WAAJJIRA EEGUMSA

FAYYAA GODINA
WALLAGAA LIXAA

Karoora Hojii Seektara Fayyaa

Bara Bajataa 2014

Adoolessa, 2013
Finfinnee1
Baafata Fuula

Boqonnaa 1: Haala Waliigalaa.....................................................................................................................1

1.1 Seensa................................................................................................................................................1
1.2 Ka’umsa Karoora Bara 2014..............................................................................................................1
2.3 Hojiilee gurguddoo seektara fayyaa..................................................................................................1
2.4 Karoora bara kanaa karoora bara darbee irraa kan adda taasisan.......................................................1
Boqonnaa 2: Sakatta’iinsa Mana Hojii (Organizational Assement).............................................................1
2.1 Ergama, Mul’ataa fi Duudhaalee.......................................................................................................1
2.1.1 Ergama............................................................................................................................................1
2.1.2 Mul’ata...........................................................................................................................................1
2.1.3 Ergama............................................................................................................................................1
2.1.4 Duudhaalee fi Piriinsiippiloota......................................................................................................1
2.4. Xiinxala haala keessaa fi alaa (SWOT analysis)...............................................................................1
2.3 Raawwii Hojiilee Gurguddoo................................................................................................................1
2.3.1 Sagantaa Paakeejii Ekisteenshinii Fayyaa...........................................................................................1
2.3.2 Tajaajila Fayyaa Haadhoolee fi Daa’immanii.....................................................................................1
2.3.3 Ittisaa fi To’annoo Dhibee dadarbaa hin taane (Non communicable Diseases-NCD).........................1
2.3.4 Ittisaa fi Too’annoo Dhibeewwn Daddarboo......................................................................................1
A. Dhibee TB fi Juuzam.........................................................................................................................1
B. Ittisaa fi Too’annoo HIV/AIDS..........................................................................................................1
C. Ittisaa fi To’annoo Dhibee Busaa:......................................................................................................1
D. Dhukkuboota Tiropikaalaa Xiyyeeffannoo Barbaadanii (NTD)........................................................1
2.3.5 Raawwii Haayijinnii fi Eegumsa Fayyaa Naannoo.............................................................................1
2.3.6 Tajaajila Wal’aansaa...........................................................................................................................1
6.1 Hoggansa saaxilamummaa balaa (disaster risk management) fi balaa fayyaa cimsuu...........................1
6.2 Qooda fudhannaa fi abbummaa hawaasaa mirkaneessuu.......................................................................1
6.3 Dhiyeessii fi sirnaan itti fayyadama qorichaa fi meeshaalee yaalaa.......................................................1
6.4 Sirna to’annoo qulqullina tajaajila fayyaa, fayyaan walqabatanii fi oomishootaa..................................1
6.5 Misoomaa fi bulchiinsa qabeenya namaa seektera fayyaa.....................................................................1
4.1 Xiinxala Duudhaalee Maamila (Customer Value Proposition):.........................................................1
2.6.7 Rakkoowwaan gurguddoo adda bahan..........................................................................................1
Boqonnaa 3: Kaayyoolee.............................................................................................................................1
3.1. Kaayyolee.........................................................................................................................................1
3.2 Kallattiiwwan Xiyyeeffannoo............................................................................................................1
Boqonnaa 4: Tarsiimoo (Strategy)...............................................................................................................1

i
 4.1. Toora Xiyyeefannoo ( Strategic Theme) fi Bu’aa Tarsimoo’aa........................................................1
Boqonnaa 5: Safartuulee Raawwii fi Hojiilee Gurguddoo (Performance Measures and Major Activities)..1
5.1 Kenna Tajaajila Waliigalaa Haala Qulqullinaa fi Walgitinsa Qabuun Foyyeessuu...........................1
5.2 Hoggansa Balaa Fayyaa Hawaasa (PHEM):......................................................................................1
5.3 Qooda Fudhanaa fi Abbummaa Hawaasa Mirkaneessuu,..................................................................1
5.4 Dhiyeessii Qorichaa fi Meeshaalee Yaalaa akkasumaas Sirnaan Itti Fayyadama Isaanii Fooyyessuu
1
5.5 To’annoo Qulqullina Tajaajila Fayyaa, Fayyaan Walqabatanii fi Oomishootaa................................1
5.6 Faayinaansiingii Fayyaa.....................................................................................................................1
5.7 Hoggansa fi Bulchiinsa (Leadership and Governance):.....................................................................1
5.8 Murtoo Ragaa Irrati Hundaa’e:..........................................................................................................1
5.9 Teeknoolojii Fayyaa fi Kalaqa:..........................................................................................................1
5.10 Misooma Qabeenyaa Namaa Seektara Fayyaa.................................................................................1
5.11 Bu’uraalee Misooma Fayyaa (Health Infrastructure) :.....................................................................1
5.12 Hoggansaa fi Itti Fayyadama Qoricha Aadaa Fooyyessuu...............................................................1
5.13 Dhimma Fayyaa Imaammataa fi Tarsiimoo Hunda Keessatti Haammachiisuu................................1
5.14 Qooda Fudhannaa Seekterri Dhuunfaa Fayyaa (Private Engegment) Keessatti Qaban Fooyyessuu 1
Boqonnaa 6: Ajandaalee Tiraanisformeeshinii HSTP-II.............................................................................1
6.1 Tiraanisfoormeeshinnii qulqullina tajaajila fayyaa...........................................................................1
6.2 Tiraanisfoormeeshinii Walgitinsa Tajaajila Fayyaa...........................................................................1
6.3 Warraaqsa Odeeffannoo.....................................................................................................................1
6.4 Hojjetaa Fayyaa Onnate, Gahumsa Qabuu fi Gara Laafessa Horachuu.............................................1
6.5 Faayinaansiingii Fayyaa.....................................................................................................................1
6.6 Hoggansa Traansiformaatiivii (Transformative Leadership)..............................................................1
Boqonnaa 7 : Immaammata, tarsiimoo fi danddeettii raawwachisummaa (Implementation Arrangement). 1
Boqonnaa 8. Hordoffii, Gamaggamaa fi Madaallii Raawwii (Monitoring And Evaluation)........................1
8.1. Hordoffii fi Deeggarsaa....................................................................................................................1
8.2 Sirna Madaallii..................................................................................................................................1
8.3 Gabaasa..............................................................................................................................................1
8.4 Duub-deebii.......................................................................................................................................1
Miiltoo 1: Gabatee Safartuulee Karoora Raawwii Sagantaalee Fayyaa kan bara 2013................................1
Miiltoo 3: Gabatee Karoora Faayinaansii kan bara 2013...........................................................................1

ii
Boqonnaa 1: Haala Waliigalaa

1.1 Seensa

Godinnii Wallagaa Lixaa godinaalee akka Naannootti jiran 18 keessaa tokko yeroo ta’u,kara
kaabaa Godina benishaangul Gumuziin,kara Kibbaa Godina Ilu Abbaa Booraatiin,kara Bahaa
Godina Wallagaa Bahaatiin,kara Lixaa Godina Qellem Wallagaatiin kan wal daangessuudha.

Godinni Wallagaa Lixaa Aanaalee 20 fi bulchiinsa magaalota 3 itti waamamni isaanii godinaaf
kan ta’ee fi gandoota baadiyyaa 488 fi magaalota aanaa 54’n kan ijaaramee dha. Bu’ura
istaatiksii biyaaatiin baayyinni uummata godina keenyaa Bara 2014’tti 1,997,190 ta’a jedhamee
kan tilmaamamu yoo ta’u, reeshoon dhiiraa gara dubartii tilmaamaan 1:1 kan ta’udha.

Bulchiisni Godina Wallagaa Lixaa baroottan darban keessatti seektara fayyaa fi dhimmamtoota
hunda waliin ta’uun imaammata fayyaa dhukkuba ittisuu irratti xiyyeeffaten tarsiimoo sagantaa
ekisteenshinii fayyaa hojiirra oolchuun hanqinoota mul’atan muuxannoowwan gaarii argaman
babal’isaa rakkoo fayyaa hawaasaa roga hundaan hiikuuf kaayyeeffatee hojjechaa jira.

Rakkoon fayyaa biyya keenyaa dagaagina fayyaa haadhoolee, daa’immanii fi dargaggootaa,

rakkoowwan eegumsa fayyaa naannoo fi saniteeshinii waliin wal qabatan, dhibeewwan
daddarboo, rakkoowwan fayyaa hanqina nyaataan dhufanii, dhibeewwan daddarboo hin taanee,
miidhaawwanii fi dhibee sammuu yommuu ta’an isaan kunis jireenya dhala namaa irratti
hundaa’uun namatti kan dhufan yooo ta’an hirmaannaa hawaasaa, jijjirama amalaa fi duudhaan
akka salphaatti ittifamuu kan danda'an ta'uu isaa qorannoo gahaa irratti hundaa'ee addaan bahee
jira. Rakkoo fayyaa hawaasichaa kanas imaammataa fi tarsimoo dagaagina fayyaa, dhibee
ittisuu, kunuunsaa fi dandamachiisuu irratti xiyyeeffatee baasee hawaasa bifa ijaarameen
sochoosuu fi hubannoo guutuu sagantaa paakeejii eksteenshinii fayyaa irratti argatee akka
hojiirra oolchuu gochuun danda'amee jira.

Akka seektaraattis godinni keenya kenniinsa tajaajila fayyaa bu'uraa hawaasatti dhiheessuuf
dhaabbilee fayyaa sadarkaa adda aaddaatti tajaajila kennuu danda'an ijaaruudhaan tajaajila
hawaasaaf akka qophaa’u ta’ee jira. Haaluma kanaan dhaabbilee fayyaa kanneen akka
Hospitaala jalqabaa Ganjii,baballisuu buufataalee fayyaa Dabbasoo,Haaruu,Guddattuu

1
Baabboo,Innaangoo,mana jirenyaaa ogeessota buufata fayyaa ja’a,ijaarsa kutaa ciibsanii
yaaluu(IPD block) ja’a, kutaa baqaqsanii yaaluu buufata fayyaa 2,ijaarsa kelaa fayya dhaaloota
2ffaa 2 fi kanneen ijaaarsa irra jiran projektiiwwaan biroonis ni jiru.Akka waliigalaatti yeroo
ammaa akka godina keenyaatti dhaabbilee fayyaa yeroo ammaa hawwaasaaf taajaajila kennaa
jira: hospitaalota mootummaa 5,hospitaalota dhuunfaa 2, buufaataalee faayyaa 68 fi kellaa
fayyaa 488 dha.

Haala fayyaa hawaasaa fooyyessuuf tajaajila fayyaa hunda galeessa ta’e hawaasa hundaaf
dhaqabamaa taasiisuu fi tajaajila fayyaa walgitinsaa fi qulqullina qabu hawaasa biraan gahuuf
KTSF II qopheeffatee hojiitti galee jira. Haaluma kanaan karoora bara 2014 qaama karoora
KTSF-II bara bajataa lammaffaa ta’ee, fedhii hawaasaa, karoora misooma itti fufinsaa (SDG)
akka addunyaatti qabamee fi carraa akka naannootti jiru gidduu galeessa godhachuun qophaa’ee
jira.

1.2 Ka’umsa Karoora Bara 2014

Karoorri bara 2014 qaama Karoora HSTP-II ta’ee karoora bara lammaffaa waggaa shanii yoo
ta’u, ka’umsi isaas akka armaan gadiitti ibsameera.

 Xiinxala raawwii hojiilee bara bajataa 2013 keessatti raawwatamanii akkasumas raawwii
inisheetiivota ijoo akka seektaraatti hordofamanii gidduu galeessa godhachun,
 Dhiibbaa weerarri Covid-19 seektara fayyaa fi hawaasa irraan gahaa jiru ilaalcha keessa
galchuun,
 Hojiileen baroottan darban keesssatti harca’anii hafan ykn raawwiin isaanii gadi aanaa
ta’e irratti xiyyeefannoo addaa kennun,
 Kaayyoolee gurguddoo KTSF-II keessatti qabaman bu’ureeffachuun,
 Ajandaalee tiraanisfoormeeshinii HSTP-II keessatti qabaman galmaan gahuuf hojiilee
hojjetamuu qaban,
 Hojiiwwan galma gahiinsa galmoota misoomaa itti fufiinsa qaban (SDG) galmaan
gahuudhaaf hojjatamuu qabu irratti xiyyeeffachuun,
 Muuxannoowwan ittisa weeraraa adda addaa kan akka kooleeraa, gifiraa, cittoo, COVID-
19 fi kkf irraa argaman gidduugaleessa godhachuun,
 Raawwii baroottan KGT- II keessatti ciminaalee fi hanqinaalee jiran addaan baasuun
akka galteetti fudhachuun,
2
  Dubdeebii fi kallattii waajjira bulchiinsaa fi kilaastara hawaasummaan kennaman
giddugaleessa godhachuun,
 Hordoffii fi deeggarsa sagantaaleedhaan taasifamaa turan irratti ciminootaa fi hanqinoota
adda bahan giddugaleessa godhachuun,
 Inshuuraansii fayyaa hawaasaa iddoowwan hundatti babal’isuuf hojiiwwan hojjetamuu
qaban cimsuu ilaalcha keessa galchuun,
 Muuxannoowwan gaggaarii gama paakeejii ekisteenshinii fayyaa fi rifoormii seektara
fayyaa iddoo adda addaatti argamanii fi bu’a qabeessumaa isaanii mirkanaa’e,
 Hojiiwwan hirmaannaa hawaasatiin hojjetamaa jiranii fi bu’aa jajjabeessaa fidaa jiran
ka’umsa godhachuun,
 Sagantaalee hanga ammaatti xiyyeeffannaa hin argatin kanneen akka dhukkuboota
daddarboo hin taane (NCD) fi dhukkuboota xiyyeeffannoo barbaadan (NTD) akkasumas
rakkoo fayyaa hawaasaa ta’uun isaanii addaan bahe irratti xiyyeefachuu fi
 Komii hawaasni kenniinsa tajaajila fayyaa fi ijaarsa pirojeektiiwwan adda addaa irratti
dhiyeessaa ture hiikuuf hojii hojjetameen muuxannoo argame babal’isuu ilaalcha keessa
galchuun karoorri bara bajataa 2014 qophaa’ee jira.

2.3 Hojiilee gurguddoo seektara fayyaa

 Weerara Covid-19 wal qabatee rakkoolee fayyaa dhufan hir’isuu,

 Hojiirra oolmaa paakeejii sagantaalee ekisteenshinii fayyaa cimsuu,
 Hojii hirmaannaa hawaasaa naannoo keenya keessatti fininsuudhaan abbummaa hawaasa
mirkaneessu,
 Qindoomina dhaabbileen dhuunfaa sektara fayyaa waliin qaban sadarkaa olaanaatti fiduu,
 Dhukkuboota daddarboo fi daddarboo hin taane ittisuudhaaf sagantaa ekisteenshinii
fayyaa gandoota magaalaa fi baadiyyaa keessatti ciminaan hojiirra akka oolu taasisuu,
 Sagantaalee du’aatii haadholii fi daa’immanii hir’isuu keessati gahee ol-aana qaban
hojiirra oolchuu fi fooyyessuu,
 Rakkoolee balaa tasaa fayyaa hawaasa ta’an yeroon adda baasun deebii hatattamaa
kennnuun hawaasa irra gaaga’amni akka hin geenyee fi kan irra gahees akka dandamatan
taasisuu,

3
  Kenninsa tajajila fayyaa qulqulluu fi wal-gitiinsa qabu dhaabbilee fayyaa keessatti akka
jiraatuuf riiformiiwwanii fi inisheetivoota adda addaa guutummaa guutuutti hojiirra
oolchuu,
 Hojii bulchinsa gaarii mirkaneessuu, naamusaa ogummaa fi duudhaa mana hojii
dagaagsuuf gargaaran sadarkaa adda addaatti xiyyeeffannaa itti kennuun hojjechuu,
 Dhiyeessiiwwan barbaachisoo kanneen akka humna namaa ogummaa barbaachisuun,
qoricha, meeshaalee yaalaa, loojastiikii barbaachisoo ta’an kan biroo fi baajata hojiif
barbaachisan yeroo isaa eegee gara dhaabbilee fayyaa akka ga’u hojjachuu,
 Too’annoo fi hordoffii dhaabbilee fayyaa mootummaa fi dhuunfaa akkaataa ulaagaa
taa’en gaggeessuu fi tarkaanfii barbaachisaa fudhachaa deemuu,
 Tarsiimoo faayinaansiingii haaraa hojiirra oolchuu fi inshuuraansii fayyaa hawaasaa
aanaalee hunda biraan gahuu,
 Humna raawwachiisummaa hojjettootaa fi gaggeessitoota seektaricha keessa sadarka
hundarra jiranii cimsuudhaan gahuumsa tajaajiltummaa sektaricha irraa barbaadamu
haalaan akka bahu taasisuu,
 Ijaarsa pirojektotaa fi dhiyeessii bu’uuraalee misoomaa kan akka ibsaa fi bishaan, yeroo
fi qulqullina barbaadamuun akka dhiiyaatan taasisu,
 Aanaalee tiraansifoormeeshiniif filataman ceesisuun gandoota moodeelaa fi dhaabbilee
fayyaa keenniinsa tajaajila fayyaa bu’uraa raawwii olaanaa galmeessisan akka horataman
taasisuu,
 Tarsiimoo muuxannoo gaggaarii babal’isuu paakeejii eksiteeshinii fayyaa fi keenniinsa
tajaajila fayyaa hojiirra oolchuun muuxannoowwan akka sektarichaatti horatamanii fi
bu’aa qabeessummaan isaanii mirkanaa’e qindeessuutiin bakka hundatti akka babal’atan
taasisuu.

2.4 Karoora Bara kanaa karoora Bara darbee irraa Kan adda taasisan

 Raawwiin inisheetiivota seektara fayyaa bara 2013 haala adda ta’een karoora kana
keessatti ka’uumsa ta’uu isaanii,

 Galmoota misooma guddina itti fufinsaa (SDG) akka addunyaatti ta’ee irratti hundaa’uu

4
  Hudhaaleewwan dhiyeessii, ilaalchaa, dandeettii fi hordoffii fi deeggarsa sadarkaa adda
addaatti mul’atu xiinxaluun kallattii fuulduraa kaa’uun

 Toorri xiyyeefannoo tarsiimo’aa shan ta’uu fi dhimmoota dhaabbanni fayyaa addunyaa

(WHO) kaa’u irratti xiyyeefachuu

 Kallattiiwwan xiyyeefannoo kudha afur irratti hunda’uun fi kallattiiwwan kanaan dura

hin turiin kan akka hooggansaa fi itti fayyadama qorichaa aadaa, qooda fudhannaa fi
abbummaa hawaasaa, faayinaansiingii fayyaa, qooda fudhannaa dhaabbilee dhuunfa
fayyaa keessatti qabu haala addaan irratti karoorfachuu

 Haala rakkisa ittisaa fi to’annoo weerara vaayirasii COVID-19 keessa ta’uun

karoorfachuu

 Toftaa hojiirra oolmaa karoorichaaf toftaa karoorsuu, hojiitti hiikuu fi hordoffii taasisuu
irratti xiyyeefannoo addaa kennuun

Boqonnaa 2: Sakatta’iinsa Mana Hojii (Organizational Assement)

Karoorrii bara bajataa 2014 karoora tiraansfoormeeshinii seektara fayyaa waggaa shanii
lammaffaa-II keessatti karoora bara lammaffaa ta’ee qophaa’ee jira. Raawwii karoora kanaa
xiinxaluun naannoon keenya maal irra akka gahe ilaaluun muuxannoo fi hanqinoota jiran adda
baasuun galtee karoora kanaa gochuun barbaachisaa dha. Haaluma kanaan raawwii karoora bara
bajataa 2013 gidduugaleessa godhachuun akkataa armaan gaditti xiinxalamee jira.

2.1 Ergama, Mul’ataa fi Duudhaalee

2.1.1 Ergama

Tajaajila fayyaa paakeejii hunda hammate qulqullina olaanaa fi walgitinsa qabu kennuu fi
to’achuudhaan fayyaa fi haala fayyummaa hawaasaa dagaagsuu.

