BIDAN DI W Y U

Life of Animls

S W E R INSTITLE OF LINGUISTICS
 Sincere thanks go to t h e Division of Ifugm
through t h e Ass't Schmls Division Superintendent,
Dolores D. C d a m n , for granting authority t o t h e
District Supemisor of Hungdun, Jemnimo Codarmn,
t o organize and =age a Reading Materials
Seminar-Workshop. Also thanks go to Kiangan District
through t h e D i s t r i c t Supervisor, Martin -on, for
allwing a classroan in t h e Kiangan Central S h l
for use by t h e workshopprs and the Resoure
personnel.
The printing of this book is made p s s i b l e
through a grant by t h e Canadian Internatimal
kve1oy;anent Agency. We are e x t m l y grateful
for t h i s help.

Published
in cooperation w i t h
Bureau of Elementmy Education
and
I n s t i t u t e of National Lan-
of the
Min ist of Education, C W t u r e and Sports
Manila, Philippines

A Storybook in
Kiangan Ifugao (Tuwali Dialect)
7s.2-5-1.4C 54-2OP- 8660348
ISBN 97l-1%00=5
Printed in the milippines
 PREFACE

This bmk is a result of a series of two workshops

sponsored by Rungduan D i s t r i c t , D i v i s i o n of
I fugao, Region 0 2 , MEC; .

The f i r s t workshop prepared t r i a l materials and

pmduced them on a s i l k s c m .
in t h a t workshop rvem :
Belina C. Aguana
Ekgina B. Aroosa
Laticia 3. Binwag
Angelita L. Banayao
Jclse T. B m l d a n g
Flora N, Camhol
Paul Camhol
Josephine C. Gattiling
participants
Jem- P. C M a m n
Manuel Dulawan
S b n G. Dulinayan
b l i t a G. Buyguyan
Francesca B. Habbiling
Imld- B. Inabiohan
Agapita N. Tindaan
Luis 3 . Tindam

Resource staff w e r e : Kathleen E ~ s c h e r ,SIL; burdes

Dulawan; E. Lou and Richard M. Hohulin, SIL; Mimda
and Rick Krenzer , Peace Corps.
In the second workshop, supportille mterials were
p ~ p a r e dand scme editing done. M E a participants
in the secmd workshop wm: Flora N. -01, Paul
Carhol, J e m n h P. and m c e s c a B. Habbiling.
Resource staff WE : Doris Porter, SIL and Juana Banawe,
TAP.
The aim of this W k is t o help native speakers of
Twali, Ifugao to k m better readers and speakers
of Pilipino and a g l i s h by wing their mother tongue
a s the brim.
 Akup

Kup! Kup! Kup! Kup! Ngane pe nan hamuti

an ib-ibbaaq nay ngadana? Dngal d i matanan
nakappaldang h i angana. Kay bo waday d i g g a l
na. Nungkayngut bo nan h o b a t na. Adi
rnuntayyapan nah mapat-al. Mihmihdi nah
munhihilong ya n a h k a k a i w an d a k o l di hapang
nan mahaybong d i t u b u n a . ~ d tumakut
i te h i n
inang-ang daka. A d i madlun m u makihintokkolan
ot y a abu, Nahdom k e y a ahi naukat t a
tumanayyapan. Takon d i gawan d i hilong ya
paka-ang-angona ya pakadpaponay gando ya ulag
an h i d i y e y k a n o k a n o n a .

Itudok nan "answern tudan "question" nah

papel yu. Hamakon nan "answer" nab " i s t o l y a " ' .
1. Nganen h a m u t i nan i b - i b b a a g nay ngadana?
2. Kan-onay k a u k a t a n a t a h i tumanayyapan?
3 . Ngane kanon d i akup?
4 . Daanay kikihdiyana?
 .KUWAGO

Kup! Kup! Kup! Kup! A n o kaya iyong ibon

na nagsasabi ng kanyang pangalan? Malalaki
ang kanyang matang magkatabi sa kanyang
mukha. Parang may aalamin siya. Baluktot ang
kanyang t u k a . H i n d i siya lumilipad sa araw.
Namamalagi siya sa madidilim na lugar o kaya
ay sa punong kahoy na may rnadahong sanga.
H i n d i matatakot ang kuwago pag nakita ka. Sa
halip ay tititig sa iyo ng hind man lang
' k u k u r a p . Matahimik na lumilipad ito sa gabi.
Kahit napakadilim nakakakita itong mabuti at
nakahuhuli ng daga at ahas para kainin.

I s u l a t ang s a g o t sa tanong sa inyong papel,

T i n q n a n ang sagot sa istorya.

