tan Efendiler ve diger bendagam
ile vatam daha onceden
(Sehzade Burhaneddin Efendinin ogiu Tevfik Efendinin terkefmis
Dulunuyordu. Ayni sekilde Ferid
SehzSdesidir. Istanbul'da 1920 yihnda dogmustur.) Pa S a da Mediha Sultanm
cocuklanyla bu kanundan evvel
gidip Fransa'ya
27 - Mahmud Hiisaameddin Efendi yerlesmisti: Osman-
ogullari Hanedanma mensup bu erkeklerin yam sira bir de sultan
178 : ICAEIIR misiroslw: OSMANOGULfcAWNIN DRAMI 179
efendi» tabir edilen hanedana mensup erkeklerden dogma kiz yasadiklanm ve hikaye etmek ayn bir
tafsil
mevzudur. Tabiatiyle pek
cqcuMan vardi. Bunlar da pek coktular. Misal kfibilinden biikacim zik- S* dayamlraaz bir yatan hasreti ile
yad ellerde vefat mi&t. Iclerinde
redclim: fakru zaruretten in.ihar
edenlcri, mezar bulttnmad* icin Man? Deitfi
Sehzade Selahaddin Efendi'nin kizlan Hatice, Fehime ve Fat- zme atdanlan, ailenin
5 eref ve h ays iyetiyle kabili !elif olmayaeak
ma Sultan Efcndiler, Sultan Abdiilliamid Han'in kizlanndan Ze- iflcrdc - b.zzarure - mesgul bulunanlan,
Omer Faruk Efendi gibi va-
kiye, Fatma Naime, Naile, SSdiye, Hamide, Ay$e Sultan tana kabul cdilmekicn
iimidini kesince «m e z a r
„ a ko n u m ak ,
1
Efcndiler... Bunlardun bu gun sadece §adiye Sullan liayattadir ve uzere b,r zarf icindc bir avuc
vatan topragi»
istanbul'da oturmaktadir. (1977 'de vefat elmistir). ralcp edenieri yard* Bu, alnbucuk asirhk diinyanm
en sanh ailesinin
ba 5 ,na gelcnlcr ne yazmakla
Sehzade Abdiilkadir Efendi'nin kizi Bidar Sultan Efcndi. biter ve ne de hicbir
Turk ve Miisliimanm
vicdam bu elim hadiselerin
Sullan Abdiilhamid Han'in biiyiik oglu Selim Efendi'nin km tekrarlanmasma tahammii! cdebilir
Esascn boylc bir eserde
Emine Nemika Sultan Efendi. bunlann - hakktyle - tafsil ve
hikayesine ne
luzum, ve „e de imkan vardir!...
Sehzade Abdurrahim Efendinin kizi Mihrimah Selcuk Sultan LQzum yoktur, cunkii bizim raak -
(Halen Misir'da yasamaktadir.)
sadmuz, null! tarihimizin e „
ve .mmctlenmizin cocuklan
sanIl safanallnm gcrfek
icin merhamet dilcnmek

o , an ^^
§chzade Mehmed Ziyaiiddin Efendi'nin kizlan Behiye, Ru-
yoktur, cunku onlar,,,
degildir. imkSn
kiye, Hayriye ve Mihrimah Sultan Efencliier.
bastomdan gecen binbir faciayi tarn bir ekilde
§
natal son derece guctiir.
Zira onlar, - icine dustukleri cehennemi
Sehzade Omer Hilmi Efendi'nin kizi Emine Mukbile Sultan zarurete ragmen - seref ve haysiyetlerini
Efendi. korumakta hie kimseyte
tayaslanamayacak dereeede buyuk
bir ahlak, salabe,
1
§ehzade ibrahim Tevfik Efendi'nin kizlan Arife Kadriye ve gostermislerdir

Gbz yaslann. iplerine ak.tarak
yas a m,slar, dertlerini kimseye
Zehra Kadriye, Ayse Fethiye vc Rabiii Niliifer Sultan Efen- a S mam, 5 ard,, Bu bafamdan
onlar hatt.ndaki bilgilerimiz tesdduflenn
diler.
yardumyia elde edilebilmis « s e n a r
y o p a r c a 1 a r , » gibidir
§chzade Siileyman Efendi'nin kizi Emine Naciye Sultan H,c SUphes.z, bu eserde yer alan
beyanlar da 6yledir. Tekrar
Efendi. edelim ki-
bunta nakletmekten maksadnmz
on.ar, okuyuculanm.za
ac,nd,rmak
Sehzade Yusuf izzeddin Efendi'nin kizlan Fatma, Jiikriiye ve deg.ld,r!... H,c siiphesiz
acmaeak ve mcrhamete miistahak
Mihri§ah Sultan Efendiler. gfirUlecek
olan aneak fatih ecdM, m
,z,„ bu talihsiz
gocuklanna sovmeye hala de-
§ehzade Omer Faruk Efendi'nin kizlari Nesli§ah ve Hanzade vameden.aramizdakibedbahtlardir. •.: .i„\-i
Sultan Efendiler.
Simdi de gurbetzede
Osmanogullan'ndan bir kaemm Hzin
§ehzade, Mahmud §evket Efendi'nin km Nermin.. Sultan
macerasmakisacatemas etmek istiyoruz. :
gurbet
.--~ -?>.::,[,.:'
Efendi ilh...
Fakat bundan flnee, cok ibretli diger bir hususu beiirtmekten
Bunlardan halen kimleriri hayatta bulundugunu, nerede ve nasil teidi?
m.z. alamad*. Bu da onlann gittikleri yadellerden ecnebflereWnasd
:'
KAPIR MISIROGW.
,180 ;m/ :
OSMANOtgUtMRI'NIN DRAMI
m
kar$ilandiklan mes'elesidir. Buna
kcndi lrkda; ve dindaslanndan gdrdiiklcri o agir
|)ijcrjn hatu
dair bir iki misal
harekcti arasindaki azim fark lebeyyiin etsin!...

kaydedclim de,
muamclc ilc bu ecne-
idaresiyle harbsiz
Ma.
N.gbo.u ya
memleke.ler kazanan miitefekkir
Kosova'da
Orhan'.n asil
ehi-i saIibi
yudumhr yagdiran Bayezkfin, isimlerine

^ eden a^SSg
^^
i lt il, alc , dehilen
1 - Son Halife Abdiilmecid Efendi ile birlikte yurt disma Seridenn biia Uizum harb-i
umumiye
cikanlanlarm Avrupa'ya miitcveccihen karadan gbtiirulerek £ atalca'da mlruz birak klari
, gUne kadar
grripte binnetice V„„a i ag^
W*»
ohR
Irene bindirildikleri malumdur. Ondan yirmi dart saat sonra diger felebtmn al.m ve fazd Fatih'in
ve diinyaiara s.gmryan
Selirn'in
§chzadeler bulabildiklcri vasitalarla, gccincbileceklerini iimit ettiklcri yuksek nastyeli haluk cocuklari,
seiam size...»'»»
diger bazi memleketlerc gilmi§lerdir. Bunlardan biiyiik bir kafile dc, lle
Bcyrut'a gitmijti. Bcyrut'un rniislim ve gayr-i miislim biitun halki, bu MaL r1Sevket
Mahmud
*?* Sere" Carai ****** anlatlIacak <"=»" §^zade
Efendi TUrkiye'den
fclafctzcde Osmanogullan'na kar§i emsalsiz bir karjilama merSsimi ter- yer.e 5mi§( , Orada var.,k„ ve cocuksuz
c.kt.k.an sonra MtaA
tiplemijlir. Bunu bir gorgii gahidi olarak anlalan Manavoglu Nevres tar yasama diizcni kurmustu. Fakat
hataron maU imkanlS
.962 yillnd a Nas.r taraftndan
Bey diyor ki: 24
«Vapur Beyrut lirnanina dcmirlemisti. Cumhuriyet-pcrver olan "WU Vabde Suitan'dan kendisine
kalan Yunanistan'daki buyiik bir
Fransa'nin Curnhuriyeltcn evvel haksever ve hiirriyetsever olan kibar •mrast, Bunu Yunamstanta koparmay.
vaad eden M,s,r Hukledn
rahu kendini gosteimij, a9ikia bulunan bir barb gcmisinin motorlari ka- resnrer, tanzim ed Umi§ bir
vekSietnameyi imzaiay.p
vermeml
raya cikmak icin emirlerine tahsis olundugu bir subay tarafindan ar/o-
lunmusUi. Rrhlimda yer alan resmi bir ihtirara kit'asindan sonra denyeyek, Rumlann malianna
ei k„ymay , asarlami5t
, §ehzade
™ oT-
§aijiran, haia inanmayan hayretten hiddcte, hiddettcn teessiire, n>«d 5cv k« Efendi O'nun
tanzim ediien veka.etnaL ie nlyajll
leessurdcn gefkate dii§en Beyrut halki siralanmigti. sted^n, kavradtg, bu
i
s i„ tekiifi reddetm i§ u. Nastr, ha.as,ndTk2
Simdi §ehzadeler, Sultanlar crkiyor ve aglayan, inleyen, hickiran
Beyrut halkinm rautemadi act alki§lan arasmda otellerine gidiyorlardi.
ZIT:
arnnda Mrsri
"enaIm ' 5 OTabuna
'
^™^«-Busebepie 5 ehzade ye24
terketmesi, poiis marife,i
yI e tebiig edilmistl
ZavaT
2
O anda Beyrut mahjeri bir §ekilde kaynadi. Ve Beyrut e§rafi
kojklerini, konaklanm Osmanli Ailesi mensuplanna terkederek onlann
istirahatlarmi temin eylemek uzere'bu Hanedam adeta kapi§mi§ti. Bey-
I>rd..?! Cunku hie b,r devletin teb'as,
degildi. BByle sastnrns bir nalde
rutlulann kani onlan otellerde gormeye tahammul edememi§ti. Bu Mle
Hem hali-
saga sola ko arke„ Franstz
5 Sefirinin kendisini LI Li Lit
Beyrutlulann sSdece Halifeleri'nin cocuklan idi. YabizimL.
Sivrr;:
Ef n .ye takdtm
farethtasinc gi,mi5ti sefir - m »>** «fi
felerirhizin ve hem de p3di§ahlanrmzin ve tWhimizi yazanlarm et rais ve kendisini k.z, Nermin
Su.tan efendiyle
SociMarrdegil miydi?
SeiSm Size! At iistijnde bir devlet-i muazzama kuran Buyiik Os-

^^Bu^Franstzpasaportuydn. Fakat cjiib-i dikk^planrsu
man'in necip cocuklan seiam size! Adalel ve asSyigle, hiirriyet 100-Man»vosl» Nevres Bay - a.g.e. sh. S>
-
10 uiam'm'.. ,
'162 KAD1R MISIRO&LUV
I.',-!.''."!
OSMANOSUtMRl'NlN DRAM! W
idi ki; bunlarclaki milliyet hanesinin kar§isma « Osman 1 1 » kclimesi sozde rniislurnanlann bu adt
davrarustandan s,zlamayacak vicdan
Demek Fransa Cumhuriyeti, Miisliimaii Nasir'm yirrai ne
yazdmisb. ki, vicdandrr!... Kizarmayacak
yiiz, hakikaien ne hayas.z
biryuzdiirf...
dttrt saat icinde yaka paca hudut di§i ctmek isledigi bir Osmanli
$ehzadesini kiziyla birliklc scrcf raisafiri yapmak isliyor, I)u maksadla
hie bir muracaal viiki olmaksizm kcndiliginden onlara bircr pasaport

II OSMANOGULLARI'NIN ACIKLI GURBET
lanzim cdiyor vo son derccc cemilckiir bir jesle de milliyetlerini « Osm HAYATLARINDAN SAHNELER
anil » olarak gostermis. bulunuyordu. Bu hfidiscdcn fcvkallide
1 SULTAN VAHIDEDDlN
mulchassis olan gehz&de Mahmud ijcvkct Efendi, Fransiz
Sultan Vahiddedin, evyelee
sefirine, bu iyiligi kcndisinc nigin yaptigini sormasi tteerine de §n cev- de lemas edildigi uzere,
hayatin,
ehhfcedc goruncc Is,anbul'dan
abialiyordu: ayn.may, kararlaguirms ve bu
maksatla
ng,,z ta,, Kuvve„eri
mevcud Kumandan, Genera, Harington .
«- Senin ccdSdm Kanuni olmasaydi, hugun bir Fransa ol-

elm 131,. Bu, ,ng,l,zler'„, aray.p
a mUracaat
da bulamad.g, ve - daha
mayacak[i!...» dogru bir jfa-
dcyle . ydlardan beri pla„lad,klar,
iki yuzlii siyasetin
matlub olan neti-
Bu sozii soylcycn Osmanogullan'nm dinindcn, dilindcn ve ukindan cesi id,. Bu sebeple,
Istanbul ve Londra arasrnda
telsizlerle
heyeeanli
olmayau bir yabanciydi. Uslelik, larihlc Kanuni'mn Fransa'ya yaptig, mcsajiar teaati edi.mis ve
sonunda da Sultan Vahideddin'e
Osmanogullan'nm TUrk Milleti'nc karji ifa cyledikleri arzusu-
. iyiliklc, biitun nun kabul edildigini bildirmijti.
hizmet vc iyiliklerin kiyasina imkan olmadig, asdcar degil midir? Boyle

Sultan Vahideddin, yanmda
yegane Sehzadesi Ertugrul
ikcn bizim kundakdaki btgunah cocuklanna kadar bir gecede aziz va- d. ve birkac bendegSn,
Efen-
lanlarmdan lard cltigimiz ffllih ccdadimizin bu feiaketzcdc cocuklanna
oldugu halde, « a M 1 a y a , isimli
tngiliz harb
.gamsmde bUkumdarlara mahsus bir
bu alakasi sadece merasimle ka^,la„m, st , Gemi ku-
ecncbilcrin - bizim yuzumiizii kizarlmasi lazim gelen -
mandan, O'na ingiliz Krai, nam™ «Ho geldinizj. demisti. Hemen
bu bu- iki misalc miinhasu- dcgildir. tstenirse misallcri cogaltmak daima §
o
mumkiindur,
Nasir'a gclince; O'nun Osmanogullan'na kar§i seyyiati sadece

KSg?
Sultan Vahiddedin, yola
86 "* hMSe tU(U " d ""- -* "^-sine
Mahmud $evket Efendi'nin mabna mulkiine el koymak- 9 ,karken nereye gidecegini dd unmus
§ehzade ve plan.am, degddi. O'nu 5
5 bir miiddet el atada
ve g8z bapsiade tut-
tan ye Yunanistan'daki mirasnu elc gecirmck icin O'nu yakapaca
btidud
mak lste yen Ingilizler, kendisine
Mala Adas,'n, lelkin ve tavsiye elffler
haricine cikartmaktan ibaret degildir. Osmanogullan'nin en kiymctli
Cllnkfl buras, mustahkem bir Ingiliz ussuydu. Bu
sehzadelerinden biri olan Namik Efendi'yi nicbir alakasi plrnayan bir hususta her-hangi'
bir karar ve haz,rl,g, olmayan
Sultan Vahiddedin de -
lakim hareketle.rle alakali gostererek zindana atan ve O'nun hayatmm simdilik
-bulavayeyeuytekgj Kasim
1922'deMatoAda s ,'„ae,km,Jt,
hapistcson buimasrna sebep olan da Nasir'dir!
A hk dCV et rCiSi USUl veica
P la'™ *»» kai^danan Sultan
'
',
.Hrastiyan memlekellcrde « p r e n s » « p r e n s e s » diye el v SO!!!! l ada umuml
Vahideddm , Valisi Maresal Lord Pljimer,
tistunde tutulan Osmanogullan'na kar§, bizim veya Nasir gibi
bazi Ingiliz Krai,
184 KADIR MISIROSLU
OSMANOSULLARI'NIN DRAMI las
namma selamlamis ve:
zaman huzura kabul olunmam.slardn-.
« — Misafiretiniz adamiza vc sahsen bana seref verecek- Saray.ndak. tesrifat usulii
derhal te'sis edilmisd. Sultan
Zira, Orada da aynen Osrnanh
Majeste Krai ve fmparator'um, her tiirlii emir ve arzu- Vahideddin

tir. e mde bir nevi
e Si r olarak bulundugu Maresal
riitbesindeki Ada Uraumf
lanmzin ifasma beni me'inur buyurmuslardir» demis Sultan VfflMnJ dani huzuruna Yddiz
Saraymdaki usuller dairesinde kabul
Vahideddin de: ediyordu, Ustehk bu vali Turk
asc.lar leminine kadar
O'nun is.iraha.i
« —Hasmetlu tngiltere Krali ve Denizasin Dominyon- reineunden gelen herseyi yapmisu.
lann HUkiimdan ve Hindistan tmparatoru. Hazretlcri'nin Sultan Vahideddin Malta
Adas.'nda boylecc eski diizenin az -
hakkimda gbsterdikleri asil aliika ve misafirperverlikten
? ok kurulmus olmas.na ragmen buraya ad.rmn, ait* andan
-
i.ibaren
pek miitehassisim. Kendilerinc tesekkiiratinii iblag bu- sdalma ia basta.st, Vatamndan
ve Site eftadmdan aynlnus.t.
yurmanini rica eder ve Tiirkler'in Padisahi ve tslamlann Yanmda
oglu Ertuuru. Efendi'den
,
baska hicbir yak.m yoktu. "Bir
muhafaza etmegc azmetinis bu- nevi esa-
Halifesi Slfatlanmi kat'iyen rete ve kalcbemlige
benzethgi bu misafirlik Sultan
101 Vahideddin'i daha
lundugumu tekrar arz ve te'kit ederhn." karsibguu vermisti. dk gunden sikmaya baslamis
ve O'na pek agir gelmisti.
Sultan Vahideddin Malta Adasi'mn; Sclima Kasabasi sahille-
rinde bnlunan eski bir kalcnin surlanyla kusstllmis Pini Kislasi'na ?
6„,er vf'"
1
P °" ?e *™ d " ra leSe "eSine
" P**" Ba« M^yinci
ycrlestirilmisti. Burasi Adadaki vazifeli ingilizlcrin ikameti icin
Metl ^
1?id kemiren hiCran
"" * Cte 8ibi
'
hk^ ke -
hazirlanmisti. Sultan Valiideddin'c denize nazir sekiz odali bir kisim

"
Pa |a> Sehzade Cem facias.n.n
tahsis edilmisli. Buraya oglu Schzade Ertugrul Efendi, iki harem deh5etini 5U aJlda
laykyle a„l, y „ r „ m Benim
agasi, Serlabib Nes'et Pasa, Mabeyinci Omer Yaver Pasa, Eski i|e(i ced .
dasHnr'diyeinledi.""12 y
Sinop Mebusu Ziihiis Bey ile hizmetine bakan emektar kalfalardan
Bu arada ingiliz Avam Kamaras.'nda kendisine resmen
baska tiitiinciibasi, seccMecibasi, ibrikdarbasi ve berberbasiyla buyiik bir tahsisat
aynlmas, mevzuubahs edilip
bir kalabahk teskil cdcn maiyyetiyle birlikte yerlesen Sultan Vahi- de, kuslah bir ingiliz
meb'usunun:
deddin dalra ilk giinden ilibaren hie kimseyle goriismeyi kabul etme- "- Bu Turk Padisah.nm ii2 den
y fazla kans, vard.r. On-
misli. Halbuki adamn miitecessis yerli
pa'dan ve hatta Amerika'dan kosup gelen bircok muhabir O'nu

halkindan baska bir de Avru-
grirmeye ve bir miilakat lemin etmeye can atiyorlardi. Sultan Vahi-

ZlnQ« :
z ya„,
nm
,
a
T Para ^M'™?" '—da
busbutun elem ve kedere gark
boyle b,r talebl olmam,
etmisti.
Ciinka kendisi .
»
sarfettigi be-
§ , re'sen O'na bir tahsisat

aynlmas.
deddin'in kimseyle gBriismeyi kabul etmemesi yuziinden O'nun adaya mevzuubafc edil ra i i. Halbuki
bdyle bir ey kararla
S(
Vah,dedd,nbunu kabul edebilecek

5 §lm lsa bile S„Z
gelisiyle tesadiifen basgdsteren biiyiik firtinayi ballandira ballandira bir .iynette degildi.
Bunun son*,-
gazelelerine haber vermekle iktifa eden bu rnuhabirler, hemen hi? bir
102 - Tank Miimtaz GOZTEPE -
a.g.e. sh 22
101 - Tank Miimtaz GOZTEPE - Osmanogullan'mn Son Padisahi Vahideddin
Gurbet Cehennemindc, Istanbul, 1 969, sh. 20
I
,.,){» KADIR MIS1RO&LU
"187
tan pck cok rnisalinc gShid olunmustur.
Adaya gelisjnln uclineii guniindc idi ki, lngiliz Umumi Valisi, ken-
disinc Istanbul malirecli bir haberi arzctti. Bu, TBMM'nin O'nu Hilafet
Makarm'ndan lial'cderefc ycrine Abdiilmecid Ef'endi'yi nasbcyle-
diginc dairdi. Bunu duyar duymaz. son detect; hiddetli bir sesle:
"- Beni ancak rsiiivekkil-i zis.anim hall edebilir," '
demistir.
Malla Adasi'nda imkanlarma gore ycni bir diizen kurarak yasayan

Sultan Vahideddin'e lngiliz Umumi Valisi digcr bir gun do o zaman
Hicaz Krah bulunan §erif Hiiseyin'in kcndisini mukaddcs bcldclcri

ziyfiret icin davct eltigmc dair bir telgraf gctirdi. Bu telgrafta:
"- Yeryiiziiniin Halifesi ve urnum tslamlar'm imami,

Emir-ill rnii'minin, Efendimiz Hazretlerini Hicaz Krali
Hiiseyin kullari, Ka'be-i Muazzama'mn muazzam

misaflrllglne davet eder. Dindarane bir mebutiyetle
105
hak-j pay-i jahanelerine yiiz surer." denilmekteydi.
Hakikatte, § crif Hiiseyin'in telgraftnda bahsettigi « s a d a ka t»le
hicbir alakasi yoktu. Daha evvel Osmanh Devleti'ne kar§i girigtigi
malum hareketlcrle bunu actkca orlaya koymus. bulunuyordu. O'nun

asil maksadi, hi? siiphesiz "Hilafet M a k a m 1 "ni ele
IX
gecirmekti.
104 - Tirik Miimtaz COZTEFE a.g.c sh. 25
105 - Tank Miimtaz GOZTEPE - a.f.e. sh. 39
106 - §orif Hiiseyin Tiirkiye'de Hilafct'in ilgasindan cok once Halite olmak
hevesine kapitais bulunuyordu. (Bkz. Tank Miimlaz GOZTEPE, a.g.e. ah. 89 ve
miit.) EsSsen o, daha Birinci Cihan Harbi ba§lad!ginda biiyuk bir Islam Imparatorlugu
hayal etmis. ve bu ugurda mctbuu olan Osmanli Devleti'ne karsi silah cekmekten
Medine MOdafaasi - Istanbul,
cekinmcmisli. (TafsilSl icin bkz. Nflci Kasif Kiciman -
1971} bu hususta dayanagi da -maalesef- Ingilizlerdi.
O'nun bu niyette otdugunu cok iyi bilcn Sultan AbdoIStamfd, saltanati boyunca
* ,'
.
:KAD!RMISIRQ<5Ltl
OSMANOSULLARfNIN DRAMI I*
Mr. ,
Suited Vrtideddi. kendisi de
daha ad.m alar alma*
.
s,k,lmayaba § lad,g, Malta'da,

Hicaz'a giderek Haremeyn'i
Ingiliz Umumt Valisi'ne verdigi ju cevap af&ca gftsteimektedir:
ziyaretet.ik-
ich p„ ra Mcdtne-i
f
Miinevvere'dc ycr.eêyi dii s „r,rrni
§W» Huseymm bu davetten astl olan maksadm,
5li, L ££, "- Asaletracab!...
iblag etmenizi
Ha?metlu Kraliniza sa miihim noktayi
anlamamazl.k an bilhassa rica cderim
ki, Ravza-yi Nebiye
gelmeyucrc.hetb.OerrA ten bunu, kendisine yuz siirmck iizere tticaz'a gitnieyi Krai Hiiseyin HazreUe-
davct lelgraftm getiren
ta!^" 'r^'
!::::t
f Huswi
»**
!
S?rtf HfeeyU,
r
HUM
U ""° 5VeHiCa2a
Makam ,„
s
(
"
«
5"'fcn
Mc
»**
ctmck
<*-
i
'
F' k «
r-
.„
de
« *—
*—
a
.
bjr
bihater
,
ota
ri'nin davcti uzerine kabul etmi$ degllim. Ben
muvekkil-i zi § anim Peygaraberimiz Hazrctleri'nin
oiarak kabul ve emsalsiz bir manevi miijde olduguna

ederek kabul ediyorum." 107
bu tlaveti
davetleri
iman
g.n„m it , ftta. b „ MddE vc Mcdinc e

P .P V. Teklif kabul oluhunca 30 Kasim 1922 tarihinde §erif
,,nd , . .
.
M «_
.
s . .
h b ^ e d Hfiseyin'e
M
f
a**h, beldeyi do sitae E ec™i s buI „ lltlyordu Fak „ „
ik.
ju cevabt telgraf sekildi:
5 k Sua jnc .
-** M.,*„, 9ck m =ye ve **. do|m i,

k ,ca rak b uau „ ki fta, h| vS
n
"Atabe-i Felekmertebe-i Cenab-i Hilafetpenahi-i
c,py„ cs ,„ cy c .becburedeeeklerdi.
,
, , isi , le
Ak-
(,932) Ahcak gM,
HBB«, elde e,„,ek s evd as ,„d a „ vazgecme,™,,,.
HO*,,,,, .onuna kad „ desediye hitaben sekilen telgrafname-i hajraetpenahileri,
p aka , lohaft|r „. „„„„ ^„ son derece surur-i jahaneyi mucip oldu. Ravza-i
Nebiye
yiiz siirmek ve muvekkil-i zijanin davet emirlerini
Mulusu E,„i„ El - H n .^„i-„i„ buhmd„g„ "El Me.li.-il yerine
I , 1 | m J » , , .
getirmek iizere derhal

Jf
„" "7, idSre " , '" KU *'' e
l i
bil •<""«"' **«* Nt .ak„„ kararlar „I ve tejekkurat-i sahaneleriyle birlikte zat-i
harekete karar verdiklerinin
wS '
meV2UU " daki
" 2Uli"""" "»<»»« *W^. Bu kararta,
iblagini
hajmetpenahilerine
kulunuza irade buyurduklan ve hareket giiniiniin
ayrica if'ar edilecegi maruzdur." I0S
1 - Serif Hiiseyin Hllfflel jartlann,
hSiz degildir.
2 - Yaluu Kurey, labiles™ meosup bulu„ Derhal hazirliklar ikrnal edilerek bUtiin bendegah ile
meziyct
mak jerefi, aft oImak y„ lM bir
birlikte yola
le^kij etmcz. vikan Sultan Vahideddin'i guzergahta ugradiklari
Iskenderiye'de
§ ,rlf Hii^ln, eger as „„ ieap,.™, Ve ltUm
3 - Serif Hiiseyin larafindan gonderilmis olan
1
Ale=mlto!o ydksek ra e„faa,Iar.„,
o|lu Emir Abdullah
lerakk, ve .efeyyaztau kalabahk maiyeliyle
l iyiklv , a kav ,ayaW le« t bir birlikte satafatli bir surette istikbal etraigtir.
H , 1 a fe > ? » ' Emir
«*r». Mtm tort™ umtoiyle naye, e lm eyi laabhu, eyle„e ,
r a
aneak o zaman
, ,
,e sk il
Abdullah bir {ok illifatian sonra Sultan Vahideddin'e:
Kendisinc hat edilcbilir."
"- Velinimetim, Hanedan-, ganmiza
.
B» k «»' h» ?-if H^vM, HilSfc davita,. s „ya du.iirmeye
k af, gelî, ubiidiyetimiz baki ve layezaldir.
Al-i
Pederim
kar? t
Hicaz Krali
O «.»*. Vallde*.,,,'! raukadde*
'
beldclerin
tfyfeine d.ve, « mcs i d. lakip c'igi
bu .aak,,, ,c ,„ gWiltali faaliyeUer
Celadetlu Birinci Huseyin Kulunuz n4mina Atabe-i
eMe.indendi. Faka, bu dave, vaki „l ur
o!maz Arep Hilafetpenahilerinize yiiz surerim." demigtir. Bu Sultan
5one„„,„ nambliderlerinden Vahi-
SeyyW Tallb'un Naklb fektigi bir lelgrafla
Su „a„ vi deddin'e hazirlanan biiyuk bir karsdama merasiminin
ilk adimiydi.
^fiteftft^ ""»*' **••• «„ m ka
ta bu eabb, d,kkat Arap Lideri hakkinda
k
(Osn,a^,l,ga de ir.e dar bagl, a-
Bu
,«, bkz Tank Mlimta GOZTEPE i
9 i„ .
Z
sirada, IstanbuI'dan yeni idareyle uyusmasi imkaini olmayaii
- A 54
ag.c.Ws Soil,. Vahldedd.n'in Ota
ve miil .)
^^ ^^ ^
en,
Birinei Cihar. Harbi
ba slar,„d.„be„ «kip elli|i bu hil , fM
107 -Tank Miimtaz GOZTEPE - i.g.e. sb. 41
d8vfc , ndiffl
I0S-a.y.
190. .,,,., KAplR.MISIRp.StU
eski devlet ricali dc kiraladiklan bir gcmiyle kalabalik bir kafile halinde
OSMANiaiiiiAwWlNTDRAMI m
En °" de A raP b£Ci " SUvari
Misir'a gclmis, bulunuyorlardi. Bunlar, matbuata akseden Tiirkiye ha- fc^"'"**"**. alhlar gcliyorlar;
berleri|nin tesiriyle Misir eflcar-i umumiyesince son derecede sog'uk Julian Vah.dedd.n, arabanin arkas.n.
.yalmz isgal ediyor. Krai
;
k ar§ilanmis; ve halta hain okluklanna dair ba'zi yazilar bile Husey.n kar 5 ,smdaki yerde ellerini
kavujiur™?
olarak, kcmal-i ;„£
ram He divan duruyordu.
yayihlanmi§«. Gerceklen bunlar arasmda bulunan Seyhulislam Musta- Ondan sonraki arabalarda mevkilerine
»8re
maiyelycralmi§!ardir. ••
fa Sabri Efendi, M. Kemal Pa$a bakkinduki me§hur fctvayi vcr-
en '§cyhiilislam zanncdtlerek:
BasareUedavul.irampetsesleriaiasindaMekke'yevanldi
Krai
"Felyahya Mustafa Kemal vel yesgut-i! havene!.»" 109 Huscym, Sultan Vahideddin'i
agirlamak husDsunda, hicbir fc-
avazeleriyle protesto bile edilmi^ti. Emir Abdullah, Misjr'da iyi dokariiklail cekinmiyor, aynca
tecellj icin elinden, daha
dogrosu dilin-
kanjilanmayan bu katabalik gurbel kafilcsinc mcnsup olanlan da, den golem csirgemiyordu. Sonralan,
maiyetindeki zevattan dinledigime
Hicaz'a davet i$n Sultan Vahideddin'den miisaadc istcmis.li. Bu gore Krai Hiiseyin hicbir
zaman Sultan Vahideddin'in
mUsaadesi
suretle Sultan Vahideddin'in maiyyetine kalilan bu eski rical-i askc- olmadan huzura girmemisfc
riyye ve ilmiyye tnensuplan kafileyi bir kal daha kalabalikla§tirmisji. islanbal'da bir Binba
5 , Tahsin Bey, Bulgaryal, bir zSbit vardi
§erif Hiiseyin onlan da Sultan Vahideddin'in gerefine tzaz ve InkHapa o da Arabistan'a gecmis
ve Krai Hiiseyin'in ordusuna te„.
ikiama gark etmeyj ve bu suretle Osmanh ricalinin hamiligindcn Halife- ak ederek Harbiye Vezirligi'ne kadar
yiikselmisti. Art* Binbas. Bui-
lige gecmeyi lasarlami§a. y ° ktU HiC3Z °rdUSU 1CUma " c,ani Vekili
' Sty* Tahsin
Bu kalabahk kSfilenin Cidde'de kar$ilams,L cidden gorulmemis. bir W<h
a%i§le cercySn etmi§ti. Sultan Vahideddin'i herhangi bir suretle
ikna ederek O'ndan HilSfeti almayi planlayan Serif Hiiseyin Pa§a
bu mcr&simin gaiafalim saglatnak icin higbir masraftan cekirirnemi§lir.
V ^J
vahideddin e
3 hUZUrda buhmdu & u
jbylc soylemisti:
bir g"« Krai Huseyin, Sultan
"- Ecdadimizin Hareraeyn-i Serifeyn'e

ve dolayisiyle tslamiyet'e
Bunu Refii Cevad Ulunay'in yukanda bahsi gccen hikiratindan tikl n
hizraet, bUyuk.iir. Alem.
et-
inkiklplarla doludur. §ahsiyet-i
alinan§usanrlarcokgu'/,cllasyiretmektedir. muhte-
,
remlennin mSruz kaldtklan

haletkaderih bir cilvesidir.
Jnprthh-pek
"Vapurdan cikugi yerden arabalann olduklan maballe kadar ipek yabnda lekrar.tac-u lahtinizieiegefirip
Dar-ul HilSfeyi tesrif buyurur-
halilar serilmi§ti. sunuz. Ecdad-i izaraanizin icinde,
cok daha mii 5 kil dumralarda
olanlar
bulunmuslardir. Bunlann hepsi, cilve-i
Sultan Vahideddin, sariki hala Osmanh Devleti'nin tahtinda otu- Rabbanldir." "»
niyormus, da, Hicaz Krali'ni ziy&rete gidiyormus/gibi merasim Hicaz'daki ikametleri miiddelince,
gerek Sultan Vahideddin ve
yapihyordu. :'...'.: gerekse etrafi gftriitaemi? ikram
veiltifatlara gark edilmijlerdir.
C fc
Butiih Cidde, Osmanh ve Hicaz bayraklan
mizikalar, maf§iar gahyorlar, Sultan Vahideddin, ayagini karaya
ile donanmi§, bando,
ba-^
T
h
baslan,,?,, ^
al2ka Sul,an VohMeddWi
T" biiyUk masraf sebepsiz
Bu kadar
Huseyn Pa 5 a ta Misir'dan Turk
ihdyar ^dilemezdi!
kaskulandirmaya
Serif
sar bastriaz, trjplaratilrnaya basjiyordu. usulu yeraek pisirmesini bilea .
'
asyilargeurtmis. Sul tan Vahideddin

ve raahiyetindekiierin istiraha^
109 - Yagasm Mustafa Kemal, kahrolsim hainlerl demektir.
110 - Ml C^,a ULUNAY - a. fr i. Tcre a m i» Ga» te! i,
:
14 Kasim ,969
"
192 KADIR MISIROSLU OSMANOSULIARI'NIN DRAMI l«
Ierini saglamak icin elden gelen herseyi yapmi$ti. Yavas Basvekil Mussolini bilahare de
yavas. tlalyan Krali Viktor Emanuel ile
sikilmaya baskiyan Sultan Vahideddin clrafindakilere sik sik: ziyaretine gelmisterdir.
"- Bu adamin bu derece israrli ikramlari beni sikmaya
Saltan Vahideddin, vatam terk ediginden buraya kadar gecen
basjadi. Allah vcre de altindan capan oglu cikmasaydi!"
vukuati o zaman Istanbul'da kalmi§ bulunan kizi Sabifna Sultan'a
diyc dcrl yanmaya vc O'nun elindcn kurtulmamn carelerini araraaya
yazdigi 5U tafsilath mektupta kendisine hOlasatan anlalmiste.
baslamisU. Tara bu sirada yerlilcrm san humtna dediklcri alcgli bir has-
"Benim melekhaslet Sabihom;
tahga yakalanarak onbes giin oliimtc pcnccles.ti. Bu, oylo bir illetti ki,
IVlektubun ellrne pelt gee vasil olabildUBugun© kadar Klirre-i
yakatananlardan milyonda bir kurtulan olmazdi. Sultan Vahideddin
Arz'dan haric bir seyyarade ikfimst ediyormuaum gibl maktu-
bir jaiis escri olarak kurluJmustu. Bu vcsileylc Mckkc'nin havasimn
kcndisinc agir gcldigindcn bahislc ijerif Hiiseyin'in elindcn kurtul- plasmak mtimkiin olamiyor, Mleye mektup yazip cevabini almak
laakal bir bucuk ay sabra muhtac kahyor ve bu
muskiiiata
inak istcdi. Fakal Serif Huseyin ikram, izas ve iltil'aila daha da ileri
giderek O'nun bu bolgcnin yaylasi mevkiindc bulunai) Taife gittneye iiaveten benim bir yarde durmayip tebdil-i mahal ve mekan
edisim biiebatun muhaberoyi l?kai ediyordu. Bir tiirlii roektu-
adcta icbar ctli. Sultan Vahideddin bir miiddct dc Taifle agirlandi.
piarim bulamiyordum. Hamd oteun, simdl, agar cilve-i kadar bisi
Boyle bir miiddet daha vakit gecirdikten sonra, buradan ayrdmak icin
baska bir muhile aavkeimezso Kiirre-I Ars dahilinde latif bir imem-
kat'i bir jckildc karar vcrdi. §erif Huseyin O'na Hac zamanma kadar
jekeste aram ©tmekteyim. Mektuplasmak, on ve on iki gun xarhnda '
kalarak gegitli Islam biiyiiklcriyle giiriif up, konusmasuu ve bu surede

k.-iybclligi lac ve labtina iekrar miimkunl... Hemen Miami ahvalimden haberdar kilmak ilzoreykon
nail olabileccgini lelkin elmck istediyse
aenin Doktor Pasa'ya yazdigtn kegit golds, okudu'm, O esnada bi*
dc kabul eltiremcdi.
rag basim mahud nevraljlden mucdaripti. Sir gay yasamadim. Ev-
Hicaz'dan ayrilan Sultan Vahideddin once Misir'a yerle$mek is-
velsi giin 63 gunliik mektubunu alines gayretimi ioplayip p®ri§an
tedi. Fakat o sirada Misir Krali Birinci Fuad buna pek rSzi
bir likir ve rasedar ellerimin yarduniyle bu ksgidi"karalayip poat-
gorunmedi. Ciinkii kendisi de Hica/, Krali Jerif Huseyin gibi HiBfeti
aya verdim. Bilmom kl, mektubun muhtavi oldugu kelimelerin
ele gecirmek istiyor ve bu sifali rautiafazada israr ve hassasiyet
mecmOundan bir moSI Esasen (?ielake-
i3llhrae edabllecek raisin?
gosleren Sultan Vahideddin'in Misir'da ikametini kendisi icin mah-
sizlik sebebiyle, kudrej-i tahrlr ve infSdan Aoiz kalemimte bu deta
zurlu buluycrdu. Bu durum anlasiiinca, Sultan Vahideddin Avru-
WIekke'nin (hamam harfirau" dlyeniem, sira hamam hararaiinds
pa'da ikametinin daha dogru olacagim dusunmiis, ve bu raaksatla
rulubet vardir; ancak hnn hararetsna bertzor) kavumcu sicaginda
italya'nin Cenove limamna gelcrek en giizel sayfiye yerlerinden biri
haxirlop yumurta gibi pismis bir dlmagin mahsulii aneak bu kadar
olan "San Reno "ya yerlesmijtir. Burada "VillaParodi" haaaaten rlea aderitn.
olur. Eflasur gor,
isminde bir koskii kiralayarak orada oturmaya bajladi. Sagdan soldan
diger gurbctzedeler de oraya geliyorlardi. Daha Cenova'da karaya Melegim, mektubumu dlkkatl© oku! Aman, gacan dotaki gibi
ayagim basar basmaz bajta tlalyan yin© aO-i (eiohhiim© kapilma! Sundan akdem, son deros© yais va
Krali Viktor Emanuel ile Basvekil
Mussolini olmak uzere parlak bir sekilde istikbal edilmi§ti. Viktor aaabiyatls hamsiren© yoEdigun bir kiignta sans aid bir eiimiaya
bambagka bir man4 varerek vaveyla kop«rsai9tlh, Sakin yine (syl©
Emanuel'i daha gehzadcliginden tamyordu. Sultan Abdtilhainid za-
olmasmt.,. Ben Sabiha'min, naail insan saklinde bir maiek
maninda O'nu istanbul'da misafir etmis ve agirlamisti. Bu sebeple
W KADIR MISIRO&LU
oldugunu bilmez mlyim? Degil, yalmz benim icin, herkes icin

miicaveret hi$bir zaman Melik Hiiseyn'e iltica manasini tazammun
hayirhahligini, icabtnda fedekarligmi lakdir etmez miyfm? Boyle
edemiyeoegi gibi o belde-i mubareke ise beyn-el muslimm
mi sanirsm nurum?! Sence de malumdur ki; hemsirene biraz
miisterek bir dar-ul etnan olup kimseniri orada hakk-l temelluk ve
mugberim, Yeis ve felaketin asabrma verdigi zaaf tesiriyle hastl
tahakkiimu miinleriden cari olamiyacagmdan her n'e kadar bir
olan sO-i zan ve serzenis ona aiddi. Her neyse, gecen
gecti
ferd-i muslim sifatryle gidebilir isem de bera-yi Ihtiyat Melik
giizelim; hem de odestik. Artik bu kadar bahis burada kalsinl...
Bi-
Huseyin'e miiracati munasip bularak Medine'ye azimet fikrinde
raz da ahval-i umflmiye ve hususiyem hakkinda
muhtasaran
oldugumu Melik-i miisSruniJeyhB is'ar ederek Mekke'ye
malGmat vereyim. Gerci verecegim malflmat maalesef pek muhta-
ugramadan dogruca Medine'ye miiteveccihen hareket edecektim.
sardir. Arzu ettigim ve ettigin gibi tafsilat ve fzahat-i lazimeyi
Ben karanmr is'ar elmege vakit kalmadan Melik Hiiseyn'den birbi-
muhtevi degildir. Sebeb-i miicbir ise, evvei beevvel mezahim-i
rini miiteakip aldigim telgraflarla Mekke'ye, d^vel olundum.
seferiyenin dimagima verdigi taab sebebiyle 90k yazi yazmaga ta-
Esasen bu davet benim karanma muvafik oidugu gibi bu vesiyie
hammuliim yok, Saniyen simdiki aramgahimda kalip kalmaya-
ile Beytullah'l da ziyaret edip badehQ Medine'ye
cagim sabit degil, me§kuk!... Binaenaleyh yakm bir zamanda bu gifmeyi munasip
gordiim.
tahakkuk edecek ve ben de dinlenmis olacagim. insallah bundan
sonraki mektubumda istedigin gibi tafsilati Cenab-i Hak ve Resule malumdur ki; bu iesebbiisiime asla
bulacaksm nurum. bir
siyasi miitaiea ve tesvikal-i hariciye hakim degil. Sir* vatan
Gelelim srmdilik edecegim hikfiye-i hal ve maziye: Cenab-i
cidalinin te'siri ve hissiyat-i diniyemin galeyani ami! olmustiir.
Hafiz-r Mutlaka hezaran hamd-ii siikran! Bedhahlarimrnn her tiiHii
Vakta ki; Wiekke'ye muvasaiat ettim, (art-i hurmet ve tazim ve fevk-
isSalanna ragmen, manayi hakikisiyle sihhat ve afiyetteyim.
alfide hiisn-t kabul ve tekrime mazhar oldum. Bu kadar hiisn-i ka-
Mflcize nevinden olarak ihtiyar ve nahif vucudum maddi ve
bul ve
misafirperverlige mukabil hemen Medine'ye azimet
manevT her turlii ve her giina taab ve alama mukavemet etti ve
munasip olamiyacagmdan birkac giin temdid-i ikamete mecbur
ediyor. Yalmz siddette istirahete muhtacim o kadar. Herkesten
kaldim. Bu miiddet zarlmda Medjne'nin ahval-i umOmiyesi ve
ziyade sana malumdur ki; istanbul'dan nasil bir meeburiyet-i
asayls-i mahalliyesini tetkit ve tahkik eyledim. Hicbir vechile tem-
elime ve miicbire ile ciktim. Mufarakatim esnasinda nereye gi-
did-i tkamete halen sStih olamiyacagma, hususiyle aile eelbine
decegim bence mukarrer degil, mechiildu. ingilizler bir zaman-l
imkan bufunmadigma kani oldum. Bir taraftan hac mevsimi te-
muvakkat icin Malta'yi munasip gordiiklerini bana yolda iken ha-
karriip ediyor, diger taraftan da Mekke'nin harareti
bor verdiier, zaruri muvaffakat ettim. Dana Malta'ya muvasaiat giin be giin ta-
et-
hammiiHersa bir surette artiyordu. Biz sicaktan ve adem-i ta-
memistik, vatan-t azime avdet Jhtimalinin husulime ve o an-i
hammiilden bahis ve sik^yet ettikse Melik Hiiseyin basta eksar-i
mes'uduri hululiine kadar haysiyet ve sitat-i hususiyem Tcabi
iimera ve e§raf memleket-i Taif'in letafet-l havasmdan bahisle
memaiik-i ecnebiyede, bahusus maaile ikamet munasip arzu edilirse zaman-i Hacca kadar Taff'te ikameti ve hosnut
olamiyacagmdan Ravza-i folutahara-i Cendb-i Risaletpenahiye ilti-
katindigi takdirde Silenin oraya celbediimesini musirren tavsiye
cayi ve vakt-i miisaidc kadar miicaverett sirr hissiyat-i diniyemin
ecliyoriardt. Artik bu kadar rica ve tavsiye Cizerine asla orasinm
s.evkiyle munasip ve muvafik buidum. Kalben ve viodanen karar
ikamete salfh olamiyacagma kani oidugum halde sjrf bera-yj hatir
veidim. Hazref-i Peygambere dehalet ve beldesinde ihtiyar-i
X&W9 kadar gitmek xahmetini ihtiyar eyledim. On ski gun kaldim
1% . .
.
KADIR MISIR06LU.
OSMANOGULLARI'NfN DRAMI 197
ve fazla duramayip Mekke'y© avdet ettim. Bu TaiJ seyahali ve
diger ©sbab-i zaruriye-i hususiye ve emsali ederek httrmef gosterdiler. Iskenderiye'de 119 gun ikameti mi*
gibi seyler ikametimiz
miiddetini uzattikâ mevsim ilerliyor, miiddetince gayet iatif bir kosk tahsisiyle fevkaldde izaz ve ikram
iklimin kavurucu sicagi tesj-
rini gosteriyor, muhalefet-i hava, siddet-i hararet,
ettiler. Ben mutenekkiren seyShat elmekte oldugumdan resm? te-
mugfiyerei-i
maiset gibi takatfersa ahval hasebiyle heyet-i seferiyemiz zahu rattan sar(-i nazar, bir htikumdara edilecek hurmeti icrada
azasr
btlaislisna giinden giino ve kemal-i sur'alle vticutdan kusur etmediler. Eger meslek-i siyasiyeye muhalif olmayip da
dusiiyor ve
eriyordu. Esas Itibariyle Misir'da katmayi ihtiyar etmis olaydim, emin o| bisbir mant yok ve
MUnevvere miistesna) gerek
(Medine-i
Hfcaz ve gerek Misir'da ikamet etmek mesiek-i siyasiye ekseriyet itibariyle Misrr efkar-r umumiyesi Istanbul halkmin arzu-
ve
ictihadima muhalif bulundugundan daha evvel aile cefbine su hilafi olarak fehimde idi. Nihayet oradan da Italya'ya geldik.
mu>
valik memah'k~i Islamiyeden bir miinasip Cenova'ya muvasalatimizda gayr-i resmt" Hukumet-i Mahalliyeden
rriahalle azfmet
tesebbiisatthda bulunmustum. Lakin bu aralik
pek ctddi htirmet gordum. Bir hafta ik^metin esnasinda her giina
biiliin mematik-i
Islamiyenin sulh-u umOmi akdolunmak teshilatamazhar oldum. Akibet Cenova mulhakatmdan olup haten
iizere bulunmasi
miinasebetiyle vaziyet-i siyasiyeleri ve asayis-r
Sram ettigim San Remo'ya geldim geleli Italya memurini ta-
dahiliyeleri
supheli ve sayan-i emniyet olmamasi rafindan fevkalade hiirmet gormekteyim. Italya Hiikumet-i Merke-
foeni hayri mesgul ettj.
Nihayet ondan da muvakkaten sarf-i nazar ederek simdilik Avru- ziyesi tie kendi memleketlerinde ikdmelimi hos gorduter ve nim
pa'nin havasi mutedil ve sihhate muvatrk v© dagdaga-i' resmi olarak beyan-i memnflniyet bile ettiler.
a lyase Hen
hali ItalyaFransa hudud-i cenubiyesine muUasil letafeM hava-
-
Hulasa-i keISm, hulaseten bu satirlan karalamafctan maksadim
siyle mtistehir "San Ramo" kasabasmda ikameti sana
ihtiyar ve tercib bir fikr-i icmali vermektir, Yoksa malQmat furusluk degil!..
eyledim. Burada yedi ayhk rriiiskul ve muz'19 bir seyahatin yor- Benim hiiviyet-i hakfkiyemi hakkiyle bitmiyenler bu kSgidi okurlar-
gunlugunu amiakta ve haylice hirpalanmis viicutlarimizi tamir et- sa eminim lefShura veya hamdkate atfederler. Lakin bu mektup
mekleyiz melegiml... beyannSme olmayip bir pederin pek sevgili ve {jal$inas ve be-
Seyahatimin kism-i ahirinB basintn ruhunu ve hissini tamamiyle bitip takdir eden bir evladina
gelince; husema-yi
bedhahfarimizm her guna jsaa ve Istanbul matbuatinin yazdrgi hasbihalnSmesi bulunmasi itibdriyle bir kiymet-i
kiitliyen
hilaf-i hakikaf nesriyatlarma ragmen Cenab-i Hakka cok mahsOsasi olabilir zanntndayim. Oyle degil mi ruhum?
siikur her
nereya gjttimse hut-met ve feshiial gordum ve miigayir-r hakikat Her ne kadar sadet harici ise de suat etligin icin cevap veriy-
bir muameteye maruz kalmadim. fptida Malta'ya viirudumda orum. Ewsia gecen seneki oyunlar sebebiyle yazttan bir mektup
Ingilizmemurtni tarafindan hCikiimdariarina edecekleri muameleye sahibinin endiêde bulundugunu yazmissm. Ben istanbul'dan
ve Malta Hukumet-i Mahalliyesi ve ahalisi ise, emin of giizelim, 9ikmazdan evvel bu gibi evraki tamamiyle mahveuim. Asia mera-
o
muteassip hark,. Papa'ya gosterecekleri hiirmeti bana da ibraz ka mahal yoktur. Saniyen biraz miiddet i$in hi^bir kimseye
eySediler. Oradan Hicaz'a muvasalatimda balada kaydetttgim muavenet-i nakdiyede butunmakligtoi mumkiin degil, katiyen mu-
v»9hilo hurmai ve taztme mazhar oldum. Bu defa Hieaz'dan
fart-i haldir, beyhude tntar etmeyin: fnsaallah imkSn hSsit olursa (ki
Avrupe'ya azfmetimde Suveysten iskenderiye'ye kadar mesafeyi iimtt ediyorum 90k siirmez) tesviye olunur. Salisen dilenin celbi,
kaf i5fin Misir Hiikumet-i Mahalliyesi tarafindan huttfis! treh izhar
:
bazi eshab-i husQsiyeden dolayi bir muddet-i kalile tehirt lazim

198 KADIR MISIROSLU
geliyor. Bundan sonraki mektubumda buna dair beyan-i malumat
edecegim guzelim. Baki o sikuitiya ragmen ruh asalclini muhafaza cdebildigini gfisteren bir hadisc
giizel yCiziinii ve gozlerini takbil ve
fiddeM tahassiirle ccreyan etmi$tir ki, bunu giirgu $ahidlerinden
deragus eyler ve kaffe-i ahvalde yed-i kudrel-i bid olan Refii Cevad
kibrfyaya emanet ve tevdi
Ulunay'm kendisilden dinleyclim;
ederim, benim sevgili Sabiha'cigim,
melegiml...
San Remo. Villa Noel Bir gun Tahir Bcy'lc otururken Basmlisahip Mazhar Aga
lelasja
Peder-i Hasretkesin odaya girdi.
M. Vahideddin « - Oniformah bir zfu geldi. Galiba bu bir general olacak.

Ben dilin-
den anlamiyoram. Siz dc g(>ru$iin.»
Sultan Vahideddin vatanr terkcltigi zaman O'nun Qdadan ciklik.bahcede
aile efradi da .
pirilpinl devo gibi siyab bir fiat, otomobil
digcr Hanedan mcnsuplan gibi kanbul'da kalmisti. Fakat bir mliddel duruyordu. Yamnda boylu boslu Italyan Ccnerali ilerledi, askerce
soma cikanlan 431 sayili kanunla Hilafet ilga cdilip, basla sclamladi:
Abdiilmecid Efendi olmak iizcre butiin hanedan mensuplan yU rt « Hasmcil.O Krai

- Hazrctleri seryaveri. General Giozcppo
disma cikanhnca, bunlar da Sultan Vahideddin'in yamna git- Lavri.»
misjerdir. «- Turk Ordusti Sabik Erkan-i Harbiye Miralayi Tahir .»
Sultan Vahideddin'in olurmakta bulundugu «- Krai Hazrctleri
villa Parodi ailesi ef- larafmdan Sullatu ziyarete gcklim.»
raduun ve Malta onlarla birlikie digcr bazi
guibctzedelerin loplanip Tahir Bey beni de takdim clti, ondan sonra General'c:
gelmesiyle ariik kifayct elmemeye ba§tamisn. Bu sobcple orasi terkcdil- «-Buyurunuz!» dedi. Generali koskde bir salona aid*. Pek
erek Villa Manyoli (Manolya VlUasi) admdaki az son-
kirk odah digcr bir vil- ra Sultan Vahideddin gorundu. General sabik
hiikumdan selamladi.
laya(a$mmak mecburiycti basil otaustur.
Bu miilfikatm ehcmmiyelini anlamak icin, Krai Emanuel
ile Sultan
Valani lerk ettigi zaman bir rivayete gore oluzbesbin Ingiliz lirasi 1 ' Vahideddin arasindaki dostlugun kokiinii gostereyirn.
digcr bir rivayete gore ise, ellibin lirasi (kagit para) vardi."2 Bu kadar 1
Krai Viktor Emanuel daha vclialit iken Truva harabelerini ziyaret

biiyiikbir kalabaliga boylcsine az bir parayla
ne kadar bakilabilirdi. icin 190'0'dc lstanbul'a gelir. Suitan
Abdulhamid kendisine mihman-
Tabiauyle cok gecmeden sefalet basgoslcrmeyc dar clarak SenzSde Vahideddin Efendi'yi tayin edcr.
bastadi. Esasen para
isterini me'mur olan kaymbiradcri Yarbay Zeki Bey'in israf ve
idarcye
ttalyo Krah Hurnberto'nun bir anarsjst eliyle oldUrtildiigu, tarih
kumarbazhklari da bu maddi imkansizliklara eklenince
malt durum cok budur! Prcns Viktor Emanuel, italya Krali Viktor Emanuel olarak
tasa bir zaman sonra vabim bir sekil almaya bastedi. halya'ya azimct eder.
Tarn bu sirada Sultan Vahideddin'in icinde

bulundugu mali O iarihten beri, aralannda mektuplasma eksik olmaz.
Seryaver:
111 - Tank Miimlaz GOZTEPE a.g.e. sh. 100
112 fsniall HSmi DANt§.MEND «- Metbuum Krai Hazretleri Zat-i Sffliancierinin memlcketlerini
baa
. a.°.e. C. IV. sh. 443
M) KADIR MISIROSLU
OSMANO&ULLARI'NIN DRAMI 291
hadisat dolayisiyla terk ettikten sonra, kcndi
Mkelerine, misafir olma-
lanni bflyilk bir iptihac ile karsilarmsjardir. Sultan Vahideddin, §u cevabi verdi:
Kendileri Italya topragina
ayak bastiklari giinden itibarcn, misafir-i hassi
olduklanni arz ederler. «- Haklssinaz, bunlar
kimseye vermekle
Diesabinii
Krai Hazrctleri « Zom b a r d o »da bir <c F 1 o r a n s a » civannda miikellef olmadigimiz, jahsi malimizdir. Fakat ecdadim bu
bir sato, « V c n e A i k » de bir saray, « N a p o 1 milletin hiikumdarlan olmasa idiler, oitlara kim bu hediye-
i »dc yine bir sarayi
oklugunu ve bunlardan hangisinde ikamct arzu cderlerse, leri verirdi? Binaenaleyh bu kiymet bicilmez e§ya ve
arabalanna
varincaya kadar, hersey mevcut olarak, butiin evaniden, benimi kadar milletin de hakki vardir.'Ben bu
personeUyle emirlcrinc
amade oldugunu. halirlatmayi bir vazife bilir. Ha$mctpenah ihaneti kabul edemem!»
iradcnizi
bekliyor.»
Miralay Tahir Bey Kralm dAvetini hirer birer, agir agir tercume
Tahir Bey, bunu tcrciimc edcrken agzi ktilaklanna etti. Sultan Vahideddin, uzun uzun dii§iindu, yutkundu:
vanyordu.
Garb liayalinin kibar ya§ayi$ina pek milglak
oldugu icin, «- Tahir Bey» dedi, «soyleyecegim sftzleri, bir harfini bile
Imparatorlugun inhitatini gostcrir bu fazla $ark
usuIU yajayis, onda degi§tirmeden oldugu gibi tercume edeceksin!.»
endive uyandinyordu.
«- Emredersiniz Efendim.»
Sultan Vahideddin'in San Remo'daki masArif karjihgt
«- Biraderim Krai Hazretleri'nc, gosterdigi misafirperverlikten do-
goriilmemis bir tczcbzubdii. Hesabin icinden Ziilitii Bey'den baska
layi samimiyetle tesekkiir ederim, fakat bu davetlerini kabule bilyttk bir
hie kiinse cikamaz hale gelmi s ti ve zaten hesab diye bir ;ey yoktu.
Va- mSni vardir.?»
'
zjycti diizeltecck olan ancak Sultan Vahideddin idi.
Tahir Bey afalladi ve sordu.
Mahlu Hilkumdar, tstanbu|'u terkettigi zaman yamnda nakit olarak
yalmz yirmi bin altm lira vardi. Boyle herdakika
«- Ne gibi mani efendim?»
tiirlu masrafa ihtiya?
gostcren bir gurbet hayali icin bunun ug misli bir «- Soyleyccegim; memleketimdeki vukuat ve hadisat, her ne kadar
nakit de olsa yine kar
gibi erirdi.
beni muvakkaten veya- ebediyyen tac ve tahtimdan ayirdiysa da
Sultan ValiidedcJin Istanbul'dan cikmadan
evvel, Hazine-i iizerirnde « H a 1 i f e 1 i k » sifati raevcuddur. Ben bUtun
HiimayOndan, makbuz raukabilinde «Kiyametname» miislumanlann Reis-i Ruhanisiyim. Peygamber postunda oturuyorum.
adh fcitabi ge-
tirlmis. ve minyaturleri iki milyon
degerinde olan bu eseri, makbuzunu Bu sifat kendi dtnimden olmayan bir zStin teklifini kabulden beni men
getinerek yine Hazine'ye fide etntijti. eder. Bundan dolayt, birlderim Krai Hazretlerinin bu davetlerini kabul
O Eaman yakmlan: edemiyecegim, beni mazur gormelerint rica ederim.»
«- Padi$ahim! Hazine-i
Humayununuzdaki btttOn e$ya ecdadiniza Tahir Bey busbutiln afalladi. Zira gerek SuKam VahMedtJia ve
ve hanedammza, Mkumdarlar tarafmdan hediye
edilen esjadir. Bunlar gerek raaiyelini, bu vaziyetten kurtaracak ancak boyle bir {are olabilir-
sizin malimzdir! Bahusus iSde buyurmak istediginiz kitabin iki, belki di. Tahir Bey tercumanh§i bir tarafa birakti. MahlO Hiikiimdan iknS
de iic milyona aiicia hazuxkr. Hi? olmazsa bunu bir ifitiyat
olarak nezd- etmeyecahgn:
i gahanenizde aukoymak dogru degil midir?»
«- Efendimiz bugiin iyi kotii sayenizde ya§iyoruz, fakat hazira dag
dayanmaz, bunun yanm da var.»
202, ... . KADIR MISIRO<SLU ,

Sultan Valiideddin ayncn §oyle sflyleyerek mcscleyi kcsip atti:
miicevlierat bulunan bu nisanin yalmz miicevhcrlerinin maliyet
«- Ne yapalirn azizim, Tahir Bey, sogan ckmek yoriz.!»
fiyati
bin altttl degerindeydi. t$te bu hesaba aldanarak nisamnin biitim
Scryaver vaziyeli Ogrendikton sonra Sultan Vahideddin'i miicevherlerini sokerck gizlice Prens Sami Bey'e verip satilmak
sclamladi ve salondan cikn...»' 3 '
iizere bledenberi muamelesi olan ((Barclays Bank»a

Ustclik tin hadisc O'nun biiyUk lakr-u zarflret icinde vcfat edigindai gondercn Sultan Vahideddin bu ijle pek biiyiik bir hayal inkisarina
sadece bir kac giin once ccrcyaii cdiyordu!... ugrami§ ve biitiin iimidlerini bir anda kaybeimisd.
Sultan Vahideddin'in yard disnula gecen izdirabh hayalim Prens Sami Bey bu miicevherleri bankaya teslim etu'kten birkacgiin
yakincn bilcnlcrden biri do, devrin bircok Harbiyc Nazinna yaverlik sonra, baakanin miicevherat miitehassisi ve muhammimleri bu kiymetli
eden Tank Miimtaz (ioztcpe'dir. Sultan i
Vahideddin'in, ra§lann hakik! olmayip, degersiz ve taklit bir takim Avrupa tasjan
bugiinku insanlarm kolay kolay anlamayacaklan o kabina vanlmaz oldugunu ve ancak, lie, dort bin frank getirebilecegini haber verdikleri
namuskai'hgini binbir misfil ile, sahsi miisaliadclcrinc istinaden nak- zaman Sultan Vahideddin dudaklarim zehir gibi yakan aci bir le-
lctmi.5 bultlnan Tank Miimtaz Bey'den ibrclli bir pasaji naklediy- bcssiimle, dalia tahta ciktigi gunlerde kendisine oynanan bu oyunun
omz: kotii aktorlcrini hatirlami§ ve isimlerini de fas, etmekten kendini ala-
«Sultan Valiideddin bu miilhis, vaziycti zevcelcrinin bile habef al- mamisti.
malanna razi olamiyor, tenha odalara cekilip gizli gizli bir taktm faaliy- Bu vak'adan sonra iki senedenberi giiriil giirill giirleyen Villa Man-
etlcrdc bulunuyordu. Bir laraftan da Prens Sami Beyle birlikte, Zeki yoli'deki kiiciik Yildiz Sarayi hayati birdenbire olmiisfli.
Bey'in israria isicdigi mutl'ak masrafmi ve csnaf borclaruu Hazine-i Hassa'ya ve Osmanh Hanedam'na aid muhtelif memleket-
karsdayacak bir para tcminine cali$iyorlardi.
lerde bulunan arJzi ve emlake mukabil, Ingiliz Bankasindan
Sultan Vahideddin'in o tenha odalarda kapanip gizli gizli yapugi yapilabilecck istikraz uraidi de Sultan Vahiileddin'le Abdulmecid
faaliyetlerin ic yiiziinii yegeni Sami Bey'den baska bilen kimse yoklu. arasindaki anlasmazlik yiiziinden suya diismiis. bulunuyordu.
Mcgerse Sultan Valiideddin, gunlcrden bcri en son iimit olarak bcl Sultan Vahideddin, Zeki Bey'in son harcketi uzerine kendi
bagladigi, Hanedan-i Al-i Osman ni$aninm iizerindcki iri tajb hand ve dahili lelefonlari da kaldmp artumi§, artik
idarcsitideki biitim
miicevherleri kiiciik bir timak makasinin ucu ile sbkmege calisiyormus. tamamiyle Harem Dairesine cckilip kapanmis, ve Diinyadan clini
etegini
Sultan Vahideddin'in clinde kala kala yalmz Osmanh Padisahlarmin cekmi§ti.
ve hanedan azalannm takmaiarina mahsus olan bir nisan kalmijti. Bu Yalmz aksamlan, pek sevdigi bir kac emektarim Harem dairesindeki
ni§an ortada giines seklinde bir bUyiik niganla, buna mcrbut kiiciik kiiciik ve hususi selamhk odasinda kabul ediydr, onlarla dertlesmekte
kiiciik mineli plakalardan miirekkep, pek zarif ve boyundan takma bir bir ncvi teselli bulmaga calijiyordu.
gerdanhk. Altm ve platinden yapilan ve uzerinde iri tasli ve kiymetli Bilhassa bu saf vc iptidal adamlann riiyalanm dinlemekten ve
tabir
etmeklen pek hoslanan Sultan Vahideddin bir akjam
esvapfiba§i
1 13 - Refit Cevad ULfJNAY - a.. Tcrcuman Gazetcsi 18 - 19 Kasim 1969 u- Ibrahim ve berberbasi Mahmud Bey'lerin anlattiklari riiyalanm
.
dik-
rihli niishalar. kalli dikkalli dinlcdikten sonra cok mahzun o!mu§ ve yava§ca yerinden
234:, i., KADJR MISIROSLU ,
.OSMANOSULLAWNIN DRAMI 205
kalkarak:
odaya girdim.
«- Yakinda Istanbul's gideceksiniz insaallah» diyerek Harem'o Tarn bu sirada hadiseden haberdar edilen Prens SSmi Bey
cikan kiiciik de
gizli merdivcnden sfciiliip gitmigti.
biiyiik bitteBs icindc oraya yetismis bulunuyordu.
Giiniin birinde muhakkak Istanbul's donecegine, tac ve
tab Una Sultan Vahideddin, bir sezlongun uzerine uzanmij, caiisiz bir
kavusacagma dair olan sarsilmaz iimiduli hi? bir zaman kaybetmemis
haldo yatiyordu. Sirtinda koyu sari tiiylii bit samur kiirk vardi, Kir ve
olan Sultan Vahideddin'in bu malfzun ifadesinde, memlckcte
hal'if kivircik saci, sakab dikilmis gibi goriiniiyordu. Rengini heniiz
donmck husOSBndakj biitiin (Imitlerlni kaybetligine delate eden ycisin
muhafaza cden ve bir olcii cehrcsini hatira getirmeyen yiizuniin or-
aliimctleri seziliyordu.
lasinda kiiciik fakat kemerli bir burun dikkati cekiyordu.
Villa Manyoli'yc coken bu kasvet yctmiyormus gibi, bardaklan Agzi kiiciik bir daire seklinde derin derin nefes ahyormus gibi acik
bosanircasinacilgin vc usandinci bit yagmur baslamis vc bir lahza giiz bulunuyordu. Gozleri sakin bir uyku halinde bulundugu hissini veri-
actumaclan giinlcrce dcvam eden bu yagmur San Rcmo'ya bir felaket
yor ve kapab duruyordu. Viicudu buz kesilmisli.
liavasi sindirmisti.
Prens Sami Bey'in bu an! felaket karsisinda uykusu basma
Manolya ve nortakal bahcelorinden seller gidiyor ve her agacin di-
acramis kimin yakasma yapisacagmi bilemiyordu.
bindc ayri ayn golcukler kaymyordu.
Villanin her kbsesinde Sultan Valiideddin'e aid kadinlardan
biri
Zeki Bey kimsenin ba§im disari cikaramadigi bu tufan ve
aghyor, emekuir mabcyn adamlan saskinlrktan ne taraf-
katila katila
kiyametle yine rnOtSduil bozmami? ve kumarhanesine gitmisti.
lanna konulsa o larafa kostrsuyorlar, gozyaslanm yenlerine silerek
bSn
Ben heniiz uykuya dalmistim. Basucumdaki dabili telefon disandaki bon cfendilcrinin cansiz cesedine bakiyorlardi.
kuduran firlinaya tempo tutan cilgm ve surekli cigbklarla cirpmmaga
Prens Sami Bey, o meshur nezaketine ragmen cildirmis gibi saga
basladi.
sola saldinyor, vakit vakit
o vakur ve agu bazb efendiler ve Sultan
Coktanberi sesini kaybeden bu makinenin o aksam birdenbire Vahideddin'in son zevcesi Nevzat Hanim'in lizerine yiiriiyerek:
mana veremiyordum. Uyku sersemligiyle
telasla dile gclroesine bir
«• Dayrma ne yapuniz?» diye garip garip sualler soruyordu.
mikrofona sinldigim zaman korkunc bir vaveyla ile karsilasum. Tele-
Sultan, Vahideddin'in hususf doktoru olan meshur bir ttalyan
fonda:
profosorii derhal yetismisli. Oliirn, gSyet, Snl oldugu
ve Italyan
«- Yetisni? Efendimize bir hal oldu?...» diye acikli kadin Hukumeti tarafmdan kendi topragmda Men velevki sab* bir imparalora
sesleri haykirryordu.
karsi buyiik bir dikkatgosterildigi icin bu doklor otopsi amcliyauna
Askerlikten kalma bir siir'atle derbal giyinip kendiini yagmur der- luzum gbrdii.
yasrmn ortasma attim ve bala cika karsiki binaya kojtum.
Ameliyat, Sultan Vahideddin'in yattiji odanm yam basindaki
sa-
Sultan Vahideddin'in Harem Dairesi list kalla bulunuyordu. londa yapilacakli. VUcudu ve mafsallari kaskati kesildigi icin
soymak,
Saclarmi bajlarim yolan ve kendilerini yerden yere atan perisan kurkunii ve mafsallarini cikannak pek zor oluyordu. Oliiye
iskence
kadinlann arasindan gecerek dogm Sultan Vahideddin'in bulundugu edilmesine razi olmiyan Sami Bey o kiymetli kurke ve camasrrlara
bir
makas atarak bastan asagiya parcalayrp kolayca cikardi. Yuzunden.
2X|,. :
v KADJR MISIRp$,LU
OSMANOSULLARiNtN DRAMI 207
gayet zayif vcihtiyar goriinen Sultan Vahideddin'in viicudu gayet
Barrister doniip dolasjp fstanbul'a ve CcngelkSyii'ndeki koske ge-
gene, adaleli vo mtitcnasipti. Sol taraf bo§ bogrilnde iri iri mor lekeler
liyor, hcrkes bu gecraig refflha ve genclik hauralanna aid
peyda olmugtu. Olijyu beyaz bir patiskaya sardiktan soma Prcns Sami tatli bir hikaye
anlaiiyoxdu.
Bey'Ie Seryavcr Avni Pa§a, ikinci miisahip Mazhar Aga ve ben
usulca tutup omuzianmiza kaldirdik. Sultan Vahideddin, bu lath sohbetleri en haraYetli. yerinde kese-
rck:
Ellerimiz vc yiizuiriiiz cescde tenuis ettikce viicudumuzu buz gibi bir
hava kapliyordu. «- Haydi yalsi namazlarmtzi kdiniz da geliniz
sohbelimize yine de-
vam cdcriz.» demi; vc kadmlar kalkip namazlanni kilmakiizcre
Sultan Vahideddin'in cesedini doktorun diiiindcki masaya boylu disan
cikmisjar.
boyunca yatirarak di§an cikip bcklcdik.
Bu esnada. Sultan Vahideddin daima yamnda bulunan ve
Amcliyai uzun sUrmemigti. Doktor kendine lazim olani, yani Oliime hiz-
metlerine bakan son zevcesi Nevzat Hanim'a scslenerek:
sebebiyet vercn anzayi deihal bulmus, vo clinc alarak yamroiza gelmisti.
«- Biraz safrara kabanyor, bana bir
«- t§te» diyc goslcrdi. tas gctir» demis. Derhal getiri-
len lasa pek az miktarda ve sari bir safradan ibSret istifrag ettiklen son-
Bu kuciik ve beyaz bir kcmik parcasi gibi goriioiiyordu. nr.
«- Bu kalbe giden kan damaridit. Tikanmis. ve las, kesiltrii;tir» dcdi.

«- Aman §u legcni dftk de burada pis kokmasin?» demesi iizerine
Bu doktor. Sultan Vahideddin'in kalbini otedenberi zayif bu- .
Nevzat Hanim dcrhal legeni goturUp musluga dBkmiis.
ve acele
luyor, bilhassa sigaradan ba§ka hayatta hie bir zevk vc cglcnccsi ol- odaya dondiigii zaman Sultan Vahideddin'i uzandigi
§ezlongun
madigini sciyleyip duran bu zata, cok sigara icmcyi ve aspirin aimayi iizerinde cansiz bulmustar.
giddetle yasak etmi§ti.
Sagligmda iken §ahit olmaktan pek korktugu felakete Sultan Va-
Doktor, kalbin bu vaziyetini goriince Picas Sami Bey'e bakti ve: hideddin'in ccnazesi ve tabutu maruz kaldi.
«- £ok muhlemeldir ki; majcslclcri siki tavsiyelerimize ragmen cok PrcnsSami Bey dayisimn cesedini sanatkarane bir ceviz tabut
miktarda aspirin almisjar ve bu hal oliimijnii intac etmis.tir.» yaptirarak. kurjunta kapli bu tabutun icine tahnit
ettirip yerlejtirmis. ve
Sultan Vahideddin'in olumii iizerine kiymetli evrak ve iizerine de pirinc bir levha ustune su kelimeleri hak etmijtir:
paralarim muhafaza ettigi kuciik gekmecesi acildigi vakit «islamlarm Halifesi, Tiirklerin HaMni,
Altinci Sultan
icinden on yedi tane ceyrekli Osnianh altini ile, Sa§lari Mehmcd Han Hazretleri burada medfundur?..»
sokiilmus. bir Hanedan-i Al-i Osmj.ii nigani bulunmus. ve
Prens Sami Bey'in §ahsen yaptigi yiiksek para fedakarhgiyle
servet namina bunlardan bafka hie bir §eye tes&diif edile- viicMa getirilen bu tabut cok alacakh San
bir Remo esnafinm ayaklamp
memi§ti. hak talep etmeleri iizerine giinlerce villada haciz
altinda kalmiju.» "4
Sultan Vahideddin, o gece aksam yemeginden sonra biitiin
114-Bu hadiseye s Shid olanlardan bin de Refii Cevad'dir.
kadinlanm, hazinedarlarim odasma toplamis, ve gee vakitlere kadar pek O da adi ge s cii
Hatual'inda ju [afsijati vermektedir,
tatli ve neseli sohbetlerc dalmi§lardi.
«San Rcnio'ya; Villa Mariolya'ya gltlljim zamail ana baba giinu idi, maiyyei icinde
338 KADIR MISIRO&LU osmano6ullari;nin drami a??
Villa Manyoli'nin alt kat salonu halilar ve agir perdelerle sfislenerek bah ziyaret edilen bu tabutun Oniincle, en 50k tesadiif edilen ziyarctciler
tabut gctirilip bu salonun orta ycrine bir sehpa iizerin konulmu§tu. arasmda ak sakalli bir pirifani Sultan Abdiilhamid'in me§hur ressami
San Remo'nun ytiksek sosyetesine mensup ailcleri larafindan her sa-
Zanaro ile iki tarafindan diz cokiip dua eden siyahlara biirunmu§ gene
aglayanlar, diijiinenler, nc yapacagim bilmcyenlcr vardi. O aralik iceriyc lelSjla Hayrcddta A£a girdi: ..
Baj miisahib Mazhar Aj*a beni koluindan cekti: - «-Efcndiin, csnaf yanlarmda bir mc'inur getirmi§lcr.»
«-Cevad Bey, dedi, h&linuz nc olacak? On paramiz yok, bogazimiza kadar bore «-Ne menmm?.»
icindeyiz.» «-tcraineiniirii.»
«- Cainm Aga 17.fendil» dedim, «koskoca bir Padijah on pnrasuolur mu?» Hayreddin Aga gozlerinden ya$lan mendiline icjrerek:
«- Ncdcn olmaaiii? Efcndimiz Istanbul'dan giktigi zaman 20 bin altmi vardi. Hazira «- Vclinimcl Efcnidmiziu cenazelerini haczettireccklermij.w
karmi dayamr? Aylardan beri masraf cdiliyor, kalanim da Ziihdii Bey kumarda critli. Busozoitaligialitislcldi..,
Miijlemilala bakacak olursaniz, butiin esnaf otunnuj para bekliyorfar.* O aralik yanimiza «-Na$il olur yaliu?»
Miralay Tahir Bey geldi. Baj Miihasip'e: «-Ncredeyiz?»

«- Mazhar Aga» dedi. «Nc yapacagiz? Esnafin, patirtisi, giirtiltiisu ayyuka .
c-MedenT bir menilckctde bbyle rczalet olur mu'/»
cikiyor.w «-Oia haczedilirmi?»
BenJaTakan§tim: Tahir Bey:
«-Icinizde esnafla en yakm miinasebcti olan Ziihdti Bey'dir, onlara, o meram anla-
«-Editir efendim,» dedi. «Bunlar oyle menfaatperest
adanilardir ki, haklanm clde et-
tabtlir.» mek iciu liervasitaya ba§ vururlar.»
TftMr Bey: «-Nc yapaca|iz?»

«- Ne miinascbctw dedi, nsoylcdik, aylardan beri on parasiz idSrc ediyoruni, ne «-Nc yapacagiz?»
haliniz varsa gonin, ben esnafin yonina bile gitmem» diyor. <i-Ncyapacagiz?» .
'
Sordurn: SSmi Bey:

«-Borcun miktan ne kadar?» «-Hepimizin mali vaziyeti malum, maamati cebimdc ne var ne yoksa
vereyim.»
Ijin garSbetine bakm, o kadar rezalct oluyor, fakat daha borcun miktanm kimse Oradakilerin hepsinde az cok bir feyler vardi, son zamanlar
bil- mastesna, muntazaman
miyordu. maaglanni aldiklan ve hif bir masraflan olmadigi icin paralanni biriktirrni^lerdi.
Bag Mii$£hib: TJihlr Bey:
«-Bu boyle olmazi...» dedi, «gidelim!» «-Efendim,» dedi, «biz cenazeyi bah9enin sarmajikla ortiilii kisrrundaki hip acilmayan
Schzade Faruk ile Seccadccibaji, banyo odasinda Sultan Vaftldeddln'i yikami;lar kapisindan kacnacagjz.»
ve mustatil gckilde bir labuta bile koyup kapami§Iardi, Odadakiler irkildiler.