2.1.2 Mul’ata
Hawaasa fayyaa qabeessa, Oomishaa fi badhaadhaa ta’e arguu

5
2.1.4. Duudhaalee fi Piriinsiippiloota
Duudhaalee
 Hawaasaaf dursa kennuu
 Naamusa ogummaa eeguu
 Iccitii eeguu fi amanamummaa
 Iftoomina
 Itti-gaafatamummaa
 Jijjiramaaf qophaa’uu
 Olaantummaa seeraa
Piriinsippiloota
 Hawaasa fayyaa isaa irratti abboomsuu
 Waliingahiinsa uwwisa tajaajila fayyaa
 Tajaajila fayyaa bu’uuraa irratti xiyyeeffachuu
 Tajaajila fayyaa qulqulluu fi maamila giddu-galeessa godhate kennuu
 Tajaajila amansiisaa fi itti fufinsa qabu
 Tajaajila fayyaa walgitinsa qabu
 Qindoomina fi hirmaachisummaa
 Dhaabbaticha iddoo walirraa baruu fi dagaaginaa taasisuu
 Naamusa ogummaa fi barumsa ogummaa itti fufiinsa qabaachuu

2.4. Xiinxala haala keessaa fi alaa (SWOT analysis)

Cimina (Strengths) Hanqina (Weakness)

 Daayirektoreetiiwwan sadarkaa  Dhaabbilee fayyaa tokko tokko keessatti

biiroo jiran kilaasterii kenninsi tajaajila fayyaa kennamaa jiru akkaata
kilaasteriidhaan hoggantoota fedhii hawaasni keenya qabuun hanqina kan
Biirootiin akka durfamuu ta’ee qabu ta’uu,
Godinaalee fi Magaalotnis
kilaasteriiwwan kanaaf qoodudhaan  Walitti hidhaminsi dhaabbilee fayyaa keenya
xiyyeeffannoo addaatiin akka gidduu jiru bifa barbaadamuun deemama kan
hordofaman gochuu fi sadarkaa
6
 Biiroo irrattis raawwii kilaasterii
kanaatis yeroo yeroodhaan akka
hordofamuu fi gamaggamamaa
adeemamu fi iddoo sirreeffama
barbaadutti sirreeffamni barbaachisu
taasifame jira.
 Inisheetivoota seektara fayyaa kan
bara 2013 keessa hojjatamuu qaban
adda baasuudhaan karoora addaa
qopheessuun hanga caasaa seektara
keenyaa sadarkaa gadiitti jiranii
hojiirra oolmaan isaanii akka
hordofaman gochuu,
 Sirna ragaa dhaabbiilee fayyaa
ammayyeessuu irratti hojiin
hojjetame gaarii ta’uu,
 Hojiilee sadarkaa hawaasaatti
hojjetaman ammayyeessaa deemuun
(eCHIS),
 Hojiin Hirmaannaa uummataatiin
akka seektara fayyaatti hojjetaman
dabalaa dhufuu isaa,
 Tajaajila qindaa’aa miidha koorniyaa
irra gahu hambisuudhaaf dhaabbilee
fayyaa keessatti tajaajila yaala
kennamu babal’isuun, hawaasnis
akka irraa fayyadamu gochuu.
 Piroojektoota xumursisuu irratti
xiyyeeffannoo taasifameen
Piroojektoota baay’ee bara baajata
kana keessa xumursiisuun kan
danda’aame ta’uu.
 Tajaajilli fayyaa murteessoo ta’an
sababa wereera dhibee “COVID-19”
osoo addaan hin citin hojiin
hojjatamaa jiru jajjabeessaa ta’uu,
hin jirree ta’uu,
 Paakejiin eksiteenshinii fayyaa keenyaas bifa
guutuu ta’een iddoo hundatti bifa wal-fakkataa
ta’een kennamaa jiraachuu dhabuu,
 Sababa qaala’insa gabaa yeroodha gara yerootti
dabalaa dhufeen kontiraaktarootni humna
dhabuu irraa kan ka’e piroojektootni buleeyyiin
akka harkifatan taasifama jiraachuu,
 Dhaabbileen fayyaa keenya komii hawaasa irraa
ka’u yeroodhaan akka hiika adeemaniif koreen
hoggansa dhabbilee fayyaa hunda keessatti
hundaa’anii jiran gahee irraa eegamu ba’uun
irratti hanqina kan qabu ta’uu,
 Rifoormiiwwan adda addaa hojii irra oolchuu
ilaalchisee jijjiramni jiraatus iddoo hundatti wal-
fakkataa ta’u dhabuu.
 Dhiyeessiiwwan garaa garaa kan akka
dhiyeessii qorichaa, meeshaalee yaala fi
ri’ejeentoota adda addaa bifa hawaasa keenya
qubsuu danda’uun yeroodhanii fi hanga
barbaadameen dhiyaachu dadhabuu,
 Ittisaa fi to’annoo vaayirasii koronaa irratti
hawaasni gorsaa fi hubannoo oggeessan
kennamu irratti dagannaan guddaa jiraachuu.
 Hawaasni kenninsi tajaajilli fayyaa baasii
madaalawwaa ta’een bakka barbaadetti
argachuu irratti hanqina qabaachuu
 Sirni ol-ergiinsaa fi duub-deebii dhaabbilee
fayyaa gidduu jiru laafaa ta’uu,
 Rakkoon qulqullina ragaa jirachuu: gabaasa
guutuu fi yeroodhaan gabaasuu dhabuu,
 Yaalii arifachiisaaf sirna odeeffannoo waalta’e
jiraachuu dhabu
 Sirni hordoffii gabaasa fi duub-deebii kennuu
7
 Manneen barnoota sababa “COVID
19” cufamanii turan akka banamuuf
Biiroo Barnootaa waliin ta’uun
hojiiwwan hojjetamaa turuunii fi bifa
ittifufinsa qabuun manneen barnootaa
keessatti ittisaa fi to’annoo dhibee
kanaa akka xiqqaatuuf irratti
hojjachaa deemuu.
 Kenniinsa tajaajila fayyaa keessatti
tajaajillii Ambuulansii dabalaa
dhufuu
 Qindoominni Naannoo fi MEF
gidduu jiruu gaarii ta’uu,
 Sirni Hordoffii fi deggarsaa
akkasumas to’annoon gaggeeffama
jiru idilaa’uu isaa,
 Gamaggama hirmaachisa ta’e itti
fufinsaan yeroo isaa eeguun
gaggeessuu,
 Sirna kenniinsa tajaajila fayyaa
foyyeessuf qajeelfama ‘Health Care
Financing’ foyyeessun hojii irra akka
oolu taasisuu,
 Inshuuraansii Fayyaa Hawaasaa
bababal’aachaa dhufuu
 Sirni qooda fudhattoota fi dhaabbilee
deeggartootaa ittiin gahee isaanii
akka bahan taasisan jiraachuu
(Partner forum)
 Hirmaannaan qooda fudhattoota
yeroo gara yerootti jiru dabaluu
Carraawwan (Opurtunities)
 Sirna hirmaachisummaa hawaasaa
hojii fayyaa keessatti qabu jiraachuu,
sadarkaa hundatti laafaa ta’uu
 Ragaa qabatamaatti fayyadamuun murtoo
kennuu irratti hanqinni jiraachuu,
 Ga’umsi fi Dandeettiin hojjetoota seektera
fayyaa ga’aa ta’uu dhabuu,
 Haqina sirna hojiira turssisuu irraan kan ka’e
hojii gad-lakkisuun ogeessota muxxannoo
qabanii fi hoggantootaa dabaluu
 Baajatni bittaa qorichaa dhaabbilee fayyaaf
ramadamu gahaa ta’uu dhabuu
 Sirni sakatta’iinsa bu’a qabessumaa tekinolojii
jiraachuu dhabuu
 Baajata Itti faayadaman yeroon ofiirraa buusuu
irratti hanqinni jiraachuu
 Sirni faayinaasingii raawwii irratti hundaa’uu
jiraachuu dhabuu
 Walitti dhufeenyi dhabbilee motummaa fi
dhuunfaa laafaa ta’uu
 Dhabbilee fayyaa motummaa fi dhuunfaa
keessatti sirni to’annoo fayyaa fi fayyaan
walqabatanii walfakachuu fi qaamni to’aatu of-
danda’ee hooganuu dhabuu
 Qindoominni fi deeggarsi tarkaanffilee
too’annoo fayyaa fi fayyaan wal-qabatani irratti
taasifamu laafaa ta’uu
Sodaa (Threats)
 Ittisaa fi to’annoon pandamikii vaayirasii
COVI-19 akka addunyaa fi akka biyya
8
 Muuxannoo qabeenya ittisaa fi keenyaatti jiru walxaxaa ta’uu,
to’annoo Vaayirasii COVID-19’tiif
qabeenya adda addaa kennu  Diinagdee fi hawaasummaan sababa COVID-19
jajjabeessaa ta’uu, laafa dhufe dhibeewwan hedduuf hawaasa
keenya saaxiluu,
 Hawaasa keessaa aadaan
walgargaarsaa jiraachuu  Arjoomtonni akka sagantaalee adda addaa irratti
hojjetan hir’achuu,
 Feedhiin hawaasa tajaajila fayyaa
qulqullina qabu argachuu irratti qabu  Amantaan Haawasni kenninsa tajaajila
dabaluu isaa, dhaabbilee fayyaa irratti qabu sababa vaayirasii
COVID-19’tiin hir’achuu,
 Hirmaannaan qooda fudhatootaa
Qulqullina tajaajila fayyaa  Tasgabiin siyaasaa darbee darbee dhabamuu
fooyyeessuuf irratti dabaluu  Hawaasni hojiilee fayyaa muraasa kennuu irratti
(Dhabbileen Hawaasaa fi waldaalee nufuu fkf RMDD,
Ogummaa),
 Balaan uumamaa fi nam-tolchee adda addaa
 Kutannoon michummaa dhaabbilee dabalaa dhufuu
mootummaa fi dhuunfaa bira jiru
dabalaa dhufuu  Weerarri fi deebi’anii ka’uun dhukkuboota
tokko tokkoo jiraachuu mudachuu
 Wiirtuun leenjii hojjetaaf itti kennanii
bababalachaa (in service training)  Nyaatawwan warshaalee adda addaatiin
oomishaman baay’achaa dhufuu fi too’annoon
 Kutannoon mootummaan dhaabbilee isaan irratti taasifamu laafaa ta’uu.
fayyaa babal’isuu irratti qabuu
ol’aana ta’uu  Reetii barumsa dhabuu ga’eessotaa ol’aanaa
ta’uu, keessattuu dubartoonni barachuu dhabuu,
 Qaqabamummaan midiyaa adda
addaa dabalaa dhufuu,  Diinagdeen ummataa gadi aanaa ta’uu
(hiyyummaa, hojii dhabdummaan bal’inaan
 Balaa daandii tiraafikaaf jiraachuu)
inshuuransiin qaama sadaffaa
hundeeffame jiraachuu  Baay’inni ummataa dabalaa jiraachuu

 Dinagdeen guddachuu dhufuu  Baasiin mootummaan fayyaaf taasisu xiqqaa

 Hirmaannaan barnootaa dabaluu
keessattuu barnoota shamarranii
 Caaseffamni seektara fayyaa hanga
gandaatti jiraachuu
 Hojiirraa oolmaa riiformii garaagaraa
ta’uu
 Hooggansi dhaabbilee fayyaa ummataa gara
gadii kan muudaman hojii fi dandeettii qabaniin
osoo hin taane ilaalcha siyaasaa qofaan ta’uu
 Hoogansi seekteroota dhimma walitti dhufan
irratti qindeessanii gageessuu irratti laafaa ta’uu,

9
 jiraachuu
 Kutanoon mootummaan wal-galtee
akka addunyaa irratti qabu ol’aana
ta’uu
 Qulqullinni barnoota oogummaa fayyaa gadi
bu’aa ta’uu
 Ogeessonni fayyaa seekteroota biroo fi biyyoota
alaatti baqachuu

 Kutannoo motummaan dubartoota  Bu’uraaleen misoomaa kanneen akka daandii,

Aangeessuuf qabu, dhiyeessii bishaanii, ICT fi elektirikii gahaa
ta’uu dhabuu,
 Deeggartootni fi arjoomtotni
jiraachuu (deggarsa faayinaansii fi  Babal’inni magaalummaa fi warshaalee sirnaan
ogummaa) hogganamuu dhabuu,

 Tekinolojiiwaan fayyaa saayinsawaa  Dhiibbaa diinagdee addunyaa (gatiin

ta’anii akka adunyaatti fudhatama qorichootaa fi dhiyeessii adda addaa dabaluu fi
qaban jiraachuu kkf)

 Magaalli babal’achaa dhufuu  Gargaarsi qaama deegertootan godhamu gahaa

ta’uu dhabuu

 Jijjiirama haala qileensaa akka aduunyatti jiru

Dandeessitoota/Haala Mijaa’aa fi Hudhaalee (Organizational Enablers and

Pains)
Dhimmoota Ijoo Cimina fi Carraa Gaarii Irraa Maddan fi Tooftaa itti fayyadama
Isaanii (Enablers)

Dhimmoonni Tooftaa itti fayyadama dandeessistootaa

ergama galmaan
gahuu
dandeessisan
(Enablers)

Hoggansa al-  Aangoo fi itti gaafatamummaa caasaalee sadarkaa sadarkaan jiran

walteeffame fi diriiree jiraachuu fi dhiheenyatti dhaabbilee fayyaatiif deeggarsa
diimokiraatawaa kennuuf haala mija’aa jirutti fayyadamuun,
ta'e uumuu
 Hoggansaa Seektara Fayyaa keenya sadarkaa sadarkaadhan argaman
cimsuun itti fayyadamuudhaan

 Kenniinsa tajaajila fayyaarraatti hirmaanna abbummaa hawaasa

mirkaneessuf yeroo yeroodhaan hawaasa mariisisuun komii fi yaada
hawaasni kaasu fooyya’iinsa tajaajilaatiif itti fayyaadama adeemuu,

10
Ajandaa  Hojiiwwan ajandaa tiraanisiisfoormeeshiinii cimsuudhaan bay’ina aanaa
Tiraanisfoormeesh ceesifamuu dabaluun,
inii
 Ulaagaa ganada adda duree filachuuf barbaachisan irratti hundaa’udhaan
ganda adda duree (model kebele) baay’inaan horachuun,

 Gandootni buufata fayyaa jala jiran keessaa % 80 fi isaa ol adda duree

kan ta’aanii fi rifoormiin qajeelfama hoggansa buufata fayyaa %85 ol-
ta’ee kenniinsi tajaajila fayyaa buufata fayyaa keessatti kennamu % 85 fi
isaa ol kan ta’e qofatu dhaabbilee fayyaa bu’uuraa hojii ol-aanaa
galmeessan fooyyessaa deemun,

 Kenniinsa tajaajila fayyaa keenya fooyyeessuun hojii irra oolmaa

inshuraansii fayyaa hawaasa keenya cimsuu,

Inisheetivoota  Hawaasni fayyadamamaa akka ta’uuf; qooda fudhattoota, caasaa

Fayyaa sekterichaa sadarkaa sadarkaan jiranii sochoosuun hojitti galchuu fi
hirmaannaa hawaasaa mirkaneessuun,

 Hoggansaa fi sirna hojmaata cimaa ta’ee diriirsudhaan inisheetivoota

fayyaa adda bahan cimsuun.

Caaseffama fi  Gurmuu seektara fayyaa sadarkaa sadarkaan jiru cimsuudhaan hojiirra

Ijaarsa Seektara oolmaa hojiiwwan guruggoo seektara fayaatiif hordoffii fi deegarsa itti
Fayyaa Mijaa’aa fufiinsa qabu akka kennu taasisun,

 Danddeetti raawwachiisummaa caasaa seektara fayyaa hanga gandaatti

diriire jiru cimsuun jijjirama itti fufiinsaa akkaa fidu gochuu,

 RMDD sadarkaa caasaa gandaa fi gandaa gaditti ijaarame jiru cimsuun

hojiira oolmaa PEF guutumaan guutuutti mirkaneessuu,

 Humna raawwachiisummaa seektarichaa cimsuun sirna hordoffii fi

too’annoo diriire hojiirra oolchuun kenninsa qulqullina tajaajila fayyaa
mirkaneesuu,

11
Walitti  Walitti hidhamiinsa keellaa fayyaa fi buufata fayyaa cimsuun
Hidhamiinsa sagantaalee paakeeji ekisteenshinii fayyaa guutumaan guututti hojiira
Dhabbiilee Fayyaa oolchuudhaan fayyummaa hawaasaa keenya mirkaneessuu,

 Walitti hidhamiinsa hoospitaala fi buufata fayyaa cimsuun sirna ol-

ergiinsa fi duub-deebiin akka jiraatu fi deeggarsa barbaachisaa ta’e
hoospitaalli buufata fayyaatiif, akkasumas buufatni fayyaa immoo
keellaa fayyaatiif akka kennu taasisuun tajaajila fayyaa qulqullina qabu
hawaasaaf kennuu,
Kutannoo  Mootummaan, seektara fayyaa seektaroota jiran keessa seektara
Hoggansa xiyyeeffannaan addaa itti kenname keessa galchuudhaan hanqinaalee
Siyaasaa raawwi hojii irratti mullatan yeroo yeroodhaan gamaaggamuudhaan
deeggarsa walirraa hincinne kennaa jirutti fayyadamuu,

 Rifoormiwwan bulchiinsa gaarii sadarkaa adda addaatti hojiirra oolaa

jiran gurmuu seektara fayyaa cimsuudhaan hojii irra oolchuun,
Imaammata fayyaa  Imammata fayyaa tajaajila fayyaa paakeejii hunda hammate qulqullina
olaanaa fi walgitinsa qabu kennuu fi to’achuudhaan fayyaa fi haala
fayyummaa hawaasaa dagaagsuu irratti hundaa’e hojjettootni
seektarichaa, hawaasni bal’aan, qooda fudhattootni fi dhimmamtootni
sirriitti hubatanii galma ga’insa isaa irratti akka hirmaatan iftoominaan
mari’achiisuun gahee isaanii akka bahan gochuun.
Labsiiwwan,  Labsiiwwan, dambiiwwan, qajeelfamoota fi hojimaatootni caasaa
Dambiiwwani fi seektarichaaf bahanii jiran galma ga’iinsa imaammata fayyaa keessatti
Qajeelfamoota hojiileen hojjataman hundi qulqullina, gahumsaa fi saffina qabaatanii
Seektara Fayyaa bifa wal-fakkaatuun iddoo hundaatti hawaasaa fi qooda fudhattoota
hubachisuun akka hojii irra oolan tasisuu fi hojiirra oolmaa isaa
mirkaneessuun,

Sagantaa Paakeejii  Imaammata fayyaa Tajaajila fayyaa paakeejii hunda hammate qulqullina
Eksitenshinii olaanaa fi walgitinsa qabu kennuu fi to’achuudhaan fayyaa fi haala
Fayyaa fayyummaa hawaasaa dagaagsuu irratti xiyyeeffate galmaan gahuudhaaf
sagantaa ekisteenshinii fayyaa baadiyyaa fi magaalaa keessatti hojiirra
oolchuudhaan fayyummaa hawaasaa mirkaneessuuf hojjechuun,

 Hubannoo hawaasaa dabaluudhaan hawaasichi ofiisaatiin fayyaa isaa

akka dagaagfatu taasisuun,

Inshuraansii  Seektarri fayyaa waggaa waggaadhaan baajatni seektarichaaf ramadamu

Fayyaa fi hanga tokko fooyya’aa jiraachuu isaatiin hanqinni dhiyeessii dhaabbiilee
Bu’uraalee fayyaa keessatti mul’achaa turan hanga tokko fooyya’aa jiru itti

12
Misoomaa fufisiisuudhaan itti fayyadamuun,

 Jalqabbii fi babal’ina inshuraansii fayyaa hawaasaa fi hawaasummaa

cimsuudhaan walga’iinsa fi kenninsa tajaajila fayyaa foyyeessuun.