1. Anong ibon ang paulit-ulit na sinasabi anq

kanyang pangalan?
? . Kailan lumilipad ang kuwago?
3 . A n o ang kinakain nq kuwago?
4 . Saan nakatira ang kuwago?
 OWL

Rupl Rup! Rupl Kupl What is t h e b i r d

that keeps saying i t s name? Its e y e s that are
close together; on its face are b i g . I t s as i f
he- is'w e a r i n g eyeglasses. It has a hooked
b i l l . It does not fly o u t d u r i n g the day. It
s t a y s in dark places or in trees with leafy
b r a n c h e s . The owl i s not frightened i f it
sees you. It will stare a t you w i t h o u t even a
wink- It f l i e s around quietly at night. Even
if it is very dark it sees c l e a f l y and
catches r a t s and snakes .to eat.

W r i t e t h e answer to t h e questions on your

paper. Look for the answers in t h e s t o r y .
1. What b i r d keeps saying its name?
2- When does the owl f l y ?
3. What does the owl e a t ?
4. Where does the o w l live?
 Hi Banniya Kompakkompa

Kay ulog h i Banniya U t i p am-in di bolat

na, Andukke boy l w i t na. Mu bokon ulug te
waday opat an h u k i n a . Nal-ot ya rnatadom di
kukuna. Naagangan ke ya intidle na nan
andukkeleng an dilana* Mamunikot nan dilana
te d i k e on kaamungan d i d a k o l an g u t u s , imuk,,
toma ya l a l o g . D i k e t d a k o l di kimmadap ya
inumpah di on i n u l - u l l e nan ginuyud ta
ukmunona d i d a n am-in. Munlottopan bo nah
.puhung ya nah pukungan t a e manolog- Nakabhug
4e ya e nuntalu nah liyang ta makahhuyop.

P i l i y o n nan n i p t o k an k a l i d i h puuna t a
intudok nah "blankn.

I . Kay --- nan banniya.

2. ' nan d i l a n a ,

-- di dilana.
'
4 , Nakabhug ke ya e nuntalu nah
+- -
-
mamunikot, gutul, i m u k , toma, lalog, ulog,
--
 .ANG BAYAWAK

Ang bayawak ay parang a h a s . Ang kanyang

balat ay m a k a l i s k i s . Mahaba ang kanyang
b u n t o t . Pero h i n d i i t o ahas dahil ito ay
mayroong apat na paa. May mati tigas a t
matatalim na kuko ita. Pag nagugutom siya,
inilalabas niya ang kanyang d i l a dahil
ginagarnit n i y a ito sa panghuhuli ng mga
insekto gaya ng langgam, langaw, a t lamok.
Fag ang insekto ay napagapang o kaya ay
dumapo sa kanyang malagkit na d i l a ,
dahandahang ipinapasok ng bayawak ang kanyang
d i l a para l u n u k i n ang mga ito. Ang bayawak ay
nakalalangoy d i n at nakahuhuli ng i s d a sa
ilog o sa palayan. Pag nabusog na ito,
nagtatago sa b i t a k o kaya ay sa kuweba at
matutulog.

Piliin ang tamang salita s a loob ng k a h o n sa

ilalim para ipuno-sa nawawalang s a l i t a ng mga
pangungusap.
1. Parang ang bayawak.
2. ang dila nito.
3 . ~ a d i d i k i t - a n gmga r I

at sa kanyang dila.
4. Pag busog na a y n a g t a t a g o i t o s a

malagkit, langgam; kulisap, langaw, lamok,

lungga, ahas
 THE LIZARD

The lizard is l i k e a snake. I t s s k i n is

s c a l y , I t s tail is long. But it is n o t a
snake be-cause it has four l e g s . It has
s t r o n g , sharp claws. When it gets hungry, it
s t i c k s o u t its long t o n g u e . Its t o n g u e is
sticky because it uses its tongue to c a t c h
insects like a n t s , f l i e s , and mosquitos. When
insects c r a w l or land on i t s sticky tongue,
t h e lizard slowly p u l l s i t s tongue back to
swallow them a l l . T h e lizard can also s w i m
and catch fish in the river or ricefields.
When he is full, he h i d e s in big cracks or
caves and goes to sleep.

Choose words from the box below to f i l l . in

t h e missing words in the s e n t e n c e s .

