Ekofeminizm Berna Kurt / Ekim 2001 Temel Yaklamlar ve Ayrmlar[1] Ekofeminizm, 70'lerin sonlarnda yeil hareket ve feminist hareketten

etkileimle ortaya kan, doann ve kadnn ezilmiliini ayn anda sorgulamaya alan bir dnce akmdr. Kendi iinde farkl eilimler barndrsa da, bu iki egemenlik ilikisindeki paralellikleri balang noktas olarak kabul eder. Kadnn doaya erkeklerden daha yakn olduu varsaymndan yola kar ve evreye dair gelitirilecek politikalarda kadnn nc bir rol stlenmesi gerektiini savunur. Bylece kadn ve erkek deneyimlerinin farkl olduu n kabulne dayanr. Bu farklln temeli ve bu konuda gelitirilecek stratejiler ise ekofeministler ve dier feministler arasnda nemli bir tartma konusudur. Yeil Politika inde Kadnlar:[2] Dier sistem kart hareketler gibi, yeil hareket de 70'lerde ivme kazanr. lk gndeme ald konular; nfus kontrol, tketim, evrenin kirlenmesidir. 80'lerle birlikte ormanlar gzle grlr derecede azalr, gezegenin ss artar, sera etkisi grlmeye balar; en nemlisi, ozon tabakasnn inceldii farkedilir. Bu yllarda evre, dnya gndemine girmeye balar; hatta zamanla belli bal dnya liderlerinin katld evre konferanslar dzenlenir. Somut kararlarn alnd yapc toplantlar enderdir; ou zaman ykselen yeil hareketin sistem iine ekilmesi nde gelen hedeflerdendir. Yeiller, 70'lerin sonlarndan itibaren parlamentoya girmeye balarlar. lk yeil parti, 1973'te ngiltere'de kurulan Ekoloji Partisi dir. Fransa'da ise ilk kez yeil bir parti yerel hkmete seilir. Ancak yeil partilerin dikkat ekmeye balamalar, Alman Yeil Partisi Die Grnenin oy barajn ap Bat Almanya'da 28 sandalye kazanmas ve Petra Kelly'nin uluslararas dzeyde tannan bir isim olmasyla balar. 1984'te Feminizm ekoloji, ekoloji de feminizmdir. ve Erkekler yeldeirmenleri ina ederken kadnlarn sessizce sz dinledikleri, ekmek piirip kilim dokuduklar bir ekolojik toplum istemiyoruz. diyen Petra Kelly, kadnlarn ounlukta olduu bir grubun nclk ettii bu partinin nde gelen isimlerindendir. Parti, kadnlara %50 temsil olanan hedefleyen ilk partidir. Kurulduu andan itibaren, feminist hareket ve bar hareketiyle ittifak kurmaya alr. Parti, 90'lardan itibaren de geer. Ekolojiyi merkeze almak, iddete bavurmamak, ademi merkeziyetilik ve toplumsal adaletten oluan drt temel ilkeye sahip olan parti, parti kart bir parti olmay hedeflerken, kendi iinde atan hiziplere blnr. Temel tartma, Sosyal Demokrat Parti'yle ittifak konusunda yaanr. Koalisyon kurulduktan sonra da savunma, nkleer g, NATO yelii ve piyasa ekonomisi gibi temel konularda gr ayrlklar yaanr. Partinin st kademelerinde birok kadn bulunmasna ve hedeflerinden birinin cinsel ayrmcl sona erdirmek olmasna ramen, kadn sorunu hep ikinci planda kalr. Almanya'da evre ve kadn sorununu dert edinen kadnlarn bir ksm bu sorunlarla urarken, ngiltere'de tarihe geen Greenham Common deneyimi yaanr. 1981'de 36 ngiliz kadn, NATO'nun karar uyarnca nkleer balkl Cruise fzelerinin Greenham Common
1