 Babal’ina daandii baadiyyaa, oomisha qonnaa dabale, babballina

manneen barnootaa, tajaajila bishaanii, ibsaa fi bilbilaa akka carraatti
fayyadamuun kenninsa tajaajila fayyaa foyyeessuun,

Deeggartoota fi  Tajaajila fayyaa gahumsa qabu uummataaf kennuuf baajata ramaduu,

Arjoomtoota dhiyeessii adda addaa guutuu, hordoffii, deegersa fi gamaaggama waliin
gaggeessuu, gabaasa fi dub-deebii walii dabarsuun akka waliigalaatti
qindoominaan waliin hojjeechuun

Teekinoloojii  Teekinoloojii ammayyaa seektara fayyaa keessatti babal’isuun itti

ammayyaa fufinsaan itti fayyadamuun dandeettii raawwachuu fi raawwachisummaa
cimsaa deemuun,

Babal’ina  Hawaasa, mootummaa, dhaabaa fi qooda fudhattoota qindeessuudhaan,

dhaabbilee fayyaa dhaabbileen fayyaa haala istaandardii jiruun iddoo barbaachisaa ta’e
fi dhiyyeessi hundatti baballatanii, humna namaaa fi meeshaalee fi qoricha
barbaachisaa ta’aniin guutamanii, uwwisa tajaajila fayyaa guutummaa
guutuutti waliin gahuudhaan tajaajila fayyaa hawaasa mara bira akka
gahu hojjeechuun,

 Dhaabbilee fayyaa babal’atan keessatti tajaajila kennamu qulqullina isaa

kan eeggatee fi hawaasa hunda fayyadamoo kan taasise gochuu,

Sirna Hoggansa  Sirna hoggansa fayyaa caasaa seektara fayyaa sadarkaa sadarkaadhaan
Odeeffannoo jiranii fi dhaabbilee fayyaa keessatti diriirsuudhaan odeeffannoo,
Fayyaa (HMIS) karoora, gabaasa fi dub-deebii yeroo isaa eeggate, qulqullina, gahumsa
fi amansiisaa ta’e walii dabarsuudhaan murtee ragaa fayyaa irratti
hundaa’e keennu fi akka kennamu taasisuun,

Hirmaannaa  Hawaasni miira abbummaa horatee qabeenya, humna fi maallaqa qabu

hawaasaa qindeessee hojii misooma fayyaa keessatti akka hirmaatuu taasisuun,

 Hawaasni hubannoo gahaa qabaatee rakkoo fayyaa isaa adda baasuu

irratti karoorfachuudhaan abbummaan akka hirmaatuu fi gamaaggama
raawwii isaas itti fufiinsaan gaggeessaa deemuun,

13
Fedhii hawaasaa  Gaaffii, yaada, fedhii fi komii tajaajilamtootaa irraa dhiyaatu akka
ciicoleetti fayyadamuun kenniinsa tajaajila fayyaa fooyya’aa akka
deemuu danda’u hojimaata jirutti fayyadamuun.
Muuxannoowwan  Muuxaannoowwan gaggaarii akka biyyaatti fi naannootti SPEF,
gaggaarii kenninsa tajaajila fayyaa fi hojiirra oolmaa rifoormiiwwan adda addaa
jiraachuu irratti argaman qindeessuu fi babbalisuun foyya’iinsa kenninsa tajaajila
fayyaatiif oolchuu,

Rifoormiiwwan  Riifoormiiwwan kan akka JBAH, SMBKT, HMIS ( CHIS, EMR,

adda addaa eHMIS,) HCF, HRIS, fi kkf haala qindoomina qabuun hojiii irra
oolchuudhaan kenninsa tajaajila fayyaa foyyeessuun,

Dhimmoota Ijoo Hanqina fi sodaa Irraa Maddan fi Tarkaanfiiwwan fudhatamuu qaban (pains)

Dhimmoonni Gufuu Tarkaanfiiwwan fudhatamuu qaban

ta’an (Pains)

Rakkoo dhiyeessii  Cancallii (chain) dhiyyeessii qorichaa saffisaa ta’ee fi meeshaalee

qorichaa, meeshaalee yaalaa (baay’ina, rakkoo itti fayyadamaa furuu, hanqina
yaalaa fi lojistikii qabannaa(store) jiru furuun,

 Bu’uuraaleen misoomaa kan akka ibsaa, bishaan fi daandii naanoo

dhaabbilee fayyaa hunda keessatti guutuun,

Hanqina Faayinaansii  Baajanni fayyaaf ramadamu akkaata fedhii hawaasni keenya fedhii
fayyaa tajaajila fayyaa irratti qaban deebisuu danda’un baajata gahaa
ramaduun,

 Deeggarsi dhaabbilee arjoomtotaan kennamu akka dabalu taasisuun,

Kenniinsa tajaajila  Kenniinsa tajaajila fayyaa irratti qulqullinni fi walgitinsi tajaajila

fayyaa irratti hanqinni fayyaa fooyyeessuun,
jiraachu
 Hubannoon fi jijjiirama amalaa hawaasa fayyaa keenya fooyyeessuun
sirna fayyaa irratti murtoo akka qabaataan taasisuun,

 Dhibeewwaan daddarboo hin taane haala hin baratamneen sababa

haala jireenyaa, babal’ina magaalotaa, warshaalee fi kkf irraan ka’een
dabalaa dhufee hir’isuun,

Hanqina ogummaa  Rakkoo humna namaa kallatti hundaan jiruu fooyyeen: Baay’inaan
fayyaa seektara keessa gahaa taasisuu, gosaa ogummaa hundi akka jiraatu taasisuun, rakkoo
jiraachuu bulchinsaa jiru furuun, gahumsaa fi naamusa ogummaa fooyyessuun,
14
Hanqinia qabiinsaa fi  Ragaa madda isaa irraa qulqullinaan sassaabuu, gabaasuu fi itti
itti fayyadama fayyadamuu mirkaneessuun,
odeeffannoo fayyaa

Hanqina hoggansa fi  Dhiibbaa hawwaasummaa, siyaasaa fi dinagdee yeroo ammaa fayyaa

bulchiinsa Fayyaa hawwaasaa fi kenninsa tajaajila fayyaa irraan gahaa jiru hambisuun,

 Qiindoomni seekterootaa biroo waliin dhimmoota fayyaa hawaasaa

hiikuuf jiru cimsuun,

 Sirni itti gaafatamummaa sadarkaa sadarkaan jiru bifa walfakkaatuun

iddoo hundatti mirkaneessuu,

Uummatni qabeenya  Dhimma fayyaa hirmaannaa hawaasaa barbaadan hundatrratti hawaasa

guddaa ta’uu beekanii mariisisuun hubannoo guutuun hawaasa biratti akka uumamu
qindeessanii itti taasisuun tajaajila kennamu irraa guutummaan guutuutti akka
fayyadamuu dhabuu. fayyadamu fi hirmaannaa hubannoo irratti hundaa’e akka taasisu
gochuu.

 Bulchiinsa qabeenya hawaasa irraa walitti qabamu keessatti hawaasni

akka hirmaatuu fi itti fayyadama isaa irrattis yeroo yeroodhaan
hawaasni akka beeku gochuu.
Ilaalchaa fi Kiraa  Gurmaa’insaa fi raayyaa cimaa ijaaruun Ilaalcha fi gocha kiraa
sassaabdummaa sassaabdummaa qorichaan, kenniinsa eeyyama dhaabbilee fayyaa
dhuunfaa, fi ragaa ogummaa fayyaa, jijjiirraa, qacarrii, dhaabbilee
fayyaa keeessatti sa’aatii hojii mootummaa hojii dhuunfatiif oolchuu
irratti rakkoo jiru bifa itti fufiinsa qabuun qabsaa’uu.

 Bittaa gaggeeffamu irraatii seerrii fi qajeelfama akka hojiirra oolu

taasisuu fi iftoominni bittaa gaggeeffamu irratti akka jiraatu taasisuu.

 Sirna Odiitii cimaa ta’e diriirsuun rakkoolee jiraan addaan baasaa

tarkaanfii sirreeffamaa fudhachaa deemuu.

 Sirna qabiinsa ragaa heerregaa sadarkaa sadarkaan akka ammayyaa’uu

gochuun qabeenyi akkaataa barbaadameenn hojiirra akka oolu
taasisuu.

15
Hanqina qabeenya  Arjoomtota meeshaalee yaalaa arjoomuu dandaa’an addaan baasuun
maddisiisuu fi carraa isaan hospitaalota meeshaa yaalaatiin gargaaruu danda’an
ittifayyadama baajata uumuun hospitaalotni meeshaalee barbaachisoo ta’aniin akka
guutaman taasisuu.

 Sirna kenniinsa tajaajila fayyaa fi hoggansa dhaabbilee fayyaa

cimsuudhaan dhaabbileen fayyaa galii dabalataa madda adda addaa
irraa akka maddisiisanii fi tajaajila fayyaa qulqullina fi gahumsa qabu
akka kennan taasisuu.

 Hojii ittiisaa fi to’annoo HIV galmaan gahuuf qabeenya madda adda

addaa irraa argamu qindessuudhaan ittisaa fi to’annoo akkasumas
kunuunsaa fi deeggersaaf akka oolu gochuu.

 Maallaqa gargaarsaa arjoomtota irraa argame qaamolee HIV’f

saaxilamoo ta’anii madda galii isaanii cimsachuun jiruu fi jireenya
isaanii fooyyeffatan taasisuun dabalataan maalliqichi naanna’aa
qaamota deeggersa barbaadaniif itti fufiinsaan akka argatan taasisuu.

 Inshuuraansii fayyaa hawaasaa aanolee hunda irratti babal’isuun

akkasumas inshuuraansiin fayya hawaasummaa akka hojiirra oolu
taasisuu.

Hanqina meeshaa  Dhaabbilee fayyaa hanqina meeshaalee yaalaa qaban addaan baasaa
yaalaatiifi , hanqina itti fufiinsaan guutaa deemu fi meeshaalee yaalaa hojiirra jiraniif
kununsaa fi suphaa kununsa fi suphaa barbaachisu yeroo yeroon taasisuu.
meeshaa yaalaa.
 Humna raawwachiisummaa meeshaalee yaalaa gurguddoo ta’an
suphuuf gargaaru Workishoopii suphaa meeshaa yaalaa sadarkaa
biiroo fi kilaasterii adda addaa irratti hundeessuu.

Muudannoo Balaa  Sodaawwan balaa tasaa fayyaa hawaasaa dursanii adda baasanii
tasaa beekuun, qophii barbaachisaa taasisuu fi hubaatii sababa kanaan
uumamu hir’isuu,

 Sirna faana dhawiinsa dhukkuboota daddarboo cimsuudhan, rakkoo

fayyaa sababa dhukkuboota bifa weeraratiin ka’uun miidhaa hawaasa
irraan gahuu danda’an hir’isuu,

 Sirna hooggansa balaa tasaa teeknoloojii kan akka ”mobile health” fi

e-PHEM fayyadamuudhaan ammayyeessuun ragaa qulqullina qabu
maddisiisuu,

 Ittisaa fi to’annoon pandamikii vaayirasii COVI-19 akka addunyaa fi

akka biyya keenyaatti jiru walxaxaa ta’ee xiyyeeffannoo addaatiin
16
 hordofuu fi hir’isuun,

 Diinagdee fi hawaasummaan sababa COVID-19 laafaa dhufe sababa

godhachuun dhibeewwan sababa kanaan hawaasa keenya miidhu
danda’an hir’isuun

Hanqinaa too’annoo  Caasaan to’annoo qulqullina tajaajila fayyaa fi fayyaan walqabatanii

Qulqullina Tajaajila of-danda’ee seektara fayyaan ala bahuun humna guutuun qulqullina
Fayyaa fi Fayyaan tajaajila fayyaa fi fayyaan walqabatan kanneen dhaabbilee
Walqabatanii mootummaa fi dhuunfaa keessatti kennaman to’achuun istaandaardii
(Regulatory) isaanii akka eeguu danda’an taasisuu,

 Istaandardiiwwaan fi qajeelfamoota adda addaa qopheessuu, kanneen

bahan immoo qixa barbaadamuun sadarkaa hundaatti hojiirra akka
oolan taasisuu,

 Qindoomina seektaroota adda addaa waliin jiru cimsuun sirna

hordoffii fi deeggarsaa dhaabbilee fayyaa fi fayyaan walqabatan
irratti bifa itti fufiinsa qabuun akka gaggeefamu taasisuun qulqullina
tajaajila fayyaa mirkaneessuu,

 Sirna qabiinsa ragaa dhaabbilee fayyaa, fayyaan walqabatani fi

ogeessota gosa adda addaa ammayyeessuu,

 Qajeelfamni itti fayyadama qorichoota aadaa qophaa’ee hojiirra akka

oolu gochuu,

Boqonnaa 3: Raawwii Gurguddoo Baroottan Darbanii Raawwatamanii

fi Rakkoolee Gurguddoo Adda Bahan
2.3 Raawwii Hojiilee Gurguddoo
2.3.1 Sagantaa Paakeejii Ekisteenshinii Fayyaa
Uwwisa tajaajila fayyaa bu’uraa hunda galeessa waliin ga’uuf SPEF dagaagina fayyaa, ittisa
dhibee fi yaalii bu’uraa of keessatti hammachuun paakeejii 16n hojiirra kan oolaa ture yeroo
ammaa gara SPEF dhaloota lammaffaattti guddisuun paakeejiiwwan 18tti bal’atee
dhaqabamaa fi fayyadamummaa hawaasa caalaatti mirkaneessuuf kan hojjatamaa jiru dha.
Haaluma Kanaan bara kana SPEF dhaloota 2ffaa Keellota fayyaa 115 keessaatti jalqabsiisuuf
17
 karoorafamee 86 (75%) keessatti tajaajila kana jalqabuun danda’amee jira.Keellaawwan
fayyaa dhaloota lammaffaa 2 ijaarsa irra turan keessaa lamaanuu xumuramanii jiraachuu.

Sagantaa paakeejii ekisteenshinii fayyaa dhaloota 2ffaa hojii irra oolchuu keessatti
gurmaa’insi fi hirmaannaan hawaasaa murteessaa dha. Haaluma kanaan harcaatii fi
rakkoowwan Kanaan dura turan furuuf wiixineen qajeelfama gurmaa’insa ‘Gamtaa Misooma
Dubartootaa’ akka naannootti irra deebiin fooyya’ee kan jiruu fi gurmaa’insa ijaarsa
ollamanee dubartootaa 45352 ijaaruuf karoormafee ijaarsi olla 39,221(87%) akkasumas
gurma’insa garee misooma dubartoota 9070 karoorfamee gareen misoomaa 7844 (86%)
ijaaruun danda’amee jira. Rawwiin isaa fooyya’insa haa qabaate malee hawaasni
abbummaadhaan itti fufinsaan akka hojiirra oolchuuf xiyyeefannoo qama hundaa gaafata,
Gama biraatiin SPEF Magaalaa fi Garee Fayyaa Maatii (FHT) magaalota godina
keenyaa keessat eegaluu leenjii qaama dhimmi ilaallatuuf kennamee sochiin hojichaa
eegalmee jira.

2.3.2 Tajaajila Fayyaa Haadhoolee fi Daa’immanii

Hojiiwwan dhibamuu, du’aatii haadholee fi daa’immanii hir’isuuf hojjetaman keessaa: tajaajila

karoora maatii, kunuunsa dahumsa duraa, tajaajila da’umsaa fi da’umsa boodaa, tajaajila
da’umsaa, talaallii fi tajaajilli sirna nyaataa haala qulqullina qabuun kennuu fi babal’isuun isaan
ijoo dha.

Tajaajila Fayyaa Haadholee

Hojiiwwan dhibamuu du’aatii haadholee fi daa’immanii hir’isuuf hojjetaman keessaa:

tajaajilawwan kanneen akka tajaajila karoora maatii, kunuunsa dahumsa duraa, tajaajila
da’umsaa fi da’umsa boodaa haala qulqullina qabuun hunda biraan gahuu fi itti fufinsaan kennuu
isaan ijo dha. Tajaajila kana hunda fayyadamtoota biraan gahuun karaa qulqullinaa fi saffina qab
uun kennuun du’aatii haadholee fi daa’imman kichuu hir’isuuf xiyyeeffannoon itti kenname
hojjetamaa jira. Kanuma buu’ura godhachuun raawwiin sagantaalee kanaa kan bara kanaa
jechuunis kan bara 2013 akkaataa armaan gadiitiin yaalame jira.

Karoora maatii fayyaadamuun du’aatii haadholee fi daa’immanii hir’isuu keessaatti gahee ol

aanaa qaba. Akka qorannoon Dhaabbata Fayyaa Addunyaa bara 2012 biyyoota 172 irraa ragaa

18
walitti qabuun xiinxale mul’isutti karoora maatii fayyadamuun du’aatii haadholee 44%, du’aatii
daa’immaan kichuu(Infant)10%, akkasumas du’aatii daa’immanii(childhood) 21% ‘n hir’isuun
akka danda’amu ni mul’isa. Kanaafuu, tajaajila karoora maatii dubartoota ulfa hin ta’inii hunda
biraan gahuun tajaajila qulqullina qabu kennuuf xiyyeffannan hojjetama jira.

Haaluma kanaan bara baajataa 2013 keessatti tajaajila karoora maatii waliigalaa 100% irra ture
itti fufsiisuuf akkasumas sirna qabiinsa raga isaas qulqulleessuuf 363,645 karooefame dubartoota
tajaajila karoora maatii argachuu qaban hundi (%100) tajaajila kana argatanii jiru. Bifuma wal
fakkaatuun tajaajila karoora maatii yeroo dheeraa 60% raawwachuuf karoorfame dubartootaa
karoora maatii akka waliigalatti fudhachuu qaban 363,645 keessaa dubartoonni 121,879 %45)
taajaajila kana argatanii jiru.

Rawwiin bara kanaa kan bara darbee waliin yoo ilaalamu yeroo ilalamu fooyyee kan qabu ta’us,
karoora maatii yeroo dheeraa irratti garaagarummaan aanaalee gidduu jiru amma illee baayyee
ballaadha.dabalataan tajaajila karoora maatii waliigalaan wal qabatee raawwiin jiru bara darbes
ta’ee bara kana akka godinaatti % ol aanaa irraa jira, garuu haalli qabiinsa raga isaa sadarkaa
hundaattuu rakkoo akka qabu superviizinii yeeroo addaa addaa geggeeffamaa tureen kan adda
ba’e ta’u aanaaleen baayyen amma illee raga kana madda isaa irraa kaasanii sirreessaa demuun
baayyee dagatamee jira.Kun immoo sababiin isaa hubannoo dhimma “new & Repeat FP” jedhu
sadarkaa hundaatti wal qixa hubatamuu dhaabuu irraa akka madde bira ga’ameera.

Gama biraatiin immoo hordoffii fi deegarsaa yeroo gara garaatti taasifameen hubachuun akka da
nda’aametti bakka tokko tokkotti dhiyyeessiin addaan ciccituu fi yeroon gaafachuu dhabuu, HEF
tajaajilamtoota yeroon adda baasuun hubannoo kenniteefii tajaajila jalqabsiisuu dhabuu, raayyaa
n misooma damee dubartootaa laafaa ta’uu, yaada dogongoraa hawaasa bira jiru(nama maseensa,
uummata xiqqeessuuf fi kkf) abbootii amantaa fi qaamolee dhimmi ilaalatu hunda fayyadamuun
hiikaa deemaa dhabuun. Tajaajilli kun hirmaannaa qaamoota baay’ee kan barbaadu waan ta’eef
ga’ee qaamoota dhimmi ilaallatuu fi seektarootaa irra caalatti cimsuun karoora itti aanu kana kee
ssatti sababoota kana irratti xiyyeeffachuun hojjechuun dhimma murteessaa dha.

19
Tajaajila Kununsa Da’umsa Duraa

Tajaajila kunuunsa da’umsa duraa dubartoota ulfaa torbee 16 gadii(early ANC) %36 irraa gara %
50tti ol guddisuuf kaaroorfamee dubartoota 23,251 (%34) tajaajila kana argatanii jiru

Tajaajiloota ijoo lubbuu haadhaa baraaruuf kennaman keessaa tokko haadholee ulfaaf tajaajila
kunuunsa dahumsa duraa marsaadhaan yeroo adda addaa kennamuu dha. Isaan keessaa tajaajila
kunuunsa dahumsa duraa yeroo 1ffaa (ANC1) argachuu qaban %84 irra ture gara 95% (67732)
tti olguddisuuf karoorfame haadholee ulfaa 64,100(95%) ta’aniif tajaajila kana kennuun
danda’amee jira.

Bifma wal fakkaatuu tajaajila kunuundsa da’umsa duraa yeroo arfaffaa (ANC4) % 65 irraa gara
%90 (67,7732) ol guddisuuf karoorfamee bara kana kana dubartoonni 52779 (%78) tajaajilaa
kana argatanii jiru

20
Tajaajila Da’umsaa Ogeessaan Kennamu (SBA):

Tajaajjilli dahumsaa ogeessa leenji’ee fi ga’uumsa qabuun dhaabbilee fayyaa keessatti kennamu
du’aatii haadholee hir’isuu keessatti gahee guddaa qaba. Tajaajila da’umsaa bara baajataa 2012
65% irra ture gara 89% (67732) tti ol guddisuuf karoorfamee dubartootni 52,881 (78%)
dhabbilee fayyaa keessatti gargaarsa ogeessota fayyaatiin kan da’an yommuu ta’u, akka gabaasni
‘dhis2’n dhufu mul’isutti garaagarummaan raawwii aanaalee gidduu jirus baay’ee bal’aadha.
Kun immoo anaalee walqixa xiyyeeffannoo kennuun dhabuu fi ittifayyadamni amulaansiis
rakkoo qabaachuu mullisa..