Harcm DSiresi kismina gidildj, ortada acilacak yen kmlmij bir canla duruyor, «-NasiIolur?»
etrafinda Sahiha Sultan agliyor, Faruk Efend! ile SSmf Bey da$unuyorlardi. Mira- «-Ba?ka
cSremiz yok, zira alacakldar bir sancimlcrinden vaz gecmiyorlar.
Bu kadar
lay Tahir Bey bag saghgi dilediklen sonra: borcu karsilamaya imkanimiz yok. Ben bu parayi size fazlasiyla
temin ederim, hattS ce-
«- Efcndim,» dedi, «alacakldar, agalann, efcndilerjn, daireleriiidc bekliyorlar, riazenin nakil masrafun da bulurum.»
borcun
hakiki mikdan daha biliiuniyorsa da onlan biraz para vererck tatmin etroek llzimdir. Bu Odadakilerin ytizleri bir sorgu ijareti seklini aldi.
hususdane miimkiin isc yapalim efendim.» «-Arzedeyim, ben derhal Irene atlar Roma'ya saraya giderim. Kral'rn huzuruna
FaYuk Efesidl: cikanm, vaziyeti anlatmm, o matemed bir adammi gonderir, biitun borclan tasfiye ettirir
«- Biz de aym jcyi dusfindiik, inerhurmin cantasinin anahtanni bulamadigimiz icin, ve bu sikintidan bizi kurtanr.»
onukrrdik, icinde elniaslan, piriantalan sdkulmiig nijanlandan bajka bir gey cjkrnadi. Bi- Faruk Efendi:
zim ise vaziyetimiz maddi fedakSrliga rnusaald dejildir. «-DQnyada o]amaz,» dedi. «Hila?et postuna oturmuj birHukrimdan dilendirmck se-
.21.0 KADIR MISIRO&LU .
OSIdANOGtlLLARfNIN DRAMI !
2fl
ve giizel kizian vc bir de Liibnanh bir Arap ailesi(Su!tan Hamid'in
Orman ve Maden N^zin Necip Melbame Pa§a) bilhassa
ve Misif Prenseslcrinden Omer Tosun Pasa'lann nakdt yardimlanyla
dikkati cel-
Sultan Vahideddin'in mutfak bOrslari tasfiye edilmi? ve cena?.e
bediyordu. Nihayct Sabifc Hicaz Krali Hiiseyin ilc Irak Krali Faysal
Tricsle yoluyla ve damadi §ehzade Omer Faruk Efcndi refakatiyle
viyesirte indircmcm, cenizc nakliye masrafmi, HSIifc Hazrcilcri tesfiyc buyururJai, alacak Bcyrut'a gonderiImi§, o zaman Suriye'de devlet reisi bulunaij ve.Sul-
mcselesini dc nc yaparsauiy, yapm.» tan Hamid'in taimeJerindcn Ayje Sultan'm sabik zcvei buliinmasi
Faruk Efcndi Nice ilc lelcfonla konujdu:
dolayisiyle liaia damad diye anilan Ahmed Nam! Bey'in hiraaye
«-I>cdcrim parayi sakalli Rejid ve
Iley'lc giinderiyor. Cenazcyi SORtYK'yc, o
gohjrecck.» dedi.
nczaretinde tcrtip edilcn bir ccnaze alayiyle Sam'a getirilip Sultan Se-
Iki iic saal sonra da sakalli Ri^lti Bey, I2zim gclcn parayi hamilcn Villa Manolya'ya lim Camii bahcesine ciefnedi Im ijtir. .. » 15
gcldi, Zahir Bey, Ertugrul Efetidfnin hocasi Mahir Beyle Saml Bcy'i Hay red-
din Aga'yi scccadcci bafiyj, ibrikdar basiyj, Agalar Dairesindc toplamp, bagimiaya
de- "'""
vani eden bakkal cakkal gfimliuna gondcrdi.
2- ABDflLMECll) EFENDl
«- Bu adamlan avutunuz, o mQddel zarfinda bix cenazcyi kaciralim.» Istanbul VilHsi ve cmniyet Miidiiiu'nUn Hilafet'in lagvi vc Os-
Berber ba-ji isiasyona kosduruldu, tck atli bir yiik aiabasi baliceiiin acalmaya acilmaya inanogullan'mn yurt dijma cikarilmalarmi amir olan 431 Sayili Ka-
kol demiri paslanmis kapismin (inline gctirildi.
nun'un koydugu on gunluk muddete riayet etmeksizin bu kanunun
Sandigm (abut oldugu belli dcgildi, icinde birolii yathgi da matflni olmuyordu. TShir
Bey: Mcclis'de muzakere vc kabul olundugu gunun gecesi emirlerindeki polis
n-Bir cenaze naklcdildigini belli etmeyin, icinde oleberi olan bir tanla sandigi Ceno- vc jandarmalarla Dolmabahce Sarayi'ni abluka edip, Halife
va'ya gondcriyoruz, onun icin yalniz iki kiji tulup indircccgiz.» Abdiilmecid Ef'endi'yi, otomobille gatalca'ya gaturdiiklerini, orada
Adamlara yakalanm yirtarak yiiksek scslc aglamalan cmredildi, sandigi basmdan
Sirkeci'de diger yakmlarinin bindirilmij oldugu trene konularak yurd
§chzSde Faruk Ei'cndl, ayak larafjndan da TShir Bey tutdu. Bahcc kapismdan
di§ma cikanldiginy ewelce anlatmi5tik.
cikanldi, arabaya konuldu. Arabacinm yanina Faruk Efcndi oturdu, arabanm sag ta-
rafinda Tahir Bey, sol tarafmda ben arabamm arkasinda sakalli Reijid
Halife, sarayindan ijylesine bir acele ile cikardmisti ki, bir kac bavul
Bey, bozuk
kaldinmlar iizerinde haldir huldur, isiasyona dogrulduk. tedarikine bile imkan bulunamamij, zatl ejyalan, yatak farpflarina
Dtisuntiyorum: bobca!anmi§ti.
Kfilllinf Siifeyman Sigctvar Kalesini fctheiiiklen sonra hayata gdzlcrini yumdu.
Sokullu Melimcd Paja, askerin biiyiik teessiirle disiplioi
Abdiilmecid Efendi ve beraberindekiler gece karaniiginda
bozacagmdan cekinerek,
Giincs Padisahinm olumunii bo)fikbas.ilardan, kethudalardan, cavu§Iardan ve Yeniceri Dolmabahce Sarayindan alinarak bindirildikleri bu trenle nereye gide-
emekdarianndan sakladi. Ceset arabada oturur vaziyetdc bulunuyor ve Padisahin raliatsiz ceklerini bilmiyorlardi. Yolda trene binerken valinin kendilerine veimij
oldugundan dolayi araba ile gitdigi soyleniyordu, nibayet meselc Edirne'ye gclirkcn oldugu biiyiik bir zartt acmca, bunun icinde kafileye dahil olanlann
anlaîldi, orduclan tekbir sealed, gflmbflr giiinbiir yiikselineyc basladi, Yenicerilerin
pala sadece sikij icin verilroi§, pasaportlariylc, ikibin stcrlinin mevcud
biyiklannin corbacilann kir sakallannm arasindan gozyaslan sCiziiltiyordu.
oMugunu giirduler.
" 6 Bu. kafileye ancak birkac hafta yetebilccek bir
Bir bunu, bir de tek atli bir yiik arabasinda tahia sandik icinde dort kisi ile
cenSzesi kacirilan tomnunu mukayese etdim. O zaman Avrupa'yi meblagdi. Pasaportlar Istanbul'daki isvifre Setareti'nce vize edilmijti.
§arlken'le ikiye bolerek.
sarkim fetheden Irriparatorlugun bu inkirazi karsismda yiiregim burkuldu vc icirnden Bunu goriince, Omer Faruk Efendi'nin tavsiye ve teklifi iizerine.
bagirdim:
«-Koea Kan&nt! Gel bak, kurdugun tmparatoriuk ne oldu?...» li5-TarikMiimtazG6ZTEPE-a.g.t. ih. 179 ve mitt.
(Bkz: Refit Cevad ULUNAY- a.g.e.)
1 16-S. KerSmet NlGAR • Halife II. Abdiilmecid; Istanbul 1964 sh. 9.
212 KADIR MISIROSLU OSMANOGULLARININ DRAMI 213
tsvicrc'nin « Leman G o 1 ii » kenarmda bulunan « T e r r i kir» dedigi, miitevekkil vc mctln
gorundiigii, kendisini vatamhdan
t e t » Kasabasi'ndaki Biiyiik Alp Oteli'ne telgraf cekilcrek liizumu ka- ayiranlar hakkinda her hangi
birtenkidde bulunmadigi kaydedilmek-
dar yer ayirtildi. Kafilc, Haltfe Abdiilmecid Efendi'yle oglu Oiner teydi.
Faruk, Kizi Diirriisehvar, bunlann hocasi Salih (Ceramet Bey, iki
Abdiilmecid Kfendi'nin kaldigi otele her taraftah
kadinefendi, Halife'nin husust katibi Huseyin Nakip vc dokloru Sel- felgraflar
yagiyordu. Dunyanin bircok yerlcrindeki
ahaddin Bey vs. den iniirekkepti. Musliimanlar tarafindan
cekilcn bu lelgrafiarda Turkiye'dc
Hilafetin Iagvmdan duyulan iizuntu
Tarn Isvicrc bududuna gelindiginde, tren durmus ve pasaport behrtdiyor ve son giinlcrde bu
mevzuda ccreyan eden hadiseler
kontrolii baslamistl. Konlrol sirasi bu kafileye gelincc, oradaki memur, hakkinda kendilerinc izahat vcrilmesi
rica olunuyordu. Buttin
bbyle ehemmiyetli bir sahsiyeti Federal Hukiimet tarafindan husus! bir bu tclg-
ratlara ayri ayn covap vermeye
imkan yoktu. Bu yiizden 1 1 Mart'ta ha-
izin verilmedikce hudullan iccri
sokamiyacagmi, durumu telefonla ber ajanslannin muhabirlcrini davct eden Abdiilmecid
Efendi, onlar-
Bem'deki alakadarlara soracagim ve alacagi ccvaba gore harcket dan «inul,telif memleketlerdeki
Miisluman cemaatlerden gelen
edecegini bildirdi. Bu sebeple, tren hudutta bir hayli bekletildi. Memur, teessiir ve istizah telgraflanna
cevab teskil etmek tizere ve-
IstanbuI'daki Isvicrc Konsolosu'nun vizesine ragmen Halifenin icinde recegi yazil, beyamn ajanslan vasitasiyla her tarafa yayil.p
bulundugu (rem banket ettirmiyordu. Ciinku daha evvel bilaraf bir iilke diiyui'ulmasim» rica etli.
olan tsvifre'ye iltica eden Yunan Krak'yla, Avusturya Imparatoru'nun
Halife'nin bu beklenen beyamnin meali hulasalan §oyleydi
giristikleri faaliyctler, bazi siyasi ilitilatlara sebcp olmusta. Nihayct bek-
Turkiye Buyiik Millet Mep|i s i'„i„ Hilatafl ilga karan,
lenen milsaadenin verilmcsiyie tren harcket cttirildi. yersiz ve
yolsuzdur. Hilfife, s.deee Tiirkler'm d gil, biitun muslimlerin
Kisa bir yolculuktan soma kafile, Territet Kasabasi'ndaki biiyiik
mu S ter e k dint ve tarihf miiessesesidir.
Alp Oteli'ne inip yerlesti. Otel idaresi, dcrhal kapinui oniindeki direk- Tek larafl, bir kararla
kaldinlamaz.
lerden birine koskocaman bir Tiirk Bayragi asti. Cok gecmeden kasaba,
Kaldi ki; biiyiik milletimiz,
sagdan soldan kosup gelen gazetc muhabirleri ve fotografcilarla doidu. bu yiioe varliga baglil.k derecesini
Osmanl, Saltanali'na son verdiklen
Abdiilmecid Efcndi, 9 Mart 1924 tarihinde bunlan kabul ederck, re- son,a da te,rit v.klll.rlninln
sim cekmelerine izin verdi. « L'ltllustration Dcrgisi »nin kadm muhabiri

mu 5 terek reyleriyle,beni, en ehil bularak Haltle
seftirmekle
gos.ermistir. Simdiki vekillerini da Hllatel'e
O'ndan hususi bir miilakat istedi. Halife, yorgun oldugunu sbyleyerek dSima deetek olma
vaadiyle se ? mi tir. Bu secim
kendisiyle ayak iistii sadece bir iki dakika g5rii$tu. Bu derginin 15 S ahdine sld.k kalmayan Meclis'in
kar-
an vekaleti sartma, dolay.siylo da
Mart tarihli sayismda «Sijrgundeki Ha§metlilerden: mint hakimiyet esasina uy-
madjgi J9in yolsuzdur.
Abdiilmecid lsvicrede» serlevhasiyla uzun bir makale
nes/edilmis ve ilk sahifede Halife'nin otel taracasinda cekilmis biiyiik ve Bu sebeplerle yersiz ve yolsuz
gordugiim karan hukumsuz
gtizel bir resminin yer aldigi goruImu§liir. L'lllustration'un bu yazisinda saydlgina ve tammad.gim, butiin
muslim cemaatlere bildiririm.
Halife'nin « Milletini son derece sevdigi, Tiirkiye'deki inkilab hareketle- Biitiin muslim kardeslerimizin selShiyetli miimessilterini ileride
rinden bahsederkende « iki yiiz yilhk geri kalmamtzi, iki yilda ortadan toplanabileceglni umdugum bir dtnt sOraya davet ederek, miisterek
kaldinnak istiyorlar, gok hizh gitmek dogni degildir. Tabiatin arada bir ve mukaddes miiessesemizi birlikte destektemek iimidiyle, her ta-
dinlenen gidi§ine milletlerin de ilerlemeterinden ayak uydurmalan gere- rattaki din kardeslerimizin
bu buyiik davamrza goniillii ve devaml,
2M KADIR MISIR06LU
yardim.arini beklor, muvaffakiyetimizl
Rabbimin inayolinden boklo-
riml...» "7
Bu beyanatin iizerindcn dort, be? gun gecmisti
ki, isvicre Hariciye
Vekaleli'nin yakin Dogu §Qbesi Miidiirii ziyaretinc gelcrek Halifc'ye
«beyanatm,n Tiirk Hiikumeti'nce fena karsilandig™
ve (svisrc
HiikQmeli'nden O'niin bu glbi faaliyellerine miisaadc
edilmcmcsi talc-
liindc bulunuldugunu» bildirdi.
Old masranan haflada yiiz stcrlini asiyordu. Buna gore simdiden

ledbir alinmazsa Halife'nin yakm bit geleccklc biitun maiyctiyle biriflde
be§ parasiz kalacagi muliakkakti. Bu yiizden Salih Keramet Nigar
Bey'i miisluman dcvlellctlerin sefirleriyle
gortlgmek ve yardim
saglamak icin Paris'o gondcrdi. Salih
Keramet Nigar Bey, oradan
Londra'ya gecccek ve Hilafet mevzuundaki'
mttsbel makaleleriyle
temayiiz eden Seyyid Emir Ali ile grjriiscrek
O'na da Halife'nin
icinde bulundugu mali siimulan anlatarak
miisluman devleder nezdinde- -
ki bazi tejebbiisler icin lavassut ve miizahcrelini laleb cdecckli.

Gcrceklen, Seyyid Emir
Ali, evvelce bahsedilmis bulunar. ve
Tiirkiye basvekiline gonderilcrek bir cok siyasi
dalgalanmalara sebcp
olan Aga Han'la miisterekeii imzalamix oldugu
meshur mektubundan
baska Hilafet mevzuunda raes'elenin din!, liiiilu ve -
siyasi ccphelerini
lamik edeo, bircok kiymeili makale nesretmis ve
Halife'nin biitiin
miisliimanlara kar§i vaki olan son bcyanatini
buyiik bir hahiskarlikia
desteklemi§ti.
Salih Keramet Nigar Bey, Paris'te bazi mUsliiman devletlerin

sefirleriyle lemas elmisse de, sadra sifa bir nelice islihsal edememisti.
Bunun ferine Londra'ya gitti. Seyyid Emir Ali de
ile goriistii ve
O'nun araciligiyla Haydarjibad Nizami'mii Halife
Abdiilmecid
Efendi'ye ayda iicyiiz sterlinden ibarct bir lahsisat
bagfamasmi temin
"s
ett.
117- S. Keramet NtcAR - a.g.e. sh. 13

Son Halife Abdfllmecid Efendi'nin
IW- S. Kcrimet NlGAR -
vatandan fik.nhs.ndar) :
a.g.e, sh. 31.

az once Dolmabahge Sarayi'nda
9 ikari»m. § ve husOsi katibi
Sail* Kw&ttm Migsp Bsy'a
imsalajimi? bir rasmi.
2W KADIR MISIROSLU
OSMANOgULLARI'NIN DRAMI 217
Uzun siirecegc benziyen bu gurbet ve siirgita hayatim ilanihaye otel
kftgelerinde idame cltirmek muhakkak
r* islenmis ve kiymetli mobilyalarla
lefrig edilmigti. Abdiitaecid
ki; dogru degildi. Ostclik Leman
Efendi, Sultan Abdiilaziz'in en
GOlii kenarmdaki bu Territet Kasabasi'mn rutabetli havasi da,
kuciilc oglu ve dordlincu
mahdumu
km. Iyi yetismis ciddi bir kimse
Haltfe'nin romatizmalanna dokunuyordu. Bu yuzden, Guncy Fransa'da idi. Jtstanbulda iken daima
goriigurdUk
ikamet etmek icin miisaade istihsal etmesi maksadiyla SMih Keramet
mm Miicadele'de Avrupa'da oldugum icin
bir ara onlan kaybetmigtim
Hilafct kaldmldiktan iki sene
Nigar Bey'i lekrar Paris'e gonderdi. Fiansiz Hiikumeti'nin, lalebi sonra bir ara Nis'de hemgiremin
yamnda
bulundum. Haber gondermislerdi. Nis'in
is'af etmesi iizerinc Nis'e giden Abdiilmecid Efendi, bu sahil ve hakim bir tepesinde kjra-
lanmtg bir koske giltim. Olomobiiden
sayfiye gehrinin « C mi i e z » admdaki mahallesindc gcnig ve bahceli inince tegrifatci Hiiseyin Bey'le
karsilastim. Esasen enistem
bir kogk kiraltyarak burada ikametc bagladi. (Ekim 1924). Rumbeyoglu Fahreddin Bey, vaktiyle
yamnda cahsirdi. Enistem, eski Maarif
Halife'nin
Burada sakin ve rautevekkil bir hayat gcciren Abdiilmecid Efendi Nazin ve Osmanb
Imparatorlugumm sabik Petersburg sefiri de
kendini ibadete vermigti. Bir ara, haliralarim olmustu. Alelade bir salon-
yazmaya bagladigi duyul- da ayakla gordiigiim Halife'yi epeyce
mugtu. Fakal bugiine kadar O'nun larafmdan yazilmig herhangi bir degigmig buldum. En caiib. yeri
parlayan ve maviye calan gdzlcri idi.
hatrrat negredilmig degildir. Sadcce kizi Diirriigelivar'in Hindistan'da
Osmanogullan'nahas o kemer bu-
run O'nu herkesten ayiriyordu.
basilmig o giinleri anlatan bir hatirati vardir.
Beyaz bir sakal. cehresini heybeUi bir
gekle sokmugtu. Ustiinde siyah
bir ceketatay, rayye pantolon
Bu siralarda idi ki, eski sadrazamlardan ve
Avlonyali Ferid ayaginda rugan iskarpinleri vardi.
Sojukkanhligmi muhafazaya
Paga'mn oglu Celaleddin Paga (Velora), O'nu ziyaret elmig ve bu cahgarakbem biraz da mutesebbim bir tavirla kargdadi.
devredeki sakin ve miltevckki! hfflini hauratinda sflyle anlatmijur:
«-Buyurun Paga hazretleri, sizin burada hemgnenizi ziyarete gel-
«Abdulmecid'i cocuklugundan beri tamrifn. Zira ikimizin de drgimzi haber ahnca hemen gftriigmek arsuzunu hissetum.
Eski bir dos-
Fransizca hocasi aym idi. Babam, Sadrazam Avlonyah Ferit Paga, lu gfjrmek insani hayli sevindiriyor...»
Konya'da vali iken Fransa Serareti'nden bgretmenlik yapabilecek bir
«-tltifat buyuruyorsunuz, Hilafetrneab» dedim! ...
kimse istemigti. Sefaret de duyun-i Umumiye'de gahsan MOsyiJ Act bir tebessiimle
sOziimii kesti.
Guyot'u miinasip gflrmiig ve gondermigti. Bu caligkan ve sempatik
«-Bizim Hilafetmeabugtrruz artik
zat, iki sene Konya'da bana hocalik yapliktan sonra, babamin sadrazam kalmadt, Paga, bir gecede, apar to-
par hanedan,m,z.n alt! ytiz sene hukOmran
olmasi iizerine Saltan Afcduhlamid'iii gehzadeler icin istedigi lisan olduju bir memleketten
hocalan icine bu Mijsyo Jorj'u da ilave etmiglcrdir.
kogulduk... Kim der di ki, FatiMerin, YavBz'Iann, Kantoi'lerin
O da,
runlan gamagirlarim bile alamadan
td-
Baglarbagi'ndaki kbgkte yatar, pazar gUnii Sgleden spnra aynlirdi. yolcu edilecekler!...»
Diiyun-i Umumiye'de de galigirdi. Bu, boyle senelerce devam etti. Haltfecokmiiteessirdi. O'nun bu teessiirtinii
colaltmak istemediSim
Baglarbagi'ndaki kflgk aslen Yusuf Jzzeddin Efendi'ye, hem de icin sessizce dinliyordum.
Amma, O, bogalmak istiyordu. O'nun icin
seksen bin altina satdmigti. KOgkii yaptiran Hidiv Ismail Paga idi ve baha bagka bir mecraya sokamazdim.
oglu icin insa ettirmigti. Yalmz bu gunkii bir milyon liraya yakin para «- Diigiinunuz, giderken bir zarf
icinde iki bin dolar lls lutfetmiglerr
harcanmtgti. Manzarasi harikulade giizel olan kosk, denilebilir ki;
Istanbul'un en guzel tepesine otuitulmug, ici de bir san'at galieseri ola-

Hi
1 19 -
dolar» Je|a,
Herhaide p, s «ta „ hafizasl
«lt;ii,la Stirling
bma yail], s aiMM1)lM ^^ aia ta m
2)8 KADII? MISIRQSLU OSMANOGULtARININ DRAMI 219
bununla koskoca bir saray halki hangi bir otele ycrlc§ir, hangi masrafi
Kahvelcr geldi, karsdikh ictik.
Resimlc me§gul olan ve musikiyi
karsjlayabilir. Biz de baska hiikiimdarlai' gibi gidcrken ve gitmedcn cv- seven eski Haltfe, yaptigi pcyzajlari bana
gbsterdi. Yine icinde bir hasret
vcla hazineden pek kiymetli miicevhcrleri kaldirabilirdik, amma nicmlc- vardi.
kcic mal olmus. scylcrc cl siirmcyi vicdansizlik addedcrim. Ne yapalim
«-Amma pasa» dcdi, «hicbir yer, Islanbul'un giizel ve gunejli
kcitdi yagimizta kavrulacagiz!... Bu yiizden kizim Diirriijehvar'i Niz- tepel-
erine, mavi sahillerine benzemiyor, o zengin kaynagi, cbcdiyen kaybct-
am Mihraccsi'nin ogluna vcrdim. Biraz kendimize geldik. Eksik ol-
tik.»
masjn mUsliimanlar bizc bir miktar yardimda bulundular. .Sonra ar-
«-AlIaIi gostermesin, insaallah
kamizdan neler i$ihncdik. Yok biz liainmigiz, biz Mill! Miicadelcyle asla memleketinize bir vatanda; gibi
dOncrsiniz!» dedim. Aci aci
ilgilenmcmijjiz, biz dUsmanla isbirligi etmisjz, biitiin buniann asli csasi giildii.
yok! Valiideddin de ctrafindakilere maalesef uydu. O'na bazi scylcr «-Umar mismiz, asla, oliimiizii bile kabul elmeyeceklerdir.
Hem
soylcncbilir. Bana gclincc, Allah da bilir, Pcygambcr de, yann §eiaal baksaniza, Hilafet'in degeri, hala yerimize
bir kimse diisunmcdikleri iie
edcceklir. Oglum Onier Faruk'u Anadolu'ya gonderdim. Maksadim anlasiliyor. Bclki de Osmanli Hanedani'ndan
sonra bu makama otur-
l.slanbul'dan kacip Anadolu'ya gclmck, Islam mucahidlcrinm ba§ina maya kimse cesaret edemcyeceklir.
gecmek vc biitiin Alcm-i islain-i ayaga kadirmak idi. Amma ne yapayim Eski Halife'nin ve OsmanoguIIan'mn bu
son miimcssilinin elini
ki, oglumu lnebolu'dan cevirdiler. Teklifimi reddcttilcr. O zamau.bize gozlerim ya§b siktim. Bir daha birbirimizi
g6rmedik.» 120
istanbul'da ism sonuna kadar otunnak dii§iii. Milli zaterdcn, bir eqcuk Haydarabad Nizami tarafindan kendisine baglanan
aylik lahsisat,
gibi scvindik. Mustafa Keinal'i kucaklamak, hatta Pasam. kizirhi Andiilmecid Efendi'nin maii sikinulanm nispeten
hafifietmis ise de!
O'na vcrmck bile isledim, fakal kimse bunu anlamak istcmcdi. Musta- tamamen oriadan kaldirraamisti. Zira Nis'e yeriestikten sonra
sagdan
fa Kema) Pasa'nin Refet Pa§a'ya: soldan loplamp gelen diger bazi hancdan
mensuplanyla eski devrin ricali
«Ben Knver Pa§a olmak istemem!» dedigini sbylediler, amma biz de orada barmmaya baslami?lardi. Abdiilraecid
Efendi'nin miitevazi
kendisini Enver Pasa yapmak istememi§tik!.'.» butcesi, bu kalabahgin gecimine
kifayet etmiyordu. Bu yiizden
Turkiye'deki bazi zati ejyalan samrmak ve Hanedan'a
Sozekansbm: aid emlakin
degerlendirilmesiyle imkanlanni genistetmek
istemijtir. Fakat muhlelif
«-Halife hazretleri» dedim, «Cenab-i Hakkm takdiri bu imi§, Os-
vcsilelcrle ifade edildigi iizere
manli Hanedani'mn akibeti cok aci oldu. Hepimiz bundan uzuntii duy-
bu emlakin tasfiyesi ve bilhassa « Mus
ul Petrolleri uzerindeki Hanedan hi ssesi »mev-
duk...»
zuunda bir fikir ve liarekct beraberligi
saglanarmyordu. Bunu saglamak
Sukunet bulmu§lu. Agir, agir §byle dedi: icin Osmanogullan arasinda bircok yazrsma ve gfirusme
cereyan
«- Bizde ne giizel bir ata sozii vardir: Tahtina oiurmayan, bahtina ot- etmiglir.121
urur. £ok dogru. Bana Osmanli Saltanati mukadder olmadi, tahtima Abdiiimecid Efendi'nin hususi arjivimizde raahfuz
bulunan ve
oturamadim, elbet de bahtima oturdum.o da bu kadamusj Yine Cenab-i Sultan Abdiilhamid Han Merhumunun vatandan cikanldiktan sonra
Hakka §ijkrederim ki; son Padisah Vahidedin Efendi gibi Avrupa'da
120 - Semili Naflz TANSU . Madalyonnn T=«i (Sadrazam Avlonyill KH^
biiyiik bir sefalet ve sikinti icinde yasamiyorum. Allah Miisliiman Pa 5 a'nin oglu CclaleddinPasa (Veloin)'mn ; i: '
Hatirali) lslanbul 1970, .h. 218 vi :
karde§lerden razi olsun. Her tarafta benimle ilgilendiler...»

121-Tafsilat iein bkz: TSnk Mumraz GOZTEPE a.g,o. sh. 166
-'SM'H'J.
220 KADIR MISIROSLU
Beyrul'un C U n y e » adindaki banliyosiinc yerlejen en bilyuk oglu Se-
lim Efendi'ye yazilmis, olan su mektubu, bu
durumu son derccede
acikbksckjldeortayakoyinakladir:
Blraderim Etendi Hazretleri, S*h
Ma'liim-i devletleri buyuruldugu ve lekrarmdan miistagni bu-

lundugu iizere Hanedammizin ahval-i maliyesi anbean vehamet
hasll
peyda etmektedir. Memleketten cikmak mecburiyet-i elimesi
mSliyeden
olduktan sonra Szayi hanedan, zaten medar-l maisetini
muhasses maasa miinhasir olmak hasebiyle sedd-i remak etniek
esas-i bcytiyesini elden cikarmakda muztar
5 in e§ya>i zatiye ve
i
elyevrn her
kalarak refto refte oniar da hitama ermi§ oldugundan,
bajladl. Kimse-
tarafindan zaruret ve miizayaka asarl goriilmege
kimseye muavenet iktidan bulunamamasma mebni el-L
yaz-i
nin
Memlekeiimlz-
billahi teala avakibin pek vahim olacagi Ssikardir.
hicbir hayr-i menfaat mo'mul ve munlazir

olamadigi igin, ehli
den
cclb-i cem'-i iSne ciheti
Islam'in sefkat ve miiriivvetme miiraoaatla
bu babda biddefSat te 9 ebbiisaW
hatira gelmesiyle simdiye kadar
notice istihsali
lazimede bulunmus isem de maatteessiit hi? bit
muntakil olan ve
miimkCin olamadi. §u halde aba-u ecdadimizdan
metrukede kalan haztne-i hSssoya aid emlak ve
memalik-i
bircare-i hal bulmak
arazinin aide edilmesine tesebbiisden ba§ka
imkam kiilliyen mefkuddur. Nezd-i devletlerinde ma'lum oldugu

kisimdir. Bir
vechile haztne-i hassaya aid arazi ve emlak
iki kisrfll
uhde-i taaarru-
dogrudan dogruya padisahanin ba-sened-i hakanf
Diger
funda bulunanlardir ki; anlarin vereseye intikali pek labiidir.
ki; anlarin umOm
kismi hazine-i hassa uhdesinde bulunanlardir
hanedana be-tarik-il-irs inllkal etmesi lazim gelir. Gerek
vrerese-i
umum aza-yl hanedana intikali icab eden ve

padi§ahana ve gerek
arazinin in-
elyevm memalik-i metruke dahilinde bulunan emlak ve
tikalini teemmiin ile Al-i Osman'in zaruretini
lehvfn etmek uhde.
mize miitereUeb vezaifden olarok bu hususda zat-l

devlellerinin
ediyorum. Simdiye Abdiilmocid Efendi'nin Sultan Abdiilhamid Han'm

de miizaheret ve mu«venetini kaviyyen timid an biiyiik oglu
isi deruhde etmek is- Selim Efendiye yazdigi mektubun Ilk sahifesi.
kadar vakl' olan lesebbusat neticesinde bu
.22 KADIR MISIROSLU
teyen sirket we gruplann ilEc dermeyan ettikleri §art-i esas, umum

ve yekviicud olmasldir. §u itlihadl te'mln et-
hanedanm miitlehid
mek icin kerraren vakl' olan tesebbiisal neticesinde cennelmekan

Han Hazretleri hanedaninin tereddiid ve
Sultan;. Abdtilhamid
siibheye dustugiinu ve ittihaddan daima muhteriz bulundugunu
gordiim. Bunun sebebini do kafiyyen ehemmiyelden ari bir sO-i te-
pederle-
fehhiim oldugunu anladim. Hanedan-i devletleri azasinin
inerbul
rinden teyariis etmesi lazim gelen ve sened-i hakaniyyeye
hatirdan
elan emlak ve arasizine kimsenin iddia-yi hak etmesi.
gecmiyeceginden baska bbyle bir seye imkan-r' tasavvur olu-
namiyacagini ser'an ve kanOnen kelm ve intikar-c hak kabil
tefehhiini
olamiyacagi en basil hakayiktandir. Boylo bir su-i rieti-
cesi olarak vahdet-i elkar-i imal hSsil olamadigindan her taraf
baska baska tarikleri takip etmek istemektedir. HSlbuki aza-yl

hanedan mtittehid ve tekviicud olmayup da, haklanni aramak ve
ispat etmek icin yayn ayri yollardan gider ve tesebbiisatda bulu-
nur ise, hie biriimid-i muvatfakryet yoktur. Erbab-i

taral icin
vukOfun bu merkezde oldugu gibi hanedan-i devletleri-

miitaleati
neticepezir-i muvaf-
nin bu giine kadar vaki' olan tesebbiisatimn
delildir. Binaenaleyn su
lakiyet olmamasi da bunu mueyyed bir
Isleri netice-i hayriyeye isal emek igin Al-i

bir
Osman'm vahdelini
le'min hususunda zat-i devletlerine, miiracaat He muavenet ve
miizaheret buyumlmasini teklit edlyorum. Al-i
Osman'm
mOrislerinden senedat-i hakaniyye ile emval ve emlak ve
arazi
tevariis eden zevatin hukuk-i tasarrufiyesi

kafiyyen manful kal-
mak sart-i esasi ittihaz olunarak tesebbiisat-l vakiayi mevki-i mu-

Al-i Osmanmih miittehid ve yekvCicud
olmasini
vafakiyele lysal icin
muhataza et-
ve her taratm menafi-i hukuk-i mesruasmi siyanet ve
menfaatine olacagindan, Al-i Osman kendi aralannda
emn-u
mek
itimad ettikleri bir kac zatl murahhas tayin ederek onlarla
mtisavere idup ittihazi muktezi tedabiri karar-

miizakere ve
lasjirdiktan sonra miivekkillerinin inzimam-i muvaftakatiyle huku-
miitlehiden ve miistereken bir Ayni mektubun ikinci sahrfesi
kunu ispat ve istihsal etmek iizere
72A KADIR MISIRO&LU
ji ,
. ' 225
hay'ele ve yahut gruba tevdf-i iimdr edilse pak miinasip bir todbir
olacaga cihatlo mahz-i senflkarlon ?u amniyeyi tahsil i$in elimden
geldigi doracedo sa'y-ii gayret edecegimden zfit-l davlatleririin de
h£neddn-i allien" azfisi nexdinde legebbiisal-i hayirhahane ve
nasayih-i pederfinado bulunarak muSvenet ve muzSheret buyur-
malanni bilhassa femertni ederim. 6 Cemaziyetevvel 1345.
tot** Ms,'., , .^. /rr&&'*'*
26 Te§rin-i sfini 1926
Imza
'f'dWtJijt,
Abdiilmecid Kfendi'nin hususi ar§ivimizde buna benzcr sayisiz

mcktubu vardir. Fakal nc yazik ki o, bu mevzuudaki tesebbuslcrindcn
de hie. bir netiee eldc edememi§tir. Nihayet bir miiddet soma Hay-
3 </*<& <s &&'^>
darabad Nizami, biiyiik oglu A'zam Cah'a Abdiilmecid Efen-
di'nin biricik kizi Diirrii§ehvar'i, ku^tik oglu Muazzam Cah'a da
§ahz5de Selahaddin Effendi'nin torunu Niliifeir Sultan'i istedi,
Abdiilmeeid EffenrJi, muvafakat edince, damad namzcdleri Nis'c gel-

diler, Eski Osmanh Dahiliye N&zirlanndan Damad §erif Pa§a'nm
alayissiz bir sekilde kiydigi nikah merSsimi sonunda bu iki gene ve
giizel Osmanh Sullan Efendisi Haydarabad Sarayi'na gelin gittilcr, Bu
hMise, Halife Abdiilmecid Efendi'nin maK durumunun bir hayli
diizelmesini sagladi. Bundan sonra, Hilafet mevzuunda Islam

Aleminden umdugu alakayi gtiremediginden kendini daha ziyade Ayni mektubun son sahifesi
iMdete, resim gaJi§malanna ve musikiye verdi. Nis'te sikrlmaya dualarla mukabefc ederdi.
ba§lami§ti. Paris'e nakl-i mekan ederek Bulanya ormanlanna nazir bir
Gergi Halife Abdulmccid Efendi, evvelce temas edildigi iizere
villa tuttu. Burada iinlii ressamlann actiklari sergileri kacirmiyan ve sik
sik umumi miize ve kiituphaneleri gezen Abdiilmecid Efendi,
Misir'da yayinlanan «mus4vat» isimli gazeteyle aBkadardi. Hattl
bu gazcte kendisini bir nevi na§iri-i sftanydi. Fakat burada Turkiye'de
tamSmen gayrf siyasT bir hayat siirmeye ba§lami§ti. Oteden beri garb
teessliseden yeni rcjimve onun idarecilerine 5aalmarm§,-ha«aderii-
musikisine diiskiin olan, §ark musikisine de besteler yapacak kadar vu-
lebiiirki- taraftarlik ifade eden yaziiar yayinlanmigur. Aynca
kufu buhjnan Abdiilmecid Efendi, kendini tamamen resim, §iir ve Paris'te
Keraalist idareye muhalif bir (abm eski rical larafindan
musiki gibi bedii san'atlara hasretmisti. SSdece Cum'a gunleri Paris'in cikanlan
musluman memle-
«Miicahed e » ve « Zirtcire Vumlmu§ Cu mhuriyet »
meshur camiine gider ve burada hemen hemen butiin
gibi mevkutelerle de ilgilenmemi^, onlara yazi ve beyanat vermemi? ve
ketierine mensup olan kalabalik cemaatin alSka ve ihtiramlanna hayir
maddt deslek sajlamaraijtir. Ustelik bimlardan Miicahede, « H i I afe t
226 , KADIR M1SIROSLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 227
Davas i » inn ba§ rpurevvici olarak orraya cikmi§u. cikmanm tehlikesinc isaret ctti. Bu, dogm idi. Fakat gitmemiz de
Halife Abdiilmecid Efendi, Ikinci Cilian H:irbi csnasmda Paris, mutiaka Ifeimdi. Ciinkii Halife, ailcmizin
son rcisi idi. Aynca sahsina
bombalanirkcn 23 Agustos 1944 tarihinde hayata gftzlerini yummusmr. da husOsi bir hiirmciimvardi. Allah kcrimdir, diycrek
oglumun koluna
Bu sirada ccreyan eden hfidiscleri cok giizel bir siircttc lafsil ve hikaye girdim, sokaga ciktim.
cden Ayje Osmanoglu'nun s,u satirlanni dikkatlerinizc sunuyoruz. Sokaklarda insan buiunmuyordu. Avenue
la Grande Armee'ye git-
«-A!man ordusu arlik Paris'i lerkecckti. tik. Saint
-Ferdinand Sokagi'nm basma geldigimiz
zaman Alman Ordu-
su'min gccmcklc oldugunu goiduk. Almanlar,
Fransizlar hem scviniyorlar, hem dc millhlj bir korku icinde bulu- her zaman oldugu gibi
nuyorlardi. General de Gaulle fevkSlMe disiplinleriyle geciyorlarcu. Artik
Paris'c girecekii. Amcrikan, ingiliz Paris'i terkediyorlardl Bun-
ordalan gcliyordu. Fakal acaba Almanlar
lar bakiye kalan son hirlikleri idi. Sokak aralannda
Paris'i kansiz birakacaklar isgal ctmis olduklan
evlcn bit hafiadan beri bosatftnisjardi.
miydi? Hcrkes ne alacak diyc delect ve seviiic icindc bckliyordu. Kim-
seler sokaga cikmiyordu. Hcrkes cvine, ininc girmi§, sakitl bir halde Simdi bunlar gecerken aralanna girmek
cok tehlikeiiydi. Esasen
bulunuyor, halla birbiriyle dahi konujamiyordu. butiin evlerin kapilari fckitau's,
pcncercler kapanrais, sokaklarda hayat
Milis teskiiatinda bulunan askerler, Pctain'e taraftar olanlar,
csen kalmaiMsti, Orada kuytu bir koseyi
Alman- tutan bir apartiman kapisinin
arkasina girdik. Almanlar gecinccye kadar
larla goruscn kimselcr, Alman dosiu olan kadinlar, kacacak yer ariyor, orada hekledik. Kimse ta-
rafindan goiiilmekten pek korkuyorduk.
kdylere ve juraya buraya gizleniyorlar, hastahanelcre, akil hastahane- Maazallah. yanlis, anlarlar
basimiza bir scy gclebilirdi. Gerci
sine gidip doklorlann himayesinc sigintyor, taflanna geleccklcn kork- huviyet teskcrelerimiz yatumizda idi.'
Esasen harb cikalibcri hiiviyet kagitlanmiz
tuklan icin her careye ba§ vuruyorlardi. olmadan sokaga cikamazdik
Ama y.ne dc bftyle bin* bir anda basimtza birsey gelebilirdi.
De Gaulle taraftarlan ise jlmdilik Alman Ordusu burada iken bir
scy yapmiyorlar, fakat sonuuu bekliyorlardi. Vclhasil Paris miilhij
Orada Bhminen bir saat kadar kaldik. Askcrin arkasi kesilmi ti.
5 Bel-
giinler ya§iyordu. Bir hafiadan beri ahval
la arkadan yine gelenler olacakti. Bundan
bu jekilde otdugundan biz de istifadc ederek Rue Faisande-
kapidan dujan cikmiyor, evimizdc oturuyorduk.
nelarafina sur'atlc gectik. Kosuyor
ve kenarlardan oglumun kolunda
gidtyordum. Suchet Bulvarim bulmustuk.
24 Agustos 1944 Car$amba giinii, saat hire dogru kapimn zili
Marechal-Maunoury
sokagina nihayet vtal olmustuk. Orasi
esasen Alman kumandanl,g,„,n
calindi. Halife'nin daire ujaklanndan biri gelmij, bana mahsus bir kagu
merkez! idi. Bulvar ustunde olan butiin
evleri harice binbir tiirlii renklere
birakarak derhal gitmij. Kagidi altp actim. Bu, Halife'nin kStibi,
boyamijlar, damlaiina agaclar, dallar
dSiresinin mudurii olan kumandan Korsikah Cekaldi'nin bir mcklubu koymuslardL Bunlar tayyareye
kar§i alinan tedbirlerdi. Bu evler
simdi bosaltilmisti. Daima burada
idi. Mektupia «Halife Hazretleri bugiin saat onbirde ani o-
gorulen askerlerden escr yoktu. Demek
iyice gitmisjerdi.
larak vefat etmi5tir!...» yazih idi.
Nihayet Halife'nin evine vardik. Ev
Okuyunca derhal goz yajlanm bojandi. Hemen oglum Osman'a disardan sukunet icinde
goruliiyordu. Kapiya geldik. Bahfe kaptsi araiiK duruyordu
seslendim: «Oglum Halife vefat ctmi?. Herhen giimeliyiz!» dedim, i eriyc gir-
9
dik. Gems bir nefes aldik. Dairenin kapi zilmi
Kap.yi a? an erme-
sektik.
Oglum da teessiire kapilmi§ti. Benden tafsilat istiyordu. Tafsilat ol-
m hizmetciye bila ihtiyar,
«Ne oldu?» diye sordum. «Aii efendim, olan-
madigim, acele gidip anlamamiz icap ettigini soyledim. Osman, sokaga
lar oldu» diye cevap verdi. Buyiik tas
merdivenlerin yansini ? ikmi tik
5
228 KADIR MISIROGLU OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 229
ki; Halife'nin sadik hazinedan Bthruze Hamm'in feryadi ile Iarmm yanina gelemiyorlardi. Halife onlann
hasretini ve ondan da daha
karsUashk! «Ah Sultamm!» Geliniz, geliniz. Amcanizi gtiriiniiz. Gitti. miiihis olarak valaranin hasretini cekiyordu.
Kus, gibi elimizdcu uctu!» diyerek basmi merdivenin parmakhgma vu- Carsafi yine yiiziine ortmiislcrdi. Gfizyaslanyla
orada oturdum
Mehisti Ikinci Kadw'm odasina gittik. Kadin Efendi bayilmi§, biraz Yasin-i serif okudum. Of ihlas, bir fitiha ile odadan ciktim.
Once ayilmi§, gdzya§lan icinde yatiyordu. Yaninda Hiiseyiai Nakib
Halife'nin cenazesi kalkincaya kadar orada
Bey'in harcmi bulunuyor, kolonya koklaltyordu. Biz dc aghyarak elini kalmaya karar vennistik
Ccnazcyi kaldirmak epey giictii. Zira Almanlar
cikip, Amerikahlar gir-
optiik. Artik bu act, ciimlcmizin kalbine i§lemi§ti. Gdz yaglanmiz
bu§ oldugundan memleket herciimerc icindcydi. Kendisiyle birlikle vak-
arasinda teselli verici sozler sbyluyorduk.
tiylemeralcketlcn cikmis olan katibi Hiiseyin
Nakib Bey bu is icin
Oradan Jjehsuvar Baskadin'a gittik. Bizi goriincc, «Efendiraiz ateyc beriye kosuyor, elinden gcieni
yapryordu.
na.sildu» diye sordu. Pek sinirli, fakat bthaber bir haldc idi. Esascn
Ogluna ve kizma telgraf cekmislerdi. Onlar,
vasiyeti geregince def-
Kadinefendi bir miiddctten bed liasta oldugundan bugiinkli felaketi an-
nedilmesini istiyorlanJl. Paris'teki camiin
icinde bir kiicuk.odaya koya-
layamiyor, efendisinin hasta oldugunu zannedcrek biiyiik bir tela§ ipinde
caklardi. Buna karar verilmijli.
bulunuyordu. Ona da soyliyccck sozii pek bulamiyarak bir kac.sozle
ciktik. Bu haller bizi pek harab elmisji.
Talinitini yapmak igin, kendi doktoru olan Profesor Yakovel
asis-
lanlan ile birlikle geldi. Uzun zarnan durabilmesi
Artik HaUfc Hazrclleri'ni son bir kere ziySret etnnek vakti gelmi§ti. i
? in lazim geleni
yapular. Tabutunu hazirladilar
Halife'nin odasina geldik. Kapiyi acip igeii girdik. Biiyiik Hike, ja-
Mlisluman usulunce yikanmasi lazimdi. Orada
ponvari karyolanm uzerine boylu boyunca yadnlmi§, yiiziine kadar bir bizim aileden, biz-
lerden bajka kimseler yoktu. Biraderim
beyaz kctcn $ar§afla lamamen ditiilmu§tu. Bihruze Hanim ayak ucun- Nureddin Efendi, oglum
yere oturmu§, karyolamn ayak ucuna basmi dayamis, hickmklarla
Osman vc Hiiseyin Nakip Bey, birden cenazeyi
cla lieu hamama
gecirdder. Hiiseyin Nakib Bey'Ie oglura Osman yikadrlar. Nured-
aghyordu. Biz de aghyarak yakla§tik. Hayatta iken kendisinc kar§i
din Efendi de su dtikerek yardim elli. Ondan sonrayine
gosterdigimiz resm-i tazimi ifa ettik. Ondan sonra yiiziinii gormek isle- bu. iicii kefen-
Iediler. TUrlii gupluklerle yapdip gelen tabula koydular
digimizi soyledim. Bihruze Hanim yiiziindeki brtiiyu (jekti. ve uzerine bir sal
Orttiiler.
Halife'nin nurani, giizel cehresi ortaya cjkti. Sagtan ve sakali bembe
yazdi. Es,kali, saclannin ve sakahnm yiiziine verdigi sekil Sultan Ondan sonra biz kadinlar cumlemiz odaya geldik.
Baskadin da gel-
• Abdulaziz'i hatirlatiyordu. Esasen beyaz olan ceni iizerinde, yanak- misti. «Efendicigim nerede?» diye odaya girip de
tabulu gOrtince, he-
larindaki hafif pernbelik dikkate carpiyordu. Hayatta iken giizel olan bu men kosup uzerine auldi. Oraya dustii. Artik act hakikati
biitiin manasi
cehre, §imdi diyebiliiim ki; bir kat daha giizelle$mi§ti. Gozteri kapah idi. ile anlami§u.
Sakin ve asude bir uykuya dalmi§ hissini veriyordu. Elleri yanina Hemen Kadin Efendiyi kollannda tuttum. « Validecigim,
gidip
metin
dii§mii§tii. Cok mc'yus oldum. Aghyarak egildim, car§afi Optiiin. oIunuz!» diyerek odasina kadar gotuidum.
O'nun bu halini hie unu-
«Bedbaht amcacigim! Vatanina ve evlStlanna hasret gittin. Allah cenneti- lamiyacagim. Bedbaht, zavalli kadin ne kadar
perisan olmustu. Kendi-
ni ihsan etsin!» dedim. Kizi Durrii§ehvar Sultan Hindistan'da, oglu siyle saatlerce ugrajtik.
Omer Famk Efendi Misir'da idi. Bunlar, savas, dolayisiyla baba-

Digerleri de birbirinden beler bir halde
idiler. Cenaze icin bir araba
230 KADIR MISIRO&LU OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 231
gelmi§ti. Tabula. a§agiya indireceklerdi. Ciimlemiz goz ya§lan ile kapiya de sayialar cikmishr. Asagidaki odaya Almanlar kurjun almijiar, kork-
kadar arkasmdan indik. Feryatlar arasinda Halife'nin tabutu arabaya mus. ve bundan blmijs. jeklindeki rivayetin bir ash varsa da yalani
da
kondu. Nureddin fcfendi, oglum vc Hiiscyin Nakib Bey bcra- vardir. Eve hakikatcn ate§ edilmijti. Lakin bilimil bundan dcgildii.
bercc camiyc kadar giltiler. Bizlcr harab bir halde kaldik.
Suclicl Bulvari askcri biilge idi. Almanlar oradan giderken labii bir
Haltfe yikannken hatinma gclmi§. «Bir lutam sac mi kesip evlallanna lakim iiiimfiyiijier, coskunluklar olmustur. Bu, yalmz. Halife'nin
yadigar olarak veriniz!» dcmisjim. Dedigimi yapmiyjar, Mehisti sokagina dcgil, askcilerin bulundugu her yere mahsus bir hadisedir.
Kadin'a vcrmisjcrdi. Bu Atari illiam eden sebep §uydu: Bir gun Haltfe Halife'nin ovine alcj edilmcsi, ijiiimiinden bir hafta oncedir. Fakat
bu
ile konugurken bana, «Sultanefendi! Ben babamin sa$im buldum, O'nuii jahsina karji yapiltms. bir hareket clcgildir. Gizli mukave-
sakhyorum. Bu benim iein pek mukaddes bir yadigi»rdir.» demi;}, ben mclcilerc Bizim larafladahi
kai'51 icli. biiyle hSdiseleroluyordu. Yam
dc nasil buldugunu sormu§lum. «Babainin fesi bendc kalnusb. iginde basmiizdaki bir garaji basarak oiuzalli mukavemelciyi ahp kur§una diz-
bir iki sac icli buldum. Bimlari dikkatle cikarip bir /aria koydum,» diye dilercli. Amcrikahlar girdikian soma da imikam devri basjamijti. Alman
cevap vermi§li. i$tc Halifenin cenazesi yikymrkcn akhma bu (araflarlaii kfisc bucak saklanttuslardi. Yakalananlar sokaklarda tiirlii
komismamiz gclmis. vc saemdan bir tutam kestirip saklamalanni temin iskcncclcrlc surukleniyor, kadinlann saglari ke.siliyor, alinlan
damga-
elmi§tim, laniyor. liirlii virkil) seyler oluyordu. Kimse cvinden cikamiyordu. Bu
l§le artik bugiin, aitemizin bu biiyiik sahsiyeti de bizim icin bir trailer orlalik yaii§mcaya kadar bir aydan fazla surmiijtu.
hatiradan ibaret kalmi§ti, Paris'tc hemen her akjam bombardiman olurdu. Bazi §iddeili bom-
Haltfe tic d3ima gorusjurdiik. Musiki ve rcsmc merakli idi. Alafranga bardimanlarda §arapncl parcaian balkonlanmiza duscrdi. Ekseriya,
gUzcl musiki cserleri arasinda, alaturka parcalardan armomze edilmis. bir silinaklardan ciknkian soiira bunlan loplardik. Haltfe, Bulonya Or-
konccriosu, giizel bir bersozii vardi. mam'na yakrn bir kojkie oldugundan, oraya tabii daha 50k diijerdi. Bir
kac kere bana. inermi parcalanni gbslererek, «bunlan koleksiyon
Geatan Detaille adinda Fransiz konservatuanndan birincilikle
yapiyorum» demijii.
cikmis, bir gene vardi. Bu gen?, Halife'nin eserlerini fevkalade giizel
calardi. Pek degerli bir sanulkardi. Ben de ekseriya bu musiki cemiyetle- Halifenin Slumuniin, bu bombardimanlarla ve evine atilan
rinde bulunurdum. Bersozii ben de GaeUin ile bcrabergalardim. kurjunlarla hicbir ilgisi yoktur. Oliimii soyle olmustur: Sabah
yalaklan
kalkllktan soma yorgunluk hisse(mi§, yalak oclasinda duran biiyuk
Halife'ye bir mar§ besleleyerck lakdim etmi§tim. Kendisi de, «Sizin kol-
luguna oturup biraz kahvalti ctmis. Yanm saat sonra gfigsiinde bir
gibi bir prensese ne verilir? Ancak prelud verilir,» diyerek bir preiiid
yazip gbndermigti. Bu
sikisikhk duyanca, hemen Kadm Efendi, kendisini yillardan beri tedavi
arada y3digHr olarak iki tablosunu da vermi$ti.
etmekte olan me§hur kalb mulehassisi Profesor Yokovel'e telefon
Ufak tefek §cizane yaptigrm bu resimleri ve baska sanat eserlerini
etmi§. Derhal gelen doktor, Hallfe'yi uzun bir muayeneden
gefirip bir
kendisijie takdim eder, daima lakdir ve ie§vik gorurdum. Sonuna kadar
§cy olmadigini soylcmij. Doktorla'epeyce konu§mu§lar. Doktor giltik-
daima multefit, sanatkar, vatanperver bir §ahsiycl olarak ya§adi ve
ten sonra Halife'ye yeniden bir kriz gelmis, Ujaklar hemen doktorun
boylccc bliip tarihe kansh.
pejinden kosmujlar. Yan yoldan geri donen doktor, geldigi zaman
Halife'nin ftlUmiine dair bin tiirlii rivSyet vardir. Korkudan flldii diye Halife'yi 61U bulmuj.
'
KADIR MISIR06LU
Takdir ne ise o olur. 3-ABDURRAHtM EFENOt

Sehzade Abdui-rahim Efendi, Siitan II. AbdyiiHiamid
Halifc hayatta ikon. Place Manchat'da bulunan camie cuma giinleri Han'in besmci ve en sevdigi bir $ehzadesi idi. 1894 yilinda Yildiz Sa-
gider ve bayramlarda muntazaman bulunurdu. Orada bulunan rayr'nda dogmusta. Asil adi «Abdiirrahim Hayri» idi. Tahsil ve
ter-
Musliiman cemaat kcndisini tcbrik ederdi. Fas Muslumanlarinin biyesine son derecede itina edilmis|i. Yurt disma
siiriildiigunde topcu
yaptirmi§ oldugu bu camie biz de bir kac kcre gittik. miralayi (albay) idi. Askerlige as* bir insandi. Kendisini, daima
Halife'yi i§te bu camiin iîdc kiiciik bir odaya muvakkaten bu'aktilar. riitbesini siiyleyerek lakdim ederdi. Almanya'da tahsil gormiis kiymctli
Bir masamn uzerine yesU bir ortii koymuslar, tabutu onun uzerine koy- bir topcu subayi olan §ehzade Abdurrahim Efendi,
I. Cihan Har-
up uzerine yesjl bir cuha ortmiisler, fesini ba§ tarafma koymuslardi, binde « Ga 1 i c y a » ve « F n » cephelerinde bulunarak cesSret
i 1 i s t i
Uzerine, bir de Kur'an-i Kerim koymusjardi. Pcnccreler daima acik .

ve askeri dirayeti ile kumandanlanni hayran birakmi$ti. Galicya'da bir
oldugu gibi tabutun icine bir ucu birakilmi§ olan lastik borunun diger topcu taburuna, Filistin cephesinde ise, bir topcu alayina liyakatle ku-
ucunu bir jise suyun icine koymuslar, bOylece duruyordu. mandanlik etmisti. Bu hususu sahsi miisahedelerine istinaden ifade
eden Canakkale Ccphesi'nin gerpek kahramanlandan
Paris'te bulundugu miiddet9C birkac kcre ziyaretine gidip Fatiha o- Vehip Pasa'nin
bir mektubu, sahsi arsjvimizde mahfuzdur.
kudum. Ben Istanbul'a gelinceye kadar bu vaziyette kalmisu. Sonra Me-
122 -
dine'ye gcHuriiUip defnedildigini haber aldim.» §ehzade Abdurrahim Efendi, aym zamanda bir orkestra sefligi
yapabilecek derecede alaturka ve alafranga mOsikiye
Halife Abdiilmecid Efendi'nin bu sirada Istanbul'da bulunan asina bir kimse idi.
Son derece kiymeUi bir «Miizik Alederi Kolleksiyonu»
Vekili Sarin Keramet Niglir Bey'in O'nun vefat tarihinden baslamak meydana getir-
on sene miiddetle n§§ini Tiirkiye'ye getirip grimmek icin vaki
mi§ti.Simdi Naimanli Apartmani olan yerde onun muazzam
iizerc, bir sarayt
vardi. Burasi Osmanli Ordusu'nun
gayretli ve sabirh faaliyetinden hicbir netice istihsal edilememisUr. 123 kiymetli zabitleriyle, devrin
mustkismaslannin adera devamli bir topland mahfeli idi.
Hatta bu sirada kro Diirriisehvar Turkiye'ye gelerek devrin rei- Son derecede
zeki ve cesur bir gencti. Bu sebepledir ki,
sicumhuru tnbnii ile gOni§mu§ ve babasmin Paris camiindc tahnid Anadolu'ya her ittihak eden
Saray'a yakm kimseye M. Kemal Pasa'nin,
cdiimis olarak beklemekte olan nasmin vatanina gelirilerek defni icin SehzSde Abdurrahim
Efendi'nin ahvalinden sual cttigine dair o devri anlatan
soz almi§ olmasina ragmen, mcrhumun na§i yine de Turkiye'ye kabul hatiratlarda
kayitlara rastlamlmaktadir.
edilmemistir. Nihayet biitun bu tegebbuslerden umid kesilence, merhu-
mun na§i Paris Camiinden alinarak Medine'ye golurulmu§, 30 Mart Sultan II. Abdiilhamid Han haksiz ve mesnedsiz bir sekilde
1954 tarihinde Harem-i §erifte akjam ttzeri kihnan namazinm tahttan indirildigi sirada en sadik bilinen
bendegan dahi «Jttihat ve Te-
mutcakip «Cennet-ill B ak i » ye gOtiiriiliip defnedilmistir. rakki» miitegallibelerinden korkup kacmij ve sarayda
soguk bir teror
Vehhabi idaresi miisaade etmedigi icin mezanmn iizerinde herhangi bir havasi esmeye bastermsti. O
zaman heniiz ondort yasinda bulunan
kilfibe ve isaret yoktur. Sehzade Abdurrahim Efendi, metanetini muhafaza etmis
ve ba-
basmin yanindan aynlmamisU. Bu vak'ayi bir gOrgii
sahidi olarak nak-
122- A;s;e OSMANOGLU -Babam Abdiilhamld, Istanbul I960 sh. 223 v.d.
leden Ayse Osmanoglu:
123- Tafsilat i E in bkz. -Sallh Kerjtmet NtGAR a. g. c. sh. 54 vd.
KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 235
Sizden aynlacak degilim. Size nc olursa

bana da o olacaktir. Gitmemi »
Bir aralik babam, anncmc, «kadimm! goluk gocuk kag gundiir ne dedi.»
yiyorlar?» diyc sordu. Anncm, «Efcndicigim! Hig mcrak ctmeymiz. A? «Biz lie. hemjire ise, biraderimiz gilmis, olsa bile, her tehlikeye
kalmiyorlar. Ne buluyorlarsa yiyorlar, Biskiivi i'alan da vardi: Sizin gogiis gerccek, yine babamm birakmiyacaktik. Buiiu coktan araimzda
saghgimzdan ba§ka isteklcri yoktur» dcdi, Babam, «Kadinim! Bu kadar kaiarhtstimu§nk. O giinden sonra Abdurrahim Efendi de aramiza
saray halki bu azicik gcyle yagiyabilir mi? Bu zavalli kadinlann girdi. SeMmuk larafmdaki odalardan birinde kiicuk bir kanapede
yatip
gfmalilan ne ki, acliga mahk-Qrn olsunlar? Bu nasi! dcvam eder? Bir kalkmaya basladi.» 125
carcsine bakmah» dcdi. Kapida bekliycn ikinci Masahip Gevher
ttnhateuar, H. Sutan Abdiilhamid Han'i kendisiden
Aga'ya seslendi. Ba^katibi gagirtti. Be? dakika gecmeden Cevad Bey yahudilerin
ntikamim almak icin -Bilhassa- Seianik'e gOtiiriip
gcldi. Babam, «Ba$katip! Bir liafiadan bed goluk gocuk, genci ihliyan, yahudi«Alali
n i B i r ad c
c r »in kbskiine hapsetmislerdi. Bniada son
1 1
bu t Lin kadinlar ad eta ac ya§iyorlar. Bu mas.um kadinlarm giinahi ncdir? derece fee?
sartlar alunda uzun bir hapis hayaii
Biraz, ckmek lazim degil mi? Bir carcsine nicin bakmiyorsunuz?» diye yasayan biiyiik hiikumdar II.
Abdulliamid Han'in yaninda diger cocuklan
sordu. Cevad Bey, iaiibali bir lavirla: «Nc yapalim? Onlan dii§unecek meyamnda Abdurra-
him Efendi dcvardi. Muhaftt subaylarla sik sik
haldc degiliz. Nc bulurlarsa ycsinlcr. Ycmegi nereden bulayim? A§gilar miinakasa eden bu
degerli schzadc, nihayet kederinden
sanlik hasialigina yakalammisu.
git mi 5, Sarayda kimse kalmami§. Biraz; ckmek gelirtirim. Suya banip
Selanik'tcki hapis hayati sona crdikten
yesinler* ccvabim vcrdi. sonra babasi ve kardesteriyle
beraber tslanbu'a gelenAbdurrahim Efendi, 1919 yihnda Misir,
Hie beklemcdigi bu cevap iizerine babam pek malizun olmu§, hay-
Hidiv Hancdanina mensup Nebile Emine Hamm'la evlenmisti. Bu'
retler icinde kalmigti. Babamda, karaguniinde herkes rarafindan terkolu-
aym zamanda Osmanh Nazirlanndan olan Abbas
nan insanlann kirginhgt vardi. «Coluk cocuk acliga mi mabkum edildil- Halim Pasa'nin
kiziydi. Bu evlilikten Mihrimah
Sel S uk Sultan adinda bir tek
er? insaniyet onadan kalktt mi? Bir ki§i icin bin kisj feda" edilir mi? Bu
cocuklan olmuslur. tstanbul'da 1920 yihnda
nasi! s8z? Hcrhalde caresini buiuruz» diyerck Kiiciik Salon 'a dogru dogan Mihrimah Selcuk
Sultan da yine Misir Krai ailesinden Cezzuli
,24
yiiriidii.»
Ratip Bey'Ie evlen-
mijiir.
Vatandan aynldiktan sonra Fransa'ya yerlesen

§ehzade Abdurra-
Abdurrahim Efendi, zavalli cocuk aglayarak geldi. Baba ogul him Efendi ailevl bir gecimsizlik sebebiyle
1933 yihnda hanimini
opiiîip agiasular. Babam, «Oglum! Sen daha cocuk denecek ya^tasiii. bojamis vc ondan sonra bir daha evlenmcmistir. Yurd disma fiktigi
za-
Bu felaketlerc tahammul edemczsin. Sana yazik olur. Haydi sen de be- man « Va I i d e Pa a » denilen kayinvalidesi kizma allibin
5 sterlin
nimle veda e(. Buyiik biraMericrin gibi bemsjrclerinm evine git!. Tehlike vermijli. O zamanlar M
sir Hidivi'nin annesine «
1
V aIi dc Pa§a »
icinde bulunmani istemem. Hattil bnradaki uc geng hem§ireni de beraber denilirdi. §ehzadc Abdurrahim Efendi bu para ile bir
daire alarak
gotur. Onlarda burada kalmasinlar,» dedi. Fakatbiraderimiz cesarctle, oraya yerlesmisii. Fakat, para hanirnmm
oldugu icin tapusunu da O'nun
«Hayir babacigtm! Sizi birakip gidemem. Tehlikedcn korkmuyorum. iizenne yaptirmisti. Bu sebeple Nebile Emine Hamra'dan ayrddiktan
124 - Ajje OSMANOGLU.- a go. ih. 132-133 125-a.y. .. .. .

236 KADIR MISIROSLU OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 237
sonra otele ta§mmak mecburiyetinde kaldi. Hie bir yerden be§ para geliri
Bu s.rada stk sik odama gelirdi. DertlesMik. Kendisini teselli et-
yoktu. tstanbul'daki emlakinden de higbir sey alamiyordu. Turkiye'deki meye cahsirdim. Kizimn, babasini asla ihmal elmek ihtimali olmadigim,
dostlan vasitasiyla mallanm saturmaya cahsjyor ve eline gececek paraya belki de gondcrilenmektubun postada kayboldugunu soyleyerek O'nun'
giivenerek saga sola borclamyordu. Yilluca dchselli bir sefalct icinde kederini dagitmaya cali 51 yordum. Fakal
o, pek de ikna olmaz, bu bare-
yiizdii. Bu durum, onun hassas mizacina dokunuyor vc gururunu inci- keii kizmm
ihmalkarligina hamlederdi. Uzuntii ve kederi her
gun biraz
tiyordu. Bu scfalel, arada bir kizimn Misir'dan gbndcrebildigi mutevazi daha artiyordu. O
giine kadar, parasini vcremedigi icin
bir cok otelden
paralarla 1952 yihna kadar surdij. Bundan sonrasim iki ya§ kiiciik kiz kovulmustu. Bu muessif hadisenin bir kere
daha tekerriirunden endise
karde§i §adiye Sultan Eicndi'nin salts? ar§ivimizdc mahfuz banltaki ediyordu.
konusmasindan dinicyclim:
Yegane tesellisi, odama gelip benimle dertlesmek eski giizel
giinleri
«Amerika'daki kizim Samiyc Hamm Sultan'dan aynlarak bazi yad etmekti. goriisMgu pek az kimse vardi. Bunlar da,
Paris'le
i§lerimi gormck iizerc tekrar sadcce bir yd igin Paris'c gcldigimde Umumiyetie hanedammiza mensup veya yakm kimselerdi
ki hepsinin
Sainlc-Honore otclindc kuûcLik iki odali bir daireyc ycrle§lim. mall durumu birbirinden beterdi.
Biraderim $ehzade Abdurrahim Efendi de aym olelde diger bir
Bir gun yine bu sekilde odama
odada kahyordu. O durumu son dcrccc bozuklu. Rcfikasi
srrada malt gelmigti. §uradan buradan
tonugtnfclan sonra tie bes. gun sonra
Nebile Emine Hanim'dan ayrddiktan sonra yabuz ya§iyor vc ko- bir araya gelmeyi kararlastirdik. O
gun bana gelecekti. Ben de, O'nun sevdigi
vuluncaya kadar ikamct ctmek iizerc bir otclden digcrinc la§iniyordu. Istanbul yemeklerinden
Cerkez tavugu vs. yapacaklim. Bunu ben teklif
Bana anluttigina gore Misir'daki kizi Mihrimah Sultan'a mektup ya- etmisum. Maksadrm,
biraderi oyalayip avundnrarak O'nu
kederli diistincelerinden kurtar-
zarak ondan para istemis. ye:
makti. Fakat kararlastirdigimrz giinden bir
gun evvel bir ak 5 am vakd
«-Benim Tiirkiye'de neyim varsa sana birakiyorum. Satilinca hepsi- aniden s ,kip geldi. Ustii basi perisandi. Halinde
bir ievkaladelik oldugu
nin parasvni sen abrsinL. Ancak bana hayalta kaldigun miiddclce olcl agikca goruluyordu. Elinde bir file tajtyordu.
Filcyi masanm. uzerine
masrafimla asgarf gida ihtiyacimi kargdayacak kadar her ay mumazaman koydu. icindckileri birer birer cikarmaya
basladi. Bunlar bir elbise
asgari bir para gander!... frrcasi, bir kag konservc ve bir
5 ise de kolonya idi. Bunlan bana getir-
Kizim!, durumum fazla beklemeye miisait degildir. Liitfen bunu digini soyluyordu. Once bu hareketin
manasim anbyamadim. Qiinku
bana yapip yapamiyacagmi acele olarak bildir! » demisU. bunlar carjidan alip getirilmis yeni seyler
degildi. Elbise fircasinm kul-
Aradan epey bir miiddel gectigi halde kizmdan miispet veya menfi landmi 5 bir sey oldugu goruluyordu. Kolonya si§esi ise esasen
hie bir cevap alamayan biraderim, cok iizuluyordu. Kendisinde terkedil-
yanmdi.
mi§ insanlarm o tarife sigmaz srkintili halini miisShede ediyordum. HaJ- «- Bu

konserveleri sen yersin, bana nijin
gedriyorsun?! Bu fifca da
buki, sonradan ogrendigime nazaran zavalli kizimn durumu da O'na sana lazim olur. Kezl kolonyayi da
kulJanrrsm. Hepsini yine bu fileye
para gondermeye hemen hemen hie miisaid degilmtsj Belki de, teminin- koyalim» dedim.
deki giigliik sebebiyle cevabmi geciktirmis. bulunuyordu. Fakat Her ne kadar israr etlimse de fikrinden caymadi.
Nih3yet getirdigi bu
biraderim bekledigi cevabi alamaymca, bu durumu kizimn al§kasizhgina esyalan masanin uzerine birakarak bir bahane
uydurup savustu, gitti.
hamlediyor ve sinirleniyordu. Bu son derecede garip bir hareketti. Fakat yine de
akhma pek katii sey
238 KADIR MISIROSLU
OSMANOSULLARI'NIIM DRAMI 239
gelmedi. Meger zavalh kardesimin acikli akibetinden soma ortada kala- yapilmasmi» mUsIiiman mezarhgma gomiilmesini ve arkasirdan
Kur'an-i
cak olan yegane served bu kiiciik filenin icindeki birkap konserve ile Kerim okulturulmasim bizlerden rica ediyormus...
oski bir elbise fueasi ve yum sisc kokmyadan ibarclmisj... Bunlan anlalan Sehzade Omer Faruk Efendi merhumun yazip
Ertesi sabah O'na vadcttigim ziyafcl icin lavuk vs. almak tizcre biraktigi mcktubu cikardi, Aglamaktan okuyamiyordum. Nihayet beni
car-jiya cikacagim sirada tclclbnum caldi. Ajjagida otclin satonunda iki giicliikle tcskine muvaffak olabildiler. Hep birlikte zavalli kardesimin
bcyiti bcni bcklemckte olduklan bildiriliyordu. Kim olduklarini sor- odasina ciktik. Mtitcvazi demir karyolasma uzanmis yatiyordu. Ozerine
dumsa da,
beyaz bir yatak carsafi cekmisjerdi. Ozerine kapamp aglamaya
«-Biliriiyoniz» ccvabini vcrdiler. basladim. Babamin daima yaninda bulundurdugu
bu en sevgili
«-Allah Ailali sabahm bu crken saatindc belli arayan bu iki erkek kirn Jchzadesinin sonu bu mu olacakti? Fakat elden ne gelir, insanlar
kader
acaba» diyerek a§agiya indim. Tarn merdivenin dibinc geldigimde karsisinda nizgarda savrulan bir kuiu yapraktan
baska nedir ki...»
Schzade Omer Karuk Efendi ile islam Beg Senfoli Azerbcycan Sehzade Abdurrahim Efendi'nin iniihar tarihi 20 Ocak 1952'dir.
Turklcri'ndcndi. Vakiiyle Rus Ordusunda zabitlik ctmisti. Bizim ailc ile Paris'leki Bobini Miisliiman Mezariigi'na dcfnedilmistir. Mevla
Rahmet
pek 50k alakadardi. Hanedan'dan lamdigi kimselcrc eldcn geldigi kadar eylcyel.
maddt ve manevr miizfihcrcl giisterirdi. Bu zai, lialen de Paris'tc Sultan Vahideddin merhumun damadi (Ulviye Sultamn
kocasi) ol-
yasamaktadir. Onlan goriince: masi dolayisiyle liancdan mcnsuplanm yakwen lanimak
firsitim bulan
«- Hayrola ne tiabcr?!..» diyc sordum. damad ismail Hakki (Okday) Bey, «Vanya'dan Ankara'ya»
«- Maaiesef kbtli habcr» dediler. (Istanbul 1975) isimli degerli hatiratinda
Vucudum titremeye baskidi. Acaba Sehzade Abdurrahim Efendi
ailemizden kime nc olmustu? Aklima bircok hakkmda su calib-i dikkat bilgiyi vermektedir:
kfltii ihtimaller gcliyordu
da, zavalh kardesim Abdurrahim Efendi'nin canina kiymis olabi- «Sehziide Abdurrahim Efendi'nin FedakSrhgi!..
leccgi asla gelmiyordu. Hatiralanmda vukuati tarafsiz bir kalemle yazmak iddiasinda
Saionun bir kenanna acele ile iiisjverdik. SehzMe Omer Faruk olduguma gore, Filistin Ccphesinde calib-i dikkat bir
hatiramdan da
Efendi bir taraftan grizlerinin yasini siliyor, bir taraflan bahsetmeden gccmemeliyim:
da acikli
hadiseyi anlatiyordu. Harckat Subesi Miidiir Yardimcisi bulundugum sekizinci
Ordu'nun
Anlattiklannm suydu: bir topcu alayinin kumandam Sultan Abdulhamid
hiilasasi Han'in
Babamin en ogullanndan §ehzade Abdurrahim Efendi idi. Bu degerli
sevgili Sehzadesi Abdurrahim Efendi, kizina yazdigi sehzade
cephede biiyuk bir feragatle calisti ve melanetle savasti.
mektuptan miisbet veya menff herhangi bir cevap alamayinca son dcre- Du§manin ustiin
topcu kuvvetlcrine karsi, son top mermisinc kadar
cede miiteessir olmuj, Aksam bir fileye koyudugu, bahsettigim biiyuk bir sebatla
karsi durdu. Topcumuz, her seylcri gibi ceplianeleri
esyalanni bana getirip biraktiktan spnra oleline dbnmii§. Fazla miktarda bol ve ikmalleri ku-
sursuz olan Ingiliz topcusunun savurdugu liesapsiz
raqrfin alarak iniihar etmis. Biraktigi mektupta «Sadece ikiytiz frank gullclere karsi, ata-
cagi mermileri adeta kiskamp liesap ederek
parasi kaldigwibu dayanamayacagmi soyliiyormus.
sefalete dalia fazla sarfediyodu. gunku ccphane
Otclciye olan borcunu ve cenaze masraflanmn doktiniiinii yaparak bu en tiikenincearkasimn gelecegi yoktu. Bunun ne demek oldugunu savasta
bu durumda bulunan topcu subaylan bilir ve takdir ederler. Diisman
son parasiyla karsilanmasmi, kendisine islam! bir usulde techiz ve tekfin
dump dinlenraedcn, hesapsiz guile yagdirticiik, siz. elinizdeki be? on
...,
.
...
^>-
§ehzade Abdurrahim Efendl'nln askerlik sevgisi ve
«MMII M(icadele»yi destekledigini gostsren bir mektubu.
jarapneli ve dSneyi hesaplayarak, acaba yarin, daha zor bir duruma sak-
layayim mi? diye dujiine diisline, hesaplaya, kitaplaya atacaksiniz..
Abdurrahim- Efemdi, ijte bOyle bir carpi§mada ceph§nesi
- BlR §EHZADE-Yt BEDBAHT - tiikenince yagmur allmda ve camur iciixte, toplaniun, hie birini kaybet-
Paris'te kaldigi oielde sefaletve zaruret iginde intihar eden meden karargaha kadar getirmege muvaffak olmug, Ordu Kamandam
2. Sultan Abdiilhamid Han'i.n en sevdigi oglu Cevad Pa§a medium ba§ta gelmek jartiyle herkesin takdir ve liay-
Sehzada Abdurrahim Efsndi. ranhjini kazat!n»5ti.» a.g.e. sh, 335
( vd.)
OSMANOSULLARI'NIN DRAMI
4 - BURHANEDDtN
EFENDI larin iicii kendi kardejleriydi. Sullan Abdiilhamid Han'in O'na karji
bol bol izhar cyledigi husust alakadan galat olan bu iddiayi te'yide ya-
Burhaneddin Efendi, Sultan
',''.'. rayacak en kiijiik bir barckel ne kendisinden vc ne de babasindan sadu-
A Abdiilhamid Han'in en cok sevdigi
olmujlur. Sadece Sullan Abdiilhamid Han'm lttibaicilar tarafmdan
Sehzadesiydi. 1885 yilinda Yildiz Sa- hal' edilip Selanige gondcrildigi sirada §ehzade Burhaneddin Efen-
luyi'nda do£mus.tur. Son dcrcccdc zcki, di'nin bazi hareketleri .jiipheyle kar§ilanmi§ liana bu yiizden resmT bir
$ kabiliyelli ve yakisjkhydi, Kabiliyclini, lahktkala da maruz kalmij, fakat - her nasilsa- bu Makedonya sergerdel-
daha kiiciik yaglarinda bir cok safhada crinden yakasini kunarmi§, tehlikcyi ucuz bir surelte allatmi§h.
gOslcrmifj vc ispat elmi$li. Fevkuladc piy- Ancak tuhafi juydu ki, Sullan Abdiilhamid Han'm bu en sevgili
ano calar vc cok iyi resim yapardi. jehzadesi, kendisinden kiigiik kardesteri Abdurrahim ve Mehmed
Abid' Efendiler gibi, babasiylc SclSnige gilmiyerek tstanbul'da
§ehzade Burhaneddin Konugmasi vc muhakemesi cocukluk vc
kalmisu. Gcrci amcasi, yeni PAdisah Sullan Re§ad'la lemas ctmemi§ vc
Efendi'nin gen?ligi.
ilk genclik yillannda bile dikkali cckccek
O'nunla merasimlcre isurak etmemi$tir. Fakat daha kotiisu ttlihad ve Tc-
dcrcccdc diizgiin vc miikcmmeldi. rakkT Cemiycli'nill ileri gelenlcriyle sua bir dostluk kurmusm. Ancak bu
Bu meziycllcri yiiziindendir ki: Sultan Abdiilhamid Han, Onu lutumu, O'nun ailc saadetmin yikilmasina sebep olmusmr. §oyleki:
diger evlfillanndan daha fazla sever vc bu llissini aciga vurmaktan Schzade Burhaneddin Efendi aslen Cerkes olan Aliye
cekinmczdi. Gcrccktcn, Burhaneddin Efendi, riemen daima Hanimefendi Me
ile evliydi. Asil adi « 1 e k » olan bu, son derecede
« S a 1 1 a n a I A ra b a s 1 » nda babusinm yahmicla oturdugu baldc, zcki ve guzel kadin, bazinedar olan teyzesinin delaletiyle Yildiz
Sa-
kendisinden biiyiik kardeijleri bu arabayi alia arkadan lakip ederlerdi. rayi'na girmis, burada « Naz 1 1 ya r » ismiyle ijtihai etmijti. Burha-
Padisali cencbi scfirlcrle gbriisiiikcn. bu son dcrcccdc zcvkli giyiuen ve neddin Efendi ile evlendikten sonra da « A I i y e » adim almis, bu
iyi konusan sehzadesini <lc yamnda bulundururdu. Halts bir dpfasmda cvlilikten sonradan Amerika'ya ycrlesen Fahreddin (191 1) ve Osman
O'nu, Abnan impaniloru'nun cuius yikionuniu miinascbcliylc kendi (1912) admda iki oglu olmusmr. I26 Bu munasebeiler, Burhaneddin
adnia lebrikalla bulunmak maksadiyla Alman scfareihanesine Efendi'nin bu, iki cocuk sahibi hanimmin kendisinden aynlarak
gondcrmisu. Ittfliatjilann ilcri gelenlcrinden mejhflr dOnme Maliyeci Cavid Bey'le
Sultan Abdiilhamid Han'm §ehzade Burhaneddin El'endi'ye evlcnmesini sonuclandirraijur. Bu zcki ve dirayetli §ehzadenin Itlihad ve
oteki ogullanndan daha ziyade bir kiyinet ve ehemmiyct alfclmesi, sal- Tcrakki ileri gelenleri yle vaki siki miinasebcti ne maksalla te'sis eyle-
tanat icin an'anevt sirayi bozarak O'nu kendisinc vcliahd yapacagi yo- 126 - §ehz5de Burhaneddin Efendi bu iki ôcugunun tahsil ve tcrbiyelerine son
lunda dedikodulann cikmasina bile sebep olmu§ui. Gercckten « J 6 n derecede itina etmis vc onlan Viyana'daki me$hor «Tcrezyanum» da okmmustur. Fah-
T ii r k 1 e r »in Avrupa'da yaymlanan bazi mevkiitclcrinde bu reddin Efendi ressaind], Osman Efendi ise, ticaretle istjgal elmcktedir. Aynca dedesi
mahiyette bazi iddia ve beyanlar yer almisnr. Gercekic ise bu, asilsiz bir gibi marangozlukta da biiyuk maharet sahibi. oldugu duyulmustnr. GOney Afi ika'ya
§ayiadan baska bir jey degildi. Zira §ehzade Burhaneddin Efendi yerlesmis bir Ingiliz ailcsinin genf ve gii^l kiziyla evienmis, cocugu olmamistir. Fah-
ile taht arasinda - sira bakimindan - onUg-ondbrt ki§i mevcuttu ki, bun- wddin Efendi ise, islanbcl Rumlanndan Papadopulos'un kendisinden on yav biiyiik
kiziyla evienmi^, o'nun da cocugu olmamisar.