1. T h e l i z a r d is l i k e a --
2. It h a s a --- ' t o n g u e .
3 . The l i z a r d uses its t o n g u e to c a t c h
i n s e c t s like r - i and
---
4 . When full, it h i d e s i t s e l f in

mosquitos, s t i c k y , a n t s , snake, cracks, f l i e s

I _ - 1 .
 Gando

Hay gando ya kabuhul di tagu. A d i maphod

an e mihaad d i gando hi nunhituwan, te
pumappa-ih ngunut di t a g u umat h i b u l w a t i .
Kanona boy page takon d i pala y a d i n g d i n g d i
b a l e y a pa-iyona. Kanonay impan di rnanuk ya
gawgawa. Mabalinan a t o n datuwe te matadom d i
bob-ana, Hahuli tan di hungahung na, Hituwey
p u n k a l a t na t e n rnangapyah dalanonan umeh
pinhod nan pangayan. Damanan kayatonay k a i w
ya tukud d i b a l e ya alang te matadom d i
kukuna. Mahapul an dog-alon ta makaan n a h
bale ya nah alang te . m a n - u b t u t nan
kiha-adana. Maphod an waday puha ya pumpateh
gando te maid ibaddang nah tagu.

I t u d o k nan "answerm t u d a n "question" n a h

papel yu. Bamakon nan "answern-nah "istolyaw.

1 Nqanat adi pinhod d i taguy gando?

2. Nganen iittay an i m p a d i k a n o n nan gando?
3 . Nganen animal di mamate ya mangan h i gando?
 1ANG DAGA

Ang daga ay kaaway ng t a o . H i n d i mabutf

na may daga sa loob ng bahay dahil surnisira
i t o ng kagamitan gaya ng damit. Kumakain ito
ng p a l a y at sumisira d i n ng i s t a n t e at
d i n g d i n g ng bahay. Kumakain ito ng sisiw at
i t i k . Nagagawa n i y a ang mga ito dahil may
matalas siyang n g i p i n . May matulis itong
nguso. Ginagarnit n i y a ang kanyang m a t a l a s na
n g i p i n sa pagngatngat at paggawa ng butas
para gawin n'iyang daanan sa pagpunta sa rnga
lugar na gusto niyang puntahan. Ang daga ay
m a d a l i n g makaakyat ng puno at poste ng bahay
at kamalig dahil matatalim ang kanyang rnga
kuko. Kailangan itaboy ang mga daga palabas
ng bahay a t kamalig dahil nakapagpapabaho
i t o . Makabubuti kung mayroong pusa o kaya ay
pampatay sa mga ito dahil wala itong
maitutulong sa tao.

L s u l a t ang tamang s a g o t sa tanong sa inyong .

p a p e l . T i n g n a n ang s a g o t sa istorya.

1. Bakit ayaw nq tao ang daga?

2. Anong maliliit na h a y o p ang kinakain ng
. daga?
3 . Anong hayop ang pumapatay at n a n g a n g a i n ng
daga?
 RATS

Rats are enemies of people. It is not

good to have r a t s in t h e house b e c a u s e t h e y
destroy people's property like clothes. It
e a t s unpounded r i c e (palay) and e v e n destroys
s h e l v e s and w a l l s of h o u s e s , I t e a t s c h i c k s
and ducklings. It can do a l l these t h i n g s
because it has very s h a r p t e e t h . It h a s a
p o i n t e d snout. It uses its s h a r p teeth to
gnaw and make h o l e s for i t s pathways to go
where it likes. Rats can easily climb trees
and posts of houses and granaries because i t
h a s s h a r p c l a w s . Rats-should be chased out of
houses and g r a n a r i e s because they make places
smelly. We s h o u l d have c a t s or something to
k i l l them (the rats). because they are of no
use to people,

Write t h e answer to t h e questions on your

paper. L o o k ,for the answers in t h e s t o r y .

1. Why d o n ' t people like rats?

2 . What baby animals does t h e rat e a t ?
3 , What animal k i l l s and e a t s the r a t ?
 Nan Ahu

Nan ahu ya opat di hukina, duway ingana

ya duwa boy matana. Nan ahu ya nadutdutan.
Ohg-onqal nan a h u m u nan p u b . I t - i t a y mu nan
babuy. Hituwen ahu ya mun-iiyatu. N a a t u te
i n t a d l e nay d i l a . Gunggunganay t a t a g u n
munlau. Guwalyaanay b a l e nah h i l o n g . Hay ahu
ya adi daka k a l - i w a n takon d i nabayag an ugge
daka tintinnibo, Nan dotag na y a maphod an
ipulutan.

Hamakon n a n n-iptok an k a l i nah istolya gu

m i t u d o k n a h "blankw.

1 di hukin d i ahu.
2. Ong-ongal d i ahu mu hay
3 . I t - i t a y m u nan
4 . Guwalyaanay .' nah hilong,
 Ang aso ay mayroon apat na paa, dalawang
tainga at dalawang mata. Mabalahibo ang aso.
M a s rnalaki ang aso kaysa sa pusa. Mas maliit
ito kaysa sa baboy. Ang asong ito ay
. nagpapahinga. Pagod siya kaya nakalawit ang
kanyang dila. T i n a t a h u l a n n i y a ang mga t a o n g
n a g d a r a a n . Binabantayan niya ang arning bahay
kung gabi.. H i n d i -kaniya makal il imutan k a h i t
h i n d i ka niya makita ng matagal. Ang karne ng
aso ay masarap kainin.