Rawwii bara darbee waliin yoo ilaalamu fooyya’insi jiraatus karoora waliin wal bira qabamee
yoo ilaalamu kan hafu fi aanaadhaa gara aanaatti garaagarummaan raawwii bal’aan jiraachuu
gabaasni karaa ‘dhis2’n dhufu ni mul’isa. Kanaafis akka sababatti kan ka’u fi Hordoff fi
Deegarsaa yeroo gara garaatti taasifameen kan adda bahan bakka tokko tokkotti dhiyyeessiin

21
addaan ciccituu fi yeroon gaafachuu dhabuu, hubannoo tajaajilamaan tajaajila kana irratti qabu
gad-aanaa ta’uu, kutannoo gaggeessummaa fi ogeessotaa laafaa ta’uu, gurmaa’isni misooma
damee dubartootaa laafaa ta’uu, abbootii amantaa fi jaarsolii biyyaa waliin qinda’aanii hojjachuu
dhabuun fi siyaasa waliin walqabsiisuun(baay’ina uummataa xiqqeessuuf) hawaasa bira
jiraachuu, dubartootaa ulfaa yeroon adda baasuu, sirna walharkaa fuudhinsaa laafaa ta’uun,
konfaransiin dubartoota ulfaa ji’a ji’aan gaggeefamaa ture addaan ciccituu, rakkoo geejjibaan
wal-qabatu (itti fayyadama abuulansii) jiraachuu, qulqullinni tajaajilaa kennamuu gahaa ta’uun
dhabuun akka sababa gurgoddootti kan ka’ani dha. Tajaajilli kun hirmaannaa qaamoota baay’ee
kan barbaadu waan ta’eef ga’ee qaamoota dhimmi ilaallatuu fi hirmaannaa seektarootaa caalatti
cimsuun karoora itti aanu kana keessatti xiyyeefannoon hojjechuun dhimma murteessaa dha.

Tajaajila Fayyaa Daa’immanii

Tajaajila Talaallii: Akka biyyaattis ta’ee akka naannoo keenyatti dhibeewwan dhukkubaa fi
du’aatii fiduu danda’anii garuu talaallii kennuun ittisuun danda’amu irratti xiyyeffachuun
hojjetamaa jira. Tajaajilli talaallii farra dhibewwan 12 sagantaa ittisa dhibe keessatti
hammatamuun dhaabbilee fayyaa keessatti fi dhaabbile fayyaan alatti kan hojjetamaa jiru dha.
Haaluma kanaan bara kana keessa daa’imman umuriin isaanii waggaa tokkoo gadii 62794 tiif
talallii kennaman keessaa talaalliin farra dhibeewwan shanii tokkoffaa (pentavalent 1) kennuuf

22
karoorfamee daa’imman hundinuu, 63,537(>%100)f kennameera. Bifuma wal fakkaatuu tajaajila
talaallii farra dhibee shanii sadaffaa(Penta 3) daa’imman 62794f kennuuf karoorfamee
daa’imman 61,404 (%98) f kennamee jira.Talaallii Gifiraas (MCV1) daa’imman 62794 kennuuf
karoorfamee daa’immaan 58,821 (%94)f kennameera.Talaallii guutuu daa’imni fudhataan
57,757 (%91) f kennameera.

23
Tajaajila Yaalii Daa’immanii: Akka qorannoon garaa garaa agarsiisutti du’aatii daa’immaan
waggaa shanii gadiif sababa kan ta’an keessaa isaan ijoon dhibee Nimoniyaa(18%) fi garaa
kaasaa (9%) yommuu ta’an du’aatii daa’imman kichuuf (Neonatal death) 24% fi 28% sababa kan
ta’an walduraa duubaan infekshinii fi ukamamuun dhalachuu(Birth Asyphxia) dha. Yaalii
dhibeewwan daa’imanii bara kana kennaman keessaa; Nimoniyaa, Garaa Kaasaa, Daariqa
qaamaa, fi ukkaamamanii dhalatanii yaalaman 64%, 20%, 85% fi 70% irra ture bara baajata
2013tti walduraa duubaan gara 88%, 75%, 92% fi 92% tti ol-guddisuuf karoorfamee daa’imman
1,155,407 (65%), 1462787 (22%), 94,263 (90%) fi 20,691(86%) yaalii argatanii jiru. Raawwin
kun kan bara darbee waliin yoo ilaalamu fooyyeen jiraatus, karoora kaa’ame bira gahuun hin
danda’amne. Kanaafu, karoora itti aanu keesaatti xiyyeefaannoon hojjetamuu kan qabu yommuu
ta’u, dandeettii hojjetoota ekisteenshinii fayyaa cimsuun, dhiyeessiwwan barbaachisaan guutuun
tajaajiloonni kun akka kennaman taasisuun murteessa dha.
Sirna Nyaataa: Sirni nyaataa guddinaa fi dagaagina qaamaa fi sammuutiif akkasumas dhibamaa
fi du’aatii hir’isuu keessatti faayidaa olaanaa kan qabuu dha. Haaluma kanaan Hordoffii
Guddinaa fi Dagaaginaa Daa’immaan Waggaa Lamaa Gadii (GMP) 56% irra ture bara baajata
2013tti 75% irraan gahuuf karoorfamee 77,148 (%69) irraan gahuun danda’amee jira. Calallii
hanqina nyaataa daa’imman umuriin isaanii waggaa shanii gadi 43% irra ture gara 85%/ ol
guddisuuf karoorfamee daa’imman 154,261 (%53) tiif calalliin hanqina nyaataa taasifameefii
jira. Raabsaa qoricha hir’ina dhiigaa (iron folate) dubartoota ulfaa tiif kennamu 84% irra ture itti
gara %100tti ol guddisuuf karoorfamee yommuu ta’u haadholii ulfaa 67,772(100%) IFA 90+
fudhachuu danda’anii jiru. Karoora ittia aanu keessatti qulqullina tajaajilaa fi ragaa irratti
xiyyeffachuun barbachisaa dha. Raabsaan vitaamina “A” daa’imman ji’a 6-59 jiraniif waggatti
yero lama kennamu %94 irra ture bara baajata 2013tti 96%tti ol guddisuuf karoorfamee 292,790
(100%) irraan gahuun danda’amee jira. Daa’imman waggaa shanii gadii hanqina nyaataa cimaa
qabaan yaaluun du’aatii daa’immanii hiri’isuu keessatti gahee ol-aanaa qaba. Kanaaf daa’imma
hanqina nyaataa cimaan qabamanii gara sagantaa yaalitti (TFP) seenan keessaa yaalamanii kan
fayyan 90% irra ture bara baajataa kana keessatti gara 94% ol guddisuuf karoorfamee 95% irran
gahuun danda’amee jira.

24
2.3.3 Ittisaa fi To’annoo Dhibee dadarbaa hin taane (Non communicable Diseases-
NCD)

Dhibeewwan daddarboo hintaane gurguddoon dhukkuba onnee fi ujumoo dhiigaa, dhibee

sukkaara, kaansarii fi dhibee ujumoo afuuraa yommuu ta’an, Addunyaa irratti %63 fi akka biyya
keenyaattis 30-50% tilmaamamuun sababa du’atii kan ta’anii dha. Akka naannoo keenyaattis
caasaa biiroodhaa hanga aanaatti banuun taaski foorsii hundeessuun irratti hoojjachaa jira bifuma
wal fakkaatuun, koree teekinikaa dhabbaata mootummaa fi miti- mootummaa of keessati qabu
hunda’ee hojiitti galamee jira.

Haadholee umuriin isaanii 30-49 jiraniif qorannoo kaansarii fixee gadameessaa (Cervical Cancer
Screening) bara kana 419 (77%) tiif raawwatamee kan yaalii barbaadaniifis gaggeefamee jira.
Raawwiin kun gad aanaa ta’us kan bara darbeerraa fooyyee olaanaa qaba. Haala wal fakkaatuun
tajaajila sakatta’insaa fi qorannoowwan dhibbaa dhigaa (B/P) namoota 13,398 raawwii 14,405
(108%) fi dhibee sukkaaraa ( DM) karoora 3080 raawwii 2689(%71) raawwiin hin jiru.
2.3.4 Ittisaa fi Too’annoo Dhibeewwn Daddarboo
A. Dhibee TB fi Juuzam
Dhibeen TB fi Juzeem dhibeewwan dhiibbaa fayyaa cimaa hawaasa keessa isa tokkoo dha.
Dhukkubsattoota dhibee TB adda baasuu fi yaaliin itti fufinsaan akka kennamuuf yeroo ammaa
hojjattoota Ekisteenshinii fayyaa fi ogeessoota biroo fayyadamuun hojjetamaa jira. Dhibee ‘TB’
adda baasuu waliin walqabatee; namootaa dhukkubaa kanaan(TB all forms) ni qabamuu
jedhamanii tilmaamaman 2733 keessaa 1530 (%56) adda bahuun waallansaa akka jalqaban ta’e
jira. Adda kan bahaan kana keessaa gaheen hojjetoota exteenshinii fayyaa 232(%15) dha. Bifuma
wal fakkaatuun dhukkubsatoota TB qabachuun isaanii qorannoo akkeetiin adda ba’e namoota
1175 addan baasuuf karoorfamee n dhukkubsattoota 629 (% 53.5) addan baasuun tajaajila akka
argatan ta’ee jira
Dhukkubsattoota “TB” tajaajila waldhaansaa argatanii fayyuun isaanii qorannoodhaan
mirkaa’e(Cure Rate) % 86 yommuu ta’u, kana tajaajila waldhaansaa xumuran (Treatment
completed) % 97 ta’un galma akka addunyaatti bira gahuuf kaawame caalaa ta’uun isaa akka
hojii jajjabeessaatti ilaalamee jira. Dhukkuba”TB” qorichaan walbare (MDR TB) adda baasuu
keessatti sochii taasifameen dhukkubsattoota 37 adda bahan keessaa 31(84%) wirtuulee yaalii
naannoo keenyaa keessatti qoricha jalqabanii jiru. Haaluma kanaan, dhukkubsattootani” TB”
25
qorichaan walbare (MDR TB) ji’oottan 24 dura qoricha fudhatanii fayyan (Cure Rate) % 69
yommuu ta’an kan xumuran immoo (Treament completed) %80 dha.

B. Ittisaa fi Too’annoo HIV/AIDS

Naannoon keenya galmoota sagaltamii shanan (three 95s) sadan akka biyyaatti kaa’aman
bu’uura godhachuun hojiilee ittisaa, yaalaa fi kunuunsa HIV/AIDS irratti xiyyeeffatan sadarkaa
godinaalee, magaalotaa, aanaalee fi dhaabbilee fayyaatti hojjataa turee jira. Hojiileen kunis
tooftaalee qorannoo addaa addaatti fayyadamuun namoota vaayrasiin HIV dhiiga keessatti
argamu addaan baasuu, namoota poozatiivii haaraa adda baasuun tajaajila yaala qoricha ART fi
dhukkuboota miiltoo akka argatan taasisuu fi namootni kanaan dura qoricha ART fudhachaa
jiran qoricha isaanii itti fuffiinsaan akka fudhatan gochuu fi hangi vaayrasii dhiiga isaanii keessa
jiru miiliiliitira tokko keessa jiru koppii 1000 gadi akka taasisuu dha.
Haaluma kanaan bara kana keessa tajaajila gorsaa fi qorannoo ‘HIV’, akka argataniif namoota
154,751 karoorfame keessaa namoota 165,552 (>100%) ta’aniif qorannoon gaggeeffamee jira.
Kanneen qorataman keessaa namoota 887 kesaatti vaaayirasii HIV ni argama jedhamee kan
tilmaamame keessaa namoota 118 (%13) qofa addaa baasuun gara tajaajilaatti akka dhufan ta’ee
jira.
Namoota 140 ‘HIV’n dhiiga isaanii keessatti argame keessaa 122 (87%) kan ta’an tajaajila yaalii
qoricha farra vaayrasii ‘HIV/AIDS’ fi dhukkuboota miiltoo akka eegalan taasifamee jira.
Raawwii hojiilee sagaltamii shanii lammaffaadhaan walqabatee namootni poozatiivii haaraa
yaala qoricha farra HIV bu’a qabeessummaan isaanii mirkanaa’e akka argatan ta’ee jira. Gama
biraatiinis, namoota tajaajila yaalarra jiranii fi qoricha farra HIV fudhachaa jiran 3204 keessaa
2584 (80.6%) ta’aniif qorannoon baay’ina vaayirasii HIV dhiiga keessaa (Viral Load test)
hojjetameefii isaan keessaayis namoota 2455 (95%) kan ta’an baayi’nni vaayirasii dhiiga isaaanii
keessatti argamu akka gadi bu’e(≤1000 copies/ml) ta’ee jira.

C. Ittisaa fi To’annoo Dhibee Busaa:

Akka biyyaattis ta’ee godina keenyaaatti, dhibeen busaa rakkoo fayyaa hawaasaa isa cimaa dha.
Akka godina keenyaatti teessumni lafaa 75% fi ummanni 60% ta’u naannoo dhibee busaaf
saaxilamaa ta’e keessa jiraata. Hojiiwwaan ittisaa fi to’aannoo dhibee busaa keessaa to’annoon
veektara busaa isa tokko yoo ta’u, bara kana keemikaala fayyadamuun too’achuu fi hirmaannaa
hawaasaatiin bakkeewwan bali’inni lafa isaanii 771,015 m2 (62%) ta’e raawwachuun
26
danda’ameera. Biiffaa kemikaalaa gaggeefameenis ummata miliyoona 2,177,121 (97%) dhibee
busaa irraa ittisuun danda’ameera jira. Gama birootiin raabsi saaphana siree 3,429,439 abbootii
warraa 6,172,990’f taasifamee jira.
Busaa dhabamsiisuun naannoo keenya keessatti godinaalee 3 fi aanaalee 68 keessatti hojii irraa
oolaa jira. Hojiin kun kutaa gara garaatti qoodamee kan hojjatamu yoo ta’u yeroo ammaa ‘pre-
elimination phase’ irra gahamee jira.
D. Dhukkuboota Tiropikaalaa Xiyyeeffannoo Barbaadanii (NTD)
Ittisaa fi to’annoo Dhukkobota Tiropikaalaa Xiyyeeffannoo Barbaadanii (NTD)
qindoominan haala facaatii fi dhiibbaa isaan hawaasa irra geessisaan hojiitti hiikuu
barbadu. Haaluma kanaanaa hojiilee gurguddoon kana akka raabasa qorichoota farra
dhibeewwaan Tiraakomaa aanaalee 32 (27.5%),yaala raammolee maxxantuu
mar’umaanii (STH MDA) aanaalee 91(40.8%), yaala Hooqxoo (Onchocerchiasis MDA)tiif
raabsaan qoricha ‘‘Ivermeektiin’’ aanaalee 23(100%), yaaliin dhibee miila dhiiteessaa
bookeedhaan namarraa namatti daddarbuu (Lymphatic Filariasis)________, yaaliin baqaqsanii
hodhuu jaamina sababa tiraakoomaa uumamuu namoota 221 tiif akkasumas kan birootiif
tajaajillii wal’aansaa raawwatamanii jiru.

2.3.5 Raawwii Haayijinnii fi Eegumsa Fayyaa Naannoo

Hanga ammatti Abbaa warraa 406,652 qabnu keessaa 398288(%98) ta’an mana fincaanii gosa
hundaa ijaaratanii akka fayyadamani ta’ee jira. Karoora armaan olitti xuqame keessaa kan mana
fincaanii foyyaa’aa qaban abbaa warraa 216,651(%53). Abbootii warraa 406,652 qabnu keessaa
398288(%98) ta’an mana fincaanitti fayyadamaa jiru.

Sosochii abbootiini warraa mana fincaanii akka qabaatan gochuun uumameen gandoota
baadiyyaa qabnu keessaa gandootni 488 keessaa gandoonni 336 (%61) kan ta’an dirreetti
bobba’uu irra bilisa ta’anii jiru, kana keessaa gandootnii 19 bara kana keessa kan udaan diree
irratti bobba’uu irraa bilisa ta’anii dha.

2.3.6 Tajaajila Wal’aansaa

Tajaajiloota hospitaalota keessatti kennaman hundaa karaa qulqulinna isaa eeggateen

rifoormiiwwaan kan akka Riifoormii Cehuumsa Kenna Tajaajila Hospitaalotaa (EHSTG), Walitti

27
hidhamiinsa Dhaabbilee Fayyaa Qulqulinaaf (EHIAQ/CATCH-IT), Agarsiiftuu Raawwii Ijoo
/Key Performance Indicators (KPI) fi kan biro qindeessuun hojiirra oolchuun hawaasni tajaajila
qulqulluu fi si’ataa ta’e akka argatuuf carraaqqiin taasifamaa ture. Haaluma kanaan baay’inna
tajaajila deddeebiin yaaluu (OPD/capita) gara 1tti (1,951,934) ol-guddisuuf karoorfame yeroo
ammaa 2,384,009 (>%100) irra gahuun danda’ameera, bifuma wal fakkaatuun baay’inna
tajaajila ciibsanii yaaluu (IPD/Capita) gara 0.02tti (19,519) olguddisuuf karoorfamee bara kana
36,121 (>%100) irraan gahamee jira, baay’inna tajaajilamtoota kutaa yaala ariifachiisaa (91%),
akkasumas Reetii siree tajaajilaman qabamanii (Bed Occupancy rate) %75 irraan gahuuf
karoorfamee (%51.7) irra gahee jira.

Madaallii Yaada ummataa (Community Score Card) akkaataa ulaagaalee kenna tajaajila
ilaachisee kallattii hundaan of keessatti hammateen aanaalee 146 keesstti gaggeefamee itti
quufinsi %63.1 irra akka gahe hubachuun danda’ameera.