2*1 KADIR MISIROGLU
OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 3*
digini lahmin, cidclen mujkuldur.Bunu, suasi gclmcden tahta gecmek
idiler. lcab eder ki, ogullar da bu muhabbet ve vefflcarliga devam etsin-
gibi bir maksadla yaptigi soylenilcmez. Zira bbylc bir ihdrasi ol-
Icr!...»
madigim, daha sonra Arnavutluk Devleti'nin kurulusu sirasinda resmen
viiki olan, orada liiikiimdar olraasi tarzindaki teklifi reddedcrck «-t!tlfat buyuruyorsunuz Sehzadc Hazretleri!.. Merhum ve muhte-
gostermislir. 27 tttihadcilarla rem babanizin, pedcrime gosterdikleri asTI himaye ve alakayi bendeniz
munasebcli, baslangicta onlari liakkiyle
tBjliis cdcmcmis. olmasiyla da izah cdilcmez. Zira zcka ve diraycti her zaman minnetle hatirlanm. Amma, dogrusu burada, iltifala nail ola-
herkesc c miisellemdi. cagimi hie lahmin etmemi§tim!...»
Son zamanlarda, tttihatcdarla arasi acdmis. ve bu yiizden lsvicre'ye Ostiindc cok temiz koyu bir eibise, ayaginda rugan iskarpinler vardi.
Cizgili bir kravat ile §akaklanna dokiilen bir kac ak tel sac, O'nu
gitmisti. Sultan Vahideddin tahta gectigi suada orada bulunuyordu.
Ycni Padijah yurd di|ineteki butiin Sellzadelerin acele olarak valana giingormu? Amerikan i§ adamlanna benzetmi$ti. Prens Mehmed
donmclcrini emrelmisli. Burhaneddin Efendi - her nedensc - bu Ali'ye de (Misir Prcnslerinden) levecciih ve nezSket gostcriyordu.
Giilcrck:
einrc uymamis ve Isvicre'de kalmisb. Bu scbcple, Osmanliogullari'iu
anavalanlarmdan apiir topar cikaran 43 1 sayili Katvun crktigi zaman, o «- Otomobilim kapida bekliyor. Tcnsib ederseniz New- York icinde
zaien coktarc bed Avrupa'da bulunuyordu. bir tur aralrm. Sonra bir lokantada bercberce yemek yeriz,»
Bilahare Amerika'ya ycrlcsmis, vc orada Madam Charles adinda Kapiya dogru ytirudilk. Otelin kapisinda en son model bir araba du-
zengin bir Amerikah Hammia cvienmistir. Digcr Osmanogullan gibi rnyordu, Sof'fir, hiirmctkarane kapiyi acti. Sehzadc Hazretleri jofbnin
gurbelte fakr-u zarurel icindc kivranmamisnr. Bununla bcraber, yamnda olurmayi tercih ettigini soyledi. Prensle ben arkaya ycrlestik.
kansimn parasiyle yasamamrj, 9ali§ip hayatini kazanmisur. Hatia kan- Ogleye kadar New-York'un icini ve di$tm dolastik. §ehzade yolda
serden muzdarip olan lianmn lahminlcr hilafina hayatta kalarak bir kalb sunlan anlatmisli:
krizisonunda vefat cden efendi'nin mWsinr yemijlir. O'nunla Amcri- «- Pajam, benim icin cok zengin bir Ametikan kadinintn parasiyla
ka'da karsdasrp goriiscn Celaleddin Pasa (Velora) bunu boyle aniat- yajiyor, diyorlar. Bunun kat'iyyen asli yoktur. Kanmin serveti vardur^
bu yalan degil, fakat ben biiyiik bir petrol §irketinde meclis-i idare
«Erlesi gun otcle dondiljurniiz zaman bir garson, giimus, bir tepsi ayhk aliyorum. Bu gordugunilz otomobil de be-
azasiyim. Iki bin dolar
icinde bir kartvizit uzatti. Ismi okur okumaz hemen bekleme salonuna nimdir. Paramla yagiyorum, kanma miihtaj degilim. Be§inci Avenu'da
indik. Kartvizitte §u ibare vardi. «Prens Burhaneddin Osman- (New-York'un en kibar semti) kiiciik bir apartman katim var. Sizi bir
oglu» Evet, karjimda Sultan Abdiilharaid'in en sevgili oglu §ehzade gun evime de beklcyecegim. 128
Burhaneddin Efendi bulunuyordu. Bu, benim icin muazzam bir ilti- «§ehzadeye veda ettigim zaman, epey uziilmustii, gOzleri ya|h:
fattr. Oniimii ilikliyerek hurmetkar bir kac, adim attim ve dlerini siktim. «-Sizi gSriince babam Abdiilhamid'in ya§adijini zanneder gibi
Beni gee aradrklarmdan dolayi afvuni istirham etmigti. olmujtum pasam!...Bu riiyayr da bize cok gordiiniiz. ikimiz de
«- Pasa Hazretleri!...» dedi «Gec haber aldim, kusura bakmayimz, aglayarak kucaklasttk...» 129
amma sizi aramak vazifemdir. Zira babalarimiz bh'birleriylc cok iyi dost §ehzade Burhaneddin Efendi Amerika'da 15 Haziran 1949 tari-
hinde gecirdigi ani bir kalb krizi sonunda vefat etmi5,cenSzesi Sam'a
127 - «Bu tckliftn yapildigmi ve Efendi'nin reddettigini ailece tanjdigmiiz esbak
Sadrazam Hiiseyin HHml Pa§a'mn lisanmdan da bizzat duymusnim.»(Bkz; Nahid naklolunarak Sullan Selim CSraii avlusunadefnolunmustur.
Sim ORtK - Abdtilhamid'ui Sevdigi ve En Sevmedigi Ogullan- Tarih Dunyasi, C. III.

128 - SSmih Nlfiz TANSU a.g.e. sh. 206 vd.
s. 23, Istanbul 1951 sh. 973).
129 -a.y.
5 - OSMAN FUAD rindcn Tunus'a gecmistir. Bu defa italyanlar'la miilareke akdolun-

EFENDi duguna ilair yoni bir emir geimesi iizerin Trablusgrab'a doncn Osman
Fuad Efendi, emrindeki bta subaylarla birlikte bir bota binip Napoli'yo
gcgli. Burada bir muddet kaldiktan sonra, yurda donen Osman Fuad
Osman Fuad Efcndi, Sul-
Efcndi, Birinci Cihan Harbi'nde Siivcys. Cephcsi'nde vazifc almistir.
tan V.nci Murud'in biiyiik oglu
Bu harbin basfnda, Almanya'da Kicl'de bulunuyordu. Bir Alman deniz-
Selahaddin Efendi'nin en kiiciik
ulttsmm icinde, ingilizlcr'in hiieOmuna ugrami; ve basmdan yara-
ogludur. 1895 yilmda tslanbul'da
lanmigtl. Siivcys. Ccpliesi'nin sulcGlu iizerine Haleb'e gclcn Osman
dogmus.tur. Meslek itibariyle asker-
Fuad Efendi, burada basmdaki yaranin niikscimesi iizerine ameliyal
y-
r
lige intisap etmis. ve generalise ka- olmak iizcre Almanya'ya gilrnistir.
dai' yiikselmistir. Sultan Resad za-
Bu sirada Sulum Resad oliiiiis,, Sudan Vahideddin labia gecmisti.
§ehzade Osman Fuad mamnda O'nun, maiyetindeki Misir Hanedam'ndan Abbas llilmi Pasa'nin ki/j Keriine Halim ile
Elendi'nin «jocuklugu. birliklerden siivari alayinm kumaii- cvlenmi§, bu milnascbelic Ciragan Sarayi'mla iic giiri iic gece siiren bir
danligma getirilmisli. diigiin yapilmisii. Bu sirada liiyin edildigi Merkez Kumandanligi'm bir
Trablusgarb Harbi cikinca, Osman Fuad Efendi, icfibinda merke- muddci ifa etmis nkui Osman Fuad Ef«ndi, once Italya'ya sonra da
zi tammayarak mijstakil harckct etmek selahiyclini de haiz olmak uzere oradan Misir'a aecmisli. ttalya'iia bulunduju sirada Tiirkiye'de
oraya gondcrilmisti. Bir Alman denizaltisiyla Trablusgarb'a goturiilmus Hilafetin lagvi ile Osmanli Hancdaru'nin yurd disina cikanlmasim amir
ve sagdan soklaii gelen diger Turk zabitlcriyle, yerli milislerden tcsckkul 431 Sayili Kanun kabul edilmis ve latbik mevkiine konulmustu. Osman
ctlirilen brdunun kumandam olarak ttalyanlar'a kar$i savasimsjir. Fakat Fuad Efendi, Roma'da bulunuyordu. Ask'eri bir kurye ile
(lalia soma Balkan Harbi 'n In cikmasi, Trablusgarb'i feda etmek gondcrilmis bir mektupaldi. Bu roeklupla M, Kemal Pasa O'na
mecburiyetini dogurmugtu. Ciinkii, j, u harbin kazanilmasi devlet icin k e
« Q s c f 1: d c r i m, a 11a v ;i 1 a 11 d 1 5 ml a k a
r 1 1 s. 1 11 1 /.
data biiyiik bir ehemmiyet fagiyordu. Bu scbeple birinci dcrccede Bal- icin i s I i s i] a
"
yapa m a d 1 m . Ka 11 u a iniwi i d i . »
kan Harbi'ni kazanmaga gayret eden ba;taki hukiimet, Osman Fuad diye yazilmaktaydi.'
<]
Efendi'ye Trablusgarb'i diismana tcslim ederek, gcri cckilmelerini em-

Bundan sonra Misir'a geccn ve bir muddet orada ikamet eden Os-
rctmisHr. Grap Kumandam sifatiyla buradaki bin kisilik Osmanh kuvve-
man Fuad Efendi, Misir'ii ailcsinden aynhnca, Almanya, isvi^re ve
tine kumanda eden Osman Fuad Efendi. Ferik (Tiimgcneral)
Fransa gibi muhtelif Avrupa memlekcilerinde bir otelden digerine
rutbesini haizdi. Kurmay Baskanliguu da Abdurrahman Nafiz (Pasa)
lasraarak dcvamli bir gocebc hayati gcjirmij vepek 50k mail stkinti
yapiyordu. Maiyetiyle mii§avereden sonra, emrindeki kuvvetlerle bir-
cekmijti. Sagdan soldan saglanan kiffiyetsiz ve gayri muniazam
likte diismana teslimini isteyen merkezin emrini dinlemeyerek, cole
yardimlaila gecinen, bir zamanlann bu iinlii sehzadesi, otellerden bircok
dogru cekildi. Diisman kuvvetleriyle onun emrindeki kuvvetler arasnda
130-Bkz:SonOsmanJilar. Hiimyec Gasitesi Mayis 1970.
tabiatiyle bir muvazene yoktu. Bu sebeple Trablusgrab'in arka kesimle- 19
^8 KADIR MtSIROSLU . .
kcrelcr-maalescf- kovulmu§tur. Buna dair bir m(l§ahede nakledclim.

«- Yarm sabaha fttsdar iki haffalik otet borcunuzu feapatmamzi
isiiyorum, Prens. Aksi holds odamzi bosaltmak zorunda kala-
cagiml» ' •>
PaPis, Mont Parnas'taki Royal Bretagne Oteli mud ires Madam i joiKkl ljj.1 osj2b {,~>3 jjoî (j^lXl *x.\j»
o&j- oji
Anjel icindo bir yaiak, kilciik bir lavabo ve iki iskemleden ba§ka
e§yasi olmayan dor) numarah odanrn kaprsmi serige kapalarak *.' i»A*i» a*n «tji j,'» .»l.>s s-hf- Ay>. tit frit,* iiu- oKj*.
dr§an cikti. Havi ka$rm§ ytin bat.aniyeli yatalt iizerinde pijamasi ile
jj-:. .qui 1^1 jfip^ urj^. m &;*..„, oi . i-f u y vu yjj,e
ofuran Prens Osman Fuad'in agzindan iek la? gikmami§fi. UzOn
siire konu§madan durdu. Perdesi yan aralik pencereden di§artya
takildi bakisjan. G6z pinarlannda ya;lar birikmeye ba$lami§ti. * J-uljil
«-Bu hale diis,ecegim kimin aklina gelirdi evISdim? Istanbul ^JJI -l^llAJl jfcl*' jUjj' iii. j^ Jj
Merkez Kumandani, Trablusgarp'ta Osmanli Ordusu Kumandani,
Ferik Prens Osman Fuad'irt bir giin gelip Paris'He iiciincii sini! bir
otelden kovulacagj„.»
.
1
yj-J .Aic " Lit o^ JfJ^JU,
Dudaklarn titremeye, bogazinda kelimelen dugtimlanmage ^> ^ Jj'^*; jJi>nrj <-i;--l^« jfc
bas.lamisti, Bir xamantatiin Un\i) askeri Sultan Besjnci Murad'an to-
runu, 76 ya$mdaki Prens Osman Fuad, tek basina yasiyordu bu • -»M<!?. ?& "'ji o^
basil, gintleri gatlami^ lavabolu otel o das in da, arayani sorani ol- (SjjjJv* t^4tililj9 j(^6
madan...» I31
Kendisiyle roportaj yapan bir gazcte muhabiri vefatindan sadece bir

iki yil Once $0yle demektedir: . <sO^£ M'>Û. *iU.«Ul *^l jlîl>j,l
«Senemn biiyiik bir kismmi Gttne'y Fransa'da Cannes'de <rtt"jl >^-3 *y— >*?. WJ&< "•:••> J! "A'j»ji Oîi 1 -! •'•'*.« •Jt-U"
geciriyordu Osman Fuad. 46 yildir Avrupa'da siirgiin hayati yasayan
Prens OsinaM Faad'a Fransizlar diplomatik bir pasaport da ver-
mi§Ierdi. Sihhati izin verdikce Cannes'den kalkar, Paristeki kizkarde§i
§3hjada Osman Fuad Efsndl'nin nikahimn
Adile Sultan*, ziyarete gelirdi. Kimsesi kalmamisu hayatta,
devrin §8yhUlislami Haydartzad® Ibrahim
Efendi tarafmdan
kizkarde§inden ba§ka„
-eirsgin Ssrayi»nda kiyildigmi bildiren bir gazete
kiipuru.
131 - Bkz: a.g.t. 18 Mayis 1970
- 26 Rebiulawel 1338 tarih *e 8209 numarah «lkdam Gazetasi.nden-
OSMANOgULLARI'NIN DRAMI 251
«-Bizim devrin tstanbul'u gbzlerimin oniinden gitmez.

Beyoglu'nim, Bogaz'm, Ortakoy'iin, Yddiz'in
ayn giizelligi vardir.
Kimbilir simdi nasil olmustur? Diinya'mn

obiir ucuna da gitsem
akhm lstanbul'dadir. Aim kirn tanir beni o giizcl diyarlarda artifc, Siz-
den ricam, ben gociip gittifcten soma birrcsmimi basin gazetenize, allina
da sadece «Osmaii Fuad» diye yazin. Belki hattrlayan bulunur.» 132
«... Son Osmanhlar'in bast idi bu iki biiklum yiiriiyen,

sevimli,
yUzii derin hallaria kesilmis Besinci
Murad'm lorunu Prens Osman
Fuad. Ama biitiin Oqytou, ailc icindeki durumu sadece avug
buyiiklugiindeki kartviziti uzerinde kalmtsto.
General Prens Osman Fuad. Osmanltimp

aratorluk Ailesi § e f
i >» yaziyordu bu kartin
uzerinde. Alt ..
kosesindc de Cannes'**! bir otelin, Hotel

Martine'in ismi.
«- No idik, nc olduk? dedelerimiz, atalarnmz alti asirdan tazla
bir zaman ii
5 k ,r a da, Diinya'mn gelip gecmla en biiyOk imparalor-
luklanndan birini kurdular. Cok biiyiik isler yapt.lar. Sevaplar,
yam s,ra giinahlar, da oldu. Dosllan kadar diismanlan
da vardi.
Ama onlar an biiyiik dujmanlarmin
kurbani oldular. Ve bu gurur
bugiin banim, benim gibi sayts, alllyl askm son OsmanNlann
mahvina yol act,. Vatans.z olup S iktilt. Atalanmizin
kllic aalladigi
hokum siirdiigii, tall, act hat.ralanm.zla dolu topraklara
ayak baa-
amiyoruz artrk. Hak midir bize goriilen, rev*?...iI38
«Yazik, ama cok yaztk oluyor anavatan dismda, cesitli

Ulkclerdc
stgmti gibi mulled hayab yasayan Osmanlilai'a.
Kimi sefaJcte dayana-
mayip intihar ediyor, kimisi « T
- MES'IJD BIR HATIRA -
r ki y e
y e ...» diye
ii , T ii r k i !
sayikiayarak son nefesini veriyor. Dtsarda

KADiR BfllSlROGLU, aziz vatanlarma kavu§an iki §ehzad@ arasinda dogan cocuklar ise, yabanci
mektcplerde Tiirkce'yi ogrenmeden, tarihimizi,
OSWIAN FUAD EFENDl'nin karde§i dinimizi tantyamadan bir
AHMED Nlh'AD EFENDl'nin oglu ALi VASiB EFEND1 (Solda)

132 - Bkz: a.g.t. 19 Mayis, 1970
ile onun oglu OSMAN SELAHADDfN EFEMDi (sagda)
133 - Bkz: a.g!(. 1? Mayis. 1970
- Beylerbayi 11 Agustos 1974 -
252 KADIR MISIRO^LU 253
ecnebi gibi yeti$iyor, cok zalim bir son oldu bizler icin bu... 6 - Mataud §evket Efewds
Bc§ikta§'la Ciragan Sarayi'nda 1894 de dogmuijum, Babam Sultan §ehzSde Mahmud Sevket Efendi,
Behind Murad'in oglu Piens Selubaddin idi. Sarayda hocalarla Szel Sultan Abdiiluziz Han'in en kiictik
egitim gordiiktcn soma Mcktcb-i Harbiye'yc girip bitirdim. Bilahare il- oglu Seyfeddin Efendi'nin ogludur.
kin Filistin'e soma lisan ogrcmnek icin Almanya'ya gonderildim. 2,5 1903 yihnda, babasimn Suadiye'deki
sene Wiesbaden ve Berlin'de kaldim.» 134 mOtevazi evinde dogmusta. Meslek ola-
Osman Fuad rak askerligi secmi§ti Bahriye tegmeni

Efendi'nin -asagi yukari- biitiin hayati, bu gazete
olarak orduya katildiktan az bir muddet
muhabirinin tasvir ve hifcaye ettigi §ekilde otcl kii§elerindc fakrii zaruret
icinde gccmi§ vc o minval uz.crc de son bulmu§tur. Gercekten 1973 sonra Sultan Vahideddin'in
Mahmud §evket Efendi'nin yavcrligine tayin olunmustu. Babasi
Mayisinda Fransa'nin Nice S.ehrindc liastalanmi§, kalclinldtgi has-
tahanede vefat etmigtir. Na§i, Paris'e nakledilcrek me§hur Bobini Me-
baZ
'
ZLZ,7^r 6
° S ^ ddi " "*«"
yiikselmis bir bahriye zabili
* »"»"* kato
idi. Fakat bu
zarhgYna defnedilmi§tir.
asli meslegi di§mda giizel san'atlann
Osman Fuad Efendi, gurbette en cok vatan hasretini ceken ve
bazilanylc de oldukca mesguldii. Bilhassa Turk musikisi vadisinde cok
mail sikintdar icinde kivranmis. bulunan bir sehzMemizdi. Ne yazik ki;
meydana getirmi§tir. Yegane miilkii olan Suadiye'deki
degerli bestelcr
Outer Faruk Efendi ve Mahmud §evket Efendi gibi O'nun da
miitcvazi evinde sik sik musiki toplanrdan tertip cderdi.
omrii vef& ctmemi§, Osmanogullan'mn gurbetzedeligini bertaraf eden
MeshDr
Saadeddin Kaynak'in ilk musiki terbiyesini aldigi muhitlerden biri
18 Mayis 1973 tarih ve 1803 sayih kanunun kabulunii gorememi§tir.
de, merhum Sehzade Seyfeddin Efendi'nin bir cok bestekar ve
Mevla rahmet eyleye!...
icraciyi sik sik bir araya getiren bu miitevazi eviydi...
Hiisn-i hatta da son derecede diiskiin olan Seyfeddin Efendi, ram-

azanlarda biiyiik camilere asilmak ijzere fevkalade giizel « a h y a » lar M
meydana getirirdi. Mahmud Sevket Efendi'nin dogup buyiidugu
Suadiye'deki bu Turk evi, -o zamaii emsati pek cok olan- bir nevi kiiltiir
ve san'at mahfeliydi.
Mahmud Sevket Efendi, meshur Gazi Osman Pasa'nm oglu,

Kemaleddin Pasa'nm kizi Adile Hanimsultan'la evlenmigti.
Kaymvalidesi, Sultan Abdiilhamid Han'in kizi Naime Sultan'di.
O'nun Kurucejme'deki koskiinde oturuyordu. Bu kijgk §imdi komur
deposu olan yerde yolun Sist tarafindaydi. Sonradan yanmijtir Halen
orada bu k8§kim harabe halindeki duvarlan mevcuttur.
134-Bkz:a,y.. Sultan Abdiilhamid Han, iki kizim Gazi Osman Pasa'nm iki
254 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 255
ogluna vermi§li. Bunlardan biri olan Kemaleddin Pa§a Sehzade Ragib:

Mahmud Sevket Efendi'nin kayinpedcriydi. O'nun kizi Adile «-Siz buraya nasil gcliyorsunuz, sizi
gidi vatan haini alcaklar
Ilamm.sultan'la cvliliginden sudcce bir tck cocugu Diinya'ya 8«l- sizi!...» diyerck O'nu kapi disan kovalam^ti.
mfejtir. Nermin Sultan!... Halcn Fransa'da babasinin mcdfun bulun-
Kanb gOzyaflan dokerek oradan aynlan Mahmud
dugu «BagnoIs s/ceze» gehrinde tck bagina ya§amakta olan bu rikkat ve Sevket Efen-
di, bu vak'adan sonra bir daha ne Turk sefarelliancsinin
mcrhamet limsali Sultan Efcnili'niti liayati, bir roinan olarak yazilmaya oniinden
gccccek ve nc de orada vazifcli hcrhangi bir
memurla sclamlasacakti.
dcgcr vasifla hazin tablolarla doludur. Hakkiylc tasvir vc tavsif cdilc-
Nermin Sultan, bu sirada birbucuk yasjndaydi. Miiteakiben
miyccek gcrcek bir dramdir. Mafdcsef sakat olan vc miibalagasrz on iki ge-
ten bir mektupta O'nun jyilescrek biiyuk anncsinin yanina
lisan bilcn bu cefakar sultan efendi'den ileride bir nebzc bahscdilcccktir. dondiigu fa-
kat az sonra liastahgm yeniden
Osmanogullanm yurd di§ina cikaran mahud 431 sayih kanun kabul cdil- niiksclmesi iizerine tekrar tsvicre'deki
tahtahaneyc yalinldigi bildirilmektcydi.
cligi sirada Mahmud Sevket Efendi'nin ba biricik evladi, hcniiz alii Bu sOretle, teati edilcn mek-
luplaria kizmin sihhatinden habcr
ayhk bir cocuktu vc knndakiaydi. almaya cahsan ve Misir'da caresizlik
icindc cupinan Mahmud Sevket Efendi, bir miiddet sonra yegane
Mahmud §evket Efendi'nin yurd di§inaxikanli§i csnasinda cc-
teselh kaynagi olan bu mektuplardan da mahrum kalmisti. Acaba ne
rcyan cdcn hadiseleri-mezkur kanunun lalbikatma misal olmak iizcre-
olmusm? Kayinvalidesi ve kizi hayatta de«il miydiler ki,
cvvclcc husiisi arjivimizde mahiuz teyp bantindan kendi ifadcsiylc nak- gdnderilen
mckluplar gcri gcliyordu? Once vatanmdan,
sonra tek sevgili evladindan
Iclmijlik. Hatirlanacagi iizcre, bu dcgcrli gchzade bir ecnebi yiik gemisi-
aynlan ve ondan en kiicuk bir haber bile
alamiyan bu talihsiz chzade bu
nin kaptan kamarasini kiralayarak once italya'ya gecmi§, oradan da 5
defa haiurmndan da ayrdmak mccburiyetinde
kalmisti. Ana tarafindan
Misir'a gidip yerle§mi§ti. Alii ayhk kundakta bir cocuk olan kizi Ner-
Sultan Abdiilhamid Han'in, baba tarafindan
ise Gazi Osman
min Sultan ise kayinvalidesiyle birlikte Arnavulluga gitmisti.
Pasa'mn torunu olan bu kadm, Schzade Mahmud
Sevket Efen-
Mahmud Sevket Efendi'nin bu sirada Misir'da oldukca varhkh di'nin bizzal bu satnlarinyazarma betafsil anlaltiklarina nazaran ne va-
bir halasi vardi. Hi? cocugu olmayan bu kadm, sehzadeyi bagnna basa- tandan aynlisi, ve ne de cvladmin hastaiigim
dert cdinmemis ve olup bi-
rak O'na vatan ve evlad hasretini unutturmaya cali§iyordu. Ne yazik ki, lenlerden dolayi en kiiciik bir teessiir
duymarmsti. Selizade'den
Misir'a yerlegliginden 50k az bir milddet sonra Arnavulluga giden ora- aynldikian soma misirli bir toprak zengini
ile evlenmijti.
dan da Nice'e gccmis, bulunan kaymvalidesindcn bir mektup alarak
Mahmud Sevket Efendi'nin, kayinvalidesiyle Arnavulluga
kizmin sag kalca kemiginde «kemik veremi » hastahgi zuhur
kizindan Kurucesmede'ki koskle
giden
vedfflaîp aynhstmn uzerinden lam yir-
ettigini ve tedavi icin isvicre'ye gonderilmi§ bulundugunu ogrendi.
mi yil gecmisti ki, bir gun
kendisini mes'ud eden bir mektup aldi
§ehzade hergangi bir labiyeti haiz degildi. Hukuki tabiriyle buttin Osma-
Hayatindan coktan iimid kesmi bulundugu
§ kizindan gelen bu mektup,
nogullan gibi O da haymados yani tabiiyetsizdi. isvicre'ye gitmeye ve
Arnavutluk'tan postalanmisb. O sirada
ikinci Cihan Harbi, biitiln
hayatlaki biricik evladimn sihhatiyle ilgilenmiye can atiyordu. Fakat
dehsetiyle devam etmekteydi. Arnavutluk
da bu harbin belli bash cerey-
isvicre'ye hangi pasaportla girebilirdi? Binbir tereddiitten sonra -herseye
an sahalarmdan biriydi. Esirlere
mahsus «Bir temerkuz kampmda bu-
ragmen- Misirdaki Tiirk Sefarethanesine ba§vurarak derdini anlatb. Fa- -
lundugunuo sftyleyen Nermin Sultan'm kisa

sirada Tiirkiyc'nin Kahire sefiri bulunana Topal mektubu ciglik gibi bir
kal nc yazik ki,
ciimle ile bitiyordu: «Babi ne yapip
yapip beni buradan kacirmali, kur-
256 KADIR MISIROCSLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 257
135 miiddetince daima nefrctle hatirlamijti.

tarmalisinl,'.. Bu yuzden biitiin Tiirkler'e
Caresizlik ieinde saga sola ba$vuran Ijetttadc, nihayet Misir'da

diismandi. Bu diismanligm siklet mcrkezini Tiirkler ieinde Os-
bulunan Lord Kinros'un manogullan, Osmanogullan ieinde ise, Sultan Aziz kolu leskil etmek-
Ingiliz istihbarat scrvisinin basi olarak
yardimini saglayarak bir Ingiliz askef? ucagryla kizinin Misir'a getirilme-

teydi. lste Sehzadc Mahmud Jevket Efendi, iizerindeki rcsmi tazyi-
kin sebebi buydu. Haiasi, Misir'da cok biiyiik bir emlake sahipti. Bun-
sini saglayabilmi§tir. Fakat, hava alanmda O'nu karsriamaya gidince
Istanbul'da alti aylikkcn aynldigi evladmi giiclukle tamyabilmistir.
lan Mahmud §evket Efedi'ye birakmisu. Krai Fuad, cesitli
Kampta aclik, bakimsizlik ve pislik ieinde kalarak kemik veremi has-

desiselerle O'nun elinden bu emlaki almaya lesebbiis etraij, hatta haiasi
tahgi niiksetmis bulunan Sultan Efendinin sirtinda haki renkli bir asker
oldiigii zaman O'nun terekesini resmen buyuk bir
tesbit ettircrek
kismina dcvlclce el koydurmu§m. Yillarca raahkerae kapdannda
elbisesi vardi ve ancak tekerlekli bir sandalya ile yuriiyebiliyordu.
kosusan Mahmud Sevket Efendi, uzun miiddet bu davalara bakan
Kizim bagrma basarak Misir'da ikamcte devara eden §ehzMe Mah-
ve kendisinin yiizde yiiz hakhligma inanan avukatm verdigi aylik
mud §evket Efendi'nin bundan sonraki hayati da -maalesef- ta-
miitcvazi avanslarla gecinmek mecburiyelinde kalraisll... Misir mahke-
hammulfcrsa lzdiraplarla gecmi§tir. Misir'da adeta bir hapis hayali
mclerinde bir notice alamiyan bu cileli selizade nihayet maruz birakildigi
ya§iyordu. Sokaga her ciktiginda kiminle goriistugu ve nerelere girip
haksizliktan dolayi Krai Fuad'i mclbuu olan ingiliz Kralina sjkayet
ciktigi derhal saraya rapor ediliyordu. Zira fevkalade kuvvetli bir
ederck uzun boylu ugrasmalardan sonra hakkimn 50k ciizr bir kismini
sahsiyeti olan Sehziide'nin her tiirlii faaliyelinden kuskulanilmakta ve
aiabilmigti. Bu da ancak terffldim eden borclarma kifayet etmis, yine
kendisinin hiirmet gordiijSu ecnebi sefaret mensuplanyle lemasi mahaUI
elinde avueunda bir sey kalmami§ti. Derken Misir'da
meshur General
hukumetcc asla hos, karsdanmamaktaydi. Bu bakimdan kendine
Necib inkilabi oldu. Krai Fuad gibi hususi bir maksalla hareket et-
cikanlan giicliiklerin ve O'nu mali rniizayaka ve srkinli ieinde tutmak
raiyen General Necib ve O'nu takiben de Nasir'in -ilk zamanlarda
icin sarfedilen gayretlerin haddi hesabi yoktu. Mahmud §evket
munsif goriinen- idaresi zarnaninda bir kisira emlakini kurtarabilmijtir.
Efendi, Osmanogullan ieinde Sultan Aziz kolundan gelmekteydi.
hapsi, bilhassa bu sifalindan Hie suphesiz
tarihT tesirlerle her gittigi yerde hiirmet goren Osrnanh
O'nun maruz bulundugu bu gijz
Hanedani roensuplarindan- belki de kendi makami bakimindan bile-
dojuyordu. Zira, hemen hernen biitun Osmanogullanna muhiilif ve bel-
endi§e etrnekte gecikmiyen Nasir, Mahmud Sevket Efendi'yi
ki do diisman olan Misir'in o giinkil krali'nin, bunlar ieinde bilhassa
Misir'dan cikmaya mccbur buakacak ehemmiyetli bir sebebi kesfetmijti.
Sultan Abdiilaziz Han'm koluna-ailevi bir saike dayanan -dehsetli
Bu, O'nun Pertevniyal Valide Sultan mirasindan istihkaki olan
bir kini vardi. Bunun sebebi suydu:
Yunanislan'daki muazzam servetti. Nasir, onbe§-yirrai milyar tu-
Sultan Abdiilaziz Misir'i ziyaret etligi zaman o gflnktt Hidiv
tanndaki bu serveti Yunanistan'dan taleb etmeyi, verilmedigi takdirde de
tsmail Pa§a, padisahin attmn yulanni tutarak adeta bir seyis gibi O'na
mukabele bilmisil olmak uzerc Iskerderiye'deki Rumlarin mal ve
biitiin Kahire'yi dolasjtirmisU. Hidiv tsmail Pasa, meshur Krai Fa-
miilklerini miisadere etmeyi kafasma koymujtu. Bu sebeple resmen
ruk'un dedesiydi. Krai Birinci Fuad, bu hadiseyi Kavalali
tayin edilmij bir avukata vekaiet vermeye icbar edilen §ehzade,
Hanedam'na karsi dehsetli bir hakaret saymis. ve biitiin hiikiimdarligi
Nasir'in hakiki niyetini cabucak ogrenmij bulunuyordu. Esasen kendi-
13S - Ncnnin Sultan Efen'Ji, babasma dair.ia Arapca'da cocuk i

sine bu maksatia miiracaat eden avukatin elinde hiikumetQe tanzim edil-
«B a b a » demek olan bu b a b i » kelimesiyle hilap ederdi. mis bir vekaletname mtisveddesi vardi ki, bunda avukatin mirasi liizum
OSMANCmSULLARI'NIN DRAMI 255
258 KADIR MISIRO&LU
Miisllimanim diyenlerin yiiziinii kizartacak ve haya damarlanni
gordiigii anda hiikumcte devredebilcccginc clilir de araya siki|tinlmis
gatlatacak bir ulviyct abidesiydi:
catib-i dikkat bir hiikmc yer vcrilmi§ti. Hcikiki maksadi kavramnaya sirf
bu luisus bile kafi gelirdi. Hukiimct, csbabi mucibe olarak «-Siz bize daha ne iyilik yapacaksimz? Biiyuk ceddiniz Kanuni ol-
«siz, ar-
kanizda bir dcvlct olmadigi icin hakkimz olau bu serveti alamjyorsunuz. masaydi bugiin bir Fransa mevcud olmayacakli.!.»
Biz bunu size alivcrelinv» diyordu. Bundan sonra vaad edilen i§i kacirmamasi icin once Nermin Sul-
Mulimud §evket Efendi, bu vckuletnameyi imza ctmek iste- tan'nin Misu'dan aynlmasi, fakat gumrukteki bir takim edebsizce
mcyincc kcndisinc kiziyla birliktc yirmi doit saat zarftnda Misir'i terket- muamelelcr yiiziinden ucagini kacrrarak Paiis'e bir giin sonra varabilme-
mcsi icin kat'i bir emir vcrilmi^ti. Bu sartlar altinda ne yapacak, ncrcye si yiiziinden Fransiz karsdayicilarimn, «HerhaJde gelmiyccek!» diyerek
gidccckli. Saga sola bajvumiken duruma multali olan Fransiz Sefiri cekip gitmesi sebebiyle be; parasiz hamisiz ve yapayahniz orlada kal-
kendisinc habcr gondrererefc O'nu sclarelhancye cagirmig vc raasi, arakadan Mahmud §evket Efendi'nin gikisma
evvclce zikredi-
:
len miras'i elc gecirmek isteyen hukiimclce bir cok maniler

cikanlmasi
«-Buyurunuz!..» diycrek eline iki pasaport tutusturmujtu. Bunlar-
gibi hSdisoler, bu kiymetli sehzade'nin husust arsivimizde mahfuz mek-
dan birisi Mahmud §evket Efendi'ye, digcri de Nermin Sultan'a
lafsil edilecektir. Fakat, Mahmud Sevket
tubundan naklen Efen-
aiddi. Jjehzftdc, sasirrmsh. Bir musliiman devlet kendisini bilasebeb yir-
di'nin miisliiman bir Ulke diyerek ikinci bir vatan ittihaz edip
agindigi
mktort saat zarfinda liudud harici ederken, kendisiyle hicbir irki ve dini
Misir'dan da cikanlraasiyla gidip Fransa'ya yerlcsmesine ve oradaki
bagi bulunmayan Fransa, O'nu « S e r e f m i s a f i r i » oiarak
cileli hayatnun biilaseten hMyesine gecraeden Once,
uzerinde durulmasi
barindirmayi « Liitf en kabul etmesi r i c asi y la» teklif
cdiyordu. Fransiz sefiri diyordu gereken bazi ehemmiyetli hadiseler vardir. Bunlar, Misir'da cereyan
ki:
asil seb-
ettigi ve -biraz da- Nasir'in O'nu hudul haric! etmek isteyismin
«-Durumunuzu bgrenince hariciye vekalctimizc telsizle miiracaat
ebini teskil ettigi cibetle mutlaka lebMiz ettirilrnelidir.
edip, sizler icin Fransa'da ikamet miisadesi aldim ve namimza bu pasa-
ponlan re'sen lanzim eiiim. Bunlarla Dilnya'nin hangi meraieketine is-
Her seyden once, Sehzade Mahmud §evkef Efendi'nin dcrhal
terseniz gidebilirsiniz. Ancak ikamet igin Fransa'yi secerseniz, bize gBze carpan railcadeleci karakteri uzerinde durmak gerektir. Biraz da
karsdastigi girift hadiselerin ve agir sartlann pi§irip biledigi bu
kiymetli
buyiik bu' jeref bahse(mi§ olursunuz. Umarim ki, bu ricami kabul eder-
gehzade, son derecede cesur, iradeli, zekt, mantik ve muhakemesi kuv-
siniz. Zira biz Fransa'daki geciminizi de dusUnerek Prenses Hazretle-
vetli bir insandi.Diger hanedan mensuplan gibi mtitevekkiltac bir
ri'ne de yapabilecegi uygun bir is. temin etmi§ bulunmaktayiz. Karar si-
surette ko§eye cekilmemisti. Misir'da dost dii§man herkesi
hayran
zindir.»
birakan ve dikkat nazarlarim celbeden Mahmud fevket Efendi -?ogu
O anda gozlerinin oniinde, kendisini Turk Sefarethanesi'nden ve alaka gbruyordu. Misir'in
kere- Misir bajvekilierinden ziyade itibar
«vatan h a n » diye kovan Topal Ragib
i i canlanan sehzade, ecnebi sefaret mensuplari O'na
ilim ve siyaset erbabi seckinleri ile
sicak gozyajlanm bo§ailirken titreyen ellerine aldigi pasaportlann milli-
biiyuk bir tevecciih gosteriyorlardi.
yet hancsine « Osm a n » yazdi oldugurm gormiisjtii. Heyecanla
1 1
Nasir ise, is ba§ina ihtilalle gelmi; bir, kirnseydi. Mahmud

farpisn kalbi bir kat daha rikkate gelerek:
§evket Efendi gibi Osmanogullari HanedSm'na mensub olmanin ra-
«-Sefir cenablan!... Bunu bize nicin yapiyorsunuz? Biz size bir i- haiz bulu-
kib kabul etmez owritesine illveten bir de sayisiz raeziyetleri
yilik yapmadik ki...» diyebilmisti. Sefirin cevabi, biiUin Turkum ve
250 KADIR MISIRO&LU
nan bir kimsenin O'nu endigeye sevketmesi tabiiydi. Gcrcckten bu SULTAN'IN GAZASI
degcrli schz&denin miitevazi evi ecnebi scfarct mensuplariyle, mahalli -Uluvv-i Himmet §ehz3demiz Mahmud §evkct
nufuzlu sahsiyetlerin sik sik girip ciktiklan bir ncv'i siyasT mahfeldi. Efendi Hazreflcrine-
Artik eski Krallik zamamndaki baski da mevzuubahs olmadigi igin Efcn-

di, bircok ehemmiyetli topiantida sik sik goruliiyor ve miibahese ettigi «Mohac Muharebesinden dbnii§, gaza dbnii§u,
sahsiyetlerin derin hayranlik vc alakasini celbediyordu. O'nun bu kudret «Ki§in hululii biraktirdi bagteten d<igu§u.
ve dirayetini meshur $5ir Hiiseyin Siret 7 Mart 1945 (Srihinde,
«Heniiz ufuklan toplarla salliyor <>rdu,
Kahire'de kendisine «Kargalar» isimli katabmi imzalayip verirkcn
«Vezir-i azam o giin, «Peste»den gecip kurdu,
kitabm iizerine yazdigi §u kil'a ile en guzel bir surette iflide etmi§ti:
«Ki/.il otagini Hiinkar'm «ErdiII» iclerine,
«Demi§ evvefce Eternal, Han-i Murad hakksnda «Haztnelerle cevahir dagittt askerine...
§anli §ehzademi hurriyete a§ik buldum «Cahndi kiis ile nekkiire gin cm uttii sema.i.
Ben de irfun-u hamiyyette, vatan askinda «Yayildi yerlere seccadeler ipek sirma..
Hanedamn topuna §evket'i faik buldum.» «Namaz kifmdi dualarla bitti mevsim-i ceng
«Yayddi re's-i aduvden asildi fetha celeng
Fakat O'nun gahsiyyet ve dirayetini bundan da daha rnukemmel bir
«Gurub vakti giines, kanli bir kefen cekti:
surette ifadc eden §eyhulislam Mustafa Sabri Efendi'nin oglu
«§ehidier yine tarihe girdiler ebedi.
Ibrahim Sabri Bey olmu§tur.
«Qbiir tarafta guzatm bakiyye-i serefi
Mahmud §evket Efendi, bilhassa O'nun verakSr km,
«Haztnelerde alup kam muhte§em sakfi
Tiirkiye'de teessiis eden yeni idSre iizerine saga sola dagdan eski rical
«Sedefli haymeler altinda giydi hil'atler:
arasinda gidip Misir'da yerlesen meshur §cyhulislam Mustafa Sabri
«Bu §anii sahneyi vaktaki sardi zulmetler,
Efendi 'ye son derecede hurmetkarane ve mu§fikane bir al§ka
«Aga?lann arasmdan dogup ayin nuru,
gOstcrmisJerdi. Onlann baba, kiz bu biiyuk alime -halktan lalettSyin in-
«G6riindiiIer iki hicranh cesm-i mahmuru.
sanlann bile gdsteremiyecekleri Olciide- hizmete ko§malan, oglu
tbrahim Sabri Bey'i teshir etmis. ve O'nun, bir defasmda kalcme «Eliyle bir seri mecruhu oksjayan giizelin.
sanlarak minnetlarligini giirle anlatmasma sebep olmu^tur. Gercekten «Dilermi§ olmayi meydan-i harblerde gelin.
Mahmud §evekt Efendi ile kizimn iskenderiye'ye kadar zahmeti ih- «Gazaya rihlet-i ihbar edtip annesine,
tiyar ederek hasla yatan §eyhiilislam Efendi'yi ziyarete gelmeleri sebe- «Dilinde yaresi geimi§ti harb sahnesine...
biyle 18 Mart 1951 tarihinde yazilan ve hie bir yerde nesjredilmemis. bu- «Uu sirrt sakladi tarih ketmediip yalmz:
lunan degerli s,air Ibrahim Sabri Bey'in bu sjiri baba kiz bu iki
«0 anda sahnede Sultandi aglayan gene kiz.
Osmanoglu'nun egsiz ve kabina vardmaz faziletlerinin rnukemmel bir
tavsif ve tasvirleridir.
«Yine tarih olarak hep bu §ehamet badi f
«Diinkii §ahane ziyarette tekerriir etti.

2i2 .:"... OSMANOSUUARI'MN DRAMI 263
«Hasta haliyle idup kat-i merahil Sultan, man

.
Araplar'in, cski Kudis mliftusii Erain el- Hiiseyni'nin riyaseti

«Pedcrin re's-i firasmda duyarken hicran, Lee n
altinda « et- 1 - ii 1 ulyS uly a e 1-A rabiye-t-iil
«Butiin endise kcsilmis o harin cesmiyle. F i 1 i s t i n i
y y e » admda bir cemiyetleri vardi. Teklif edilen devlette ,
«BeIli olmuseu ki, nicnsub idi hep bir nesle. her bususta Araplar iicle iki, Yahudiler isc iictii bir nisbclinde temsil ed-
«0 Mohaclardaki Iieyla ile bir hisle yine, eccklcrdi. Bu cemiyclin vaki teklifi reddelrnis olmasina mukabil. Yahu-
«Su kadar var ki fiituhat-i Suleyman yerine. diler kabul ediyor ve bilyiik bir tehaluk gosteriyorlardi. Zira, Yahudiler
«I!ir biiyilk kal'a kadar felhederek kaibinim, azmliktaydilar. Fakat kuvvetli bir azinlik!.., Araplar ise, onlardan
«Bu serer yapti o hunkarin asfilctli kizi...»

pekcok fazla idilcr, amma bu sadece bir sayi usliinliigu idi, Baskaca bir
manfi ifadc ctmiyordu.
tste bu herkesce kabul olunan sahsiyyet ve dirayeli scbcbiylcdir ki, Bu is icin Araplarla Kahire'de temasa gecen Ingilizler, hie bir
Muhmud §evket Efendi'ye « t s r a » in kurulusundan once,
i 1
miisbet neticc elde edcmcdiler. Emin el-Huseyni'iiin riyaseti
« F i 1 i s ti n » Havalisinde tasavvur olunan federatif bir Arab- tsrail Arap liderlerinden mutejekkil bu on iic kisilik cemiyet, teklifi
altindaki
devlclinin hukiimdarligi resmen teklif edilmisti. Biitiin kabule yanasmanngsa da miizakereyi devam ettiriyodu. Bu cemiyet
bunlan bilen
Nasir'in, O'nu Misir'dan cikartmak icin bir bahanc aramasindan daha mensuplanridan mutejekkil bir hey'et bu maksadla Londra'ya
tflbii tie olabilirdi, Bu vesilcyle kendisine teklif edilcn Filislin goaderilmisti.
hukiimdarligi hakkinda sahsen kendisine sordugumuz suallere verdigi Bu mes'elenin Araplar'la Ingilizler arasmdaki muzakereleri Lon-
cevablaii -tarihin karanbk bir sahifesini aydinlatacagi iimidiyle- devam ederken ben o zaman Misir Basvekili olan Mehmed
dra'da
husfis!
ars.ivimizde mahfuz tcyb bahtmdan aynen aktaiarak dikkatlerinize
su- Mahmud Pasa'nm evinin karsisindaki bir apartimanda oturuyordum.
nuyoruz: Londra'ya giden Araplar, yine hicbir netice elde edemeden Kahire'ye
«-Size Filistin'de hiikumdarhk teklif edilmis, degil mi efendim? donmu§lerdi. Tam o arada bir gun vaktile inglizlcrle mimasebclte
Murad Scrtoglu Terciiraan Gazelcsi'nde oyle yazdi!» oldugunu sonradan isjttigim bir Turk bana telefon elti. Ve dedi ki:
«-Vallahi ne yazmis bilmiyorum, Halinmda kalraadi. Ne yazdi, be-

«-Sizi muhakkak gormck istiyorum. Liitfen beni kabul cder misiniz?»
nim soylcdiklerimi nasii tefsir etti?... istcdigi gibi evirip ccvirdi mi? Ya- O ana kadar Misir'da yasadigi ve bir Turk oldugu haldc kendisini
hut nasil anladi bilmiyoruiri. Ama, O'nunla konu§mamiz csnasmda bah- tanimazdim. Fakat nasil «Sizi tanimiyorum, gelmeyin!,„» diyebilirdim.
settigi gibi bu Filistin meselesi gecmisti. Size de kisaca anlatayim: Ustelik telefon eden bir vatandajimdi. Bu sebeple:
Hatinmda kaldigina gore, zannedersera 1948 senesindeydi. «-Buyurun» dedim.

ingilizler, Filistin'dcn fekiliyorlardi. Cekilmeden once, orada yerli bir Adamcagiz az sonra cikip geldi. Kelli felli bir adamdi. Otomobilli,
hukumeti kurmak istcmisjerdi: Bir Filislin Hiikumcti. Fakal bu, ne bir soforlii filandi. Karin, g6bek de o bicim, Parmaginda giizel, iri tasb
Arab ve ne de bir Yahudi hukumeti olacakti. Suphesiz, orada bliyiik pirlantah mirlantali eski sistem yiizukler vardi. Bir erkegin parmaginda
cogunluk o zamanlar Araplar'da idi. Gayet az miklarda da yahudi vardi. da boyle kadin gibi mlibalagali yiizukler bulunsun, dogrusu akil alacak
Ingilizler, bu iki ceamatten miitejekkil bir hiikumet teskilini bir sey degil. Nihayet dedi W:
dii§iinmu§Ierdi. Hikayesi uzundur, Araplar bunu kabul etmediler. O za-
2M KADIR MISIROSLU OSMANO<§ULLARI'NIN DRAMI 265
«- Efcndim, burada Yahudi « H a g a n a » Cemiyeli'nin bir nim lngilizlerle -size sonra da anlatacagim bazi sebeplerle- temasim
miimessili var.» vardi. G6rii$tiiklerim bilhassa ordu zabilleriydi. Fakat tngiliz SefSreti,
SOzunu keserek: bana karji iki yiizlii bir siySset takib ediyordu. O zaman Kahire'deki
«-Pcki bundan bana no?...» diye karjilik verdim.
tngiliz Sefiri Lord Clara idi. Bu, tamamiyle benim aleyhimde idi. Fa-
kat Hamilton isminde Sefaretin birinci sekreteri vardi, bu bana kar§i
«-Yoo...» dedi. «Sizinle gdnj^mek istiyor.»
daha samimi ve dostca davramyordu. Bir de o sirada tngiliz Entelicans
«- Allah, Allah!.. Yahudi Hagana Ccmiyeti'nin miimessilinin benim- Scrvisi'nin Yakin §ark'taki faaliyetlerini idare eden bir Lord Kinros
Ic ne alfvkasi var, nicin goriismek istcr?..» vardi. Onlarin da kimisi samimi, kimisi de gayr-i samimi olmak iizere
«-Zaran yok» dedi. «Hcrhalde bir soyleyecegi olroali. Ne benimle gorugiirEcr, aiakadar olurlardi.
soylcyccegini ben bilmiyorum ama, bir kcre g6rii§iirseniz iyi olur zan- Ordu zabitlerindcn de bazi goriijtugum yiiksek riitbeli kimseler
nederim.» vardi.Mesela General Wilson, Bu, Yakin §ark ingiliz Ordulan
Ben ona sorabilirdim. «Madem ne soylcyccegini bilmiyorsunuz Ba§kumandaniydi. Mesela Kolonel Benster vardi ki, halis tskoc olan
nicin bu goriismeye tavassul cdiyorsunuz? Sizin bu Yahudi Cemiyeti ve bu sempatik ve ihtiyar adam millhij bir diplomatti. Sonra Philip Tay-
onun mtimcsssili ile rniinisebeliniz nedir?» Nezaketsizlik olmasin diye lor vardi. Onunla da 50k iyi gorii§iirduk. Biraz evvel de soyledigim gibi
sormak islemedim. Aynca da, ben bu ije ehemmiyet atfetmiyor ve bunlarla siki fiki g5rii§mekte idim. Bunun da sebebi §u idi:
adami ba§lan savmak istiyordura. Kendisini surf bir nczaket eseri kabi- O zaman Almanlar galip bir vaziyette bulunuyorlardi. Ukrayna'yi
lindeti kabul etmi§, konuguyordum. O'nunla da goriigmeyi teklif ettigi, gecmi§ler, O'nu lepeledikten sonra Kmm'i alarak, Kafkaslar'a da-
Yahudi Cemiyeli ilc de hicbir munascbelim yoktu ve olamazdi. yanmi§lardi. Elburz DagYna yaktasan Altnan kuvvetleri, ijgal ettiklcri
«- Vallahi* dedim, «evet vcya hayir diyebilrnek icin, rica ederim bana yerlere Alman bayragmi cekmisjerdi. Fakat bir takim miijkillerle de
bir iki gun miisaade ediniz! SOyle bir du§iincyim, ondan sonra reyimi kar§i karjiya idilcr. Ordularmi beslemek icin liizim gelen yardimi
sizesbyicrim...» alamiyor, iajeyi temin edemiyorlardi. O zaman benim elime, Alman-
Kendisinin lelefonu vardi. lar'm bu sikisA durumundan kurtulmak icin Tiirkiye'yi iggal elmek
maksadiyla hazirladiklan teferruatli bir planlan gecmi§ti. Bu plani
«-Sizc telefon ederim beycfendi» diye ilave ettim.
mcjhur «SS» Teskilati hazirlami§ti. Tabii bflyle bir plan bosuna
«-Peki» dedi.
yapilmi§ olamazdi. Demek ki; Almanlar'in Tiirkiye'yi isgSl etmek husu-
Gayct nSzik ve terbiyeli bir adamdi. Zannedersem evvelce sunda ciddi Bu rapor, beni cok alakadar etti.
bir tasavvurlan vardi.
Tiirkiye'de emniyet sube miidiirlerindenmi§. Son derecede zeki ve kur- Almanlar bu plan geregince Tiirkiye'ye hiicum edecek olurlarsa, mu-
naz bir kimseye benziyordu. hakkak ki orada kendilerine yardimci kukla bir hiiklimet kurarlardi. Bu
Neyse o zaman ikinci Cihan Harbi sebebiyle Misir, askerl ijgal takdirde, tngilizler, Fransizlar ve Amerikalilar mecburen Tiirkiye'ye
alunda idi. Kahire'dc tngiliz, Fransiz ve Amerikan askerleri vardi. kar§i muharib vaziyete gelmij olacaklardi. O zaman, TUrkiye, son de-
Misir, ister istemcz miittefiklerle beraberdi. tngiliz ordulannin yakin recede miiskil bir vaziyette kalacakti. t$te bu sebeple tngilizler'le dostiuk
Sark mintrkasimn kumandani da Kahire'de bulunuyordu. O zaman be- kurup onlarla temas temin etmeyi dus.unmu$tum. icimdcki arzu, onlann
2S6 KADIR MISIROSLU OSMANO&ULLARI'NIN DRAMI 2S7
bu mesele ctrafmdaki niyct ve tcmayilllerini ttgrcnmek ve vatamma karst «- Size» dedi, «Kolonel Benster gelecck. O sizi bit mesele
yapabilecegim herhangi bir hizmet olursa, buna siradiden hazirlanmakti. etrafinda daha fazla aydinlatabilir. Kendisiyle gbriigup konujtuklan son-
Evct gaycm tamamiyle bundan ibiirctti. Bu maksatla kisa zamanda bir ra bir kararavarirsimz!...» ,. .. ,
:
cok Ingiliz ilcri geleniyle dostluk kurmuslum.

Hakikaten de az sonra Kolonel Benster gikip geldi. Biraz yas,H,
Sjmdi bu Yahudi Hagana Cemiyeti'ndcn gclen miimcssille, cok zengin bir adamdi. Bank National Egypte'in, -zannedersem- di-
Inglizlcr'e haber vermcden gorii^meyi dogru bulmadim. Ciinkii, bir rektttruydu. Ingiliz Gencrallcriyle- ashnda bir albay olmasma ragmen-
kere Filislin, henuz Sngilizlcrin clindcydi. Ustclik de Misir bile onlarin son derecede scnli benli konusur, gayet riiifuzlu bir kimse idi.
i§gal-i askcrisi allindaydi, Bu yiizden Ingiliz Scfarethanesi'ndeki

Dediki:
tanidiklanmdan biri olan Philip Taylor'a teiefon edcrek:
«Ben Wilson (Ingiliz Baskumandam) ile gorustiim, benim bu hu-
«- Ziyarctinizc gelcbilir miyim?» dcdim.
susta tarn bir salahiyclim vardir. Siz, Lord Clarn'e (Kahire'deki
Adamcagiz: Ingiliz Scfiri) degil bana bakin, benim soyledigimi yapin! Bu i§,
«- Mcmnuniyctlc.» dedi. Clam'in isi degildir. O boyle ijleri sevmez ve hie bir suretle de
kansmaz. Fakat ordu, O'nun gibi dii§iinmuyor, Hatta Sefaret'in diger

Sefarethaneye gittim ve kendisine dcdim ki:
mensuplan da O'nunla aym fikirde dcgildirler. Siz liitfen, bu Yahudi

«-Mcselc boyle, bdyle, boyledir!... Ben sizin arkamzdan bu [eklifr
Hagana Cemiyeii'nin miimessili ile goriista! Kendisini dmleyin ve iste-
kabul cdcrck Hagana Cemiyeii'nin miimessili ile gbrusmck istemedim.
digi neyse bundan bizi de haberdar cdin!»
Ciinku sizin heniiz Filistin'den cekilmemis bulundugunuxu, oraya
lamamen hakim oldugunuzu biliyorum. Yann oradan cckileceginizi de «- Pekala» dcdim.
biliyorum. Araplar'la Yahudiler'den miitesekkil bir hiikumet kurmak is- O gitti. Teklifi getiren Tiirk'e teiefon ederck:
tediginizden de haberim var. Bu hai seklini, Araplarm kabu! etmedigini, «- Bu adami sadece dinlemek sartiyle kabul edebilirim!» dedim.
bu hususla Londra'daki miizarekelerden hicbir netice ahnamadigmi da
Biraz sonra ikisi birlikte geldiler. Miimessil, gen9 ve enerjik bir
biliyorum. §imdi boyle bir zamanda, Yahudi Hagana Cemiycti'nc
adam olarak goriinuyordu. Ismi de Mister Shivery (siveri) idi. Amma
mensup bir adamla multim bir siyas? mesele icin gorii§meyi size haber bir binbaji
sonrad.an'Ogrendira ki, bu Yahudi, Ingiliz ordusunda niifuzlu
vermeden yapmayi dogru bulmadim. Acaba sefaret bu hususta ne derhal soze ba§ladi. Ciddi
imi§. Neyse kisa bir I105 besten sonra adam
kabul edip, adamla gbrii§eyim mi? Benim o zata
diisuniir, tekiifi
bir is adami tavnndaydi. Gene ve encrjikti. Bir yere, bir yazihaiieye
soyliyecek hicbir scyim yoktur. Ctinkii Filistin beni alakadar etmcz.»
kapidan girer girmez, tak, tak, tak!. diye isini planlt bir sekilde gorup
«- Bak» dedi, «ben size bir dostunuz sifatryla soyleyeyim ki, bu gidceek bir tipti. Vaklini kaybedecek bir kimseye benzemiyordu.
zatla gbru§un, fakat bu bcnim sbyledigim, hiikumet agzindan degil,
«- Bak» dedi, «tngilizler 1948 senesinde Filistin'den cekilecekler.
sefaret agzindandir. Sjmdi lazim gelen yerlerle gbriisiir, konugur, on- Bu-
istiyorlar ki; orasimii geleccgi. ifin jimdiden ciddi bir adim atsinlar.
lann bu mesele hakkmda ne dii§ijndiiklerini size bildiririm.»
Arap, ucte bir Ya-
nun icin de bir lakim diisjiinceleri var. Orada ucte iki
Tabii derhal yakm §ark Ingiliz Ordulari Bajkumandanligi biirolari ve hudi olmak iizere mahallt bir hiikumet kurmayi dii jiiniiyorlar. Evet ucte
Sefaret'in alakali kimseleriyle gdruserek bana teiefon etti ve: iki Araplardan olacak! Hiikumetin bakanlan, polisi, jandarmasi, memu-
258 KADIR MISIROGLU ,
OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 2»
ru, hasih herscyi iicte iki nisbetindc Arap, iicte bir nisbelinde de Yahudi size teklif ediyoruz. Kurulacak bu Filistin devletinde, devlet reisi olmayi
olacak! Araplar, bu teklifi kabul etmiyorlar. Fakat biz memnOniyetle ka- kabul eder misiniz? tste mesele bundan ibaretlir!»
bul ediyoruz.»
Ben 50k sasrrdim. Ciinku Filistin kat'iyyen aklimdan bile
tabiatiyle
«-Pekala, biz de gazetelerden, radyolardan bu mevzuda bazi seyler gecmczdi. Ne
mimasebefle gececek, geese ne olacakti?!.. Ahalisiivin bir
okuyor, isjtiyoruz» dedim. kismi Arap, diger kismi ise Yahudidir. Ben ise bir Turkiim. Allah,
Al-
«-Hayir» dedi, «I§i» baska cihctleri de var. Biz iince bu teklif Bu nasil olur? Ben arabi da bilirim yahudiyi de! Qiinkii Araplar
lah!..
gcrccklejsin, istiyoruz. Fakat ikinci olarak da bizi alakadareden arasmda cok yasadim. Kendisine bir cevap vcrmek laztmdi. Dcdim ki:
diger
miihim bir husus vardir. Devlel Reisi kim olac;ik? Bu mes'ele bizi son «- Bunun cevabi oyle birden bire verilemez. Verilirse
ciddi bir sey
dereccde diisiindiiruyor. (Jiinkii bbyle bir dovletin reisinin, Arap olmaz. Bana musailde edin, bir iki gita sonra ben size haber veririm.»
ol-
masim istemiyoruz. Sifali ne olursa olsun, bu inuhim degildir. Hakim Adamcagiz:
olsun, cumhurreisi olsun, kral olsun, ne olursa olsun,
fakat Arap ol-
«- Peki» dedi ve ayribp gitti.
masin!... Hole Yahudi hie olmasm! Bunun da imkam
yoklur. fiinku
Araplar kabul etmezler.» Ertesi giinii kendisine telefon ettim. Tekrar kalkti geldi.
Bu sefer
«- Biz» dedi, «karar verip, Misir'a gcldik, Misir kral

yalmzdi. Fakat ben O'nu cagirmadan Once Ingilizler'le temas etmi§
ailesinden bu ve
is
sccmek
durumu bildirmi§tim. Kolonel Benster bana kabul etmemi seylemijti.
icin birisini istiyoruz. Bu zali da bulduk, Prens Abbas Ha-
lim!» Aynca liizumlu yerlerle konusup gbrustiikten sonra tekrar telefon ede-
rek, teklifi kabul etmem icin israr etmisti. Ben, Ingilizler'le yukanda an-
Boyle acik acik konu§uyordu. Ben, Prens Abbas Halim'i §ahsan
lattigim sebepten dolayi arayi bozmak istemiyordum!
cok fiinkii aklrm fik-
iyi lamrdim, Cok kiymctli bir adimdi. Hakikatcn miithis ve degerli
rim Tiirkiye'de idi. Yann Almanlar aziz vatanimiza taarruz ederlerse,
bir insandi. Zannedersem, bu ailcde biiyiik Mehmed Ali Pasa denilen durum ne olacakti? Benim dusiindiigum hep bu idi. Filistin bent
adam yok mu, i§le O'nun raoderniydi. Yapia, kurucu, kiiUiirlii, cesur
.
alakadar etmiyordu.
ve son derecede kabiliyetli miithis bir adarndi. Haiti sagdrr. Fakat
zavalli
hayatim maalesef 90k kaiii sarflar altinda idame ettirebilmektedir. Neyse Mister Shivery'ye dedim ki:
tste
bakm, bazan bbyle kiymetli adamlar hayatta binbir mejakkat icinde «- Vallahi siz oyle bir scy soylediniz ki; beni hayrerler
igerisnide
surunur de, bes para etmez adamlar bilmem ne olurlar!... Hayat birakbniz. Benim Filistin'le hie bir alakam ve ona dair hicbir
bu!... dusiincem
Ne yaparsin!.. Kader ne ise o oluyor. Bu, nicin boyledir, diye bir suale yoktur. Hie!... Ben bir yabanciyim. Siz yahudisiniz. Benim orada dev-
mahal yoktur. Neyse azizim, adam konusmasma devam ederek dedi ki:
let reisi olmami siz istiyebilirsiniz, ama, acaba Araplar ne diyecekler? Bu
«- O, yani Prens
zorla olacak bir is. degildir. Orada yasayan Araplarla Yahudiler'in
Abbas Halim bunu kabul etmiyor. Daha dogrusu itti-
edemiyor. Qtinku Misir Hiikumeti bu ije mani oluyor. Misir kral fakiyla mumkiin olabilir. Araplar'in re'yi hilafrna bu ise girijilemez.
ailesinden birisinin Filistin'e kral

Sonra bu nasd gerceklesebilir, onu da, bilmiyorum. Iste bu sebeple ben
olmasim cesitli sebeplerle dogru bul-
muyor. Abbas Halim de bu vaziyet kar§ismda teklifimizi reddetmek bu ise girismek niyetinde degffim, Bbyle ihtilafli bir meseleye, kan$mak
istemem.o
mecburiyetinde kalmrjtir. Bu sebeple biz, baska birisini bulmak icin
arajtirmalar yapuk. Ve sizi bu is icin miinasip gordiik. Onun icin geldik,
«- Peki» dedi. «Mademki Araplann kabul edip btmemesi noklasmda
270 .
KADIR MISIROSlU . OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 271
tereddiide du^tuglinuz icin bu kansmak istemiyorsunuz, o halde

ise
Az bir kismi ise «hayir» da dememisler, fakat miistenkif davranmislardi.
once onlarla lemasa gcginiz! Bunun imkam yok mudur?»
Pasa, onlann tereddiidiinu goriince, «Bunu kabul etmclisiniz» diyc israr
«- Pekaia. Bylc olsun! Tekrar haberlc§iriz» dedim.
etti. Bunlar da cevap olarak:
Bu mes'eleyi Araplar'a acmak icin bir vasila dHsunmoye koyuldum. «- Miiftii ile konusahm. Hey'etimizin rcisi odur. Biz sahib-i
Hatirnna meshur Aziz Misri Pasa gcldi. Araplar ttzerindc son dere-
selahiyyet degiliz! » dediler. Pasa:
cede niifuzlu bir kimseydi. Kcndisine arada Slrada sokakla rast gdirdim.
«- Peki» dedi, «Konusun gbrusiin, fakat vakit kaybetmeyin!»
Dostca selamlasndik. Fakal oiurup koiiusmuslugum yoktu. Neyse otia
Iclcfon cltim. Sesirai isilince cokcok mcmnun oldu Ben tabiT dotiiip eve gcldim. Gcreken ycrlerlc tekrar tcmas ettim.
ve:
ingilizier, Aziz Misri Pasa'nm mes'eleyi eline almasmdan son de-
«- Hay hay!'... Ben size gelirim. Fakat eger kabul ederseniz, siz
recede memnun kaldihr. Gerci O'nu sevmez, kendisinden ncfret edcrlcr-
kiiciik bir aparlimanda oturuyorsunuz, benirnsc genis bir bahcem var,
di. Ciinkii Pasa, son derecede tok sozlu bir adamdi. lrigiiizlere daima:
bu scbcple siz bana geliniz! O bahcede hem bir ogle yemegi yeriz ve
hem de konusuruz!...» dedi.
«- Imparatorlugunuz bir gun yikilacak! Ac kalacaksiniz da, ancak
adalarimzda bahk tutarak ziftleneceksiniz! Yaptiginiz isler fenadir. So-
«- Pekaia Pasam!» dedim.
nunda malivolacaksiniz, bbyle yapmaym, etmeyin!... Biz size dost o-
Ogle yemegine Pasu'nm cvine girtim. H05 besten soma mes'eleyi luruz, fakat bize boyle, esir muamelesi yapiyorsunuz!» derdi. Hem de
anlattim. Bu hususla lie diisundugunii sordum. Aziz Misri Pasa, bu
bbyle «ziftleneceksiniz!» gibi agir tabirier kullanan acik sbzlii mert bir
liabcre 90k sevindi. Son dereccde memnun oldu ve: insandi. Aziz Misri'nin Araplar iizerindeki genis niifuzunu bilen
«-Ben» dedi, «AraplarIi buraya cagirinm. Mes'eleyi onlara benim tngilizler, verdigim haber iizerine rahat bir nefes almislardi. Artik, Fi-
yammda kendiniz anlatirsaraz iyi olur.» listin davSsma halledilmis bir mes'ele nazanyla bakiyorlardi. Fakat tarih
Az bir miiddet sonra. telcfon ederek adamlari davet etti. Gaiiba iki
huzurunda size bir hakikat sbyleyeyim:
gun sonrasi idi. Vaki davele hepsi gelmisli. Bunlar Ingilizlerle anlasmak Araplann yaptlklan yaygaralar 90k miibaiagalidir. ingilizier Fi-
icin Londra'ya kadar gitmis olan Arap iiderleriydi. Pasa, bizlcre guzel listin'i Yahudiler'e terkederek cikmak istememislerdir. Araplar'in bu hu-
bir ogle yemegi iki-am eiiiklon sonra iskemlesinden kalkti, mes'eleyi on- sustaki iddialan asdsizckr. ingilizier izah ettigim gibi, hakim unsuru Ar-
lara ayakta ciddi bir sfirette kendisi izah etti. Arap misafirler, Filistin aplar'dan olan. miisterek bir devlet kurmak istemislerdir. Maksadlan,
davasmi ele almis bulunan alti yedi seckin kimseydi. Bunlar Pasa'yi kendileri cekildikten sonra orada anarsik harcketlcrin vuku bulmasini
hayrefle dinliyorlardi. Pasa dedi ki: onlemekti. Filistin'de bir Arap hakimiyetini ibkS etmek istiyorlardi. Ya-
«- Bakiniz, yann Araplarla, Yahudiler arasinda pallayacak oian uzun hudiler'i iyi idare edip etmemck mes'clcsi Araplar'in kendi kabiliyetle-
mucadelenin en kestirme ydlu budur. Yoksa deride daha fena rine terkedilmis olacakti. Fakat Araplar simdi bbyle sbylemiyorlar.
olacaktir.
Bunu kabul etmelisiniz.» ingilizier bizi aldattilar, kandirdilar ve sonra da Fiiistin'i Yahudiler'e
Bunlar Aziz Misri Pasa'dan son derecede fekinir ve korkarlardi.

terkedip ciktilar, diyorlar. Bu dogru degildir. Ciliiku ben isin
icerisindeyim. Cereyan eden muzakereleri cok iyi biliyorum.
piinku kabiieyetli ve niifuzlu bir sahsiyetti. Araplar'la uzun bir ma-
cerasi vardi. O loplantida muhataplarmm cogu Pasa'ya «evet» demisti. Neyse efendim...'Diger taraftan Shivery de benden haber bekli-
272 KAD1R MISIROGLU OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 273
yordu. Araplar'in bu teklif kargismda tie dii§unduklerini ona bildirmem oruz. Pa§a bu i§ten cok memnun, olmasini istiyor, Bu isjn pesmdeyiz.
gerekirdi. Kendisine telefon ettim. Derhal kalkip geldi. Adam hcyecan
Mttftu Em in el-Hiiseyni o sirada Filistin'den kacmi§ Lubnan'da
icindeydi. Verecegim haberi btiyUk bir merakla bekliyordu. Fakat
oturuyordu. Miiflii lie g<irU$mek uzun bir merasime labiydi. £itnku
aslmda onlar bcnimle Araplar arasinda cereyan edeti miizakerelerden
onun muhafizlan vesairesi vardt. Bu i§le me§gu! Tiirk'lerden birisi
muhakkakki ax gok haberdarddar. Ctinki) her ycrdc adamlari vardi.
kalkip O'nun yanma gitti. Kendisiyle gorii§tu. Miiftii demis. ki:
Mcs'deyi gayct siki bir surctte giinii gimunc takip cdiyorlardi. Ka-
«- Evet bu mcseleden haberim var. Kahire'deki arkadasjardan duru-
hire'de bu i§lc alakah kimler vardir, bunlar nclcr yapmaktadtrlar, tcklifi
kirn kabul ctti, kim kabul clmcdi, az cok habcrleri vardi. Bu yuzden bi-
mu Ogrendim. Tamamiyle Aziz Misri Pasa gibi dujjunuyorum.
birinci mcrhalcsi musbc-l ncticelenecek

Ileride ba§imiza gelecek belayi Onlemek icin en kestirme yol budur.
raz umiilenmi§lerdi. £(inkti ijjfin
Herhalde cok muvafiktir.»

gibi gcSriinuyordu. Biz de Weisntann'a olup bitcn i§lcr hakkmda
mfllumal vcriyorduk, Mufiu'den gclecek ccvabi beklemck lazimdi. A- Bu cevap uzerine bu bizim Tiirk de diyor ki:
raplarm bir « b u k r a »Iari vardir bilir misiuiz? Yann dcmcklir. Ah ne «- Peki, bu husustaki diiguncenizi bana sbylcdigmiz gibi bir mcktu-
SOHSU7. bir §cydir a!... Bukra, bukra diyc bizi oyalamaya basjaddar. Bir ba yazip, §ehzade Mahmud §evkefc'e bildirseniz iyi olmaz mi? EH-
tiiilii cevap vermiyorlardi. t$te Fiiistin bu bukralara kurban gitmi^tir. Ha nizle yazacagnuz bir mektup verir misiniz bana?»
bugiln Muftii'ye gittik, ha bugiin MUftii'dcn ccvap geldi, ha bugiin bi-
Bu teklif uzerine Miiftii bu husustaki fikirierini bir mektuba yazarak
ziffl taraf muzakerede agir basti, yani evet diycnlcr 90k oldu., Bu minval
zata verdi. O da alip Misir'a getirdi. Bu gelen mektubun Miiftu'niin el
lizere ipe un serip durdular. An laîli yordu ki hala hayir diycnler vardi'.
yazisi olup olmadigmda en kuciik bir §uphem yoktu. Ciinkti ^> en
Zavalhlar anlagamiyorlardi. Cesaretleri yoklu. Dogrusu bir larftan da
Muftii'y'ii iyi tammi§Um. tmzasim da, yazisim da
Misirda §ahsan cok
mazurdular. Hallerini gcMuyordum. Dogrusu kolay karar verilcbilecek
tamamiyle tefrik edebilecek bir durumdaydim. Mektup gelince Aziz
bir i§ degildi. Acaba istikba! ne gosterecekti? Shivery merak Misri Paga'yi haberdar ettim. Mektubu kendisine gOsterdim.
icerisindeydi. Bana habcr gbnderdi, durumu izah ettim. Derken Dr.
«- Bak, i^te Muftii'niin mektubu budur; fikirleri de budur!» dedim.
Weismann geldi. Adamlarm acelesi vardi. Qiinkii tngilizler Filis-
Pas^ memnun.. Lecne'ye mensup Araplarm birkismi da cok memnun..
tin'den cikmak Konusup gbrtis,up bu i$i bitirmek istiyor-
iizereydiler.
Binaenaleyh bu oluyor mu,

Hem de bu memnuniyetlerini heyecanli bir surette izhSr ediyoriar; diger
lardi. Onlarm hazirliklari da bundan ibaretti.
bir kismi ise hala kan§ik ve muteredid gortiniiyorlardi.
olmuyor mu anlasdmasi lazimdi. Araplar hala «Bugun, yarm..» diyor-
lardi. Shivery sabtrsizlanmaya ba§lami§ti. Nihayet bir giin bana: Bir kismi hakikaten samimiyetle memnuniyet gOsteriyordu. £ok
ategliydiler. îinkii vaktiyle Fiiistin uzun miiddet Osmanli idatesi altinda
«- Muftiiden haber gelecegi yok. Dr. Weismann burada otelde
kaldigi igin bunlann analan, babalan, amcalan vesaire Osmanli terbiye-
oturmaya gelmedi», dedi.
si'gormu§, onun te'siri altinda kalmi§ti. 5imdi her ne kadar, Araphk
Gercekten Dr. Weismann muhim bir sahsiyetti. Kahire'de keyf et-
d^vasi var idiyse de, o te'sirler de halS devam ediyordu. Ustelik bu i§in
meye ge!memi§ti. l§i siir'atfe bitirmek istiyordu. Bu arada ben mes'eleyi
kendilerine miistakbelde faydak olacagina inamyorladi. Bu sebeple
bitirmek igin gayret sarfediyordum Aziz Misri Pasa'ya gidiyorum, o
gercekten memnundular.
bana geliyor, boyle mi olsun, §Gyle mi olusun, oturup muzakere ediy-
MutfU'den haber gelince, ister hizlandi. Dr. Weissmann dSnmek
W if., . KAD|R MISIRQGLU OSMANOfeULLARI'NIN DRAMI 275
isliyordu. Fakat bu bukra meselesi bir tuilli ortadan kalkmiyor ve bu is.