Hanapin ang tamang salita sa istorya para

ipuno sa blangko ng m g a pangungusap.
1.
,
. ang paa ng aso.
,. Mas malakidang aso kaysa sa ---
3 . Mas maliit s i y a k a y s a sa
4 . Binabantayan niya ang - kung
gabi.
 THE DgG

The dog h a s f o u r legs, t w o ears and t w o

e y e s , A dog h a s h a i r . A dog is bigger than a
cat. It is s m a l l e r than a p i g . This dog is
r e s t i n g . He is tired, t h a t is why he is
sticking h i s tongue out. He b a r k s at people
passing by. He guards our house at n i g h t , He
will not f o r g e t you even i f he does n o t see
you for a l o n g t i m e . D o g meat is godd to e a t .

F i n d t h e words in t h e story to f i l l in the

blanks in the sentences.
1. A dog has legs.
2. A dog is bigger than a
3. He is smaller than a
4 . He guards our at n i g h t .
 Nan Bulanqon

Hay bulangon ya amayyun mihaad hi

muyung, Mungkayyatan h i hahapang di k a i w . Hay
ang-ang na ya kay tagu. N a m a m - a nan t a k l e n a .
Nabuukan am-in d i ado1 na. Hay kanona ya
bungan di k a i w , Pinpinhod nan kanon di balat.
Mabalin an mihday bulangon. Mabalin bon a l a n
an pun-ay-ayyam. Waday ohan aton d i bulangon
an rnatataw-an. Pinpinhod nan mangaan h i kutu.
Papuutanay puk-il hi buuk. Wada key
hinamaknan k u t u weno i l i t o n ginut-um na. Mu
diket maid di hamakonah k u t u ya tuppaanay
buuk, An pinhod nun kanon di dotag d i
bulangon? Addi -addik pel

Itudak nan "answer" tudan " q u e s t i o n n nah

papel yu. Hamakon nan "answer" nah istolya.
1 Daanay kawa,d-an nan bulangon?
2. Nganney nakappinhod nan kanon?
3 Ngane pe kanuy atona hin maid e na hamakon
h i kutu?
4 . An maphod nin an makan nan dotaq di
bulangon?
 Ang unggoy ay hayop na nakatira sa
g u b a t . Nangunguyapit ito sa mga sanga ng
punong kahoy. I t o ay mukhang tao l a l o na ang
kanyang mga kamay. Mabalahibo ang kanyang
katawan. Kumakain ito ng prutas. S a g i n g ang
g u s t o niyang k a i n i n . Ang karne nq unggoy ay
rnakakain d i n . Puwede r i n alagaan ang unggoy.
Mayroon din ginagawa ang unggoy na
n-akatatawa. G u s t o nitong manghuhuli ng k u t o
sa buhok. Ang kanyang kamay ay r n a b i l i s
maghawi ng buhok. Pag n a k a k i t a ito ng kuto
kinakamot niya i t o ng kanyang n g i p i n . Pag
wala itong makitang kuto dinuduraan n i y a ang
b u h o k . G u s t o mo bang kumain ng karne ng
unggoy. Ayaw ko.

fsulat ang tamang sagot sa tanong sa inyong

papel. T i n g n a n ang sagot sa istorya.
1. S a a n nakatira ang unggoy?
2. Ano ang gustong gusto nitong k a i n i n ?
3 . A n o ang ginagawa nito kapag walang
m a k i t a n g kuto?
4 . Masarap bang k a i n i n a n g k a r n e ng unggoy?
 THE MONKEY

The monkey is an animal that lives i n

the f o r e s t . I t climbs on branches of t r e e s .
It looks like a person, especially its hands.
It has a hairy body. It e a t s f r u i t . It l i k e s
to e a t bananas. Monkey's m e a t can be e a t e n .
It can also be a pet. T h e r e is something a
monkey does which is funny. It likes to pick
l i c e from its h a i r * H i s hands q u i c k l y p a r t
the hair. If it finds lice it crunches it in
his t e e t h . If it finds no lice, it s p i t s on
i t s hair. Do you like to eat m o n k e y t s meat? I
don't like it,

Write t h e answer to the questions on your

paper. Look far the answers i n the story.
I. Where does t h e monkey live?
2 . Hhat does t h e monkey l i k e to e a t ?
3 . What does t h e monkey do when he c a n n o t
f i n d lice in h i s h a i r ?
4 . Is monkey meat good to eat?
 Hanan Baka