Aanaa Ceesisuu (Woreda Transformation)

Ajandaa aanaa ceesisuu (tiraansifoormeshiinii) akka biyyaatti qabaman afran keessaa
tiraansiformeeshiniin aanaa ykn Aanaalee ceesisuun isa tokko dha. Akka godinaatti Aanaalee
4(B/Gambeel,Ganjii,Q/Kaarraa fi Haaruu) irratti hojiin ceesisuu kan eegalame yoota’u akkaataa
uulaagaa taa’eetiin aanaa tokko ceesisuuf ganda adda duree % 85 horachuu, dhaabbilee fayyaa
bu’uuraa raawwii ol’aanaa galmeessan % 85 fi isaa ol, inshuuraansii fayyaa hawaasaa irratti
horannaa miseensa % 80 horachuun fi istaandaardii hoggansa fayyaa aanaa % 85 fi isaa ol hojii
irra oolchuutu irraa eegama. Haaluma Kanaan bara kana Gandoota 488 irratti hojjatamee
ulaagaa taa’een of madaalaniin (self assessment) Gandootni adda duree ta’ee bahe 115,
giddugaleessatti kan dhufe124 yoo ta’aan kan hafan 249 sadarkaa gadi’aanaa irratti kan
argamanii dha.
Tajaajilla Yaala Ariifachiisa (Emergency & Critical Care Service)
Tajaajilli kun dhaabbilee fayyaa keessatti osoo adda hin citiin sa’aatii 24tiif kan kennamu yeroo
ta’u hojiileen haala aaddan raawwataman yeroo taateewwan adda aadda fkn Kabaja ayyaana
irreechaa, Ayyaana ‘Qullubbii Gaber’el: fi balaa konkolaataa haala qindaa’een ittisuu fi
to’achuuf gareen hooggansa balaa tasaa (DMAT) sadarkaa Naannoo irraa kaasee sadrkaa adda
addaatti hundaa’ee jira. Bulchiinsa ambuulaansii irrattis qajeelfamoonnii bahan hojiitti akka
hiikaman taasisuun hanga ammaatti Ambulaasota karoorafama 317 keessaa ambulaansonni 179
(56%) sadarkaa Buufataalee fayyaatti gadi bu’uun tajaajila akka kennan ta’ee jira.
28
6.1 Hoggansa saaxilamummaa balaa (disaster risk management) fi balaa fayyaa cimsuu
Hojjiwwaan bara kana keessatti hojjetaman keessaa xiinxalli gabaasa torbanii isa tokko yoo ta’u,
haaluma kanaan bara kana keessa raawwiin guutummaa fi yeoon gabaasa sarveelaansii
giddugaleessaan wal duraa dubaan 81% fi %80 kan ta’ee fi kunis istaandardii akka biyyaatti
eegamuun (80%) olidha. Haaluma walfakkaatuun hojiiwwan ittisa fi to’annoo weerara
dhibeewwanii ji’oottan saglan darban hojjetaman akka armaan gadiitti ibsamanii jiru.
Ittisaa fi To’annoo Weeraraa dhibee COVID-19: Akka Godina keenyaatti Hanga guyyaa
gabaasni kun qindaayeetti qorannnoo labooraatorii 4680 gaggeeffameen namootni 634 vaayrasii
kanaan qabamuun isaanii kan mirkaanaa’e yommuu ta’u, namootni 10 lubbuun isaanii kan
darbee fi 624 ta’an immoo dhibee kana irraa fayyanii jiru. Akkasumas weerarri kun bulchinsa
Aanaalee hunda kessatti mul’atee jira. Kana to’achuufis Hojii Hubannoo uumuu fi
kominikeeshinii fuula fuulatti Marsaa 1ffaa 1,380144 fi Marsaa 2ffaa namoota 961,654 ta’aniif
kennameefii jiraa. Dhaabbileewwan adda addaa kan mootummaa fi dhuunfaa 8429 akkasumas
abbootin warraa 29,2616 iddoo harka dhiqannaa qopheessanii hawaasni akka itti fayyadamu
taasifamaa jira.
Faana Dhahiinsa fi Qorannoo Dhibee COVID-19 Koree Deebii Hatattamaa Kennuu (Rapid
Response Team) 30 ta’an Sadarka Godinaatii hanga Dhaabbilee fayyaatti hundaa’anii hojjechaa
kan jiranidha
Akka Godinaatti wiirtuun turmaata shakkamtoota 20 ta’u adda bahee kan jiruu fi wiirtulee kana
keessattis sireewwan 234 qophaa’e tajaajila kennaa kan jiru dha. Gama biraatiin immoo wiirtuun
yaallitii dhibee COVID 19 qabaman keessatti yaalaman 1 adda baasun tajaajila ciibsanii yaaluu
kennaa kan jiruu dha.
Sirna Hooggansaa fi Qindoomina COVID-19 cimsuu: Koree Teeknikaa sadarkaa Godinaa irratti
Wiirtuu Hooggansa Balaa Tasaa (Emergency Operation Center) kan garee 6 fi ogeessota 30 qabu
hundaa’ee hojii keessa galee hojjechaa kan jiru dha. Koree kana keessa oggeeyiin 6 Sa’aatii 24 fi
guyyoota 7 hojjechaa jiru.
Bifuma walfakkaatuun hojiileen Ittisa fi To’annoo Weerara Dhibee Koleeraa/Garaa Kaasaa
fiHaqqee Ariifachiisaa/, dhibee cittoo fi dhibee pooliyoo/laamshessaa irratti gaggeefamee jira

29
6.2 Qooda fudhannaa fi abbummaa hawaasaa mirkaneessuu

Hirmaannaa hawaasni seektara fayyaa keessatti qabu guddisuun kenniinsa tajaajila fayyaa
fooyyessuu keessatti ga’een qabu ol’aanaa ta’uun isaa beekamaadha. Haaluma Kanaan sadarkaa
anaaleetti wagga kana keessatti maallaqni hirmaannaa hawaasaatiin walitti qabame bittaa
ambulaansiitiif qar. 11,191,884.40 tajaajila fayyaa haadholee ulfaatiif qar. 88,716,958.27,
Suphaa keellaa fayyaaf 2,043,005.33, Ijaarsa Kellaa Fayyaa Haaraatiif 1,002,038.67, Waluma
gala qarshii 102,953,886.67 walitti qabuun danda’amerra. Walumaagalatti Ambulaassonni
baayina isaanii 196 tahan bitamanii raabsamanii jiru.
Gama biraatiin maallaqa miseensoota kaffalaa inshuuraansii fayyaa bara 2013 keessa
horatamanii irraa walitti qabamee qarshii 786,975,785.00 keessaa qarshii 563,645,821 (%72)
baankii galii taasisuun danda'ame jira. Walumaagalatii galiin Inshuuraansii fayyaa hawaasaa
maddawwan adda addaa sadarkaa aanaa fi magaalootaati walitti qabamuu qabu irraa
615,168,160 (%78.16) ol galii tahee jira.

6.3 Dhiyeessii fi sirnaan itti fayyadama qorichaa fi meeshaalee yaalaa

Buufataalee fayyaa baadiyyaa tajaajila kenna jiran tokko tokkoo isaaniif baajati qorichaa
Qr.180,000.00 qabame waliigalaatti buufataalee 68f baajata idilee aana irraa sadarkaa
naannotti Qr. 12,240,000.00 hambisuun karaaa dhaabbata ‘EPSA’ Dame Naqamtee fi
Asoosaatiin buufataalee keenya 68f akkaataa waligaltee BEFO waliin taasifameen
dhiyeessiin qorichaa fi meeshaalee yaalaa raawwatamaa tureera. Raawwiin isaas dhibbantaan
yeroo ilaalamu 99.9% raawwatee jira.
Haaluma kanaan qorichi Marsaa lamaan akka raabsamu ta’ee yeroo ammaa kana aanaalee
hundi fedhii qorichaa fi meeshaalee wallansaa isaan barbaachisu adda baasuun dhabbatoota
kanaaf kan dhiyeessan yoo ta’u hanga ammaas raabsan marsaa 1ffaa fi lamaffaa xumuramee
jira.

Haata’u garuu, sababa hanqina qorichaa akka biyyatti jiruun qorichootni barbaachisoon haala
fedhii buufataalee fayyaa dhiyeessaniin dhiyeessiin barbaachisu diyaachaa kan hin jirree fi
marsaan lamaffaa duubatti harkifatee kan jirudha.

Bifuma walfakkatuun Buufataalee fayyaa haaraa ijaarsi isaanii xumurame 2f (Arbuu Abbaa
Gadaa fi Humna Waaqayyoo) meeshaaleen yaalaa (Health Center Kit) galchuuf karoorfamee
hundaaf galee kan jiru yommuu ta’u, dabalataan buufata fayyaa komishinii mana sirreessaa fi

30
 galma abbaa gadaaf meeshaaleen yaalaa akka kennamuuf biiroon keenya deeggarsa taasissee
jira. Bifuma walfakkaatuun hospitaalota haaraa bara kana ijaarsi isaanii xummuramee
(Hospitaala Ganjii) hojii jalqabsiisuuf meeshaaleen yaalaa kara dhaabbata EPSA fi Biiftuu
Addunyaa akka guutamuuf irratti hojjetamaa kan jirudha.
Waggaa darbe keessatti tatamsa’ina dhibee koroonaa ittissuuf meeshalee tajaajilan kan akka
maaskii kuma 304,000, Bittaadhan akkasumas deeggarsaa karaa adda addaa kan argaman
yoo ta’u, dhaabbilee fayyaa, wiirtuu yaalaa fi qorannoo koroonnaaf maaskiin kuma 300,000
ol raabsameera. Alkooliin (Sanitizerii), of-eeggannoodhaaf qaama hunda kan uwwisu (cover
all), Siree dhukkubsataa Firaash, Ansola, Bergamud, “Small Size Laundry” taajajila
yaaluutiif kan gargaaran bittaa fi deeggarsaan argaman wirtuu yaalaa KOVID-19 f dhiyaate
jira.
Initiativota haaraa faarmaasii bara 2013 hojii irra ooluu qaban keessaa APTS (Auditable
Pharmaceutical Transaction And Services) fi community pharmacy tokko turan. Akka godina
keenyaatti APTS hospitaalota mootummaa shan turan keessatti jalqabsiisuuf karoorfamuus
hospitaalota afur (Hospitaala Begii, Najjoo, Gimbii fi Mandii) keessatti haala gaariin hojii
irra oolee jira.

Community pharmacy hospitaalota APTS jalqaban hunda keessatti bara 2013 jalqabsiisuuf
karoorfame keessaa hospitaalota sadiif (Najjoo, Gimbii fi Mandii) baajeti 500,000.00
tokkoon tokkon isaaniif yeroo akka BEFOtti qabamu hospitaalli Begii garuu process irra jra.

Tajaajila Baayoomeedikaalii:
 Meeshaalee baayyeen sababa hanqina Spare part qabaniif hin suphamin hafaniiru.
 Hospitaala Ganjii Meeshaalee Yaalaa galchuun akka tajaajila kennuu ta’eera
 Buufata Fayyaa Magaalaa Gimbii fi Biilaa Meeshaalee yaalaa galchuun OR Block isaanii
akka tajaajila kennuu ta’ee jira
 Waliigaala hojii suphiinsa meeshaalee geggeeffame kanaan tilmaamaan qarshii 3,729,845
hambisuun dandaa’ameera.

31
Tajaajila Baankii Dhiigaa:

Hojii tajaajila tola ooltummaa keessa tokko kan ta’e arjooma dhiigaa yoo ta’u wagga kana
dhiigaa Yuunitii 800 walitti qabuuf karoorfame keessa hanga ammatti 648 (81%) kan walitti
qabamee fi Hoospitaalonni dhiiga fudhachuuf gaafatanii dhiiga yuunitii 1744 raabsamee jira.
Dhiiga sassabuu keessatti rakkoon guddaan nu muudataa jiru hawaasni fedhii isaan dhiiga
arjoomuu irratti baayyee rakkoodha

32
Tajaajila Laaboratoorii:

Gama tajaajila Laaboratoorii ilaalchisee akka naannoo keenyyatti buufataalee fayyaa jiran
keessaa buufataalee 67 (100%) tajaajila laaboraatorii keennaa jira. Kunis akka gaariitti kan
ilaalamuudha.

Raawwiin hojii kan gamaaggama tajaajila qulqullina laabooratoorii dhaabbilee fayyaa

giddu-galli mirkaneessa qulqullina laaboratoorii (TB EQA center) 76 kan jiruu yommuu ta'u
bara 2013 gara 85tti olguddisuuf karoorafamee yeroo ammaa kana %79 qofatu karoorfamee
tajaajila kennaa jiru. Haaluma kanaan hospitaalonni giddugala mirkaneessa qulqulina (EQA
Center AFB) 4 turan bara 2013 tti 6 ga’anii jiru. Haaluma kanaan dhaabbilee fayyaa
giddugala mirkaneessa qulqullina laaboratoorii alaa (TB EQA) irratti hirmaachuuf
karoorfaman 74 keessaa 56 (79%) kan ta'an gamaaggama qulqulina laaboratoorii alaa
"EQA" irratti hirmaatanii jiru.

Namoota fayyadamtoota qoricha farra HIV tahan keessaa % 84f jechuunis namoota3171
keessaa namoota 2666 f qorannoon kan geggeeffame yoo tahu, isaan kana keessaa % 94 kan
tahan viral load isaanii supress taheera.

6.4 Sirna to’annoo qulqullina tajaajila fayyaa, fayyaan walqabatanii fi oomishootaa

Ogeessootni gahumsa qaban hojiii fayyaa irratti bobba’anii tajaajiluu isaanii to’achuuf galmeen
ragaa ogummaa fi hayyamaa 554 haaraa keennuuf karoorfame keessaa ragaa ogummaa 217
(>39%) keennamee jira. Ooggeeyii armaan dura hojjii irra jiran 5,783f ragaa ogummaa
haaromsuuf karoorfamee ogeeyyii 2,023 (35% ) ta’aniif haaromfamee jira.
Hayyama Dhaabbilee Fayyaa Dhuunfaa, Moottuumma fi Miti-Moottuummaa bara kana
dhaabbiilee fayyaa dhuunfaa fi mit-mootummaa adda addaa 98f hayyama gahumsaa haaraa
keennuuf karoorfamee 88 (90%) kennamee jira. Akkasumas, dhaabbile fayyaa Mootummaa
1,551f hayyama gahumsa haaraa kennmuuf karoorfamee 5’f hayyamni gahumsaa haaraan
keenamee jira.
Hayyama gahumsa dhaabbile fayyaa dhuunfaa fi mit-mootummaa 376 ta’n haaromsuuf
karorfamee dhaabbile fayyaa 324 (86%)f haaromfamee jira.
Dhaabbilee fayyaa dhuunfaa fi mit-mootummaa adda addaa 377 iratti too’annoo ykn
inspeekshinii gaggeessuuf karoorfamee dhaabbile fayyaa 339 (90%) irratti gaggeeffamee jira.

33
Nageenya Nyaataa, Hayjinii fi Eegumsa Fayyaa Naannoo ilaalchisee Warshaa daaku 53, omisha
saamunaa fi diitarajantii 7, raabsaa ashaboo ayoodinii qabu 8, raabsaa nyaata saamsamee fi hin
saamsamin adda addaa 11 tif sadarkaa biirootti waraqaan mirkaneeffannaa ga’umsa dhaabbilee
fayyaan walqabataniif kennamee jira. Dabalataanis, dhaabbilee fayyaan-walqabatan kanaan dura
hayyama akka naannootti fudhatan %82 kan ta’an waraqaa mirkaneeffannaa ga’umsaa
haaroomfatanii jiru.
Gama biraatiin dhaabbileen fayyaa rakkoo salphaa qaban 48 kan adda bahan yoo ta’u, dhaabbilee
fayyaa 48 akeekkachiisni yommu kennamu
Gama biraatiin, dhaabbilee fayyaan walqabatan tajaajila adda addaa ummataaf keennan kanneen
akka manneen nyaataaf dhugaatii, manneen ciisichaa, manneen bareedinaa, warshaalee adda
adda fi kkf ji’ottan saglan darban keessatti to’annoon irratti gaggeeffamee keessaa kan rakkoo
cimaa qabu 1 fi kan rakkoo salphaa qaaban 429 addaan baasuudhaann akka akeekkachiifaman
ta’eera.
6.5 Misoomaa fi bulchiinsa qabeenya namaa seektera fayyaa
Bara baajataa kana keessatti ogeeyyi fayyaa 85 (dhiira 56 fi dubratii 29) ogummaa adda addaa
qaban seekitara fayyaa keessatti akka ramadaman taasifamee jira. Bifuma walfakkaatuun
bakkuma hojjii isaanii irratti hojjettootni kan ogummaa gara garaa qaban dhiira 57 fi dubartii 34
walumaagalatti ogeeyyii fayyaa 91 ogumma isaani foyyeefatani jiru. Wagga kana keessa
Jijjiirraan godinaan alaa ogeeyyii 29 (dhiiraa 15 fi dubartii 14)’f hojjtamee kan jiruu fi jijjiirraa
godina keessaa ogeessota 64 (Dhiira 40 fi Dubartoota 24)f,akkasumas godina biraa irraa
ogeessonni 28(dhira 21 fi dhalaa 7)f jijjiirraan raawwatamee jira. Walumaagalatii ogeessota 121f
kan ta’aniif jijjirraan raawwatameefii jira. Walumaa galatti hanga amaatti akka seektara fayyaatti
hojjettoota 77,108 (Dhiira 36,896 fi Dubartoota 40,212) ni jiru.

Gama biraatiin Hojiilee gurguddoo Leenjii Idilee fi Hojii Irraa waliin walqabatee leenjifamtoota
gulantaa IV 2,530 leenjiitti deebisuuf karoorfamee 1487(% 59) leenjiitti akka deebi’an ta’eera,
leenjifamtoota gullantaa IV 1,472 leenjii xumursiisuuf karoorfamee 1,236 (% 84)
xummursiisuun danda’ameera fi bifuma walfakkaatuun Lenjifamtoota ogummaa adda addaa
gullantaa IV waliigala 614 bara 2012 haaraa sababa COVID-19 tiin hin simatamin hafan
simachuuf karoorfamee ogummaa adda addaa 573 simachuun danda’amee jira.

Faayinaansiingii Fayyaa

34
Sirna Faayinaansiingii Fayyaa Cimsuu wajjin tajaajila walgitinsaa fi qulqullina qabu kennuuf
sirna faayinaansingii seektara fayyaa eegsisuun hojii bu’uuraati. Haaluma kanaan, hojiileen
inshuraansii fayyaa cimsuuf hojjetamaa turaniin aanaalee fi Magaalota hunda hunda akka
godinaatti jiran keessatti (23) Sagantaa inshuraansii fayyaa Hawaasaa hundeessuun, hunda
kessattis horannaa miseensaa eegalee kan jirudha. Haaluma kanaan bara kana abbaa warraa
miseensa Inshuraansii Fayyaa Hawaasa %75 karoorfamee raawwiin hanga ammaatti jiru %53
gahuun danda’amee jira. Bifuma walfakkaatuun bara kana qajeelfama bulchiinsa dhaabbilee
faayyaa (HCF) fooyyeessuun danda’amee jira.

Murtoo odeeffannoo qabatamaa irratti hundaa’e: Ragaa qulqulluu ta’ee, yeroo isaa eggatee fi
murtoof fayyadu akka jiraatuuf sirni odeeffannoo fayyaa hanga sadarkaa hawaasaatti diriiree jira.
Haaluma Kanaan bara kan ragaan aanaalee irraa qindaa’ee jiru akka agarsiisuutti hanga ammaatii
keellawwan fayyaa hunda keessatti (%100) kaardiwwan haaraa fayyadamu kan jalqabe yeroo
ta’u,kellaawwan fayyaa baayyee keessatti kardiin dhimma kanaaf qophaa’ee fi kellaan fayyaas
waan manca’eef yeroo ammaa ittifaydamaa akka hin jirreedha..