mulk satin alma, suiskast gibi ce§itli faaliyetlerini artirmalanna sebep
bitmiyordu. £unku muftuniin mektubu kafi dcgildi. Hcy'ctin olurup ck-
oldu. Onlan, Araplar'i rahatsiz edip, kacrnna carelerini tatbik mevkiine
scriyelle kararalmasi gerekirdi. Bu ise,miimkun olamiyordu. Ciinkii koymaya sevk cui. Mrsir'daki « Bank u 1 A r ab » oradan kacan Ara-
hcy'ctlcn bazilan hala icrcddiiilc idiler. Olurup kalkiyor, mescleyi
plar'm mal ve miilklerinden eidc ettikleri paraiarla kurulmus. bir ban-
miizakcrc ediyor, fakat bir tilrlii ekseriyetle istcnilen karan kadtr. Bunun tizcrin Araplardan i§ crkmadigini goren Weismann kalktl
alamiyorlurdi. Bu yiizdcn bugiinyann, bugiin diye diye is uzayip gidiy-
gitti. Arkasindatt Shivery de gild. Bu surctle kala kala ortada
ordu. Bu sirada illgilizlcrdc Filislin'den cikmak icin hazirlamyorlardi.
Ingilizler'le ben kaldim. Megerse Miiftii, bana mektubu gondermekle
Surada burada Araplar resmen Ingilizlcr'e karjt isyan halindc bulu-
beraber, arkadan kendi adamlanna ba§ka tlirtii soylemig. Bu isin kabul
nuyorlardi. tngilizlcr bu piiruzlij vc ihiilMli mes'clcyi bir an once saglam
edilmcmesini bildirmis. Demek ki Miiftij iki yiizluliik ediyordu. Bana
bir csasa baglamak hususunda accle ediyorlardi. Orada oluran Yahudiler
yazmis. oldugu mcktubun onlara tamamen aksini soyliryordu. Onlar da
ise ingilizlcr'in, ekseriyetle Araplar'm icgkil edecegi bir dcvlclc taraftar
sa§irrm$Iar, mektubunda baska tiirlii soyliiyor, arkadan gijvenilir adam-
olmalarindan dolayi onlara di§ biliyor ve bazi huzursuzluklar
lari vasitasiyle baska tiirlii haberler gdnderiyordu. Bundan bir
cikarmaklan geri kalmryorlardt. Bu sirada dogrusu tngilizler'in Ara-
anla^mazhk koptu. Miiftii, icindekini yazmami§, beni oyalamak yolunu
plar'a biiyiik bir yaidimi da obnustu. Zira Filistin'Ii Araplar'm hicretle-
tutmu§tu. Bu dummda Shivery ve Weismann gidince, hastl olan va-
rine mani oluyorlardl. Diger [araflan da Yahudiler'in gclip oraya ziyet karsrsmda bu ise tamamiyle taraftan olan ingilizler, bana yeni bir
yerlesjcrck, ckseriyet tc§kil etmelerini onliiyorlardi. Bu son dcrccede teklif yaptdar. Bu da su idi: Henuz Filislin'den cekilmeniis. olan tngiliz
ehemmiyctii bir nokladir. Araplar simdi bu gercckleri unutarak
Ordusu'nu arkama alarak ve ona dayanarak teklifi gercekie§tirmcm iste-
Ingilizlcr'e ulu orla hiicum ediyorlar, Fakat gercek budur. Bu yiizden
niyordu. Oraya gidip « F i 1 i s t i n H ii ku me t i »ni ilan etmem arzu
Yahudiler Ingilizlcr'e karji suikastlara, saboiajlara lesebbiis ediyorlardi.
ediliyordu. Ben bu teklifi kabul etmedim. Ciinkii Filisdn'de Araplar ve
Bundan huzursuz olan Araplar, ingilzilcr'in mani olmasina ragmen Yahudiler vardi. Araplar ekseriyette, Yahudiler ise ekalliyelte idi.
cesjlli yollarla oradan kapyorlardi. Malim salan, bir yolunu bulup, olmuyor-
Yapdacak olan i§i Yahudiler istiyor, Araplar'sa buna taraftar
stvijiyordu. lnanir misimz, bugiin biibucuk milyon Filislinli Arap saga lardi. Ektdliyetin istediî bir seyi gercekie§tirmek icin ekseriyetle
sola kacrms. bulunmakladir. Bunlar ekseriyetle Filislin'in mal mulk gatt§mak mccburiyeti hasil olacaktt. Ostclik pek tabit olarak kisa bir
sahibi zenginleriydiler. Hatta mallanni bu « Le c n e » denilen Arap milddet sonra Ingiliz Ordusu oradan cekilecekti. O zaman ben, kurula-
Hey'ctine salmayr leklif etmisler, onlar kabul elmcdiklcrinden Yahudi-
cak olan hiikumeti devam ettirebilmek icin Yahudiler'le beraber mi hare-
lerc salip kacmislardi. Yahudiler bu harcketi tegvik
Arap mallanna icin
ket edecektim?! Mevkimi ayakta tutmak icin buna mecbur olacagtm mu-
normalden fazla para veriyorlardi. Bu sebeple Yaliudiler Filistin'in bir
Iiakkaktf . Sizler benim yerimde olsaydiniz, bunu kabul edip Yahudilcrle
bismmi para ile satin aimijlardir. Bunlar Filistin davasinda esas nokta-
bir olup kendi dindaÎariniz olan Araplar'a karsi cikar miydintz? l§te ben
lardir. Hicret meselesi, yerli Araplar'in mal vc miilklerini Yahudiler'e
de bu duûncelerle bu teklifi suret-i kat'iyyede reddettim. l§te i§in
satip kacmalan meselesi... Tabii, isle nctice bdyle oldu.
hiilasasi biidur.
]§ler boyle uzaymca Yahudiler fena halde sinirlendiier, kendilerinin
Gerci mes'elenin daha pekcok teferruatt vardu. Fakat ben size kisaca
kabuliinii muvafik gormedikleri bir tcklifi dahi Araplar'm, kabul etmey- anlattim. Esasen evvelce de soyledigim gibi ben bunu ba§langicta istc-
crck daha fazlasina talib gorunmcleri onlarm, giristikleri sabotaj, mal
memi§, arzu etmemi§tim. Fakat sonra dusundiim ki, Araplai'la asirlarca
276 KADIR MISIROSLU OSMANO&ULLARI'NIN DRAMI 277
beraber yasamijtik. Dinimiz, brf ve Sdctlcrimiz bir, 50k §eyimiz bera- ars.ivimizde mahfuz bulunmaktadir. Bunlari ileride onun hayatina
berdi. Gerccklegtirilmek istenen teklif de onlarin muhakkak ki lehinde miitedair bir eserde mustakil olarak degerlendirmeyi
diisiiniiyoruz.
idi. Yann orasi Tiirkiye'yc kar.51 birinci dercccde bir iis olabilirdi. Bu Ayrica Efendi'nin bircok tcyp bantlanyla tcsbit cdilmis. halirat parcalan
sebcple sonradan laraflar oldum. Fakat kismet degilmis. t§ bu sckle gida elimizdedir. Fakat bu cserin umumi hacmi icinde bir
muvazenesizlik
rince ingiliz siingiisune isiinad ederek ahaiiniii kendi dinimden olan tcskil etmemesi icin bunlardan gerckligi sekilde iklibaslar
ek- takdim ede-
seriyetine karsi ve onlara ragmen bir harcketi gerccklestimege calismayi miyoruz.
dogru bulmadim. Belki benden baskasi olsa, hu son teklif istikametinde
1962 yilinda Fransa'ya giderek Giiney Fransa'da «Bagnols sur
dc hareket ederdi. Fakat ben yapamadim. Boyle bir §eye girsimcyi vic-
S6ze» Kasabasinda yerle§misd. Kasabamn merkezinc onsekiz yirmi kil-
danima sigdiramadim.
ometre mesafede Cezayir multecileri .icin kurulan bir kampla kizi Ner-
ingilizler dc is. bu §ek]i almca, ateden beri mani olduklan Arap min Sultan'na «Asistan Sosyal» Mudireligi verilmisti. O'nun ka-
muhacerctine biganc kalmaya basladilar. Onlar da firsati ganimet bilip zanciyla burada baba kiz yeniden miitevazi bir hayat
kurmu$lardi. Fakat
oradan bir an once cikmaya koyuidular. Diger tataftan oraya gelip esascn sakat bulunan ve bastonla ise giden bu cilekes Sultan
Efendi'nin
ycrlesmek isteyen Yahudilcr'c kariji da musamahakar davranmaya hatta bir kere daha kaza gecirerek cahsamaz hale gelmesi iizerine biiyiik
daha sonralari onlari bu icin tesvik bile etmeye
is. basladilar. Acikcasi olciidc rnali miizayaka icine dusmus. olan Mahmud §evket Efendi,
Ingilizler Araplar'a: bmriinun sonuna kadar binbir izdirapla yogrularak 31 Ocak 1973
tari-
«Ben sizin basmiza gelecek musibeti Onlcmek isliyordum, hinde Bagnols'da vefat etmislir. Onun vefatina sebep teskil eden hailevi
siz bunu
anlamadiniz, sjmdi ne haiiniz varsa goriin!» demek istiyorlardi: bir hadiseyle bizim mahud Eskisehir davasi dolayisiyla hapsediligimiz
Bu arasnda nazik bir illiyet mevcuttur. Fakat bugiiniin §artlan icinde bu

surctle Dunya'mn her larafmdan Ikinci Cihan Harbi'ni gbrmii§,
mes'elcnin tafsiline -simdilik- imkan yoktur. Kisaca ifade etmek
tecriibcli mutefonnin, iyi yetijmis Yahudiler'in akin etmcsiyle Filis- gere-
kirse, denilebilir ki, 0, olmemig, bldiirulmusffir. Ama
tin'deki niifus miivazenesi alabildigincdegismeye yiiz tutlu. Bunlar A- bu, fiilen ve
raplar'in veya bizim bildigimiz o eski Yahudiler degildiler. Cesur, ko- dogmdan dogruya degil de, dolayisiyla tahakkuk etmi§tir. Burada bu
kadarla iktifa ederek, bu ktymetli Sehzade'nin son yillannda
mitaci, azimli vc cahskan insanlardi. Biliyorsunuz kisa zamanda oraya sahsan
hakim oldular ve miisahede eyledigimiz bir durumunu hikSye etmek istiyoruz.
alti giin icinde de Araplar'i ummadiklan bir
maglubiyete ugratarak pensan ettiler. Allah korusun belki bilmem daha 1969 Yili Temmuzunda Mahmud Jevket Efendi'yi ikSmet et-
beter neler de olacak! Bugiinkii harbler artik bambaska olmu§tur.» ,36 mekte bulundugu GUney Fransa'daki Bagnols sehrinde ziyarete git-
mi§tik. Benimle birlikte iki Tiirk arkadas daha vardi.
Mahmud §evket Efendi, hayatinda cereyan eden hadiseleri muh- Bunlar Mustafa
Bilge ile Mes'ud Ugur'du. Bizi goriince vatanina
telif vesilelerle esine dostuna yazdigi mektuplara hiilasatan dercetmis bu- kavu§mu§casma
sevinen Efendi
lunmakladir. Bu mektuplarin bize ve bazi yakinlanmiza gelmis. olan-
lanndan yiizlerce evet mubalaga etmiyoruz, ytizlcrcesi, gahsi «- tyi ki geldiniz yann Nermin, damagindaki bir iltihabtan
dolayi
ameliyat i9tn Avingon'a gidecek, Benim burada yalniz kalmama
son
136 - §ehzade Mahmud §evkct Efendi'nin husust arsivimizde mevcud banttan
derecede uziiliiyordu, Gelisiniz O'nu teselli edecektirx dedi.
nafcledilen bu izahati sadcce fconujma hususiyetlerinden dogan selika bozuklnklaran
diizellilmek suretiyle nakil ve iklibas olunmi!§tur. O gece lie arkadaj; gerek Sehzade'yi, gerekse muhterem kerimeleri-
278 KADIR MISIR06LU
OSMANO6ULLARI NIN DRAMI 279'
ni Icselli edip avutmaya calisarak, 50k ho; vakit gecirmi§tik. Gee vakit
cevap vcrmiyordu. Efendi sandalyenin uzerine abanmij bir durumda
otele dunerken Nennin Sultan:
sualini bir kac kcre tekrarladi. Sultan Efendi konusmuyor,
sadece bazi
«-Araan sizden Allah ran olsun, iyi ki gcldiniz. Babinin yillardan isarctlcrlc birscylcr anlatmak isliyordu. Epcy bu' muskiiattan sonra ka-
beri yanaklan delinerek giildiigiinii ilk defa gbrdtlm. Hastahaneye lem kftgil istedi jini kcsfcdebildik. Kcndisine bir kalem kagit uzattik.
miislcrih olarak gideccgim. Sakm beni ziyarcte gclmeye kalki§mayimz. Yattigi ycrde, yan okunur, yari okunmaz bir jekilde kagida §u sozleri
Sizden rica ederim, btirada olurup, bir nebze babami Cesclli cdcbilirse- yazdi:
niz, beni mcs'ud cdersiniz.» demisti.
«- Babi, konusamiyorum. Doklorlar beni arneliyat ederken, kazara
Kcndisini ariik goremiyecegimiz icin sainimt bir surcttc vcdala§rp dilimi kcsliler!..»
ayrdmistik. Erlcsi gun sabahleyin, olelden cikip Sehzadc'nin yamna gel-
Kagida heyccanla bir goz atan Efendi, bir eliyle almm tularak:
digimizdc onu cok kederli bulduk. Ciinkii biricik kizi arneliyat olmak
iizcre Avignon'a gitmi§ti. O gun do kendisini oyalayip, avundurmaya
«- Aman Yarabbi, dar-i diinyada bir tek cvladim var. Cekligi bunca
calistik. tki giin boyle gecti. Ociincu

cileden soma bir dc O'nu boyle dilsiz mi goreccktim» diye adcta inlcdi.
giin kizini ziyaret etmek
oldugunu, kendisiyle birlikie Avignon'a gidersek
Bu sirada elindc tutmakta oldugu kagida almndan ip gibi
diisiinccsiiide mem- terlcr
dokuliiyor, bir laraftan da aghyordu. Goz yasjanyla bu terler biribirine
nun kalacagmi sBylcmesi iizerine bir taksi cagndik. Avignon, Bagnols'a
yctmis. seksen kilometre
kansiyordu. Yamindaki arkadaslardan Mustafa Bilge, beni kendine
mesafede idi. Bir laksiye binerck hastahaneye
geldik. Hastahfme dogru cekcrek:
unlii Dr. Pastflr'un adim tajiyordu. tstihbaraltan
Suhan Efendinin yattigi odayl iigendik. Hep birlikte bir yukan kata «-Kadir Bey, yaz bakalim Osmanogullari'mn Dramim!,. Bu sahneyi
ciktik. Efendi onde biz arkada kapiya geldik. Efendi, kizina bir buket nasil anlatabileceksin merak cdiyorum!» dedi. Bunu sbyledigi zaman
cicek yaplirmis. bir file dolusu da O'nun sevdigi yiyeceklcrdcn alip getir- her ikimizdc gayr-i ihliyari agltyorduk. Fakat kendimizj koyverecek
za-
misli. Yavagca kapiyi agti. Biz dc arkasmdan iccri girdik. Sultan Efendi man degildi. Zira sandalyenin Uzerine bir kiilge gibi gokmils. bulunan
penccre tarafindaki bir odada yaliyordu. Yiizii disanya doniiktii. Uyuy- Efcndi. fcnalik geciriyordu. Kendisinde hem kalb vc hem dc nefes
up uyuinadigi belli degildi. Kapt dibinde bir diger Fransiz kadin darligi vardi. Daima yanmda tagidigi bir fiskiye ile agzma hava sikardi.
yaliyordu. Sullan Efendi'nin yalagi oniinde bir iskcmle vardi. Efendi bo Eliyle onu isaret elti. Kapimn kenanna birakmis. oldugumuz filcden alel-
sandalye iizerine abanarak, yanindaki hastayi rahatsiz etmemesi icin acelc gikararak kcndisine uzattik. Bir muddet agzina sikarak nefes al-
yava$ca «Nermin, Nermin!..» diye seslendi. Yatakla, arkadan maya galisti. Sonra koluna girip O'nu koridora gikardik.
cocuk intibaim uyandiran bir viicud hafifce kimddadi ve sese dogru «Doktorlarla goru§eiim, Sultan Efendi'nin dilsiz kalacagmi
dbndii. Dagmik saclan yilziine dbkiilmirj, aim yiHardrr cekilen tnesakkat sanrmyurumU dedik.
ve lzduaptan tanjmijti. Babasim ve O'nun arkasinda da bizlcri goriince
Hakikaten doktorla konusragumuz zaman, kisa zamanda iyi-
hafifce tebiissiim etti. Efendi:
Jesecegine dair teminat verdi. Fakat Efendi inanmiyor ve kendine gele-
«- Nasilsin kizim, arneliyat nasil gecti?» diyc sordu.
miyordu. O'nu gucliikle teselli ederek tekrar Sultan Efendi'nin
yamna
Sultan Efendi bu suale cevap vermedi. Efendi sualini tekrarladi. dondiik. isaretle babasimn ve benim elimi istedi. Elierimizi iist iiste koy-
Hayret, yine cevap alamami§ti. Dalgm gfiriininedigi halde acaba nicin du ve kendi elieri arasma alarak sikti, sikti! .. Sonra tekrar kagit istedi ve
280 KADIR MISIROGLU OSMANO&UUARI'NIN DRAMI 281
banasunuyazdi: tiirk- mechul sahislarla bogusma sonunda gecirdigi bir kalp krizi ile ve-
fat ederek, bulundugu schrin hirisliyan mczarligina
«- Kadir Bey, beni diislinmeyin! Ba'oami ahp vatanina defnolunacak, ebedi
gottiriin!..
uykusuna orada ylizyirmi yasmda vefat eden emektan
O'nun olmcdcn vatanina kavusmgunu goriir vcya duyarsam olsem de Yemenli Os-
man'iyla dalacakti. Halta orada his bir Turk ve
gam yemem! O'nun nasil bir vatan r/urabi cektigini vc nasd aci duy- Musliiman'in
yasamamasi sebebiyle nasi bile -maalesef-mecburen kiZ1 taraftndan
dugunu siz bilcmezsiniz. Sizdcn ric3 ediyorum, bunu sevdiginiz Os-
yikanacakti. Bugiin babasimn kabul cdilmedigi
manogutlarj'ndan aciz, cileli bir kadincagizm bir son vasiyeti sayimz!» memlckete donmek hu-
susundaki (ckliflcri
kat'i bir lisanla reddeden ve O'nun mezari
basmdan
Sullan Efendi o anda babasnun vatanina kabul edilmedigini
aynlmak istemeyen Nermin Sullan, Bagnol Kasabasi'nda
yasamakta
dusiinemiyordu. Kendisine:
ve her giin babasimn kabrine giderek
gozyaslan dOkmektedir.
«-Sultan Efendi Hazretleri, siz iyilcsjn de insallah valammiza hep be-
?imdi de Mahmud Sevket Efendi'nin husiisi arsivimizde mahfuz
rabcr gidecegiz!..» dedira. Ve O'nu bu minval iizcre biraz konusarak bulunan bir cok mektubundan sadece bir (anesini -ehemmiyetine binaen
tesclli ettneye calistim. Turkiye'ye donmck mes'elesi mevzuubahs
- nakledcrek yasadigi binbir faciadan-fibiri caizse- bir
iki kinntiyi kendi
oldugu zaman kukrcyen Mahmud §evket Efendi ise cevap ver- ifadesiyle dikkatlerinize sunmak istiyoruz.
raiyor, bcyaz bir mendille gbzyasianm siliyordu.
Tercuman Gazetcsi'nde onun hakkinda «Gurbette
Efcndiyi gCiclukle haslahanedcn ayirabildik. Kendisine bir kriz gel-
Bir
§ehzade» serlcvhasiyla yayinlanan al yazilardaki yanlisjan belirt-
mesinden korkuyorduk. Yol boyunca hie konusmadi. Sadece Bag-
mek maksadiyla yazilan bu uzun mektubu bilhassa tercih
ettik. Zira
nols'a yaklastigimiz zaman. O'nun hayat hikayesinin -yukanda- birakugimrz yerden
bir nevi devarm
«-ValIahi, ne yapacagimi bilemiyorum. Zengin mahiyelindedir.
adam degilim ki;
kizim hastahanede buiundugu miiddetce Avignon'da bir paasiyon tulup

Bagnols S/Ce'ze
O'nunla mejgul olayim; veya hergiin buraya gelip gideyira. Otobiis bu 4-7-1967 „.
Fransa'da gayet azdir. Taksilerde ise, bizim dolmus. usQlu tatbik edil-
Krymetli eski aziz dostum;
mez. Bu sofor, bizi seven bir Fransiz oldugu hakle buraya ancak seksen
Ewelce 3 Temmuz tarihli mektubunuzu almi?, vakil
franka geldi,» dedi. buldukca uzun
bir mektup yazmaya koyulmustum. Lakin 4 Temmuz tarihli
mektubu-
Oturduklan apartimamn online geldigimiz zaman sOfore seksen
nuzu almca, 8 Temmuz tarihli olarak kisa baska bir mektup takdim et-
frank veren Efendinin cebinde belki de baska hie bir kurus. kalmamisu.
tim. Jimdi evvelki mektubunuza cevap veriyor ve evvelS
Nermin'in
Ekmek parasira sofore vererek kizim bir defacik olsun gormeye gitmek- sihhf vaziyetinden basliyomm.
ten kendini alikoyamamisti. Biz de, bu faciayi geride birakarak kendi
Nermin, kiicuk yasinda Fransa'mn Nis Jehri'nde
hay huyumuza kansmak iizere ertesi sabah oradan aynlacaktik. Efendi, biiyuk annesiyle
«gurbet icinde gurbel» olan hayatuia 31 Ocak 1973 tarihine kadar devam 137 - Bkz: Terciman Gazeiesinde 27 Haziran - 6 Tcmmu2:;!967 taiihlcri anwinda
edecek ve bu tarihte evine baskin yapan garip maksadh - sozilm ona Murad Sertoglu imzasiyl, i,a|redi]en aGurbetle bir &hzSd«» isimli ttfnka.
OSMANOrSULlARI'NIN DRAMI 283
beraber bulunurken bilmem nasilsa «Cosclgie» yani kemik veremi has-

tahgina tutulmusto. Benim Misir'dan pasaport ahp, yavrumun yanina
gidememeden dolayi, sadecc bijyiik anncsiriin eline kalan Nermin'in
iyi, kafi tedavi edilememesi ve gimdiki iBclann o zaman daha mevcud
olamamasi hep bir araya gelince, hastalik sol kalca kemigini 50k fena"
tahrip ettikten sonra, tamamiyle durmamis. ve kapanmamigti.
Benim pasaport alamamam mes'elesini Terciiman Gazetesi yazdi.

Konsolos RSgip Bey'in hezeyam dogrudur. Ama ben kizimla
Misir'dan cikmak islerken Ragib denilen zata gitmista gibi yazrnasi
yanli§tir. Zaten Terciiman Gazetesi pek 50k geyleri birbirine kansiirdi ve
pekcok yanlisjar yapti. Maalesef...
NihSyet kizim, ilk defa olarak 1945'de benim yamma gelmeye mu-
vaffak olunca, fazla yaya yiirumedigi, yorulmadigi icin basraza bir beB
gelmcmi§ii. Lakin sonra hayri cemiyetlerde ve kolera esnasinda pek cok
yoruldu ve sag kulagi hastalandi. Doktorlar ameliyatin Bzim oldugu
el'an eski koksalji hastaligi dolayisiyle bu ameliyatin tehlikeli oldugunu
soylediler ve cok miiskillMa lesse - passe tedarik edip, 1949 senesi
Temmuz ayimn sonunda Roma'ya gittik. En biiyiik profesorlcrle
i§tisjireden sonra amcliyat yaptik. Hamdolsun muvaffakiyetle neticelen-
di. Sonra eski hasialik yerini, kalcayi ve bel kemigini gostermek icin
italya'nin hatta Dilnya'nin en biiyiik profesarleriden biri tanman meshur
profesor Sikaliyeteni'ye, «Bolonya» sehri'ne gittik. «Eski hastalik,
kalca kemigini tamamiyle kemirmij. Mafflesef vaktinde yam evvelce iyi
tcdSvi edilememis. Ben §imdi amcliyat yapmak igin hicbir sebep
gormiiyorum. Lakin eger yapihrsa kalca sjmdikinden cok 50k saglam
°ta- Veilcrideherhangidusmevcyakazaneticcsikolaycacikkmtmaz!>>
o-^
*
y -j v9 v^'C^' (L.VI V-^l--' r
; ^ :"..' dcmisti. iyi hatinmda kaldigma gore «3000 Misir
<-i '1- //•> v UP ->£
)> V i-^'j-'^ ^ .
if) *> ameliyat degil, iic

lirasi» isternijti.
ameliyat yapacak, Nermin bir senc hastahanede kala-

Bir
is >"
«tCi -i <-'f^^<*o „i»
1
^- tj.~s *V)ft
cak ve ben de Nermin'le kalacagim. (Bu para Nermin'Ie benim mas-
-
"*. „* . ' ' " rafim.) L3kin biz Roma'ya kulak ameliyati icin gittigimiz vakit, Misir
,
v3> ~V">-y -'
to V
<r.y- ~ •„ - . -
if- ,/ J^C Hukumeti'nin yanimiza almamiz icin izin verdigi para, kulak ameliyati,
a. ». M , . _ . , __
?ehi:ade Wlahmud Sevket Efendi'nin dercedilen mektubunun
.,
ilk sahlfesi.
hastahliiie ve bizim masraf hep bir araya 6
gelince bitmisti. w
»u.. S u. luuua
Misir'a
KADIR MISIRCxSLU OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 285
dondiik. Hiikumctten zor bela izin almak ve miiskiilalla parayi temin et- Birlesmis. Milletler'de calisan ve bizim i§imizle mesjul olan Beynelmilel
mek v.s. derken Nermin, ameliyatlan vazgecmis is bdyle kalmigti. Ner- Protestan Cemiyeti'ne gidip kendisini takdim
eiti. Halbuki Misirli gay-
min'in sihhal-i uiniimiyesinde de bir kotiiliik musahade etmiyorduk. rctlimcmurlar bu vahseti yapmasaydi. Nermin 14 Nisan yerinc 13 Ni-
san'da varacak ve Simad ismindeki protestan cemiyeti Nermin'i taya-
Lakin simdi biz Fransa'ya dii§iincc hcrscy dcgisti. Daha tayyaredcii
inip topraga ayak basar basmaz, hie bekleinedigim bir saskmlikla

yaro meydamnda karsdayacaklardi. Nitekim ki beklemi§ler ama Ka-
karsilastim. Facia basladi. (Acaba bir siirli laflarim sizi rahatsiz eder
hire'den gelen tayyare'den Nermin cikmam§...
mi?) Ciinkii Nermin 1962, 13 Nisan, Misir tayyare meydamnda size Nermin, Misir'dan cikmadan evvel Birlesmis Milletler Nermin'e
sbyliycmcycccgim, (ciinkii ulaniyorum) dcrcccdc rczalct vc vahsct Paris'te iyi maasli bir is bulmushirdi. Nermin, Nisan 13'de Paris'e va-
gbrdiikten sonra yinc de binecegi tayyareye bindirmediler. Tayyare gitti. racak, 14 Nisan'da yani ertesi giinii ise ba§layacakti. Lakin olan miiessif
Nermin kaldi. Nihayet Nermin'in binecegi tayyara sirkcti olan hadise dolayisiyle Nermin bir giin gee kahnca bircok baska is arayan
Fransiz sjrketi biiliin bu vahseti gordiikten sonra, Nermin'e baska bilet insanlann talepleri karsismda bu vazifeyi baskasina vcrmisler.
Nermin
verdi. Nermin, baska bir tayyareyle Paris yerinc Atina'ya gilti. Ciinkii zavalli Misir'm gayretli, hamiyyetli memurlanna kurban gitmis. O mu-
hayatmi bu nazik, kibar (?!) Misir kiiciik memurlarindan kurtarmak istc- azzam koskoca Paris'te bes parasiz, kimsesiz, ijsiz kalmijti. Bana
di. Ne pabasina olursa olsun Nermin'i te§yie gelen Misir'daki bilhassa Misir'a mektup, mcktup iistiine, «Aman babi, gabuk gel!...» diye inliy-
Turk cocuklan hepsini gdzleriyle gordiiler. O derecede ki, merourlar- ordu. Lakin Protestan Umum Diinya Cemiyeti (yani apajik konusalim.
Nermin'e senin pasaportun muzavverdir diye ilhama da kalktdar. Der- Bir musliiman cemiyeti yahut Turk Milleti de|il.) tmdada hemen yeti§ip
dini kime anlatirsin? Allah 'tan olacak bizi tesyie gelenlerdcn biri de bi- Nermin'i acliktan kurtardilar. Her hafta yasamasi i$in bore kiic iik bir
zim eski ahbablardan, amma yeni hiikumetle galisan sahislardan biriydi. para verdiler. Vaziyeti Isvicre'de Birlesmis Milletler Merkezi'ne haber
O imdada yeti§ip i§e mudahale etmeseydi daha kimbilir neler olacakti. verdiler ve diger taraflan Nermin'e miinasip bir i§ aramaya koyuldular.
Cemal Abdiinnasir boyle hergelclerle ne yapsm zavalli bahtsiz Ben ise o zaman Misir'da pasaport almak i§i ile miicadele ediyordum.
adam(!) Sonradan inkilabin memurlan olmus o kadar hergele var ki!... Bu feci hallerden haberim cammdan beni Mzar ettirdik-
yoktu. Nihayet
G6riilmemi§ bir sey!... Hcpsi inkilab yapmis biiyiik sahsiyetler maske- ten sonra Misir Hiikumeti bana ddnmemek uzere onbej giinluk bir
sine buriinmus, kahramanlar birer vah§i liayvan olmuslar... lesse-passe verdi. Cebimde sekiz tngiliz lirasi. Zavalli merhum sevimli
Zavalli Nermin, o gece Atina'ya, Yunanistan'a varmig. Amma elin- Osman'imm yaninda onbe§ Ingiliz lirasi, O, uc kopegimizle birlikte ve
elimizde iki kiiciik fanta, sene 1962, 16 Agustos'ta Paris'e geldik.
deki pasaport Kahife'den Paris'e oldugu icin Yunan memurlari Atina'ya
inisine musaade elmemisler. Nermin vaziyetini anlatmak istemi§, anla- §u arada bazi hakikatlcri sfiylemeliyim. Murad Sertojlu'nun
yazdigi gibi Misir Hiikumeti benim mallarimi milsadere etmedi. Bun-
mamrslar. Nihayet tayyare meydamndaki, bir rum fisebilillah zamin
dan, Misirlilara yapilan kanunlar dolayisiyle ben de mutazarnr oldum.
olmu§. Bu surelle Nermin, Atina'da bir gece gecirmi§. Ertesi giinii
Fransiz tayyare §irketine gidip vaziyeti anlatmi§. Bunlar da derhal an-

Biitiinmes'ele budur. Ama
tarn manSsiyla mutazarnr oldum. Cunku
Kalyup §ehri civanndaki toprak emlakimiz gibi hersey elimizden git-
lamislar. Ogle vakti kalkan ba§ka bir Fransiz tayyaresiyle Paris'e vardi.
misti. Ijin garibi su ki; tekrar bana verdiler ve sonra da lekrar nihat ola-
Yani 14 Nisan sene 1962.. Tabii kendisini karsdayan kimseyi bulmadi.
rak aldilar. Mahsulii iyi yapmak icin fazla masraf etmigtim. Hepsi ha-
Bir kiiciik otele gidip kaldi. Ertesi giinii himayesinde bulundugumuz vaya gitti.
Birinci Cihan Harbine kadar Tradi munlazam Osmanh HazTnesine ge- yasayan binlercc Yunanlilar'm mallari karjisinda Yunanistan'daki mal-
len Osmanh Ailesine ait Misir'daki emlakin iradi harbdcn sonra kcsil- lanmizi Yunan Htikumetinden almak kolaydi. Lakin Rumlar'dan ko-
mi$, MiSir hukitmdar ailesi iistiinc gecmi§ oldugundan ftilenin bu panp Misir Hiikumeti'ne teslim ctmckren nc kazanacaktmi? Digcr taraf-
kagidan yenidcn cikarmasi bir tiirlii miimkun olamiyordu. tan Riyaseti Curaliur sekreterligine mensup olan zat, Misir'dan cikmam
mukabilinde cger muhakkak kizima kavusmam icin gitmek istersem
Nihayet ben, b ire ok masraflarla bu kagitlann rcsmi sQretlcrini
bana Mistr Hiikumcli ile cali$mak igin Garbi Alinanya'da is teklif ediy-
Sikardim. Ve hUkQmctten butilan isledik. Lakin kabul etmediler. «DevIct
ordu. Bu belalardan bu eshaslan muhakkak kurtulup, kizima gitmeliy-
haztnesine gecirdik, millet namma aldik», dedilcr. Bu da bitti. Siz de bi-
Iirsiniz ki; bu gibi musaderclcr vcs&reler hep millet namma yapiimazsa
dim. Ama nasi)?!.. Ben bunlan oyalayip Iesse-passe almaga muvaffak
olamazL. Ama bunlara mukabif Evkaftan bana her ay giiya oliinceyc
oldum. Ama izn-i liuruc lazim. Buna muvaffak olamiyordum. Benim bu
husustaki faaliyctlerimden inUmkiin oldugu kadar haber alan yukanda
kadar vcrilmek tizere oniki Misir lirasi tahsis cttilcr. Ben, bununla
yazdigim avukatima gidip, cger ben vakaleti imzalamazsam,
zabit,
yasayamazdim vc zatcn kizirni Paris'te yabuz bnakamazdim. Her halde
Misir'dan cikamayacagimi tehditle soyledi. Bu ciddi lehlikeli hal
kizimm yanma gideccktim. Evkaf Nezareti'ndeki alibablarimla bii ittifak
kiu-sisinda accle, kat'i cSrelere bag vurdum. Izn-i huruciyeyi aldmi ve
yaplim. Bu maa§lan biilUn bulune vaz gecmek sarttyle tciiaziil yoluyla
adeta kagar gibi, canimi kurtanr gibi Misir'dan ciklim. (Bunu bazi
toptan yijzyirmi Misir lirasi atdim. Cidden pek 90k ihliyacim vardi.
liusiisi ahbablanma mcdyQnum.)
Diger taraftan ben Paris'e gitmck icin Lesse-Passe isteyince, usulti
Yukanda yazdigim gibi kizim Paris'te 50k agir sartlar altinda saga
vechile muayyen bir zamanda vermediier. EvvelS daitbc mes'elesi icin
sola is bulmak icin aylarca kosup dururken, Allah/in lutf-u inayefi
aylarca canimi cikarddar. Lakin ben bir kolayim bulup nihayet kanuni
yetisti. Dunyaca mesiiur bir Fransiz ressami olan Matis namindaki zaun
bir §ekilde bu i§i bitirdim. Ama bu sefer de, yann bugiin diye Lesse-
tcrekesinde Nermin'e biraktigi kiiciiciik bir tablo imdadimiza yclijti:
Passe vermiyorlardi. Sebebini anhyamiyordum. Bu arada muhaberata
mensup sahislar ve aym zamanda Riyaset-i Cumhuriyc'dc caii§an sek-
Misir'a gelmcdcn, Amavutluga gitmeden evvel bu zatla resmc-
calismisti. Ncreden nereye!... Nihayet Matis'in mirascilan kizirni bul-
retcrler evime dadanmisjardi. Onlar da Iesse-passemin hemen verilmc-
sini temiii edeceklerini soyiediler. Ama binnetice, Mcbir §ey
mujlar, tabloyu teslim elmisler. Nermin tesekkur etmig ve derhal terek-
yapmiyorlardi.
cyc bu kiicijk tabloyu don bin franka satmis. ilk isi mcrhum Osman ve
lie kopek icin bana Misrr'a tayyare biletleri gondermek ve bir domuzun
Yine bu arada Naib-Reisi Cumhurlardan biri Yunanistan'daki biiyuk
bile oturamayacagi kadar berbat olan otelden cikip bir iyicesine gitmek
servetimizi duymus, ve Hiikiimet avukatlarindan birine bir vekalet ver-
(Paris'te otel bulmak ne kadar muskiildur, bilemezsiniz. 7 milyon
mem icin bir zabit vasitasiyla bana tazyik ediyorlardi. Vekalctname cid-
gun U5 yuzbin yabanci, girip ctkai-. Hele ev
niifuslu Paris'e vasati hor
den haddinden giizel ve benim maslahatima gore tanzim edilmi^ti. Lakin
apartiman bulmak tamamiyle gayr-i iniimkiindiir. Bclki de fahij fiatla
somina dogru koyduklan bir kclirnc ile ic&binda vekaleti Misir
bulunur.) ve aym zamanda i§ ararken koskoca yeralti-yeriistii Par-
Hiikumetine vermis, olacaktim. i§te bu nokta her §eyi altiist edecckti.
is'inde kojarken birkac defa diismesi yuzunden saglam olan sag
Bundan ba§ka ben kizima kavusmak icin Paris'e gidecegim bir zamanda
bacaginin si§mesi, iltihap yapmasi, tedavi ctmek ve bana Paris'ten
Misir'da neden birisine vekalet vermeliydim?... Hele adam Misir
Misir'a telefon edip yirmi yedi dakika konusmasi oldu. Ve ben
Hiikumeti'ne mensup bir sahis olursa!... Iddialan su idi ki: Misir'da
Misir'dan cikmadan iki gun evvel Nermin'e falan gun geliyoruz, filan
2S8 KADIR MISIROfeLU OSMANOGULLARININ DRAMI 2ffi>
layyarc ile diyc gifreli ielgraf cektim. Nermiii ne yapip yapar tcmiz
tcdaviyc bagladik. Uc haftalik tedavi ile bacak tamamiyle iyilegti. Ner-
gtlzel bir otelcle bizim icin ifci oda tutmaga muvaffak olmugtu. Hamami, min derdimizi anlatmak ic,in Birlegmig Milleller'e, Isvicre'ye, Genevre
mulfagi vardi. Adcta kiiciik bir aparnmandi. Fakat yemcksiz... Tabii gchrinc gitti. Ciinkii biz her ikimiz, Misir'dan dalia cikmadan evvel bu
bunlar hep tablodan aldigi para ile oluyordu. O da giizel amma, bu para tegkilabn himayesine girmigtik. Nermin'e evet, ingallah, magallah diye
pek cabuk bitince halimiz ne olacakti?..
masallar okumuglar. Ncrmin, ben daha Misir'da iken Paris'te tanidigi
Ben Misir'dan cikacagim vakit, Birlcgmig Milletler bana Ahmer iizasi bir madamin
Paris'te ig Salib-i tavsiyesi iizerine bu madamm kocasim
bulmuglar ve maagl her ay begyiiz yedi yiiz dolar arasmda hatla bana bu
ila ki, zat tsvicre'deki bcynclmilel Salib-i Ahmer Merkez-i UmQmisinm
Mcrkez-i Umumidcn gelen dosyayi gbstcrmiglerdi. Dcmiglerdi ki; Par- mustegari, O'nu da gbrmiig. Mcs'eleyi anlatmij; Adamcik cidden
is'e gittiktcn sonra kendini Birlcgmig Milleller'e yahut Simad'a (akdim miiteessir olmug ve Paris'teki Salib-i Ahmer'c 50k iyi tavsiyeler vermig.
et! Sana igi onlar verecekler. §u hale gore mulmain olarak gelmigtim. Isle Nermin boylcce lsvi<;re'dc iki gun kaldiktan sonra bu neticc ile gel-
Paris'e vardigim gece beni kargilayan Nermin'i 90k fena buldum, yor- Amma
di. bunlara giivenip oturmak olamazdi. Biz dc ne yapip yapip
gun bitik bir halde ve ayak sancilar icinde, pek'fok zorlukla
dugtiigii bagka yollar, caremizi aramaliydik. Gazete ilanlarim okumak i9in hc-
yiiriiyor... Ve bizi kargilamaya da Simad'in Muhacirler TejkilSti reisesi giin sabab gazeteler aldirudik. Bilhassa 36 sahifelik her giin cikan Fig-
gelmigti. Igimisordum, boyle bir geydcn haberi olmadigim sOyleyince aro Gilxetesi cok miihimdi. Salib-i Ahmer, Simad ccmiyeti canla basia
gafak soklii. Sana yanlig soylemigler, boyle birgey yok, dedi. Nasi! bizimlc mcsgul oluyor ve bize miinasip is ariyoriardi. Ve biz de aynca
olur, ben gOzlerimle Misir'da raerkezden gelen dosyayi gece giindiiz Paris sokaklarinda
goriidiim, de- ig arama peginde koguyorduk. Nermir.
dim. Orasmi bilmem ama, boyle gey yok, dedi, benim bildijim sadece ve beni pek 50k yoian gcyferden biri de gu idi ki, oturdugumuz otel, pek
budur. Artik lialimi diigununiiz... Lakirdiyi uzatmaktan o gcce bir Side fazla feci dejil, temizce ama, yemeksiz. Ycmegimizi yapmak icin
cikmayacakti. Ertesi giinune bu meseleyi biraktim. Ama beynimden vu- cargiya gitmemiz lazimdi. Bunun if in de en agagi her.giin yiiz on basa-
rulmusa dondum. Cok maddi ve manevi yorgundum. Ama krzima makh bir merdivenden inip cukip pazar yapmamiz lazimdi. Bu, her gun
kavugmamm saadeti bana her geyi unutturdu. Nermin'in hazirladigi cckilecek derd degildi. Bu zaman oyle feci haller bagimiza geldi ki, size
otele gittik. Zaten bagimdaki belalardan Misir'dan kizim gittiginden yazmayayim daha
beri iyi...Muhakkak aglayacaksimz.. Zaten mektubum,
rahat uykulu bir gece gecirmemigtim. mcktupluktan cikti. Gazete halini aldi. Bu, cok gcyler arasmdaki iic geyi
Paris'e geldigim ilk gece kizima kavugmug, merhum Sevimli Os- DUnyada unutamam. Birisi, Tiirkiye'de Halk Partisi'nde kuvvetli akra-
raan ve Uc kopegimiz yani biitiin aile hep bir arada bulundugumuz icin basi olan bir Turk generali... Digeri, Tiirk
Ordusundaki bu generalin ak-
rahat ve giizel biruyku uyudum. Ertesi glinkii mticadele icin hazir ol- rabasi olan cok zengin bir Turk tiiccan ki, levazim-i askeriye mal-
dum. Ertesi gunii Birlesmis Milleller'e ve Simad'a gittim. Meseleyi an- larindan nasil kazandirdi... (Bir roman!...) Ucunciisu de bir yahudi
lattim. Maalesef hie birisi hie bir gey bilmcdiklerini kat'iyyetle ticarel evinin bizi farpmasi...
srjylediler. Bunun iizerine Birlegmig Milleller'e Isvicre'den Simad Nihayet yavag yavag adamlar tamdik. Bir pok tegkilatin yardimiyla
azalanndan olup da bana Kahire'de ism Paris'te hazir, diyen, gimdi de bana Paris'te mill! kiitiiphanelerin birinde tercume kismmda ciddi, iyi,
Atinada bulunan Ingiliz kadina vaziyeti ekspres yazdim. Aradan beg rahat ve benim sevecegim bir ig buldular. Maagi fazla degildi ama pekala
sene gectigi halde hala cevap yok. Ve derhal Nermin'in Tam
diigen bacagini gefinirdik. bu zamanda Salib-i Ahmer, Nermin'e Ordu
Nezareti'ne tabi olan Sen Morris Kampi'nda (gimdi oturdugumuz
OSMANOGULLARI'NIN DRAMI »1
so KADIR MISIROSLU
(Bagnols) Kasabasi'ndaki bir cok senelerden beri gorulmemi§ bir soguk
Banyol Kasabasma 17 kilometre mesafede) is. buldu. Bu i§, Nermin'in Nermin, boyle i§ine gitti
yaplignu yerliler sbyliiyorlardi. BUtiin hafta
sevdigi «Service Social» Misir'da da Nermin boyle i§Ierle, ccmiyet-
Cumartcsi oglcdcn sonra ve Pazar giinlcri ismc gitmiyor-
geldi. Yalniz
terde para, maas alarak degil. Bilakis cebinden para sarfederck cahsmis.,
du. Bu arada ev ariyordu. Simad Cemiyeti'nin Bagnols'daki Proleslan
Misirh fukaradan kardcslcrimize clinden geleni yapmakla cok faidesi
Pastor'ii (Papazi) vc Salib-i Ahmer, Paris'ten do tamdigimrz iyi bir
olmu§, epeyce tccriibc gormii§tii. Maa§i da iyi denilebilecek gibi idi.
Avinyon (Avignon)
ailenin ahbabi olup bizden kirk kilometre uzaklaki
Sonra baska bir iyiligi daha vardi ki, bciylece Nermin «Secreteria So- Nermin, ben
§ehrinde oturan eski tayyacecilerden zengince bir zat,
cials denilen Fransa'yl, Milleti ihya eden bir teskilata dahil olacak, ilac,
hep ev aramaya koyulduk. Gerci kampla Nermin'e eger oturmak is-
doktor, hastaiiane, vesairc gibi seylerde Nermin *e cok faideli olacakti.
terse bir csyah giizel oda hazirlamislardi. Ama bu oda yalniz bir kigi,
Haifa o derecedeki hatia i§siz kalsa dahi acliktan cilmezdi. Derhal Ner- Bu
yani Nermin icindi. Biz iic kisiydik. Uc de kopegimiz vardi.
min kabul etti. Ve Fransa'daki Service Social isjeri cok modern ve sis-
sebeplo kampta oturamazdik. Behcmchal kendimizc bir miinasip yer
temli, kendisine gore kurs gecirdi. Sonra Paris'e dondiigiinde yine bir
bulmaliydik. Banyol'un eski kismtnda pek cok miiskilafla buldugumuz
hafta kurstan gecti. Uzun latin kisasi Nermin resmen hiikiimet
kadar idicr ki, domuz yasamazdi. Nihlyct Paris'ten gelen
yerler, o kiitii
me'muresi olarak Accistan Social sifatiyla «Sainte Morice» kampma
tavsiye iizcrine buranin valisi bize yeni Banyol'da Eskano'daki giizel,
tayin edildi. Bunun iizerinc ben, kutiiphiinedeki i§i almadim. Nermin'le
apartman buldu. Acele kontrat yapuk.
modern binalarda bir
bcrabcr hepimiz 1963 Mart'imn 15'indc sifiralti 12dercccsogiik, karh
Tasmacaktik. Amma cgyamiz yoktu. Pek luzumlu esja almak icin par-
bir gecede saal dokuz bucukla Bagnols'a trcnlc geldik. Aman Al-
amiz yoktu. Vc bilemezsiniz Fransa'da egyS ne kadar pahalidir. Bir es-
lahim'im!.. Kimseyc vermesin, diinyanm en k&tii bir oteiine ycrlcstik.
hem Bu arada ben
kici diiklcam bulduk. Hem pahali, berbat seyler...
Trcn islasyonunda bizi Paris'teki merkczin tavsiyesiyle Bagnols kasa- Hcmen hemen
soguklara, karlara dayanamadim, pek fenS hastalandim.
basmin Salib-i Ahmcr Reiscsi ve iki aza malmazeller ve civanmizdaki
oliiydrdum. Nihayet Salib-i Ahmer bize en luzumlu seylerden bir kac
atom sanayiinde calisan bir miihendis karsiladilar. Hamd ol-
egya bore verdi. Boylelikle simdi oturdugiumuz eve gectik.
«Size yukarida yazmayi unutmu§tum, daha biz Paris'te iken Ner- sun, zamanla yavas. yavas bu e§yalari tekrar Salib-i Ahmere iade ettik.
min'i Bagnols civarindaki biiyiik askeri St. Morice kampma hiikumet Ciinkii Nermin kamptan liizumu blmayan tahtalar, eski sandiklar getir-
gondermis, hem kampa kendisini takdim etmek, hem de is hakkinda di. Diinya ne tuhaf... Ben, marangoza lazim olan bazi Metier! satin
malumat aisin diye. Nermin, o esnada etraftaki kSylerde, kasabalarda aldrni. Ve bunlarla esyalar yaptim. Boyadim, giizel kagillarla kap-
oturmamiz icin bir yer aramis, bulamamisb. NihSyet Nermin ertesi sa- ladim... Dolaplar, masalar vesaire yaptim. Bunlari da becermek mukad-
bah kamp kumandanina telefon edip, isine gitmeye hazrrlandigi sijyledi. dermis.. Bunlari Murat Sertoglu gordii ve cok begendi.. Bu
§a§ti...
Kumandan «ho§ geldiniz, yarm sabah saat 7.30 otomobil sizi almaya kiymetli geyleri Misir'dan getirdigimi zannetmi§... Sultan
gelecek» demi§ ve hakikaten ertesi sabah otomobil geldi. Tarn yedi Abdiithamid'in eliyle yaptigi yazihaneyi bugiin Cevdet Sunay kul-
bucukta... Ama ne otomobil.. Ostii yarn tenekelerle kapli, koskoca bir laniyormu§... Neden veresesine kalmiyor?.. Diger jeyleri yavaj yavas
§u kadar da asker... Gozlerimin yasjanyla Nermin'i
askeri kamyon... taksitle odemek iizere birkac luzumlu seyler de satin aldik. Ijte jimdi
kamyona bindirdim. Dualarla yola koydum gitti. Ak§am saat alu bes. sene sonra bircok ihtiyacimizi temin edecek, giizel, zarif, basit
bucukta kamyonla geldi. Ama ne hava!... Yerde otuz santimetre kar, ejyah bir evimiz oldu. Hie unutmaro, bir yaz mevsiminde derece 45,
ctraf buz, miithis soguk!.. Dcrece sifir alu onikide... O senc Banyol
292 KADIR MISIROSLU
sicak mlilhig, soguk su ipmck ipin can atiyorum.
Musluklan gclen su
sicak, ipemiyorum. Midcmi bulandinyor. Buz
almak ipin bizden iki kil-
ometre uzaktaki buz diikkanma gilmck lazim. Bunu
her giin nasil yapa-
bilirim? Kovamn ipine musluk suyu koyuyor, giinejsiz, biraz da
riizgarh bir yerc koyuyor, kovadaki suyun icine
su doldurup
iki iic jige
birakiyordum. Biraz gecincc su, boylcliklc soguk
oluyordu. Bunu
ipiyorduk. Hamd olsun, nihaycl simdi bir firijidcre dc sahip
olduk.
Artik bOtun anlaUUclanm kafi degil mi? Yoksa baska daha Uziicu seyleri
anlalayim mi'.' Yok, kafi...
Simdi gelcliin Nermin'c: Nermin bes sene fcvkalade kabiliyet,

cesarei, gayreilc calisti ve pek pok S ali§(i. tsini ridden pok iyi aniadi.- I
Ayni anda gecc evde «Sekreterine Social*
«Servis Sosyal» ve
«I-okasyon Familiabc aid Kanun kitaplarim czberliyordu.
Ve cidden
kampa pok llkuralu bir sahsiyelti. Ve yaptigi islerin
bit hulasim Emin
Sarac'a yazmisum. tslerseniz ona sorun, okuyun.
Vc bazi zamanlarda
«Servis SosyaI»e aid vcrilen biiyiik konferanslarda
hazir bulunuyor ve
bazi zamanlarda da, Cezayirii yiiz bin
civanndaki miisluman :
mubacirlerin bulunduklari kamplan, koyleri tcftise

pikryordu. Her dc-
fasmda da muvaffak oluyordu. Kampm her gelen yeni
kumandani ve
idarc azalari Nerrain'den cok memnun
oluyorlardi. Bu arada Paris'ten
Nczaretlen biiyiik hey'etler geliyordu. Nermin'in gosterdigi
1!
biiyiik
hizmet kabiliyetlerinden dolayi Nermin'i tebrik ediyor,
tejekkiir
cdiyorlardi. Nermin'e verdikteri sahadeUerini gorseniz
jasarsmiz. Cid- ii'i;,,s!:.Br4-:.iSs'«:;;.::«-:"::;,«se:;ii
den 50k nazik muamcle cdiyorlardi. Bilhassa Cezayirli zavalh
miisluman
mubacirler, Nermin'i pek 50k seviyorlardi. Idarenin
kolaylikla becere-
medigi isleri, Nermin beceriyor ve
muhacirleri 50k memnun ediyordu.
Sonra Nermin bu zavalhlann lisanlarmi da ogrendi.
Arappa deyip gecmeyiniz... Bu muhacirler §evliye,
Azizim, sakin
Kabil, Berber, Arap
5
sal
**ij*i*
*«
diye bir kac kisimdir. Ve hepsinin Iisanlan tamamiyle bambaska li-
sandir. Oderecedeki mesela Cin lisaniyle Fransizca gibi Mahsnud §evket Efendi
tamamiyle
baska lisan... Lisan hususunda fevkalade kabiliyetli (1903 - 1973)
olan Nermin, bu
Iisanlan az zamanda Bgredigi ipin bu zavallilara pok faydah oldu. Cezay- Fransa'nin ^..Js S/gez^ §ehrin'deki duvarlan, kendi yaptrgi resimlerie
j
ir'den hala bir pok muhacirlerin tekrar gelmesiyle kamp tiklim tikhm sUslO bulunan "»'•'*'
iki Ilk evinde $alr§ma masasi
odalik ba§mda.
OSMANOSULLARININ DRAMI 295
»1 KADIR MISIROSLU
banci olmasi, Tiirk olmasi v.s. hep bir araya gclince, bu memurlann bir
doldugundan bunlan iskan ipin hUkumet koyler bina etti: Nermin'e
kaci Nermin'Ie pek adi muamelelerle koyuldular. Buna tahammiil
isinden fazla olarak bir kaf koyii dahi idare ipin vcrdiler. YM bizim kiz cdcmcycn Nermin, kampin kumandamna ogle yemegini ycmcycccgini
amele dahi oldu. IMkin mesafeler birbirlerinden 50k uzak... Nermin her
ve bu saatte pahsacagmi, kampin 50k i§Icri oldugunu sbyliyerek yemek-
gun bu kfiylcri da yaya olarak tcftis ediyordu. Ijte bes sene bbyle
tcn vaz gecti. Evden aldigj sandbvipler ve tcrmos sjscsi ile aldigi kahve
yuriimek, Nermin'in camna okudu. Yani kazanin ve hastaligm esasi
ile iktifa edip on ikiden ikiye kadar yazihane yahud koyleri tcftis islerine
buradan ba§ladi. Eski hastaligm tahrip ctligi kalpa kemigi, pek ziyade
koyuldu. Bu sebeple bu hizmcte mukabil Cumartesi giinii ogleden evvel
yorgunluktan dolayi pok zayifladi. Bu zamanda ben, evde marangozluk,
isine gitmiyordu.
mobilya yapiyor, bulasik vc pamasu- yikiyor, iitii yapiyor, evi tcmizliyor
ve firsat buldukpa rcsim yapmaya cahyordum. Nih%et yinc Allah'in Nihayet 11 Mart 1967 Cumartesi giinii, Nermin evdc mititammi
liitfu inaycliylc resimlcrimde muvaffak yikarken sulu, sabunlu yerde ayagi kaydi. Pek fena du^tu. Bir inilti, bir
olmaya basladim. Ahbablanm ve
Simad'ni israrlan iizerine Banyol'da Kiiltiir Salonu'nda yapilan scrgi-
inilti ki; canlar dayanmaz. Nermin gibi irMesi fevkaiade yiiksek olan
Icrde resimlerimi leshir ettira. Salonda baska resimler oldugu lialde bir kimsenin bu kadar inlemesinin muhakkak pok biiyiik sebebi ol-
yalmz benim resimlerim salddi. Sonra Simad bir kae rcsraimi Paris'te
mahydi. Nitekim ki, i^ maalescf bbyle pikti. O gun de Cumartesi, aksam
leshir etrack iizcre aldi. Bunlarrn birkapi Paris'te salihnca odugu icin doktor bulamadim. Ertesi gun pazar, yine doktor bulmadim.
bana cesaret
gcldi. Hayrcllcr iperisindc kaldim ve cok sevindim. Bu arada Fran-
tabii
Pazerlcsi buldugum doktor, bize kalpa kemiginin kinldigim, vaziyetin
I39
sa Hiikumeti, bir sjatoyu [ezyin ctmek ipin bana rcsimlcr lsmarladi. 138
ciddi oldugunu sbyleyip acele radyografi istedi. is'af otomobili ile
Muvaffakiyclle yaptim ve salildilar. Oylc bir zamandaki Nermin'in

hastah&ncyc gidip radyografi yaptik. Ama hicbir §ey gostermedi. Bu ol-
gepirdigi bir kazadan dolayi son derece paraya ilitiyacnn vardi. amazdi. Doktor, yanligtir, vakit kaybetmemek ipin hemon Avinyon
Cok ,
mc'yus bir halde idim. Bu para biraz i$imc yaiadi §ehri nc gidip lomografi yapmamizi acele istedi. Is'af otomobili ile
amma, lier zaman re-'
Sim yapip, satip para kazanaraazdim §imdi (Nermin biiyiik rzdirap ipinde) gittik. Tomografi yapurdim.
ki... tabii yine sikmtiya, bil-
hassa Ncrmin'i tam ledavi edemeyecck hale dii$tum. Rcsim yapmaya Bu byle bir alet ki (italyanlar'in ic&di) makinede her §eyin resmini,
vaktim, kafam yok... ieini di§im aliyor. Ve televizyon gibi aynca da gbsteriybr. Eski has-
Nerniin, Cumarlcsi ogleden sonra isjne gitmiyor vc tabii pazar taligm tahrip edip, toz haline koydugu yerin icinde parca parca kink
giinu dc.gitmiyordu. Bu gunler, benim Nermin'Ie kaldigim en mes'ud oldugu tamSmiyle tahakkuk etti. Nice, Avinyon, Montclli, Banyol, Or-
giinlerdi. Sonralart Nermin Cumartesi sabaln da isjne gitmez anti sehirierindeki en biiyiik profesorlere kostum. Lion, Marsilya, Paris
oldu.
Halbuki diger memurlar Cumartesi ogleden evvel palisjyorlardi. Bunun uzak olduklan ipin gidemedim. Bu doktorlann kimisi eski hastahk ye-
sebebi de §uydu: Sabahlcyin ogle vaktinden saat ikiye kadar kampla i§ rindeki kink ipin ameliyat yapilmasi pok tehlikelidir, sonra muzSafat ya-
yok. Kampin yemegi geldiginde butiin memurlar toplamp ogle yemegini

par, dijerleri de ameliyat yapilir dedilr. Bu buyiik miitehassislann bir-
az para ile yiyorlar. Tabii Nermin de birlerine karsi zit olan reyleri kar§ismda biiyiik bir karar almak, takdir
ilk vakitleri boyle yapiyordu.
Lakin memurlann bazilan pek adi, rezil insanlar. Aym zamanda Ner-
edersiniz ki; pok, pok muskiildii. Bu i§ti§Sreler esn§sinda kar§ila§ti|im
min'in Musliiman olmasi (isinde gosterdigi kabiliycti kiskanirlardi) ya- oyle geyler var ki; hangisini yazayim?... Cok feci...
138 139
- Efendi'nin bizc bizzat soylcdigine nazaran bu gatoda vaktiylc CEM SULTAN - Caiikurtaran arabasi demektir.
birmuddetikSmetetmig imij.
2» KADIR MISIRO&IU OSMANOSULtARl'NIN DRAMI 297
Nihayct bizim husisT doktommuzuii reyinc karar

verdik. Karar su: sildi. Kesildi amma bir siirii masraflar arm. Her geyi ben temin etmeye
Jimdilik ameliyat yapilmayacak. Doktor murakabesi mecbur kaldim. Behemehal ne yapip yapmahyim... Ama nasil? Cevab
altmda ilaclar a-
lacak vc kal'f tam bir istirahai edecek. Ayda bir tomografi yapacak. vcrmck cok, cok guctiir. fare bulmak zor, zor zordur... Bu seyler
1
Miislakoclde, vaziyete gore fcabi yapilacak. lste

simdi yaptigimiz budur. inijallah, masaallah, yanliz dua ile olmaz, bilirsiniz. Para da plsa bile
Ukin ncliccdc kink kaynasa bile saglam olmaz. Bir yanhs. Fransa'da hizmetci yok. Bize yardim cdecek, akraba, ahbab yok.
hareket yahut
kiiciik bir diisme ncticesi bilhassa orasi yahul baska yer,
yinc kinlabilir. Tesadufcn giindc bir iki saal soyle yalandan yardim cdecek birisini bul-
Amcliyalsiz saglam olamaz. Bu turlu tedavi ncticesi hamd olsun, kink saniz, saat basina Misir parasi elli kurustan asagi oiamaz. Ve zaten bunu
yerde kaynama basjadi. Her giin gcctikcc daha
iyi oluyor. Nermin da hcrgiin bulamazsamz. Hele aylik hizmetci imkansizdir. Lakin eger
simdi iki kolluk degnegi ile evdc yiiriiyor. Fakai
oturdugu iskcmleden ayda sekiz yiiz, dokuz yiiz frank vcrirseniz belki miimkiin olur. Evde ve
kalkarkcn, yahut bilhassa sabahlan yalaktan
kalkarken sanci yapiyor. ev harici her sey benim iistiimde. Frasada herailenin evinde muhakkak
Helc bazi giinler oluyor ki, lamamiyle belden
asagi felce gelmis gibi sa- camasir makinasi, kolayca iitiilemek icin, mahsus iitii masasi ki, cok
bahlari kcndi kcndisine asla ve asla kalkamiyor.
Ben zorla yavas yavas. miihimdir, havagazi vcya elektrik yahut labii gazla igleycn yemek
kaldinyorum. Kalktigmdan rakriben bir ceyrck
sonrasanci kcsiliyorve pijirme makinasi, linn, sicak su ve Mi lsitma lertibati, televizyon,
kolluk degnegi ile yiiriiycbiliyor. Eskisinc nazaran
bu hal iyi degil mi?.. otomobil, bisiklet yahut da (Bir kelime okunamamijtir) denilen
Pekala.. Ama madem ki kink yer kaymyor, oyle
ise niye sanci yapiyor. kiiciik molorlu vasita vardir. Bu, her Fransiz evinde kat'iyyen sarttir.
Yalaktan kalkarkcn ve sonra bazi giinler niye hie
kalkamiyor... Sebebi Bu vasitalar olunca hersey c abuk cabuk yapiliyor. Bizde ise, bunlann
Bu sore beni cildirmgi icjn, yine radyografi,
nedir'.'..
pek cogundan mahrumiyet
tomografi... ve var. Bulasdc yikamak, cama§ir yikamak ve
dokiorla da konusluk. Binneiico basimiza baska
bir biiyiik bela iitii yapmak hep benim iistiimde. Tabii makinasiz, elirole
yapiyorum.
crkabilmesi ihtimalinin oldugunu ogrendik, Kink yerden baska elrafi . Car§iya erzak icin gidip gelme hep yayan, o da bir dert. Hele kism
dahi zcdclendigi icin bu halin muzafau neticesi
bel kemiginde hafif bir sogugunda bir felaket... Degil otomobil, bisiklet yok... EI arabasi ile
inhina baslamis. Bu inhina biiyiik daman tazyik
ediyor, bazi vakitler... lasiyip getiriyorum. In.arar misiniz, Tiirkiye'den mesaha-yi salhiye itiba-
Buna egcr (bchemclial) simdiden bir fare bulunamazsa riyle kiiciik olan Fransa'da
artabilir. Mazal- gece gundiiz seyr-ii sefer eden 12.000.000
lah bir giin
tamamiyie belden asagi umumi bir I'clc gelebilir. Bunun
ol- otomobil var. Her 4 kisiyc bir otomobil diisiiyor. Tiirkiye'de ise buna
masina mani olmak cok, cok, 50k gUctiir. Ama
mumkiindiir. mukabil 177.000 otomobil var. Hem ahali zengin, hem de ictimai ka-
lste aziz, kiymettar, eski doslum!.. nunlar ahalinin ihliyacma, rahaana gore yapilmis, yani Cumhuriyet var.
Vaziyelimizin ne kadar ciddt-
oldugunu goriiyorsunuz. Sonra bu lzdiraplann Bu memlekette hakikaten cumhunin,
Nermin'in asabina, milletin, hakimiyeti, efendiligi var.
kuvve-i maneviyesine yaptigi miithis te'sir Her jey, cumhurun saadetiicindir. Bir sinifin digerine tahakkiimu yok-
de cok ziyadedir. Kendisini
teselli, teskin etmek icin bagka seylerle mesgul etmeye calisiyor, diger tur. Amma buna mukabil herkes birbirlerine hurmet eder, bunu herkes
tai-aftan sihhati icin elimden geicn her seyi yapmaya ugrasiyorum kavramis, nihayet tabii bir hale girmistir.
Sonra yine bu hallerin dogurdugu muhtelif seyler varki; Isle biitun ihtiyaclan karsilayacak kuvvetim olmadigi halde her
cok zordur ij,
Mesela bunlardan biri baba-kiz kendi yollanmizda benim bagimda. Simdi havalar sicak, disardaki hizmetlere tahammiil
ayn ayn calisiyor,
kazancimizi bir araya koyup geciniyorduk. Simdi
hastahk yiiziinden ediyorum. Amma oniimuzdeki o berbal soguklara nasil tahammul edip,
isinden cikan Nermin'in dort bucuk aydan sokaklarda daima hamalhk edecegim.
ziyade oluyor ki; maagi ke- Ben de hasta olursam, krzima kim
»8 KADIR MISIROlSLU
bakacak. Bir de ya bliirscm kizimin hali ne olacak?
Zalen kuvvc-i maneviyem 50k bozuk, iislclik ihtiyarlik da iki se-

ncden beri pek ziySde, birdcn birc ustiime cbktii. Fazla yorgunum.
Fransizlar'rn zcnginUkleritri, ra'hatlarim gbriiyorum da aci aci her
«v
vakit Tiirkiyc'yi dusunuyorum. ,
t 5 «* o - 4* I
tstanbul'daki Divan Olcli'nde oturan zengin bir Amcrikali'ya I » S $ A i>'\

cocugunu satan, diyc i§ittigimiz liiylcr iirpcrtici habcr dogru mudur?
Egcr dogru iso. Yaziklar olsun o adama...
Bu ineklubu insicara olraadan, vakit buldugum kadar lasila ile kisa
kisa yazdim. Kusura bakmayiniz, rica cdcrim. Gelecek mektubumda
Murad Scrtoglu'yla miilakatim hakkinda size cidd? sbyleyeceklerim
g c a.
var. Yalmz junu bu mektubumda kisaca soyliyeyim ki: Bu zat bazi

seylcrde kanaalim ve liakikatlulrici seyler yazdi. Hatta bununla da kal-
madi, bana cok agir belfdar gelirccek mcvzulara da girdi. Arzu ile
J'S'E
soylcdigim bazr scyleri de yazmadi. Qok tecssiif ve teessiir cdiyoram.
Fatal olan oldu. Bunlar bir daha birer birer elc alimp da nasil lashih edi-
lebilir. Acaba Murad Sertoglu'nun bu yazdari cf-kar-u umumiyede ne
gibi tesir icra etti? Bu mektubu liiftcii Emin Sara? cvBdima okuyunuz
ve isterseniz miinSsip gordiiguniiz kimselere de okuyunuz. 140 Yazi do-
i til I ; i ,.fi rt •I
« n _
.sS
cok yerlerden mektuplar aliyorum. Hepsine biier birer ce-

layisiyla bir
vap vermeye vakil bulamadrgimdan 50k iiziiluyorum. Acaba bu zevat,

icinde bulundugum hali, anlayip, beni mazur goriirler mi derisiniz?..
Artik pek fazla oldu... Burada mektubuma nibayct veriyorum.

ui <n o
Kizimin ve benim en candan sevgi ve i§tiyaklarimi kabul etmenizi rica
ederirn. Aziz, kiymetter eski dostum! Allah'a emSnet olunuz!. .
Mahmud Sevket
Irnza 141
140 - Bu ciimlcnin sonratfan kendisi larafindan uzeri cizilmisjir.
141 - Mahmud §evket Efindl, dcrcettigimiz bu uzun mektubunun son sayfasmm

tepesine 311 notu yazmi^tir
«Bu mektubu, laTihi, vakti,
yazdim. Beni mazur gSrursuniiz. En son bu satira

birbirine kangik zamanlarda insicamsiz bir jekilde "-VfjtJ* 1 •
i i 3 4 i'ii
koydugum tarih 27.7.1967'dir.
BakiniK, ka9ta yazmaya bajladim, ka^ta bitti.s- i3 -iS
300 KADIR MISIROGLU
§ehzade Mahmud §evket Efendi'nin -cvvelce de zikrelrigimiz

20Eylul 1967(arihlimektuptan:
gibi- hususi arjivimizdc mahfuz baska bir cok mektubu daha vardir.
Bunlmn satirlan arasinda Syle aci ifadelere vc Oylc mttdhi§ gerceklere
«... £ ok aci dahi olsa, size ve sizlere bir hakikatli sftylemeliyim.
icmas cdilmcktcdir Eger Salib-i Ahmcr,

Katoiik, Protesian Cemiyetleri ve papazlan imdada
ki; bunlarclan en ttoemlfleri sefflse bile miislakil bir
cild leskil cdcbilir. gbnullu olarak kosmasaydilar, ne Nerrain'i «Le Malou»daki klinige
Biz bunlardan sadece bir ikisini dikkatlcrinizc sun-
maklan nci'siinizi men cdemedik, gijtiircbilir, ne de ev bulur vc tajinabilirdik. Otuz iki milyon Tiirkiye'nin
ve Diyanet Igleri'njii kulaklari cinlasin! Hem fiyle ki, uykudan
uyanstnlar da. miisluman milletimize hizmet etsinler. .» .
8 Agustos 1967 tarihli mcktuptan:
«... Bizim icin iistelik de bu kadar iiziilrneyiniz. Isiirhamla hakkimiza

kavusamiyacagimizi kirk lie sene tecrtibe ettikten sonra, hala bu yolda
devam eden bizirn gibi aciz, miskin kimseler her belaya miistehaktir.
Cektik ve cekiyoruz. Artik kafi degil mi?.. Ya hakkimizi almak yolunda
olecegiz, yahut ceke ceke Olecegiz. Ikisi de olum... Bajka scy yok...
I Maalesefkalmach...
inanmiz bana, ben kendim icin cok fazla uzulrmiyorum. LSkin kizira
icin son dcrece miitcessirim. thtiyarlik, yorgunluk, azab, lzdirap hep bir
arada. . . Birdenbire ben filiirsem, bu kizin hali ne olacak?.. Derdimin en
biiyiigii budur.
Gecenki uzun meklubumda yazdiklanm karsda§tigim hazln seylerin

bir kismimn hlilasasidir. Eger kismel olur da size kavusaMirsem, daha
soylcyecek cok jeylerim var. Cidden cok hazin seyler... Az kaldi bir
satonun bekcisi vcya bir aparimanin kapicisi oluyordum. Vesaire,
MAHMUD SEVKET EFENDl il« 1%S YUinda ves&re. . Ailemi gecindirmeye mecburdum. .»
.
.
Bagnols'daki cvide ^cktirdigimix rcslm
Efendi'nin bu rcsmin arkasina kentli cL yazisiyla dii^tiigii not:

16/X/1967 larihli mektuptan:
«£ok hymetli KADIR MISIROGLU evlldima.,. 4 Kantm-i" sani 1968 tarihinde
«01iimden korkmuyorum, ama Nermin'in yalmz ve cok fenS va-
(Banyol) kasabasi'ndaki evimizde birlikte $ikardignmz folografimiz...
Acaba o mes'itd ziyette kalacagini dus.iindiikce 50k biiyiik azab cekiyorum. Eger Ner-
giin bir daha gelecek mi?...» rain'e lazim olani sizlcrin yapacaginizt bilsem, rahat clecegim. Yasasm
28.12.1968 Tiirkiye!... Emin olun bu nida butiin kalbimden... Onlar gibi alay et-
miyorum!...»
(Imza)
332 KADIR MISIROGLU
OSMANOSULLARTNIN DRAMI 303
16Ekim 1967 tarihli mekluptan:
«Hayret vc derin aci duydugum bir vak'ayi size yazmaliyim. Bcle- aciyi tasavvur edemezsiniz.» diye yazmisn.
diycdcn birkac gun cvvcl bcni cagirmislardi. Nihfiyct bir vakit

bulup git- Merhura Schzade Mahmud Sevket Efendi'nin bize ve yakin
lim. Bir dc ne gorcyim? Fransa'da her aitmis bes yasma
varan Franstz'a dostlarma gonderdigi mektuplar, bu gibi aci hatiralarla dolu olarak ve-
Hiikiimet, doktor, ilas ve hastahaneyi parasiz (cmin
cdcr, ben Fransiz fatma kadai' devam etmis bulunmaktadir. Bunlardan, Nermin Sul-
teb'asi olmadigim vc altmis bes yasma girmedigim halde, lan'in yiyecek ekmekleri olmadigi bir srrada izdivacma talib olan bir
siyast mulled
sifatim dolayisiyla Fransiz Hiikumcti bana bu hakki vermis vc buna aid ingiliz lorduna -nana babasinin sozunii keserek- verdigi sehametli red
evraki bana verdilcr. Oturdugumuz vilayctin ecnebilcrc mabsus asislan cevabi, tahammuT edilmez acilara, ciger yakan vatan hasretine ve maddi
arkamdan liabcrim olmadan Hiikuinete miiracat etmis, Hiikumet
sosyal'i imkansizliklara, ac kalmak pahasina karsi koyus, yasadikca Tiirk olduk-
dc yapmis. Tasavvur cdin, kiymeltar eski aziz dostura!.. Miisliiman larmi soyleyerek, Fransiz tabiyetini kabul etmeleri icin vaki teklifleri
Turk Milled nfimina birkac zorba scnelerce bizleri gurbellerde ccklire kat'iyyetle reddedisleri. Murad Sertoglu'nun ziyaretinde unuttugu bir
cektire sci'il, hakir olditaeye calijirkeu Yenicc sigarasinin iizerindeki ayyildizin actigi tahayyiil ve tahassiis
bu flciayi milletiraiz
gorrnemezlikten gcliyor. Olc taraflan Hnisliyan Fransa, biz miiltcci alerni ve nihayet babasinin oliimiinden sqnra Nermin Sultan'm oku-
Miisliimanlan yasalmaya calisiyor...» maya bile dayanilmaz fcryatnarneleri gibi aci buruk iSdeli ylizlerce sa-
Kendisine Bcyrut'a ycrlcstigi lakdirdc vautnina daha yakm olacaguu, hife... FScialar mehseri... Bunlar, yazmakla, anlatmakla bitcn seyler
daha kolaybkla giiriisebilecegrmizi, yazmamiz lincrine 8 Agustos 1967 degiidir. Bu kilabin umumi hacmi icinde daha fazla bir muvazenesizlige
tarihli mektupta bu mes'cleye lemas ederck:
meydan vermemek icin, bu balisi burada kesiyor ve aziz vatanina
142 yadellerdc kalan merhum §ehzade
kavusamadan vefat ederek
«...Beyrut'tan benira bildigim sunlardir: Bcyrut'ta benim kiiciik bir
Mahmud Sevket Efendi'ye Allah'tan gani gani rahmet ve magfiret
erkek kardesim vardi. Zavalb adamcagiz, sizlere omtir...
Oldii, gitti...
diliyoruz!...
Na'si, kimsenin liaberi olmadan birkac gun ortada kaldi.
Taaffiin etti.
Nihayel, konu komsu bir araya gelip himmetlcriyle bir Miisliiman me- 142 - Medium Sehziidc Mahmud §evket Efendi'nin bu « vefat» ve«vata
zarligina defnettiler. na a vd e t» mavzulanndan sahsen bize soylcdikleri - Sdeta bir kchanet gibi- aynen vaki
olmustur. SSyleki:
Bu arada size bir sey yazmak isterim. Qok sasacaksimz. Benim
siddetli teessuriimii 1968 yilinin ilk giinlerinde kendilerini Fransa'nm Bagnols kasabasinda ziyaret
gorcn bir Fransiz ailesi merlmma mczar yapmam
etmistim. Uzun uzun goriigiriclerimiz arasmda bir ara dcmijti ki:
bana onbes bin Fransiz franfa yani takriben tic bin dolara yakin ve
if in
zannedersem takriben 27,500 Turk lirasi yapar. Bu parayi bana getirdi. « - Osroanll Ailcsillin vatana girmesine miisaade edecekler, ama ancak Saltanat devri-
Ve kabul etmem icin son derecede israr etti. Tabii kabul etmedim. Son ni, o deviin usiil ve adabim gi>miu§ olan gehzadelerin vefatmdaii sonra!.. cu»kii...»
suz tesekkiirlerimle beraber parayi Birde demi^ti ki:

Sde cttim. Diinyaya bakimz, ne ga-
ripti?... Merliumun nS|i bile « - Merhum §eyhdlislain Mustafa Sabri Efcndi Misir'da vefat ettiginde iizulmiis,
vatanma sokulmuyor, biiyiik babasi Sul-
tan Abdiilaziz'in medfun oldugu istanbul'daki Suiter) aglamijtik. Meger o, ne mes'ud bir oliimmusl... O zaman bunu anhyamadlk.
Mahmud O son yotcutuga vc Tflrk
Anliyamazdik tabii. Qiinku biz de Misit'da ya$ryorduk.
Tiirbesine dcfnedilmiyor da, luristiyan bir Fransiz ailesi
mezar yapilmasi
cocuklanninelicri ustiiude ta^tnan Tiirk bayragina 3anli bir tabulla cikmak!... Mezara tck-
icin para vermek istiyor. Bunun drain manlsmdan duydugum biiyuk
birlcr, tehlillerle konulmak!-.. Mihluman bir beldede, bir miisluman mezarligina
•y-h^
7 - MKHMED ABID EFENDt;
Sultan Abdiilhamid Han'in ogludur. 1905 yilinda Yildiz

Sa-
rayinda dogmustur. Anasi Salilia Naciye Kadm efendi'dir. Yurd
chjina siiraldugiindchenuz ondokuz yasuida ve askerl liscyi yeni bitir-
rai§ bulunmaktaydi. Once en biiyiik agabcyi Selim Efenrii'nin
de dahil
bulutidugu kalabahk bir Hanedan grupu ile Beyrul'a gitmijli. Fakat bu-
rada fazla kalmayarak Paris'e gecmij, orada Oniversite'yc
devarn cde-
rck meshur Sorbon'un « S m
i y a s i 1 1 i 1 e r » kismini bitirmislir.
Daha soma doktora cahsmasi da yaparak oradan hukuk doktoru
Nermin Suttan, babasimn Bagnols'daki kabrini ziyaret payesini kazanmi§tir.
ederken
1963 yihuda Arnavutluk krali Ahmed Zogo'nun 143 kizkardesi
Prcnses Seniyye ile evlenmisti. DiigiinJeri Pariste olmustar, Fakat bu
143 - ilayati bir mat-era romam kadar renkli ve heyccarll olan Ahmed Zogo Ama-
gornijliiiek!.,.
vutlirgun Miisliimaii esrafindan tamnmis birailenin ogiuydu. Bazi faaiiyetlcri sebebiyle
Pcki, simdi ben buradaSlimm ne olacak biliyorimmiimz?! Soyleyeyim size... Bir Birmci Cihan Harbi'nde Graz §ehrinde ikamctc mecbur
edilmis.inritaTekede Arnavut-
kere cenSzcmi y.k.yan buluuamiyacak!... lnk'a dbnerek, once mebus ve 1922 yilinda da
Burda oyle s ey hilmezler... Bir lek mMiiman basvckil obnustur. Memlekeli diktatbrce
bulunmaz... CeMdim, fan sesleriyle kaldmlip idiire cimeye kalkismasindan dolayi 1924 yilinda pkan
bir hiristiyan mezarl, ina defnedili,!.. bir ayaklanma sebebiyle
B
Off!... Aman Allahim!.. vildiracagirnL. Eva, bbyle .otorl... Muhakkak boyk Sirbislan'a iijinmaya mecbur kalmistir.
Alti ay kadar sGren bu gaybilbai sonunda Sirplar
olur!...»
Nilekim do her sey pek az bir farkk ayncn ve Ingilizler'in yardimiyla Araavorluk'ta kendisinden
byte oldu... Cescdini km Nermin soma teessus eden Rus tarafian
Sultan Kk bajoia y,kadl. Tabutun uzerine evindeki kiiciiciik bir Tiirk
idareyi ant bri baskinla yikarai, lekrar baja gecmistir.
Fakat bu defa meclisi loplayan Ah-
bayragim bittiiler...
Gerisi ayncn hsystcayken tahmin
ettigi gibi...
med Zogo, once kendisini Reisicurnhnr ilan euirmis, sonra 1928 yilinda -biraz da
3X> KADIR MISIROGLU
evlilikten az soma Amavutluga donen Mehraed Abid Efendl, orada

faal siyasi ve idari hizmetler ifa ctmistir, Ancak Arnavutluk'fa kralhgni
yikdmasi iizerine Ickrar Parisc denmck mecburiyetinde kalmis, ve 1940

yibna 'kadar Paris'icki Amavut elciligindc gaU§mi§tir,
1948 yihnda hnnimindan boganan Abid Efendi, bir daba evlenmc-

rai§ vc hayatta hicbir cocugu olmami§tir,
1966 yihna kadar Paris'te yasayan Abid Efendi pck 90k mali
sikinti; cekinigtir. Mahimid Sevket Efondi -en yakinlanndan bid ol-

arak bir meklubunda- bu hususta sunlan soylemcktcdit:
«,..BiIdiginiz gibi SchzSdc Abid, mcrbum Krai Zogo'nun

hem§iresi ile evli idi. Lakin raaalcscl coklau ayrildilar. §ehzadc Abid,
maddelen cok sikinti icinde idi.
Bazi kiicuk licart miiesscselerin komisyonculuguna seyyar olarak

yapiyor, hcrgfln sabahtan ak§ama kadar koca
Paris'in sokaklannda bina
kapilanni hirer hirer gekip, hayatmi kazanmaya calyjiyordu. Nibayet bu
yorgunluga dayanamadi. §ehz3de «iramboz»dan hasta dii§tii.
Schzadcnin 50k sikinti icinde Imlundugunii gorcn Tiirkiye'dcki Sultan

Abdulhamid Han'i scvcnler, mkdir edenlerin bir araya gelcrck her ay
§chzadcyc dolar gonderdiklerini i§iuim. Her haldc bu haber
dtirt ytiz
dogru olmali. Qunkii hicbir parasi ve kazanci olmadigi halde Paris gibi
Wlehmed Abid 'Efendi, sonradan Siird WJeb'usu olan Itlihadci
Miissoliiil'nin tclkinleriyle-cumlniriyeli, kralliga ccvircrek « A r n a v u t Krali* hecalarmdan Mahmud (Soy dan) Bey'te kar§i kar?iya.
olniugtur.
Mussolini ve tulyaiuVla ba?layah bn alaka gunden giinc itcrieyerek nihSyei Amavut-

son derece pahah bir §ehirde miitevazi bir hayat yagayabiliyor ve has-
liik'un italya'dau biiyiik miktarda krciiilcr almasma vc buna mukabil dc birgok a?in
taligmi tedavi cdebiliyordu. Lakin §ehzade'yi Paris'te hasta ve yalniz
tavizlcr vcrmesine scbcp olniujftiir, Bu diirumda yava§ yavag bir lialyan pcyki fiatine gircn
birakmak istemeyen bem§iresinin 144 vaktiyle Damad N&mi Bey (ki
Amavulluk 1939 yilmda fiilen tie bu devletin iggal ve istU&noa maruz kaldi. Ahmed
Zogo, camni giicliikle kurtararak once Yunanistan'a sonradan da Misir'a sigmip
sonradan Suriye Devlet reisi olmu§tur) bu Suriyeli zat ile evlenmesinden
yeriejmiitir. dogan yeti§mi§ cocugu, §ehzade Abid'i Suriye'ye yahut LUbnan'a

145
Yasadigi miiddetê Amavut almi§ orada tedavi ettirmi§. §imdi orada oldu|unu i§ittim.»
tefcrar Kralligini elde etmek icm faSHyet gostcren, bu
ugurda biiyiik paralar saifeden Krai Zogo 1960 yilmda Paris'te vefat elmi^tir. Ama- 144 - Bu, Ai§e SttitaK Efemdf'dir.
vutâ'dan bajka Ttirkcc ve Almanca da bilirdi. Esasen tahsilini Selanik Riijdiyeve
145 - Mahrcud §svket Efendi'uin husfis? arjiivimizdc mabftlZ 3 6 Ektm 1967 tarihli
IdSdisindc yapmis,ti.tttihatsilardan mejhur Cemal Faga'mn akrabasiydj.
mektubundan,
308 KADIR MISIROSLU
Paris'ten Beyrul'a giden Mehmed Abid Efendi burada miitevazi

bir tarzda ya§amaya baslamisbr. Beyrut'un eshur Hamra Caddcsine
fikan Sadat Caddesi'nde icinde bircok talcbenin banndigi
bir pansiyon-
dakaliyordu.
Mehmed Abid Efendi'nin biitiin hayati temiz ve dindaranc bir

sckildc gecmi§tir. Bcyrut'la biraz daha da takvS yoluna dciktilen Abid
Efendi buradaki bir kac yakin akrabaxiyla olan
munasebetleri dismda
son dcreccde icine kapah bir hayat yajiyordu. Gcrcekten
Beyrut'un
me§hur magazinlerinden biri olan «0 s b u g uIA r a b I » Dergi-
sinde Onun hakkinda fikan uzun bir makalc bunu acikca
gostcrmektedir. Bu dcrginin inuhabiri kcndisinin, sorulan suallere ce-
vap vormek istcmcdigini rcsminin cekilmcsine dahi razi
olmadigim,
siyasetle mesgul olmayarak, icine diSniik miitevazi bir
hayat yasadigim
anlalmaktadir. Gcrcekten Mehmed Abid Efendi, O'nun israrlt
taleb-
Icrinc ragmen sorulan sualicri cevaplandirmak istcmemis ve:
«... Ben flas pinltilanm sevmcra, onlardan daima kacanm...» 146
diye cevap vermistir. Bu muhabir O'nun hakkinda §u hiikmc vanmjiir.
«-Susmayi tercih eder, sanki bu sukuta siguur. Hadiselcri
ve
hatiralanm gizler. Hatta urnum! mes'cleler hakkinda bile
'
fazla
konusmaktan hazzelmez.» demektc ve ilavc etmektedin
« - Fotografci ile temas kurraak istedim. Buna izin vermedi. Gaze-

tecilerden ve fotografcilardan Paris'te yas.adigi yirmi
yil boyunca
kactigmi soyledi. Hayatia hicbir sey istemedigini, sadece siikunet
icinde
yasamayi diisundiigunu anlatti ve sonra soyle bir sual sordu: «Fotograf
neye yarar? Madem ki ben siyasede mesgul olmuyorum, bunun kimscye ....:.'...,
faydasi olabilir mi?» Ama lsranma karsi ceketinin cebinden bir defter ^,,...-.. .
:.;:
:
-;:::;
cikardi. Bunun icinde istanbul'da cekilmis cocuklugunu gosteren bir ?:...,.