ssnde konulandrlaca haberi zerine, 1 haftalk bir yry balatrlar. ssn ana giriinin nnde adr kurar ve bir bar kamp olutururlar. Zaman zaman sse girer, kendilerini tel rglere zincirlerler. ss evreleyen telleri kesmek ve tanklarn girmesini engellemek iin yollar kazmak gibi anarizan denebilecek eylemler gerekletirirler. iddete bavurmadan, geni bir kamuoyu olutururlar. 10 yl kadar ssn evresinde yaayan kadnlar, 1991'de amalarna ularlar; nkleer fzeler ABD'ye geri dner. 2000 ylnda eylem alann tamamen terk ederler. imdi buraya antlarn diktirmek iin kerpetenlerini ak arttrmaya karyorlar... nc Dnya ya da Gneyde yaanan bir rnek de (kucaklama anlamna gelen) Chipko[3] hareketidir. 1974'te Hindistan'da, Himalayalar'daki Reni kynde yaayan kadnlar, yklmalarn nlemek amacyla aalara sarlrlar. Gandhi'nin politikalarn destekleyen bu kadnlar, aralarndaki kadn aratrmaclarla birlikte rgtlenme almalar yaparlar. Blgede 80'li yllarn balarnda ekolojik gelime kamplar kurulur. Bu harekette her zaman n planda olan kadnlardr. Chipko deneyimi, Gneyin yoksul kadnlar iin ekolojik mcadelenin gndelik yaamlarnn bir paras olduunun gstergesidir. Bu rneklerin yansra, Msr'da kadnlar Marvit Gl kirlenmesine kar savar; Kenya'da Greenbelt hareketine katlrlar. Banglade'teki kadnlar toksik atklara, Ghana'dakiler toprak erozyonuna kar mcadele ederler. Peru'da, alternatif atk toplama yntemleri gelitirirler. Brezilya'da deniz kaplumbaalarn korumaya alrlar. Batda, Hollanda'da evre iin mcadele eden sivil toplum rgtleri koalisyonlar olutururlar; spanya'da organik iftilik iin lobi yaparlar ve ABD'de fazla ata kar savarlar...[4] Ekofeminizmin Temel Varsaymlar: Ekofeministlerin hepsinin kabul ettii, temel grler unlardr: 1) Kadnlarn ezilmesi ve doann smrlmesi arasnda nemli balantlar vardr. 2) Kadnlarn ve doann smrlmesi balantl olduundan, kadnlar yeil hareket iinde aktif rol oynamaldrlar. 3) Ataerkil sistemde kadn doaya (ve zel alana), erkek ise kltre (ve kamusal alana) yakn grlr. Doa kltrden aa bir konumda tasavvur edildii iin, kadn da erkekten aa grlmtr. Kadnn doayla zdeletirilmesinde ocuk dourma ve bytme yetisi nemli rol oynar. Ataerkil sistemin tarihsel geliimine bakldnda, ilk alarda avclk yapan, savaan ve bo zaman daha ok olan erkein zamanla kltr tekelini oluturduu grlr. Kadnn emei kk grlmeye balar. Tarmn gelimesi, mlkiyetin olumas ve kleliin kurumsallamasyla birlikte erkek, sabana srd hayvana, ektii topraa ve mal olarak grd kadna hkmetmeye balar. Toprak, erkein reisi olduu ailenin mlkiyeti haline gelir, miras baba tarafndan gemeye balar. Ortaaa ve Kalvinist Reformasyon dnemine geldiimizde, doa ve kadn eytann temsilcisi olarak grlmeye balar; bamsz kadnlar cad avlarna kurban gider. Sonraki yzyllarda Aydnlanma'nn kartezyen dalizmi ve Newton fiziiyle bilim, doay kontrol etmeye yarayan bir ara olarak grlmeye balar. Smrgecilikle birlikte, doann smrlmesinin dnya
2

apnda merulatrlmaya allr. Gnmze gelindiinde ise, Batnn bilimsel sanayi devriminin adaletsizliinin dourduu ac sonular yaanyor. Militarizm, fakir lkelerin zengin lkelere olan borlar, Kuzey-Gney uurumu artt. Nfus art, doal kaynaklarn tketimi, kirlenme, devlet iddetiyle birlikte kresel k yayoruz.[5] 4) Feminist ve yeil hareketler eitliki, anti-hiyerarik sistemleri savunurlar. Ekofeminizm de, emperyalizme, heteroseksellik dayatmasna, militarizme ve kapitalizme kar kar ve farkl ezilme biimleriyle de ilgilenir. 