35
4.1 Xiinxala Duudhaalee Maamila (Customer Value Proposition):

Amaloota Tajaajilli Seektara Fayyaatiin Kennaman Ilaalcha Seektarri Fayyaa Hawaasa Walitti Dhufeenya (Relationship)
Qabaachuu Qaban (Product or Service Attributes) Biratti Argachuu Qabu (Image)
Tajaajilli seektarri fayyaa kennu amaloota armaan Seektarri fayyaa hawaasa tajaajila Seektarri fayyaa Walitti Dhufeenyi tajaajila
gadiitti ibsaman ni qabaatu:- kennuuf biratti waan fakkaachuu irratti qabu akka armaan gaditti ibsama:-
qabu akka armaan gadiitti kan
 Tajaajila fayyaa gahaa gatii madaalawaadhaan  Waliigalteedhaan kaayyoo tokkoof waliin
ibsamanii dha:-
dhiyeenyatti argachuu (accessible and affordable), hojjachuu,
 Hawaasaaf dursa kennuu
 Tajaajila fayyaa yeroo barbaadame kamiittuu argachuu,  Wal deeggaruudhaan gareedhaan hojjachuu
 Gara laafummaa (complementary)
 Dhaabbata fayyaa mijataa, qulqulluu, gahumsa qabuu
fi balaa irraa bilisa ta’e qabaachuu,  Naamusa ogummaa eeguu  Hirmaachisuu (participatory)
 Hawaasaa fi hojjettoota aangessu,  Hirmaachisummaa  Miira itti gaafatamummaan raawwachuu.
 Iddoo hojii mijataa fi simataa ta’e qabaachuu,  Qindoominaan hojjachuu  Naamusa gaarii qabaachuu fi wal kabajuu
 Iccitii maamila tajaajila argatan hundumaayyuu eeguu,  Iccitii eeguu fi amanamummaa  Tajaajila wal gitiinsa qabu kennuu (equity)
 Tajaajila kennamu ammayyessuu fi kan yeroo isaa  Iftoomina  Wal hubachuun hariiroo uumuu
eeggate gochuu,
 Ittigaafatamummaa  Wal-kabajuu
 Tajaajilli kennamu waliqixxummaadhaan lammii
 Al-loogummaa  Iftoomina qabaachu
hundaafuu kennuu fi fedhii maamilaa kan giddu-
galeessa godhate gochuu.  Jijjiramaaf qophaa’uu  Yeroo kabajuu
 Fakkeenyummaa gaarii  Odeeffannoo fayyaa gahaa fi yeroo isaa
eeggatee waliif dabarsuu
 Olaantummaa seeraa
 Waliin karoorsuu

36
 Gabaasa yeroodhaan waliif dabarsuu

 Gamaaggama raawwii hojii tajaajila fayyaa

waliin gaggeessuu fi Dub-deebii waliif
kennuu

37
2.6.7 Rakkoowwaan gurguddoo adda bahan

 Dhiyeessii qorichaa, meeshaalee yaalaa fi loojestikii

 Cancallii (chain) dhiyyeessii qorichaa harkifataa ta’uu fi meeshaalee yaalaa (Hanqina,

rakkoo itti fayyadamaa, hanqina qabannaa(store) jiraachuu
 Bu’uuraaleen misoomaa kan akka ibsaa, bishaan fi daandii naanoo dhaabbilee fayyaa
tokko tokko keessatti guutamuu dhabuu

 Faayinaansii fayyaa

 Baajanni fayyaaf ramadamu gahaa ta’uu dhabuu

 Deeggarsi dhaabbilee arjoomtotaan kennamu hir’achaa dhufuu

 Kenniinsa tajaajila fayyaa

 Qulqullinni fi walgitinsi tajaajila fayyaa gahaa ta’uu dhabuu

 Hubannoon fi jijjiiramni amalaa hawaasa fayyaa fi sirna fayyaa irratti qabu murta’aa
ta’uu
 Dhibeewwaan daddarboo hin taane haala hin baratamneen sababa haala jireenyaa,
babal’ina magaalotaa, warshaalee fi kkf irraan ka’een dabalaa dhufuu

 Misoomaa fi bulchiinsa qabeenya namaa

 Rakkoo humna namaa kallatti hundaan jiruu: Baay’inni gahaa ta’uu dhabuu, gosaa
ogummaa hundi jirachuu dhabuu, rakkoo bulchinsaa irraan kan ka’e haamilee dhabuu,
gahumsaa fi naamusa ogummaa dhabuu

 Qabinsaa fi itti fayyadama odeeffannoo fayyaa

 Ragaa madda isaa irraa qulqullinaan sassaabuu, gabaasuu fi itti fayyadamuun hanqina
qabaachuu

 Hoogansa fi bulchiinsa Fayyaa

 Dhiibbaa hawwaasummaa, siyaasaa fi dinagdee yeroo ammaa fayyaa hawwaasaa fi

kenninsa tajaajila fayyaa irraan gahaa jiru olaanaa ta’uu
 Qiindoomni seekterootaa biroo waliin dhimmoota fayyaa hawaasaa hiikuuf laafaa ta’uu
 Sirni itti gaafatamummaa laafaa ta’uu

38
Boqonnaa 3: Kaayyoolee
3.1. Kaayyolee
KTSF-II galmaan gahuuf hawaasichi tarsiimoo paakeejjii ekisteenshinii fayyaa hojii irra
oolchuudhaan dhukkuba daddarbaa irraa bilisa akka ta’u qofa osoo hin taane tajaajila fayyaa
qulqulluu, walgitinsaa, saffisa, ittifufiinsa qabuu fi bulchiinsa gaarii mirkaneesuudhaaf toorri
xiyyeeffannoo seektara fayyaa (strategic theme) kaayyoolee gurguddoo shan akka armaan gadiiti
dhihaatanii jiru. Isaanis:-

a) Fayyaa Hawaasaa Dagaagsuu

b) Uwwisa tajaajila fayyaa hunda-galeessa fooyyeessuu
c) Hawaasa balaa fayyaa irraa eeguu
d) Abbaa warraa ceesisuu irratti hirmaannaa taasisuu (Contribute to Transform HH)
e) Deebii kenniinsa sirna fayyaa fooyyessuu

3.2 Kallattiiwwan Xiyyeeffannoo

1) Tajaajila dagaagina fayyaa, ittisa dhibee, wal’aansa dhibee irraa dandamachiisu fi kunuunsa
bayyanachiisuu (palative care) haala qulqullinaa fi walgitiinsa qabuun foyyeessuu
2) Hooggansa saaxilamummaa balaa (disaster risk management) fi balaa fayyaa cimsuu,
3) Qooda fudhannaa fi abbummaa hawaasaa mirkaneessuu,
4) Dhiyeessii qorichaa fi meeshaalee yaalaa akkasumas sirnaan itti fayyadama isaanii
fooyyessuu
5) Sirna too’annoo qulqullina tajaajila fayyaa, fayyaan walqabatanii fi oomishootaa
fooyyeessuu
6) Misoomaa fi bulchiinsa qabeenya namaa seektera fayyaa fooyyeessuu,
7) Murtoo odeeffannoo qabatamaa irratti hundaa’ee kennamu fooyyessuu (odeeffannoo,
qorannoo fi hoggansa beekumsa)
8) Sirna faayinaansingii fayyaa fooyyessuu
9) Sirna hoggansaa fi gaggeessummaa fooyyessuu,

39
10) Bu’uraalee misooma fayyaa fooyyessuu,
11) Kalaqaa fi teekinoolojii fayyaa guddisuu,
12) Hoggansaa fi Itti fayyadama qoricha aadaa fooyyessuu,
13) Dhimma fayyaa imaammata fi tarsiimoo hunda keessatti haammachiisuu (qindoomina
seektarootaa)
14) Qooda fudhannaa seektarri dhuunfaa fayyaa (private engagement) keessatti qaban
fooyyessuu

40
Boqonnaa 4: Tarsiimoo (Strategy)
4.1. Toora Xiyyeefannoo (Strategic Theme) fi Bu’aa Tarsimoo’aa
Toora Xiyyeefannoo Tarsiimoo’aa 1:- Fayyaa Hawaasaa Dagaagsuu

 Bu’aawwan Tarsimoo’aa:-
- Sababoota umurii malee lubbuu namaa dabarsan kanneen akka haala jireenyaa
mijaawaa hin ta’inii fi balaawwan xiqqeessuu,
- Dhimmoota biroo fayyaa namaa irratti dhiibbaa fiduu danda’an fooyyessuu,
- Qaqqabiinsa tajaajila fayyaa hundaaf mirkaneessuu,
- Namoonni umurii dheeraa fi fayyummaa qabaatanii akka jiraatan mirkaneessuu,
- Qaama hawaasaa, koorniyaa, garee umurii hunda keessa jiran, bakka jireenyaa,
qubsuma lafaa, sadarkaa diinagdee fi barnootaa, akkasumas kallattiiwwan
walgitiinsaa fi kan biroo hunda of keessatti hammachuu isaa mirkaneessuu
- Namni tokko illee tajaajila fayyaa osoo hin argatin akka hin hafne mirkaneessuu.
Toora Xiyyeefannoo Tarsiimoo’aa 2 :- Uwwisa Tajaajila Fayyaa Hunda Galeessa
Fooyyessuu

 Bu’aawwan Tarsimoo’aa:-
- Uwwisa tajaajilawwan fayyaa murteessoo ta’anii hunda biraan gahuu

 Tajaajilawwan fayyaa murteessoon qabiyyee sagal jalatti kan qoodame

dha. Isaanis: (1) Fayyaa wal-hormaataa, haadholee, daa’imman kichuu,
daa’immanii fi dargaggootaa (2) Dhukkuboota daddarboo ijoo, (3)
Dhukkuboota daddarboo hin taane (4) Tajaajila baqaqsanii yaaluu fi balaa
tasaa, (5) Tajaajila balaa tasaa fi kunuunsa addaa (critical care), (6)
Dhukkuboota xiyyeeffanno barbaadan, (7)Tajaajila haayijinii fi eegumsa
fayyaa naannoo, (8)Tajaajila barnoota fayyaa, jijjiirraa haala amalaa fi
kominikeeshinii fi (9) Sirna nyaataa qindoomina seektaroota waliin
hojjetamu dha.

41
 - Hawaasa baasii tajaajila fayyaa hin barbaachifne irraa baraaruu dha. Walumaa
galatti Uwwisa tajaajilla fayyaa hunda galeessa fooyyessuun waan sadi of keessaa
qaba:

 tajaajilawwan fayyaa murteessoo dhiheessuu,

 uwwisa tajaajila fayyaa guddisuu fi

 hawaasa baasii tajaajila fayyaa hin barbaachifneef saaxilamuu irraa

hambisuu dha.

Toora Xiyyeefannoo Tarsiimoo’aa 3:- Hawaasa Balaa Fayyaa Irraa Eeguu

 Bu’aawwan Tarsimoo’aa:- Balaa fayyaa hawaasaa fi balaa fayyaa (medical emergency)

muudachuu danda’u hawaasa irraa ittisuu
- Dhibee weeraraaf nama saaxilan fi balaa geessissan dursanii itti qophaa’uun
hawaasa irraa ittisuu
- Weerarri dhukkuba haaraan hawaasaaf sodaa ta’an yoo mudatan adda baasuun
ittisuu fi to’achuu
- Hawaasa balaa irraa eeguu
- Dhukkuboota daangaa ollaa akkasumas biiyyota addunyaa biroo irraa gara biyya
keenyaa dhufuu malan irraa ittisuu fi fayyummaa hawaasaa mirkaneessuu,
- Qooda hawaasaa ittisa balaa fayyaa hawaasaa irratti guddisuu dha.
- Qophaa’ummaan, ittisuu fi deebii yaalaa hatattamaa kennuun bayyanachiisuu fi
- Kunuunsa yaalaa ga’aa yeroon eegaluun hubaatii dhufuuf malu daran xiqqeessa.
Toora Xiyyeefannoo Tarsiimoo’aa 4:- Abbaa warraa ceesisuu irratti hirmaannaa taasisuu
(Contribute toward transforming Household)

 Bu’aawwan Tarsimoo’aa:- Fayyummaa fi haala jireenyaa fooyya’aa dagaagsuuf shoora

nama dhuunfaa, maatii fi uummataa guddisuu , bu’aawwan kan biroo arfan eegaman:

o Haala jireenyaa /livelihood/ fooyyeessuu (Nyaataan of danda’uu/food

security/, Sadarkaa galii/income level/)

42
 o Akkaataa jireenya/lifestyle/ fooyyeessuu (Haala ijaarsa/dhaabbii mana
jireenyaa /HH physical condition /, tajaajilawwan bu’uraa manichi qabu
/utilities/ bishaan, mana fincaanii, madda aannisaa fkn ibsaa, teknooloojii
(odeefannoo akka argatan taasisuu, dhamaatii fi saaxilamummaa/risk/
hir’isuu))
o Haala Barnoota(litracy) fooyyeesuu (Barnoota Ga’eessotaa,
Ga’umsa/profeiciency/, Barnoota shamarranii)
o Umurii jireenyaaa /life expectancy/ dabaluu (Umurii jireenyaa/LE/, umurii
jireenyaa fayyummaa qabu (HALE), Waggaawwan jireenyaa miidhama
fayyaa waliin (DALY), Reetii du’aatii daa’imman waggaa shanii
gadii/U5MR/, Reetii du’aatii daa’imman kichuu/IMR/, Reetii du’aatii
daa’iimman reefu dhalatanii /NMR, / Quucarummaa/Stunting/xiqqeessuu)
Toora Xiyyeefannoo Tarsiimoo’aa 5:- Deebii kenniinsa sirna fayyaa fooyyessuu

Bu’aawwan Tarsimoo’aa:- Kabaja ummataa, ofiin murteessummaa hawaasa fi icciitii

odeeffannoo hawaasa irraa argamu eeguu. Bu’aan kun qabiyyeewwan toorba qabu. Isaanis:-
kabaja, tajaajila kennamu irratti ofiin murteessuu, iccitii eeguu, xiyyeeffannoo, mirga tajaajila
hawaasummaa argachuu, tajaajila bu’uraa qulqullina qabuu fi mijataa ta’e argachuu fi ogeessa
barbaadeen yaalamuu dha.

Boqonnaa 5: Safartuulee Raawwii fi Hojiilee Gurguddoo (Performance

Measures and Major Activities)
Safartuuleen raawwii sadarkaa bu’aa fi milkaa’ina isaanii madaaluuf meeshaa gargaaranii dha.
Kaayyolee tarsiimoo’aan haala kallattii madaalliitiin addaan ba’anii kan taa’an yoo ta’u,
safartuuleen immoo tokkoon tokkoon kallattii madaallii jalatti addaan ba’anii kaayyolee
kaa’aman sadarkaa raawwii isaanii madaaluuf kan gargaaran agarsiistuu bu’aaleeti. Akka
waliigalaatti safartuuleen raawwii, raawwii tarsiimoo’aa mana hojii hordofuu fi bara hojii sana
keessatti sadarkaan milkaa’ina kaayyolee irra ga’amuuf yaadame kan ittiin beekamu dha.
Dabalataanis safartuuleen raawwii milkaa’ina kaayyolee tarsiimoo’aa mirkaneessisuuf
xiyyeeffannoo guutuu hoggantootaa fi hojjettootaa gidduu hariiroo cimaa uumuuf ni gargaaru.

43
Hoggantonnii fi hojjettoonni dhimmoota bu’aa fidan irratti akka xiyyeeffatan gochuudhaan
tarsiimoon qophaa’e sirriittii hojjetamuu isaa mirkaneeffachuu ni dandeessisu.

Sadarkaa raawwattoota hundaatti bu’aalee eeggaman ifa gochuudhaan raawwattoota gidduutti

waliigaltee uumuuf akkasumas bu’a qabeessummaa fi hanqina raawwii mana hojiichaa adda
baasuurratti akka meeshaatti ni tajaajilu.

Haaluma kanaan tokkoon tokkoon kallattiiwwan xiyyeefannoo safartuuwwan raawwii isaanii

waliin akka armaan gadiitti dhihaatanii jiru:

5.1 Kenna Tajaajila Waliigalaa Haala Qulqullinaa fi Walgitinsa Qabuun Foyyeessuu

Rakkoon fayyaa fi fayyaa waliin walqabatee jiru irra jireessi isaanii beekumsi fayyaa irratti
qaban gadi aanaa ta’uu, barmaatilee miidhaa geessisanii fi haala amalaa fayyaaleessa hin taane
waliin kan walqabate jiruu dha. Sababa kanaaf, rakkoowwan fayyaa bal’inaan mul’atan:
haayijiinii fi saniiteeshinii, sirna nyaataa, haalli galii gadi aanaa ta’uu fi dhibeewwaan daddarboo
ta’an waliin caalmatti kan hidhata qabani dha. Dhibeen daddarboo hin taanee fi balaa/miidhaan
qaamaa rakkoo fayyaa gurguddoo biyyatti ta’aa kan dhufe yommuu ta’u biyyaattiin biyya
dhiibbaa rakkoo fayyaa gosa hundaa (triple burden of diseases) akka taatu taasisee jira.
Tajaajila fayyaa fooyya’aa fi walgitiinsi isaa eeggame karaa qulqullina qabuun kennuun
foyya’iinsa fayyaa haadholii, daa’imman reef-dhalattuu, daa’immanii, dargaggoota fi ga’eessota
akkasumas manguddootaa akka fooyyessu ni eegama.

Agarsiistuuwwan jijjiirama istaandardii qulqullinaa, walgitinsa fi bu’aawwan tajaajila fayyaa

fooyyeessuu danda’an haaluma HSTP II keessatti kaa’amaniin sakatta’insoota yeroo adda addaa
gaggeefamaniin kan madaalamaa deeman yommuu ta’u agarsiistuuwwan waggaatti caccabanii
hojjetamuu danda’an immoo tarkaanfilee isaanii waliin haala armaan gadiin qophaa’anii jiru.

Tajaajila Karoora Maatii

1. Itti fayyadama tajaajila karoora maatii waligalaa (CAR) %100 irra ture bara 2014 ttis
raawwii jiru itti fufsiisuu fi qulqullina raga isaa mirkaneessuu
2. Ittifayyadama karoora maatii yeroo dheeraa (LAFP) %45 irraa gara 50% tti guddisu

44
3. Uwwisa tajaajila karoora maatii akkuma da’ameen kennamu (IPPFP) 8% irraa gara 10%tti
guddisuu

Hojiilee Gurguddoo:

- Hojiilee hawaasa keessatti jijjirama amaalaa fiduu danda’an hojjechuu fi tajaajila karoora
maatii qulqullina qabu kennuun fedhiin tajaajilamtootaa akka dabalu taasisuu
- Tajaajila karoora maatii irratti yaadawwaan dogongoraa jiran hambisuuf fi jijirra amaalaa
akka dhufuuf ispootii raadiyoo fi televizhinii fayyadamuun dabarsuu.
- Odeeffaannoon waa’ee karoora maatii qulqulluu fi guutuu ta’e sadarkaa hundaa akka jiraatu
taasisuu
- Dubartoota karoora maatii fayyadamuu barbaadanii osoo hin fayyadamiin hafan (unmet
needs) hunda biraan gahuuf tajaajila karoora maatii da’umsaan booda kennamu (post-partum
FP) fi ulfa erga baasaniin booda kennamu (post-abortion FP) irratti xiyyeefachuun
odeeffaannoo fi tajaajila karoora maatii huundaaf kennuu
- Tajaajila karoora maatii fi sirna wal hormaataa bakkeewwaan hojiitti, dhaabbilee fayyaa
dhuunfaa, qaamolee hawaasaa feedhii addaa qaban, unversiitootaa fi koolleejjota keessatti
babal’isuu; akkasumaas qaamolee hawaasa balaa adda addaatiin buqqa’an biraan gahuu.
- Dhiyeessiin tajaajila karoora maatiif barbaachisu akka adda hin cinne qaamoolee dhimmi
ilalaallatu waliin ta’uun sirna bittaa fi raabsaa isaa irratti hordoffii taasisuu
- Aanoleen sagantaa tajaajila karoora maatiitiif dhaabbidhaan baajatni akka ramadamu taasisuu
- Tajaajila karoora maatii sagantaalee ijoo ta’an kanneen akka ‘HIV’, ‘TB’, dhibeewwan
walquunnamtii saalaan daddarban (STIs), Tajaajila talaallii, tajaajila fayyaa daa’immanii fi
kanneen biroo waliin qindeessuun kennuu
- Aanaalee tajaajila karoora maatitiin raawwin isaanii gadi aanaa ta’e adda baasuun deeggarsa
addaa taasisuun raawwisaanii isaani akka fooya’u taasisuu
- Qulqullina tajaajila karoora maatii fooyyessuuuf tajaajila gorsaa fi deeggarsa ogummaa irratti
hunda’e (mentorship) kennuu;
- Tajaajila waliin gahinsa karoora maatii fooyyeessuuf qindoomina sekterootaa cimsuun waliin
hojjechuu
- Tajaajila kunuunsa waliigalaa ulfa baasuu waliin jiru babal’isuu.