-"*-"'''!.
fotograf ile 1945'de Paris'te cekilmis diger bir resmi vardi. Buniari bana
verdi. Ve goriismenin bittigini iflde etmek uzere giiliimseyerek
Fransizca ve efendice bir sivc zz** **£-si iz **
ile:
146 - Bkz: Osbujul Arab? ismiyle Bcyrotta $ikan magazjnin 22 Aralik,

1969 tarihli
550'nci sayisi
Mehmed Abid Efandi'nin Beyrutta <?skilmi§
fin son resfmiertnden biri.
310 KADIR MISIROGLU
147
«-t§te boylece beni Liibnan'da kimsc tamyamaz.» dedi.»
Muhabirin israrlarina ragmen:
«-Benden nc istiyursunuz, ben siyasellc mesgul olmam. Hatla ondan

bile islcmem. Bcnim indimde siyiisctin hie bir degeri
yoktur.
bahselmck
148 diyerek
Hususf hayatiraa gelincc, o yalnrz bana aid olan bir scydir»
.; jl av su c^r - as-,^
^£
Mahabii:
^ti, ^.^, ,
kcslirip almisur.
-~.\ I* , «•. j>y_ .ca- ,û ojf> •&> ^, ^J,
•
/
«-Lubnan'a nc zaman gcldiniz? Gecen kikbej sencyi yani 1924'ten A (
sonraki hayalinizi nerede gccirdiniz?» diye sorunca, giitcrck sciylc cevap

, y* . -U jf. fr X>. M. left- id .><„ J ^^f ",
ju
vcrmistir:
«Bcni konuswrmaya calismayiniz. Ben kendimi reklam etmeyi scv-

149
mem.»
Hakikaten Abid Et'endi son dcrcccde miitcvazi, sakin, nazik ve
dindar bir insandi. Bu satirlann yazan O'niin bu hususiyetlcrine Bcy-
mt'ta tanijip goruserck yakindan s.ahid olmwjlu. Beyrul'taki
birkac
yakrmyla, kaldigi pansiyonun civanna kain apailimanimsi bircaraiin zc-

min katmda oturan aslcn Oflu bir meczubtan baska hi? kimscyle
li'iW ijiy ail ii) w "uV. « V.iA»i>C.f».i rfT /i,'û ; U^
goriismuyordu.
Mehmed Abid Efcndi'nin, kendisine bir arkadasla birlikte ^» >^f o.ii' jyi> ^ ^x^W t«^ ^/';
yazdigimiz mektuba verdigi su cevap O'nun nasil miitevazi ve kamil bir

sahsiyyet sahibi oldugimu acikca gostermektedir:
Efendim,
P,*/^£L,1 - ^-^ .*J J& Xj* s£* iui
^ -^'.Ûj^Wta^
7 Mayts tarihlimektubunuza ancak bugiin cevap verebildim,
Oziir dilerim. §imdiye kedar ski satirllk bir mektupla hatir sormaml§
olmanizdan dolayi miitaessir bulundugunuz beyait ediliyor. Bu
teessXir nabomehaldir. Bilakis, fimdiye kadar yazmak
bana
r^ViJj* \fc*~4
diifmekteydi. Mektiibunuz geleli onbes giinden fazla bir zaman
gectigi halde ancak bugun bu vacibeyi yapabildigimden dolayi . ^-/<r^ r^- ^VT Aif WJ /tf^ ^-^H ' -^
oziir diliyoruni.
A* _>j— ^l' 4—-^
ben sizden
147- a.y.
148- a.y. Mehmed Abid Efendi'nin dercedilen mektubunun bir sahifesi

149- a.y.
312 KADIR M!SIRO<SLU OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 3)3
Vatan haberlerini biiyiik teehhGrlerle olsa dahi ogrenmekteyim. dedim. O da: Ben zaten 6yle tahmin ediyordum dedi ve siikut etti.
Istanbul'daki vekilim her onbes. gundo bir otcudugu gazeteleri to- Bu ikisini severdl. Fakat digerlerine belli etmemeye dikkat ederdi.
gonderir. Postalann ataleti sebebiyle birka§ (Benim anlad.g.m kadar) Bazen beni atla
plar bir paket yapip gezmeye gikanrlardl.
Camlica'ya, Fenerbahge'ye filSn gotururlerdi.
halta daha geger. Yani azami bir aylik teehhurle memleketimizde O giinlerde babamm
verdigi nasihat: Sakrn oglum
olan !.i iien i ogreniyoruz. Yalniz qv var ki, i;lerin ig yiizilnu taf- atini yokus asagi kosturma!... Bin-
silatiyla anlamak mumkiin olmuyor. Onun igin verdiginiz bilgi ve
meden evvel a tin kolanmin muayene et!... gibi sozlerdi. Tabii not
haberlerden gok miistetif oldum. Te§ekkur ederim. almadigimdan pek gogunu unuttum. Birgtin laz.m olacagini o yasla
diisiinemezdim. Tekrar edeyim ki; butiin biinlan zihnimi zorlaya-
Hatirat yazmak keyfiyetine gelince: Ben kendimde hatirat yaz~
rak, kazanarak kismen hatirlasam bite 20 sahifeyi bulmaz ve bun-
maya bir hak tasavvur etmiyorum, ne yazabilirim. <? 6 r 9 i I gibi, D
lan da bugunlerde yazmayi miin^sip
egol gibi adamlarm hatirat yazmaya haklan vardir. Hayatlarinda bulmuyorum. Ben hi 9 kendini
begenmi? bir adam degilim. Onun 9 in hatirat
90k ;ey yapmis, gormus kimselerdir. Fakat benim yaptigim bir say-
i filar, yazmak gibi taf-
rafurugluk yapmayacag.m. Fakat su varki,
fa bile tutmaz ve o sayfanin muhteviyati gayet zaif ve basil olur. kalemtme giiveniyorum.
Onun i ? in hi ? bir 5 ey yazmadan olmek de
istemiyorum. Muradim
Gordiiklerime gelince onlar da pek azdir. NihSyet yirmi sahifeyi
1870-1918 arasrndaki devrin tarihini yazmaktir,
gecmez. Bu vakitler (20 kadar sens evvel) ismii I KamiBe kitab.
yani ilmi bir tarih
yazmak)... Fakat asla tarihi bir roman
y, Merhum da 90k israr etmisti. «Babanizfa Selanik'de, Beyler- degiil Bunu yapabil-
mek i
5 in de 50k
okumak, takibatta bulunmak lazim. Ben F u s t e
beyi'nde beraber idiniz, bildiginizi yazip bana gdnderinl.„» I
d e Coulangir'in bir 90k

demtsti. Sekiz on sahite yazi gdndermi^tim, o kadar. Ben babamla seneler «analyse» ve ancak ondan
sonra sadece birka 5 ay halta bir kag haffahk
2,5 ya§ imda Selanik'e gittim. 1918 S,ubat'inda vefatinda 12,5 S .«
ynthes.> diisturuna
sadih kalmak tsterim. Kendini begenmis
ya$indaydim. 70 yasjm gegmis, bir baba, bu ya§lardaki bir gocugu adam degifim amma izzeti
nefsim de vardir. Yazacagirni herkesien 6nce
adam yerine koyup da ge9mi§Seki hadiseleri, ne yaptigim ve ne kendim
begenmeliyim. Begenirsem bir ka 9 sene sonra
yapmadtgim anlatrr mi? Hususiyle O'nun gibi ihtiyath bir babal... bu kitap ortaya
'•
5lkar, begenmezsem topunu birden ate e atarrm, kimse
Hususiyle kendisine diisman Ittihatgi muhafiz zabitlerin iaht-i 5 bir5 ey
gormez. Bu mes'ele iizerine soyieyecegim, îmdiljk
rassutunda yasayan ve cocugunun yalniz uyumak igin aksamlan buhdan
ibarettir.
riareme ddridugCiniJ ve Altahtn her giiniinu o zabitler arastnda
selamlikia gegirdigini, onlar Haraftndan fahsil ve terbiye edildiginij
Hediye ettiginiz krtaplan daima okumakta ve istifade etmaktey-
hatta Ecendi aleyhinde felkinier yaplldigini bjlen bir baba!...

im, bunlardan bilmedigim hatta tasavvur
•
bile etmedigim nice
$ey|er ogrendim. Sixe 90k mute§ekkirim.
Maamafih aksamlan haretne dondugiimde bana zahiren gayet
basit bazi §eyler sorardi. Meseia: Ogium sana tarih, cogiafya, he- Daha ba§ka eserler gondereceginiz miijdenizden
cesaret aia-
rak (Amerika'da Zenci MuslumanJfk
sap, hendese olaituyorlar, 90k iyi ama hi^bir gun uIGrrH diniyye Hareketi) kitabmt, fazla bir
nushasi kalmigsa gondermenizi rica edeyorum.
okutuyorlar mi? derdi. Ben die hayir efendim!.. dsrdim. O da ba?im
sallar, susardi. Bir gun de boyie eordtl! Sen hergiin bu zabitlerin Su vesile iie tesekkQrMrtnt takdim eder,
mektubunuza vaziul
igindesin bunlardan hangilerj bes.vakit namaz Ectlar? .Ban de he- imza her ikinize ve ayni zamanda bursdan miirO?leri
men y&fmz Z e k e r i y a Efendi ve M eh med Ef a n d i
314 KADIR MISIR06LU
miinasebetiyle kendileriyle ianijSigim zevSta saygi ve selamlarimi

takdim ederim.
Mehmed ABlD
(31 Mayis 1972 Beyrul)
197 1 yilimla Hac clOnuîi kakhgi pansiyonun kars.ismdaki Vestfalya

Otclinin salonundaki sohbctimiz esnasinda kendilerinc:
«- Efcndi Hazrctleri, Cumhuriyetm cllinci yildOniimi) dolayisiyle
umumi bil af cikacaktir. Bu kanuna Osmanogullan'nin yurda donmeleri

hakkindaki manii kaldiran bir maddcnin de konulacagi israria
soylcnilmekledir. Insallah bu tahakkuk cder de, siz dc aziz vatamniza
kavujursunuz* dcmistik. Efcndinin buna kar$i cevabi gu o|mustu:
«- Kadir Bey, ben biitiin gurbet hayatimda clli yddan bcri madden
gurbette fakat hissen ve hayalen daima vatanimdaydim. Biliyorsunuz

bende kalb var. Bu hasta kalbin, vatan-i azlzini goiraenin heyecanma §ehzade Mehmed Abid Efendi'nin cocuklugu
dayanabileccgmi sanmiyorura!»
Mehraed Abid Efendi, Bcyrut'ta sakin ve miitcvazi bir hayat
yasarken, Osmanogullanni vatanlanna sokmayan mahud kanunun

ilgasina gahid olamadan 8 Aral* 1973 Cumartesi giinii,ogleden soma '/l/î.'ûl.*^
*'
&&
"
. ^-'«' ^ j)UjU»
°
û •
f*,~**
'•**^»
.. taC"2Sr"
Beyrul'ta ant bir kalp krizi sonunda vefat etmi§tir. Kriz kendinise gel-
digi zaman -maalesef- sokakta bulunuyormus. Derhal uzerinden adresi
cikan yakmlan, polisce haberdar edilmig, bundan sonra da 1 1 Aral*

§ehzade Mehmed Abid Efendi'nin teyzezadesl Abide
1973 Sah giinu, Sam'da Sultan Selim Camii'nde 6gle namazindan sonra Hanim Efendi'ye, vefadndan sadece bir kse giin once
kilinan namazim muteakib bu camiin avlusunda diger HSnedan men- yazdigi mektubun son saurian:
suplannin yanina defnedilmigtir. Mevlarahraeieyleye!...
Meghur §eyhulislam Mustafa Sabri Efendi'nin zaman «Ruyaniz, kimbiiir belki tahakkuk eder, (Teyzezadesi, O'nun riiyada
Ibrahim Sabri Bey,
tskenderiye'de oturan degerli gair ve edib oglu
vatanma dondugOnii gormiis) belki etmez. Lakin etmese da pek
olitmii ifin gu tarihi diigiirmugtur: zarar yok. Zira

elli serodir, ben, vOcOden gurbetteyira. Lakin, ma'nen
Sehzlde Mehraed Abid Efendi'nin
ve hayalen daima oradayim. Sahite bitti. Allaha emanet olunuz.
« Sabr-u iman misali olrau;tar, Mehmed Abid

Hamis: Mektubumu sOphesiz bayram arifesinde alacaksmiz.
« Buna menfada elli yil |ahid
« Akdi (on katre) (yadr) Ja/ihe Bayrammiz miibarek olsun. ;
.
« Jiradi cennettedir emir Abid.»

(1393)
316 OSMANOSULLARI'MIN DRAMI 317
8 - ABDULKERtM EFENDI baglanmi$b.
Abdiilkerim Efendi, Sultan Abdtil- Sam'da coluk cocugwiu gecindirmek hususunda biiyiik bir mali
hamid Han'in en biiyiik oglu Selim miizayakaya diiscn Abdiilkerim Efendi, keder ve teessiirunden iki
Efendi'nin ogludur. O'nun Nilijfer defa inlihara tesebbiis etmijtir. Bir defasmda arsenik icmi§, ikincisinde
Hanirn admdaki refikasmdan 1906 yihnda isc bogazim ustura ile kesmeye ,5
kalkismi§tir. ° Fakat her ikisinde de
Istanbul'da Yildiz Saray'mda dogmu$iur. kurtanlmijtir. Bunun iizerine Sam'daki dostlari kendisine bazi Arap
Selim Efendi'nin bir klzl, bir dc oglu memleketlerine giderck oralardan maddf yardim saglamasi teklifinde bu-
vaidi. Kizi Ncmika Sultan, oglu da lunmustadir. Sehzade bu teklife karsdik ;u cevabi vcrmistir:
Abdiilkerim Efendi idi. Selim Efendi, «- Sehzade Sclim'in oglu ve Sultan Abdiilhamid'in torunu maddt
Osmanogullari yurt dljina suriikliiktcn son- yardim icin aslaelini birkimseycagamaz!...» 151
ra Beyrut'a gitinis, veoras-iom bir sayfiye
Sehzade Abdiilkerim Bu sirada niifusu bir hayli cogalmis bulunan Japonya arazisini
Efendi'nin cocuklugu banliyosu olan « C u n y e » dc ycrlesmisti. genislelmek arzusuna kaptimis bulunuyordu. Esasen sanayide de bir
Araplar larafmdan .Sultan Selim» diye hayli ilerlemis olan
bu memleketin, Birinci Cihan Harbi'nin hemen aka-
bilincn bu degcrfi selv/frfcnin Cimye'dcki evi hala « Kasr - u 1 Mc 1 i k» binde Sibirya ve Mogolistan iizerindeki emelleri su yiiziine cikmi§ti.
yam sultanm sarayi adiyle anilinaktadir. Gergekten Rusya'nin Bolsevik IhlilalT'nin sarsintilan diger devletleriri
iste Sehzade Selim Efendi'nin aile efradi ilo birlikte oglu ise Umumi Harbin yorgunlugu icinde bulunduju sirada Sibirya'ya el
Abdiilkerim Efendi de Beyrul'a gilmi§ ve Cunyc'dc yerlejmijti. atan Japonya ummadigi bir aksiilamalle karsdasmisb. Amerika ve
Honijz on sckiz yasnula biv dolikanhydi. ingiltere'nin sort muhalefeti bu harekatt verimsiz kilmrjsa da Japonlar
Bu sirada kapi komsnlan olan marun? bir ailenin gene vc guzel bu husustaki gayelerinden asla uzaklasmamijlardi. Ancak bu defa dalia
evlenmek isteyen Sehzade Abdiilkerim siySst bir yol tulmuslardi. Kendilerinin «T0rant» bir kavim oldugunu
kiziyla anlasarak, O'ounla
Efendi, babasinrn sen bir muhalefeti ile karsdasmisu. Ancak gencler ileri siiriiyor, bu sebeple de Orta Asya'daki karde5leri!...»nin derdleri
birbirlcrini vazgecilmez bir sfirette seviyorlardi. Bu yiizden, babasinrn ile alakanlanmayi bir hak ve vazife olarak goriiyorlardi. Bu maksad icin
muhalefetine ragmen sevdigi kizla evlcnen Abdiilkerim Efendi, Bey-

Dogu TUrkistan vc Mogolistan'da kesif bir propagandaya girismisterdi.
Ilk 15 olarak buralarda Cin'e ve Rusya'ya karsi dahili bir isyan vc kar-
rut'tan Sam'a gecerek orada oturmaya basjadi.
gasalik gikarmak gerekiyordu.
Burada samTmi bir miisluman olarak «Nimet» adint alan
hantmindan bin Karun (1930) digeri de Diindar (1932) adinda iki Cok gecmeden bu ugurdaki gayret ve faaliyefler semere vermcye
baslamrsU. Gercekten.«Dungan» da buyiik bir halk hareketi ba?
Sehzldesi Diinya'ya gelmi$tir. Vefatina kadar kendisinc dargm kalan
babasi Mehmed Selim Efendi, ne kendisini ve ne de gcliniyle torun- gostermisti. Aynca bilhassa Kazakistan'daki TUrkler arasinda, «bu ihti-
larini yiiztine koymami? onlarla asla aiakadar olmamijtir. Halbuki Os-

lali Turk subaylarnun meydana getirdigi ve pek yakinda da harekatin
manoguilart'mn pek cogunun aslen hristiyan lianimlarla evlendikleri ta- bajina gd;mek iizere bir cok Turk subayimn daha buraya gelecegi»
rihl bir gercektir. Ostelik Nirnet Haruni tarn ve miikemmel bir 150 - Savt-ul Ahrar Gazetesi, Sam - 16Agustos 1935
miisluman olmu§ ve zevcine gercekten buyiik bir feragat ve fedSkarlikla 151 - ay.
OSMANOSULIARI'NIN DRAMI 319
propagandasi yapiliyordu. Nihayet, Uygur, Taranca, Dungan ve Ozbek

Turklcri'nin birlestigi ve Japonya'mn yardimi ile kurulacak biiyuk bir
«Tiirkistan frapaialorlugu'iiun ba$ina Sultan Abdiilmahid'in torunu
Sehzade Abdulkcrim Efcndi'nin gojirilmis bulnndugu haberi, biitun

jL ; J»bi .J j $1*11
1
°Xft> h>\ f-:J<i\
Rus vc fin esiri Turklcrin goniillerinde bir kere daha «tstiklal» arzu-
sunu alevlcndirmi^ti.
Jp ^.U. jUA Jl ,_**£ sUJl ^ *».l j_>_

KVv Gcrgektcn, bu sirada, arlan Japon nufuz vc propagandasma karjilik,
Ruslar da S/am'daki clcileri vasitasiyla Abdulkerim Efendi'ye'
inuracaat edcrck Sirti Turkistan ve Mogolistan'da mahalli bir
hukumet
kurulmasma ve bunun riyaseiini de O'nun deruhtc ctmesinc yardimci
»> ft" J \ j^-V jaw 1 ji j'
jl^yvO tLaji; -U>j^- t»,X) j OJ ***

*~.j .iJ-l-U- jlkUSI jf I ~L- jUJuJ
jsJljjajaol*
jljUj.Cnr-Ffc£i>jj jl ',-„
11
U?-jJ
*o* Jô. jU.i Jl
*3u»i v« V-K -'-.
§ahzado Abdiiltorim Efendi'nin bogu Tilrltistan'da ?in'a kai-jl

agtigiiTiBeadef© -baljii de- SLllan Abdulhamid Han'm ?6hreli §ehsade Abdulkerim Efendi, @am'da Harem Agasi Bahzad Efendi
sebebiySe Arap AJemi'nd© gani§ aklsler uyanrfss-ms§ts.
ile yakinlartndan Besim Bey arasinda.
i5ia bir Arab gazatesindekl haber.
fjj jj (J^- ÔlXCji^y I^Jo ^>ci k jlic>-'
r
((
^ THE BRISTOL HOTEL,

*$ i
a>^ J t/^> !fU ^ c) !
dLy J^CT 4>M
Jjdt jmNJI v^j Sjî o^- jU* 1
'
1
V? ^
i^' $J&X! ii tM-M lA»»' V? 1
•î'.?
f] ,jJ yi jvL^fi JL.W t.««b' jjl iJU Ja> ft

f
IJ.-.aJj ±ljii'.j LA SjJ^ J>0t_5 IJjjmJ
^ J! 1
SEHZADE ABDULKERiM EFEMOl'NlN MEWVORK'DA DEFNi

DOLAYtSlYLA YAPILAN MUHTESEM iHTlFAL
Abdulkerim Newyork muslumanlarma na$min arap msmleketlerine
>''-
v ,.;"--
>v> >" . '
gonderilmesini vasiyet Kahire'deki Musluman Gencler Cemjyeti New-

etti. lV «-5C l
.-^ -> -j
:
•-/
york'daki Musluman Gangler Cemiyeti'nden Sultan II. Abdulhamid'in oglu Se- Y'
lim Efendi'nin oglu Abdliikerim Efendi'nin yefatini bildiren bir mektup almi§tir.
Newyork'daki MCislliman Gentler Cemiyeti §ehzade'nin cenazesini, Islami

dortyuz seneden fazlabir miiddetle miidafaa etmi§ bulunan ailesine yaki§ir bir Abdiiikerim Efendi'iiin Seylan'dan hammina gonderdigi mizacim
ijekilde kaldirmayl kararta§Iirmi§tir. Cenaze merasimine Newyork ve ciyanrtda ve irtini.io bulundugu §artlan aksettiren bir mektup.
bulunan MaslLlmaniarla bir?ok §arkiyat?llar ve hatta muhtelif vesilelerle §ark
mernleketlerinde va hassaten Tiirkiye'de vazife gorrnQ§ clan birôk Amerikali naînin Arap memlekellertne .gfinderilmesinuzira bugOnku vatanin orasi
ve Avrupali ilsri gulen zevai da katilmislardir. Merhum §eh2ade Ikamet et-
oldugunu bu sebebla New York MOsiiimanlarmdan bunu talep etmesini" diley-
mekts bulundugu Kartayl otelinde vefat etmi§tir. Elinde -Newyork'daki Os-
en bir mektup ve yanm da da tntihar etmek icin kuliandigi saniian bir tabanca
manti Konsoloslugu'nun sabik sekreteri Sah Pir Bey'e hitaben yazilmi? ve
bulunmti§tur.
322 KADIR MISIROGLU
olraak vaadindc bulunmustardi. 152 Her iki taral'm da asli maksadim pek
devlcti destekleyen garib (yabanci) bir
giizel lakdir cden Schziide Abdulkerim Efendi, girisecegi adarm asla sevmeyiz!. Biz
i§tc, Ja-
inaniyoruz ki, M. Keraal buliin Tiirklerin lidcridir.
poolan arkasina almanin daha muvafik olacagun hesab ederck ijnee Hin- Bizce muhim olan
O'nim sozleridir!.» 153
disian'a oradan da Japonya'ya gilmis, gerckli anlasma ve
gciiiismclcrdcn sonra harekelin basma gecmistir. Ancak, Cin, Rus ve
Osirada anavalan Turkleri de biri «tnkilapeilar»
ve digeri de tarih
ve din suuruna bagli «!ekamiilculer» olarak
Ja|)on propagandalanoin hasil cltigi kansikhklari bcrlaraf ederck, yerli ikiye aynlmis bulunuyor-
du. Bunlarin birine «Kadimciler»
lialkui bhligini saglamak kolay degildi. Gcrcckten tam Sehzade digerine ise «Ceditciler» deniliy-
Abdiilkcrim Efendi'nin Tiirkistan'a gecmck ordu. Yukariya derccdilen bcyanatindan
iizcre bulundugu sirada anlasUiyor ki, TOrkislan mahalli
mahalli hiikumctin Hlndislan'daki Pcsavcr Schri'ne fcvkaBdc elci ola- hiikumetinin o sirada Delhi'ye gfjnderdigi
bu fevkaladc elci doktor
rak giindcidigi doklor Mustafa Ali Bey, Bcrlin'de cikan Mustafa Ali Bey de memleket dahilindcki cedidciierden
bir gazetenin biriydi. I§te
suallerini su sckildc ccvaplandinyordu:
bu jartlar dahilinde Turkistan'a gecen
Sehzade Abdiilkcrim Efendi,
Japonlar'dan da tam bir destek sagliyamamisti. Dogu Turkislan'w 6z
« - Osinanli Sehzadesi Cemalcddin Efendi'nin sarkl Tiirkistan'a
imkanlanyla bir taraflan Rus, digcr taraftan ise koskoca Cin'e karsi
gideccgi haberi dogru mudur?. O bcldcnin ileri gclenleri ile bir alakasi
vaffakiyel clde
mu-
ctmeye elbetle imk3n yoktu.
varmidir?..»
Buna ragmen kisa zamanda yerli halki teskilJnlandirarak cetin bir
« - Asia!.. CemAleddin Efendi ile Dclhi'de goriisUim. Benden
miicadeleyc giriscn Abdulkerim Efendi bir
Kas.gar'a gitmck istedigini ve bu hususla kendisine yardim ctmemi hayli muvaffakiyet elde
rica
etmisti, Ancak niifusu on milyona bile varmayan askert ve
elli. Ben do kendisinc bunun dogra ve raiimkiin olraadlgini izah ettim.» iktisadl
bakimdan bir hayli geri kalmis bulunan Dogu
« Turkistan'in miitevazi
- Nicin ?!..»
imkanlanyla ne yapilabiiirdi? Nihayet bitip tukenmek
bilmeyen deniz
« - Zira oraya gidisj O'nu Maniac ile tulmayanlar arasinda kar- dalgalari gibi Saldino! gin kuvvetleri
karsismda emrindeki derme calma
gasaliga sebep olur. Aynca Sehzade oraya gidcrse, padisahligini ilan et- birlikleri rica'te mecbur kalan Sehzade Abdiilkerim Efendi camni
mck isleycecktir. BOylece iki taraf yani Cumhuriyetcilerle saltanatcilar giiciilkle kurtararak Amerika'ya siyasi miilteci olarak
yerlesmek mecbu-
arasinda kargasalik cikacakur. Bu da §ark! Turkistan icin vebali mucip riyctinde kaldi. Burada dehsetli bir fakr-u zaruret
i
? inde bikes kalan bu
bir haldir,» degerfi Sehzade 3 Agustos 1935 tarihindc New-York'ta ikamet
etraekte
Sonra soyle devam etti: bulundugu otelde intihar ederek hayata veda eylemi§tir.
Bir musliiman
memlekete nakledilerek defnedilmesini vasiyet etmis. olmasma
« - Tiirkistan Cumhuriyet Hiikumeti ise GSzl Mustafa Kemal'in ragmen -
yolu istikametinde bir siyaset takip etmek istemektedir.»
maalesef- mezan haia New York'tadir. Ancak bu intihar vakasi'biraz
mejkuktur. Yanmda Sultan Abdiilhamid Han'm oglu Abdulkadir
« - Diyorlar ki; Sehzade Abdiilkerim simdi Japonya'dadir. Acaba
Efendi'nin halen Paris'te yasayan ogln Orhan Efendi vardi. Efendi
Saiki Tiirkistan'a gitmeye niyet edecek midir?.»
takip edilmektediydi.Orhan Efendi sigara almak maksadiyla oteldcn
« - Sehzade Abdiilkerim'in Tiirkistan'a gitmesi demek memleket- bes dakika kadar aynlmi§ti. Iste her ne
olduysa bu esnada olmustu.
imizde Japon nijfuzunu artirmak demektir. Biz ise, boyle yabanci bir DondugUnde O'nu Ol u bulmujtu. Tabancasi elinde olan
Abdulkerim
152 - a.y. 153 En Nehar, Beyrut
- - - 20/21 Mayis 1934.
324 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 32.
Efendi kanlar icinde yatiyordu. Acaba Efcndi hakikaten intiliar mi inadrndan vaz geccrek torunlanni yamna atmamigtir, Qocuklanm
etmij, yoksa i§e bu siis mu vcrilmigti? Bunu tayin -bugiin icin- bagnna tag basaiak buyiiten Nimet Hanimi da yiiziine kabul etme-
iinkansizdirL. mistir. Bu gun Allahin llitfu inayetiyle bu cocuklann ikisi de
§ehzade Aodiilkerim Efcndi, Dogu Tiirkistan'a giderken Ha- yeti§mi§lerdir.
run ve Diindar admdaki cigcrparelerlni ccfakar zevccsi Nimet Harun Efendi evli ve iki cocuk sahibidir. Cocuklannm biri
llanim'la yakinlanndan Nizameddin Bey'c birakmigu. Kcndisinin (Tiirkiye'ye geldiklerinde) onbir yasmdaki Orhan Efendi, digeri de
hazin vcfanndan soma ancak iki yd data hayalta kalan babasi Selim heniiz bir yagina basmamis. oian Nurhan Sultam'dir. Bu degerli
Efcndi, oglunun feci nkihcline -hie suphesiz- yiircktcn yanmis. fakat jehzade Temmuz 1974'te aile cfradiyle birlikic tstanbul'a gclmis. bir
miiddet kaldiklan sonra tekrar §am'a donmu§liir. Bilahare oradaki
isjerini tasfiyc cderek gelip vatamna yerlcsmistir. Kendisinden iki yas.
kiiciik oian Diindar Efendi de §amda resmi bir fabrikada m'iidurluk

yapmaktadir. Evli ve cocuksuzdur.
8 - VE DIGERLERl :
Osmanogullan'mn gurbette gecen « e 1 1 i yillik drafn»

lam ve miikemmel bir surette yazmak -evvelce de ifade etmis.
larint
oldugumuz gibi- imkansizdir. Zira, bir kere gerccklerin bijyiik bir kismi
hemen hemen herkesin lam minasiyla mechuludiir. Bilinebilenlcr.um-
mandan bir katre bile degUdir. Bunun da sebebi sudun £ogunun
meslegi yurt dijinda para kazanmaya ve gecim saglamaya yaramayan
« a s ke r 1 i k » oian bu asil insanlar, vatanlanndan kovulduktan sonra,
bagirlanna tag basarak yasamistar ve icinde kivrandiklan binbiriaciayi
mutlak bir nisyana gbmmusterdir.
Aynca §unu da belirtmek yerinde oiur ki, aslinda her birinin gmbet
serencami hailevi (dramalik) bir roman te§kil edecek kadar genis. oian bu
asil insanlann cektikleri sikindyi ve duyduklan izdirabi hakkiyle tasvir
de miimkun degildir. Bilinebilenlerin iiakli de hie suphesiz asil
gerceklere kiyasen son derece eksik ve soniiktiir. Bunu boylece, tespit
etdkten sonra kabul etmck gerektir ki, bizim birer misal kabilinden te-
Abdulkerim Efendi'nin ogju Harun Efendi
oglu Orhan Efendi ile Tiirkiye'de mas ettiklerimizin hakkiyle yazdmasi halinde bile orlaya bir kac cildlik
- Istanbul 20 Tammuz 1974 -
326 KADIR MISIROGLU
OSMANOSUUAWNIN DRAMI 327
bir cser cikabilirdi. Fatal biz, meseleyi derti loplu bir did idnde hiiiasa
etmek istcdik. ragin mahsulu idi. Yabaiici Olkelerde Olraek istemiyorduk. Sucsuz ola-
Osmano{uBanndan clbcticki daha Uzerindc durulmasi ge-
rckcn bircok kiymelli sahsiyyel vardir. rak vatandan kovuluyorduk. Bu ne kadar aci idi.
tstcbunlardan bir ikisine daha
kisaca (etnas cderck bu balisc bit son Biz, Avrupa prcnsesleri gibi yetistirilmi§,
vcrmck istiyoruz. hayatm nc oldugunu
gorcn; bilen insanlar da degildik. Ustelik scrvelimiz de yoktu. Yegane
ABDIILKADIR RFENDI
inalimiz, miilkumiiz, yaijadigumz evlerden ibaretti. Millctimizin bizc
Sultan ikinci Abdiilhamki Han'm
oglu olan Schzade Abdiilkadir bahsctligi, elimize gecen maasjarla betidegSmmiza bakmis., kalanim
Kfcndi dc Osmanogullan ailesinin yurl
disma sUrtllmcsindcn sonra liayir iskrinc sarfecmistik. tnsanliga krymet veriyor, paraya asla tamah
uzun zaman Budapcste'dc ikamcl clmisli.
Fcvkaliklc bir muzik lahsili etmiyorduk. Boyle g6rmu§, boyle yasamisuk. Jiradi ecnebi diyarmda
gijrmiis bulunan §ehzadc Abdiilkadir
Kfendi, burada Mill! Orkes- yersiz, yurtsuz nc yapacaktik? Encamimiz ne olacakti? Yegane
(ra'ya girerek hayatim kemamyla
kazanmistir. Fakat daha sonra bazi giinahimiz Hancdan azasi olmaktan ibaretti.
siyasi sebcplerle Bulgarislan'a gecip
Sofya'ya ycrlesen Abdiilkadir
Yol hazirhgimizi yapmak icin eviraizin kapisini aciyor, mevcud
Efend. o tilgUdc bir zararete surfiklenmistir
ki, yegane gcdm vasitasi c§yamizi harac mezat saliyorduk. Tabii, hem acelemizden, hem de bu
olan kemamm brie salmak raccburiyetinde kalm.stir. II. Cihan Har- gibi isjeri bilmedigimizden hie bir zaman hakiki degerleriylc sa-
bi'ndc ise bir hava hiicumu sirasmda gitciigi malizende kalbi sikisarak lamiyorduk. Topladrgimiz para ile bizim gibi coluk cocuk sahibi olanlar
hayata veda etmistir.
kac yil yasayabilirdi?
AYSE SULTAN tstc bu halde, yasjan idnde vatani tcrkettik. O zaman biiyiik
giiz
Yurt disinda binbir izdirap ceken oglum Omer Nam!12, ikinci oglum Osman Nami 6 yasmda ve en
Osmanogullan'ndan biri de Sultan
Abdulhamid Han'in Iclzi Ay S e Sultandir. Kendisi kiiciik oglum Abdulhamid Rauf 2 yasmda idiler. Bu cocuklari
gurbelte
cektiklerini joyle anlalmaktadir: buyiitmsk, yetistirmek kolay mi idi? Bu gugliikleri idrak eden ananin
«... Nihayel Altinci Mehmedin kalbi kan aglamaz mi idi?

gitmesiyte Abdiilmecid Efen-
di'mn Hilafet'e gecmesi vuku buldu. Zcvcim Mehmed
Halite, Hanedan'm erkek, kadui Ali Rauf Bey'Ie birlikte du§iinduk. Gitmek ipin
gent, 'bliyar biitun azisini Dolmabahce Sarayi'na davet ederek bize en elverijli yerin Fransa olduguna kanaat getirdik. Bir kere, dil hu-
bijyiik
bir aksam ziyafeli vermisti. Hep birlikte yemek yemistik. Tarihimizde susunda glicliik cekmiyecektik. Qocuklanma da iyi bir tahsil ve terbiye
bu defa gortiluyordu. Megcr bu ziyifct
ilk verecektik, Artik bundan sonra elimizde olan krymetli evlatlarimizdan
ilk oldugu gibi son da oh-
cakmis. Oteden beri menu loplamak bajka hif bir sey diisUnmiyecektik. Kendimizi her mahrDmiyete
meraklisi oldugumdan o gecenin
hattrasi olan menii kollcksiyonumda mahfuzdur. ali§trracak, yalmz bu cocuklar icin yasiyacaktik.
Bundan sonra gecen gunlerimiz de hie hos degildir. Bu diiûnceyle Fransa'ya dogru yola pktik. Elimize biner lira yol
Her an ba§imiza
felaket gelecegini diisiiniiyor, taiihimizc masrafimizi vcrmijler, e§yalanmizi da gecirtmeye miisaade etmislerdi.
aghyordum. Heyhat! Nihayel
korktugumuz giinler gelip calmisti. Memlekcti, sevgili vatani terkctmeye Dogruca Paris'e gidip Keyres Oteli'no O sirada Paris'te
yerlesiik. 1924
mccbur olmustuk. Hangi diyarlara gidecektik? Olimpiyat oyunlan yapiimakta oldugundan kesemize
Biz Tilrkiye'iiin elverijli ev, yahut
tasindan, topragindan yaratilmistik. barmacak bir yer bulmak pek
Cesetlerimiz, kemiklerimiz o top- giictu.
328 KADIR MISIROGLU OSMANOgULLARI'NIN DRAMI 329
Fransizlar bize nezaket vc kolayhk goslcriyorlardi. Bundan dolayi Miisliiman Araplar tarafindan Camide namazr kihnarak Bobini'deki
Fransizlara miilcsckkirim. Zcvcim, Fransa'yi iyi tnnirdi. Cacuklann tab islam mezarhgi'na gomiilmc miisaadesi vcriidi. Bu yiizden Bobini'de
siii vc ilaha rahat yasamamiz icin banliyodc bir ev tutraak uygim ola- Tijrklere mahsus ayn bir ycr dc aynlmis. oldu. Zevcim simdi haia orada
cagmi.dLisUndii. Talih cscri olarak Versay civannda, Viroftedc kiiciik, yatmaktadrr. Allah gani gani rahmct cylesin!...
her cihellcn bize elvcrisli bir cv kiraladik. Fransa'ya gclisimizin on scki- Zcvcimden sonra biitiin yiik iizerimde kalmisb. Hayat arkadasimin
ziuci giinii oraya tasuup ycrlcslik. Biiyiik oglum Omer'i derhal mcktebe teseili vcrici yardinuni kaybctmistim. ikinci Cihan Harbi'nin arifesinde
yazdirmaya muvalTak olduk. Versay'da Hcich Lisesi'nc kaydcltirdik. bulunuyorduk. Simdi biitiin kuvvclimi ikinci oglum Osman'in tabsilinc
Digcr ogullarm hcniiz kiiciik olduk Ian icin vakil Icri vardi, vcrmigtim. Zira iicuncu oglum Abdiilbamid Rauf, malul bir cocuklu.
Paris gibi bir sclurdc cvlfu yctislirmek pek kolay tlcgildir. Sirasi ile Bu zavalh yavrunun maluliyeti benim hayatimin en bedbaht tarafidrr.
her cgicnccdcn istifadc cdcbilirtcrdi. Fakat mfltedil kalmaya mccburdu-

Bdylccc yasayip giderken ikinci Harb basladl. Simdi yollar ka-
lar. Fransa'da tamdigimiz birkac iyi ailcnin cocuklanyla arkadaslik edc- oglum Omer cahsip
panmis. feiakei biisbiitun gelip catmisti. Biiyiik
ccklcr, biz dc onlarla mc|gul olacaklik. Fransalda yasayip da onun bayatim kazanarak bana para gbndcriyordu. Fakat yollar kapainnca bun-
san'at ve kiilturiindcn isiiiadc etmemck oiamazdi, Oocuklar Osman,
da, biz dc dan mahrum kaldim. Simdi nc yapacaktik? Oglum heniiz on
elbel bunlari gcSrccck, laytlalanacaktik.
sekizindc bulunuyor, tahsilini lamamlamasi icin daha bir miiddet mek-
iste bu sOrctlc focuklannuzi biiyuiiiik. Oglum Omer nibayct Hoch Li- tebe gitmesi icab ediyordu. Abdiilhamid ise mirhll ve basta idi. Bu
sesi'ni bilirdi. Paris Hukuk Fakiillcsi'iie yazddi. Kamil Pasa'nin oglu fclaketin icinden nasil kurtulacaktik?
Mirliva Said Paja'nin km Saadet Hanim'Iacvlcndi. Saadet Hannn Eldc avueta ktnnti, dokiintii ne buldumsa, ne kalmissa bir miiddet
oglumun halazadcsi idi. Omer, Bcyrut'ta calrsma hayalma alilrji. onlari satmakla gecindik. Fakat bu da kafi gelmiyordu. Bir zaman cl-
Birkac zaman sonra biiyiik biraderimiz Mehmed Selim Efen- yaztst ile «innallahe ma'ssabirin» (Allah sabirblarla beraberdir!)
di'nin Bcyrin'ia oldiigiinii habcr alarak yeni bir aci daha duydum. Ai- yazilmis bir lcvhayi kopya ederck, bir dc tugralar yaparak satmakla vakit
lemizin kiymetii buyiigiinii kaybetmistik. Biraz sonra sevgili kiiciik gecirdim. Giindiizleri bunlari hazirbyordum. Aksamlari Osman eve ge-
hemsirem Refia Sultan da gene denilebilccck bir yasla Bcyrut'ta irti- lince buntan Kttmak icin ahp sokaga cikiyordu. Bir miiddet dc boyle gitti.
hal etti. Bu da booi biisbiitun rac'yus etti. iste bu iiziintiilcrle dilhun iken Ben gene yasimdan beri pulkua met^tkli iditn. Esasb surette pul kollek-
hayat arkadasim, aziz ve sevgili zevcim Mehmed Ali Rauf Bey'i dc O ahbab,
siyonu yapiyordum. Bir ahbabima bir giin bunn sbylemistim,
kaybetmeklc nc kadar bedbaht ve bikes kaldigimizi hakkiyla yazmaktan halimi bildi garden «§imdi satarsan iyi para eder, r^zi mism?» diye sor-
acizim. Hanedana mensup zevattan Paris'te ilk defa valan hasrc-
ijlen, musm. Derhal kabul ettim. Bir gun Suriyeli bir gen? getirdi. Koileksiyo-
tinekurban giden, maalesef kiymetii zevcim ohnustu. Bundan duy numu gosterdim. Birmilyon franga alacagrni sbyledi. Derhal razioldum.
dugum elem ve kederin derecesini nasil yazacagimi bilemiyorum.
Kolleksiyonumu yerip piirayt aldtgim zaman gbzlerimden bilSihtiyar
Paris'teki C3miye gittigimiz zaman Fas Veziri Ben Gabrit'Ic yaslar bosandi. Bu, bende yrllardan beri bir mcraktt. Bu kiidar esya
goriisurduk. Bilgin vc muhterem bir zam. Bu zat imdadima yetisti. satmi§lim. Kiymetii elmaslanmi bile satmi§nm. Higbiri icin gbz yaslanm
Esirain bir miisliiman olarak techiz ve tekiTni yaptrrdigim icin Tiirk bay-
akmamisti. Fakat pullara cok emek vermi§tim. Saaderimi, girnlerimi sar-
ragma sardirarak Camie naklcttirdim. Virofle'deki Fransiz ahbab fetmistim. Erdrler buimak icin giinJerce cali§mi§tim, Bunlari toplaniak
larimiz, polislcr ve itfaiye heyeti cenaze merasimine istirak ettilcr.
icin cok ugrasmisHm. Iste bu kadar cmek vcrdigim bir gey elimden Osman Pasa'nin matbu birer porlrclcri asihyordu. Divamn bag ucunda
gi-
diyordu. Lftkin I119 olmazsa eviailartmi kurtanyordum. tersinc cevrilmis. ve iizerine gazete serilmis, bir meyva sandigim masa
olarak kullanmakta bulundugu anlasdiyordu. Kendisine bir sey sormaya
Iste alti yilhk savaja, bu para ile gecirdik. Karaborsadan ckmpk al-
maya bile muvaffak olmustak. Cok yiirek dayanmazdi. Bizim ziyaretimizden azbir miidded sonra kalmakta
siikiir Allah yardimimtzu yclismisti.
oldugu bu han odasinda - kimbilir nasil?- vefat etmi$, cenazesi Bclc-
Ikinci Cihan Harbi sirastnda kardejim Ahmed Kfcndi bir Iras-
diyccekakunlmisU,
lahfmcdc BldB. O'nu takip cden giinlerin birindc do kardejim
Abdiilkadir Efendi'nin Bulgnristan'da bir sigmakta oldugijnii radyo- SADtYE SULTAN
dan liaber aldim. Boyle an i liavadislcrin Insail iizcrindcki lesirini Sultan Abdulhamid Han'in diger bir kizi olan Siidiye Sultan
-'
l i * 155
dLi5uncbilnsinii',!...»
da ydlardanberi tslanbul'da yasamaktadir. O'nun hayatta olan bu
ZEKlYE SULTAN yegane evlMi da cok bilyiik maddi sikmtilar cekmektedir. Bir
hayirsever'in verdigi iki odali kiicucuk bir evde, Cihangir'de tek bajina
Sultan Abdulhamid Han'in kizlarimn bir cogu da erkek kardesjeri
yasamaktadirl. Artik seksen sekiz yajina varan, gozleri iyi gormeyen,
gibi laliammiilfcrsa maddi ve maiievi sikuiidar cckmislerdir. Bunlaidan
kulaklari dahi isjllmcyen bu muhterem Sultan Efendi Allali gecinden ver-
biri de O'nun en bilyiik kizi Zekiye Sultan'dir. Gazi Osinan
sin bir giin Blse, kimsenin haberi olmayacaktir. Bundan bir miiddet ev-
I'asja'mn oglu Nurcddin Pasa ile evlcnmis. bulunan bu Sullan Efendi
vcl, ziyaretine gittimizde O'nu hasta, yatakta bulmugtuk. Meger iki ay-
Nis'c yerle§mi5ii. Orada biiyiik bir iniizayaka icinde vefat elmisbr.
danberi yatiyormus.. Kaldigi apartmammsi evin kapicisimn kticiik kizi
Na.51, tahnid cdilmis. olarak bir kilisede yillarca bekletilmiijtir. Maddi
ugrayip bir gay veya corba yapip kendisine vermese coktan oliip gide-
imkasizllklar vc kanuni manlier yuzlinden uzun siircn bu bckleyis. so-
nunda varana gelirilemeyeu Zekiye Sullan'in ne oldugu ve nereye cekmisj... O cocuk da her zaman ve muntazam ugramiyormugL.
Ziyaretimize sevinen Sultan Efendi:
gomuldugii mechul bulunmaktadir.
« - Simdi biri gelip de yann blecegimi soylese ve bu sOziin dogru
Onun Fatma Aliye Hammsuitan admda bir kizi vardi. tslanbul'da
Tunel Basnidaki Narmanli Yurdu'nda karanhk, havasiz bir bekar oldugunu bilsem, neyim varsa kendisine miijde olarak vcririm!...»
demi§ti. Dustiniinuz §urada burnumuzun dibinde, koskoca Sultan
odasmda oturuyordu. Kendisini ziySret eltigimizde «Maddi vaziyeti
Abdulhamid Han'in hayattaki tek evlMi ne lzdiraph giinler
diizelirse anncsinin cenazesini valana getirecegini» soylcmisti. O bunu- Abdulhamid Han'i
geciriyordu ki, bOyle komisabiliyordu. Sultan
sciyledigl zaman Zekiye Sultan vefat edeli otuz seneyi gecmis. bulu-
dillerinden dii$iirmeyen bizler gibi sozde rniislumanlar da bu fiiciadan
nuyordu. Belki de kilise idarecilerince coktan bir tarafa kaldinlip
habersiz rahat ve huzur icinde yagayabiliyorduk!...
atilmifti.
Bugiin, kendisini rahat edebilecegi bir aile yamna nakletmek istiyor

Fatma Aliye Hamm Sultan'in kendisi de pek cok maddi sikum
ve fakat -maaiesef- boyle bir Stile bulamiyoruz. O'nu babasinin
cekmisti. Ziyaret eltigimizde odasinda bizi buyur edecek bir tek sandal-
yaptirdi|t Dar(l5§afaka'ya yerlestirmek arzusuyla bu miiessesenin veil
yesi bile yoktu^ Bir kosede iizerine tertiplice bir asker battaniyesi seril-
mis. bir divan vardi. Duvarlarda Sultan 155 - Bu muhterem Sultan Efendi hakkinda malumal edjnmek isteyenler O'nun
Abdulhamid Han'la Gazi
lstanbul'da 1 %6 yilmda bastlmi| «IIayattmin aci ve tatii giinleri» isimli hatiratina bakabi-
154- Ay§c Osmanoglu a.g.e. sh. 220 vd. lil'Ier.(Bu eserin birinci basinidan azbir mijddet sonra vefat etinistir)
332 KADIR MISIROSLU
OSMANOSULLARI'NIN DRAM I 333
Hilmi Sencr Sky bizzat kaldigi eve gitmijse de Sultan
labialli miidiirii
degil; karsjsmdaki kigi Rus Prensi Volkonski...(Bols,evik thtilaH
Efcndi, bu tekliften son dercco de miileessir
olmustar. Allah bilir, ama
sirasmda Varengel'in ordusu Turkiye'ye geldi. Tiirkler bunlara kucak
jurada belki de pek a?, bir orerii kalmis. olan bu Sultan Efendi'yi
acti. istanbul'a doldular, cadirlarda kaldilar. Iclerinde Turk ve
yamna aup O'na yalmzlik acisjm unuttaracak ve bliirken basmda Kui'an
okuyup agzma bir damla su verebilccek bir tek mUsliiman
Miislumanlar da vai'di.) Voikonski o zaman babami tstanbul'da
Silenin bulun-
maraasi eidden
tammi§. Babamin cok yardimi dokunmu$. Adam bu yardimian unut-
[eesslife sa'yajidir.
mami§. Bahama denizin kenarmda tie aradigmi soruyor. Babam da du-
BEVZADE FETHt SAM! rumu anlatiyor."0 zaman sen tstanbul'da sokakta kalmi§tm, §imdi de
Sultan Abdulhainid Han'in kiz kardc?i Mediha Sttltan'in to-
ben burada sokakta kaldim." diyerek durumunu izab cdiyor.
runu Bey/ade Fethi Sarai de yurt disma cikarilanhudandi.
Bu va- Prens hemen yakinda bir bo§ villasi oldugunu gidip oturabi-
kur vc gimlii Islam vc Turklfik aski ilc yauan beyzade
o glinleri sbyle lecegimizi soyltiyor! "Paraniz oldugu zaman kirasim ddersiniz" diyor.
anlatiyor: , Dii§unccli ve iizgiin gidenbabam giile giile geri geldi. Dona kalmisuk,
«Takvimlcr 22 Eylul 1922' yi gasteriyordu. Ferid Pasa Sirke- babam yoksa akhni mi yitiriyor diyc.Durumu ogrenince saskinhgimiz
ci'dcu Irene bindi.gitti. Bijyukanncm Mediha Suttan "Kocami bir kat daha artiyor. Allah'in kudretine bak!..0, daima darda kalamn
birakfnam, nercye giderse ben de giderim" diye birlikte gitti. Pederim yamndadir!.. Oturacagimiz ev Kralice Victoria'mn Monton'a geldigi
"Ahali bu adami (I)amad Ferid Pasa'yi) parcalar filan
ben de yanmda zaman kaldigi villanm ta kendisi.
bulunayim bari anhemi kurtaraim bclki" dedi ve yola cikti. Biz de ba-
bamla birlikte yola koyulduk. tngiliz posta geinisi ile
seyahat edcceklik. Ayni sekilde ikinci defa evsiz kali§imiz oldu. Bu defa da Azerbey-
tslanbul'dan cikarken Malta'ya gitmeyi dlisunmuyorduk.
Oemici 100 can'h Setimzade Muhsin Bey ayni yerde babami gormti§. Onun
ingiliz lirasi istedi. Biitiin aile icin.
Yari yolda parasiz kalacagimiz ke-
evinde de bir bucuk sene oturduk. Bunlari nasil izah edersin. Bunlar
sindi. Avrupa'ya kadar gidcrsck melcleksiz kalacagiz. Malla'ya inmeye
tes&dufi olamaz. Bir kudretin, bir hikmetin neticesi oldugundan §ilphe
kai-ar verdik. Malta'dan Andrea Doria isirali flalyan Vapuru ile Napo- cdemeyiz. Du§iinun yabanci bir memlekette bir bakkal bize iki bucuk
li'ye gectik. Ferid Pasa ve babamin annesi Mediha Sultan Mon-
sene erzak verdi. Kredili olarak, para almadi. Kazandikca bdedik. Ka-
ton'da indilcr. Biz de Manton'a giltik. Villa Faraldo
diye bir evde otur-» sap bize be§ sene para almadan ct verdi. O cekilmez yillar hep bOyle Al-
duk. »
lah'in yardim ve inayetiyle gecti gitti....
Sultan Valiideddin'in San Remo'ya gelmesi Uzerine
ailece ViIB
Noel'c yerlesm ve Vahideddin'in vefatina kadar
orda kalan S«mi
ailesinin daha sonrald hayatlanm Fethi
Ne Fransa'da ne de ingilterc'de hie kimsenin teb'asina girmedik. Ne
Sami Bey soyle anlalmaktadir:
ftalyan, ne Fransiz, ne de Ingiliz hie birisinin vatanda§i olmadik, pasa-
«Villa Riaymond diye bir evde oturuyoruz. Adam bizden ay kira
iic portunu almadik. Zaman zaman kulagirmza geliyordu "yarisi Ingiliz
bekledi,ama nerden verelim, veremedik. Ejyalanmizi topladik, bavul-
oldu, yansi Fransiz" diye. Utanmiyorlar, Tiirkiyc bize yasak oldugu
lanmizi hazirladik, nereye gidecegimizide bilmiyoruz.
Babam gidiyor icin kaldigimiz ulkenin verdigi hiivviyet kartim tasraak zorunda kaldik.
denizin kenarmda bir bank bulup oturuyor.
Caresizlik icinde Ama hicbirinin teb'asina girmedik. Allah'a §ukiir. Vatansizlara verilen
diisunurken omuzuna bir el dokunuyor. Dbniip bakiyor;
sasmamak ekte "Haymados" hiivviyet kartim ta§idik.>>
334 KADIR MISIR06LU
Beyzade Fethi Saminin anlattiklan bir kac cild roman olacak

dcrecede genis, ve cazib...Babasi Prens Sami Bey ve kalabahk
iiilcsinin Avrupa maccrasinda byle acikh sahncler va* ki yiirek dayan-
maz.
Ailc'nin Rumcli Hisan'nda "Balla Limani Sarayi" da (§imdiki Ke-

mik Vcrern Hastahfmcsi) dahil olmak iizere bin doniim uzcrindc §ahsi
miilkleri var, Fakat burasi kapanm ulindo kalmisju. Kctidilcri Mon-
lon'da (Fransa) otururkcn bir Kibnsh'ya bir parscl arsa satmisjardir.
Boylcce ellennc bir miklar para gccmcc ingilicre yc gitmisjcrdir Zira
Preils Sami Bey "Musul Petrolleri" ilc ugrasligindan bu mes'clenin
lakibi iyin ingilterc'dc oturmnyi dalia uygun ganntislcnlir.
Bir tniiddet sonra ellerindeki para bilmi§ vc yine ac kalm inlaid ir. Bu
sebcple Londra'dan di$an gidcn trcnlcrin ilk harekeket noklasi olan Vic-
toria islasyoini'na gelip bir kcnara kilimlerini scrip olurmu§lar. Once
kcndilcrini, yolcu sanan polisler bir§cy dcmcmis, lakiti buradaki ikamet-
leri iki iic giin suriincc polisler ilgilenmis, ve durumlarmi ogrcmni§.

Kendilermi karakola gbturiip biivviyct lesbitinden sonra her birine
blmeyecek kadar bir haftalik baglamisjar. Ancak "
gavur sadakasi ile
Bayzade Fethi Sami i§bu eserin muellifi Kadir MtsiroglU' ile
yasayamayacagmi" ifade ederek kizkardesjcri Hatice Sami (Londra 1985}

intihar
clmi§. Ueyzade Fethi Sami bu vak'ayi §oyle anlatiyor.
"Krz katde§im Hatice bir giin "ben kendimi pencereden atip canima Beyzade Fethi Sami, anlatmaya devam ederek diyor ki:
kiyacagrm. Artik gavurun vcrdigi yardim ile ya§amaya dayanamiyomm. «Prof.Degran§in "Tarihte gecen hanedanlar" adh bir konferans
Sen evlisin, kann var, ama bizim cektigimiz sikintiyi antayamazsm, bbyle veriyordu. Avrupa'da yeli§enleri sayiyor ve diyor ki; "§imdi size bir
ya§amak 90k agrima gidiyor" diyordu, Karde§imi ikna etmeye gah§hm, hanedandan babsedecegim ki on lane dahi yeti§tirmi§, hem de Avrupa'yt
- Sen Miisliiman degil misin, bu du§unduklcrin Miislirmanhga uyar mi, 400 sene titretmis. bir hanedandir." Dinleyenlerden cit cikmiyordu. Her-
musliiman hie kendi canma kiyar mi? - diyerek ikna etmeye cali§um. kesin agzi acik, onu dinliyordu. "Bu hanedan Osmanhlardir. Asya, Av-
Ama benim sOylediklerimin pek tesiri olmayacagi endi§esini rupa ve Afrika olmak iizere tic kit'ada bir imparatorluk kurmu§lardir,
ta§iyordum. Korktugumuz akibetin ba§imrza gelecegi gtin yakrndi san- I.Osman'dan Kanuni'ye kadar ilk on padisah'in hepsi birer dahidir.
ki... Bir sabah karde§im Saip'ten telefon geldi. "Acele gel, Hatice ken- Ne b'oyle bir aile, ne de bbyle diMleri fikan ba§ka:bir millet var."
dini 7. kattan atti" dedi. Polis raporunda ise karde§im du§iip 51mu§tii. Mektebin Mudiirii konferansdan sonra beni cagirdi. Profiisbr ile
Oldii gitti kizcagi, geride bir terligi kalrmsti. Ne mall ne miilkti giyecegi tanisurip, Osmanogullarina mensup oldugumu sbyledigi vakit,
bile yoktu. §a§kmliktan koltugunun altindaki kitaplar yere Belki de bir
du§tii.
336 KADIR MISIROSLU
Tiirk'iin orada oldugunu bilscydi, soylediklerinin yiizdc birini

siiylcmezdi. Fransiz gcnclcri, dojjruyu hakikali bilsin diyc soylcdi.
Be-
nin! orada oldugumu halicr vcrmedi diyc diicktbre de kizdi.»
AzizokuyucuL.
Bu facialar yazmakla bitmez!... Osmanli Ailcsi Mensuplan,
yfidellerde, valan hasrclinin dayamlmaz Immmasi icinde kiwanmiglante
Bu Byle bir izduapnr ki; bunu yasayarak taimayan hie bir kimse hak-
kiylc lakdir ve lahayyiil cdcmcz! Gcrccktcn « Va ! a n s e v g i s i » ni
-tarihlcki en comcrt kan ve can fcdakarliklariyla- kiibina vanlmazbir UQUNCU BOLUM
surcllc ortaya koymus. ve bunu aildcrinin bir ncvl « a 1 a in c t - fa r i i
ka »si gibi nesilden ncsile daima tczayiid cdcr bir laizda

tevarus ctmis. OSMANOGULLARI'NA KAR§I SON
bulunan Osmanogullari'mn nasi) bir « a y r 1 1 1 k a c i s i » laldklarini
HACLI TAARRUZU
hakkiyle his vc idrak edcbilmek icin onlardan biri olmak sartlir! Zira,
bu
gayrin asla tahayyiil cdcbileccgi bir keyfiyct degildir.
Ancak yukardan beri anlalilaniar gostermcktedir ki, Osman- Osmanogullan'm vatan lanna kavu§turacak bir kanuni
ogullan'nm pck cogu, bu dehscdi vatan hasretinin lzdirabi yclmiyormu? de«i§ikligin mevzuubahs cdildigi ve bunun
gibi, bir de tahammiil edilmcz derecede korkunc bir fakru
gergeklegebilecegine dair kuvvetli umidler belirdigi sirada,
zartirer ve
Tiirk basiiu da bu mes'eleye bigane kalmarm§ bir cok
sefalet i?inde cirpunruslardir. O derecede ki; bunlardan bazilan IcvSrus
degerli makalc yazihp yayinlanmi§ti. §ayan-i memnuniyettir ki, bu
cllikleri melin imana ragmen- kendi cllcriyle aziz canlanna kiyraayr -bir
nevt kurtulus yolu olarak- yazilann hcmcn hem en hepsi de onlarm Iehinde idi.
156
Bu blikmiia bir tek
intihara mecbur kalmisUu-dir.
istisnasi vardi. O da Hiirriyet Gazetesi'ridc « Osmanogullari'mn
Bir zamanlar kundaklanna kar§i gogusleri madalyali gazt miisMerin
bile selSraa durdugu, bu Tiirk ve Islam tarihinin en biiyiik ve en gerefli 156 - Bunlardan bizim gorebitdiklerimiz junlardir: Ergiin Coze -Osmanogullan
ailesilun binbir naz-u niyaz ile biiyiitiilmus evlatlanmn, kara, Eirafmdaki Demi rperde. (Terciiman 9 Mart 1974) Miinevv«r Ayagh - Hachkr Dur-
kapkara ve
soguk oliime bir kurtulus. caYesi olarak kucak acmalanm tnuy'or. (Yeni Asya 7 Nisan 1974) - Son Osmanlilar (Hayat Mccmuasi 1 1 Nisan 1 974 ta-
intac eden ce-
hennemt mirabi hakkiyla tihli niisha) - Rasiin Cinisli - Osmanogullan vc Tekliftcn ^lkanlati Sekizinci Madde
tasvir imkansizdir. Bu bakimdan, bu bahse
burada son veriyor ve (Ortadogu 27 Nisan 1974) - Ilgar Muradoglu (Miincwcr Aya|h) - Osmanhya Son
sizi onlann yuzyillarca zaferden zafere
kojturdugu
Oyun (BabiSlide Sabah 22 - 23 ve 27 Nisan 1974) - Mtiammer Taylak - Osmanli
biiyiik Tiirk Milleri'nden bir ferd olarak kendi vicdanmizla
H2nedani'r>a Reva" GoriiJen Au ve Hukuk Diji Muamclc (Ortadogu 3-8 Mayis 1974) -
basbasa birakiyoruz!..
Btit-han l-'clek - Osmanli Hanedam (Milliyo: 4 Mayis 1974) - Yilthrim Zercii - Os-
manli Hanedaru'nin Yurda D6nmc Hakkt (Qrtadogw 1 1 Mayis 1974) - E. Giingor - Os-
mancyullari Af mi istlyorlamiig. (Ortadogu 26 Nisan 1974) Nitiad SSnil Banairis Os-
raanogullan'tia Dsir (Mcydau Mco. 14.5.1974) ve nihaye:t hizim MiSlT Gazcte'de «Bir
Tarih?i» iniatsiyla ns^migiiniz baiisi gc^-.ri yaîlar.
338 KADIR MISIROSLU OSMANO&UUARTNIN DRAMI 339
Son Oyou» sericvhasi ve Nuyan Yigit imzasiyla nesrcdilen « Ta r i h i Ara§tirma» olarak lavsif ve takdim olunmaktadir.
ysu Ancak bu yazilar <> kadar accmice sahnelenmisHr ki; guya
scrisidir.
Halbuki bugun tarih de iideta bir laboratuar ilmi haline gelmistir. Onun
gizli kalmig bir hakikat ispat ediliyormus. gibi ortaya afilan
iddialann da gercekleri ortaya eikarmak icin kendinc mahsus bir takim ispat
yanli§larmi sayip dbkmek -adeta- imkansizdir. Bu scbepledir ki, biz, usulleri vardir.
okuyucularimizin sabntanni tiikctmemck ve kiymetli vakitlerini
israf ct-
Kisaca soylemek gerekirse, ele gecen vesikalarin sihhat derecelerini
mcmck ipin bunlardan sadece chemmiyetli gorduklerimize temas
aragtinnak ve bu vesikaiari icabinda ba§kalanyla mukaycse ve kontrol
edccegiz. Kiymct hukumlerindcki hatalar bir tarafa,
ilmt ve tarihi
bfltimdan pekcok yanlis ilitiva edcn bu tefrikanin ortaya
etmek gibi prensiplere riayct ctmeksizin sihhalli bir arasbrma yapilamaz.
cikmasinaamil
olan gcrcek saik ve scbeplcri de okuyucularimizin ferasctlerine
§uradan vcya buradan ele gecmis, herhangi bir vcsikayi katl telakki ede-
havale
rck isc koyulmak ve sadece bunlarla ihticac etmek arasunciyi cok defa
eden ima ve isOreUerle elc alacagiz. MaJiud tefrikanin dafia kimlerin
Hanedan mensubu yanlis. neticelere goturiir. Hele bu vesikalar, habcr kaynaklari meskuk ve
sayilabilccegini bile bilmeycn ve ismiyle bir
ermeni
oldugu intibami uyandiran bu acemi ara$ttricisinm bir takim
-bilhassa- kontrol imkanindan mahrum bir takim ajan raporlan olursa,
diizme ajan
raporianm tariho mesned olacak ciddi vssikatomug gibi onlara sadece bir ihtimal belirtmekten bteye chemmiyet atfetmek
gbstcrmck istem-
iinkSnsizdir.
csindcki garabet ve cehalcti tebfiruz ettirmedcn
Once mes'elcyi tarih ilmi
bakimdan ve herseydcn once « u s U » Ustelik bu raporlar, bir vcsika olarak telakki olunsalar bile, bunlar,
itibariyle cle almak isliyoruz.»
mulitevalariyla ilzam olunmak istenen kimselerden sSdir olmadiklan ci-
helle ancak bir ncvi hukuktaki «beyyine ba§Iangici» gibi ka-
USUL :
bul olunabilirler. tleride goriilecegi iizere acemi bir ara§tmci oldugu
Mahud tefrikanin ba§lamasindan bit giin evvcl gazetcnin adiyla im- yazilanmn muhteva^mdaki cesjtli sakathklarla agikar bulunan Nuyan
zalanan bir yazida: «Gazetecinin bdcvi habcr bulmaktir. Ancak
asil Yigit Ingiliz Entellicans'ina mensup casuslann tanzim ettikleri raportar-
«haber» her zaman tekrar ettigitniz gibi gtinluk olaylan okuyucuya ilel- dan bu EnteUicans hakkinda degil de Osmanlilar hakkmda son derecede
raek degildir. Bugunim gazeiccisi, artik olaylaii derinligine, genishgine garip hukiimler Qikarmaktadir,
incclcyebilen, bilinmeyenleri ortaya cikarabilen,
gcrekirse hatta" tarihi
Bu siiretle gercek bir arasHncimn hie bir zaman ba§vurmayacagi
kanstiran, olaylaii, kuflenmi§, gizli belgelerden,
tozlu arsjvlerden sakim bir yol tutmu§tur, Gercckten dercedilen vesikalar arasinda Os-
sdkebilen adamdir,
majih Hanedam'na mensup herhangi bir kimseden sMir olmu§ en kiigiik
Londra tcmsilcimiz Nuyan Yigit, i§tc bunu yapti. Buyiik Atatiirk'e bir vesika mevcut degildir. Muhakkak ki; bbyle buyiik bir iddia ile or-
kar§i hazirlanmi§, fakatmechul kalnus, bir suikast tertibim, ars>Ieri in- taya cikilinca, bu iddiayi, itham edilen §ahislann el yazilanyla veyahut
celeye inceleye Ogrendi ve yazdi» denilmekte ve
muteakiben de bir gun da bu derecede katiyyet bah§eden vesikalarin delaletiyle ispat gerekirdi.
sonra yayinlanacak olan tefrikanin bir hiilasasi verifmektedir. I57
Adi gecen tefrikada boyle bir §eye rastlanifmamaktadir.
ButakdimdeacikcagoriildugUiizere ne§redilecegmden bahsedilen Ostelik, vesika diye dercedilen ajan raporlarinda adi gecen sahislann
«OsmanItlar'i n Son Oyunu.» isimli tefrika bir nevt com da bu HSnedan'a mensup degildir.
157 Bkz: 14 Nisan 1974 Hiimyet Gazetesi'nde yer alan «HMrriyetten

- tarihli ;
Gercekten Nuyan Yigit, yaziianmn birincisinde guya M. Kemal

Size» serlevhali ve «Hiirriyct» imzali yazi.
Pa§a'y a kars.i pl§nlanmi§ bir suikast tertibi icinde bulunan Hanedan
340 KADIR MISIROSLU
OSMANOSULLARININ DRAMI Ml
mensuplan olarak Damat Fcrit Paja'mn iivey torunu Bahaddin
edilen suikastin gcrceklesmesinc sadece 50 gun kalmi§li!...» ls5
Sami ve O'nim da oglii Sami Bey'in (Herhalde, babasi dcnilecekti)
adim onaya koymakladir. Bu maksatla, ingiliz Entellicansina mensup Tariht bir arajtmna yapmak iddiasi iie ortaya cikan ve Osmanli
bir ajanin bagh bulundujju daireye takdim eyledigi bir raporu deiccdcn Hanedam hakkmda bugun'e kadar hig bir yerde rastlanmamis boyle bir
yazar, bununla gOya Hfinedan mensuplannin M. Kcmal Pasa'yi ithamda bulunan yazann satulannm. dogiu olabilmesi icin, kendisinin
Bldflrmek istediklerini ispat ctmis. bulunuyor. Vesikamn derccdilmis. ingiliz Entellicansina mensup bir casus olmasi gerekmcz mi? Bu tak-
kismT foiokopisinin allinda su izahat vardir: dirde aslen Ermeni oldugu iddia edilen bi». kimsenin, bir de ingiliz casu-
su olmak gibi menfi bir sifau haiz bulunmasi
«Bahaddin Sami oglu Sami Efendi'yi Ataturk'ii oldtirmck karsrcinda yazdiklanna
giivenmenin nasil mumkiin olabilecegini iakdirlerinize
plfinini gerceklesjirmek iizcrc Londra'ya yollamisn. Sami Efendi birakiyoruz.
Eger, casus degilsc, tngiliz islihbarat Merkczi'nde
Keith Williams adinda bir bankerlc lemasa gectigi sirada lejcbbiisii bulunamiyacagina
gore, yukariya alrhan saurian onun
ortaya cikti. Deniz istihbarau Keith Williams'! sikisurmis, biitiln bil-
rnuhayyilesinden cikmi§, hayalt
lsB Seyler olarak kabul etmek mecburiyetinde degil miyiz?
cliklerini ogrenmi§ti.» Yazann, aklen ve
fiilen, vaki olmak ihtimali bulunmayan beyanlan
Yazar, tefrikasma tamamen hayal mahsulii bundan ibaret de
bir senaryo usllibuyla
degildir. ileride baska misaller de verileccklir.
bashlinaktadir:
Aynca bir senaryo uslubuyla takdim edilen adr gecen vesika
«Haggallay» gijzliigiinu diizeltti vc kendi kendine, «Bu dcnizcile-
musveddesinde bahsedilen Bafiaddin Sarai Osmanli
da daima heyecanli olur» diye minldandr. hanedanma
rin islihbarat rapoilaii Ama bu mensup bir kimse degildir. «Efendi» tabiri sehzadeler
seferki rapor her zamanki raporlara benzemiyordu. ve Hinedana
mensup kimseleriti «Sultan» denilen kiz cocuklan icin
kullanilan bir
«- Uciincii suikast tesebbiisil ise ya Kasim 1937'de, ya da Mart tabirdir. Gerek yukariya aldigimiz parcalar ve gerekse tefrikamn
diger
1938'de yapilacak.» kisimlanndaki gesitli beyanlar gostermdcledir ki; yazar,
kimlerin bu
Baggallay heyecanla clindeki raporun tarihine bakti 7 Eyliil 1937 Hanedan'a dahil-addedilebileceklerinden ve HSnedan mensuplannin
ne
yazihydi kagidin iizerinde. gibi sifatlarla anildiklanndan habersizdir. Eu
sebeple, bu hususta kisa
bir izahati zlruri addediyoroz:
« - islihbarat Boliimu, Bahriye Nezareti, Gizli Tutunuz.»
«Saym Baggallay» diye basiiyordu Bir kimsenin Osmanli Htoedam'na mensup
rapora ekli mektup: addedilebilmesi icin
onun babasinm Hanedan mensubu oiraasi sarttir. Bunlar erkekse
« - Belki ilgi cekici buiur ve harekete gecersiniz diye iyi islihbarat
«§ehzade» kiz ise, «Suiiaa» lakabiyia amlirlar. Erkek
yapan bir sahsin Bahriye Nezaret'indc baskan yardimcisina vcrdigi evlatlar
bil-
hakimdaki JehzJde tabiri isimden evvel kullamlir ve sonuna
gileri ekte size stmuyomm. Saygilar. da
«iEfesidi» kelimesi ilave olunur. Mesela §ehzade Seihn Efendi veya
Binbaji Webb' Bowen» Sehzaoe iVIshnseii Abid Efendi gibi.
Kiz cocukian icin tallamlan «SuiiteB» tabiri ise isimden

sonra gelir
«Binbasnun «ilgi cekici bHluma'» limidiyle gonserdigl raporda sSzii ve yine «Efendi» tabiriyle birlikte kuHamHr. Ayge
Saltan, Sabiha
158 - Bfc?,: Hiirriyct Gaz^tesi IS l'<h*& 19'H
342 KADIR MISIRO&LU OSMANoeuiXARI'NIN DRAMI a©
Sultan Efcndi veya Sabiha Sultan gibi. 161
lurdu.
Sultan Efcndi'Icr Hanedana mensub olmayan 62
bir erkekle cvlendikleri Kiz evlatlara ise «SuItan» denilirdi.'
takdirdc dogan focuklanna bunlar erkekse
«Sultanzadc» kiz ise «Osmanh
«Hammsultan» Hanedam'na mensub erkeklerin biiyuklcrine ilkin
Saltanat
denilir.
« P a § a » denilmis ise de sonralan bu iinvan vezirlere
tahsis ve
Sultanzadcler, babalan HSncdan'dan olmadigi
cihelle talit iizerinde sehzadelere Fatih devrine kadar « Ce 1 e b i » denilerek ve dalia sonra
his bif Irak sahibi degillerdir. Ziia, bdylc olmasa, baska bir ailcyc men- bundan da vazgecilerek saltanatm sonuna kadar «
sub babamn socugu tahta gcsmis olurdu
E f e n d i » iinvani
ki; bu da hanedan ticgi s ikligi kabul edilmistir.
manasina gelir.
Sultan Ahmcd'e kadar sehzadeler, erkek
I.
^ socuk yapabilirken,
Biraz asagida izah edileccgi iizcrc Hiirriyct yazarmin O'nun zamamnda s'karilan
Hcnadana men- bir kanunla erkek ziirriyeti yasak
edilmis',
sub lelakki eyledig) kimsclcr, bir Sullanzade'nin
oglu (Hahaddin Marin erkek {ocuklarma « B ey » kizlanna da « Sultan*
de-'
Sami) ile liayali bir lorunu (Sami) dur. Bunlar,
yazann bcyan ettigi nilmistir. Sonradan vezirlcrle evlendirilen sultanlarin
erkek socuklarina
gibi «Efendi» labiriyle yad olunamazlar.
ilzerc
Efendi, arzelmis
schzadclcrc raahsns bir Ifikabhr. Bunlardan
oldugumuz « B e y » kizlanna «Hanim. Sultan* denilmeye
sadoce «Bey» diye baslanmistu.» lM
bahscdilir.
Sultan Efendiler'Ie evlenenlerc gelininbabasi
padisah degilse bile
Iiahattin Sami ile O'nun asbnda mcvcud olmayan
oglu Saminin «Damad-i Hazrct-i Sehriyari» denilirdi. " 1
kirn olduklarmi ve Hancdanla aiaka derccelerini belirtmeden once

kimle- « S u a n z a d e » saltanat
rin Hanedan mensubu addedilebileceklcrine dair
1
1 hanedamna mensup kadinlarla evlenen
scrdeddigimiz tarihi damatlann erkek gocuklan hakkinda kullaniur bir ,,is
malQmati tevsik eden bir kac ciddi kaynagi dikkatlerinize tabirdir.»
arzetmek is-
tiyoru/.:
Baton bu izahat kimlerin HSnedan'a mensup
addedilebileceklerini ve
Hanedan mensuplannm ne gibi sifatlarla
yadedilebileceklerini asikga
«§ehz8de, Osmanh Huklimdar stilalesinin erkck evlallan hakkmda
Buna nazaran Hiirriyet yazannm Bahaddin Sami'den
gostermektedir.
kullaiuhr bir tabirdir. Asl. Sab oglu, Padisah
oglu demek olan S a hza de Hanedan mensubu kimseler olarak bahsetmesi
dir. «Sehzade» bunun ve bunlan bazan
liafifletilmis.
seklidir. Bununla beraber bazi
«Prens» vebazanda«Efendi»sifaUanylakaydetmesimaksatli
vesikalarda « S e h z a d e » surelinde
de geser. tlk devirlerde bunun ye- degilse, ilmen katl bir sOrelte yanhstir.
rine « Q e I c b i » denilirdi. Zira prens kelimcsi bizdeki
sehzadenin karsdigidir. Prenses ise sultan demek
olmaktadir. Falcat ne
Schzadc iSbiri sonradan kullandmaya baslanmis,
Osmanh Saha- yazik ki; Avrupahlar, Osmanh Devleti'nin resmi tefrifat elkabim
nati'ran sonuna kadar devam eimistir.»"°
Sehzadelere son zamanlarda «