5) Yeryz temelli bir bilin iin yaratmak iin farkl tinsellikler oluturmak gerekir. Ekofeminizmin Farkl Yorumlar: 90'larn balarnda ekofeminist yaklamlar u ekilde kategorize edilmeye balanr: 1) Kltrel (ya da biyolojik temelli) ekofeminizm: Kadnn doayla zdeleltirilmesini ocuk dourma ve bytme yetilerine balar ve bunu yceltir. Kadn duyarlln, erkek rekabeti ve iktidar anlayna kar koyar. Temel amac, gezegeni tehdit eden ykc pratiklerin nne geecek yeni bir yeryz temelli bilin gelitirmektir. Bunun iin daha gizemsel kaynaklara ynelirler; dsal bir 'doru'dan mesaj beklemeye, aa karlacak bir doru aramaya giriirler. Politik dinamik, tek tek her bireyle gizemsel kaynak arasndadr. nsan zekasn aan bir te dnya gereklii ngrlr ve Tanra'ya tapnmaya, paganizme, bycle veya eski yeryz temelli dinlere dnlr. Kltrel ekofeminisler doayla zdeliklerini eitli sanatlar yoluyla dile getirirken, mitlerin anlatmna ynelir, cad meclislerini yeniden canlandrrlar. Organik yiyecek birlikleri oluturur, bar kamplar dzenler, dorudan evre eylemlerine katlrlar. Bir te dnyasal ya da i dnyasaldoru kaynana ballk, uzun vadede apolitiklie yol aabilir. Ayrca maddi dnyadan ekilmeyi ngren bir tinsellik aray ok az sayda kadnn yapabilecei bir eydir; ataerkil sistemde ok az kadnn bunu yapabilecek zaman ve toplumsal zgrl vardr. Bunun yansra, Tanra'yla kurulan gizemsel bir ilikinin, kadnlar maddi anlamda ataerkil sistemi yenilgiye uratamadka, cinsiyet eitliine yol amasnn hibir dnyevi nedeni yoktur. Kltrel ekofeministler, kadnlarn ocuk dourma ve bytme yetilerini doalarna (biyolojik nedenlere) balarken zc (essentialist) olmak ve bu yolla ataerkil sistemin dalizmlerini yeniden retmekle eletirilir. nk bu biyolojik determinizm, kadnlarn ezilmesinin temel kaynaklarndan biridir. Kadnlarn deerlerinin erkeklerininkine stnln kantlamaya alrken, bunlar ne srmek tehlikelidir. 2) Toplumsal ekofeminizm: Kadn ve doa ilikisini, toplumsal dzeyde yaratlan ve bundan dolay toplumsal dzeyde zlecek bir iliki olarak grrler. Ataerkil sistemin dalizmlerine kkten kar karlar ve dalizmler ve hiyerarilerin, eitlilik ve birbirine ballkla ifade edilen ekolojik hayata uygun olmadn savunurlar. Kadn ve doa ilikisi onlar iin, doa-kltr farklln
3

kaldracak farkl bir kltr, politika ve zgr bir toplum yaratmak iin seilmi stratejik bir noktadr. 3) Feminist evrecilik: Bu iki farkl yaklamn[6] yansra, nc dnyal ya da gneyli kadnlarn farkl yaklamlar da vardr. Hindistanl Bina Agarwal'[7]n grleri bunlara bir rnek oluturabilir. Agarwal'a gre, Batl ekofeminist literatr, toplumsal cinsiyet ve evre ilikisini tamamen ideolojik terimlerle kavramlatrr. Gelimekte olan lkelerdeki ekofeministler ise, bu ilikinin maddi temellerine bakar ve 'feminist evrecilik' (feminist environmentalism) alternatifini gelitirirler. Batl ekofeministleri eletirdikleri temel noktalar unlardr: 1) 'Kadn' tek bir kategori olarak kabul edilir; snf, rk, etnisite... farkllklar, dolaysyla farkl ezilme biimleri gzard edilir. 2) Kadn ve doann ezilmesini ideolojik temellerle aklarken, bunun ekonomik ve politik iktidara bal, maddi sebepleri gzard edilir. deolojik alanda bile, toplumsal, ekonomik, politik yaplarn retimi ve dnm konusunda ok az ey syler. 3) Kadnlarn doayla maddi ilikisini gzard eder ve sadece bu ilikinin nasl olmas gerektiini sylemekle yetinir. 