Waday tiniboyu h i baka? Nan baka ya ugge

nun-iingoy t i b o da. Waday mangitit,
munbobola, maingit ya waday nungkakammoy
tibona. Nahakgudan mu antitikke ya iittay.
Oangal d i tibon d i udum ya iittay d i udum.
Ray nuwang. Hanan baka ya mabalin an
bumaddang ke ditaku hi ngunu an kay damdama
nuwang. Mabalin an itudduwan an mun-aladu ya
mungguyud h i k a i w ya hay kuliton. N a l - o t an
punngunuwon ya mabaybayag on ahi rnaagangan,
mauwo ya maatu m u hay nuwang, Hanan baka ya
maphod di dotag nan ihda mu hay babuy ya
nuwang. Nanginnginay gattanq d i dotag na m u
h a y babuy ya nuwang. Nalaka boy baka an
dumakol h i n i h a l u n hanah duntug. Maphod an
pangal-an hi p i h u hin i g a t t a n g t e
nakangnginay dotag na. Waday baka yu?

Itudok nan "answern tudan "question" nah

papel yu. Hamakon nan nanswerm nah i s t o l y a .

1, Ngane day "color" d i baka?

2. Ngane day mabalin an i t u d d u n aton nah
baka?
3 , Nganey kon dotag d i nanginngina, hay baka
weno hay babuy?
4 . Daana ot kumay kipastolan di baka?
 ANG BAKA

Nakakita ka na ba ng baka? Ang mga baka

ay h i n d i magkakakulay. Ang i b a ay itim, ang
iba ay mga puti. Ang i b a ay pula at ang iba
ay may halo-halong kulay. Ang baka ay nay
sungay per0 ito ay maigsi a t rnaliit. Ang
ibang baka ay malaki at ang iba ay r n a l i i t
gaya ng kalabaw. Turnutulong d i n ang baka sa
ating mga trabaho gaya ng kalabaw. Matuturuan
natin itong mag-araro. Matuturuan d i n natin
i t o n g humila ng troso, k a r i t o n at paragos.
Anq baka ay mas malakas kaysa kalabaw. Mas
matagal magutom, mauhaw at mapagod ang baka.
Ang karne ng baka ay mas masarap kainin kaysa
sa karne ng baboy at kalabaw. Mas mahal ang
karne nq baka kaysa k a r n e ng baboy at
kalabaw. Madaling dumami ang baka kung
ipapastol ito sa rnga maburol na lugar.
Madaling pagkakitaan ito dahil mahal ang
karne nito. Mayroon ka bang baka?

fsulat ang sagot s a tanong sa inyong p a p e l .

Tingnan ang sagot sa i s t o r y a .
1. Ano ang kulay ng mga baka?
2. Anu-ano ang maaati natin iturong gawin ng
baka?
3 . Aling k a r n e ang mas mahal, ang sa baka o
ang sa baboy?
4. Saan mainam i p a s t o l ang baka?
 THE COW

Have you s e e n a cow? Cows do not all

look t h e same. Some a r e b l a c k , some are
white. Some a r e red and some have mixed
colors. C o w s have h o r n s but they are s h o r t
and small. Some cows are big and some a r e
small like carabao. Cows can h e l p us in our
work, l i k e carabao. We can train them to
plow. We can train them to p u l l l o g s , carts
and s l e d g e s . C o w s a r e s t r o n g e r t h a n carabao.
T t t a k e s l o n g e r fox a cow to get hungry,
thirsty and t i r e d . The cow's meat is better
to e a t than pig's or carabao meat. The cow's
meat is more expensive than pig's meat and
carabao meat. Cows will easily multiply if
you p a s t u r e them in hilly places. They are a
good source of money if we s e l l them because
i t s meat is expensive. Do you have a c o w ?

Write the answer to the questions on your

paper. Look for the answers in the s t o r y ,

L What colors are cows?

2. What c a n we t r a i n the cow to do?
3 . Which meat c o s t more, a cowls or a pig's?
4 . What is a good place for c o w s to s t a y ?
 Hanan Buwot

I n i l a m di buwot? Hay b a l e na ya liyang.

Kay gandoy ang-ang na, m u ong-ongal d i buwot.
Mangan hi kutlong d i bilau ya udum an holok.
Damana an ihda. D a k o l day buwot nah muyung ya
hidih bilid. Mabalin an maalay buwot ten
anupon. Id-uy di ahu ta pudugona ya a h i
inala, D i k e t hinungqop nah liyanq ya ubu-ubam
ta bumudu ya dimpap mu.

Itudok nan "answer" tudan "questionn nah

papel yu. Hamakon nan 'answer" nah istolya.