161 - Ismail Hakki UZUNCARSIU - Ojmanl, Devletinir, Saray Teskilat. An-
E fe n d i » denilirdi. Elkab olarak da
kara 1945 sh. 106
«Devletlu, Necabetlu» gibi kelimeler kullamlirdi. Veli-
162 -ay.
ahilar'dan « Necab e Ipen ah
Efendimiz» diyebahsonu- 163 - Mehmed Zckl PAKAUN - ag.c. Fasikiil XX, sh. 275.
160 - Bk 2 Mehni.d Zcki PAKAUN Tarih Deytmlcn v 164 Halid Ziya
: .
Terimteri So2lu»ii Fa- - U§AKLIGlL - Saray ve Otcsi C II. sh. 93
sikffl XXI, sh. 327.
165 - M. Zeki PAKAUN a.g.e. sh. 277.
*H KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI &S
hafckryla bilmediklcri icin bazan Hfmcdan'a mcnsup yani §ehzadq veya Sami, Fethi Sami, Mahmud Sami adinda ve lialen Londra'da ol-
sullan olmayan kimsderi de prens ve prcnses lftkaplanyla uran cocuklan vardir. Igte Hurriyet muharririnin
talit uzcrindc iddia sa-
yfidedegclmisjerdir.
hibi olarak giislcrmek isledigi
Bahaddin SSmi bu Mediha Sul-
Bunun en (i|)ik misaliPrens Sabahaddin'dir. Bu da bir sehzade tanzade Sami Bey'in ogludur. Bunun taht uzerinde bir
hak iddia
degil, sulianzadcdir. Yani sadece anncsi Hfaedtm'a mcnsuplur. Ba- edebilmesi, asla mevzubahis olamaz! Bilfarz, Hamdullah Suphi
basinin Hancdanla hie bir alakasi yoklur. Sihri
akrabal.k (ah! iizerindo
Taniiover Osmanh tiihli Uzerinde ne dcrecedc bir hak iddia
edcbilirsc,
hie bir hak iddiasma imkfm vcmiiycccgi bunlar da o kadar iddia edebilirler. fiinkii, Hamdullah
tabetic, bunlann padijahligi asla Suphi
mevzutahis olmadigi halde, Hurriyet yazan Bahaddin Sami Hey'i Tannover ile amca cocuklaridirlar. Arada sadece
biiyiik nineleiinin
padi|ah blmak gayreti pejinde gostcrmektedir ki, Hancdan'a mensup olmasi gibi kiifiicuk bir fark mevcuttur.
bunun garabcti biraz Hal boyle
asagida beliriileccktir. ilcea, Hurriyet yazari, 16 Nisan 1974 tarihli Hurriyet Gazetcsi'ne
der-
ceyledigi bir ajan raporunda ycr alan:
EcncbUer bu gibi yanlis lavsiilcri bazan kendi siyasetlerine alct olan
kimsderi buyiilmck ve onlara ilibar kazandirmak icin «Prens Sfimi babasinm tarn ve kesin
yaparlar. Mescla yetkilerini haizdir. Oc sene
yukanda balisi gecen Prens Sabahaddin icin boyle harckct edildigi
once Mussolini kendisine yaklasmis ve muazzam paralar ile birlikte
kanaatindeyiz. Tiirkiyc Sultam olmasi icin diplomatik destek
teklif etmijtir..»
cumlelcriyle hanedanla alakasi olmayan kimselerin
Cunkii devlctimizin biranevvel parcalanmasina miincer olacak
Osmanh Tahtim ele
gecirmck icin bir lakim siyast faaliyetlere
« a d e m - i mcrkeziyct» gibi yanlis bir goriisiin ba§ murevvici
giristiklerini iddia edebilmek
garabetoe suruklenmistir.
ve su kaliksiz bir ingiliz casusu idi.
tngiliz Entellicansi da -dUnyaca meshur

Bizdcki ciihela da aslinda sehzade olmadiklari jbhretine ragmen-
halde ecnebilerin
yamlabilecegi gibi orlaya bir takim maksatli sayialar
yanlis olarak « p r e n s » lakabiyla andiklan cikararak kendi
bu gibi sahislan bazan
cmellerini gerceklestirmek arzusunda da bulunabilir.
Hanedan mensubu zannctmek gafletinden kurtulamamislard.r. Bu entellicansm
Nilekim,
Sultanzadc Sabahaddin
cfkar-i umumiyeyc vesika diye takdim ediimis raporlannm orlaya citas
Bey'in Tiirkiye'deki §ohreti de bu gibi
sebeplerinin, girift ve seyrani ingiliz siySsetinin
cahillcrin isaa etmesi yiizijiiden hususiyetleri ile izalu
«Prens Sabahaddin» olarak
uzun bir mcscledir. Ancak burada su kadarim
ycrlesmistir.- ihtimal ki; Hurriyet yazan da aytu hataya diiserek soyleyebiliriz ki; bu gibi
heyecan yiiklii raporlari tanzim ve takdim eden ajanlar, sahsen
Ingilizlcrin prens sifatiyla lakdim ettikleri Bahaddin Sami Bey'i
yamlabilecckleri vc hatta mensup olacaklari tcskilati yamltmak mak-
Hanedandan zannetmi$tir.
sadim takib edebilecekleri gibi, cesitli sSik ve sebeplerle de boyle hatala-
Bu izahattan sonra Bahaddin Sami Bey'in kimligi hakkinda da Bu hukmiimiiz bazi kimselere garip gele-bilir.
ra siiriiklenmis. olabilirler.
birkac cumlelik kisa bir izahal verelim.
ingiliz Entellicansi gibi, johreUi bir istihbarat
teskilatinin maksatli bir-
Sullan ikinci Abdiilhamid Han'in Mediha Sullan adinda takim raporlar ihdas edebilccegi mcs'elesinden kat'annazar
bir nasil olup da
hemsiresi vardi. Bu, Haradullah Suphi Tannover'in yamlabilecegi diisuniilebilir. Halbuki bunun herkesce maruf bir
amcasi Necip misali
I'asa ile evli idi. Necip Pasa'dan Mediha Sultan'm SSmi Bey de vardir. Biz kaydi ihtiyatla vazettigimiz yukandaki
hiikiniimuzun
adinda bir oglu vardi. Sami Bey'in Riikneddin Sami, Bahaddin dogru olabilcceginc kat'iyye yafan bir ihtimaliyet kazandirmak icin sa-
346 KADIR MISIROGLU
OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 347
dece bu bir lek misali zikrelmekle iktifa edecegiz. Hatulanacagi (izere II,
dirki:
Cihan Harbi icinde bu entellicansin bajmda bulunan Kim Philby'nin
daha sonra el altmdan Ruslar'a casusluk yapmakla bulundugu sczilmis, « 3 Mart 1924'dc Hilafet kaldrnlinca, Hanedamn erkek ve kadm
ve kendisi yakalanacagmi anlayinca Rusya'ya kacmigti.? Halen de bra- iiyelcri, yurt disma crkarildilar. Halife II. Abdulmecid (Abdulmecid
ck! bulunmaktadir, Bir zamanlar Ingiliz Entcllicansimn Ortadogu'daki bir Efendi) ve Silesi, yirmi dort saat icinde Turkiye'yi mahfuzen
tcrk etli.
numarah ruknii olup, Beylcrbeyi'ndc bir yalida ikamet cderek haib sen- SehzSdelcre ve sullanlara ise iilkcden cikmak icin yedi
gun,
en kim.se oldugu halde, Tijrkiye'dcki biitiin gayrimenkullerini tasfiye icin
crcriniii girili istihbaraltna istikiimct vermis, bir de bir yd sure tanindi.
aslmda ve gizliden giziiye Rusya hcsabina cah§makta olmasinin sasrrhci Aslmda bu, siySsi bir tedbirdi tabii. Ciinku Hanedan iiyeleri
gcrcegi oniinde bir nebze durup dii§ikirack lazimdir. Bir cntcllicansin arasinda, Milli MucSdeleye, yeni rejime ve
Cumhuriyete kar§i koyan
boylesine ehemmiyefli bir elemani, hasim laraf hcsabina yillarca cali§tr olamisn. Daha dagrusu olmujtu, bir kiji olmugtu: VI. Mehmed Va-
da o teskilat bunu farketmcz.se Hurriyct mubabirinin vbsika diye takdim hideddin. O da coktan, Turkiye'yi terk etmi§ti.»
cyledigi ajan raporlarirta tarihi birer vasika goziiylc nas'il bakilabilir?
Gercekten insaf olcilleri icinde kalcme ahnan bu salirlarin da
Kim Pbliby, Rusya'ya kactiktan sonra bir haltral yaymlami§ ve bu sedece
iki yanlisi vardir.
Bunlar da Sultan Vahideddin'in Milli Miicadelc'ye
hanrat 18 Mart 1968 tarihinden itibaren Milliyet Gazctesi'nde tefrika
karji gostcrilmig olmasi ve sehzadelere taninan
muhlelin yedi degil iki
edilmi$tir. Bir enttelicansm - o cnlellicans Ingiliz entellicanst da olsa - ne
gun olmasidir.
blciide yamlabilecegini kavramak istcyenlere bu tefrikayi okumalarim
tavsiye ederiz. Netice olarak, bir ajamn kaynaklari tamamiyle meskuk Hiirriyet muhabiri gurbette ancak iki sene kadar yajiyabilmij olan
istihbaraum aksettiren raporlarmi tarihi bir vesika olarak takdim etmenin Sultan Vahideddin'c de alabildigftie hiicum etmistir.
-her nasilsa- ciddi oldugu kanaatini uyandirmi§ bir gazete icin ne dere- Hiirriyct Gazetcsi'nin tarihi arashimalar icin
hie bir temel hazirligi ol-
cede yiiz agarlici oldugunu takdir etmeyi okuyucularimiza brrakiyoruz. madigi anlajilan sayin yazari, HSnedan'i Tiirkiye ve
onun Reisicumhuru
Kanaatimizce Efkar-i UmOmiye bu tefrikanrn ne maksatla ortaya ko- aleyhine bir tertip icinde goslerirken, iddiasina mesned olarak
derceyle-
nuldugunu kavramakta asla giicluk cekmemi^tir. Gercekten o sirada digi ajan raporlannda gecen isimlerden biri de son
Halife Abdulmecid
crkanlmak uzere bulunan af kanunu layihasina Osmanh Hanedammn er- Efendi'dir. Gcrci O'nu itham ederken de kendinden sadir olmus, her
kek azalannin da dahil edilmi§ bulundugu malumdu. Bu vesilcyle Turk hangi bir « d e I i 1 » olmak vasfmi h&z vesikaya istinad edilmemektedir.
Matbuatinda bu hanedana muteallik cesttli yazilar yaymlanmtgu. §*lyan-i
ingiliz ajanlannm her nasilsa elde ettikleri giiya bir takim gercekleri ak-
memnuniyet olan husus §udur ki; biitiln bu yayinlar arasinda tek catlak
settiren raporlar, Tiirk umumi efkarina dogruluk dcreceleri miinakasa
ses, bteden bcri bir takim gizli kuvvetlerin emrinde bulundugu sSyi
edilmcden takdim edilmi? bulunmaktadurlar. Bu sebepledir ki, bu rapor-
olmus, bulunan Hiirriyet Gazetesi'nden cikmishr. Gercekten, memleketi-
lann mulitevalarmda fiili vakialar finiinde gayri kabili miidafaa
mizde hala hak ve insaf olcUIerini terketmiyen kalem erbabi da az pek cok
hususlar yer aldigi gibi cok cesjfli tezadlar da derhal goze carpmakladir.
degildir. Bunlardan sirf bir misai olmak iizere 11 Nisan 1974 tarihli
Hayat Mecmuast'nda «Son OsmanliIar» serlevhasiyla Gercekten Hiirriyet yazanmn, son Halife Abdulmecid Efendi'nin
yaymlanan objektif bir makaleyi misiU gbsterebiliriz. Burada Osman- admi ilk defa antji, malmd tefrikanrn ikincisinde ve aynen §oyledir:
ogullan hakkinda km ve fakat dogru bir bilgi verilerek denilmektc
3H8 KADIR MISIROGLU OSMANOGULIARI'NIN DRAMI 3«
«... Kemal Atatiirk Abdiilbamid SIFii smirdisi ettigi zamanken- veya sehzadelerin bu tarzda yad edilmediklerini
bilemiyecek kadar
disiylc birlikte 24 aile reisi de Turkiyc'yi alclacclc tcrk Bunlann mes'cleden habersiz bir kimse veya raakamin
ctmi§tir. tanztm cttigi sacma bir
arasmda Prens Sami rapor karsismda bulundugumuzu kabul
ile babasi da vardii Halen Montone'de ctmek mecburiyetindo degil
miyiz? Ostelik Abdulhamid admda
ya§amakladirlar vc Ingiliz makamlarmm kendilcrine verdikleri vesikalar bir sclizade de yoktu.
ile seyahat. ctmcktcdirlcr. Ellcrinde diplomatik pasaport yoktur. 2 - Son on yd icinde (yani 1927 - 1937 arasinda) hanedan mensup-
larinm calismalan ncticesinde M. Kemal Pasa'ya
Abdulmedd de vardi ve bugiin
Ailenin digcrefradi arasinda Halife 19 defa sfiikast ter-
Tiirkiye'de Sultan O olacaktir, Halife, Alman taraftaridir. Ailenin tiplcnmis bulundugu iddia edilmeklcdir.
On yilda 19 suikast,
bunun her
cogunlugu da Alraan taraftandirlar ve Alman Hukumeli'nin yd vasati iki defa tekrarlanmasi demektir.
Aklen ve mantiken mumkiin
yardimlanyla yasamaktadirlar. Bu jahislar son on yd icinde 19 defa Ke- miidiir ki, boyle bir soy 19 kere tekrarlansm
da bundan simdiye kadar
katlctmek itin hie kimsenin haberi olmasin!... Hicbir
roal Alaliirk'ii tertip yapmislardir. Simdi Almanlar Ha- kaynakta bundan bahsedilmesin!
Briylesine ehemmiyetli ve bu kadar tckerriir
life'yle yeni bir anlasmaya varmistardir. Kemal oldtiruldukten sonra eden bir terdb sadece ajan
Alman Bakanlagi'nm raporlannda sakh kalsml... Guniin birinde
Disijfleri ileri siirecegi §artlar altinda tahta Halife Ermeni asilli oldugu
Alman Hukumeli'nin siiylenen HUrriyet Gazetcsi yazari, bunlari
oturtulacaktir. bir cok ajam, Turk Ordusu icinde kesfcdip aleine ilan etsin!...
sorumlu mevkileri i§gal etmektedir. Fakat, askerler, Alman Hem deOsmanogullan'mn gurbetzede mensuplarinm anavatan-
tarn
hukumranligmi istcmemckledirler. Ordunun temsilcileri, Prens kavusmalarimn mevzubahis oldugu bir giinde,
larina
bu her biri binbir
Sfimi'ye yaklasmijlar vc Kemal Aialiirk'un hayatma ba$anh bir mantiksizhk ihtiva eden ajan raporlan buyiik
bir alayisle husus! bir mak-
yapdmasma i?.in sad takip edilmeden nesredilmis b»lunsunl...
sfiikast verdikleri (akrdirdc, babasimn Osmanli tahtina Biitiin bu suallerin ceva-
oturup Sultan olmak isteyip istemedigini bgrenmck islcmisterdir. blarim, feraseflerinden emin buluhdugumuz
saym okuyucularimizm tak-
dirlerine birakiyoruz.
Bu ailenin her leitibi, basanya ulasacagi anda ordu yetkilileri tertibi
aciga vurmuslar ve engel olmu§Iardir.» ,fi6 3 - Hanedan mensuplarinm ve bilhassa bunlardan Son
Halife
Abdiilmecid Efendi'nin yurt dismda hayaUanm
HUrriyet yazannin derceltigi ajan raporlannin leker teker tahlil ve «AIman yardim
1 a r i
y I a » surdurdiikleri iddiasi da kulliyen yalandir. Hakikaten
tcnkidi boyle bir cevabt yazirun hacmine sigmiyacagi cihetle okuyucu- bu hu-
sus yukanya alman satirlarda sadece bir
lanmiza mukayese imkani vermek ajan iddiasi olarak yer
almis bu-
bir iizere sadece son Halife
lunmaktadir. Halbuki hakikatte son Halife
Abdiilmecid Efendi vesilesiyle yukariya almmrs bulunan parcayi tahlil Abdiilmecid Efendi'ye
yardim eden Almanlar degil, bu raporu bizzat tanzim
edecek ve burada yer alan yanh§lik ve mantiksizhklan dikkaderinize eden entellijansin
devleti, yani tngiltere olmustur.Gercekten
arzedecegiz: §6yle ki: Ingilizlerin « H i nd i s t an
Osmanli Hanedam mensuplan arasinda «AbduThamid I3I»

1 -
s i
y a s e t i » yiiziinden « H i I afe t M e s s e s i » ile yakinen
alakadar olduklan ye bu rauesseseyi kendi
taJiakkiimlerine mSni tel&lki
unvamyla yad olunan bir kimse mevcut degildir. Malum oldugu iizere
eyleyerek yikmaya calistildan cumlenin
malumudur. Bu sebeple
sayi sifatlan bu hanedamn sadece tahta gccenleri icin kullanihr. Sultan
II. Abdiilhsmid Han'dan sonra bir baska Abduihamid'in gelmedigi
Ingiliz himayesrndeki «
HaydarSbad Nizam l n »sihrt m
yakmligmdan istifade eyleyerek son Halife Abdiilmecid
Efendi'ye
yardimda bulunmuslardir. Esaser, Halifenin kai
Diirriiehvar Sulta»
166 - Hiimyet Gazetesi a.g.t. 16 Nisan 1974
£0 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARININ DRAMI 351.
Haydariibad Nizarm ile cvli bulunuyordu. Nizam bir kenarda oturup, bir giice sahip olmasmt sart goriiyor ve bu sebeple «Saltanatsiz
Hilafet Miicssesesini ihya gaycsi pcsinde kosniamasi sartryla kcndisine H i 1 a f e t » olamiyacagim iddia
ediyordu. Bu goriise kalilmayan
ayda belli bir maas ddiiyordu. Bunu, metbuu ingiliz Devleti'nin Abdiilmecid Efendi, Sultan Vahideddin'in vatandan ayrilismdan
maiiimah tiaricindc yaptnasma imkaii var miydl? Haifa, Halife'ye sonra M. Kemal Pasa'nin kendisini Turkiye Biiyiik Millet
Meclisi
oticTicn bu pararun tngiliz Entellijans'i hcsabina malisup cdilmcdigini adina Makam-i Hilafete nasbeden mektubunu hu'snii
telakki etmig, ve
kirn lemin cdcbilir? sadece « H
a 1 i f e » sifaliyla bu makama gecmigii.
Kaldi ki, son Halite Abdiilmecid Efendi siyilselten anliyan, bu 4 - Bu vesileyle §unuda ifflde etmek miimkundilr ki, son Halife
gibi girift me.s'clelcrc kansarak lierluingi bir muvaflakiyct saghyabilecek Abdiilmecid Efendi, M. Kemal Paja'yi oldiirmek gibi bir ler-
ruli ve l'ikriyat sahibi bir kim.se de degildi. Ilakikalcn evvelce antalilmrs tiple, uzaktan ve yakindan aHkau olabilecck bir kimse olarak addedile-
oklugu gibi, san'alkftr ruhlu bir kimscydi. Harb, darb ve kavga, cidal mez. Zira M, Kemal Pasa'nin yukarida bahsi gc?en mektubu Anka-
adami dcgildi. Bunun en tipik misali Sail Tevf'ik Fikret'in butiin Os- ra'daki siyasilerin O'nun sahsiyeti hakkindaki hissiyatini 50k giizel
manll tarihinc kufreden meshur « S i s » siirini tablo haline gelinnis bu- aksettirmekte ve binnctice iki taraf arasindaki temelleri ttihad-i Terakki
lunmasidir. Resim .san'ati bakimindan - belki - son dcrcce de kiymetli laraftarligina dayanan fikrt beraberligi gayri kabil-i inkar bir surette or-
Agiyan
kabul cdilebileeek olan bu cscri bugunkii « ii z e s i »nde M liiya koymaktadir. Bu mektup, sfiyledir:
temasa edenter, Abdiilmecid Efendi'nin siyascucn nc kadar an-
ladigini (!) kolayca lakdir edcbilirler. Bir .sair cikip sizin meusup
HANEDAN-I ALl OSMAN'DAN, HALlFE-l MOSLiMf
oldugunuz ailcniii lias, amili bulundugu altibucuk asirhk sereili tarihe
ABBlJLMEClD EFENDl HAZRETLERlNEI...
kuTrelsin de six o kuTiimamcyi lakdir ve tahsinlc tablolashrm!... Bu ola-
cakbirsey midir!...
Amme-yi miislimin
5 in miicib-i mahv olan dugrnan tekalif-i
Surasi muhakkaklir ki; Abdiilmecid Efendi, her ne kadar i
Sedidesini kabul
vo miislimtnin miidafaa-i miicahedelerinde
siyasetten anlamayan saf birkimse ise de, boylesinc batalara
diismana muvafakatle beynel muslimiii fko-i er ve fesad
siiriiklenmcsi daha ziyade luibad - Terakki propagandalanna kapilmis 3 ve fisk-l
olmasmdandi.
ammeye fiilen tesebbiis ve bu harekatmda devarn
ve israr ve bin-
tste bu tttihat Terakki laraflarligi yiizlindendir ki, onlarin
nihaye ecnebi himayesine levdi-i nets ederek bir Ingilij
amansiz dlismani olan Sultan Vahideddin ile aralannda bir gemisiyle
Makarr ve Makam-i Hilafel'ten firar eden Vahideddin
anlasmazlrk vardi. Belki de yukanya dercedilen ajan raporunun yazar ve Efendi'nin,
Turkiye Buyiik Millet Meclisi §er'iye Vekalefi'nden
nakilini yamltan husus bu olmustur, verilen feleva-
yi serife mucibince hal'ine Meclis heyet-i
Sultan Vahideddin son Halife Abdiilmecid umDmiyesinin 18
le, Efendi'nin
Tesrinisani 338 tarlhinde mun'akid 140'inci
Ictimanin 8'incl celse-
arasindaki anlasmazhgin bir diger sebebi de Hilafefin saltanatsiz ka-
sinde mtittefikan karar verilmislir.
buliiniin dogru olup olmamasi mes'elesinden crkmi§tir. Bu mes'eleye
Turkiye Devleti'nin hakimiyetini bilalwydu
evvelce Hariedan'in yurd disuia crkanhsi vesilesiyle temas edilmisti. Bu- sart, milletin uhd>-
sinde mahfu! tutan Teskilat-i EsSsiye Kanunu'na tevfikan,
rada da su kadanm soyliyelim ki, Sultan Vahideddin, Halifenin icra ku-
«tehdidini ikaa kaadir» yard emrettigi seyi fiilen yerine getirebilecek

drcti ve tefrt selahiyeti kendisinde miiteeeili ve miitemerkiz bulu-
352 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
nan milletin, yegane ve hakikt miimossillerinden miirekkep Tiirkiye goslcrmcsinde mantik da yoktur, Sultan Vahideddin'lc aralanndaki
Bijyuk Millet Meclisi'nin 1 Tesririisani 338 tarihinde miittelikan ka- ziddiyclin tesbiti gcrcck ise de, bunun lafsilatma miiledatr izaht yanlistir.
bul ettigi esbab-l mOcibe ve esasat dahilinde Meclis-i alice 18 Ciinkii Sultan Valiidcddin, gurbctic ancak iki yil kadar yasayarak,
Tesrinisani 338 tarihinde miin'akid celsede Makam-l Mualla-yi 1926 tarihinde irlihal cylcmistir.
Hilafet'e intihab buyurulduklarim hiirmet-i mahsusa ile Zat-l Haz- Arlik siyascl salincsindcn cekilmis olan adamla, yani Sultan Vahi-
Kilatotpenabilerine arzederim. Keyfiyet, Tiirkiye Biiyiik Millet
reti deddin'lc sallanat icin rekabeti devara eltirraenin frill ve mantrki
Meclisi'nco Alemi islam'a vo Tiirkiye halkina iblag olunmustur. imkansi/.Iigi ise her llirlil izfthtan varcslcdir. O'nun yakinlanyle devam
Intihab-l vakiin Alemi Islam icin miitcyemmcn ve fiiyuzatbahs eden bir niiinafcretlcn soz cdilir ise bunun da biraz asagida izah edilecegi
olmasml eltat-l ilahiyeden tazarru ve niyaz ederim. iizcic nc lain ve ne de M. Kemal Pasa'yi bldiirtmek mes'elcsiylc alakasi
19 Tesrinisani 338
yoktur, Bu, dogrudan dogruya ve sirf «Musul Petrollerix
Uzerindeki hanedan iiakkmdan dogmustur. Esascii kanaatimizce
Tiirkiye Biiyiik Millet Nleclisi Reisi
HUniycl yazannm lngiliz Enlellicansina alfen orlaya koydugu biitiin id-
Gazi Mustala Kemal dialarm bu mes'clclcidcn galat oldugundan sijphe edilmemclidir. Nite-
kim bu gercek, islinad cdilen ajan raporlarindan da acikca belli olmak-
Abdiiltnecid Elendi, M. Kemal ladir. Hakikaten, 17Nisan 1974 larihli Hiirriyet Gazclesi'ne dcrcedilen
Bu vcsika gostcrmcklcdir ki;
« h m e mahsusa* arz. edcbilccegi bir Ajan rapom bu goriisiimuzii teyid eden bir muhteva tagimaktadir,
Pasa'mn kciulisinc ii r t i
kimsedir. Sultan Vahideddin'c karsi olmakta Son Halife, Anka- 5 - Son Halife Abdtilmecid Efendi'nin M. Kemal Pasa'ya
ettikten
ra'daki siyasilcri do gecmisrtr. Gercektcn Halife stfattm iktisap karsi vatandan clkanlisindan miinfail olarak, bilahare muhalif bir lavir
doit giin sonra gazctecilcre verdigi bir bcyanatta: lakmmis olabilcccgi ve binnelice Hiirriyet Gazetesi yazarinin, Ingiliz En-
lellicansi raporlarma atfen ortaya koydugu iddialarla alakalt buluna-
«0, hain yalmz vatammiza ihanet ctmedi. Hfinedaiumizin screfiyle
bilccegi Ancak, O'nun gnrbetle geccn hayatim yakinen
de oynamisur. Artik vatandan da, hanedamraiz sicilindcn de kovtilan bu
ileri sijriilcbilir.
adamdan bahseuneyelim. Yazik ki, benim babam da bu adamm am-

bilcnlerce boyle bir ihtimalin de asla varid olamiyacagt bir gercektir. Biz
diismimediy
6'
dcraek surctiyle o gun moda olan bu goriisii dogrulayan ve Hiirriyet Gazetesi yazarinin iddialariran haki-
casiydi. Bunu bile
katle alakasi olabilme ihtimalini kulliyen bertantf eden
« Sultan Vahideddin'i T e 1' i n » yansmda hcrkesi mevsuk bir tek
vak'ayt zikrctmekle iktifa cdecegiz.
gecmisti. Gcrci bu hususta Ankara'dan verilen emir karsismda once
taut dilemisti. Fakat, sonradan adeta gbnullii olarak Sultan

Vanided- Bazi Hanedan mensuplan ailcnin biitun fertlerini bir araya toplamak
din'i kotiiledigi goriilmustiir. Hal boyle olunca son Halife ve Musul petrolleri uzerindeki ailcvi haklari eldc ederek bir aile §irketi.
Abdtilmecid Efendi'nin Sultan Vabideddin'den ziylde M. Re- kurmalc igin harekete gecmijlcrdi. Bu harckcl, yurd disjna suriildukten
ntal Pasa'ya yakm bir kimse telakki edilmesindcn daha tabii

ne ola- sonra fogu sefalete dii§en Hanedan raensuplarini iktisaden rahatlatmak
billr. iste bu yiizdendir ki, Hiirriyet Gazetesi yazannm son Halife ve bilhassa genclerin iyi yeti§melerini saglamak gibi taraamen gayri
Abdtilmecid Efendi'yi, M. Kemal Pasa'ya karsi bir tertip icinde siyasi ve temiz bir raaksada baghydi. Fakat Abdtilmecid Efendi
boyle bir faaliyete bir taktm zan ve yakisunnalarla siyasi bir maicsat izafc
167 - Bkz: Vakil Gazetesi, 26 Kasmi 1 926
3M KADIR MISIROGW OSMANOGULLARININ DRAMI 3S6
edilmcsindcn endive duymustur. O derecedc ki; bu lesebbiisiin faal cle-

olamiyacak bir sekildc ilalii iradenin tayin ettigi «silki Osmanf
manlanndan biri olan ve bit yd once Fransa'da «valan!... va(an!...» den o 1 m a k » sifatim orladan kaldirmak seklinde asm bir tasarrufa
diye diye vcfat eden Sehzade Mahmut Sevket Efendi'yc bu faaliy-
kiyam eden bu Abdiilmccid Efendi mi Tiirkiye'yc karsi biiylcsine
etlcrde bulundugundan dolayi « A i I e rcisi sifatiylauzcrin olciisuz tesebbiisler icinde bulunabilecck... Bu hususu, okuyucu-
dekiOsmanli H a n c d a n 1 aza 1 1 g i s I fa t ( n l kaldir lanmizm lakdirieriric buakinz.
d 1 g i n i » leblig ettirmi|tir, Bu tuium, O'nun Osroanogullari ailcsinin 6 - Hiirriyet Gazeicsi yazarimn iddialanna mesned ittihaz eylcdigi
tckrar iklidar elde elmclcri igin faaliyet gOslcrmek soyle dursun, boyle ajan raporunun lahlil etmekle oldugumuz paragrafinda:
anlagilabilccck bir gayrt siyasT faaliyctlen dabi cekindigini gijstcrmekte
«... Alman Hiikumeti'niii bir cok ajam Tiirk Ordusu icinde sorumlu
ve binncticc Hurriyet Gazetcsi yazantun tngiliz Entcllicansina atfen or-
inevkileri isgal elmckle...» dcnilmektcdir.
(aya koydugu iddiakm mullak suicilo muhal kilmaktadir.
Turk Ordusu'nun sercfli mcnsuplarma kar$i ortaya alilan bu cirkin
Abdiilmecid Efcndi'nin bu gcrcegi oriaya koyan mcklubu aynen
iftiramn ne o gun icin ve nc de her hangi bir zaman icin varid
soyledir:
olamiyacagi meydandadir. Alman Hiikiimeii'nc ajanlik yapabilecek
ka-
«Misir*da etvar ve harekatimz, tasimakta oldugunuz namin dar alcalabilen kimselerin Turk Ordusu'nda mcs'ul mevkileri isgal
edc-
serefine kat'iyyen muvafik olmamasi hasebiyle miikerreren bilcceklcri gibi ham bir hayale yer vermis; olmasi bile
bu raporlarin sali-
nesayih-i miiessire ve ihiaraH lazime icra kihndigi halde, hisbir teligini lek basma izali ve ispata kafidir.
lesjri olmayip, hatta ahiren elde edilen delail-i kafiyeden
7 - Guya «... Alman Ordusu'nun lemsilcileri, Prens Sami'ye yak-
anlaîldlgl iizere ef'al ve harekatimzi zerre kadar tadil etmedikten lajmislar ve K. Atatiirk'un hayalina
ba§anh bir suikast yapilmasma
ba§ka haysiyet-j zaliye ve ahlakiyBnize kiilliyen mugayir mua- vermcdiklcri lakdirde babasimn Osmanli tahtma otu-rup
iz.in
sultan ol-
melalta bulundugunuzdan ve ?u hal ile Hanedan-i Osmanf azasi mak islcyip islemedigini 8grenmck» islemisterdir. Halbuki ne Sanii,
silkinde ibkaniz gayri caiz oldugundan Zal-i §evkel3imat-i Hazret-i Bey(Prei)S Sami degil) ve ne de O'nun babasimn -IiSnedandanol-
Hilatetpenahi haiz oldugu bukuk-i riyaset-r aileye istinaden Al-i madiklan ciheile- lahta gccimeyecckleri evvclce izah edilmisli.
(Muharrir
Osman'm seref ve namusunu vikayeten sizden Hanedan-i Osmant Bahaddin Sami Bey'e S3mi adinda bir evlat uydurmustur. Halbuki
azasi hakklni nez'eylemis olduklanni telakki eyledigim irade-yi se-
Sami O'nun babasidir. Fakat biz mecburen nakle ve iddiaya gbre cevap
niyye-i htimayunlarina mebni teblig ederim. veriyoruz.) Buna, salianat liukuku ile Orf ve taammiillerin
asla mUsaid
olmadigmi bilemiyecek bir Alman vcya ingiliz Entellicansi tasavvur olu-
Katibi-i Hazret-i Hilafetpenahf Hiiseyin Nakip nabilir mi? Olunabilirse boyle bir entellicansm lanzim eltigi rapora en
kucuk bir ehemmiyet atfedilebilir mi?
- 15 Kanunu evvel 1928 -
8 - Sami Bey, babasi (ashnda oglu) Bahaddin SSmi Bey ve

biiliin bu tcrtib ifinde bulunanlann o anda Ingiltere'de ikamet etmekte
Hanedan mensuplannin gccimleriyle alfflcali olup Turkiye siyasetine
bulunduklari ve ellerinde de bir pasaport mevcud olmadigi beyan edil-
hicbir surette taalluku bulunmayan boyle mes'elelere bile miisaade et-
mektedir. Madem dercedilen bu rapor onlarm ingiliz siyasetine karsi ol-
miyen, ihtarlanna aldinj edilmeyince de selahiyeti raevzuubahis
arak Almanlarla bir lakim tertiplere girijtiklerini kabul ediyor,
o halde
356 KADIR MISIROGLU
OSMANOSULlARI'NiN DRAMI 357
neden tngilicrc'dc ikfimet etmelerine miisaade edilmcklc bulundugunu
izalia imkan VST midir? Bulundugu mcmlckelin siyftseti aleyhine vc o Osmanh aiicsi mensuplarinin faydasiz ve hatta cogu kere de zararh
mcmlekcl igin - daha sonraki rapoilarda izah cdildigi iizerc - vahim ih- unsurlar olarak gdsterilmi§ olmalan gibi bir iddiaya kar§i soylenecek
tilatlara sebcp olabilccck bir (akim laaliycllere girigen birkac pasaport- pekcok §ey vardir. Ancak biz bu mevzuda Osmanh Ordu Kuman-
suz, tabiiyctsiz vc binnetiee himaycsb, kimscyi hudud liarici ctmck giic dan'lanndan Vehip Pa§a'nin kli§esi takdim edilen bir mcktubunda yer
raUydil? Halbuki adi gcccn §ahislar haia Londra'da ikamct ctmektcdirfer. alan vc $ahs! mu§ahcdclere istinaden Osmanli §ebzadclerinin vatan icin
Demek ki; bu raporlarm muhtcvasnia onlann takdim cdildigi resmT ma- nasilcalishklanm bu bir tek vesika i!e ortaya -koymak istiyoruz. Vehip
kamlar da hcrliangi bir ehemmiycl at('eimeini$Icrdir. Bunlann Pu§a bu mcktubunda El Ehram Gazetesi'nin 19 AgustOS 1933 tarilili
dogrulugunu (!) - lier nasdsa - bu gttnc kadar $u Hurriycl Ga/.clesi'yle niishasmda Anadol Samfm Bey tarafindan yazilan bir makeleyi oku-
onun cok bcccrikli (!..) sayin yazanndan ba§ka hie kim.se lark edeme- dugutm beyandan soma, bu makalcde §ehz§lerin en son tutumlanna
mi§tir. Bu halin. Con Abmed'in «dc vr-i da m i » inakinasmi kar§i yoneltilcn tcnkidleri cevaplandirarak diyor ki:
ke§fctmcsinden nc farki vardir,
«... Evet Jjehzadelerin badel miitareke takip ettikleri yol ve . itti-
9 - S lym Hilrnyct yazannm dogruluguna ilimad cmg'i uan raporun-
haz etliklerj tarz ve hareketleri ktiili vueuh sayan-r intikat'tir.
da yurt digina cikanlan Ilancdan mensuplarinin kal'i bir rakam olarak 24
îiphe edilmez ki, kendileri de bunu hicranlarla tasdik ve kabul et-
aile reisi olduklan bildirilmcktcdir. Halbuki bu rakam dayanhijlir. Ev-
mek buyOkliigiinii tbrazdan hSIi kalmazlar. Ancak Harb-j umumf
vclce izah cdilmi$ oldugu iizerc O.smanogullanni yurltan tard eden
esnasinda biifun milletle yekdll ve yekviicQd olarak gaye-i mu-
niahud karar, damadlan da §umulune aiiyordu. Yam uzak vcya yakin
kaddeseye dogru canlanyla ve baârtyla nasif 9ati§tik!anni da un-
hanedaii mcnsuplanyle cvli olanlar da kovulmuârdir.
ulmak Tiirk'un fitrT ve ezelt olan civanmerlligi tie kabiti lelif ota-
Ycri gcldigindc izali cdileccgi iizerc, dogup buyiidiikleri aziz vatan- maz. Ben kendi hesabima bunu a?ik bir lisanla zikretmeyi bir
lanndan bir tedbir olarak isabelli veya isabclsiz bulundugunun tazilel borcu bilir ve bundan da Anadol Samim Bey'e bu zemin
munakasasinda artik faidc buluwmyan bir kararla - (ardedilisjn aci etrafinda hitab elmeyi luzumlu gorurtim:
lzdirabim tadanlar kirk civanndaydi. Bunlar isim isim beyan cdilecek ve
1 - Sehzade Abdtirrahim Efendi, Almanya'da ikmal-i tahsil
bircogumm Iiazin gurbet hatiralarma kisaca yer verileccktir.
etmi$ ktymetli bir topcu zabitimiz idi. Gali9ya Cephesinde bir lopcu
laburuna ve Filistin cephesinde de bir topcu alayina kumanda
AzizOkuyucu! etmi§ ve vazifesinj emsaline faik bir maharet ve cesaretle ifa eyle-
Hilniyet Gazetesi yazanndan alinan dokuz satiruk bir paragrafta - mislir.
sadece ehemmiyctli noktaJard temas cdilmck usuJii takip edildigi halde-

2 -Sehzade Cemateddin Efendi, birkac gun alayiyl.a
dokuz yanh§ tcsbit edildigini goriiyorsun. Bu tahlil Sana raporun digcr Seddulbahir grupunda ve ate§> altinda bilfiil raiismi? ve fakat
kisimlariyle emsallerinin sihhat ve itibar dereccterini takdir edebilmen asabmm bu fetm mubarebeye miitehammil oimamasmi binaere
icin arzedilmi§ tek bir misaldir. Bundan btesini anlamak akil ve insaf sa- geri hizmeite rstihdam ediimek uzere merkeze iade kilinmia olup
hipleri icin giig olmasa gerektir. Istanbul's avde'tini fn'uteakip 3. Ordu Talimgahlar Kumandanligi
vazifesi ile Sivas'a izam ktlinmistir. Sivasta iki sene orduya mual-
358 KADIR MISIROGLU
lim efrad yeti?iirmek suretiyle ifa eftigi hidemat, $iy3ni takdir ve

tahsindir. Batum'un tarafimizdan zaptim miiteakip, talimgah Ba-
tum'a naklolunmu§ ve mevki-i mezkOr kumandanhgi da cdnibi
acizanemden iiave-i memuriyei olarak kendilerine tefviz kllmmi§
idi. Nezaket ve duriist mua-melati lie askerin ve anal in in kalbi mu-
habbet ve hiirmetlerini kazanmi§ idi.
3 - §ehzade Osman Fuad Efendi, pek gen? olmakla beraber mer-

kez He her tiirlii rabitasi miinkati oian Trablusgrab'da ve
miicahedenin ba$inda zamanlarca vucut curiitmu$tu.
4 - $ehzade Abdiilhalim Eiendi, harb-i umumrnin devamt

mtiddetince otomobil kitaatt kumandanligmda ifa-i hfzmel ettigi
mechul degildir.
5 - Veliahdi Zaman Merhum izzeddin Efendi'nin harbi

umumide, Balkan Muharebesinin butiin sio'deiiyle devam etligi bir
giiride, Seddiilbahir ve Anburnu cephelerini teftj? ve gosterdikleri
mekinet-ii sekinetle zabitan ve efrada ruh ve kuwel verdikleri
kabil-i inkar degildir.
6 - Sinn-t askeriye dahil olmayan §ehz£de!er ise, kaffeten

cihad-i azam demek olati tahsil-i iltm ile tne^gul idiler.
7 - Sirtleri gecmi? ve askerlik sinrfiyle esasert iilfe! ve unsiyet

etmemig mutebaki sehzadelerden harb-i umumi'de fiili hizmetler
beklemek ve o hizmetleri ifa etrnedikiermden dolayi onlan muatep *%
tutmak insafsizlik olur. Muatep aranmak lazrm gelirse, ancak on-
lan yeti§tirmeyenler oniimuze ctkar.
8 - Harekat-i milliyet esnasindaki safahafa gelince, bunlari goz

oniinden gecjirirken xuruf ve zaman'i da itibar nazarina alarak
htikmii ona gore vermek ?iar-i miiruvvet-i tfazilettir.
Qanakkale Muharebelerinin gergek kahramanlanndan
Vesselamu a|3 menittebealhuda. Vehip Pa§a'nin fehzadelerimizin vatan yolundaki 5ali§malanm
hulasa eden mektubundan bir sahife.
GUIehmerf Vehip
360 OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 361
lerseniz, bu mes'eleyi layiki vechiyle tafsil ve izah etmenin imkansizligi

r - daha da bariz bir sQrette - ortaya cikar. Bu bakimdan biz, bu husustaki
cevaplanmizi telegrafik ciimlelerle bir takirn kiymel hukLimlcrine
baglayip, nihayete crdirmek ve cevap verdigimiz mShut tefrikada yer
alan iddialarin gerêk maksadiyla vanlacak nihat kiymct hukumlerini

«Netice» umumi serlevhasiyla takdim etmek istiyoruz:
1 - Hiirriyet yazarimn istmad ettigi de « Ves i ka » olarak lakdim
eyledigi mesnetsiz ajan raporlarimn ilmT vc tarihi bakimlardan muteber

M- added ilmelerirte irnkan ybktur. Zira bunlar yanli§lar vc mugalatalarla
malamaldir. §oyIe ki;
a) Bu raporlarda adi geccn Prcns (!) Sami ve oglu Bahaddin

Sami'nin baba larafmdan hanedana mensup olmamalan sebebiyte, Os-
manh Tahti uzcrindc hie bir hak iddialan mevcud degildir. Esasen
asirlarca lalbik cdilegelmig olan «VerasetKanunu»
gcicgincc olamazdi da!... Hiirriyet Gazetesi, bunlarla alakali binbir
- ^f - ^Vi>V -r-^—- *c*j>'«jf >

yanh§a bir de, hayali bir $ahis uydurmak gibi diger bir yanh§i ekle-
migtir. Giiya Babaddiii SAmi Bey'jta «Sami» admda bir oglu

varroi§!... Bu da babasiyle birlikte gerck M. Kemal Paga'yt bldtirmek
vc gcrcksc binneticc Osmanli TaJiti'na gecmek maksadina bagh faaliyer-
168
lcre(!)i§liraketmi§.
Halbuki Bahaddin Sami Bey'in hicbir evlSdi mevcud degildir.

Sadece Fethi Silmi Bey'in Leyla adinda bir kizi vardir. O da bugun
Vehip Pa§a'nm mektubunun diger sahifesi ancak onbe^-yirmi ya§larmdadir, Bahaddin Sami Bey kendisi bile
K. Kemal Pa§a'nin hayatta bulundugu devrede ancak yirmi - yir-
Bu bir fek vesika bile §chzadelerin vatan ugrunda hizmetten gcri kal- mibe§ yaÎannda bir delikanh idi. Nerede kaldi ki; O'nun, daha o zaman
madiklanmn seiahiyetli bir agizdan ispatma kafi gclecegi kanaatindcyiz. bu gibi, siyUsi iglcrle me§gul olabilccck «Samb adinda yeti^mig bir er-
AzizOkuyucu!...
kek evl^di olabilsin! §u anda Londra'da tngiliz Hiikumeu'nin, toprak-
lannda mukim her ya§h §ahsa tahsis eyledigi mutcvazt bir « Ihtiyar
Osmanogullarinm gurbet liayatlan vc yurt digindaki faaliyctleri
lik S i g o r t a s i » He geginen Bahaddin Sami Bey, yelmi§
hakkinda soylcnip yazilabilecek olanlari - velev bir hulasa suretiyle de
kiisur yaînda bulunmaktadir. Ne gariptir ki, hanedandan olmadigi
olsa - boyle bir esere sigdirmaya imkHn olmadigrjfH {akdir buyurursunuz.
halde - valci muteaddid muracaatina ragmen - ihtimai ki, Hiirriyet Gazc-
Ustelik bunu, aJti tefrikaya en az altmi§ yanh§ dercetmig bulunan bir ga-
168 - Bkz : Hiirriyet Gazetcsi 16, 17 vc 20 Nisan 1974 larihli nushalar.
zetcnin maksatli nesjriyatim cevapfcmdirmak gibi bir mecburiyeti de ek-
tcsi'nin cfkftr-i umumiycye iakdim eyledigi bu binbir yanhs. ihtiva eden

kimselcriyle Ingillerc'nin Ankara biiyiikclcisinin de
acikca ifade eltigi
ajan raporlan yiiziindcn - Tiirkiye'ye bugune kadar kabul olunmamisur. 172
giirulmektedir.
Kardegl Riikncclditi Siimi Siey de aym durumdadtr. Halbuki bu ra-
2 - Hiirriyet Gazetesi, cflcar-i umumiyenin heniiz taze bir hStira ola-
porlara bit bir chcmmiycl alt'cdilemcyccegini Hiirriyet Gazetesi, iistelik
rak muhafaza eyledigi diger bir lefrikasinda 173 OsmanoguUartm M. K.
o struda TQrkiyG'de bulunan Ingiliz Elcisi Sir Percy Loraine ilo tc-
Pasa'nm lehinde gostcrmisUr. Esasen, bu tefrikada ycr alan bu ma-
inas eden EmeMicans'in en sclfihiyclli kimsclerine alien bcyan ctmckte-
hiyclleki bcyanlann, Hanedan"mensuplarrndan sadir
dir. Hakikalcisc, mabud ajan raporlan btinlar tarafindan «Moon olup olmadiklanni
9 keslirmek dc gercekten kolay degildir. Zira biraz asagida izah edilecegi
sh in e» yani hayat mulisulii oinrak tavsiicdilmektcdir."'
iizerc-o tcfrika da bir cok yanhjlar ihtiva etmekiedir.
Ancak gercekten
Hakikattc bu raporlara maksatli vcya maksatsiz oinrak aksefmis. bu-
Osmanogullan raensuplari Hurriyet muhabirine o tarzda beyanat vermis,
lunan yard]. } malumaun, Hancdan mcnsuplan icin hayat
1
- memat davasi
iselcr bile, Hurriyet'in o sozleri ballandira ballandira nakledigiylc bu tu-
cmlaklcrini kuriarmak vc « M u s u 1 Pc t r o 1 1 er i » iizerindeki his-
tumu arasmdaki tezat astardir. Hatta Hurriyet Gazetesi, bahsi gecen
sclcrini ele gcciicbilmck icin giris.tiklcri en labii ve inasumane
eski tcfrikasinda Osmanli Hanedani mcnsuplannm gurbette geccn acikli
les,ebbuslcrden galal olduû Htunyet Gazetesi inn biiyuk bir abfyisle
giinlcrine flit beyanlarim da -her yonuyle onlann lehinde olclugu
cfkar-i umumiycye sundugu bu ajan raporlanndan dalii kolayca
anlajdan- Turk rsflclt-i umumiyesinin hissiyatini tahrik ve -bir bakima
anlagllmaktadir. Gercekten. 17 Nisan 1974 larihli Hurriyet Gazctcsi'ndc
da- tatmin edecck tarzda nakletmisbr. Demek ki; Huiriyet Gazetesr'nin
ycr alan bir raporun eski Ermeni vatandasimiz Giilbenkyan'a Icmas
bir tek asli gayesi vardir: Tiraj!
Bunu saglamak ijin bugun sflyledigini
eden 5. maddesi bunu acikca otlaya koymakiadir. Uslelik bu misal iek yaiin tckzibetmeye amade oldugu anla§ilmaktadir. §imdi size mahud
de dcgiklir.
gazetenin, vaktiyle Osmanogullarmin nasil acikli bir gurbet hayati
b) Mabud ajan raporlan inonii ve Fethi Okyar 170 Fevzi gecirdiklcrini ve vatan hasretiyle tie Olciide kivranmakta
buJunduklanm
Cakmak 171 gibi butun hayatlan boyunca M. SCemal I'aga'ya bagh hikaye eden yazilartndan bir kac misal nakledclim de bunlart -
velev on-
kalmis. kimselcri bile O'na kar§i girisjlen suikast lcs.cbbijsu icinde lann kendi bcyanlart bulunmu? oisa bile - nasil ballandira
ballandira
gostermekte ve onlan Hiliifet'in Tiirkiye'de yeniden leessusiine ne§rettigini ibrctle gortiniiz!...
caltsmakla itbam eylemekledir. Bu sahisiann hayatlanni ve tas.idtklan
Hiirriyet Gazetesi 1970 ydinda, Dunya'nin dort bucagina
dagilmig
fikirleri bilmeyen yoktur. Kendilerine bbyle bir isnadm
bulunan Osmanli Hanedani mensuplanni aratip buldurarak onlarla
yapilabilmesinin imkansizhgi orladadir. Yalmz, cocuklann bile inana-
roponajIaryaplirmi5ti. BuropOrtajlart «Son Osmanhlar»ser-
mayacagi bbylesine dch§etli bir yanh§i ihliva clmis. bulunmasi bile, ma-
levbasiyla 18 Mayis 1970 tarihinden
itibarcn yaymlanan mihud
hud raporlarm keenlemyekiin addedilmeleri icin kafidir. Gercekten
gazelcde, kah HSnedan mensuplannin agzindan naklen ve kali da muha-
Hurriyet Gazetesi'nin nesreyledigi diger bir raporda, bu iddialann
birlcri <.Dogan Uluc»un kendi iSdesi olarak pek cokacikh tasvirler
hayai otesi bir yanli§i aksettirdigini, tngiliz Entellicansi'nin selahiyetli
yer aim 15 bulunuyordu.
169 - Bkz : Hiirriyet Gazetesi, a.g.t. 20 Nisan 1974

172 -a.y.
170 - Bkz :a.g.t. 18 Nisan 1974.
173 - Hiirriyet Gazctesi'nde 1 8 - 25 Mayjs 1 970 larilllcri anisinda nesredilm « S II
171 - Bkz : a.g.t. 20 Nisan 1974. Osm an 1 1 1 a r » isimli cefrika.
OSMANOGULLARI'NIN DRAM!
364 KADIR MIS1ROGLU
bekJenebilirmi?
Bunlan okuyunca insan - adcta - gozlerinc bile inanamaz... Ve in-
Bakimz ayni tcfrikanm .son yazismda ne cevher yumurtlarms/
sanin gayri ihtiyari akhna §u sual gelir:
«Prcns Omer Namik anne tarafmdan Hz. Muhammed'in ailesin-
«Bugun Osmanogullan'mu vatankinna kavusmalanm bnlemek igin
den « H a s, m c t i I e r »den gelmekteymi§. Buna ragmen gene,
cirkin bir tc/.virata girigen HUrriyet Gazctesi midir bunlan yazan?..»
Osmanli Prcnsinin dint akidelcri yok denceek kadar az...»
m §u
Bclki denilebilir ki, bu sozlcr Hurriyct muhabirine degil bir Osmanli
« H a 5 m c I i » kelimesini de ilk defa isjliyoruz. Bunu uydurati mu-
§ehzadestne aittir. Ama bunlara inanmayan bir gazcle de, bu stolen hi?
habir her halde gene §e!izade'nin mensup oldugu ailenin admi bilme-
bir kayd-i ituiraz? derceimeden yaymlar mi? Usiclik, Qsmanogullan'mn
digini iddia edecek degil ya!... « H a" § i mt » kelimesini - belki de,
gurbeiic gecen clcmli hayallanndan hazui tablolar gizmekte HUrriyet mu-
bugiine kadar asla duymamis, ve bunu « H a § m c 1 1 » olarak zaptede-
habirinin §chzadclcri bile geetigi gdriilmcktedir. Bilmcm ki; bunlan,
bilmis, bulunan bir muhabire mi, yoksa O'nun yazdiklanni aynen
Turk vc islam larihiuin bu en buytik ailesinde artik hie bir mccal kal-
siilunlarma aktaran soziim ona ciddi (!...) gazeteye mi acir veya
madigini ilan cderek din vc milliyclimizin btaman du$manlarmin
kizarsimz bilmem!... Bu gibi kalem§orlere ne olciide inanilabileccgini
yiireklcnne soguk su serpmck icm mi yapmi§tir?i Dogrusu, bugdnkU
kiymctli okuyuculaiiinizin takdirlerincbirakiyoniz!...
tuiumlaii insani boyle dOgtinmeye zorlamakiadir. Niiekim, bu icfrikada
Buna Osmanogullarrnm valanlarina kavusjnalarmdan endi§eye kapdan ve
bile, bir cok hilar- 1 hakikat beyanlar mevcullur. bir tck misal vere-
girisjigi cirkin bir tczvirat ile bunu bnlemeyc kalki§an HUrriyet Gazete-
lim:
si'ne en gtizcl ccvabi yine bir Osmanli SchzSdcsi vcrmektedir. Bunu da
23 Mayis 1970 tarihJi HUrriyet Gazetesi'hde - evvclec uzun uzun le-
- Allah yamUmi§ olacak ki; - yine Hiirriyet'in adi gecen yazi serisinden
mas ettigimiz - Mahmud Jjevket El'endi'den baliscdilirkcn ayncn:
alarak takdim cdiyoruz. Halen Londra'da yasamakta bulunan 1941
« 66 ya$indaki Prcns Mahmud §evket, Tiirkccyi mukemmel Iskendcriyc dogumlu §ehziide Osman Selahaddin Efendi diyor ki
konusjuyordu. Ama. okuyup, yaxamiyordu. Okuyup yazmada km Ner- « - Sadece garibimc giden Osmanli Hanedani'mn her§ey olup bittik-
min yardim ediyordu kcndisinc...» dcnilmckledir. Bugiin bu iddiayi
len sonra sinir di|] edilmclcri. Bizler Padigah idaresi olmadan da
tekzib edecek pek cok canli §ahid islanbul'da aramizda yasamaktadir. 7S
Turkiye'de oturabilirdik. Bunda da bir kotuliik olmazdi..V ve
Gereekten, uzun zaman Misir'da ikamct etmis. butunan Mahmud
§ehzade dcvam.ediyor;
§cvket Efendi, oradaki Tiirk talebeleri ile stk sik goriisUr ve bu
« - Pasaportum ister Fransiz, ister ingiliz damgasmi ta§imi§ olsun,
suretle vatan hasretini gideriidi, Butilann hepsi de Efendi'nin
fark etrnez! Turkiye'de dogmarni§ olmamama, Turkiye'nin bana pasa-
Tiirkiye'dcki nc§riyati takip ettigini yakinen bilirler. Hurriyct Gazete-
maksad « latin asil.li yeni port vennemesine ragmen kendimi Turk addediyorum. Turk'iim ben!...
si'nin bu iddiasindan asil
harflerle okuyup yazmak» ise, bu da yanhsbr. Zira, Cocugum veya cocuklunm da bir Turk olarak dogup yeti§ecekler.
.
biz kendilerine Efendi'nin bu harflerle yazilmis. el yazdanni takdime Tiirk ve MusJuman olarak!,..
haziriz. Ustelik Babiali'de, muhterem §eiizadenin, vefabna kadar (31 ... ilk firsatta ecdadimm topraklanni istanbul'u gbrmek isterdim.
Ocak 1973) iki, yevmt Islanbul Gazetesi'ni muntazaman takip ettigini
174 - Bkz : Hurriyet Gazeiesi, a.g.t. 25 Mayis 1970
bilen bir 90k soztine giivenilir §alus mevcuddur. Ama Hiiniyet gibi bir
175 -Bkz : Iliirriyct Gazetesr,n.g.l. 21 Mayis 1970
gazeteden heyecan ticSreti yapmak maksadiyla gercekleri tahrif etmemesi
366 KADIR MISIROGLU
Bogazici'ni, Kapahcar§i'yi, Sultanahmcd Camii'ni ve cligerlerini. Biiliin
bunlun zaman zaman okudugum kitaplardan, mecmualardan az cok

laniyor gibiyim. Her halde pck yahancilik cckmezdim Tiirkiyc'dc. Hcle
tisam da bildiklcn sonra. f-Icrscydcn once §unu bclirimek islcrim ki, bc-
nim, bizlerin yani Osmanli Hfmcdam siirgiinierimn Tiiikiye'de lekrar
176
kabul edilmelcrindeti ktmscnin zaran o]mayacaklir!..,»
Evcl aziz sebzadem hie kimscnin zene kadar zaran ohnayacaktir.

Aina Tuik vc Islam dugmanlaniun liissiyati incineeektir!... Zira onlar,
kaiiraman Fiitih'lerm, Yavu/.'lann, Kaiuini'lerin, Abdulha-
mid'lerin ilh... magdur vc mfisum ahladmm vatan-i azizlerinq avdcdcri DORDUNCU BOLUM
hailisesiylc, kin ve gayzlannm tatminine mcdar olau bit imkfmin /ail ola-
cagim diJ§unerek eiidis,eye kapdnu^lardir. Bu mes'ud nclice onlara

OSMANOGULLARIN UZERINDEN KABUSUN
asiriardir neeip inillciimiziccndere alhnda lutan «Hag!i Ruhu»nun bir
KALKI?!
zaafi vc -bclki dc- maglfibiyeti olarak goziikmckledir!.. Son cirkin laaf-
ruzlanmn asxl saikt de -digcr bit cok scbcp meyaninda- i§ie btidur.L.
Ama bu millctin miintchap vekillerinden tc^ckklil eden TBMM bir gazet- A iLK MERHALELER
-
enin lelkin ve te'siri alluida rey vc kanaat dcgijjtirmcyccegini O'na da
but Lin aleme de g5slermi§ vc ispal elmi§lir.

Hilafct'in ilgasi sirasinda, liizumundan fazla hissi davranan
resml makamlar, Osmanogullan'm yurt disma cikarmakla
kalmamis, onlarm teskil etciklcri gurbet kafilesine bu aileye
sadece, evlilik dolayisiyle bagh bulunan « d a m a d 1 a r i»
da kalmislardi. Fakat bir mijddct sonra, hie olmazsa bunlarm, memle-
kete donmeleri ve bundan hie bir mahzur dogmayacagi yazilip
sfiylenmeye baslamis ve mezkur 431 sayih Kanun'un tadili is-
tikametinde bir temayiil belirmeye basjairusu. Gercekten siyasi mahfil-
lerde uzun zamandanberi miinakasa edilmekte olan bu mes'ele nihayet
1949 yili Nisan'inda Meclis'e getirilmisiir.
Bu sirada orlalikta, HSnedan'a aid mallarm bazi kimselerce yok ba-

hasma ele gecirildigi saiyalan dolasiyordu. Hatta Istanbul Mebusu Os-
man Nuri Kbni, calib-i dikkat bir sual takriri ile bu mevzuu Meclis'e
176 - Bu miihterem §dizade velev muvakkatcn dc olsa Tiirkiye'ye gelmi§ bulun- getirmis. ve devrin Maliye Vekili Ismail Rii§tu Aksal'dan izahat iste-
maktadir. §u anda Londra'da bulunan.buyuk.biriI35îricetindc9ali;mak(adir. misti. Bu takrirde, Hanedan szasma aid mallann Maliyece nasi! tasviye
368 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARININ DRAMI 3»
edildigi, nclcrin, kimlcrc nc Hafla satildigi sotuluyor vc sayi otau? bulu-
kallerinize sunmayi faydali giirduk:
7
nan vagina vc lalfini ima cdiliyordtl."
BALKAN - Tilmij hakkmda siiz islcyen var mi efendim? Ilk soz
- Miiliyc Vckili 8 Nisan 1949 larihinde somlan bu suali o gun ccvap- ISurhancddin Onat'uidir.
landirmadi. Cevfibini tadili kararlagtinlmis, bulunan 431 sayiti Kanun
BURHANKDDiN ONAT (Antalya) - Muhterem arkadaslar, bir-
(lolayisiyla 18 Nisan'da vaki olacak miiztekata lalik ctiigi gortildii. Fa-
biriili takihcdcn iki biiyiik Diinya Haiti, Ycryiizu'ndcki dort biiyiik im-
kal. O'nun 18 Nisan larihli cclscdc soylcdikleri de mcs'elcyi
paraiorlukla bcrabcr buruann yam sua bir cok hiikumdarliklarin basmi
aydmlnimiyordu. Aroma arzu cdilcn ladilai gorjeklejmi?' bulunuyordu.
Hakikalcn43l
vemrslir. Bumm nciicesi olarak tac ve tabuni kaybeden bir hanedanm,
sayilr Kanun, IS Nisan 1949 tardive 5370 sayih yen! bir
bescr ihiiraslanna kapihp tac ve lalitlanna, binacnaleyh menfaatlcrine
kanuiite liidil cdilcrck dogum itilifuiyle Osmanh Hancdani'ndan olmayip,
kavusmak icin girismcdikleri tesebbiis kalmamisbr. Bircok komplolara
ixi llancdan'dan bin ile cvlcnmis. vc 610m vcya bosanma ilc dul kahms.
olan vc cocugu bulunmayan crkck vc
kalilmrjlardir, Ncye mal olursa olsun, la? ve tahtlanna kavusmak icin
kadmlann Tiirkiyc'ye gircbilmcle-
mcmlckctlcrinin ihtilal vc kan icindc yUzmesine razi olac:ik kadar beseri
rine imkan vcrilmisli. Bunu millcSkip kabul olunan ayui larih vc 5371
iiniraslara kapilinislardir. Arkada-5lar, yalnizOsmanh Hanedam'dir ki,
sayih diger bir kauunla da bu gibi kimsclcrin Ickrar « T il r k Va t an -
buna lenezziil etmcmis, bu suretlc mensup olduklan Hanedan'in temiz
d a s 1 1 g i » sifalira ikiisab cdcbilmclcri imkani saglanmtsu. Bu, 431
kanini lasidiklanm, biiyiik ruhunu tasjidiklarim ispat cden
sayih kanunun scbcp oklugu haksizhklan parlak bir im-
bcmuaf islikametindc ilk vc ip-
tilian gceirmisterdir. Arkadaslar, kadinlan
lidai bir adimdi, Bu ac kalmijlar, erkckleri
giinlcr, Cumliuriycl Halk Parlisi'nin son iklidar
sofbrluk cimislcr, garsonluk etmisler fakat mcmleketleri
giinlcriydi. aleyhinde tev-
cih cdilccck hie bir komploya girmemisjer, her teklifi reddetmislerdir.
1950 yilmda iklidar degismij, i§ basroa Dcmokrat Parti gclmijti, Onlar realiieyi gflrmcyi, hakikatleri kabul etmcyi de hilmisterdir.
Arlik halkin arzu vc hissiyalina biraz daha hiirmclkar ycni bir fikriyat
Bu giin
hicbir iddialan yok, hicbir lasaddi vc taaddileri ve kasitlan
yoklur. On-
cccssiis elmij bulunuyordu. Tiirkiyc'dc lialk cfkar-i umumiycsinin lann bugiin maneviyatlarma, rulilanna hakim olan bir sey vardir; iclerini
tamamcn Osmanogullan Ichindc oldugu muhakkaktr. Bu sirada Halk cayir cayir yakan daiissila acisi, daussila atesi. Bir tasan
geldi, bu, Os-
Pariisi karjismda (cmel bir mukabil gorujii olmayan Dcmokrat Parti ise manh Hanedaiu'iia mensup kadmlann memlekete donmeleri
halk hissiyatmj ofcsayacak ve rcy tcmin edccck bir icraat mevsimi
3511115 miisaMcsini istiycn bir tasandir. Arkada§Iar, hicbir mahzur yoktur. Bu-
bulunuyordu. !§tc bu ciimleden olmak iizcrc 1952 yilmda mezkfir431 nun vakii zaten foklan gelmis gccmistir. Hatta uzatmadan, onlann
sayih kanunun bir kcre daha tadili ile bu defa Hanedan'a mcnsup lslirabim tcmdid ctmeden bu kanunun en kisa zamanda
yuksek heyeti-
kadmlann yurda girebilmeleri de saglanmak istenmijtir. Bu rnaksatla nizce maz.har-i kabul olmasini temenni cderim, saygilarimi
sunanm
Meclis'e scvkcdilen tadil leklifi Adliyc Komisyenunca da bcnimsenerek (Alki§lar).
Meclis'e sevkedilmis. ve mlizakeresine basjanilmi£tir. Once, hey'et-i
umumiyesi uzerindc miizakere acdmis ve soz alan haliplcr teklifin le-
BALKAN Necdet Alkin
-
hinde konusarak bu mevzudaki gercekleri 50k giizel bir sOretledile ge- NECOET ALKtN (Kutahya) - Muhterem arkadaglar!
431 sayih
tirmi|lerdir. Bu bakimdan konusmalari, zabitlan aynen iktibas edip dik- rmdudlanmiz dijina fikanbras olan Osmanh tHnedam'ndan
Karran'la
kadm ve cocuklarin memleketimize donebilmelerini istihdaf eden ve
177 - TafsilSt ifin bkz. T.E.M.M. Tutanak Dcrgisi, C. 18 sh. 187 - 88, 8 Nisan
1949tarililiCel5cZap[j.
yuksek lasvibinize aizohiiian bu kanun tasansi; takdir buyuracaginiz
vechilc, hak vc adiilet esaslarma lamamen uygundur. Tasarmin gc-

sarsilraayacak §dde ulaginis, olan bir rcjimimiz var. Bu iki esasi
rekccsinde dc bclirlilmij oldugti gibi, yaglan liayli ilcrlcmis. olan
kar§ilastnirsak, bunlar hudud dismda bulunduklan zaman ekseriyetinin
Hancdan'a mensup kadmlann Cumhuriycl rcjimimiz icin bit tehlike lutiugu yol, dttrust, valansever bir yoldur. Diger taraftan zamandan bu
mcvzuu olabilcccklcri artik vaiid olamaz. Fransa vc tsvicre'do sahst zamana kadar, tam manasiyle kuvvetlcnmis, bir rcjimimiz vardir, bunun
miigahcdclcrimc istinadcn ar/. edcrim ki; bu kadmlann bir coklan gunun,
kargismda, bu Hanedan eMdi mcmeleket dismda bulunduklan halde,
bunun ynrdimlariylc sefil bir haldc kul-i layemul yagamaktadirlar.
rcjim ve mcmleket alcyhine calismamislardir. Binaenaleyh crkek,
Gccinmck icin cckliklcri istirap hakikatcn cok hazirelir. Gorduklerini vc
kadm hepsinin affini icaliettirecek bir durum tagimaktadir.
tjilliklcrim, yiireklcr acisnhr. Ciddcn 50k pcri§an bir duruillda bulunan
Sayin arkada§lar;
bu bcdbahl valandaglarimizm yajayi? tarzlan TiirklUglln liaysiycl ve
jjcreiiylc Ic'lifedilcmcz. Bu zavallilnrin iirtik mcmlckctimizc donmclcrine
Biiyiik Atatiirk, arkadasjanna, yuzelliliklerin affini taleb ederken
Me- sebebini, bu arzetligim ikinci emniycte islinad ettirmi§tir, rejimin kuv-
mtisaadc cdilmcsi cok yci'indc vc insant bir barckct olur. Yiiksck
clis'inizin bu talihsiz vatandaslanmr/. hakkaida uliivvii cenap aiifctini csir- vctli olmasina.
gemiyeceginden emin bulunmaktayim. Takdir yliksck Heyetinizindir. Kaldi ki; bu vatandajlanmrz, soydajlaritntz yiizellilikler gibi, bun-
SURKYYA P.NDiK (Canakkalc) - Muhtcicm arkadasjar, bciidcn lann liayatta olanlari memlekctin karanlik gunlcrinde fenahga igtirak
evvel konupil arkada$lanmizm da .tcmas cttiklcri gibi, millctin irade ve etmi§ TUrkler dcgildir. O i§lerde rol almtj insanlai degildirlcr. Bunlarm
idarcsini bizzal kciidisinin elinc almasim hedef lulan rcjimimizi koruma biricik kusurlarint, Osmanb Hanedant'na mensup olmalart tejkil
gayesiyle 43 1 saydi Kanun o zaman cikanlnu§ vc bu kanun mticibince etmijtir. Bu mcnsubiyel de bu insanlarin gurbet diyarinda kahtr
Osmanh Hancdani liudud harici cdilmijti. cekmesinc, istirap cekmesine kafi bir sebep dcgildir, arkadajlar!
Fakat arkadasjar, sjmdi surasnu mu§ahcde etmek miinikundiir ki; bu Arkada§lanmin da temas vatan liasreti, acilarin en
ettigi gibi,
kauun gianun ilitiyaclanna en iyi sekilde cevap vermi§, fakat tarihi va- acisidir. Bu itibarladir ki; bu vatanda§lanmiz ve soyda5lanmiz bunu
Bu itibarla biz de biz.den evvel konugan yillarca cekmijlerdir. Perisan olmuslardtr. Buna mukabil mcmlekete
zifesini dc yapmistir.
arkadasjanmiza istfrak ediyor, hatta kanunun kismen degil, olan ba|!an, mcmlekete olan sevgileri co|unluk itibariyle hicbir zaman
tamamen kaldinbnasim rica ve teklif ediyoruz. sarsintiya ugramami§tir.
Muhterem arkadaskir, bu ijte salim bir karara varabilmek icin bu iki Demin arzetligim gibi, yabanci W5 bir emcle Slet olmami§Iar, daha
niiihim noktayi goz onunde tutmak icabeder. Bunlardan biri, bilhassa agikfasi, yabanci ve gurbet diyarinda bulunan Turkleri, mall
Burhan Bey arkada§imizin temas ettigi gibi, hudud harici edilen imkansizliklarina ragmen, bagirlarina basmij ve onlara gok yardim
Hanedan'in dis. raemlcketlerdeki hatli harekelleri, birisi de, yine bir ar- yapmisjlardir. Bunlara aid bircok misaller mevcuttur.
kada§imizm (emas ettigi rejimimizin kuvvet derecesi. Bu hususlarda ta- Bu itibarla bunlan
kadin erkek diyc fkiye ayumak, bir kismuii gefkat
mamen arkadasjanma i§tirak etmiyorum, fakat biiyiik bir cogunlugu, di§ ve merhametimizden istifade ettirirken, diger bir kismmi vatan dijinda
raeraleketlerde bulundugu zaman, asla yurt aleyhinde bulunmami§, daussila ile harab ve perigan bir hale sbkmak adalete pek uygun
hicbir sahsl emel ve ihtiraslanna atet olmamistadir, dti§miiyor. O bakimdan arkadasiai', ben rica edeeegim, dig memleket-
Diger taraftan ikinci nokta olarak, muhakkak ki, herhangi bir tesir ile lerde bulunduklan zaman ieaiisinde memleketiri rejimi"aleyhinde
OSMANOGULLARININ DRAMI 373
372 KADIR MISIROGLU
Eski Tiirkisiaii'Iar vardir, Rusya'da bir Tiirkislan kalmistir. Uc mil-
cahsmamis olan ki, Hiikumci, catigmis vc cahsmamis olanlan pckalii bi- yon kilometre sahasi var, orada 19 milyonluk bir halk oturuyor. Icinde
lebilir. O haldc bu sckildc yarim bir kanun cikartmaktansa onlarin, Tiirk ncslinden Olmiyanlar var. Ezici ekseriyel bizdendir, Turk neslin-
mcmlckct nleyliinde bulunmamisjariniii topuna §§mil bir kanun dcndir. Bunu Avrupa bilmez, bunu Diinya bilmez. Bilenler bazi
cikarlmak dalia iyi olur. Bu sekilde scfkatimizi ve mcihamctimizi biiliin tarihcilcr, miistcsriklcrdir.
Dlinya'ya ilan cderkcn lamfimcn rcjimimizin kuvvelinc inandigimizi da
Bir (".in Tiirkislan'i vardir, muazzam bir sahadir. Onu Avrupa bil-
bUtttn Diinyaya ilan eunis olncagrz. Bizim knnaatimiz budur. (Bravo
mez.
seslcri).
Bir Afganistan Tiirkislan'i vardir, onu Diinya bilmez.
KASKAN - Vaklin gccmis olmasina binacn 16 Haziran Pazartesi
78 Yepyeni bir Tiirkislan viicuda gclmistir. Bunun dogusu hakkinda
giirtH saal 15'tc loplamlmak iizcre Oluruma son vcriyorumV
dikkalinizi celbederim. Afrika-Belcikasi gibi yabanibat bir sahada ku-
16 Haziran 1952 larihindc bu kaminun muzakcrelcrine Ickrar
rulmamishr. O, Madagaskar'da elde cdilmis bir hiikumranhk dcgildir.
basjamms ilk olarak soz alan liumdiillali Suphi Buy de §u giizei fa-
Burasi Bclucislan'a benzemez. O, tcmeli Selcuk Medeniyeti olan, eski
kal baza yanhslar vc bclkklc esussiz. mesmuali ihtiva edcn konusmayi
kliisik Yunan ve Roma, Asur, Keldant, Misir, Arap medeniyetlerinin
yaprmstir.
biiyiik devirlerine $ahid olan genis sahalarda kurulmustur. Bu suretle,
BASKAN - Bu 43 1 sayili Kanun'a ck kanun tasansimn bundan evvelkilcre 50k iistun yepyeni bir Tiirkislan viicuda gclmistir. Bu
evvelki oturumda muzakeresine baslamlmisti, Soz liamdulfuh Sltp-hi Turkislan'm viicuda gelmesi bir dil zaferidir, bir din zaferidir ve nihayet
Tanriover'indir. Buyurun Tanriover... birbirini lakip edcn ve asirlarca suren cins cins muhtesem Osmanh
HAMDULLAH SUPHI TANRIOVER (Manisa) - Muhterem miiesseselcrinin basil ettigi bir zaferdir. Cedlerimiz buraya gelip son
arkadaslar. basjangici. larihin lîgi alimda olmayan cngin bir muzinin devleti kurduklari vakit, karsimizda, bizi tamamen kendisine yabanci tu-
karanhklarina dalan, milli varhgimiz.ui koskoca bir mcrhalcsi, bclki lan ve mtitemad? iizerimizc Ehli Salip Ordulan gondcren bir Avrupa
biitiin tarih mcrbalelcri arasmda en buyUgii, O-smaiili dcvridir. kargismda idilcr. Burasi ales ve demir firtinalanmn estigi bir yerdir.
Osmanh Dcvleii alii asirdan fazla surdii. Bunun bazi hususiyctieri

Gene olanlarimiz bundan 19 sene sonra -yalniz 19 scne soma- Anado-
ijzcriiie, bircr kclimc ilc dikkalinizi cclbcdeccgim.
lu'da millet vc dcvlet olarak dokuz yiiz sene siiren bir hakimiyctin essiz
bayrammi idrak cdeceklerdir. Biitiin bayramlarimiz arasinda en biiyiik
Turk Taiihinin alemsumul miihiyeti, Osmanh Devleti'nin bir eseri-
bayram Muayycn bir toprakta hakimiyetini dokuz asir yalniz
olacaklir.
dir. Dalia evvelki Turk devlellerini, Avrupa bilmez vc Diinya bilmez;
ikihancdan riyasctinde idamc etmenin mamlsim siz takdir edersiniz.
bizi Selcuklar'dan dolayi lammazlar. Gaznevtlerden, Harzemllerden do-
Bunu benim izahima hScet yoktur. Malazgirt'te 1071 de bashyan ve bize
layi laniniazlar. Hindistan'da, Afganistan'da, Cin'de, Orta Asya'da,
Anadolu kapilarmi acan muharebe hayrct edilecek kadar uzun surmiis
Saiki Avrupa'da, Afrika'mn gimalinde ve Sarki Roma'da birbirini takip
bir taanuz liarbidir. Orla Asya'dan merhale merhalc gelen bu taarruz,
eden devletier kurmus olan irkimmn, milletimizin larihinde en maruf de-
1863 de Viyana surlari oniinde durdu, 612 sene oir yayilma gazasi
vil', en sayan-i dikkat devir, Osmanh devri olmusiur.
karsismdayiz. En gen? olanlarimzi istisna ediyorum, digerleri, az cok
ya§h olanlar iki Cilian Haibini bilirler, Almanya gibi, bir asker! kudietin
178 - TISMM. Tutanak Dergisi, C. 16lh.216.v4 BHaziran 1952 larihli Celse'ye
aid zabu.
374 KADIR M1SIROGLU
sahibl olan mcinlekct, kisa (asdalarla yayilma muharcbeleri yapti, iki de-
lasinda da maglup oldu, geri cckildi.
tstila, licka vc istikrar nokfa-i nnznrindan fevkalficic dikkata layik bir
cscr kaisisindnyiz. Escr vc miiessir cok biiyiikliir. Bizansi bir ucundan

obiir ucuna kadar takip cdcn vcrfisct kavgalan, mcz.hcp kavgalan, Os-
manh tarihi gdz online getnikhgi vc aiada bir muk rycsc yipildigi va let
fark cok biiyiik olmak tizcre bizim lehimizcdir. V-iusi oldu|umuz Si

znns'la on lifmedan birbirini takip clli on kiisui asir zurlinda, biz.de
yalnu iki liauedan dokaz asir zarlinda. Bu nc yamaa istikrardir.
Karsisuida Avrupa gibi dUsman bir alcmin asularca birbirini takip cdcn
saldinsjarnia, Asya'dan gelcn istilft oidulainia, Anadolu bcylcrbcyinin 431 sayili kanunla yurd difina cpikanlanlardan
Osman Puad
aynlis niiicadelcriuc ragmen cscr nc kadar saglamdir, kukltidur. Bu cse- Efendi'nln babasi Selahaddin Efendi (Sultan
V. Murad'm oglu)
rin en kisa tarifi, llirisliyan Avnipa'mn Sark'a knrsi en ileri kalcsi olan
Bizans'in Islam Sarkin HirisLiyan Aviupa'ya
Bunu size, Baskonlosumuzun lisanindan aldiguni malumata
fcar§l en ileri kalesi halinc istinat ede-
rek naklediyorum.
gelijilmesidir. Bu bir miicizc...
Hanedan azasuim bazi hususiyetleri sizin takdirinize laytktir.
Oelccck sene Istanbul Fclhi'nin besyuziincii sencsini tes'id Hay-
darabat Nizami'nin. gelinlerinden biri son
edecegiz. II. Mchmed, 22 yasjmdaki dfihi kaluaman bizc bir dakika Halife'nin kizi
Diirriisehvar'dir. Yani Sahane inci. lllustration'un
bajtill kaldinp sorsa «Ailcm nerede?» O'na nc diyeccgiz? O'na ccvap bir cumlesini
hatirliyorum. «0, biiyiik bir asSletin en giizel
Hiikuinetin gctiidigi kanundur. omeklerinden biridir, hie
birzaman bir isim bundan fazla istihkak edilmemistir.»
Ben ilk soz alanlan dinlcdim, timuyontm ki; yekpare olarak, kanunu
O
bundan dort
sene evvel istanbul'a geldi|i vakit bir
tasdik edecegiz. Hiikumct lazim gelen diger bir ledbiri
gazete muhabiri sordu,
de almistir.
cocuklanniz Tiirkce konusuyorlar mi?
Vcrasct ihtilaflanna mahal vercbilccek olan yolu kapami§lir. Erkek aza, Durriigehvar, cpey
du§iindukten soma mahzun ve munfail bir ses su cevabi verdi: «Bcnim
dogrudan dogruya tahta varis olmak davasini oitaya atabilccek kimseler
bir Turk kadim oldugumu unutabilir misiniz?.»
mcmlekete gelemiycccMerdir. Buna bir miiddet icin ben de laraftanm.
O'nun en yakin arkadaslanndan bin de Nizam'in
Fakat diger azanm dijarda kalmasi icin hie bir sebep yoktur. Onlar ikinci oglunun kansi
Niliifer'dir. lllustration'un muhabiri O'na soruyor, «Hanedammzi
memlekete gclcbilirler, hatta bazilannm vaziyetleri son derccc agudir.
Atatiirk memleketten cikardi, hakkmda ne diisuniiyorsunuz?»
Arkadajlar Paris'ie sizin de benden ijitecek zaman zaman «Evet»
diyor, «Aile olarak muteessirim, vatan
topraklanndan uzaktayiz. Fakat
halirlayacaginiz bir scyi ogrendim. Iki tane Hanedan'a mensup kadin, bir seyi unutmamanizi rica ederim. Ben
bir Turk kadmiyim, vatanimi
yani Sultan Hanim zaruretin son derccesine dii$tuler vc buolann akgam kurtarana karsi olunceye kadar yaimz
rainnettarbk hissi tasBimU
saatlerinde evlerjn online atdan yiyecek artlklan icin arandiklanni gbren
(Alkijlar, bravo sesleri).
eski Ermeni vatandaslantruz kendi aralannda toplamyorlar, onlara her
tiirlu yardimda bulunuyorlar, hatta bjrev iutafak kirasini veriyorlar.
New York'a gitmis bir Sultan Hanim orada evlendi. (Jocuklan
askerlik yasma geldi. Amerikaldar askerlige davet enikieri vakit iki gen-
cin vcrdigi ccvap budur: «Biz Turk evlfuhyiz, bir gilii memleketiinize BALKAN - Takriri oyunuza arzediyorum. Kabul edcnler
Et-
miyenler... Ivediliklc gbriijulmesi
bizi kabul cdcceklcr, askerligimizl mcmlckclimizde yapacagrz.» (Bravo kabul cdilmi§lir. 17'
scslcri). Bu surcllc Tiirkliik hissini dairna muhntaza ederj vc icinde bir Bundan soma rnaddelere gecilmis, bunlar uzerlerinde
miizakerc
medium, uc be§ lane zaif adam cikmasina ragmen
lane hain, bir (acre
ac.Irnaks.zu, [eker leker
okunarak re'ye konulmu hepsi de
5 Meelis
biiyuk vo engin millt tarlhimizin koskoea faslim acrms. olan bu Rtyasetj ne geldikieri ek.ldc
5 kabul olurrmu lardir. Bu surcile
S oriaya
Hfmedan'm kadinlan, gocuklan, mcusuplan, Hukumctin aldigi tcdbirlcr c.kan 18 Nisan 1952 tarih ve 5370
say.li Kanun'un memi sudur:
daircsindc mcmlckclc avdet edcbilirlcr. Bu zaman gelmijlir ve hicbir
Hilafet'in ilgas.na ve Hanedan-i
Osmani'nin Tiirkiye Cumhuriy.
(chlikenin bugiin mevcut olmadigma kaniim. Rcjim kuvvcllidir ve be- en memal.k, haricine c.kanlmasma
dair elan 431 aay,ll Kanunun
Turk valandagi ol-
bir millelin icminali altmdadir. Onlar da
2
kasi uyarams nc, maddesinin degistirilmesi ve ayn,
kanuna baz, maddeler ek-
arak gclsinlcr, kendi mill? bayraklarimn allinda mcs'ud yasjamak imkani lenmesi hakkindaki Kanun:
bulsunlar. Buyiik Millet Mcclisi'mn vcrccegi karar onlari minneliar ede-
Arkadajimz burni siz-
MADDE 1 . S Mart 1340 tarihli ve 431
ccklir vc onlarin isiihkak ciligi bir karar olacatlir. My,,, Kanunun Ikinci
maddesi degistirilmis ve ayn, kanuna asag.da
den islirham ediyor. (Bravo seslcri, alki§Iar). yaz,l, maddeler ek-
lenmi^tjr:
Erkuyumcu (Yok hakkinda m
BALKAN - Miillt scsleri) Tiimii
basjka sijz isleyen yoklur. Maddclcre gecilmcsini oyunuza sunuyorum. MADDE 2 - Miilga Hilafe, „e mtinderis
Osmanl, Sultanat,
Kabul cdilmi$tir. (ivedilik lakriri var ses-
Hanedaninin padisahlar sulbiinden
Kabul cdcnlcr... Elmiycnlcr... olan erkek azas, ve buniarm
erkek fiiruu Tiirkiye'ye gelmek
leri). ve Tiirkiye'den transit olarak
gecmekten memnUdurlar. Buniarm
Tasarinin ivelidiliklc gorugiilracsi hakkinda bir takrir vardir, okula- d.sinda kalanla, Tiirkiye'ye ne-
lebilirler.
cagim.
EK MADDE 1 - ikinci madde geregince Tiirkiye'ye geiebile-
oeklerin muracaatlar, halinde,Tiirkiye'ye gelmek ve Tiirkiye'de
Viiksek Baskanliga
ikamet etmek sartlar, aranmaks,z,n vatandasllga al.nmalarma
Ba-
kanlar Kurulu Karar verebilir.
Hilafet'in ilgasina ve Hanedan-l Osmani'nin Tiirkiye Cumhuriy-

EK MADDE 2 .. k i„ci ma dde
|
hiikmiinden istitade edenler bu
eti mematiki haricine clkarilmasmi dair olan Kanunun ikinci mad- kanunun yiiriirliige girmesinden itibaren umOmt hiikiimler
desirlin degi§tiri[mesi ve aynl Kanuna bazi maddeler eklenmesi
dauesinde ma, edinebilirler. Bu suretle Tiirkiye'de mal
hakkindaki Kanun tasansinin ivedilik!© gbriisulmesini arz ve teklif
lerden olenlerin ikinci
edinen-
maddeden s ,„ade edemiyen i
varislerine aid
ederim.
hlsseler sulh mahkemesince bir sene icinde tasfiye
olunarak tutar,
kendilerine odenir.
Adalet Komisyonu
Rapor 170 TBMMTftoakDergisi.C. 16sh.238vd.