45
Tajaajila Kunuunsa Ulfa addaan kutuu
4. Uwwisa dubartoota tajaajila kunuunsa ulfa addaan kutuu(CAC) argatan 78 % irraa gara
80%tti guddisuu

Hojiilee gudrguddoo:
- Miidhaa ulfa addaan kutuu wajjiin walqabatani dhufan irratti qaama ilaalatuuf hubannoo
kennuu
- Tajaajila kunuunsa waliigalaa ulfa addaan kutuu waliin jiru dhaabbilee fayyaa kessatti
babal’isuu.
- Dandeetti ogeessota cimsuuf hojiwwan dandeetti cimsuu hojjechuu
- Dhiyeesiwwaan tajaajila ulfa addaaan kutuu waliin walqabatan jiru akka guutamu qaama
dhimmi ilaalatu waliin ta’uun akka dhiyaatu taasisuu fi hordoffii tasisuu
Fayyaa Dargaggoota fi Shamarranii
5. Dhaabbilee fayyaa tajaajila fayyaa mijataa dargaggootaa umuriin isaanii 10-24 f kennan
45(% 69) irra gara (75% tti guddisuu
6. Ulfa umurii malee (Teenage peregnancy) 17% irraa gara 10%tti xiqqeessuu

Hojiilee Gurguddoo:

- Dhimma fayyaa dargaggootaa ilaalchisee dargaggoota hirmaachisuun fooremii hubannoo

uumuu qopheessuu fi gaggeessuu
- Dandeettii ogeessotaa cimsuuf tekinologii fayyadamuun moojulii barnoota fayyaa
dargagootaa(e-learning module) qaama dhimmi ilaalatu waliin ta’uun qopheessuu
- Dhimma fayyaa dargaggootaa irratti odeeffannoo, gorsa fi tajaajiloota guutuu ta’e kennuu,
babal’isuu fi deeggarsa xinsammuu hawaasa biraa agga argatan taasisuu
- Weera COVID-19 fi haala jireenya dargaggootaa faayyaaleessaa ta’e waliin walqabatee
ergawwan qopheessuu fi beeksisuu (haala sorrannaa fayyaleessa ta’e, sochii ga’umsa
qaamaa; tamboo xuuxuu, dhugaatii alkoolii ykn waan qaama hadoochu fayyadamuu dhiisuu
fi kkf jajjabeessuu)
- Dhibbaa korniyaa, barmaatilee miidhaa qaqqabsiisan kanneen akka kittaannaa shamarranii fi
humnaan umurii malee herumsisuu ittisuuf adda baasuu, yaaluu fi hambisuu hojiiwwan
dandeessisan hojjechuu
46
- Fayyaa dargaggootaa sagantaalee fayyaa mana barumsa waliin qindeessuu fi cimsuu
- Odeeffannoo fayyaa dargaggootaa hunda biraan gaahuuf hojiwwan ‘mobile app’n
hojjetaman qaama dhimmi ilaalatu waliin ta’uun cimsuu
- Sagantaa karoora maatii Dargaggeeyyii walfuudhan(dhirsaa fi niitii) irratti xiyyeeffatee
kennamu (RISE) aanaalee filataman keessatti kennuu
- Tajaajila tekinolojii deggaramee dargagootaa irratti xiyyeeffachuun kennamuu (AYFS)
cimsuu
- Weera COVID-19 waliin walqabatee gorsa xin-sammuu dargaggootaaf tekinoolojii
fayyadamuun biraan gahuu
- Weera COVID-19 waliin walqabatee midhaawwan saalaa qaqqaban tajaajila yaalaa fi gorsa
xinsammuu dargaggootaaf kennuu
- Tajaajila lubbuu baraaruu hawaasa deeggarsa barbaadan (humanitarian) keessatti tajaajilli
fayyaa ga’eessotaa fi dargaggootaa qinda’uu isaa mirkaneefachuu
- Karoora, hojiirra oolmaa, hordoffii fi deeggarsa fayyaa keessatti hirmaannaa dargaggootaa
karaa hiika qabuu fi bu’aa qabeessa ta’een mirkaneessuu
- Sagantaalee fayyaa ga’eessotaa fi dargaggootaa (AYH) irratti ragaa maddisiisuu, itti
fayyadamuu akkasumas hordoffii fi deeggarsa bu’a qabeessa ta’e gaggeessuu
Fayyaa Haadholee

1) Uwwisa tajaajila kunuunsa da’umsa duraa torbee 16 dura kennamu (e-ANC) 36% irraa
gara 50% tti guddisuu
2) Uwwisa tajaajila kunuunsa da’umsa duraa marsaa 1ffaa (ANC1) % 94 irraa gara 98% tti
guddisuu
3) Uwwisa tajaajila kunuunsa da’umsa duraa marsaa 4ffaa (ANC+4) % 79 irraa gara 90% tti
guddisuu
4) Uwwisa tajaajila qorannoo fanxoo haadholee ulfaa 85% irraa gara 100%tti guddisuu
5) Uwwisa tajaajila qorannoo dhibee tiruu (Hepatitis (B & C)) haadholee ulfaa 47% irraa
gara 75%tti guddisuu
6) Porportishinii dubartoota ulfaa tajaajila qoricha ittisa dhibee tiruu(prophylaxis) fudhatan
0 irraa gara 65tti guddisuu

47
 7) Harcaatii tajaajila kunuunsa da’umsa duraa 4ffaa (ANC-4 DOR) 17% irraa gara 7 % tti
xiqqeessuu
8) Buufataalee Fayyaa Tajaajila "BEmONC signal funcation" guutuu kennan 32% irraa
gara 50%tti guddisuu
9) Tajaajila da’umsa ogeessa fayyaan kennamu 79% irraa gara 85% tti guddisuu
10) Piroporshinii dubartoota da’aanii daqiiqaa tokkoo isa duraa keessatti qorich gadameessa
kottoonfachisuu(uterotonics) fudhatan gara 65% tti guddisuu
11) Tajaajila kunuunsa da’umsa booda torban tokko keessatti kennamu 88% irraa gara 90%
tti guddisuu
12) Daa’imman dua’anii dhalatanii (stillbirth rate) 51/1000 irra ture gara 35/1000 tti
xiqqeessuu.
13) Uwwisa tajaajila gadameessa baqaqsuun deessisuu 3% irraa gara 7%tti guddisuu
14) Piroportion haadholee ulfaa dhaabbilee fayyaa keessatti du’anii (Institutional Maternal
mortality rate) 0.05% irraa gara 0.01% tti xiqqeessuu.
15) Lakkoofsa haadholee ulfaa Hawaasa keessatti du’anii (Number of Maternal death) 306
irraa gara 275tti xiqqeessuu.

Hojiilee Gurguddoo:

- Haadhooliin tajaajilli kunuunsa da’umsa duraa yeroon (torbee 16’n dura) akka jalqaban
taasisuu
- Tajaajillii kunuunsa duraa qulqullina qabuufi haqa qabeessa ta’e hunda bira akka qaqqabu
taasisuuf sagantaa marii adda addaa qopheessuun hubannaa uumuu fi hordofuu;keessattu
dhaabbilee fayyaa tajaajila kunuunsa ulfaan duraa akka kennaniif adda bahan waliin
qindeessuun tajaajillichi akka jalqabuuf haal-dureewan barbaachisan akka guutan taasisuu
- Tajaajillii kunuunsa duraa qulqullina qabuufi haqa qabeessa ta’e hunda bira akka qaqqabu
taasisuuf, walitti hidhaminsa buufata fayyaa fi keella fayyaa cimsuu, keessattu tajaajilli
kunuunsa da’umsa duraa marsaa 2ffaa fi 3ffaa sadarkaa buufata fayyatti akka galmaa’uu
taasisuu
- Ulfi uumamee hanga torbee 24 giddutti yoo xiqqaatee yeroo tokko tajaajila altiraasawundiin
(ultrasound) haadholiin ulfaa akka ilaalaman taasisuu

48
- ‘Catchment based mentorship’ dhaabbilee fayyaa hunda keessatti akka cimu taasisuu
- Tajaajilli kunuunsa da’umsa duraa qulqullina qabu akka kennamuuf dandeetii ogeessotaa
cimsuu
- Tajaajilli yeroo da’umsa duraa, ciniinsuu, da’umsaa fi da’umsa boodaa kennamu kabajaa fi
garaa laafummaan guutamee akka kennamu cimsuu; ogeessota ga’oomsuu
- Yeroo ulfaa, yeroo da’umsaa fi da’umsaan boodaa calaallii dhibee sukaaraa (screening for
gestational diabetics), ‘Group B Streptococcus (GBS)’ fi rakkoo/dhibee sammuu taasisuu.
- Rakkoowwaan walxaxaa da’umsaan walqabtee akka tasaa uumamuu danda’u hambisuu fi
kunuunsa daa’ima reef-dhattuuf taasisuuf Haadholee dahan dhaabbilee fayyaa keessa sa’aatii
24iif tursiisuun tajaajila kunuunsa dahumsa boodaa cimsuu
- Du’aatii haadholeef sababa ijoo kan ta’an kan akka dhiibbaa dhiigaa yeroo ulfaa
(preeclampsiaa/eclamtia), dhangala’uu dhiigaa (hemorrhage), daariqa qaamaa (sepsis) fi
ciniisuu yeroo dheera fudhatu (prolonged/obstructed labor) xiqqeessuuf qulqullinaa tajaajila
fi qaqqabinsa tajaajila yaalii battalaa yeroo dahumsaa/emergency obstetric care/ fooyyeessuu
fi saboobata kanneen irratti dandeetti ogeessotaa cimsuu
- Hospitaalotaa jalqaabaa fi buufataalee fayyaa ‘OR Block’ qabaatanii tajaajila baqaqsanii
deessiisuu hin jalqabne jalqabsiisuu
- Dhaabbilee fayyaa hunda keessatti Sirna ol-erginsaa fi walharkaa fuudhinsa tajaajila
haadholee ulfaan walqabatee jiruu (obstetric referral) cimsuu
- Tajaajilli yaaliin gadaameessa gara alaatti bahuu hospitaalota keessatti xiyyeeffannoon
kennameefii akka kennamu taasisuu
- Du’aatii fi dhibee cimaa haadholee fi daa’immanii filataman irratti ‘Confidential Enquiry’
jalqabsiisuu
- Fayyummaa haadhaa mirkaneessuuf sagantaa hubannoo hoggansaa olaanoo cimsuu
qopheessuu
- yeroo ulfaa fi da’umsaa sabaaba dhiigni baay’een dhangala’uun du’aatii haadholee qaqabu
hir’isuuf waadaa galame sirna ittin hordofamu ( Frameworks for monitoring of Call to Action
to accelerate reduction of PPH related maternal and perinatal mortality and morbidity )
diriirsuu fi hordofuu

49
- Dhaabbilee fayyaa keessatti tajaajillii iddoo turtii dubartootaa akkaataa istaanderdii taa’een
babal’isuu fi akka hojii irra oolu taasisuu
- Galteewwaan tajaajila fayyaa haadholeef barbaachisaan dhiyeessuu fi raabsaa isaa cimsuu
- Sagantaa ‘CBCM’ ilaachisee qorannoo gaggeessuu fi bu’aa qorannoo irratti hunda’uun
sagantichaa fooyyeessuu
- Sirna faana dhahinsaa fi tarkaanfii du’aatii haadholee fi haadholee ulfaa waliin walqabatee
jiruu fooyyessuu
- Ittisa, faana dhayiinsaa fi tajaajila fistullaa gadaamesaan wal-qabatee (obstetric fistula &
pelvic organ prolapse) jiru cimsuu.

Fayyaa Daa’immanii

1. Piroporshinii daa’imman reefuu dhalatanii rakkoo afura baafannaa (asphyxiated)

qabaamanii ambuubaagii fi maaskiidhaan yaalii argatanii (resuscitated) ta’anii lubbuun
baraaraman 86% irraa gara 95% tti guddisuu.
2. Piroporshinii daa’imman reefuu dhalatanii daariqa qaamaan (Neonatal sepsis or VSD)
qababamanii yaalaman 36% irraa gara 95% guddisuu.
3. Daa’imman umriin isaanii waggaa shanii gadii dhibee nimooniyaa qabanii yaala farraa
baakteeriyaa fudhatan 77% irraa gara 83% guddisuu .
4. Daa’imman umriin isaani waggaa shanii gadii garaa kaasaan qabamanii yaalii dhangala’aa
qaamaa bakka buusuu afaaniin fudhatan (ORS & Zink or ORS) 27% irraa gara 75% tti
guddisuu
5. Piroporshinii daa’imman ulfaatina qaama dhalootaa baay’ee gadi aanaa qabaatanii
dhalatanii tajaajila KMC argatan (VLBW newborns who received KMC) 75% irraa gara
85% tti guddisuu

Hojiilee Gurguddoo:

- Tajaajila kunuunsa daa’imman reef-dhalattu bifa fooyyaa’a ta’ee, tajaajila ‘NICU’ fi

kunuunsa murteessoo daa’imman reef-dhalataniif kennamu (ENBC) babal’isuu fi cimsuu
- Tajaajila yaalii daa’imman ulfaatina yeroo dhaloota gadi aanaa qaban fi yeroon osoo hin
gahiin dhaltan ‘KMC’ dabalatee cimsuu fi babal’isuu

50
- Yaalii qindaa’aa dhibee daa’imman reef-dhalattee fi yeroo daa’imummaa hawaasa
bu’ureeffatte (ICMNCI), yaalii dhibee daa’imman reef-dhalattee fi yeroo daa’imummaa
mudatu (IMNCI) babal’isuu fi cimsuu
- Guddinaa fi dagaagina sammuu yeroo daa’imummaa (early childhood development (ECD)
irratti hubannoo uumuu
- Tajaajilli gorsaa guddinaa fi dagaagina sammuu yeroo daa’imummaa (early childhood
development (ECD) irratti sagantaalee haadholee fi daa’immanii biroo waliin qindeessuun
haadhaaf/guddistuu daa’imaatiif akka kennamu taasisuu

Tajaajila Talaallii

1. Uwwisa tajaajila talaallii gosa shanii marsaa 1ffaa (Penta1) 100% irraa tursisuu
2. Uwwisa tajaajila talaallii gosa shanii marsaa 3ffaa (Penta3) % 98 irraa gara 100% ol
guddisuu
3. Uwwisa tajaajila talaallii gifiraa marsaa 1ffaa (MCV1) 94 % irraa gara 100% tti guddisuu
4. Uwwisa tajaajila talaallii gifiraa marsaa 2ffaa (MCV2) 85% irraa gara 95% tti guddisuu
5. Uwwisa tajaajila talaallii Rootaa marsaa 2ffaa 100% irraa tursiisuu
6. Uwwisa tajaajila talaallii guutuu 92% irraa gara 98% tti guddisuu
7. Uwwisa tajaajila talaallii kaansarii balbala gadaameessa marsaa 1 ffaa 96% irraa gara 99% tii
guddisuu
8. Tajaajila talaallii ittisa dhibee tiruu(HepB-Birth dose) dhalatanii sa’aatii 24 keessatti
fudhatan aanaa filatame tokko keessatti jalqabsiisuu
9. Uwwisa tajaajila talaallii kaansarii balbala gadaameessa marsaa 2ffaa % 93 irraa gara % 100
tii guddisuu
10. Reetii harcaatii talaallii ‘pentaa1-3’ 4% irraa gara 3% tti hir’isuu
Harcaatii tajaajila talaallii “Penta 1-MCV1 13% irraa gara 7% tti hir’isuu

Hojiilee Gurguddoo:

- Hubannoo hawaasni talaallii irratti qabu cimsuun hojii amansiisuu fi hubannoo uumuu itti
fufinsaan hojjechuu

51
- Kaayyoo tajaajila talaallii daa’imman hundaa biraan gahuu milkeessuuf, ragaa irratti
hundaa’uun tooftaalee bu’aa qabeessa ta’an bocuu fi hojiirra oolchuu
- Tajaajila talaallii ittisa dhibee tiruu daa’immaan reef-dhalataniif kennamu (Hepatitis B
Birth Dose) aanaa saamudaaf filatame tokko keessatti jalqabsiisuu
- Tajaajila talaallii ittisa kaanserii fiixee balbala gadameessaa babal’isuu fi uwwisa tajaajila
talaallii idilee fi qulqullina tajaajilaa fooyyeessu
- Bulchiinsa qoricha talaallii fi meeshaalee talaallii sadarkaa hundaatti hojjirra akka ooluuf,
cancala dhiyeessii talaallii(karoora tilmaama, bittaa fi raabsaa akkasumas lakkoofsa
(Inventarii) meeshaalee cancala dilalleessaa) cimsuu
- Dhibeewwan talaalliidhaan ittisamuu danada’an (pooliyoo, gifira, tetaanasii haadholee fi
daa’immanii fi kkf) haala baay’ee ariifateen tarkaanfiilee to’achuuf, dhabamsiisuu fi
balleesuuf gargaaran cimsuu fi itti fufsiisuu
- Tajaajila talaallii umurii waggaa 2 keessatti kennamu(MCV2) cimsuu
- Tajaajila talaallii idilee hojiiwwan fayyaa kan biroo waliin qindeessuun kennuu fi
daa’immaan osoo hin kattabamiin hafanii fi talaalli addan kutan bira gahuun qaqqabinsaa fi
itti fayyadamummaa mirkaneessuu.
- Erga talaalliin kenname booda faanaa dhahinsa miidhaa cinaa hin barbaachifne dhufuu
(AEFI) cimsuu
- Dhukkuboota talaalliidhaan ittisuun danda’amu irratti xiyyeefachuun sirna faana dhahinsaa fi
dhukkuba weeraraan ka’uu danda’aniif deebii kennamu cimsuu
- Godinaalee fi aanaalee raawwiin tajaajila talaallii gadi aanaa qabanii fi deeggarsa adda
barbaadan addaan baasuun dursa kennuufiin deggaruu
- Dandeetti ogeessotaa cimsuuf hojiilee ijaarsa dandeetti cimsuu
- Hanqinni dhiyeessii qoricah talaallii fi meeshaalee tajaajila talaalliin walqabatanii akka hin
mudanneef tilmaama karooraa sirri hojjechuu fi qaama ilaallatuuf dhiyeessuu fi hordofuu
- Tajaajila talallii irratti qooda fudhannaa hawaasaa fi hojii fedhii uumuu cimsuu

Sirna Nyaataa

1. Piroopporshinii daa`imman waggaa lamaa gadii hordoffiin ulfatinaa qaamaa (GMP)

godhameef 66% rraa gara 70% tti guddisuu

52
 2. Calalli hanqina nyaataa daa'imman umurii isaanifi ji`a 6 hanga waggaa 5 jidduu jiranii 52%
irraa gara 70% tti guddisu
3. Calalli hanqina nyaataa haadholee ulfaa fi harma hoosisan 33% irraa gara 70% tti guddisu
4. Raabsa qoricha vaayitamiina ”A” ijoolee umurii isaanii ji`a 6 hanga waggaa 5 jidduu jiraniif
kenname 91 irraa gara % 100tti guddisuu
5. Raabsa qoricha raammoo garaa keessa (De-worming) ijoolee umurii isaanii waggaa 2 hanga
waggaa 5 jidduu jiranf 83% irraa gara 99% tti guddisu
6. Piroopporshinii haadholee ulfaa albuuda ayiranii fi foolic asiidii 100% irraa tursiisuu
7. Daa’imman hanqina nyaataa cimaa (SAM) addaa bahaani yaalamuun fayyan (cure rate)
89% irra gara 92% tti hir’isuu
8. Piroporshinii shamarraan umuriin isaanii 10-19 ta’ani Ayireenfooleetii fudhatan (adolescent
girls (10 - 19 years) who received Iron folate supplementation) gara 55% ttii guddisuu

Hojiilee Gurguddoo:

- Tarsimoo nyaataa fi sirna nyaataa sadarkaa hundatti jalqabsiisuu fi cimsuu

- Odeeffannoon,kominikeeshinii, qindoominni, qulqullina ragaa fi tamsaasa sirna nyaataa fi
soorataa cimsuu
- Tajaajila qinda’aa sirna nyaataa fi hojjiiwwan sirna nyaataa guyyoota 1000 jalqaba
babal’isuu
- Dhaabbilee fayyaa hunda keessatti sagantaa soorrata daa’immanii hojiirra oolchuu
- Daa’immanii waggaa shanii gadiif, dubartoota ulfaa fi harma hoosisaniif tajaajila raabsaa
farra raammoo garaa keessaa fi vaayitaamina A cimsuu fi babal’isuu
- Sagantaa nyaataa fi sirna nyaataa dargaggootaa cimsuu
- Yaalii MUAC Maatii (Family MUAC) fi qorannoo rakkoo furu(Orertional research) hojirra
oolchuu
- Hanqina nyaataa gidduu galeessaa fi cimaa kanneen qabaniif Tajaajila yaalii kennuu
- Tajaajila aanaalee sirna nyaataan moodeela ta’an 4’n keessatti calqabame dhaabbilee fayyaa
bu’uuraa(PHCU) aanota kana keessa jiran keessatti babal’isuu

53
- Rakkoo hanqina nyaataa aanaale hunda keessatti mudatu hir’isuuf sagantaa tajaajila sirna
nyaataa biiroo qonnaa fi qaamolee qooda fudhattota biroo waliin ta’uun qindominaan hojirra
oolmaa isaa cimsuu
- Dhaabbilee deeggartootaa waliin ta’uun dandeettii ogeessotaa cimsuu fi meeshaalee
barbaachisan guutuun dhabbilee fayyaa yaalii hanqina nyaataaf (Acute malnutrition
Management) qophaa’oo akka ta’an taasisuu
- Inisheetiivii Hositaala keessatti bakka harma itti hoosisan mijeessuu (BFHI) jedhu
dhaabbilee fayyaa keessatti akka babal’atu taasisuu
- Dhiyeessiwwaan sirna nyaataa (Nutrition Supplies) tilmaamuun karoorsuu, akka bitamu
taasisuu, raabsuu fi hordofuun itti fufinsaan akka dhiyaatu taasisuuf qaama dhimmi ilaallatu
waliin hojjechuu
- Qindoomina sekteroota cimsuu
- Tajaajila Calallii hanqina nyaataa daa’immanii, dubartoota ulfaa, haadholii harma hoosisanii
cimsuu fi babal’isuu
- Harma haadhaa hosisuu irratti gorsuu fi gargaaruu
- Uwwisaa fi qulqullina tajaajila sirna nyaataa fooyyessuu
- Qulqullina ragaa tajajaajila sirna nyaataa fi itti fayyadama cimsuu

Ittisaa fi To’annoo Dhukkuboota Daddarboo

TB

A. Dhukkubsataa dhibee TB qaban gosa hundaa adda baasuu bara 2013 %57 irra turee bara
2014tti gara %77(2263) 0l-guddisuu
B. Wallansa xumursiisuu [TSR] %93.1 ture %95 gahuu
C. Dhukkubsattoota ”TB” sombaa laboraatooriin mirkana’ee bara 2013 % 51.6 (606) irra
ture gara %100 (1267) itti ol guddisuu.
D. Qorannoo HIV dhukkubsattoota TB adda ba’aniif gochuu bara 2013 %97 irra ture bara
2014 tti gara %100 (1166) tti ol guddisuu

54
E. Dhukkubsatoota “TB” sombaa qabachuun isaanii qorannoo aakkeetiin mirkana’ee akka
fayyan taasisuu(Cure rate) bara 2013tti %93.1 irra ture bara 2014 kana immoo %95
fayyuu isaanii mirkaneeffachuuf hojjechuu
F. Dhukkubsatoota “TB” sombaa qoricha xumuruun isaanii mirkana’ee bara 2012 %97 irra
ture bara 2014 %100 ga’uu.
G. Dhukkubsattoota “TB” mallattoon adda ba’anii wallaansa jaqaban(Clinically diagnosed
PTB &EPTB) qoricha xumursiisuu bara 2013 % 96.7 irra ture bara 2014 %97 tti itti
fufsiisuu
H. Dhukkubsattota TB qorichaan wal baree (DR-TB) qabaachuu danda’uu jedhamee
yaadamu 24 keessaa bara 2014 tti adda baasuun gara tajaajila wal’aansaatti fiduu.
I. Dhuma bara 2014tti dhukkubsataa DR-TB shakkamu 24 keessa 12 (%50) RR/MDR-TB
akka qorataman gochuu.
J. Uwwisa TB qorichaan walbare adda baasuuf qorachuu (Drug Susceptibility Test)
namoota 1132(%90).
K. Dhukkubsata TB qorichaan wal bare bara 2013 adda bahaan %100 akka isaan qoricha
xumuran gochuu.
L. Shakkamtoota TB qufaa torbee lamaa fi isaa olii adda baasuun gara buufata fayyaatti
kellaa fayyaan ergaman kan bara 2013tti % 54.9(4850) ture bara 2014 gara 9,046 tti ol
guddisuu.