1. Daanay kikihdiyan nan buwot?

2 . Nganey ang-ang d i buwot?
3 . Diket pinhod an dopapon nan buwot nganey
a t o n hin hinunqqop nah liyang?
 Alam ma ba kung ano ang musang? Nakatira
ito sa kuweba. I t o , a y mukhang daga pero
malaki. Kumakain ito ng t a l b o s ng damong runo,
at iba pang damo. N a k a k a i n ito. Maraming
musang sa kagubatan at sa mga bundok.
Makakahuli k a ng musang kung mangangaso ka
n i t o . Hayaan mong a n g iyong aso ang hurnabol
sa musang a t huhulihin niya i t o para s a iyo.
Kung pumasak ang musang sa kuweba mag-gawa ka
ng siga sa bukana ng kuweba. An9 usok ang
magpapalabas sa musang para mahuli mo.

Isulat ang sagot sa mga tanong sa inyong

p a p e l . ~ i n g n a nang sagot sa istorya.

1. Saan nakatira ang musang?

2 . Anong h i t s u r a ng musang?
3 . Kung g u s t o mong humuli ng musang, a n o ang
gagawin md kapag pumasok ito sa 'lungga?
 Do you know what a wildcat is? Tt l i v e s
in a cave. It l o o k s like a c a t but it is
-
bigger. I t e a t s the shoots of runo grass
and other g r a s s e s . It can be e a t e n . There are
many wildcats i n t h e f o r e s t and in t h e
m o u n t a i n s . You can c a t c h a wildcat if you
hunt for it. Have the hunting dog run after
the wildcat and catch'it for you. If t h e
wildcat goes into a cave, build a f i r e at the
mouth of the cave. The smoke w i l l cause the
wildcat to come out so t h a t you can catch i t .

Write the answer to the questions on your

paper. Look for t h e answers in t h e s t o r y .
1. Where does t h e w i l d c a t l i v e ?
2 . What does a wildcat look l i k e ?
3 . I € you want to catch a wildcat, what do
you if it goes i n t o a cave?
 Nan Puha

Dahdidan dakayuy waday puhada? An tipe

ekayu mumpuha? Ngane day d u m a k o l t e n maid d i
puha? Hay puha ya ohan amayyun makahhapul
t a k u . Bituwen amayyu ya maphod an panganon.
A d i d a k o l d i kanona. M a k a u l l e h t u w e n amayyu.
D a k o l d i ibaddang nan ditaku. Dopapona ya
patakutonay g a n d o . Inifatakun hay gando ya
adi maphod. Diket waday puha taku ya adi
pa-iyon d i gandoy makan, bulwati ya udum an
n g u n u t . Hay puha y a a d i ya abu e mun-adug h i
nunhituwan. Mabalin bon i h d a . Mapolhat kanuy
dotag na, an kanan nadan nanamtan. Mumpuha
t a k u mo ya ipaptok taku.

I t u d o k d i " h i y a " hin makulug nan imbagan nan

"sentence", "bokonn , hin a d i makulug.

1. Hay puha ya ohan amayyun makahhapul taku.

2. D a k o l d i kanona.
3 . Dopaponay gando.
4 . Ipaptok takuy moy puha taku.
 ANG PUSA

Sino sa inyo ang may pusa? Bakit ka may

pusa? A n o ang d a d m i kung walang mga pusa?
Ang pusa ay mapapakinabangan hayop, Ang hayop
na i t o ay magandang a l a g a a n . H i n d i ito
maraming kumain. Ang pusa ay mabait.
N a k a t u t u l o n g it9 sa a t i n ng malaki. T t o ay
nanghuhuli at n a n g t a t a k o t ng mga daga. Alarn
n a t i n na h i n d i mabuti na may daga. Kung may
pusa t a y o , ang pagkain at mga gamit n a t i n ay
hindi makakain o masisira ng mga daga. H i n d i
l a n g tagabantay ng bahay ang pusa. Makakain
d i n ito. S a b i ng mga nakatikim na ang karne
nq pusa ay masarap. Kailangan magkacoon tayo
ng pusa at alagaan ito. Maging mabait k a sa
i y o n g pusa dahil i t o ay mabait na hayop.

I s u l a t ang salitang "tama" kung ang

pangungusap a y tama. Isulat ang salitang
"rnali" kung hindi tama.
1. Ang pusa ay mapakikinabangang hayop.
2 . Marami itong kinakain.
3 , Humuhuli ito ng daga.
4 . Kailangan alagaan natin ang a t i n g pusa.
 THE CAT

Who of you have c a t s ? Why do you have

cats? What w i l l multiply if t h e r e are no
c a t s ? The cat is a u s e f u l animal. This animal
is---niceto t a k e care of. It does not eat
much. A c a t is very kind. It h e l p s us a lot.
It c a t c h e s and frightens rats. We know t h a t
r a t s are not good. If we have cats, £god and
belongings will pot be eaten or-destroyed by
r a t s . C a t s not only guard our homes. They can
also be e a t e n . According to t h o s e who have
t a s t e d t h e meat of cats, it is delicious. We
s h o u l d have cats and t a k e c a r e of them. Be
kind to your c a t because it is a gentle
animal.