4) Kadnlar doaya biyolojik zelliklerinden tr yakn gren ekofeministler zclk (essentialism) tuzana derler. Kltr, doa, cinsiyet... tarihsel ve toplumsal olarak ina edilmitir ve farkl zamanlarda ve kltrlerde deikenlik gsterirler. Gneyli yoksul krsal kesim kadnlar, aralarnda farkllklar olsa da, genelde doaya maddi anlamda bamldrlar. Genelde tarmla uraan, su tayan, gerekli yakt salayan kadnlardr. Bu yzden kadnlarn, doaya dair, eski kuaktan da devraldklar bir bilgileri vardr. Bu bilgi, modern bilim tarafndan marjinalletirilir. Mcadele, kaynaklar elinde bulunduran, kontrol eden, egemen gruplara ve eitim, medya, din, hukuk...(devletin ideolojik aygtlar) yoluyla kaynaklar hakknda bilgi retenlere kar yaplmaldr. evre sorunlarndan birinci derecede etkilenen yoksul, krsal kesim kadnlar rgtlenmelerin n safhalarnda, karar mekanizmalarnda yer almaldrlar. Kadn ve doa ilikisi; retim, yeniden retim ve blmn toplumsal cinsiyet balamnda rgtlenmesine bakarak incelenmelidir. Mcadelenin feminist cephesinde, toplumsal cinsiyet kavram ve cinsleraras iblm sorunu zerinde younlalrken; yeil cephesinde, doa ve insan ilikisi incelenmeli ve doann az sayda insann mkiyeti haline getirilmesine kar klmaldr.

KAYNAKLAR: -Snrlar Ykmak; Feminist, Yeil Bir Sosyalizme Doru, Mary Mellor, Ayrnt Yaynlar, 1992. -Olaan lkeden Olaanst lkeye, Trkiyede evre ve Siyaset, Semra Somersan, Metis Yaynlar, 1993. -Ecofeminism, Maria Mies ve Vandana Shiva, Fernwood Publications, Halifax, Nova Scotia, Kanada, 1993. -The Gender and Environment Debate: Lessons from India, Bina Agarwal. Feminist Studies 18, s.1 (Bahar 1992). -Greenham Common Kadnlar, derleyen: Beril Eybolu, Pazartesi Dergisi, Ekim 2000, say: 67, s: 26. -Women, Gender, Feminism and the Environment, Lorraine Elliott, The Gendered New World Order: Militarism, Development and the Environment, yay: Jennifer Turpin, Lois Ann Lorentzen, 1996. - Konferans bildirileri: The International Association for Feminist Economics 2000, Boazii niversitesi, 15-17 Austos 2000. -www.spunk.org, Ecofeminism, Rosemary Radford Reuther. -www.envirolink.org, What is Ecofeminism Anyway. -http://homepage.ntlworld.com, What is Ecofeminism. -www.starhawk.org.

[1]Ekim 2001de Boazii niversitesi Kadn Aratrmalar Kulbne yaplan aktarmn notlardr. Resim u kaynaktan alnmtr. http://www.starhawk.org/ [2]Ayrntl bilgi iin bkz. Snrlar Ykmak; Feminist, Yeil Bir Sosyalizme Doru, Mary Mellor, Ayrnt Yaynlar, 1992. [3]Ayrntl bilgi iin bkz. Ecofeminism, Maria Mies ve Vandana Shiva, Fernwood Publications, Halifax, Nova Scotia, Kanada, 1993, s. 247-250. [4]Bkz. Women, Gender, Feminism and the Environment, Lorraine Elliott, The Gendered New World Order: Militarism, Development and the Environment, yay: Jennifer Turpin, Lois Ann Lorentzen, 1996. [5]Bkz. www.spunk.org, Ecofeminism, Rosemary Radford Reuther. [6]Bkz. Women, Gender, Feminism and the Environment, Lorraine Elliott, The Gendered New World Order: Militarism, Development and the Environment, yay: Jennifer Turpin, Lois Ann Lorentzen, 1996. [7]Bkz. The Gender and Environment Debate: Lessons from India, Bina Agarwal, Feminist Studies 18, s.1 (Bahar 1992).