Bu Sozciisij
16 IW™ 1 952 tarihli cel.c »p„
Vacid Asena
378 KADIR MISIROGLU
EK MADDE 3 - Bu kanuna mijsteniden yurda gelmek hakkini

iradeler ve
haiz olanlar 27 Agustos 1324 ve 20 Nisan 1325 larihli
431 sayili tefsir kararl geregince millete intikal elmis olan
bilOmum
menktil ve gayrumenkul mallar uzerinde miras sebebiyle veya
diger herhangi bir sebeple hak iddia edernezler.
EK MADDE 4 - Turkiye'ye gelenler veya Tiirk vatandasligini
iktisap edenler usultan, hammsultanlar, kadcnetendi,

prens, prens-
ee» gibi Hanedan'a nispet itade eden elkap ve unvanlan

kullan-
maktan memnudurlar.
Sehzade Suleymari Efendi'nin oglu Mehmad
edenlerden memnuiyet hilahna §erefeddin
Ikinci madde hiikmunden istifa
Efendi'nin cocuklugu
harekette bulunan alti aydan iki yila ve bu unvanlan bu kimselet
hakkinda iltizamen kullananlar 3 aydan bir yila kadat hapis oezasi

{ocuklanra etmcye kadat varan atal ve raantik iistu bir a§k ve
fcdfl
ihti-
lie cezalandinlirlar. ras raevzuu olduju malumdur. t$te bu sehepledir
ki, bu ailenin
MADDE 2 - 431 sayili Kanunun ve diger kanuntartn bu kanu- kadmlarnu erkeklcrinden ayirmaya scbep olan
bu kanun da - maalesef
na aykin hukiimleri ila 5371 sayili Kanun kaldinlmistir. bflyte hesapta olmayan - bir faciaya sebcp olmu 5 tu. Zira, niyet lialis
uliyse de yapdan is. eksik ve hatta kusurluydu.
MADDE 3 - Bu kanun yayimi larihinde yiiriirluge girer.
,! °
Bununla beraber bu kanun yine de faydah
olmujtur. §oyle ki, bun-
MADDE 4 - Bu kanunu Bakanlar Kurulu yurtilur.»
dan istifade ederek vatana gelen Sultan
ve Hammsullan Efendilerin
Bu suretle Osmanogullari iizerindeki deh§cili kabusun kalkmasi isti-
buLUn eral ve harcketlcriyle rejim .icin hi bir
s telilike lesjkil etmedikleri
kametinde ilk merhale kat'cdilmis, oluyordu. Fakat bunun da asil biiyuk
garulmiis. ve anlasilmistir, Bu da, son
merhalenin, yani sehzadelerin de
yaraya merliem yerine nester olan iki noklasi vardi: Bunlardan birisi,
vatana kabullerini kolaylajtirmi? ve bu
husustaki endisclcrin yetersiz-
sehzadelerin «Tiirkiye'den transit olarak dahi ligini bedahet haline getirmistir.
gecemiyeceklerinin» tasrihi idi.
Digerleri ise, hie bir rzdiraba benzemeyen « v a t a n h a s r e t i

»ni
B - SONMERHALE
dindirmek imklram elde eden ba'zi Sultan Efendilerin kosup gelerek
yasU yakmlanni yidellerde yalraz yapayalniz birakmis, olmalandir.
Onlar 1973 yihna gelindiginde « C u h ur yet i m i
n, Ellinci Yil
m
a k » gibi miifhis, bir amil olmasaydi, el-
d o n ii m
u »nii kutlamak icin genis hazirliklar
bunu, «vatana k a v u § yapilmaktaydi. Bu
ciimleden olmak iizere son dereccde §umul!ii
bette yapmazlardi... Ama ne fare ki, « v a t a n »la « y a k l n 1 ar »i bir«Af Kanunu*
ve iki taraftan birini tercih mecburiyeti dogmuftu.
fikamlmasi umumu
bir temayiil haiindeydi. Zira bu sirada
Turk ha-
kar§i karjiya gelmis.
pishanelerindc sagci ve solcu olarak binlerce
Osmanogullan'mn vatanlanna baghliklanmn ise, bu ugurda kundaktaki siyasi mahkum bulunmak-
taydi. Hatta bu satirlann yazari da onlardan biriydi. Yaktasan seciraler
180 -a.y.
'
300 KADIR MISIROfeLU
dolayisiyle partilcr, bu hususta bir nevi vaad yans.na giri§mi§lerdi.

Mcclis BaskanligYna verilmis bulunan
Secimden soma bu vaadlcrin tahakkuku gcrckiyordu. Bu mak-
labiatiylc
butiin af kanunu tekliflerini
mlizakere cdip birlestirerck bunlardan tek
larafuidan Mcclis Baskanhgi'na birer bir metin meydana getiren
sadla hcmetl hemen biiliin partita Adalet Komisyonu bu mesele bakkinda: 20
«Af Kanunu L a y i h a s 1 » takdim cdilmisli. Bunlardan
birisi, Mart 1974 rarihindc TBMM
BaskanligYna takdim edilen raporunda:
olarak mczkur 431 Sayih Ka-
son dcrecc dc calib-i dikkal bir husus
Osmanogullari'mn kadm kismma evvclce lanmmis «... Mctnin 8 nci maddesiyle ilgili miizakcrelerc baslandig. sirada
nun'iin tfidiliyle,
verilmis bulunan bir onergenin
tc'min cdccck bir madde ih- kabulii 83
26 Rcccp 1342 ve 3 Marl
olan haklarin crkeklere dc tesmil edilmesini
ile'
yapilmis. olan teklifli. Bu 1340 tarih vc 431

Kanun'un 2 vc 4 lined maddelerinin
Sayill
tivacdiyordu. Bu, Demokratik Parti'nin adina
eic alan vc biiyilk bir samimiyctle bc- kaldmldigma ve bu durumdan istifade ctmck
Particle mes'clcyi ilk (lota olarak istcyen crkek mensuplar
olmustur. Bunu af tckli- liakkmda 431 sayili kanunu tadil eden 5958
nimscyen muhtercm SuSdeddin Bilgic Bey sayill kanun' gcregince
onaya atmis vc Baskanlannin kad.nlara tammlan haklarm uygulanacagma dair liiikiim,
tan/.im igin toplanan parti mcclisindc
fini metne 8 inci
tasvibini saglamistir. madde olarak ilfivc edilmis vc ilave edilen bu
tercddiillerinc ragmen miidafaa cderck ckseriyctcc maddc ile. icklifin bundan
cikmasi icin gene ve sonraki maddeleri birer fazlasi
Daha sonra da bu mcs'clcnin kuvveden Elite ile teselsiil ettirilmistir.»™ dcnilmckte idi.
Rasim Cinisli ile Kon- Bu raporu imza eden Koraisyon azalanndan

kiymclli niilliyclcitcrdcn Erzurum Milletvckili bazilarinm bu madde icin
mulialcfci serlilcri mevcutlur. Bunlardan
ya Milletvckili M. Kubilay Jmer'i vazifclcmlinmsur. Gercckten bir Komisyon baskani Yah'ya
M. Kubilay tmer, Kars Millet- Oguz (C.H.P.) «8 inci
maddcye muhalifim» diyerek raporu imza
kac giin soma «Konya Millclvekili
Bozkurt, Ankara Milletvckili C. Ondw ve Er/.urum Millet- etmistir. Komisyon Baskan vekili Istanbul Milletvekili A.D.
vckili Y Oztunc
af kanunu Hatay Milletvekili M.S. Rese, Istanbul
vckili Rasim Cinisli'nin 29 Ocak 1974 larillinde bir Milletvekili 1. Ozbav'
eylcdiklcri gorulmiistlir. Nevschir Milletvckili M.Z. TeWiwr'de
liiyiliasi tanzim cdip Mcclis Baskanligma tevdi bu raporu ayn. muhalcfet
serhiyle imzalamislardir. Adana Milletvekili O.
Bunun csbab-i mucibc kismmda: fjitink
Hanedam'na mens-
«Osmanogulian'na muhalifim», Mardin Milletvckili
«... Diger laraflan 1952 senesinde Osrnanli T. Oguz
«tUmiine muhalifun, soz liakkim
ve temin olunan haklann, mahfuzdur» tarztnda serf] vermis
up kadmlar bakkinda kaldinlan yasaklar Konya Milletvekili M. Kubilay imer'in ise
saglayaeak bir hukuki degisikligi bu rapora, «Tumiine
erkekler loin de aynen tatbikini muhalilim, muhalefel serliim Anayasa'ya
verilmistir.
181 aykinlik dahil ve Osmanblar
zaruri buimaktayrz..> ciimlesine yer icm lehte eklidir.» sozleriylc imza
Icklifin besinci rhaddesi ise su
koymus bulundugu
Bu esbab-i mucibeyle takdimedilen gBrulmektcdir.
1!s
sekilde tanzim edilmisti: Komisyonda son seklini alan af teklifinin 27 Mart 1974 tarihinde
ve 431
.MADDE 5 - 26 Receb 1342 ve 3 Mart 1340 tarih
say.li Kanun'un 2 ile 4'imcii maddeleri kaldirilmisw. Bu durumdan 1S2 - TBMM. Tulanak Dergisi C, 16 sh. 24
sayill kanu- 183
istifade etmek isteyen erkek mensuplar bakkinda 431 - AdSla KoiimyomVndaki niiizakerclcrdc daha ziySde Hukiimel's
mensup
16.6.1952 tarih ve 5958 sayill kanun gereglnce partitarin tekliikri e !as al,nd,Jmda„bu ha slls bir takrir
nu eden
tadil , verilcrck mcine daliil editek is-
IK Iciimjjtir.
hadinlara tanman haklar uygulamr.»
184 - TOMMTutanakDcnislC. 16, sh. 45.
27 Mart 1974 tarihli zabil.
- TBMM. Tulanak Dergisi, C. 2, ah. 23,
185 - TBMM. Tulanak Deigisi C
OSMANOGULLARI'NiN DRAMI 383
M2 KADIR MISIROGLU
rilen mciinde yer alabilmesi de bu Paiii'nin,
adina bo layihamn Adalet Komisyonu'nda faal
TBMM'dc miizakcrcsinc baslamlmi$ttr. Gruplan vazife alan mebuslarmdan (smail Miiftiioglu ve Yasin Hatibnglu
sir, alan hatiplerdcn once
A.P. Isparta Millctvckil,
tBmU iizcnndc gibi bazi MSP milletvckillcri sayesinde mumkun olabilmisti.
MMetvekih Meh-
SMeyma. Dcmircl, miitcukiben dc C.G.P. Siirt
Bunlar konusmalannda Os- Biiahare D.P. adina site alan M. Kubilay tmer de Osmanogullan
met Nebil Oktav, konusma yapmislanta. mes'elcsine lemasla:
higbir beyanda buiun-
martllan hskkinda - nc lehte ve m> de aleyhtc -
MiUelvetah Yasm «... Bu arada belinmek istcdigimiz

mamislardnr.MulcakibM sfe alan M.S.P. Qotura bir husus var. Adalci Komisyo-
soramda Osmanogullar. mesclcs.nc nu'nda yeni Cumhuriyel Halk Pariisi
Hatiboglu heyecanh konusmasmm mensubu iiyeler d.sindaki ekseriy-
el, Osmanli Hanedam'nni erkek ahfadi icin,
lemas ederck: 1952 de banim racnsup-
tUmii lanna laranan, yurda giris-cikis
« - Muhterem Milleivckillcri, MSP Gtubii bu af kaminlarmtn imkamnm tamnmasi, vatandasliga
miiracaat ve vaiandashk hakkmm tamnmasi yolundaki Dcmokratik Par-
iizciindc miispcl oy kullanacakur.
ti'nin teklil'indcki maddeyi ve hiikmii kabul cimekle yerinde bir tasarruf-
seneterce vatancttda yasayan
Banun sebeplcrindcn bittsi dc, (abulunmu§tur.
yurda donmclerinin teminl de
Hancdan rnensuptoroun crkek cvladlannin
Kostantta DragaMlo lorunlan 1st aobulun en 1071'den beri Musliiman Turk Milleti'nin valam
olan bu topraklarda
On gimilmustur.
k.hc takk, olan ulke, millet ve hakimfyet iicIOsii
kosclerindc devran sUrericen, ccdd,m I'atih'in iccrisindc var olan bir Devlet vardu. Bu
mitea sebcplcdir ki; Diiyun-i Umumiye Odenmis
lotunteiiun vatancOda olmasina gBnlOmta rta degldir. Akit yine bu sebepledir ki Os-
mulkiindc
manli devrinde kabul edilen bir
demis: takim kanun, ni/.amname ve
Mcrhum da giizcl lalimainameler cl'an laibik edilmekledir.
,,Can-i canani biitiin vanmi alsm da Hiida,
Bi/.e bu gunkij topraklan birakanlarin nasil bizler ahfadi isek,
diinyada ciida»
Elmesin tek walanimdan beni Fatih, Yavuz ve Kanunilerin ahfadi da bu durumdadir. Haklaimda
iki misra ile baglamak tanllin hiikmii bir yana, bugun
Hepinize hurmeflcrimi sunarken soztertmi icin ellinci yihm idrak eden Tiirkiye
Cumhunyeti'nde bir hiikiimdarliga ve Cumhuriyel chsindaki
isterlm: bir idareye
donii§e irnkSn yoktur.
«Yikanlar hatit-i nasadimi
yarabbi sad olsun!
Anayasa'nm Cumhuriycfle idare olunacaginuza
bormurad olsun!.. dair 2'inci ma^desi-
Benimciin namurad olsun diyenler, mn hiikmii, tek degis&Iik teklif edilemeyecek
hiikumdiir. Bu sebeple,
6 sirndi Osmanlz Hancdani'nin gelisi
sozlerinibitirmisjlir.'* dolayisiyle. sozde hassasiyet ve
tarafindan celSdet gostermek isteyenlerin
lehindc olarak Demokrtik Patti samimiyetlerinden bahsedilemez. Hele
Bu sbzler Osmanogullan
kanadim teskil eden MSP ta- bunlara Turkliikle ilgili en firkin ithamlan
basinda reva gSren komunist
ortaya attlan tettifin Hukiimetin
bir
benimsendigini gostenyordu. kalemler, evvela mahkemelerde Tiirklu|u, islamiyeti, AUah'i reddeden-
rafmdan da ciddiyet ve samimiyeilc
lerm affmi nicin istcdiklerinin hesabim
tmer ve arkadaslannin bu hususta- vermeden bu Brz girisimlerde
Esasen daha evvel de M, Kubilay
bulunamazlar. Osmanli Hanedam mensuplarindan
benimsenmesi ve Meclis Baskanhgi na
gen-
hicbirisi aslmi inkar
kitekliflermin komisyonca
eden harem zadelerden olmamisOr. Kcndileri
vatanlanndan daha bnceleri
gerek gorulen bir kanunla disanda tarakilmis,
vatandashk haklanndan
n birk,^m'oW.yffla*.Su't.y'
d n JuvoWikioink«*aSfiii»bu!iin
iskat edilmisjcrdir; ama, onlan Miisliiman-Turk o'lusjanndan hig kimse «Sckizinci maddcyi okuyorum» dedi vc bu raaddeyi okudu:
mahrum edcmemisUr, cdemez dc. Bu topraklarda yiyip icerek, blume MADDE 8 - 26 Recep 1342 vc 3 Mart 1340 taiih ve 431 sayili
dahi gidcnleriylcTuikliigii, Miisliimanligi, Allali'i redvc inkar edenlerin kanunun 2 vc4 maddclcri kaldirilmisnr.
ncii Bu durumdan istifade et-
affi istcnccck, bunlarla klyasi dahi caiz olmayanlarin yurda donusjcrinc, mck isteyen crkck mensuplar hakkinda 431 sayili
Kanunu tadil eden
valandagliga muracaatlannda kabliltinc kargi cikilacak... Buna hangi 16.6.1952 larih vc 5958 saydi Kanun gcregincc kadiniara taranan haklar
akil, manlik vc Imkuk kaidcsi miisaadc cdcr ve ccvaz vcrcbilir? Bunu uygulanir.
hangi vicdan sahibi Miisliiman-Turk ilcri surcbilii'.'

BALKAN - Madde iizerinc Sayin Cinisli, Demokraiik Parti Gru-
Bu mcvzucla ilave cdeccgimiz s.u olacaklir: Osmanli Ilaiicdani'nm bu adina; Sayin Nnzim Ba?, Sayin Hayreddin Uysal, Sayin
Vahid
yurda donll§lerine imkan saglarnak, kanun tcknigi yoniindcn burada Bozarli, Sayin Ataftv, Sayin Akova ve Sayui Karakoc jahislan icin
gOril|ttlmesinde hi; bir sakinca olmayan fair husustur. Bu cihcl, komis- sozistcmcjlerdir.
yonda karara, csbab-i miicibcsiylc biriiktc haglanmisiir. Bir umiimi af Dcmokratik Parti Grubu adina Sayin Cinisli, buyurunuz cfendim.
mcvzuu icindc boylc bir hukiim yer ahsi isc, bazi basin organlarina ak-
D.P. GRUBU ADINA RASIM ClNlSLE (Erzurum)
sedcn bcyanlarda oldugu gibi, Osmanli Ilfincdani'mn crkck mcnsu-
-
Sayin
Bajkart, sayin milleivckilleri!
plarini. aflan isiencn sanik vc hiikumliilcilc bir tulmak dcgil, mukaycs-
cyc dahi cevaz vcrmcz. Mcscla, sfidccc bir kanun tcknigi yiiiuindcn Miizakcrcsini yapiigimiz kanun (cklifinin 8'inci maddesi,
Osman-
nalledilme seklindc dc ele ahnabilir. Tckrar edclim, Osmanli Hancdani oguliannin yurda dijnmelerine imkan vermektedir ve 50 yil once,
3
mcnsuplan i?in getirilen hiikum, buna kar§i cikan, Tiirkliigii, Mart 1924 tarihindc, Osmanli Hanedam'nm Tiirkiye
Cumhuriyeti'nin
Miisliimanligi, Allab'i inkar cdcn komiinisllcrle asla bir lerazidc
mcmaliki haricinc cikanlmasi 431 sayili Kanunla kabul
edilmijtir. A-
mukayesc cdilcmcz. Yavuz hirsizlar raisali bagiran radan 50 yil gecmistir. Simdi Cumhuriyetimiz,
butiin miicsseseleriyle
tartilamaz,
komiinisticri, isbirlikcUcrini vc yardakcilanm Turk kamuoyu {ok 50'inci kcmal yasmi idrak etmektedir. Her Tiirk'iin gflnliine kcik
salmis.
18
yakindan bitmektedir vc tammaktadir...» ' demistfr. Cumhuriyeti'mizi, 50'inci ya§mda Yiicc Mectislerimiz Atifct duygu-
umuimycsi iizerindcki gorusmeler nihayete

lariyla kutlayacakur. Bu miinasebctle ele ahnan af teklifinin bclki de en
Bu kanunun, hey'et-i
goriilmusWr. manali y;mim, bu 8'inci madde gercekleslitecektir.
crince rc'ye va'z olunmus, vc ekseriyetle kabul oluiidugu
- 8'inci madde ile huzurunuza gelen Osmanogullan'nm
Bundan sonra maddelerin muzakerclerine gccilmis. - usul - vcchile yurda
ddnmesi talebini once hukukun objektifinden bakaiak, sonra da Turk
her madde okimarak ayn ayri iizerlerindc miizakcre acilmisnr. Bu surct-
siyasl taribinin faglara sigmayan devamliliginm bir icabi olarak
Ic goriisule goriisule nihayet sira Osmanogullari mcs'elesini tanzim eden
degcrlendirip, Yiicc takdirlerinize sunmak
sckizinci raaddeye gclmijtir. Bu maddenin miizakcresi dolayisiyle vaki istyorum.
olan konusmalan da Mcdis Zabitlarmdan aynen iklibas ederck dikkatle- Once $unu belirtmek isterim: Kanunlan ihlal eden, adli merciler
rinize sunuyoruz.
Onunde raahfeOm olanlann affi ile 8'inci maddenin tanzim tadil teklifini,
birbirinden ayri gdrmek lazimdrr. Burada, 1924
Yedinci madde. hakkindaki miizakere bilip dc bu maddcyi re'yc va'z yilmda Cumhuriyet re-
jiminin oturup ycrlejmesini saglamak amaciyla
cdcn baskan bundan sonra: pkanlmis bir fevkalade
hal kanunun tadiii babis konusudur. Omriinu
tamamlamis olan ve
187-MMTD.C2.rt.397
386 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARININ DRAMI 337
esbiib-i mucibesi kalmayan bir kanun degigtirilmesi bahis konusu edil- birler vardir, almmisur. Ancak maksad hasil olduktan sonra da, bu ted-
mektcdii'.
birlerkaidirilmigtir.
Kanun teknigi bakimindan, 431 Sayili Kanunu 1952 yilmda Ataturk,.MiIliKurtulu§ Savasi'm ba§ardiktan sonra, Milli Kurtulus.
degi$tircn 5958 sayili kanun gibi, «mustakilen ele alinmasi» gOrUjU HarckaVna katilmayan ve kalemleriyle basinda buna kargi cikanlan
agu'Iik tas.isa da, Dcvlctin 50'inci yd atifetinc mana katacagl gerekcesiyle yUzellilik bir liste yapip yurd disma gondermigtir; fakat Cumliuriyet'in
burada ele almmasinm lijzumunu kavramak gerckir. Onuncu Yildoniimti'nde yuzelli'liklcr yurda donmiigler ve bugiine kadar
Yiirurliiktcn kaldinlmasini istcdigimiz, 43 1 Sayili Kanun'un ladil da Cumhuriyet alcyhtan bir davranisjan goriilmemigtir.
gbren 2'inci maddesi; «Osmanh Saltanati Hanedani'mn, padisahlar'
1963'te rejimi diktatorluge cevirmek isteyen bir darbe tegebbiisii
sulbiindcn gelcn crkek aziisi ve bunlann crkck fui'uu, Tiirkiye'ye gel- onlenmijtir. Suclular daha yargi organlannin huzuruna
gctirilmeden
mck vc Tiirkiyc'dcn transit olarak gccmckten memnQdurlar.» diyor. Parlamcntonun cikardigi
. bir kanunla affedilmiglerdir.
Degerli milletvckilleri, kanunlar ictimaT zarurctlcrin eseridir. Toplu-
Kaldlnlmasini istedigimiz 431 Sayili Kanun'un bazi maddelerini,
mun fevkalade donemlere girdigi siralarda vcya bir yapi dcgisjkligi yinc Yilce Parlarncnto 1952'de dcgigtircrek Hanedan'a
raensup
gecirdigi durumlarda alinan tedbirlcr, cok sert vc siddetii olur. Hatl3, hanimlann yurda db'nmelerine imkan vermigtir. 1952'denbuyana22yil
cogu zaman, hikmct-i devlet adina cikanlan istisnai kanunlar, hukukun gecmigtir. Bu 22 yd iginde yurda gelen HJnedan'a mensup hammlarm
prensipleriylc dc ters dus.ebilirler. Bir cok mcmlekcllcrden buna Sid siyast hie bir faaliyeti goriilmemigur.
ctisilli misallct" veriicbilir.
Ataturk'tin saghgtnda tek partili siyast donemde kapatilan
Meseka, 1789 Fransiz thlilali'ni takibeden yillarda 17 Eyliil 1793'le Hiirriyetperver Terakkiperver gibi siyast parti harekellerini
de icine alan,
cikanlan bir kanunla, liakkinda bir kovu§turma olmadigi halde tjiipheli
1924'ten bugiine kadar hie bir hadiscnin icinde saltanati yeniden
tesis et-
gbriilen kimselerin, iy huzurun avdetine kadar siiresiz tevkif edilmcleri
mek karakteri goriilmemigtir.
imkan icine girmistir.
Demck istiyorum ki, tedbir kanunlan gayesini gergeklegtirdikten
Yinc 1794 Fransasi'nda kolonilerc kklcler halinde siirgiinler
sonra kaldmlmiglardir ve kaldinlmalidir. Bunu hukuk devletinin bir
yapdmishr. geregi olarak da savunuyoruz.
27 Subat 1858 Orsini suikasdinden sonra bir kanun cikanlmis. bu Degerti arkadaglanm, bugiinkii Tiirkiye elli yd Onceki Tilrkiye'den
kanunla lci§leri Bakanina, siipheli gorulen kimselcri entente elmc yetkisi farkhdir. Bugiin Anayasammn onuncu maddesi: «Devlet, kiginin temel
verilmistir. Hatta hudud di§i gonderme.vcya sbroiirgelere siirgun etme hak ve hiirriyetlcrini liukuk devleti ilkcleriyle bagdasmayacak surette
imkatn da, yetkisi de isjcleri Bakani'na vcrilmi§lir. sinirlayan siyast engelleri kaldinr.» diyor.
Sovyet Rusya'da Komiinist ihtilali'ndcn sonra, 1918'dc ve 1924 Taraf oldugumuz Avrupa insan Haklan Sozlcgmesi'ne ek
4 numa-
Anayasalan Carhk Ailesinin oy verme hakkim elinden almi§tir. 1936 raL Protokol'un 3uncu maddesi: «Hic kimse, ferdt veya toplumsal
ted-
ydinda bu yasak kaldinlmi§trr. bir icin dalii olsa, vatandagi oldugu devletin
topraklari digina
Bu misaller cogakilabiiir. cikarilarnaz.»
Bizim yakin tarihimizde de devlctin geleccgi icin buna benzeyen ted- «Hic kimse, vatandagi oldugu devletin topraWarma girme hakkindan
388 KADIR MISIR06LU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI
mahrum ccHlcmezler.» diycrck mes'elcyc aciklik getirmistir.
yilinda Meclis zabitlannda §u kaydi dusiiyor.
Bu hukuki tckamiil karijisinda, elli yil once alliums bir tedbirin artik
BASKAN Siireniz doldu Sayin Cinisli, liitfen tamamlayrmz.
-
bugijn muhal'aza edilmcsinin hig bir gercgi kalmamisjir.
D.P. GRUBU ADINA RAsiM CtNISLi (Devamla) Peki -
Degerli arkadasjarim, konuya bit de siyasi tSrih yonii ile bakmak is-
Baskamm lamamliyorum.
tiyorum.
Fransa'da bulunan bir banedan mensubu hanima bu Fransiz gazete-
BASKAN - Bir dakikamz kaldi Saym Cinisli.
cisi soruyor, diyor ki «Aialiirk sizi memleketten kovdu, hakkinda ne
D.P. GRUBU ADINA RASlM CiNISLl (Devamla) - Yilzyillara.
dusunuyorsunuz?». «Evcl» diyor Hanedan'a mensup Niliifer
sigmayan biiyiik millctimizin tfirihi bir billiindiir. Belli bir hadiso ile bi-
Hanim, «Aile olarak miiteessiriz, vatan topraklarmdan uzaktayiz, fakat
(ip, bir baska olayla yeniden basjamaz. Millctlerin larihlerinde siyaasi re-
bir seyi unulmamanizi rica ediyorum, ben bir Tiirk kadimyim, vatammi
jim dcgisiklikleri, o milletin tarihinin bUliinlugunu bozmaz. kurtaranlara kar§i oliinceye kadar minnettarlik duyarim.» diyor.
Bizim larihimiz cihansumuldur. Turk larihinin cihansilmul olusu Os- Degerli arkadastanm, dun bu inancta olanlar bugiin ayni inanctadn'.
manli devrinin eseridir. Osmanli imparalorlugu tic kil'ada hiikiimran Daha Misn'dan, bir lorba ile vatan topragi isteyip mezara vatan topragi
olmujEur. Dalia finceki Turk Devlctlcrini Avrupa iyi bilmczdi. Diinya ile beraber girmek isteyen Nazim El'endi hayattadir. Bugiin Paris'te
yakindan lammazdi. Bizi Sclcuklulardan, Gaznelilcrdcn, oturii iyi bir Osmanoglu mezar bckciligi yapiyor.
tanimazlar ama, Osmanli devrinde Turk'uii biiyiikliigii Afrikab zencinin
Degerli arkadasjarim, bunlan bana anlatan zat §u noktaya onem ver-
muhayyilcsini bile isgal eimistir.
di: «Bunlan merhamet istemek icin sbylemeyiniz, ve size bunun icin
Tarihimizde bizi Avrupa ile terras haline gctircn yine Osmanli devri sdylemiyorum.» dedi. Ama bir rcaliteyi tespit etmck icin sdyliiyorum.
olmustur. Varisi oldugumuz Bizans, on asir icinde on'dan fazla banedan
Sdziimu bagliyor ve ftzetliyorum. Bu kanun artik gorcvini tamam-
dcgislirmistir. Bizim 900 yillik dcvlct hayaumizi yalmz iki banedan
lamistir. Cumhuriyetimizin bu ellinci yilinda her Turk'un gonliine kok
siilalesi yasalmisUr. Bu millclimiz icin gercektcn istikrarh bir devredir.
salmi§ olan Cumhuriyetimizin gucunii ispat etmek icin olsun milletimi-
Cag acan, Qagi kapayan biiyuk imparator Fatih Osman- zin yiiceligine yakisan karan almak tarihi bir tavrr olacaktir.
ogullari'ndandir. Bir mektupla Fransa tahtinda degisjklik yapan Kanunf
BASKAN Siireniz doldu Saym Cinisli, liitfen tamamlayin,
-
de Osmanogullari'ndandir. islam'm ve Tiirkliigiin yiiccligini Cihana ka-

D.P. GRUBU ADINA RASIM CINISLI (Devamla) - Bu
bul ettiren miistesna kumandan Yavuz Osmanogullari'ndandir.
yalnizca onbes, yirmi ki§inin kisiset hakkini degil tarihi bir diigumu de
Yiice Hey'clinizin vereccgi kararla vatan topraklarinda olme Iiakkim
?bzecekbr.
kazanacak olanlar Fatih'in, Kanuni'hin ve Yavuz'un torunlandir.
olmustur.
Takdir Yiice Hey'etinizindir. Saygilar sunarim. (D.P. siralarmdan
Biiiiin aile fcrtleri ile birlikle yurd disina cikanlali tarn elli yil
alkislar.)
O zamandan bcri yabanci iilkclerde Tiirklugiin ve allelerinin jerefine en
kiiciik golge dtisiirmeyen kimselere vatanda Olme hakki laniyacaksimz. BALKAN - Saym Nazim Ba|?
Disanda yasadigi siirece Tiirkiye aleyhinde hie bir faaliyetleri olmay- NAZIM BA§ (led) Vaz gectim.
-
an bu aile hakkinda; rahmetli Hamdullah Suphi Tannover 1952 BA§KAN Vazgectiniz:

-
330 KADIR MISIROSLU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI S?l
Sayin Hayreddan Uysal? BALKAN - Sayin Komisyon, bu dnergeye katiliyor musunuz?
HAYREDDlN UYSAL (Sakarya) - Vaz gectim. Efcndim.
BA§KAN - Vaz gegtiniz. ADALET KOMiSYONU BALKAN VEKlLl DOGAN OZTUNg

(Istanbul) - Kalilmiyoruz cfendim.
Sayin Vfihid Bozatli? Yok.
Sayin ihsan Ataov? Yok.

BALKAN - Sayin Cinisli, oncrgenizi izah icin soz isiiyorsu-
nuz, buyurunuz liitfeii.

Sayin Akova?
RASIM CiNiSl.i - (Erzurum) - Sayin Baskan, degerli arka-
ENVER AKOVA (Sivas) - Vaz gectim.
dasjahm; Komisyonun takriiimizi bir daha.tetkik ctmcsini rica edcrek
BASjKAN - Vazgetiniz. sozlerime bashyoium, Ciinkii maksatta dcgijiklik yoktur, ayni maksadi
Sayin Karakoj?.. Yok. giiimckicdir. Fakat madde lanzim edilirken bir kii0ik noksanlik vardir.
isteyen sayra liyc olmadigi miizakcre Madde, «43l sayili Kanunun 2'inci maddcsi yilrurlukten
Madde iizei inde basfat soz i<jin
'
kaldinlacaklrr.» diye bir hliklim var. Aslmda 1924 yilinda tanzim ve ka-
bitmiijUr.
bul cdilcn 43 1 sayili Kanunun 2'inci maddesi, 1952 yilinda S958 sayili
Madde iizerindc degi§iklik dnergcsi vardir, okutuyorum.
Kanunla meriyetten kakhnlmi$ur. Yani 431 sayili Kanunun 2'inci mad-
Millet Meclisi Baskanligina dcsi §u anda yiiriirliikte degildir. 5958 sayili Kanunla 2'inci madde ye-
Goriisulmekte olan Af kanunti ila iigi 8'inci maddenin asagldaki niden Have edilmigtir, Burada bu ifade kullamhrsa, yiirurlukte olmayan
sekilde degistirilerek kabuliinii saygilanmla arz ederim. 2'inci madde ycniden ilave cdilmistir. Burada bu ifade kaldinlmis. gibi
goziikeccktir. Halbuki maksad 1952 yilinda tadil gtiren, erkck mensu-
plann yurda donmesine imkan vermeyen 5958 sayili Kanunun 2'inci
Konya Denizli
maddesini kaldirmaktadir. Maksadimiz budur. Bu bakimdan kiiciik bir
Mustafa Kubilay jmer Sfimi Arslan
degi§iklik yapilmisjir.
Samsun Erzurum
Rasim Zaimediyorum ki; sayin komisyonla maksatta, gayede farkh
Hilmi Turkmen Cinisli
du§iinuyoidu. 3'iincii ve 4'uncii maddelerin de bir degisjkligi yoklur.
Ankara
3'uncii rnadde «2'inci maddede mezkOr kimseler isbu kanunun Hani
Covad C-nder
tarihinden itibaren azamt on giin zarfinda Tiirkiye Cumhuriyeti arazisini
terke mecburdurlar.» diyor. Bu 3'unctt madde o gun lanzim edilmi§.
MADDE 8 16,6.1952 tarih we 5958 sayili Kanunla tadil adilen BugUn icin geregi kalmamis. ve zaten yurda donmelerine imkan
26 Reoep 1342 v© 3 Marl 1340 tarihli ve 431 sayili Kanunun 2, 3, saglamyor. Binaenaley vermis, oldugumuz teklif sayin komisyonla
4 V* ,5*1001 maddeleri yus-ikliilften Bu durumden is-
kaldirilmistif. . aramizda bir goriis. farki getirmiyor; yalnizca bir diizeltmeyi muciptir.
tiffade atmek isteyen erkak mensuplar hakkinda 431 sayili Kanunu Arz eder, Saym Komisyonun bu ricamizi kabul ederek takririmizi
tadil aden 5958 sayili Kanun geregince Kadin mensuplara tamnan ycniden tekkik buyurmasim rica ederim.
hakSar uygulanir.
Saygilar sunanm.
392 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARININ DRAMI 393
HA§KAN - Tesckkiir cdcrim Saym Cinisli. nu'nun bircok maddeleri aleyhinde konusmus. ve o istikamette rcy ver-
Komisyonun ck bir gorii§ii yok, mijlcrdi, Fakat, Osmanogullan'nin yurda donmelerine miiteallik 8.
dcgil mi efendim?
maddenin ne lehinde ve ne de aleyhinde konu§mu§larsa da, reylerini
ADALET KOMlSYONU BA§KANVEKtLt DOGAN OZTUNg
miisbet olarak kullanmisjardi. Aym tutumu Senato'da da takip etseler
(Istanbul) - Hayir.
mes'ele yoktu. Fakat Senato'da da ijler, iimid edildigi gibi cereyan et-
liAJjKAN - Dcgisjklik onergesine Komisyon katilmamis.tir. Oy- medi.
lanniza suniiyoruiri. Kabul edenlcr.
Senato'ya gclcn Af Kanunu once usul icabi « Senato Adalet
Sonradan gelenlerin liilf'cn bulunduklan yerde kalmalanni rica edi- ve Anayasa Mujtcrek Komisyonu »na havale edildi.
yomm. Orada pek cok degisjkliklere ugratildiktan sonra Senato Baskanligi'na
- Kabul etmeyenler... El'endim tamam, lesekkur ederim. levdi edildi. Bu dcgisjkliklerden biri de Osman-ogullan'nin yurda
Efendim. Divanda ddnmelerini tcmin edecek olan 8. maddenin kanun raporunda bu

Icrcddiit hasil olmus.tur, saym iiyclerin yenidcn ve
lulfen ayaga kalkarak oylarim bclirtmeleri degiîklige neden liiztim gdriildugii izahi edilmemisti. Sadece «8. mad-
rica cdcccgim.
denin cikartdmis. olmasi nedeniyle 9. maddeye yapilan atif 8. madde
Dcgiijiklik bnergesini kabul cdcnler.
scklinde dcgisdrilinislir.» denilmekteydi."9 Bu komisyonun Adalet Par-
Efendim liitfcn idaicci iiyclcrdcn rica edeyim, disjaridan getcnler bi-
lili baskara Relet Rendeci birkac gun sonra televizyonda yapilan bir
rau once gelsinlcr, lereddiiller onun icin hasil oltiyor. Lutfen siralar
acik oturumda da bu degi§iklige neden liizum gdriildugtmii izah etme-
igindc ayaga kalkmamzi rica ediyorum. mis., sadece diger degisiklikler iizerinde durmusm,
Degi§iklik Bnergesini kabul edenler.. Kabul etmeyenler.. Degi§iklik
Senato Adalcl ve Anayasa Miisjerek Komisyonu'nca bir hayli
bncrgcsi kabul edilmistlr el'endim.
dcgijtirilerek Senato Baskanligi'na gethilen yeni mclin 24.4. 1974 tari-
Komisyonun herhangi bir lalcbi var mi efendim? hinde gorii§ulmcye basjanmisur. Once teltlifin hey'eti umumiyesi
ADALET KOMlSYONU BA§KANI YA1.CIN OfiUZ (Sinop) - iizerinde miizakere acdmi§, soz alan hatipler arasinda bulunan Malatya
Yok efendim. Milletvekili Hamdi Ozer bu mcs'elcye temas edcrek deinistir ki:
BALKAN - El'endim 8'inci maddeyi kabul ettiginiz degisjk « - Muhterem arkadasjar! Osmanogullan'na aid bir kanun teklifi Mil-
sekliyle oylanniza sunuyorum. Kabul edenlcr... Kabul etmeyenler.. let Meclisi'mizce kabul edildigi iialdc, Senato Komisyonu'nda tamamen
Madde kabul edilmigtir efcndim.»" 8 bu teklil'in icinden cikartilmiijtir.
Bu sGretle kanunun hey'et-i umumiyesi icinde bu madde de kabul Muhterem arkadasjar, bu konu hakkinda bazt arkadasjanmiz, «Hissi
cdilmis. ve Osmanogullan'nin yurda donmelerinc imkan saglanmis oluy- olmamak lazim gelir.» dediler. §unu beyan edeyim ki, hem hukuki ola-
ordu. Fakat mes'ele usul bakimindan heniiz tamamlanmami§ti. cagrz, hem dc hissi olacagiz; hissi olmayamn, vatan duygusu, tarih a§ki,
T.B.M.M.'de kabul olunan bu kanunun bir kere dc Senato'da millet askl da olmaz. Hissi olmayamn, ne vefa duygusu, ne ka-
gbrtis.ijlmcsi gerekiyordu. Bu sirada Senato'da ekseriyet, Adalet Parti- dirginashk duygusu, ne milliyet ve nc do cibilliyet duygusu da buluna-
si'ndeydi, Bu parlinin milletvekilleri Mcclis miizakerelerinde Af Kanu-
189 - Bkz. CSTD • C. 14,sh.3
188-MMTD-C. 3,!h. ]9vd.
39/1 KADIR MISIROGLU .
OSMANOGULIARI'NIN DRAMI 356
maz, tck kelimc ilc fazilcti dc olamaz! .. kapisiraonun ogullarina kapah tutmak Turk'un vcfa ve kadirsinashgma
rcva gOriilemez. Sultan Osman'in, Sultan
BALKAN lid dakikamz var cfcndini.
- Murad'm, Fatih 'in ve
Kanuni Sultan Suleyman'in torunlarun reddetmek, milletimizi ve
HAMDi OZER (Devamla) Mulncrcm - arkadaslar, biz buruya bir
tarihimizi reddelmektir.
halite vcyn Padis,ah davct ctmiyoruz. Tiirkiyc
Cumhuriycli clli
yiluanbcri koklcsmis vc dcvrimleri SflPamlasJn-misuT.

Onu komyan kirk BASKAN - Tamam efendim, vaktiniz doldu soziiniizii kesiyo-
rum. •
milyonluk Turk Milled vardir. Nasil ki, anarsjk eylemleri basit
gOrcrcklcn Turk Devlcli kudrcllidir diycbiliyorsak, iig hes lane vatan HAMDi OZER (Devamla) - Cumhuriyetimizin ve devrimlerimizin
cvladini da kendi valaiuna davctimiwlcn ba§ka bir anlam cikarmamak kbklesmesi icin gecici olarak onlar yurt disi edilmislerdir.
gcrekiyor. BASKAN - Saym Ozer; iki dakika gecti efendim. Ricaediy-

beni
Sayui bajkan, bu bususia daha gbruslerimiz. olacak; fakal
iki orum, beni mecbur etmeyin soziiniizii kesmeye. Baglayin efendim,
dakika ilc sikisliriynrsunu/.... HAMDi OZER (Devamla) - Peki efendim. (A.P. siralarmdan
BASKAN - Sikisurmiyorum efendim, Hcycl-i Umumiye'nin ka- «unuttu» sesleri.) Unulmadim arkadas, cok sey konusacagim
ama, su
bul clligi miiddet iccrisinde konusacaksiniz. 15 dakikaya indirilmesi kasitlidir. Yaziklar olsun size!
(A.P.
once hukukidir. siralarmdan «Maddelerde konusursun» sesleri.)
HAMDl OZER (Devamla) - Sunu arz edcyim ki,
Hukukidir, ciinkii cagdas bukuk ve Anayasamizin 33'iincii maddesi ORHAN KOR (Izmir) - Sana yaziklar olsun!
dcr. Sonra, dogmayan bir insana da ceza
«Ceza sorumlulugu sahsidir» BALKAN - Sayin Ozer, vaktiniz doldu ve sozilnuzii kestim efen-
vcrilmeyeccgini bilmekieyiz. Ancak, tarihdc bildigi, dogmayan iki insa-
dim.
na ccza lertip edilmistir. Bunlardan birisi, Nemrud'un
Hazret-i
ORHAN KOR (Izmir) - 9 parti degistirdin.
ibrahira'e digeri dc, Firavun'un Hazret-i Musa'ya uyguladigi
bir
Ataturk, evet zamanmda nizami Slemi

HAMDl OZER (Devamla) Vicdanim gayet rahat....
-
hukiimdur. Burasi Tiirkiyc'dir.
tesis elmek icin Fatih Sultan Mehmed'in fermamna uygun jekilde; BASKAN Saym Ozer, rica ederim, sOzunOzu kestim.
-
yumusak, daha insancil olarak bu tatbikati yapmistir. Ama

fakat daha da HAMDi OZER (Devamla) Peki Efendim Sultan vicdanimi -
Ataturk simdi hayatta olsaydi, bugiine kadar coktan bu vataran degistirmedim, milliyetimi degi§tirmedim, cibiliyetimi
degistirmedim.
cvlatlan kendi yurduna doneceklerdi. BASKAN Saym Ozer, rica ederim,
-
tiiziik disi konu§uyorsunuz,
BASKAN - Vakiiniz doldu sayin Ozer hatta bir dakika da gecti. soziinuz
,
bitti efendim.
Rica edecegim cumlenizi baglayiniz efendim. :
ORHAN KOR (Izmir) - Senin vicdamn kansik.

HAMDi OZER (Devamla) - Peki efendim. Sultan Osman'in
HAMDI OZER (Devamla) Sizin gibi esir degilim ben, hiiriim.
-
kurdugu Turk Devleti, O'nun adini lasiyan muhtesem bir imparatorluk
BALKAN - Sayin Ucnzal, buyurunuz.
halinde yeni bir fag acmis. ve yeni bir cihan dogurmu§tur. Yedi
iklim
dort koseye otagini kuran ve uc kitaya muhriinii

vuran Osmanh bizim- HAMDl OZER (Malatya) Maddelerde konusacagim. (A.P.
-
dir. Bu sanh mirasi reddedemeyiz. Bu vatan onun evidir. Bu evin siralarmdan «Atatiirk'u de suslama* sesleri.)
Hcpinizden daha 50k
396 KADIR MISIROgLU OSMANOGULLARI'MN DRAMI 397
Ataturkgiiyum, daha cok milliyetciyim, Cumhuriyetciyim. BA§KAN - Hangisinde efendim.
BALKAN Efcndim, rica edcrim tiizlik di?i konusmayin!..

- ft. LUTFf HOCACKJLU (Trabzon) - 8'inci madde olarak Millet
Mcclisi'nin 8'inci raaddesini (eklif ctmijtim efendim.
HAMDi OZER (Malatya) Fakat hcpinizden dalia 50k bir
- in-
sanciynn. Savundugumuz dava insanhkur. Bu insan Osraanh da olabi- BA§KAN - Bir dakika efendim, tetkik edeyim.
lir. Herhangi bir kimse de olabilir." Saym Hocaoglu, bunun ayri bir madde olarak tedvini gerekiyor.
Bundan sonra sciz alan Eskisdiir A.P. Milletvekili Omcr Ucuzal Musaade ederseniz; bunu maddesinden evvclki maddeler
yuriirluk
arasinda bir yeie sikisnrahm, o zaman muameleyc
da bu meseleye tomas ederek: koyahm.
«... Bcndcn evvel konusmi degcrli arkada§im bir httkmim O. I.U'1'Ft HOCA06I.U (Trabzon) - Saym Bajkamm, bu 8'inci
madde Millet Meclisi'nde kabul edilen maddedir.
cikanldigim sbylcdi. Dogru, cikanlmis; araa yiicc Cumhuriyet Scnalosu
nice yillardan beri Millet Meclisi'ndcn gelen melinleide dcgi§iklik BASjKAN - Evet anhyorum; ama §imdi bu madde bizim Komisyo-
yapmisnr. Bu hiikmun cikanh§i bir leknik sebebc dayaniyor sevgili ar- nu'muzda tamamen cikanlmis. oldugu cihetlc bu yeni bir madde
teklifi
kada$lanm. 431 sayili Kanunla Hilafet'in kaldirilmasina karar vcril- mahiyetini aliyor. Binaenalcyh, bunu sonlara dogru bir
yerde muamel-
misUr. O Kanun hiikmiinc gore, Turkiye'ye gclmcsi gereken ailenin eye tabi tutacagim efendim; musaade ederseniz.
Zaten ba§ka takrirler de
liirlii, cejitli suclarla mahkurn olmus. kis,ilcr arasinda bu kanun metnine var ayni mahiyette.
yerlejtirilerek alfedilmesinc ve getirilmesinc bizim vicdanimiz ve kanun YIGiT KOKEU (Ankara) - Sayin Baskan, bu takrirleri sjmdi
tcdviii etme tcknigi miisaade ctmez. goriismekte yarar var. Mctinden cikarilan 8'inci madde hakkinda bizlcr
Degcrli arkadasjanm, kimse kimseyi aldatmaya, kimse kimscyi il- dc soz aldik zaten Sayin Baskanim,
hiim elmeye bu kanun scbebiyle yolii cikmamisur. Dogru bildigimizden BALKAN - maddede abrsimz sbzil Saym KOker." 2
aynlmayacagiz. Jahset) Anayasa ve Adalet Komisyonu'muzuri yaptigi
Hakikatcn kanunun 20. maddesinin rey'e va'zmdan sonra
degi§ikliklere beyaz oy vermek icin huzurunuza geldiin; beni dinle-
Baskamn
vadeltigi 8. maddeyle alakali takrirler ele atonujtir. Simdi bu takrirlerle
diginiz icin saygimi sunarken, Tiirkiye Cumhuriyeti'nin ilelebet
alakali konusmalan dikkallerinize arzediyoruz:
ya§amasi icin calisan biitun arkadasjanma da saygdar sunarak huzur-
larinizdan ayrdryorum. (A.P. siralanndan alkisjanirV"
«BA§KAN - ... §imdi daha once bir
8'inci madde olarak metne
ithali istenen verilmi? Snergcler vardi.
Burada hazirlrk ve yuriirluk mad-
Tcklifin Heyet-i Umumi'yesi iizerindeki muzakereler tarnam-
delerine geldik. Bunlardan 6nce, bu maddenin
miizakercsine geciyoruz.
landiktan sonra 26.4.1974 tarihindc maddeler iizerinde miizakerelcre
Sayel bu maddenin metni bir madde olarak kabulii
dmer yuksek heyetinizce
gccildi. Sira 8. maddeye geldiginde Trabzon Senatorii Liitfi
kararlasunhrsa zaman nereye konulacagi hususunu aynca oylaya-
Hocaoglu soz aldi:
cagim.
O. LUTFi HOCA06LU (Trabzon) - Bir Onerge takdim etmistim
Verilmis. bununan dbrt adet bnergeyi okutuyorum:
sayin Baskanun; bu arada bir onergem vardi.
190 - Bkz. CSTD - C. 14, jh. 313 vd. 192 - Bkz: CSTD - C. 14, sh. 434-435
191 - Bkz. CSTD - C. 14, sh. 316-317

338
359
Muhterem Baskanliga
Cumhuriyet Senatosu Baskanligina
Millet Meclisince S'inci madde olarak kabul edilip, Sayin Sena-
Goriisiilmekte olan Cumhuriyotin
50'inci yili nedeniyle Bazi
te Anayasa ve Adalet Komisyonuncs metmden îkarilan toiikmiin
Sue ve Cezalann Afh hakkmda Kanun
teklifine asagidaki madde-
aynen tektife dercini, yururBuk maddesinden once sistematik naza- nin 8'inci madde olarak eklenmesini arz ve teklif ederim.
ra almarak muamele icrasini arz ve teklif ederim.
Trabzon
Istanbul
Omer Lu'tfi HocaogFu
Ali Oguz
Cumhuriyet Senatosu Baskanligina
Madde 8 : 16/6/1952 tarih ve 5958 sayih Kanunla
Asagidaki metnin 8'inci madde olarak goru§iilmekte olan E<a-
tadll cdilen 26
Reccp 1342 vc 3 Mart 1340 larihli ve 431 sayih Kanun'un 2, 3, 4 ve
nun teklifine konulmasini arz ve teklif ederim. 5'inci maddeleri yuriirliikten kaldmlmislir.
Matatya Bu durumdan clmek isliyen erltek mensuplar hakkinda 43
istifade
Hamdi Ozer sayih Kanunu ladil eden 5958 sayih kanun gercgince kadin
mcnsuplara
lamnan haklar uygulanir.
Madde 8: 16/6/1952 gun ve 5958 sayih Kanunla ladil edilcn 26 tHSAN SABRt CAGLAYANGtL (Bursa) - Soz isiiyorum.
Rcccp 1342 vc 3 Mart 1340 larihli ve 431 sayih Kanunun 2, 3, 4 ve BASKAN - Saym Qaglayangil, eger grup aduia soz istiyorsaniz
5'inci maddeleri yiiriulukten kaldirilrm§tir. oncchgiraz vardir. Degilse, sizden Once soz isteycnler var.
Bu durumdan yararlanmak isteyen crkek mensuplar hakkinda431 1HSAN SABRi CAGLAYANGiL (Bursa) - Grup adina soz is-
sayih Kanuiiu ladil eden 5958 sayili Kanun gercgince kadin mensup- iiyorum efendim.
lanna taninan haklar uygulanir. ANAYASA VE ADALET KOMtSYONU BASKANI REN-

Gcrekce stfahen arzedileceklir. DECf (Samsun) - Saym Baskanim; bu bir lakrir miizakeresidir, madde
miizakeresi dcgildir. Onun icin grup acta soz verilemez.
Cutnhuriyat Senatosu Voce 3a§kanligma BASKAN - Dogru soyliiyoisimuz saym Rendeci. Sayin
Caglayangil bir dakika efendim, islirham
353 sayilf At Kanunu tasartsimn Millet Wlec&isimde kabul adilip, edecegim.
Sayin Komisyon Baskani hatirlamlar,
Cumhuriyet Senatosu Anayasa ve Adalet Komisyonunca tasandan yorgunluk nedeni ile ben
diisiinemedim, Ozilr dilerim.
cikanlmis bulunan 8'inci maddenin aynen il&vesini arz ve salep
ederim. Simdi, bunlar hirer takrirdh, madde miizakeresi yapmiyoruz, onun
icin grup adina soz vcremeyecegim. Soz
Say gi lad ml a. snaana gore Ichte, aleyhte soz
verecegim.
Kayseri
tHSAN SABRi CAGLAYANGiL (Bursa) - Yeni bir madde
Husnu Dikecligil
tfavesi degil mi?
KADIR MISIROGLU
BALKAN Madde yok efendim onergedir bu. Halihazirda madde
-
yok, Qncrgelcr kabul cdilirsc madde olacak. Binacnalcyh s6z istcmc dasktnmiz da sabnn son dakikasina gclmi§lerdir. Bu hususu takdirleri-
snasinn gore vermcyc mccburum, oziir dilcrim. nize arz ederim.
tHSAN SABRt QAGLAYANGiL (Bursa) - Ben BALKAN - Dogru efendim. Oncrgcler ayni mahiyeitedir,
konusamayacak rruyim? birlestiriyoruz. Maksat onergelerin isjeme konulmasidir, konusmak
degil; maksadi berkes biliyor.
BAgKAN - KoniEjaeaksimz. Bir dakika efendim, once soz isiemis.
arkadasjann isimlerini okuyayim: Saym <îiglu,yaflgil, Sayin Ozer, Saym arkadasjarim, Saym KaraagaÛoglu'nun da ikaz ettikleri
Sayni ECatpaklioglu, Saym Karaman, Sayin Hocaogiu. sekilde; yam Tuzijk hukiimlcri budur, bu hususta arkadasjartmin hepsini
ALi QGU7. konusturmak Lstcrim: ama Oztir diliyorum ayni mahiyettc oldugu icin
(Istanbul) - Sayin Bas.kan.im benim takririm var, once
birlesUriyortim, oncrgenin bir iehinde, bir aleyhinde, bir de onerge sahi-
lakrir sahiplerine so/, vermelisiuiz.
plcri adina bir arkadasa soz vermek suretiyle onergeleri i§Ieme ko-
BALKAN - Evei efendim, evet, Takrir sahiplerinin hakkidir,
yacagim.
konusmak.
ALi OGUZ (Istanbul) Onergeleri be§er dakika ile izah edelim.
-
OGUZ (Istanbul) Once dort lakririn sahiplcriiie soz vcrilir,

ALJt -
BALKAN Bir dakika efendim

-
BAgKAN §im4i efendim, miisaadc buyurun soz vercccgim.
-
AHidan fazlaoldugu icin tabii siraya koyacagim. SJmdi Saym CaglayangO, Ichinde mi, aleyhinde mi efendim?
HAMD1 OZER (Malaiya) - Gerekce otmadaa iiasil siraya konula-

tHSAN SABRt CAGLAYANGlL (Bursa) - Ozcrinde
konusabilir miyim?
cak?...
BALKAN Bir dakika efendim, bir dakika. Onerge sahiplcri

BALKAN - Hayir; Iehinde, aleyhinde. Uzcrinde iz$h sadedinde
onerge sahiplerinden birine soz vcrcccgim efendim.
oncrilerini izah ctmek bakkim haizdiilcr. Onu biliyoruz miisaadc buyu-
mn yapayim. Ondan sonra isjeme geceeegim. Miisaade buyurrnuyorsu- iHSAN SABRt QAGLAYANGIL (Bursa) - Lchindc.
nuz. BALKAN - Lehinde. Aleyhinde var mi efendim?.. Aleyhinde
MUSA KAZIM KARAAtiAQLIOtiLU (Afyon KaiBhisar) - Sayin Kafaman.
Usui bakkinda soz isliyorum Saym Baskan. Onerge sahipleri bir arkadasa sozcii yapsinlar istirham cdiyo-
BA§KAN Neyiti usulii hakkinda Sayin Karaagackoglu?...
- rum.
MUSA KAZIM KARAAGaCLIOGLU (Afyon Karahisar) - AJUl OGUZ (Istanbul) - Ben bes, dakika konu$;mak istiyorum Sayin
Saym Balkan, verilmis. olan mublclif onergelerin maksatlan biroldugu Balkan.
icin, Sayin Baskanhkca birlestirilerek genel prodsediir iizerinden bir leh- HAMI>1 6ZE« (Malatya) - 3cn dc be§ dakika konusmak istiyo-
te, bir aleyhte birer arkadagimiza soz verraek ve emerge sahiplerinin de rum.
izahlan sOretiyle bu meseleyi ayduiliga kavu§turmak mumkiin olur,
BA§KAN - Olmaz ki, Tuztifti ihlaM cdemem, beni de mazur
Uzun zamandan beri miizakereler devam etrnektedir. Biitiin aika-
gortin.
OMER LUTFl HOCAOGXU (Trabzon) - tlk fjncrgcyi ben ver-

"32 KADIR MISIROGLU OSMANOGULLARI'NIN DRAM! 403
dim. Liitfcn siraya koyun saym baskan.
birlcr alrnmishr; fakat hie birisi bu derece siirekli ve dovamh olmarmjur.
BALKAN - Bir dakika efendim. Ksmunlar miiduriimuze
Tabit ben lakip edemedim.
sorayim. SIRRI ATALAY (Kars) - Ingiltere'de, Italya'da. •
Saym Hocaogto, siz hangj larililc vcidiniz

efendim? OMER LUTFi HOCAOGLU (Devamla) - ingiltere'de elan salta-
nat hukilm siirmektedir sayin arkadasim. Italya'da da kralcilar di§an
OMER LOTFl HOCAOGLU (Trabzon) -
MUzakereier bashd.gi atilmami§lir.
giin etcndim.
BA§KAN - Lutfen efendim, fcusilikli konu§mayalim.
BASKAN - Yani 24'iindc. Su halite, diger iki [akrir dc 24'iindc
verilmis. Saym Dike$ligil ve Saym Ozer'in lakiirlcri dc ayin 24'undc OMER LUTFi HOCAOGLU (Devamla) - Muhterem arka-
dajlanm, Fransa, Ispanya, Italya, Almanya, Misrr ve Tunus gibi raem-
vcrilmi § Ocii aym larililc verilmis. olduguna gore hangisinin
dalia once
,
vcrildlgini hatirlamiyomm.
leketlcr bu gibi ledbirlere basvurmus,Iardir. Fakat bugiin kral ailesine
mensup kimseler hem Ispanya'da vardir, hem Italya'da vardir, hem
HCSNO DtKECLtGlL (Kayscri) - Ben saym Hocaogtu'na ilti- Avusturya'da vardir ve hem de Almanya'da vardir.
hak cdiyoruvn.
SIRRI ATALAY (Kars) - italya'da yok.
ALtOGUZ (Istanbul) Biz dc vcrdik efendim.
-
BASKAN - PekalS tc§ckkiir ederim. Buyurun Sayin

OMER LUTFi HOCAOGLU (Devamla) - Aziz arkadaslanm,
Hocaoglu.. Turk Milleli, ltalyanlann pesmden gitmek mecbijriyetinde ve durumun-
OMER LUTFi HOCAOGLU (Trabzon) - Saym Baskan, ? ok da dcgUdir tabii.
dcgerli arkadasjarim;
SIRRI ATALAY (Kars) - Vardir dediniz de.
Huzurunuzda Millcl Meclisindc kabul cdilen metinde
olarak yer alan ve fakat ne sebcple cikarildigi
8'inci madde OMER LUTFi HOCAOGLU (Devamla) - tjin en hazin ve
anjasilamayan 8'inci mad- veren
uzllntii tarafi §urasidir muhterem arkadajlanm; Komiinist Cin'de
denin tekrar metine almmasi hususunda yapmis.
oldugum
mek icin sfiz almig bulunuyorum.
teklifi izah et- bile, son Cin tmparatoru, « M ao Re j i m i » altinda bundan dort
sene Once Pekin'de vefat etmijtir. Yani komiinistler dahi bu derece a§in
Muhterem arkada§larim, kanaatimce Cumhuriyetin 50. ve ha§in olmami§lardir.
Yildoniimiizde cikanlmak islcnen Af Kanununda en manidar ve her Aziz arkadasfanm, Dunya'da gelip gecen, devam eden olaylar; bil-
jeyden once yer alrnasi icabeden husus bu 8'inci madde idi. hassa siyasi tarihteki olaylar tetkik edildigi zaman, goriilmektedir ki;
Muhterem arkadaslanm, Osmanogullan'nin Tiirkiyc siyast tedbirler uzun
distna siireli degildir. Nitekim, Cumhuriyet tarihinde de
fikarihsinda siyasi bir sebep vardi ve bu siyasi bir bunun birpok emsallerine rastlamak miimkundiir. Oylesine rastlamak
tedbir idi. Sjmdi, '
bu olup bitenleri gozden gecirdigimiz zaman o zamanki

biittin
miimkiindur
siyasi ted- ki, istiklal Miicadelesine ve Cumhuriyet'e fiilen ve kavlen
bir almayi icab ettiren sartlann hie birisinin mevcud olmadigmi kar§i cikmis olan
goriiriiz. ve « y ii ze 1 1 i k 1 e r » adi ile yurt dijina siirulmiis
Aziz arkada§Iarim, bununla da bitmemektedir. Rejim degi§ikligine
i§ bulunanlar, Cumhuriyetin Onuneu yildaniimunde bizzat Atatiirk ta-
ugramrs Cumhuriyete intikal ctmi§ olan bircok ulkelerde
bftyiece
rafindan; Ataturk'un direktifi ile affedilmijlerdir. O halde, Cumhuriyet
emsaline rastlanan bir tedbir goriilmemektedir. Cok tarihinde de bu gibi siyasi tedbirlerin oriadan kaldirildigi gbrfilmektedir.
azinda bu gibi ted-
§imdi biz ne istiyoruz, neyin olmasim istiyoruz?.. Aziz arka-
AM KADIR MISIR06LU
OSMANOSULLARTNIN DRAMI «
dasjlanm, 1952'dtf TQrkiye Biiyiik Millet Mcclisi tarafindan cikanlan ve
Muhterem arkadasjanm, yine devam ediyor, «Hic. kimse, vatanda§i
Osmanogullan'mn kadinlanna oldugu devletin topraklanna girme hakkindan mahrum edilemez.»

verilen haklann erkeklcrine dc vcrilmesi-
ni istiyoraz. Tiirkiye'ye Osmanogullan'na mensup hammlar gel- Aziz arkadasjanm, goruliiyor ki; metinden cikanlan maddenin
misjerdir dc, bundan memlekelimiz nc zarar gormiisUir ve bu hammlar cikanhs, sebebinin izahi ne hukuk prensiplerine ve ne de iiyesi
Turk Milleii ve Turk valanmm alcyhine no gibi harekette bulun- oldugumuz Avrupa Insan Haklan Sozlcsmesinc uymamaktadir.
musjurdir... Buna aid hicbir arkada§irmn misal vercrneyeceginc cmin Muhterem arkadasjanm, bunlann sucu nedir? Bir arkada§imm ifade
bulunuyonim. Bu ilibarla ayiu haklann Osmunogullari'nin erkeklcrine ettigi gibi Osmanogullan'mn sucu yoktur. Zaten kanundan da mUtevellit
de verilmesini sizlerin vicdanlanna liiiap ederck rica ediyomm. yurt di§ma cikanlmis, degilierdir. Bu bir siySsi tedbirdir. Konu§mamin
Aziz arkadasjanm, ya§ma gircn Cumhuriyeti, iig bes, ki§inin
elli ba§inda da ifade ettigim gibi sjmdi bu siyasi tedbirin devam etmesini ge-
yikacagmi, ortadan kakbracagma inanmak, benim kanaatimcc Cumhu- rektiren her hangi bir sebep de kalmamisjir.
riycli inkfudir, kendimizi inkardir. §6ylc etrafimza bir gttz gezdiriniz; Aziz arkadasjanm, insaflanmza ve mcrhametinize siginiyorum. Her
Senatoda dahi bulunanlann hepsi Cumhuriyet'in yetigtirdigi kimselerdir. fusati dusjugii zaman ogundugumuz Tiirk kumandanlan var. Her firsaa
Cumhuriyet devrinin cocuklandir. Bu ilibarla, lis, be§ kiînin Turkiye dugtugii zaman ogundugumuz Tiirk hakanlan var. Bcndeniz bu Sena-
Cumhuriyeti'ni ortadan kaldiracagina inanmamaniz ve bimu to'da da dcfalarca kars.da§tim okullara dahi «Fatih»in ismini vermck
dusunmemeniz gerekir, halirdan gegirmemeniz gerekir. icin scferbcr oluyoruz. Benim vilayetimde en azmdan iic bes, tane okul
Aziz arkadasjanm, Millet Meclisi'nin melnindc bulunan rrmddenin ismi «Fittih» aduu tagiyor. Ote «Hudav«ndiga>»
tarafa gidiyorsunuz
Senato metninden cikanlmasini, hukukcu arkadasjanmdan ogrendigime adi (a§tyor, bcri larafa gidiyorsunuz «Muhte§em Suieyman» adini
gore, bendeniz liukuk prensiplerine de aykin bulrnaklaymi. ta§iyor, digcr tarafa gidiyorsunuz «Yavuz Selim» adini taîyor.
Aziz arkadasjanm, hukukcular her zaman tekrar ediyorlar; hukukun Bundan §una gecmek istiyorum. Bu OsmanoguHan'nin gunahlan
ana prensiplerinden bahsediyorlar, hepiniz dinlediniz, hepimiz dinledik. oyle zannediyorum ki Vahdeddin'den geliyor. Yani bunlara Vahded-r
Bunlardan bir tanesi de « Ceza 1 a r in § a h s i 1 i g i » diyorlar. Bi- din'in giinahlarini yiikliiyoruz. Valtdeddin'in torunlaridtrdiyoruz vcy-
naenaleyh, cezanm sahstligi du§uniildugij zaman, Osmanogullan'mn ahut Vahdeddin'e benzer bir iki kiînin torunudur diyoruz; bunlara
cocukJarimn bu vaiana getirilmemesinin hukukun bu prensipi ile ne der- gunah yukiuyomz; fakat muhterem arkada§lanm, bu arada hie biri-mizin
ecc bagda§abilecegini sizierin takdirlerine birakiyorum. hatirmdan Yikhnm'lann, FAtih'lerin, Hiid^vcndigar'lann; Muh-
MUSTAFA TIGLI (Sakarya) - Ashnda bu ceza degll. tcjem Siileyman'larm toiunlari oldugunu diis.iinerek, bunlann "seva-
planm bunlann ba§itia koymak gecmiyor.