Write "truen i f t h e s e n t e n c e is true. Write

" f a l s , e Mif t h e sentence is n o t t r u e .
1. The c a t is a u s e f u l animal.
2. It e a t s much.
3 . It catches r a t s .
4 . W e should take care ot our c a t s .
 Hay Gulding

Hay gulding d i kay bakan d i nawotwot,

Rituwey donqodongalan t a k u hana ladyo. Ngana
nin? Takon d i nawotwot y a mabalin an
mumpaptok hi g u l d i n g te nalakay q a t a n g na ya
h o l o k ya abuy mahapul na. Pinpinhod pay d i
uungan ipaptok te t a k t a k k a y a n d a . Nalakan
dumakol di gulding te mumpidwan mun-impah
hintoon hi duwa weno t u l u . ~ i k e dt a k o l d i
g u l d i n g ya waday pangal-an h i dotag ya
gattak,

Hamakon nan niptok an k a l i nah istolya gu

mitudok nah b l a n k .

1. Hay d i bakan di nawotwot,

2. Hay ya abuy mahapul d a .
3 . D i k e t dakol d i g u l d i n g ya waday pangal-an
hi -- Ya - - - -
 ANG KAMBING

Ang kambing ay parang baka ng rnahirap na

tao. toang naririnig natin sa radyo. Bakit?
Dahil kahit ang mahirap ay may kambing d a h i l
ito ay mura at ang kailangan lang n i t o ay
darno. Gusto ng mga bata na mag-alaga ng
kambing dahil nasasakyan n i l a . Madaling
dumami ang kambing dahil nanganganak ito ng
dalawang beses sa loob ng isang t a o n ng
dalawa o t a t l o . Kung maraming kambing
magkakaroon t a y o ng karne at gatas.

Hanapin ang tamang salita sa i s t o r y a para

ipuno sa mga b l a n g k o ng mqa pangungusap.

1. Ang ay baka ng mahirap.

2. Nangangailangan lamang i t 0 ng -
upang mabuhay .
3 . Kapag dumami ang kambing ay masagana tayo
sa - at
 THE GOAT

The goat is like t h e poor man's cow.

This is what we hear on t h e r a d i o . Why? Even
t h e poor can have goats because they are
cheap and a l l t h e y need is g r a s s . Children
l i k e to take c a r e of goats because t h e y can
r i d e on them. mats multiply easily because
t h e y g i v e birth twice a year to two or t h r e e
babies. If there a r e many g o a t s , we can have
meat and m i l k .

F i n d t h e words in t h e s t o r y to f i l l in the
blanks in t h e sentences.
1. The is t h e poor man's cow.
2. A l l they n e e r t a live is -
3 . Goats can g i v e us and
 Nan Amunin

Nan amunin ya m i h d i h muyung. Hituwen

amayyu ya maka-hammuy dakol. Mangan hi dakol
an bungbunga-an. M u hay pakappinhod nan kanon
ya hay da r n u n l u m i i n bungbunga-an. D i k e t e
mangan, umukmun n i - a n hi mahampot an t u h u n d i
h o l o k . Atonah t u w e t a d i mundap-un burnuduy ena
kinan. Dakol day naminhod an mangihdah
amunin. Anupon weno appadon dat a h i da alan.
Adida ke i h d a nan b o l a t na y a kapyaon dah
a k b u t , A d i k pinhod an ihday amunin. A n pinhod
mu udot?

Hamakan nan n i p t o k an k a l i n mangibbu nah

"sentence". Itudok nah papel yu.
1 Nan amunin ya m i h d i h (wangwang, muyung,
Payo)
2 . D i k e t e mangan, umukmun n i - a n hi nahampot
an (papel, holok, kaiw) .
3 , Mabalin an makapya nan b o l a t na h i
Itaddung, bulwati, a k b u t ) .
 ANG "SKUNK"

Ang skunk sy nakatira sa g u b a t , Mabaho

ang hayop na ito. Kumakain ito ng maraming
ibat-ibang u r i ng p r a t a s . Pero pinakapaborito
niya a n g matarnis na p r u t a s . Bago s i y a k a k a i n ,
kumakain muna s i y a ng magaspang na damo.
Ginagawa niya ito para h i n d i luaabas ng
sabay-sabay ang kanyang kinain. Mar ami ang
gustong kumain ng karne ng s k u n k . Namamaril
sila o kaya ay n a g l a l a g a y ng b i t a g para
hulihin ang hayop na ito. Kung hindi nila
kakainin ang balat ginagawa n i l a itong
pasikin. Ayaw ko ang k a r n e ng skunk. Ikaw,
gusto mo?

Banapin ang tamang salita para mabuo ang

pangungusap. I s u l a t sa inyonq p a p e l .
1. Ang *skunk' ay nakatira sa (ilog, g u b a t ,
palayan) .
2. Bago ito kumain, kumakain muna ita ng
magaspang na ( p a p e l , damo, kahoy) .
3 . Ang balat nito ay magagawang (sombrero,
damit, pasikin).
 THE SKUNK

The skunk lives i n t h e forest. This

animal is smelly. I t eats many kinds of
f r u i t . But it l i k e s sweet f r u i t b e s t . Before
it eats, it f i r s t eats coarse g r a s s . I t does
this so t h a t what it e a t s w i l l not come out
at once. Many l i k e to eat skunk meat. They
hunt or trap t h e animal to c a t c h it, When
they d o not eat t h e skin, they make it into a
backpack. I do n o t like to e a t skunk meat. Do
YOU?

F i n d t h e correct word to complete the

sentence. Write it on your paper,

1. The s k u n k lives i n the ( r i v e r , f o r e s t ,

r icef i e l d ) .
2 . Before It eats, it f i r s t eats coarse
(paper, g r a s s , wood)
3. The skin c a n be
.
made i n t o a ( h a t , shirt,
backpack).
 - Nan Labit

Wada on ohan amayyu. H i t u w e n amayyu ya

labit. Kay p u h a y ka-ongngal na. Hay bo d u t d u t
n a ya umat nah puha. Bilbilog ya dukdukey
ingana m u hay puha. Hay ke kanon di l a b i t ya
holok. Kanona boy tingting, kaddat, holok d i
Hapon ya hay udum bo. Tibon ta ugge napipitok
weno nalugit nan holok an ipakan, Nalugit ke
nan ipakan y a humlun hi katayana. A d i kumalat
h i tagu nan labit. Maule, madangi ya malini
an amayyu. Gagalan dumakol te umimpah onom,
bokon ke ya walu. Maphod an i h d a . K a y manuk
d i tamtam n a .

Itudok nan "answer" tudan question n a h papel

Yu* Hamakon nan "answer" nah istolya.
1. Ngane nan amayyu nah istolya?
2 . Nganey ang-ang d i ingan nan labit?
3 . Nganey tamtam d i labit?
 ANG KUNEHO

May hayop na itinatangi at inaalagaan.

Anq itinatangi at inaalagaang hayop na ito ay
kuneho, I t o ay kasing l a k i ng pusa. A t ang
balahibo rin nito ay kagaya ng sa p u s a . Mas
malapad at malaki ang t a i n g a ng kuneho kaysa
pusa, Kumakain ng damo ang kuneho. Kurnakain
d i n ito ng t a l b o s ng kamote, damong hapon a t
iba pa. S i g u r a d u h i n mong malinis ang damong
i b i n i b i g a y mo sa kuneho. Dahil ang madurning
damo ay maaaring kanyang ikamatay. ~ i n d i
nanqangagat ng tao ang kuneho. I t o ay maamo,
malambot at malinis na a l a g a a n . Madaling
dumami ang kuneho dahil kung manganak i t o ay
anim hanggang walo. Masarap ang karne n i t o .
Ito ay l a s a n g manok.

Isulat ang sagot sa mga tanong sa inyong

papel.
1. Ano ang alagang hayop na nasa kuwento?
2 . Paano mo maisasalarawan ang tainga ng
kuneho?
3 . Ano ang lasa ng karne ng kuneho?
 THE RABBIT

T h e r e is a pet animal. This p e t is t h e

r a b b i t . It is as big as a c a t . A l s o , its f u r
is like that of t h e c a t . Its ears are wider
and longer t h a n a c a t ' s . Rabbits eat g r a s s .
They also e a t camote tops, Japanese g r a s s and
other t h i n g s . See t h a t t h e grass you g i v e a
r a b b i t is not dirty. Dirty g r a s s can cause
i t s death. A rabbit does n o t b i t e people. f t
is a tame, s o f t and c l e a n p e t . Rabbits
- m u l t i p l y fast because i t can have six Or
eight babies at once. The meat is d e l i c i o u s .
T t t a s t e s like chicken.

Write ,the answers to the questions on your

paper.

I. What is the p e t animal in the s t o r y ?

2 . H o w do you describe t h e rabbits e a r s ?
3 . what does t h e rabbit taste l i k e ?