OMER LUTFi HOCAOGLU (Devamla) Tabiiceza dcgil. -
Aziz arkada^lanm, Cumhuriyet'in 50. Yildftniimu'nde Tiirk

Aziz arkadasjanm, birde iiyesi buiundugurnuz Avrupa insan Hak-
tarihinde, Turkiye Biiyiik Millet Meclisi'nin en biiyiik lutfu bu olacaktu-.
Iari Sozle§mesi var. Bakimz bunun ek 4 numarah protokoluniin 3'uncii
maddesi ne diyor: Muhterem arkada^lanm, tarihi ile irtibatini kesmi§ ofan milletler
kokiinden aynlmi§ agaca benzer. Bu agaci, bu fidam hicbir tarafta
«Hic bir kimse, ferdi veya loplumsal tedbir icin dahi olsa, vatanda§i
birakamazsmiz. Tiirk Millcli'nin, yefi§ecek nesillerine hizmet edenleri
oldugu devletirt topraklan di§ma cikardamaz.»
lakdir elligini gBslermcsi zarureti vardir. Bu hizmet askmi artrnr, hizmet hicbir allerji bcslemeyen kanaallerin agir bastigi bir mecliste
nasil
sevkini artinr, muhtercm arkadasJarim, Hemen sunn (la halirlatmak istc- kaldmlrr diyc jajanlar, uzulenlcr vardir. Bu itibarla konuya nasil yak-
rim ki; vatan scvgisi bambaska ijeydir. Hele hclc bu vatan Tiirkiyc gibi lasdmast gcrcktigi hususundaki diisuncclcrimizi aciklamak icin huzuru-
olursa, O'nun camuru bite kutsaldu. tnsan, Ti'ukiye'nin camurunun nuza geldik.
hasretin dahi ccker. Dis. memlekcllc bulunan arkadasjanm bunu iierhalde Dcgerli arkadaslanm, konuyu bir afjeanumi icinde hallctmek
istiyo-
en azmdan benim kadiu- Oram icin lutfcdiniz, liitlcdiniz muhtercm
bilir.
ruz. O haldc af nedir, kominun afla ilgisi nedir'?... O
mesele iizerindc bi-
arkadas.lanm! Osmanogullan'nin gunahsiz torunlannm bu mcmlckciin
raz durmak lazim. Sizi sikmamaya gayret edcrek ve 90k kisa konujarak
topraklarinda yalmasina musaade cdiniz, bu mcmlckciin topiaklanndan gdrijsjerimi aciklayayim.
yatmasma miiscaade cdiniz, l>u mcmlcketin topraklarma ytiz siirmesinc
AC. yasama organina lanmmis. bir atifct miiesscscsidir. Tarihi
miisaftdc cdiniz.
Ickamiil aym zamanda modern hukuk anlayismdaki gelismckr affi,
BAijKAN . Vaktiniz doldu cfendim.
bugiin hukuki bir miiessese bir gecrnisi unutma miiessesesi halinc de
OMER Llh'Fi HOCAOGLU (Devamla) - Bitiriyorum Saym gelirmislir. Sue, suclu kamuoyunda unuiuldugu, cezadaki
sosyal yarar
Balkan. ortadan kulkligi zaman, yasama organi sanki, ben eski durumlan biraz
Aziz Arkada§Iarim, hie olmazsa bu Tiirk cocuklanmn atalannm da isleycrck unutmak istiyorum, der gibi af yoluna gilmekte ve af
ttirbesi basmda, atalannin mezari basmda fiUiha okumasma musaade ed- mijessesesini i$letmektedir.
iniz, bu topraklara ayak basraasina musaSds ediniz. Hal bByle isc affui jartlaniii Ozetliyelim. Egcr, cezamn infazmda
Saygdanmi sunuyorum. (Alkisjar). artik bir sosyal yarar kalmamijsa, gecmi§i unutmak, cezaliyi zindanda
tutmaklan daha yararh hate gelmi§se af Bu
BALKAN Sayin Caglaynngil buyuiunuz. ister. sartin elbette ki, bazi
kayitlan da var. Gecmiji unutmak, gelecege tehdit veya tahrip etmek de
HUSNU DiKECLiGIL (Kayseri) Sayin Baskan, - ben takririn
degildir. Bu genel kaidedir,
Ichindc soz istemisUm.
Osmanogullan'nt bu kriterlere vurursamz kendilerini af etmenin
ISAJKAN - Saym Dikejligil oziir dilcrim; bbyle tespil ctmistim.
hicbir engeli yoktur, ama Osmanogullan'nin yurda gelmemesini
Hata ettimse oziir dilerim,
saglayan bir hiikum, bir ceza cikti... Bu bir yasaktir, bu bir tedbirdir;
(HSAN SABRt CAGLAYANGiL (Bursa) - Sayin Baskan, tedbirin kaldmlmasi gerekiyor. Tedbir de affedilmez, ilga edilir.
muhterem arkada§Ianm;
Ben Saym Hocaoglu arkadajimla yiirekten beraberim; Ataturk za-
Yiiksek huzurunuza arz ediien teklif, Osmanogullari Hanedam'ndan mamnda Osmanh Hanedam'nm hakikaten kadtn azalari yurda sokul-
bazilannin bugiine kadar rnemleketimize girmesi yasaklananlann yurda mu§lar, ama affedilmediler. Benarzedeyim;430ve431
numarah 1924
dfinmelerini halen goriismekte oldugumuz bu af kanunu ile tarihinde crkan Hillfet'in ilgflsi ve Hanedam Osmanin'nin Turkiye Cum-
gercekle§tirmck amacmi guduyor. huriyeti Memaliki Haricine Cikaitilmasma Dair Kanun'un ash; «Mul ga-
Bu konuya ccjitli $ekillerde yakla§anlar: Katiller hirsizlar affedilir- ve miinderis Osmanh Sultant Hanedam'nm padisahlar siilbiinden
olan
ken bir Hancdan'rn mensubu bu aflin dismda kalabilir mi... Millet Me- erkek ve kadm'bilcumle azSsi ve bunlann erkek ve kadin
fiiruu
clisi'nde kabul edilmis. bir hiikiim Senatoda: bilhassa bu Hanedan'a Tiirkiye'ye gelmek hakkmdari mahrumdur.» maddest elc alindi. Bu
403 KADIR MISIROGLU
Milleti'mii kaderinde soz sahibi olmu 5

maddenin sadecc crkekler baki kdmdi, bu iptal cdildi, kadinlar cikanldi, , biiyiik hizmetlcri gorulmus tSrihi
maddc o sekilde tadll cdilincc, bunlarm yurda avdcti mirmkiin oldu. Af-
bir aile. Bugiln kuk
milyonluk Tiirkiye'de bir referendum yapsaniz,
bu
Haiicdan'in takriben yirmi kijiye inen
fcdilmcdiler. Kcndilcrinin Tikkiye'ye avdclini mcmnu kilan maddc rslah cikek ahfadtnin Turkiyc'ye
donmesinde sakinca bulacak kimsclcrin yekununu
cdilcrek avdetlcri tcmin kilmdi. en kiiciik rakamlara
bile cikartamazsinrz.
Sonra, 1972 yilinda bir takim mali piiriizler giku. Vaktinizi kisaca al-
Tiirkiyc Cumhuriyeti saltanatin
mamak icin iki kclimcylc temas cdcccgim. Mabkcmc-i Temyizdcn bir ihyasmdan endise duyacak, ya da
cski Haiicdan'in monsuplannm doniisunden
iclibat karari cikti. Devlcli vc maliycyi son dcrccc muskiil durumda rahalsiz olacak de'vreleri
birakb. Oiada bir maddc vardi; «Bilciimlc, Osmanli lmparalorlugu'nda

coktan ajli. Bu prensiptc mutabtkiz, ama birakimz, bu
konuyu kendi ye-
rindc layik oldugu onemle, itina ve
padisahbk ctmis. kimsclcrin Tiirkiyc Cumburiycli ariizisi dahilindcki la-
digcr kanuniarla ilgisi ile beraber
halledelim. Bunda hicbirimizin suphesi
puya mcrbut cmval-i gayrimcnkullcri millclc intikal etmijtir.s jeklinde yoklur. Biz bunun.hic gccikli-
idi
rdmeden ycrine gctirilccegine inamyoruz ve bunun icin de ber tiirlu
katktya amade bulundugumuzu arz cdiyoruz.
Mabkcmc-i Temyiz garip Sayin Hocaoglu'nun
bir ictihal yapti. dcdi ki; Osmanli kiymctli miilalaalariylc celiski halindc
imparatorlugu'ndaki padisahlann cmvali ne dcnick? Padisali bir ki§idir; oldugumuz hicbircihet yoktur;
ancak, ycri burasi midir, baska yer midir?
da Vahdeddin'dir. Ondan cvvclkilcr Mcselcsinde ki fikirlerimizi
Oldii; o mal da vcrescyc intikal .
de huzumnuzda aciklamis bulunuyoruz.

elti, binacnalcyb o mallarrn padisahla ilgisi yok; milletc intikal cdcn,
Beni dinlcdiginiz icin tesekkur eder,
kacnu; Osmanli Padisaln Vahdcddin'in emlakidir. Buna istinadcn ta- saygdanmi sunanm.
puda mcvctil bilciimle Hazinc-i Hassada cski Hamid, Mecid BALKAN - Saym Karaman, aleyhinde.
Himedaiu'iia miidcvvcr bilcumlc cmlak, verese narmna dava ikamc cdcn SUPHl KARAMAN (Tabii Uye) - Sayin Baskan, sayin sena-
di^ci Sanii Kbnzberk tarafnuian miisadere cdilip satilmaya basjandi. tdrler;
Bu ictihal baki kalsaydi, o devrin parasiyla alti milyar lirabk cmlak Ha-
Soz konusu olan bnerge, Millet Meclisi mctninde
zincdcn vcrescyc intikal cdecek idi. Bu itibarla bir takim mali hukiimler,
8. madde olarak
bulunan meddenin yeniden Cumburiycl
Senatosu'nca kabul edilmekte
bakikatcn kanun tcknigi hrrpalanarak, bu kanuna itlial cdildi, bir kisnn olan mctninin iccrisine ithalinden
ibaret. Bununla, 3 Mart 1924 tarihindc
da Pasaport kanununa itlial ediidi.
Curnhuriyct'in olusumu sirasinda cikardan
bir devrim kanummun
§imdi, yijcc hcy'ciiniz af yoluyla bu yasagi kaldiran bir hukiim ge- Hilalct'in
kaldinlmasmi ongoren bir deviim kanununun bir
kac maddes-
lirsc bile Pasaport Kanunu'nda, Hilafctin ilgasi hakkindaki kanunda min dcgistirilmesini iingOrmckte. Bdylclikle,
Osmanli Hanedani'mn
mevcut bir takim maddeler, boyle bir avdcti adcta imkansiz kilacak for- 1952'de Turkiyc'ye girmesine miisaade edilen kadin
mensuplannm, da- .
malitcleile dolu olacaktir vc o kanunlar da; nasil Siyiisi Haklarm iadcsi madUniun yam sira, erkek mensuplannm da Tiirkiye'yc girmesi
is'ten-
Kanunu'nda Anayasa'da tadi 1 at yaptinu ama, Secim Kanunu'nu mektedir.
degislirmedikce, Siyasi Pander Kanunu dcgi§tirilmedikce ktilla-
Benden once konusan bir arkadasim. Millet Meclisi
namryomz, kullandmaz bale gelecektir.
metninde kabul
edilmi§ bir maddenin Cumhuriyet Senatosu Komisyonu'ndan
Degerli arkadaglanm, her millet tarihiyle yasar. Tarihini inkar eden cikanlmasmm hukukt baktmdan sakmcali oldugunu
sOylediler. Oysa
toplum gorulmus degil. Osmanli Hanedam, hasenati ile scyyiati ile Tilrk
m KAD1R MISIROGLU OSMANOGULLWNIN DRAMI 411
bakmak istiyorum. Dcvleli derken, elbette ki; tarihimizin

ben dc mes'eleye baslca yonder, sayfalaiinda 50k parlafc sayfalar,
Tiirk Ceza Kanunu'nun cok ve gurur duyulacak seyler gorliyoruz. Bir
iftihar
Huzurunuzda bufiinan af kanunu tasans. Mnrsd-i'
affim
kom.lan bir tarn sue ve ceaalarm HiidavendigaVi. bir §el.id Murad'i, bir Yildmm Bayezid'.,
ccsltB maddelerinde ortaya bir
yurliriuk mnddelen nan? tkinci Murad'r, bir Fatih'i, bir Vavui'u, bir
oncrmcktcdir vc bBIBn madder.; Sfltiondaki Schid Gen? Osman'i,
elc almakla
Ceza Kanunu'nun ccsitli maddclenm
bir ikinci Mahmud'u, bir§ehid
Cciincu Selim'i umitmamn imkam
butiin rruuldcleri, Turk
olciilcrde gireceftini veya
gireraeyecegm. yoktur. Elbclte bunlar tanhimizin, bizim icin
onlann at kapmsamina hangi guiuila donecck sayfalanm
uzak- Ama bunun aksinde olanlan da huzurunuzda soylemek
Oncrgcde ise; Turk Ceza Kanunu'yla kaplamisjardir.
ancrmcktedir. Tefclif cdilcn
olmayan bir durum vac. Hilafet'in kald.r.lmasi, istemiyorum. Mes'eleye bu noktadan bakilamaz
arkadasfanm. Ne
,an yak.ndan hie ilgisi
bir tcdbir karan olarak 431
sayui lanhimize kaltiklan biiyiik gurur ve zafer sayfalanyla
Cumhurlyel'in kurulmasi Brasmda ne sununla, ne bu-
kaldirdmasi oncriliyor. nunla bakilabilir. Mes'eleye, Ulusal Kurtulus
Kanun ilc al.nan bir kararm Savasimiz bak.mmdan,
mes'eleye Cumhuriyefin kurulu§u bakimindan,
af kanununun icerisindc bu- mes'eleye Mustafa
Oylcyse hukuk Icknig. bak.mmdan bir
kars.yay.z. N.tckim Kemal ve isliklal Sava§. bakimindan bakmak geregindeyiz.
konusu olmayan bir durum ilc kars. («Bravo»
lunmas. site
sayil. Kanunla sesleri).
22 sene cvcl 16 Ha/.iran 1952* cikar.lan 5958
bundan
yapilmak sureliylc bir kisim Hancdan men- nedenle, mes'ele bu noktaya gelmisken miisaade
buyurursaniz
da bu Kaaunda dogi.?iklik(cr
miisMc edilmistir. Cumliuriyet (arihimizde, Ulusal Egcnemenlik
suplanmn ulkcmizc girmclcrinc tarihimizde, en malum
yeri tutan Birinci Turkiyc Buyiik Millet Meclisi'nin bazi
baska kanunla bu mescleyc gir- kararlanm oku-
Oylcysc mcs'clcnin proscdiiru bir mak isterim.
scklinde olmalidir; af kanurmn
kapsami icerisindc bulunmamasi
mek
«Turkiye Biiyiik Millet Meclisi'nin hukuk-i
icap eder. hakimiyet ve
hiikumraniyenin mumcssil-i hakikisi oktoguna dair 1 -2
Osmanl. Hanedam'ndan nesillcr. Tesrinisani 1338
Mcs'cle bu noktada iken, bugiin
(Terimleri taiihe sadakat bakimindan aym ifMelerle okumak
erkegin Turk.yc'ye
devam edcn. hayatta kalan on onbes. tane istiyorura.)
ve 308 say.l. karan:
donmesinin elli
Cumhuriyet idarcsmde ulkem.z icin tar
yd gecmis bir
hilaletcilik bak.mmdan, no
padfsahc.l.k t - Teskilat-i EsSsiyc Kanunu Tilrkiye halki hukuk-i hakimiyet ve
sak.nca olmayacagira ne
ilc
ben de kabul ediyorum; herkes dc

bakiraindan bir sakinca olraayacagm.
hukiimranisinin mumcssil-i hakikisi olan
Ttirkiye Buyuk Millet Mecli-
Tipki, benim manfg.m.n si'nin §ahsiyet-i maneviyesinde gayriiabil-i terk ve tecezzi ve ferag ol-
kabul cdiyor, mant.gtn da geregi budur.
iceri giren bir ka? yuz msamn da mak uzere temsile ve bilfiil istimffle ve irade-i
geregi; 141-142'inci roaddelerden milliye istinad etmeyen
gibi. hicbir kuvvct ve hey'eti tammamaya karar
affimn rejime hicbir zarar getirmeyecegi verdigi cihetlc, Misak-i Mill!
hudutlari dahilinde Tilrkiye BiiyUk Millet
yanhsnr. Onlar gelecekler ne Meclisi Hiikumeti'nden bas,ka
Ancak mes'eleye bu noktadan bakmak ?ekl-i hilkilmet tantmaz.
olacaklar ne halife olacaklar...
Ashnda Turkiye'de cok hahfeler
padisah
liizum Binaenaleyh, Turkiye halki, haiijniyet-i
mezhep tarikatm.n bir balifesi var. Bir halifcye §ahsiyeye mustenid olan
var simdi. Her
Cumhuriyefin kurulusu bakimindan, Istanbul'daki jekli Hiikumeti 16 Mart 1363'den
yok Turkiye'de. Ama meseleye itibaren ve ebediyen
Kurtulus Savasi bakimindan tarihe miintakil addeyiemistir.»
Mustafa Kemal bak.mmdan, Ulusal
bakmakta fayda var. Biz, Osmanl.
Hanedam, Osmanl. devri, Osmanl. Heyecan duyuyor musunuz arkada§lanm?
(«Duyuyoruz, duyuyo-
412 KADIR MISIROSLU
ruz» sesleri).
Bundan sonra 431 numarali kanunu diger maddelerini de sonuna ka-
2 - Hiiafct, Hanedan-i Al-i Osman'a aid olup Halifege Turkiye dar okuyan Suphi Karaman siizlerine sbyle devam elmisiir:
Biiyiik Millet Meclisi tarafmdan bu Hanedan'in Omen ve ahlaken crsed
« Arkadaslanm, teklif edilen maddede bu okudugum Kanunun 2,
Makam-i Hilafet'in isli- 3,
ve es!3h olam inliliap olunur. Turkiye Devleti,
4 ve 5. maddelerinin kaldmldigi itade ediliyor. Ya yann bu Kanunu;
nadgalndir.»
Buyuk Alaturk'iin «Ebediyycn» dedigi bir seyi elli yillik bir ta-
Ve yine Cumhmiyet'in ilanindan soma, bu karardan 14 ay soma, 3 rihe baglar, bu maddelcri kaldinrsak; ama birkac sene sonra da millcte
Mart 1340'da cok onemli Dcvriin kanunlari fikartilmigtir. 429 sayilt
inal cdilcn emlakini dc birkac ba$ka maddc ile kaldirma cihetine gidersek
§er'iyye ve Evkaf ve Erkan-i Harbiye-yi Uraiiiniye Vckaictlcri'nin nc olacakltr devrimlerimizin, Cumhuriyetimizin temeli?
ilgasina dair Kanun, 430 sayili Tcvhid-i Tedrisat Kanunu; ki bu kanun
Bu nedenlc onergenin aleyhinde bulunulmasmi are eder, saygilarimi
1961 Anayasasi'mn da teminati altuuladir. 43 1 sayili Hilafet'in ilgasina
sunanm. (Alkislar)
vc Hanedan-i Osmani'nin Turkiye Cumhuriycti Memaliki
Haricine
gikanlmasma Dair Kanun; §iradi dcgistirilen Kanun. BALKAN - Onergeler iizerindcki miizakere bitmijtir. Onergeler
aym mahiyettedir, Hukumet ve Komisyon katiliyor mu efen-
SALiH TANYERl (Gaziantcp) - Kcske bunu da Anayasa'ya
dim?
koysaydiniz.
ADALET BAKANI §EVKET KAZAN (Kocaeli Milletvekili) -
SUPHi KARAMAN (Devamla) - Arkadaslanm, yine larihe
Kalihyoruz ef'endim.
saygirmzi ortaya koymak yine Birinci Biiyiik Millet Meclisi'nin hcye-
yasamak bunu da okumak istiyorum. Aynca, Saym Baskanm
ANAVASA VE ADALET KOMtSYONU BA§KANI
canira 19111
REFET RENDECi (Samsun) Katdmiyoruz efendim.
-
da bana iki dakika musaade etmesini istirham ediyorum.
ve Hiincdan-i Osmani'nin Turkiye Cumhuriyeti

Hilafet'in ilgasina
BALKAN - Hukumet katiliyor, Komisyon katilimyor. Onergeler
aym mahiyelte oldugu icin bir bnerge scklinde oyluyomm. Onergelerin
Memaliki Haricine Cikanlmasina Dair 3 Mart 1 340 Tarihli ve 43 1 Sayili
dikkate almmasini oylarmiza arz ediyorum. Kabul edenler... Etmeyen-
Kanun.
ler... Onergeler kabul cdilmemistir.
1 - «Halife hal'edilmisdr. Hilafet, Hiiklimel ve Cumhuriyet mana vc
Hilafet Makami mulgadir,
HAMDt OZER (Malatya) - Saym Baskan, beni konusturmadimz;
melbumunda esasen miindemic oldugundan
fakat bu anergeyi kabul cden Caldiran'dan, Viyana'ya kadar Tiirk
2 Mahlu Halite ve Osmanli saltanati miinderisesi Hanedan'imn er-
-
gazilerinin sahadet parmaklarmi bu salondagbruyorum.» m
kek, kadin bilcumle azasl ve damadlar, Turkiye
Cumhuriyeti, memaliki
Bundan sonra mezkur kanun Senatoca kabul olunan yeni
dahilinde ikamet etmck hakkindan ebediyen mcmnudurlar.» sckliyle
TBMM'nc gelmis ve usul icabi Meclis Adalet Komisyonu'na havalc
Arkadaslanm, Mustafa Kemal bircok nuluklannda «E b e d i y e n,
cdilmistir. Komisyon Senato'nun yaptigi degijikliklere itibar
E b e d i y e n >> etmeyerek
i 1 e 1 ebe t » tariflerini kullantmshr. Mustafa Kemal'in «
pek az farkla Mcclis'cc kabul edilmis eski metin uzerinde israr etmistir.
dedigi surenin sonunu 50 yd mi gariiyoruz? Birakm bunu 100 scne son-
3
Tekrar Meclis'e gelen af kanunu, son defa olarak 7 Mayis 1974 tari-
150 sene sonraki insanlar dusiinsiinlcr. («Bravo, bravo»
sesleri»)"
ra,
hinde miizakere edil meye bajlanmijlir. Zira elbettc ki son soz
Me-
193 -Bkz : CSTD-- C 14, sh. 493 - 501 194 -a.y.
414 KADIR MISIRO&LU OSMANCkSULLARININ DRAMI 415
Bu milzakerclerde Osmanogullari'mn yurda avdetlerini Senatosu'nda senator sayilan itibariyle agirhgi bulan Adalet Partili arka-
clis'indi.
saglayacak olaii 8. madde ijzcrhideki konusmalan da dikkallerinize.su- dasjanmizin reylcriyle bu maddenin teklif metninden cikanldigi hakikati
karsismda, bu noklaya isaret etmedcn gecmek miimkiin olmamistrr.
nuyoruz:
«RA§KAN » Zira batin alilerdedir ki, 1952 yihnd Demokrat Parti tarafindan
fikarilan 5958 sayili Kanunla, Osmanli Hanedani'mn hamm mensu-
8'inci maddenin komisyon raporimu okutuyorum.
plannin valanlanna donebilmclcri temin edilmisti. Mezkur kanunu
YAStN BOZKURT (Kars) - Saym Baskan, hu maddedc bir
simdiki 8'inci maddenin bir mukaddemcsi olarak lebrikle karsiladik.
oncrgc verrai§tim. Liilfcn iinergcm okunsun. Ancak aradan gccen 22 scne zarfinda akil vc vicdanlardaki inkisaf ve
Madde 8 - Bu maddcnin Cumhuriyet Scnatosu'nca metinden lekamul vc tebcddiikll muvacchesinde lianimefendilerini
zihiiiyetlerdcki
cikanlmasi Komisyonumuzca bcnimsenmemistir. bcyefendilcrinden tcfrik etmck isteyen bir diisjinccnin medeii! insan
'
BALKAN - 8'inci madde hakkinda sftz istcyen var mi? Gerek ruhuml ta/.ip eltigini memnuniyetle milsahede ettik. Bu memnuniyetle
sahsi vc gerekse gruplan adina soz istcyen var mi? birlikte, clem ve escf duydugumuz bir hususu arz elmeme miisaadelerini
$ahsim adina soz istirham edecegim.
ALt tHSAN ULUBAHSl (Afyon Karahisar) -
isUyorum Sayin Baskan. 27 Mayis 1960 hadisesinden sonra kurulan Adalet Partisi muhtelif
Demokrat Parti'nin bir devami oldugunu bcyan etmisti. Hatta
vcsilclerle
BALKAN - Kaydcdiyoruz efendim.
bu bcyanlari milietimran ekseriycti tarafindan uzunca bir miiddet, & ki,
YAStN HATitPOGLU (Corum) - Daha once bir laiebim vardi
mahiyet-i aslilcri meydana gikmcaya kadar da benimsendi. (A.P.
Saym Baskan. Sahsira adina soz istiyorum.
siralanndan giiriiliiilei).
Millt Selamet Partisi Grubu adina Sayin Sudi Resad Sarulian

YUSUF UYSAL (Isparta) - Ncymis o mahiyeti aslisi?
buyurunuz.
SUDi RESAD SARUHAN (Devamla) - Hatta cok yakm
M.S.P. GRUBU ADINA SUDl RESAD SARUHAN mazide eski Demokrat
bir
Partililer'in affinin hemen akabinde Adalet Parti-
(Rize) - Muhterem Baskan, rnuhterem milletvekilleri!..
si'nin eski Demokrat Partililer'in evi oldugunu beyan buyurdular. (A.P.
Cumhuriyet'in Ellinci YildoniimB miinasebetiyle bazi sug ve siraJarmdan «8yle» seslcri. Bu iki vak'ayi nakletmekten muradimiz asla
cczalarm affi hakkinda kanun teklifinin 8'inci maddesinin Cumhuriyet satasma ve catma degildir. (A.P. siralanndan giiriiltiiler).
Senatosu'nca tekliften cikanlmis olmasi aleybindeki goriisjerimizi Milli
Bu arkadasjanmizdan istirhamimiz odur ki; mirasina sahip
olmak is-
Selamet Panisi Grubu adina arz etmek iizere birkac dakikanizi istirham
tedikleri Demokrat Parti'nin 1952 yilmda mukaddemesini yaptiidan Os-
edecegim.
manh Hanedam ile ilgili hayirli tasarrufun, simdiki 8'inci maddede
Biliyorsunuz, teklifin 8'inci maddesi Osmanh Hanedani'mn erkek
tezahiir eden ikinci hayirli bollimune de istirak ve gayret etsinler ki; bu
mensuplannin vatan-i aslilerine donebilmelerini derpfs etmektedir. Bu miras kendilerine hclal olabilsin.
teklif Millet Meclisi'nde ve Adalet Komisyonu'nda kabul edilmisti. An-
Muhterem milletvekilleri, Osmanh Hanedani'mn erkek mensup-
cak Cumhuriyet Senatosu'nda 8'inci maddenin teklif metninden
lanndan tkisinin halen maruz bulunduklan elim bir hakikati nakletmek
. tamamen cikanlmis. oldugunu iizuntii ile mujahede ettik. Cumhuriyet
416 KADIR MISIRO&W OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 41?
Meclisi'nin kabul ettigi af kanunu leklifinin

istiyorum. Hanedanla ilgili 8. maddesi-
ni kaldiran Cumliuriyct Senatosu
HSnedan'a mensap merhum Mchmed Selim Efendi'nin degisikligmin benimsemeyecegini ve
Millet Meclisi'nin kabul etligi bu
kizkardcsmin iki oglundan hirisi halcn Londra'da Muratyan isimli bir maddenin kanunlasmasi icin sizlerle
birlikte biitun gayretini safr edecegini
kfitiplik, digcri dc aym oteldc iscilik yapmaktadir. arz ederiz.
Ermcni'nin otelindc
Vakialan saymak smctiylc onlann lsliraplanm duyabilen kalbleri biraz SaygiJanmla. (M.S.P. siralanndan alkisjar.)
daliamuzdarip elmck istcmiyorum. Zira inaniyorum ki; alll yiiz senc BA§KAN - Tesckkiir ederim Sayin Sanihan.
Diinya'mn muhini bir ktsmina hUkmedcn ecclfidimrzm torunlarmm, Demokratik Grupu adina, buyurun Saym Rasim
Cinisli.
ydlarca hasrctini cckliklcri baba yurduna donmclcrine manl 0-
D.P. .GRIJBU ADINA RAStM CtNISLi (Erzurum) - Saym
lamayacaksiniz. Kcndi topraklaimda tilmck ve dcfncdilmckten ibarct
Baskan, muhtercm arkadajlanm;
olan bu en insatit arzulanni, insan haklarma hiirmctkar insanlar olarak
Goriisiilmekte olan af teklifinin Yuce Hey'etinizce yapilan birinci
clbette kabul cdcccksiniz.
miizakcresi suasmda soz konusu edilen 8'inci maddeyi degerli oylanizla
Maksatlan vc mahiyclleii miinakasali olan her cinslcn turistlerin dile-
kabul ctmis ve milletimize bir miijde gibi
isaret birakmis idiniz. Fakat
dikleri zainaci Tiirkiyc'yc gelniesine miisaade edildigi bir devrede;
Yuce Senato'da bu teklifin miizakeresi suasmda 8'inci
Hfmcdan mciisuplannui turisl olarak dahi vatanlarina girmelerinc mani raadde metinden
cikanldi.
olan luikiimleri bertaraf cdeccginize eminira.
8'inci maddenin metinden cikarilisimn gerekcesinde
Dedelerineisnadolunan bir hauMan dolayi tomnlarmi inahkiim et- Cumhuriyct
Senatosu'nun Anayasa ve Adalet Komisyonu
mck hicbir kanun vc adalctlc miimkiin degildir. Elimizdcki af kanunu su tiirlii bir kayu
diisurmu§tiir. Aynmi zabidardan arz
ediyorum.
dolayisiyla burada sik sik kaderden, kader kurbanlarindan balds cdil-
mckiedir. Osmanh Hanedam mevzuunda kadcrin bir hissi yok nuidur'.' 8'inci maddenin metinden cikardisimn gerekcesinin son iki satmnda
su yazthdir:
Jiiphesiz ki, kader her mcs'clede adalet eder. Biz ise kendi ciiz'i ih-
liyanmizla Hfmcdan mensubuiine daha I'azla zulraedilmesinc razi olma- «Anayasa Mahkemesi'nin Esas 1966/20, Karar,
1968/8 saydi ka-
maliyiz. Bu masum insanlan bu kadar uzun vadeli husumete layik rarinda belirtildigi gibi, siyasl, sosyal ve
ekonomik yararlarm arana-
gormek niillitcraiz.in furatindaki sefkat ve muhabbete miinafldir... cagma yukanda deginmis Komisyonumuz 8'inci maddeye esas af
idik.
tasansinda da siyast, yahut sosyal, yahut
Son olarark iki diisluru arz edecegim. Tarih tekerriirdiir ve tarih ken- ekonomik yarar kuralianm
Bu dusturlara binaen Hancdan mensu- arastirmamis ve gtiniimuz itibariyle boyle bir
dini inkar cdcnlcri, inkar eder. yarar miitalea edemedigi
muarncleye. tarihin cihefle sOzii edilen maddeyi isbu genel af kapsamindan cikarmistir.»
planna bugttne kadar her nasdsa rcva gorulen tarz-i
tekerrurii cihetiyle bizira veya bizden sonraki neslin maruz kalabilccegi Degerli milletvekilleri, Yilce Senato'nun
Adalet Komisyonu bu ko-
bir ihlimal varid deg.il midir? nuyu ara 5 tirmamistir. Kendisi ifade ediyor.
Arastirma, bir seyi tetkik
etme, ogrenme, degerlendirme i in yapilir.
Bu ihtiraal kapismi biiaz sonra vereccgimiz reylerle ebediyen f Saym Komisyon bu ihtiyaci
duymamts, sonunda da
kapiyacagimzdan son dcrece iimitvanm. Bu ilmid ve kanaatle huzur- birmenfi kanaat sahibi oldugunu ifade etmi$uj.
Yani, ara§tirmadi*i bir
lannizdan ayrdtrken, Midi Selamet Partisi'nin yukanda ifadesine konuda, «Ben guniin sartlari itibariyle boyle
bir
cok daha fevkinde ve kanaallcric, Millet yarar miitalea etmiyorum» diye zabitlara
caiisuiiim dusOncclerin hisler ve tarihe bir hiikum
418 KADIR MISIRO<§LU OSMANOGULLARI'MN DRAMI 419
biraktmsUr. hiyctindc de olsa bir ceza soz konusudur. Bu ceza vatana donme
Degerli milletvekilleri, bu konuyu, Yiice Hcy'etinize niyabcten
imkanmi vermiyor, sOz konusu edilen Hanedan'a rnensup erkek
iiyelere... Bu bir cezadir. Vatana donmeme
glircv yapan Adalet Komisyonu'nda bulunan arkada§lanmiz dikkatc bir cezadir, bu cczamn orta-
dan kaldmlmasi icin bu tcklif icerisinde bu konunun ele alinrnasmin
alniijlar ve bir cinceki goriisme sirasuida aunan isabeUi karan yenilemek bir
manasi vardir. Aynca Saym Cumhuriyel Halk
igin yiice huzurunuza 8'inci maddcyi yeniden getirmisfcrdir. Partisi sozcii arka-
da$lanmin ozellikle uzerinde durdugu siysai suclularin affi icin, 141
Cumhuriyet Senatosu'nun Umum! Hcy'etinde yapilan goriismeler ve
142'inci maddelerin uzerinde gosterilen hassasiyet
kar$ismda suclu
sirasmda da bazi gerekcclcr Heriye siirulmu§tur. Bu miizakereler ol-
mayan kisjlerin ceza niicligmdcki tedbirlerin kaldmlmasi hakkinda
sirasmda en menfi konusmayi yapan, bu konuda aleylite oy kul-
takrnacaklan tavirda son derece dikkale degerolacaktir.
lamlmasini isteyen tabit senator Supbi Karaman, konusmasinin so-
nunda §u tiirlii bir liukiimle konusmasmi bagliyor: Burada siyasi suclu yoktur, ama siySsi ceza sahipleri vardir.
Bu
siyasi ceza sahiplcrinin iizcrinden bu tedbir kaldinlmali, cezalar bundan
Diyor ki, «Mesele bu noklada iken, bugiin Osmanli Hanedam'ndan
soma cekilmcsin diye, Ellinci yilin atifeti bu heyele de tamnmalidir.
hayalta kalan on onbcg ki$i, nesillcri devam eden, hayatta kalan on
Cumhu- Mes'clc bir usul mes'elesi de degildir. Mescle bir
onbe§ lane erkegin Turkiye'ye donmesinin, elli yil gecmis. bir Uslup meselesi
haiinc gecirilmistir. O halde Sayin Adalet Partili
riyet idaresinde ulkemiz icin bir sakmca olmayacagim, ne hilafetcilik, uyclerin bu uslup mesel-
olmadigmi csinde bir onccki takmdiklan tawm
Hilatet bakimindan, ne padisahhk bakimmdan bir sakinca tekranra beklcmek hakkimizdir.
ben de kabul ediyorum.» cilmleleri, kelimeleri aynen okuyorum. OftlJZ AYGUN (Ankara) - Zaten biz de takipcisi oluyoruz.
Cumlenin gelisi de, manasi da soz sahibi arkadasmuza aittir.
RASlM CiNiSLl (Devamla) - Tesekkiir ederim, konusmarai da
Dernek ki, kanunun cikmamasini isteyen sayin iiye de bugiine kadar bu inancla arz ediyorum. .--.-*
diisuncelerde en fazla yer ijgSl eden tereddiidii bertaraf etmigtir. BOyle Efendlm bu konu uzerinde basinda Ichte, alcyhte bir hayli nesriyat
bir tehlikenin, boyle bir ihtimalin olmadigi hakkinda kanaatini salimen cikti. Bununda lehinde olanlan biliyorsunuz. Aleyhindebulunanlarm,
nu-
ortaya koymugtur. de^.! ' gazetenin tefrika halinde sunmus. oldugu
i
konu dikkakle takip edil-
Geriye kaliyor bir teknik konu. Onu da Adalet Partili uyeler ortaya rnij v !: tefkik cdilmistir. Orada bahis edilen suikast lesebbiisiine girisen
koyuyorlar. zatin ismi Bahattin Sami, Osmanli Hanedam'na mensup degildir,
o,
icerisinde, «Bir sucu etme- padisahlar sulbiindcn gelen bir kimse degildir. Binaenaleyh,
Muhterem arkadasjanm bu af teklifi ihlal O'nuii
soz padisuhhgi ibya etmesi gibi bir neticeye vanlmasi
dikleri icin suclu kabul edilmeyen ve suclu olmayan bir hey'etin affi sflz konusu olaraaz.
konusu degildir.* nokta-t nazanndan hareket ediliyor. Bu nokta-i nazar Bu zat damadlar statusiine tabidir, Damatlar slatusune labi olan bir
dogrudur. Biz de bir Bnceki raiizjkere sirasmda burada bir kanun kisfnin saltanati yeniden ihya etmesi soz konusu degildir. Basinda sagda
hUkmiinii ihBl sebebiyle i§lenmi§ sucun affi sbz konusu degildir diye solda yazanlar bu konuyu isjediler. Hatta solda yazilan ile; kanaatteri ile
Yiice Hey'etinize manizatta bulunmu? idik, Araa bu af teklifinin bir ge- mejhur bir yazanmizda: maddenin belfci de Ellinci
«8'inci
rekcesi var, Sucu, sucluyu ve cezayi ortadan kaldirmaktrr. Yildenumii'nde pikarilan af kanununun yeg3ne sembdlik maddesi
Degerli arkadajlanm, suclu yoktur, sue da yoktur; fakat tedbir ma-

oldugunu ileriye siirmiijtur. O halde kanaatlerini payla§an Cumhuriyel
OSMANOSULLARI'NIN DRAMI 42]
420 KADIR MISIR06LU
tiirlii bir gayrete kimsenin basvurmayacagi inanci ile tarihi bir dugiimu
Halk Partili arkadasjanmizin da bu nokta-i nazardan harcket etmesini
burada Cumhuriyetin Ellinci Yildoniimu'nde milletin ve tarihin
beklemck clbctte yerinde olacaktjr.
biitiinliigunu temin babinda cbzeceginize inamyor, Yijce Heyc-tinizi
Degerli arkadaslanm, Cumtiuriyel Halk Partili arkada§lanmiz bit
D.P. grubu adina saygi ile selamhyorum.(D.P. siralanndan alkislar.)
nokta-i nazardan harcket etmektedirlcr. «Bu teklif Meclislordcn ciktigi
BA§UCAN - Tcsckkiir. ederim Sayin Cinisli. Sayin Cihad
gibi kanunlasacaktir. Birinci milzakerede kabul edilen sekliyle neticcye
Bilgehan, A.P. Grubu adina buyurunuz efendim.
varacaktir, kanunlasacaktir." diyc ilado ediyorlar.
A.P. GRUBU ADINA ClHAD BtLGEHAN (Bahkcsir) -
O batdc 8'inci madde birinci miizakcrc sirasmda yiiksck reylerinizle
Sayin Baskan, muhtercm arkadasjar;
kabul edilmis bir maddedir. §imdi de, bu miizakerc sirasmda da bunun
kabulii istikamctinde rey vermenizi, bu prensibinize ve bu soziiniize sa- Millet Meclisi'nce kabul edilen metnin 8'inci maddesindc;
dakat olarak telakki ctmek hakkimizdir.
«16.6.1952 tarih ve 5958 sayih Kanunla tadil edilen 26 Recep 1342 ve
3 Mart 1340 tarihli ve 431 sayih Kanunun 2, 3, 4 ve 5'inci madeleri
IiA§KAN - Sayin Cinisli, bir dakikaniz kaldi efendim, Kitten
yiiriirlukten kaldinlmistir. Bu durumdan istifade etmek istiyen erkek
baglayimz.
mensuplar hakkinda 431 sayih kanunu tadil eden 5958 sayih Kanun
RASlM CiNtSLi (Devamla) - Hukuk adma siyast suclarm ve
gcregince kadm mensuplara taninan haklar uygulamr.» Hiikmil Millet
suclulann affi adma konusan degerli sozciilcrinizin gayretlcrini inkar et-
Meclisi'nce kabul edilmisti.
rnck ve bu manadan degerli grup baskan vekilinizin Made ettigi gibi sev-
Bu hiikmiin kabulii sirasmda, yuksek malumlari oldugu uzere A.P.
digini bpmek manasina gelir.
gmbumuz da miisbet oy vermis, bulunmaktaydi. Senatodaki miizakereler
O halde, hukuk adma, hak adma liareket edecegine inandigim yegan sirasmda bu kisim tamamen kaldinlmistir ve bu kaldrnlma sirasmda
yegfm biitiin millclvckillerinin bu istikamctte rey kullanmasi elbette tarihi
A.P. Grubuna mensup arkada§lanmizi bunun ayn bir kanun ile getiril-
bir diigiimii cdzmus. olacakur.
mesi uygun olacagi miitalaasi ile bu kanunun 8'inci maddesinin
Degerli rnilletvekilleri, Osmanli Hanedam'mn erkek mensuplariran kaldinlmasi kabul edilmisti.
yurda donmesini isterken, hukuk acismdan, beynelmilcl hukuk Halen Millet Meclisi'ndeki genel temayiilun Osmanh Hanedani'nm
acisindan •taraftan oldugumuz Avrupa Insan Haklan Sozle§mesi tekrar erkek cocuklannin Tiirkiye'ye gelmesinin uygun olacagi yolunda-
acisindan ve Tiirk Siyasl Tarihinin gerekleri acismdan daha onceki ki genel temayule uyarak ve bilhassa Adalet Komisyonu'nda bunun da
miizakereler sirasmda gorus.lerimizi grubumuz adina Yuksek Huzurunu-
a§agi yukan bir ittifak ile benimsenmis olmasi gozbniinde bulundumla-
za gelimiistir. rak, bugiin Cumhuriyetin Ellinci yihnda Tiirkiye Cumhuriycti bir taraf-
Burada yeniden mes'elcyi ele alirken isin teknik tarafinm da bir tan anarsistleri, Devleti yrkmak isteyenleri affetmek durumunda bulu-
biiyiik mahzur teskil ettigini, hatta o kadar ki, Meclislerimizden cikan nurken, biz A.P. Grubu olarak Cumhuriyet'in o kadar koklii, o kadar
kanunlar alakah olmayan bir baska kanunu tadil niteligini de ta§imisur. o kadar giiclu olduguna inaniyoruz ki, Hanedan'a mensup olan
btiyiik,
Bu meclislerden cikan kanunlann icinde sbzlilk yapihm$tir, bunu bir erkek evlidlann Tiirkiye'ye gelmesinde bugiin icin hicbir mahzur mu-
teknik mesele haline getirip de burada ele almamak, hukuk teknigine talaa etmemekteyiz ve Osmanh Hanedam'nin erkek cocuklannin da
saygi gosterme bahanesiyle meseleyi savsaklamak manasina gelir. Bu Tiirkiye'ye gelerek burada hayatlannin son demlerini gecirmelerinde
Cumhuriyet'in giiciibakimindan higbir mahzur miitalSa etmedigimizi ve

Adalet Komisyonu'nun da bu yoldaki benimseme karanna A.P. Gmbu
olarak uygun ve miisbel oy kullanacagimizi saygilanmla arz ederim.
(A.P. siralanndan alkisjar.)
BA§KAN - Tesekkiir ederim Sayin Bilgehan.
Saym Ihsan Ulubahjji, buyurunuz efendim:
ALi IHSAN ULUBAH§1 (Afyon Karahisar) - Sayin Baskan,

sayin milletvekilleri;
Ecdadimiz bu miibarek yurdu, §imdi bizim uzerinde yasadigirmz ve

gelecekteki Miisluman Tiirk cocuklannm da kiyamete kadar iizerinde
ya§ayacaklan bu yurdu kurarken, milletimiz bu toprakIardaolus,urken,
bize Onderlik eden OsmanoguUan'mn torunlarina vatan havasmda
yasama imkanim vermek milletimizin ytice gonliine yara§ir bir hareket
olacaktir.
Muhlercm milletvekilleri, Cumhuriyet Senatosu bu konuya daha

ziySde kamm teknigi a?isindan bakarak, yani mes'elenin miistakil bir
kanunla halli gerektigi miiliihazasiyle Osmanogullan'nm erkek men-
suplannin yurda dOnmelerine imkan veren 8'inci maddeyi metin digi
birakmi§lu\ Bu yoldaki Cumhuriyet Senatosu karanmn benimsenme-
yerek Osmanogullan'mn erkek mensuplarinm da yurda dOnmelerine
irnkan verilmesini istirham igin s5z almis. bulunuyorum.
Esasen Millet Meclisi'nde Adalet Partisi bu istikamette miispet oy

kullanmigtir, Kaldi ki, Adalet Partisi Senato Grubu da Osman-
ogullarTnin erkek mensuplannin Turkiye'ye donmesine tmkan verilme-
sine prensip bakimindan kar§i £ikmami§, aksine, bu aileye yurda doniis,
imkani verilmesi g5rii§iinu savunmu§tur. Nitckim, Sayin Ihsan Sabri
Caglanyangil: «Her millet tarihi ile ya§ar. Tarihi ink§r eden toplum
goriilmus degildir. Osmanli Hanedam Turk Milleti'nin kaderinde soz sa-
hibi olmus, biiyiik hizmetleri goriilmus. tarihi bir ailedu\ Bugiin kixk
Sultan AbdCalhainsd Han'm torunu Atodulkerim Efendi'nm oglu
Harun Efendi ile Istanbul'da Temmuz 1&74'de gektirdigimiz milyon niifuslu Turkiye'de bir referandum yapsamz, bu Hanedan'in
bir f ©tog raff. takriben yirmi ki§iye inen erkek ahfadimn Turkiye'ye dflnmesinde
424 KADIR MISIRO&LU OSMANO(5UUARI'NIN DRAMI 425
sakmca bulacak kimsclerin yekununu en kiiciik rakamlara bile larmm yaninda, Turk Milleti'nin mazisi kokii olan, Osman-ogullan'nm
cikaitamazsmiz. Prcnsipte mutabikiz; ama konuyu kcndi yerinde, liiyik torunlan olmaktan ba;k hicbir sue ve giinahi olmayan
Osma-
oldugu Bnemle, ilina ilc ve diger kanunlarla ilgisiyle bcraber halledclim. nogullan'mn da Yiice Meclisin tasvibiyle affedilmelerini
Tiirk Milleti'ne
Biz bunun hi? geciklirilraeden yerine gelirilecegine inaniyoraz ve bunun ve O'nun temsilcilerine yakisan bir hareket olarak grimiek
istiyoruz.
icin de her tiirlli kaikiya amade hulundugumuzu arz ediyoruz.» demek
Hie bir millet gecmismi, atasini inkar etmek, kotulemek
zilleti
suretiyle Adalct Paitisi Senalo Grubu'nun, Osmanogullari'nm yurda iccrisindc olamaz. Alliyuz scnekoskoca bir imparatorlugu idare eden
dilnmcsi imkamnm saglanmasi g6riisunde oldugunu belirtmistir. Osmanh Padisahlan icerisinde belki yeleneksiz olanlan vardi ama
on-
Muhterem milletvekilleri, kanaatimizce Osmanogullan'na 8'inci Iarin iccrisinden vatana ihanct eden vatamm diismana satan hicbir hain
madde ile yimta donme imkani vcrilmesinin kanun teknigi bakimindan cikmamistir. Gene Turkiyc Cumhuriyeti kuruldugu zaman, o zamanki
bir mahzura yotctur. Zira meclis kabulii olan 8'inci madde, « 16.6. 1952 siyasi orlam, mevcut sarilar Osmanogullan'mn valan topraklanndan
tarih ve 5958 s lyih Kanunla ladil edilen 26 Reccp 1342 ve 3 Mart 1340 cikarilmalarim gcrekiiriyordu. Yani 431 sayih Kanun Osman-
larihli ve 431 ayili Kanunun 2, 3, 4 ve 5'inci maddeleri yiiriirliikten ogullan'nin suclu olduklarmdan dolayi cikanlmamij,
o giinkii siyasi
kaldinlmisnr. Bu durumdan istitade etmek isteyen erkek mcnsuplar sartlann neticesinde bir tedbir olarak getirilmistir.
Suclu olan babanm
hakkinda 431 sayili Kaiuinu tadil eden 5958 sayili Kanun geregince hak ettigi cezayi hicbir gunahi olmayan gocuklanna cektirmek
miimkiin
kadin mensuplara tanman haklar uygulamr.» ifadesini kullanmak Delikanh degil, kiiciik bir cocuk olarak aynldiklan Tiirkiye'den
degildir.
suretiyle mes'eleyi bu konuda yapilacak miistakil bir kanundan bcklenen bckledikleri ve istodikleri tek sey, ala topraklanna
sadece yiiz
cspri ve maksat icinde cOziime kavusmustur. stirebilmek, ecdadlannin mezari ba|inda dua edebilmektir.
Muhtercm milletvekilleri, konuya esas acrandan bakarak, kopamay- Osmanogullan'mn elli yildan beri, tek bir kelime Cumhuriyet'in,
acagimiz larihimizin yapilmasinda ve millctimizin hayatinda biiyiik rolu Tiirk Milleti'nin aleyhinde konujtuklan
duyulmamistir. Sayilan onbes.
ve kalkisi bulunan Osmanogullan'mn erkek torunlanna yabanci diyar- yirmi'yi gecmeyen bu insanlar, geregi kadar
eziyet cekmisterdir. Aluyiiz
larda dcgil, kendi gOk kubbemiz altinda nefes almak firsatim verelim. seno koskoca bir devre adini veren, caglar degistiren
Osman-
ogullan'nin dz vatanlanna donmeleri Tiirkliik sunrunu
Saygilanmla. (A.P. siralanndan alkislar.) tajiyanlara ancak
gurur verecektir.
BALKAN - Tesekklir ederirn Sayin Ulubahsj.
Saygilanmla.
Sayin Enver Akova?..
BASKAN - Te§ekkiir ederirn.
ENVER AKOVA (Sivas) - Vazgectim.
Maddenin miizakeresi biunistir.
BASKAN Sayin thsan - Ataov?.. Yok. Yok. Sayin Cemil
tlnal, buyurunuz efendim. Adalet Komisyonu'nun benimsememe karanni oylahniza
aiz edi-
yoram.
CEMiL UNAL (Kars) - Saym Baskan, muhterem rnilletvekilleri;
YASlN HATiPOGLU (Coram) - Muhterem Baskan, sdz
Gen? Cumhuriyelimizui Ellinci Yilinda kaza ve kader kurbanlannin tale-
bimiz vardi.
affedilmesini ve biran evel hapisten cikip hiirriyetlerine
kavusturulmasim cani goniilden arzu etmekteyiz. Kaza ve kader kurban- BAJKAN - Iki kisi konujtuktan sonra devam hakkinda herhangi
426 KADIR MIS1RO&LU OSMANOGULLARI'NIN DRAMI 427
bir takrir almadigirmz icin 1c tiiziik gcregince konu§malar bitmisdr cfen- Muhterem arkadasjarim, okunan 8'inci madde ile ilgili Karma Ko-
dim. misyon metni ile Millet Meclisi metni, hem ta§idij*i numara ve hem de
muhleva ve munderecat itibariyle birbirine lipatip mutabik bulunmak-
Adalet Komisyonu'nun bcnimsemcmc karanm oylarmiza sunuyo-
rum. Kabul edenler.. Kabul etmeyenler. Kabul edilmigtir efendim. tadir. Bu nedenle sirayariayct ctmek suretiyle Karma KomisyGn memmi
oyunuza aiz ettigim ve bu sekildc oylarinizla kabul cdildigi tak-
is/ari
Madde Karma Komisyon 'a gonderilecektir.
dhdc Millet Meclisi metni de kabul edilmi§, anlami hasil olacaktir. Bu
RASJM CJNtSLi (Erzurum) - Zabitlara gecmesi bakitmndan x'.ii-
nedenle ikinci bir oylamaya mahal kalmayacakhn
fakta kabul edildigini kaydcderscniz efendim.
RE§tT CLKER (Istanbul ) - Sayin Balkan, her ne kadar birbirine
19S
BALKAN - tttifakla kabul edilm i§tir, efendim.» -uygunsa da usul baktmindan ayn ayn oylanmasi lazimdir.
Bu surclle TBMM'dc Scnaloca yapilan dcgisjklik bcnimsenmeyerek
BALKAN - Efendim, Karma Komisyon, Mcclis metnini benimse-
ilk mctin iizerinde israr edilince madde, usul hukumlcri icabi «Mcclis vc yapmamamda en sakinca olsa
mis, zaten, oylamayi iki defa kiiciik bir
Senato Karma Komisyon u"]ia gdnderilmi^tjj'. §ayan : i memnuniyettirbu gorusjinuze i§tirak edcrim. Yani fuzuli muameleden kacmdigim icin
«Karma Komisyon» da bu maddeyi Meclisce kabul edilen sekliyle be- boyle davraniyorum.
nimscmi§tir. Bunun uzerinc TBMM'de en son ve katl olarak ele alinan
Efendim, Karma Komisyon metnini oylarmiza sunuyorum. Kabul
bu madde o surclle re'ye va'z edilip kabul olunmu§tur.
edenler.. (Karma Komisyon metni ile Millet Meclisi metni Upatip aymdir
«BA§KAN -
efendim.) Kabul etmeyenler.. Karma Komisyon metni kabul edilmistir;
Karma komisyonun 8'inci maddesini okutuyorum efendim. bu itibarla ikinci oylamaya mahal yoktur efendim.
Madde 8- 16.6.1952 tarih ve 5958 sayili Kanunla tadil edilen 26 (A.P. ve D.P. siralarmdan sttrekli alki§lar.)
m
Rccep 1342 ve 3 Marl 1340 tarihli ve 431 sayili kanunun 2, 3, 4 ve Bu surclle mes'eie kat'l ve nihat olarak halledilmig ve Osman-
5'inci maddeleri yururluktcn kaldmlmi§tir. Bu durumdan istifade ctmck ogullan'nm aziz vatanlanna donmeieri irnkan dahiline girmis. oldu.
isteyen erkek mensuplar hakkmda 431 sayili Kanunu tadil eden 5958
sayili Kanun geregince kadin mensuplara taninan haklar uygulanir.
BALKAN Muhlerem arkadasjanm, bu madde Cumhuriyet Se-

-
natosu'nda metinden cikanlmis, oldugu igin, bu madde ile ilgili olarak el-
imizde Cumhuriyet Senatosu metrii yok. Bu nedenle iki metin iizerinde
cahsma yapacagiz.
Bu madde iizerinde stfz isteyen Sayin Akova, Sayin Gencoglu ve
Sayin Yilmaz arkadasjanrniz sdz istekletini geri almis, bulunmak-
tadirlar.
Bu nedenle oylamaya geciyoruz.
196-MMTD-C.3 f »h.569
195 - Bkz: MMTD - C. 3, sh. 415 vd.
OSMANOSULLARi'MN DRAMI 429
kadar, -kalemiirnizin niutlak aczi sebebiyle- havi kacmi§ ve

rengi ucmus, 1>ir takim eski kumaf parcalan gibi duneyorlar-
sa da, biinyelerindeki, zail olmaz asalletin ziftfrilerde husule
SON SOZ getirebilecegi intibalara giiveniyoruz.
Zikrs gecen imkansizhgin bar diger sebebi de mevzuun

dehs,etinden dogmaktadir. Gergekten, hayata Biinya'nin
Osmanogullan'nin tarn yanm yiizyil, icjnde
en biiyiik devletini idare eden muhtesem saraylannda bir
(irpindiklan korkunc bir « v a t a n h a s r e t i » ve
« f a k r - u z a r u r e t i » in dehsetcngiz alemini
«§chzade-yi c'i vanbah
t» olarak ba§iayip,
yadellerde uyuncii sinif otellerin peri§an odalarmda, day-
tasvir maksadiyla kaleme alinmig bulunan bu
anilmaz bir vatan hasreti ve fakr-u zaruret iginde ktvranarak
na(;iz eser, muhakkak ki, esas mevzuunun ancak pek ciiz'i
kurtulugu intiharda bulan asil insanlann hayatlarmi doldu-
bir kismim muhtevi bulumnaktadir. Zira onlann elli yillik
ran facia! an kirn, nasil tasvir edebilir?!. Tabutu alacaklilari
gurbet bayatlarioi dolduran binbir f'aciamn iiakkiyle bi-
tarafindan haczedilen koskoca bir hadi§ah, gotniilecek bir
tinmesi de -bilinebilen pek az bir kismimn- anlatdabilmesi
yer alinamadigi veya verilmedigi igin cesedi Mans. Denizi'ne
de cidden imkansizdir. ISu imkansizhgin sebeplerini talimin
atilan bir §ehzade, tahnid edalmi§ tabutu yillarca izbe kilise
ise giic, degiidir.
ko§elerinde bekletilen bir sultan efendi... ve nihayet
Bir kere, Osmanli Hanedani mensuplari ansizin
bakiye-i izaim (kemikieri) bile vatana kabul edilmeyen bir
yaddlcrde gercek bir « d r a m » olan hayatlarmi
suriildiikleri
<;ok Osmanoglu'nun hazin talihsizligine hangi Turk ve
bagirlarma tas. basarak yasamijlar vc hallerini -ancak
miislumamn yiiregi tahammiil edebilir?!., Bizi~ -millet ola-
onlardan beklenebiiccek olan. biiyiik bir asaietle- hi<; kim- rak- yiizyillarca zaferden zaiere ko§turmu§ bulunan velmi-
seye belli otmemi§Ierdir. Bajlarma gelen faciayi, iman metlerimiz fatih ecdadimizm bu bedbaht ôcuklarmin ba§ma
suuruyla, son derecede mutevekkilane bir surette karsdayip gelen facialann deh§etinden hangi vicdan iirperinez?!. Ve -
kaderin bir cilvesi saymisjardir. Bu yiizden oniarin gurur-
hepsinden ehemmiyetli ularak da- tam elli yil devam eden
larina inen bu agir darbenin husule getirdigi dramatik
bu korkun^ i§kenceye seyirci ve bigane kalmamn miithi§
(hailevi) hadiselerin cogu, tarihin mechulii olarak kalmi$tir.
vebalinden kim korkmaz?!..
Bizim nakledebildiklerimiz ise, ancak, yakrn temasimiz olan
Ger<;ekten tarihin me^hur « t a n t a 1 i § k e n c e s i »ne
bazi fehzadelerden- binbir giicjukle ogrenebildigimiz hatirat
benzeyen bu zulme -zimmen de olsa- riza gostermek ve
kirmtilanndan baska bir §ey degildir. Adeta, tuz-buz o!mu§
binnetice ona i§tsrak etnii§ gibi bir mevkie dii§mek, milletê
niuhtesem bir vazonun eie gecrtilen bir ka; 'kucttk parcasi
iînde knvrandigimiz izdiraplann -belki de- manevi saikini
gibi... Ancak, sirf bunlann bile, Osroanogullan'mn farik
te§kil etmi§tir. Rabbin, imanimizm ytice umde-lerini her Al-
vasiflarim teskil eden azim, sebat, metanet ve vatonsever-
lah 'in gunii fiilen ve kavlen îgneyen ve onlara en seni bir
ligi kavramaya kifayet edebilecegi zannmdayiz. Zira her ne
surette taarruz eden bir avu§ sergerdeye irak&n ve nifesat
430 KADIR MISIROGLU OSMANO<SULLARI'NIN DRAMI -
431
vermesi, bilmem bagka turiii izah edilebilir mi?!... Insatiafc mize nicin ve nasil musallat olabildiginin, onun namina ve
TBMM'iiffl O.smamogul]»rt hakkunda ittiliaz etna is, beilundugu fakat ona ragmen icra-yi saltanat edebildiginin batmi esrar
son karar, bu babdaki vebiHimizin tahfifine ve Tiirkiye'de ve esbabini kavrayabilirsin!... Bunu yapamazsan, o vakit
yeni ve mes'ud bir devrin aîlmasma vesile olacaktirt.. de, uyanmak icin -artik sana hie bir ffayda vermeyecek oian
Ainu biz, yine de Rabbin « G a f f a r » nsmirae siginrasakta ve SsrAfil'in « s u r »unu bekle!,.
bize ceitnet gibi bir vatan hediye eden fatih ectiadm yiice
Osmanoguliari icinse soylenecek olan sou soz §udur:
ruhaniyetinden aflar dEIo;nekilc gee kalmamabyns,. Zira bu
biiyuk ve balden kurtulu§ scm bagka bit' yol yoktur!..
«Men zale sultana vilSyefihi)
t§te 5 okuyucum!.. Bu naciz eser, seni boylesine
aziz
deligehli bir vebalden kurtulugun vftc&buna anandirmak ve «La zale sultan® 1aziletihi»
on un esbabma sard man te'inin etmek icin yazdmisjUr. Yok-

i
Sa, gecjd bir kac, «ah vah!» cektirmek icjn degiL yani, bir kimse "vilayetlerin sultanligmi kaybedebilir, am a
Bu eserden bclki -kasden- saltanafcihfc kokusu almak ts- faziletlerin sultani ise, o saltanat onda baki kalir!... f§te
teyen gayretkesjer gikacaktir, Boylelerine pe§hien §una bfl- Osmanoguilan, bugiin vilayetlerin sultani degilse, ve o
diroiek istenz kl; OsmanoguHari'm sevmek, yiice dinimizin sifatlarmi z^yi etmi§!erse de faziletlerin sultam olarak
ve mufate§«m dogurdugu bir zarurettir. Bu
tarihimizin kalmi§lardir. Bu eserde okuduklanm, sana bu ispaft etraif
biikime igtirak etimiyecek bir Turk ve miisiumau tasavvur et- olsa gerektirh.
raiyoruz. Burada serdedilmis. fiklrleri boyle bir zaruret
diginda izah, etmeye ka6kas,acak olanlar, bo§una yorulacafc-
27 Ramazan 1394
lardir. OsmanoguUan'na
Zira onlar da pekala btlirier ki;
muhabbet saltanatcriikla ithama kail ad-
karfi izhar edilecek Beylerbeyi/tSTANBUL
dedilirse, bu ithamm dasjuida pek az kimse kahn'&tn ve
t&rihimizden kopmus. bir avu§ yarj mimevverh.. Oyleyse
boyie bir ithamdan once -hatt& yeni rejimimiz hesabma- pek
50k dusjiiimek gerektir!..
Aziz Okuyucularisn!..
Bu eserde okuduklarm:; iam bir nefs muhasebesine vesile

kiiarak Dimya nimetlerinde vefa ve beka olmadiginn kamil
bir surette kavramabsin! H QsmanoguMam'nm Drarcu'nda bir
.
ayraa gibi kendi aczini ve gafletini natigaEiede etmelisin!.. Bu

suretie za'f-i iman ile ma'l&l! bir aviig insanm yiiice miileSi-
s
FiHRiST 433
Abbas Halim Pasa 235,268

Abbasiler 71,72
Abdullah Azmi Efendi 112
Abdulhalim Efendi (Sehzade) 174,308
Abdurrahim Efendi (Sehzade) 173,174,233-241,243,367
Abdtilhakim Arvasi 100
Abdulhamid Han, Sultan 29,38,60,64,68,73,77,78, 115,163,219,
233,239,242,243,245,256,306,317,330,331,344,366
Abdiilhamid Rauf Bey 327,329
Abdulmscid Efendi Halite 50,66,88,98,102,112,140-162,171,
,
180,198,211-232,326,347,348,355
Abdiilaziz Efendi, Mehmed 63,64,175
Abdulaz1z,Sultan 57,63,76,77,162,217,228
Abdillkadir Efendi 174,326,330
Abdulkerim Efendi 176,316-325
Abid Efendi, (Mehmed) 176, 243, 305-315,341
Adile Sultan (Selahaddin Efendi'nin kizi) 248
Adile Hamm Sultan (Kemaieddin Pasa'nm'kizi) 243,254
Af Kanunu 23,28,29,30,379
Aga Han 109,214
Agaoglu ,Ahmed 115
AhTlik 45,59
Ahmed I.Sultan 343
Ahmed Cevdet 109
Ahmed Efendi 330
Ahmed Nihad Efendi 174
Ahmed Nuri Efendi 174
Ahmed Nureddin Efendi 173,175,229,230
Ahmed Rami Bey, 211
Ahmed Resid Bay, Bkz. Resid Bey (Dahiliye Naziri)
Ahmed ,Sehzade 67
Aksal, Ismail Rljstu 367
Akova, Enver 385,390,426
Ali (r.a) 129
Alaud-din Keykubat 35,36
Alafid-din Efsndi 177
Alfons.Xllljspanya Krali 92
Ali Fathi Bey.(Okyar) 112,114
AliKemalBey .102
L.
434
Beyazid.ll 69
Ali Riza Bey, (Istanbul Meb'usu) 121 Bidar Sultan Efendi 178
Ali Vasib Efendi 175 Bihruze Hanim 228
Ali Zaib Bey, (Kozan Meb'usu) 121 Bilgehan, Cihad 421,422
Aliye Hanim Efendi 243 , Bllgls, Saadeddin 380
Alkin.Necdet 369 Bonopart ,Napo!ean 91

AltinoYdu Devleti 25 Bozaltll, Vahi 385,389
Amanullah Han,(Afganistan Krall) 92 Bozkurt, Y. (Kars Milletvekili) 380,414
Anadol Samim Bey 357 Boz Oklar 32,33
Arslan.Sani 39.0 Burhaneddin Efendi 176,242-245
Artukogullan 35 Burhaneddin Cem Efendi 176
Arife Kadriye Sultan Efendi 178
Asena,Vecid 376
Atalay.Sim 403
Ataovjhsan 335 Camii Bey 91
68
Atsiz, Nihal Cellaleddin Pasa (Velora) 216,244
Ay Han 32,33,214 Cemal Pasa 65,90
Aydogdu Beg 69 Cemalleddin Efendi (Mehmed) 173,175
AygOn, Oguz 419 Cevad Bey(Bas Kafib) 234
Ay§e Sultan Efendi, (Osmanoglu) 178,226,233,326-330,341 Ceyhun,Ekrem 15,17
Ay§e Fethiye Sultan Efendi 178 Cezzuli Ratlp Bey 235
Azara Can 224 Cinisli, Rasim (Erzurum Milletvekili) 380,385 388, 390, 391
Aziz Misri Pasa 270,271,272,273 417,418 421,425
Clarn.Lord 267
Cumhuriyet Halk Firkasi 119
Babailik 45
Bahaddin Sami Bey 340-344,355,361,419
Bala Hatun Bkz.Mal Hatun Caglayangil, Ihsan Sabri 399-401,400,423
Bangalby 340 Cakmak, Feza 362
Ba?, Nazim (icel Milletvekili) 385,389 Qelebi Mehmed Bkz. Mehmed Gelebi
Baykoca Beg 69 ?itirik O. (Adana Milletvekili) 381
Behiye Sultan Efendi 178 Dag Han 32,33
Bekir Sami Bey 91 Danisman, Rifki 15
Bektasi Tarikati 72 Danismend.ismaii.Hakkl 44,83
Bektasi Veli.Haci 72 Dawud (A.S.) 128
Benim, Ahmed ihsan 140 De Gaule (General) 226
Benster (Kolonel) 265,267,269 Deriiz Han 32,33
Bsyatli, Yahya Kemal 54 Degransin; Prof. 335
436
Fatih Kanunnamesi 66,67 -....•

Demirel, Siileyman 382 Ferid Pasa 98,177
Dike?gil, Husnu 398, 402, 406 Faruk (Misir Krali) 256
Doksan lie Harbi 25,77
Faruk Efendi 161
Diindar Bey 36,39-40,66 Fatma Sultan Efendi (Selahaddin Efendi'nin kizi) 178
Dflndar Efendi 316, 324, 235, 249,379 Fatma Aliye Hanim Sultan 330
Diirrisehvar Sultan 159,212,216,224,228 Fatma Sultan Efendi (Abid Efendi'nin kizi) 178
Fatma Sultan Efendi (Yusuf fezeddin Efendi'nin kizi) 178
Faysal, Irak Krall 21
Fehime Sultan Efendi 178
Ebubekir (r.a.) 50 Ferdinand (Bulgar Krali) 92,165
Ebubekir Nazim (Nigde Meb'usu) 139
,
Ferid Pasa (Damad) 98,177, 332
Edebali,§eyh 46 Ferid Pasa (Avionyak) 21
Ekrerri Bey 115
Fethi Bey 139
El Meclis-ijl Islamiyetiil Ula 188
Fethi Sami Bey 332 - 336,361
Emin el-Hiiseyni 263,273 Fevzi Pasa 138
'
Emine Mukbile Sultan Elendi 178 Feyzi Bey (Diyarbaktt Meb'usu) 139
Emine Naciye Sultan Efendi 178 Filistin - Filistin Davasi 74,76,262
Emine Nemika Sultan Efendi 178 Franklen Buyyon 104
Emir Abdullah 190 Fuad (Misir Krali) 192,256,257
I
Emir Ali.Seyyid 109,214 Fuad Bey (KtrKklise Meb'usu) 122

EndulOs EmevT Devleti EmevTIer 25,72
-
Endik, Siireyya (Canakkale Mebusu) 370

Enver Pasa 63,84-86,90,163
Erkjyumcu, MOfit 376 GaziOsman Pasa Bkz.Osman Pasa, Gazi
Erkani Harbiye Vekaleti 110,139
Gen$ Osman Bkz.Osman,Geng
Ertugrul Efendi (Sehzade) 183,184,185
Gevheri Sultan 64
Ertugrul Gazi 35,36,38,39,40,41,43,69 GokHan 32,33
ErtClrk.Albay Husameddin 93
G6ztepe,Tank Miimtaz 202
Erzurum Kongresi 119 Gregoryus (Patrik) 56
E§ref Edib 108
Gun Han 32,33,34
Esref, Rusen 115
Gundflz Alp 36
Evren.Kenan 12,13 Gundiiz Beg 69
Fahreddin Efendi {Mehmed) 243, 177

Halei Bey {Erzurum Meb'usu) '139
Fatih, Sultan Mehmed II 26,52,54,55,61,63,66,69,118,217 343, 366,
Halid Bey (Akmansu) 130,131132,139
374, 382, 383, 388, 394, 395 405, 41
Halil Hulki Efendi (Sllrt Meb'usu) 110,139
436
Ismail Pasa.Hidiv 216,256

Halk Firkasi Meclis Grupu 1 1 Ispartya Yahudileri 62
Hamdi Pasa (Yaver) 98 Istanbul'un Fethi 26, 374
Hamide Sultan Efendi 178 Ittihad ve Terakki Cemiyeti 78,243, 350
Hammer 40,43 Izzet Ulvi Bey (Karahisar-i Sahip) 124,125
Hanzade Sultan Efendi 178 Izzeddin Efendi 358
Harrington, General 98,183
Harzemsah.Celaleddin 35
Harun Efendi 316, 324, 422
Hatice Sami 334 Kadirbeyoglu Zeki Bey 119-127,130
Hatipoglu, Yasin 382, 383, 414, 425 Kamil Bey (Polis Mudur Muavini) 144,145
Haydar Bey (Istanbul Valisi) 140-157,163,' Kanuni, Sullan Siileyman 26,54,63,67,68,69,71,182,210,217,259
Hayme Ana 38 335, 366, 383, 308, 395, 405
Hayriye Sulfan Efendi 178 Kaptltiilasyonlar 68
Hidiv Ismail Pasa Bkz.lsmail Pasa,Hidiv Karaagaclioglu 400,401
Hilal-Salip MUcadalesi 24,27 Kazan, §evket, 413
Hilmi Tunali Bkz.Tunali, Hilmi Karabekir, Kazim Pasa 88,138
Hind Hilafet Konferansl 108 Karakoc 385,390
Hocaoglu, Liitfi 396, 397, 399, 407 . Karaman Suphi, 409, 412,413,418
Hulefa-i Rasjdin Demi 72 Karol II 92
Hiiseyin Bey (Ebuz) 121 Kavalali Ali 58,65
Hiiseyin Cahid 109 Kaya, §iikru 115
Hiiseyin Nakip 212,228,229,230 Kayi Boyu - Kayihanlilar 32,34-38
Kaynak, Sadeddin 253
Kedeci, Salih 95
Kemaleddin Pasa 253,254
Islk, Huseyin Hilmi 99 Keramet Nigar Bey Bkz.Salih Keramet Nigar Bey
Kerime Halim 247
Kibris 76
KilicAli 115
ibrahim (A.S) 394 Konstamin I (Yunan Krali) 92
ibni Haldun 126 Koraltan, Refik 115
Ibrahim Sabri Bey 260, 314 Kor, Oman 395
ihsan'Bsy (Topju) 109,121 Korkut (Sehzade) 66
Ingiftere islam Cemiyeti 109 Koni, Osman Nuri,.(lst.Mebusu) 367
inonii, Ismet 78,109,137,138139, 362 KSprUlil, Fuad 43
imer, M.Klibulay (Konya Milletvekili) 380 - 383, 390 Koker, Yigit, 397 :
|sa pelebi 69 Kuva-yi inzibatiye 79,99

islam Beg 238
4»
Mustafa Vasfi Bey (Tokat Mebusu) 121,124
Latin Imparatorlugu 46 Muhtar Bey (Trabzon Meb'usu) 139
Leyla Hanim 361 Mussolini 306, 345
Louis.XIV 61 Musa Kazim 112
Louis.XVI 92
MOfid Efendi (Hoca) 150,106,110,115
Muftiioglu, Ismail 383
Lozan 12,13,69
Liitfi Fikri Bey 109-111
Naime Sultan Efendi 163,178,253

Naile Sultan Efendi 178
Wlacar Ihtiiali 62
Mahmud II (Sultan) 56
Namik Efendi (Mehmed) 182, 177
Mahmud Sevket Efendi (Sehzade) 59,162,163,166,167,170,175, Namik Kemal 36,69

181,182,252,253-304, 306, 354, 364 Nami Bey (Damad) 307
Nastr 162,181,182,257,259
Malhun - Mai Hatun 43,46
Mahmud Sami 345 Nazim Efendi (Mehmed) 28,389, 176
Nebile Emine Hanlm 235,236
Manavoglu Nevres Bey 161, 180
Medina Sultan Efendi 177, 332, 344,345 Neoip (General) 257
Mehmed 111 (Sultan) 69 Necip Ertugrul Efendi 177
Mehmed Qelebi 69,71 Necip Pa§a 344
Memduh Efendi 28 Necmeddin Sadik Bey 108
Mevlana Celaleddin-i Rumi 41 Nemika Sultan 316
Mihrimah Selcuk Sultan Efendi (Sh.Abdurrahim Efendi'nin kizi) Nemrud 394
235,336 Nermin Sultan 164,170,178,181,254-304,364
Mihrimah Selcuk Sultan Efendi (§h.Ziyaiddin Elendi'nin kizi) 178 Neslisah Sultan Efendi 28,178
Mihrisah Sultan Efendi 178 Nevzat Hanim Efendi 205,207
Mithat Pasa 65,76,88,89,90,115 Nikola II 92
Nilufer Sultan Efendi 224,316,375,389
Mohac Meydan Muharebesi 26
Nimet Hanim 316,324,325
Murad (Sultan) 32,69
II
Murad IV (Sultan) 69 Nizameddin Efendi (Mehmed) 176

Murad V (Sultan) 69 Nizamaddln Nazif Bey 90
Murad Hudavendigar (Sultan) 52,69 Nur.Riza Dr 70,101
Mustafa Kemal 12,78,79,84,86,88,93,94,95,101-110,119,158,190, Nureddin Pa§a 102,163,330
21 8,233,247, 339, 340, 348- 355, 362, 363,394,41 0,41 1 ,41 Nurhan Sultan 325
Musul Petrolleri 22, 353
Musa (A.S) 394
Mustafa Qelebi 69 Ojjuz ,Ali 402
Mustafa II 69 OguzHan 32,33
Mustafa Sabri Efendi 102,190,260,303 .
Oguz,T. 381
442
Pehleui.M.Riza Han 92
Oguz TiJrkleri-Oguz Boylarl 31-34 Peker.Recep 15,118
Oguz.Yahya 381 Perievniyal Valide Sultan 181,257
Oguz.Yalcm 392 Philby.Kim 346
Oktay Nebil.Mehmed 382 Pliimer,Lord 183
Okyar,Fethi.362
Onat.Burhaneddin 369,370
Ongun 32
Oktay, Nebil Mehmed 382 Rabia Hatun 46
Orhan Efendi 176 Rabia Niltifer Sultan Bkz.Nilufer Sultan
Orhan Efendi (Harun Efendi'nin oglu) 32B Rafet Pasa 101,106
Orhan Gazi 38,46,48,69,161 Ragib Bey (Kiitahya Meb'usu) 120,124
Orhun Abideleri 31 Ragib (Topal) 256,258,283
Osman Efendi (Burhaneddin Efendi'nin oglu) 243 Rahmi Bey (Trabzon Meb'usu) 122
Osman Nami Efendi 226,229,230,327,329 Rail Bey (Bursa Meb'usu) 139
Osman Gazi 38-53,58,59,61,64,66,68,69,117,118,335,394,395 Refia Sultan 328
Osman Ertugrul Efendi 177 Retldeci.Refet 392,399,413 i
Osman, Gene 69,411 Resad.Sultan 60,63,66,78,83,89

Osman Pasa.Gazi 253,255,331 Resad Pasa 98,243,246
Osman, Selahaddin Efendi 365 Re?e,M.S.(]stanbul Milletvakili) 381
Rauf Bey 108
Refet Pasa 21
Refik Bey 124
Ozal.Turgut 14,18 Resid Bey,Ahmed (Dahiliye Naziri) 83,84,86
Omer Faruk Efendi(§ehzade) 94,155,159,175,179,211,238,239, Resid-Od-Din 32,33,34
212,218,252 Riyaset-i Celiliye 114,146
Omer Bey 165,166 Riikneddin Sami Bey 344,362
6mer Hilmi Efendi 173,174 '
Omer Fevzi Efendi 76 1
Omer Tosun Pasa 211

Omer Nami Efendi 327-329 Saadei Hanim 328
6mer Namik 365 Sabiha Sultan Efendi 95,97,177,193,341
Onder.Cevad 380,390 Saddeddin Bey (istanbul Emniyet Mudurii)
OzbayJ. 381 Saffet Efendi 110-115,128-136,139
6zer,Hamdi 393,394,395,396,398,400,401,413 Saip Sami Bey 334
Ontuns.Dogan 391 Sail Pasa 90
Salib-iAmber 289
Salih Keramet Nigar Bey 158,212-216
Saliha Naciye Kadmefendi 305
I
4*1 Sener.Hilmi 332
Sorafeddin Efendi.Mehmed 379
Saltanat §urasi 86 §erif Hiiseyin 50,186,188-192
Sami Bey (Prens) 203-209,344-361 §er'iye ve Evkaf Vekaleti 110,138,139
Samijlyas 115 Sia 72
Sanayi Inkilabi 26 §iikru Hoca (Qelikay) 108
Saniye Hanim Sultan 236,
Sara Hatun 55
Saracoglu,Sukrti Bey 137
Saruhan.Sudi Resad 414,415 Tahir Bey (Miralay) 199-201
Savoi Beg 69 Tahsin Bey (Binbasj) 191
Selahaddin Bey (Miralay) 104 Tal'at Bey (Dahiliye Nazin)84
Selahaddin Bey 344 Talat Bey (Ardahan Milletvekili) 123
. Selahaddin Bey (Doctor) 212 Talat Pasa 90
Selahaddin Efendi (Sshzade) 178,224,375 Tanyeri.Salih 412
Salcuklular-Selcuklu Devleti 35,36,38,70,72 Taylor.Philip 265,266
Selim Ill.Sultan 63,64,411 Teliver.M.Z. (Nevsehir Milletvekili) 381 i
Selim Efendi.Mehmed 169,171,172,220,221,305,316,341 Tanndver,Hamdullah Suphi 344,345

Selimzade Muhsin Bey 333 Tevhid-i Tedrisat 110,138
Senniyye (Prenses) 305 Tevfik Fikret 350
Sertoglu, Murad 262,291,303 Tevfik Pasa (Sadrazam) 100
Serv 78,84,98 Tiglg, Mustafa 404
Sevket Turgut Pasa 89 Timuf 25,71
Seyfeddin Etendi .Mehmed 63,162,171 Tunali.Hilmi Bey (Zonguldak Milletvekili) 115,120,125,126,132
Seyyid Bey 136,137,139 Turhan, Hiiseyin Nalib (Mabeyinci) 159
Shivery 267,269,271,272,275 Tiirkgeldi, Ali Fuad 83,89
SimavT.Liitfi 66,83,84 Tilrkiye BiiyQk Millet Meclisi 103-
Siret Hiiseyin (Saiv) 260 114,129,139,213,366,392,411,417
Siileyman Qelebi69 Turkiye Mill KultiirVakfi 15,17,18
Siileyman Pa§a 69 Turkmen, Hilmi (Samsun Milletvekili) 390
Siileyman Sah 35,36
Siileyman Saadettin Etendi
Ucuzal, Omer 396

Ulubahsi 414,423,424
Sadiye Sultan Efendi 178,236,331-332 Ulu^.Dogan 363
SahsbfiUin, Cenap 16 Ulunay.Rsfii Cevad 190,199
§arl (Avusturya-Macar Imparatoru) 92 Ulviye Sultan Efendi 177
§azeli Tarikati 60 Uysal.Hayreddin (Sakarya Milletvekili) 385,390
iehsuvar Ba§kadin 228 Uyaoi.Yusuf 415
445
Yigit.Nuyan 338-339
Ulker.Resad 427 Yirmiyedi Mayis 23

tlnal.Cemil 424
Yusuf Izzeddin (Craer) 86,1
Yuzellilikler 12,403
Urguplil.Fazila 28
Urguplu.Suad Hayri 28
Zago,Ahmed (Krai) 305,306

Zeki Bey (Yarbay) 98,204
Vahidsddin.VI Mehmed (Sultan) 20,52,56-59,63,67,69,78-80, 1
Zekiye Sultan Efendi 178,330-331

81-107,177,177,1 84-21 1 ,21 8,244,247,253,326,332,347,353-405
Zehra Kadriye Sultan Efendi 178
Vaslb Elendi 28
Zembilli Ali Elendi 57
Vasif.Qmar 109,110,115,120,139
Ziya Hursid 104
Vehip Pasa 357-360
Ziya Pasa 69
Vslid Bey 109
129 Ziyauddin Efendi, Mehmed 171
Valid II
Viktor Emanuel (Italyan Krali) 192,193,199

Bey (Sinop Meb'usu) 184
Zilhtii
Volkonski (Rus Prensi) 333
Webb.Bowen 340
Weismatl 272,275
Wllhelmll, Kayser 92,164
Williams.Keith 340
Wilson (General) 265
Yakub Qelebi 69
Yahovel.Prof. 229,231
Yahya Galip Bey (Nevsehir Meb'usu) 115,123,125,126
Yalkin.Razi 140,157,158 !
Yaver Pasa (Serkarin) 89,184,185

Yavuz Sultan Selim Han 50,52,57,58,63,66,67,69,71,72,217,366,
383,388,405,408
Yenisey Kitabeleri 31
Vszid 129
Yllrinm Beyazid 26,52,67,69,71,118,405
Yildiz Han 32,33

Kadir Mısıoğlu, Osmanogullarinin Drami

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kadir Mısıoğlu, Osmanogullarinin Drami

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KadirMi!

Diinya'nin en uzun omijriu

oynamtsjardir. Bu bakimdan onlari

sevmek din ve tarih suurunun emridir.

Buna ragmen ne yazik ki; onlarin

efradiyla birlikte aziz vatanlanndan

Sebil Yayinevi Osmanogullan

son faslini mevsuk ve mudellel bir

surette aydmlatan boyle bir eseri QSMANOGULLARFNIN

ISBN 975 - 7480 - 01 -

ELLI GURBET YILI

Cataloging in Publication data

ISBN 975 - 7480 - 01 -

ISTANBUL - 1992 Cagaloglu - Istanbul

ALL RIGHTS RESERVED

©ALl §UKRU BEY (1978)

8 ZAFERDEN ZAFERE (1978)

® OSMANOGULLARI'NIN DRAMI (1974)

8L0ZAN ZAFERMl, HEZlMETMl ? CM. (1973)

®LOZAN ZAFERMl, .HEZlMETMl? CHI. (1979)

8 YUNAN MEZALlMl (TORK'ON SlYAH KlTABI) (1966)

©MACAR iHTlLALl (1966)

O AMERiKA'DAZENCi MOSLUMANLIK HAREKETl (1967)

©MOSKOF MEZALlMl C.I (1970)

©MOSKOF MEZALiMl C. II (1972)

© MUSUL MES'ELESi VE IRAK TflRKLERl (1972)

OSMANU DEVLCT ARMASI

a.g.e. adi ge$en cscr

a.y. ayni yerde

a.g-t. adi gccen tefrika

a.g.m. adi gef en makalc

MMTD Millet Meclisi Tutanak Deigjsi

CSTD Cumhuriyct Scnatosu Tutanak Dejgtsi

TDK Turk Dili Kurumu «

TIEM Turk Taiih Enciimeni Mecmuasi

(KurVn-i Kertm AH imran SOrest)

Ali Fuad Tiirkgeldl - Goriip Isittiklerim Ankara 1951

Aysc OSMANOGLU • Babam Abdiilhamid, Istanbul 1960

gulmeyc devam ederler.

verebilirdi?!... 1923'lerin badiresipdc vatancuda kilmanlarin

sayan-1 hayret bir sey oldu: Sepet bardaklann bulunmasi maksadiyla

etesi nfishalan, v.s.

ham zcmininde kullamlabilmis.tir. Elinizde tutlugunuz bu kitaba 1976

Turgut Ozal'in "kali derecede laik ve kemalist" olmadigim is-

olan batillarla, onlanti putlashrdigi sahsiyetler birer bircr yikilmaktadir.

vam elraeleri kendilerini giiliinc ve gercekten "cag di§i" kilmaktadir.

Osmanogulanmn Dram, isimli naciz eserimden

konusulan bir Mlenin, clli yillik gurbet hayatlarmi anlatmaya c alisan bu

teroiH yapmalanndan dolayi tebrike sayan gordiigflmu ifade etmek iste-

Ben, burada mtikafata layik gdrulen eserimde, aile-yi

yasadigi elli yilhk drami anlatmadjm, anlatamadim. Zira

Silenin bugiinkii bedbaht cocuklanna bir merhamet taleb etmek mev-

edipCenap §ahabeddin Bey'in soyledigi gibi «Kaplan Slrti icm en

Bu itibarla eserimi yazarken biraz da onlar icin merhamet taleb etmek

larina avdetleri gerceklesmek uzereyken, yiiksek trajli bii gazetede aleyh-

ederek, asil faciayi degerli okuyuculanmm tahmin ve tasavvurlarina

KADlR MISIROGLU'na i?bu "Osmano§ullari'nin Dfami"

Bit mudafaa mecburiyeti dolayisiyla kaleme almati bu esere kargi

bakimmdan da ayn bir ehemmiyeti vardir. Yazilmasi dirayctten ziyadc

ccs3rete muhtac olan bu gibi mevzulan i§leyen cserleri taltif cdcbilecek

bir Tiirk miinevver kadrosunun bulundugunu gormekle bahtiyanm! Bu

OSMANOGULLARI'MIN TARiHgESi, HUSGsiYETLERi

B OSMAN QAZI'NIN SAHSlYETI VE OSMANOGULLARI'NIN

II - OSMANOGULLARI'NIN KUSUSlYETLERl VE ClHAN