M. Namoota dhukkuba Juuzam qabaachuu danda’u jedhamanii tilmaamaman keesaa bara

2013 namooti 8(%13.6) adda ba’anii kan turan bara 2014 tti dhukkubsattoota Juuzan
nama 60 (%60) adda baasuun wallaanuu.
N. Kan juuzamiin qabaman adda miidhaa qaamaa sadarkaa II %5gadiitti buusuu
O. Dhukkubsattota Juuzam bara kana adda ba’an qoricha xumursiisuu
P. Hawwaasa dhukkuba “TB” tiif daran saaxilamoo ta’an kan akka hawwaasa mana amalaa
sirreessaa, manneen barnootaa, hojjettoota dhaabbilee fayyaa keessaa hojjetan, qaama
hawwaasaa bakka tokkotti walitti siqeenyaan hojjetan (Congregate settings),
dhukkubsattota dhukkuba qancaraa (Chronic) ta’e qaban, daa’imman waggaa 5 gadii fi
kkf adda baasuun xiyyeeffannoo addaatiin hojjechuu

55
Hojiilee Gurguddoo:
- Dhaabbbilee fayyaa mootummaa tajaajila qorannoo "TB" keenan (Diagnostic HF) babalisuu
yoo xiqatee 180 dabaluu
- Leenjii Oggeesoota fayyaa waldhaansa fi kunuunsa dhuukkuba TB, TB/HIV fi Juzaan irratti
keenamuu (TB,TB/HIV and leprosy training) namaa 600 dabaluu
- Maxaansa hubannoo hawwaasa cimsuu,saaganta TB gargaaran ,Meesha hordof fi fayyaa
hawaasa cimsan ( M&E material and ACSM material) qoopheesani raabsuu
- Dhaabillee fayyaa keesatti kuutaalleen ykn Department hunddii qoranno (presumptive TB
screening) taasisuu.
- Iddoo tajajjilla Sagaanta TBL itti keenamuu hundatti sakkata’innsa COVID- 19 akkasumass
Iddoo COVID-19 Kan TBL hojachuu
- Saagantaa TB sadarkka hawaasatti dhimmamtoota jiran wajjin qindominaan hojachuu.
- Shaakkamtoota TB hawaasa keessa jiraan karaa keella fayyaa irra gara buufatalee fayyaatti
eerguu irratti ciminaan hojachu.
- Keellaan fayyaa ykn HEF fayyaa qoricha TB (TB DOT) akka keenan jajjabeesuu
- Dhaabille dhuunfaa tajaajila yaalaa (PPM-DOTS) dhuukkuba daranyoo sombaa irratti
hojjatan dabaluufi jajjabeesu
- Killinikkaa dhuunfa, mitii mootuma ta’an shaakkama dhuukkuba TB addan baasanii kara
buuftalee fayyaatii akka ergan hirmaachisuu
- Dhuukkuba TB qorichaan walbaran addan baasani qorichaa eegallan cimsuu
- Dandeetti yaalii duukkuba TB qorichaan walbaree leenjidhaan cimssu.
- Walittidu dhuufeenya qamolee ittisa duukkuba TB irratti hojatan cimsuu ykn dabaluu
- Saagantaa hordofiif deegarsaa sadaarkka hundatti keenamu cimsuu
- Saagantaa “mentorship” TB qorichaan walbaree fi gamaggama “catchment area ” cimsuu
- Miidhaa TB qorichaan walbaree hordofuu
- Leeccalloo dabalataa barbaaduun garaagarummaa hanqina baajataa amma jiru dhiphisaa
deemuu.

56
Juuzamii

6. Namoota dhukkuba Juuzam qabaachuu danda’u jedhamanii tilmaamaman keesaa bara

2013 namooti 8(%13.6) adda ba’anii kan turan bara 2014 tti dhukkubsattoota Juuzan nama
60 (%60) adda baasuun wallaanuu.
7. Kan juuzamiin qabaman adda miidhaa qaamaa sadarkaa II %5gadiitti buusuu
8. Dhukkubsattota Juuzam bara kana adda ba’an qoricha xumursiisuu
Hojiilee Gurguddoo:
- Hojii advookesii, komunikeeshinii fi dadammaqiinsa hawaasaa cimsuun hubannoo hawaasaa
fi sakatta’iinsa dhukkubsattoota dhibee juuzaamii ol-guddisuu.
- Dhukkubsattoota gara dhaabbilee fayyaatti ofiin dhufan keessaa kan dhibee juuzaamii qaban
sakatta’anii addaan baasuu fi qorannoo gaggeessuu cimsuu.
- Calallii juuzaamii manaa-manattii gaggeefamu babal’isuu, mallattoo fi Laaboraatooriin adda
baasuu cimsuu.
- Tajaajila wal’aansaa dhibee Juuzaamii fi ittisa miidhaa qaamaa sababa Juuzaamiin dhufu
hambisuu cimsuu fi babal’isuu.
- Hojii hubannoo hawaasaa dhibee Juuzaamii irratti jiru fooyyessuu fi cimsuu.
- Hojiilee ittisaa fi too’annoo dhibee Juuzaamii irratti hawaasni akka hirmaatuu fi qooda
fudhatu taasisuu

‘HIV’

1. Qaamolee caalmaa saaxilamoo dhaabbilee kanneen keessaa fi ala jiran (KPP) irratti kan
xiyyeeffate marii jijjiirraa amalaatiin %51 irraa gara %79 guddisuu
2. Dubartoota mana bunaa fi dubartoota saaxilamoo ta’an leenjii hojii madda galii fi
deggersa mallaqa ka’umsaatiin argatan %80 irraa gara %93 guddisuu
3. Barattoota manneen barnootaa kutaa 5 fi isaa ol jiran keessatti leenjii ogummaa mala
jireenyaa tiin qaqqabaman %34 irraa gara %75 guddisuu
4. Sekteraalee mootummaa idileessuu HIV/AIDS irratti hojjetan %80 irraa gara %91
guddisuu

57
5. Raabsaa kondomii hawaasa maraa fi qaamolee caalmaa saaxilamoo %47 irraa gara %88
guddisuu
6. Gandoota gumii walgargaarsa hawaasaa hundeessan %50 irraa gara %63 guddisuu.
7. Namoota vaayiresiin HIV dhiiga isaanii keessatti argamu yoo xiqqate deggersa maallaqa
hojii madda galii %80 irraa gara %86 guddisuu.
8. Daa’imman abbaa fi haadha isaanii dhaban deeggarsa nyaataa argatan %76 irraa gara
%87 guddisuu.
9. Daa’imman abbaa fi haadha isaanii dhaban deeggarsa maallaqa hojii madda galii argatan
%65 irraa gara %74 guddisuu.
10. Namoota tajaajila qorannoo fi yaalaa dhukkuba naf-saalaa (STI) argatan %56 irraa gara
%80 guddisuu.
11. Namoota dhukkuba naf-saalaaf qoratamanii adda bahan kan HIVf qorataman %100 irraa
itti fufsiisuu .
12. Dhibbantaa namoota HIVn dhiiga isaanii keessa jiru keessaa kan bu’aa qorannoo isaanii
beekan (1st 95) 24% irra ture gara 95 % guddisuu.
13. Namoota bu’aan qorannoo HIV poozatiivii ta’uu beekan keessaa kan qoricha ART
fudhachaa jiran(2nd 95) %86 irraa %95 tti guddisuu
14. Namoota poozatiivii haaraa adda bahan qoricha ART jalqaban %87 irraa %95 tti
guddisuu
15. Daa’imman umrii 15 gadii vaayrasiin HIV dhiiga isaanii keessatti argamu keessaa kan
qoricha ART fudhatan (2nd 95) % 46 gara 95% guddisuu.
16. Dubartoota umuriin isaanii 15-49 ta’an kan vaayiresiin HIV dhiiga keessatti argamu
keessaa uwwisa fayyadama qusannoo maatii % 34 irra gara %45 tti guddisuu.
17. Namoota waggaa dura qoricha ART jalqabanii kan lubbuudhaan jiranii fi amma qoricha
fudhachha jiran %83 irraa %95 tti guddisuu
18. Dhibbantaa namoota tajaajiala vaayraal loodii ji’oota 12 darban keessatti argatan keessaa
kan hangi vaayrasii dhiiga keessatti kooppii 1000 gad ta’e %94.5 irraa gara %95 guddisuu.

58
Hojiilee Gurguddoo:

 Guca calallii saaxilamummaa HIV (HIV Risk Screening Tool) dhaabbilee tajaajila gorsaa
fi qorannoo HIV kennan hunda keessatti hojiirra oolchuudhaan.
 Tajaajilli qorannoo HIV maatii namoota HIVn dhiiga isaanii keessatti argameef(Index
Case Testing) taasisamu dhaabbilee fayyaa tajaajila ART kennan 422 keessatti bal’inaan
akka kennamu taasisuudhaan
 Tajaajilli HIVf ofin of-qoruu kan deeggarsa ogeessaanii fi deeggarsa ogeessaatiin ala
taasifamu(Directly Assisted & Unassisted HIV Self-test) dhaabbilee fayyaa keessatti
bal’inaan akka hojiirra oolu taasisuudhaan
 Tajaajilli ittisaa HIVn osoo hin saaxilamin duraa (Pre-Exposure Prophylaxis) namoota
saaxilamummaa HIVf qaban garuu HIV neegeetiivii ta’aniif dhaabbilee tajaajila ART
kennan hunda keessatti akka kennamu taasisuudhaan.
 Faana dhahiinsi namoota haaraa HIVn qabamanii (HIV Case Based Surveillance)
dhaabbilee fayyaa tajaajila qorannoo HIV kennan 154 keessatti cimninaa akka hojiirra
oolu gochuun.
 Tooftaa qorannoo dhiigaa HIV addaa,'Social Network Strategy (SNS) ' dhaabbilee fayyaa
79 ta’an keessatti hojiirrra oolchuudhaan.
 Deddeebii yeroo namoota qoricha farra vaayrasii HIV fudhanii hir’isuuf namootni qorcha
isaanii kan ji’oota sadii, shanii hanga ja’aa fi ja’aa akka fudhatan taasisuu (ASM, MMD).
 Tajaajila qulqullina raabsa qoricha ART fooyyeessuuf ‘Fast Track ART refill’ dhaabbilee
fayyaa tajaajilamtoota ART baayyee qaban keessatti akka kennamu taasisuudhaan.
 Namootni qoricha farra HIV fudhachaa jiran sadarkaa gandaatti gurmaa’uudhaan bakka
bu’oota isaaniiitiin bakkuma jiranitti qoricha ART akka argataniif magaalota kudhan
keessatti hojiirra akka oolu taasifamee gara magaalota birootti babal’isuudhaan
(Coommunity ART Group).
 Tajaajilli qorannoo kaansarii fiixee gadaamessaa namoota vaayrasiin dhiiga isaanii
keessa jiru umurii waggaa 15-49 jiraniif kennamu cimsuu (Cervical Cancer Screening).

59
  Namoota vaayrasiin HIV dhiiga keessatti argameef qorichi ittisa dhukkuba daranyoo
sombaa akka kennamuuf taasisuufhaan (TB Preventive Therapy).
 Piroojektiin fooyya’iinsa kenniinsa tajaajila fayyaa sagantaa HIV/AIDS irratti (QI
Project) dhaabbile fayyaa keessatti akka gaggeeffamu taasisuudhaan
 Hojii kiliinikaal mentorship gaggeeffamu cimsuu, deeggaruu fi hordofuudhaan
 Qulqullina qabiinsa ragaa fi gabaasaa sagantaa HIV/AIDS fooyyessudhaan
 Sirna hordoffii , deeggarsaa fi itti gaafatamummaa diriirsuudhaan
 Dhiheessii qorichaa/meeshaalee yaalaa cimsuu

‘HIV’ Social Part

HIV/AIDS iddileesuu seektera mootummaa bara 2013 itti 736 irra ture sektera godinaa
dabalatee 770 (%100) keessatti hojii ittisaa fi to’anno HIV/AIDS babalatu gochuu.
Baay’ina manneen barnootaa kutaa 5olii marii hawaasaa manneen barnootaa gaggeessan
bara2013tti 588 (100%) raawwtame kan ture bara 2012tti manneen barnootaa 607
keessatti akka itti fufu gochuu.
Baay’ina manneen barnootaa barnoota ogummaa mala jireenya gaggeessan bara 2013tti
360(61%) kan raawwatame bara 2013tti 590 (100%) ol guddisuu .
Hojii ittisaa fi to’annoo HIV/AIDS Yunivarsiitii fi kollejjii keessatti bara 2013tti 1 irra
kan ture bara 2014tti ittifufsiisuu.
Raabsaa kondoomii qaamoolee saaxilamoo ta’anif bara 2013tti karoora waggaa irraa
181,726 (%59) irra ture bara 2014ti gara kondomii 3422484 ol guddisuu.
Baay’ina qaamoolee HIV/AIDStiif saaxilamoo ta’an madda galii/IGA/ bara 2013tii
515kan ture bara 2014tti gara3, 865ol guddisuu.

Maree Hawwaasa ganda Gandoota 488 keessatti raawatama ture Bakka jirutti eeguu.

Kan BEFO
19. Qaamolee caalmaa saaxilamoo dhaabbilee kanneen keessaa fi ala jiran (KPP) irratti kan
xiyyeeffate marii jijjiirraa amalaatiin %51 irraa gara %79 guddisuu
20. Dubartoota mana bunaa fi dubartoota saaxilamoo ta’an leenjii hojii madda galii fi
deggersa mallaqa ka’umsaatiin argatan %80 irraa gara %93 guddisuu
60
21. Barattoota manneen barnootaa kutaa 5 fi isaa ol jiran keessatti leenjii ogummaa mala
jireenyaa tiin qaqqabaman %34 irraa gara %75 guddisuu
22. Sekteraalee mootummaa idileessuu HIV/AIDS irratti hojjetan %80 irraa gara %91
guddisuu
23. Raabsaa kondomii hawaasa maraa fi qaamolee caalmaa saaxilamoo %47 irraa gara %88
guddisuu
24. Gandoota gumii walgargaarsa hawaasaa hundeessan %50 irraa gara %63 guddisuu.
25. Namoota vaayiresiin HIV dhiiga isaanii keessatti argamu yoo xiqqate deggersa maallaqa
hojii madda galii %80 irraa gara %86 guddisuu.
26. Daa’imman abbaa fi haadha isaanii dhaban deeggarsa nyaataa argatan %76 irraa gara
%87 guddisuu.
27. Daa’imman abbaa fi haadha isaanii dhaban deeggarsa maallaqa hojii madda galii argatan
%65 irraa gara %74 guddisuu.
28. Namoota tajaajila qorannoo fi yaalaa dhukkuba naf-saalaa (STI) argatan %56 irraa gara
%80 guddisuu.
29. Namoota dhukkuba naf-saalaaf qoratamanii adda bahan kan HIVf qorataman %85 irraa
%100 tti guddisuu
30. Dhibbantaa namoota HIVn dhiiga isaanii keessa jiru keessaa kan bu’aa qorannoo isaanii
beekan (1st 95) 78.7% irra ture gara 95 % guddisuu.
31. Namoota bu’aan qorannoo HIV poozatiivii ta’uu beekan keessaa kan qoricha ART
fudhachaa jiran(2nd 95) %86 irraa %91 tti guddisuu
32. Namoota poozatiivii haaraa adda bahan qoricha ART jalqaban %92 irraa %95 tti
guddisuu
33. Daa’imman umrii 15 gadii vaayrasiin HIV dhiiga isaanii keessatti argamu keessaa kan
qoricha ART fudhatan (2nd 95) % 46 gara 95% guddisuu.
34. Dubartoota umuriin isaanii 15-49 ta’an kan vaayiresiin HIV dhiiga keessatti argamu
keessaa uwwisa fayyadama qusannoo maatii % 34 irra gara %45 tti guddisuu.
35. Namoota waggaa dura qoricha ART jalqabanii kan lubbuudhaan jiranii fi amma qoricha
fudhachha jiran %83 irraa %95 tti guddisuu

61
 36. Dhibbantaa namoota tajaajiala vaayraal loodii ji’oota 12 darban keessatti argatan keessaa
kan hangi vaayrasii dhiiga keessatti kooppii 1000 gad ta’e %94.5 irraa gara %95
guddisuu.

Hojiilee Gurguddoo:

Guca calallii saaxilamummaa HIV (HIV Risk Screening Tool) dhaabbilee tajaajila gorsaa fi
qorannoo HIV kennan hunda keessatti hojiirra oolchuudhaan.
Tajaajilli qorannoo HIV maatii namoota HIVn dhiiga isaanii keessatti argameef(Index Case
Testing) taasisamu dhaabbilee fayyaa tajaajila ART kennan 422 keessatti bal’inaan akka
kennamu taasisuudhaan
Tajaajilli HIVf ofin of-qoruu kan deeggarsa ogeessaanii fi deeggarsa ogeessaatiin ala
taasifamu(Directly Assisted & Unassisted HIV Self-test) dhaabbilee fayyaa keessatti
bal’inaan akka hojiirra oolu taasisuudhaan
Tajaajilli ittisaa HIVn osoo hin saaxilamin duraa (Pre-Exposure Prophylaxis) namoota
saaxilamummaa HIVf qaban garuu HIV neegeetiivii ta’aniif dhaabbilee tajaajila ART kennan
hunda keessatti akka kennamu taasisuudhaan.
Faana dhahiinsi namoota haaraa HIVn qabamanii (HIV Case Based Surveillance) dhaabbilee
fayyaa tajaajila qorannoo HIV kennan 154 keessatti cimninaa akka hojiirra oolu gochuun.
Tooftaa qorannoo dhiigaa HIV addaa,'Social Network Strategy (SNS) ' dhaabbilee fayyaa 79
ta’an keessatti hojiirrra oolchuudhaan.
Deddeebii yeroo namoota qoricha farra vaayrasii HIV fudhanii hir’isuuf namootni qorcha
isaanii kan ji’oota sadii, shanii hanga ja’aa fi ja’aa akka fudhatan taasisuu (ASM, MMD).
Tajaajila qulqullina raabsa qoricha ART fooyyeessuuf ‘Fast Track ART refill’ dhaabbilee
fayyaa tajaajilamtoota ART baayyee qaban keessatti akka kennamu taasisuudhaan.
Namootni qoricha farra HIV fudhachaa jiran sadarkaa gandaatti gurmaa’uudhaan bakka bu’oota
isaaniiitiin bakkuma jiranitti qoricha ART akka argataniif magaalota kudhan keessatti hojiirra
akka oolu taasifamee gara magaalota birootti babal’isuudhaan (Coommunity ART Group).
Tajaajilli qorannoo kaansarii fiixee gadaamessaa namoota vaayrasiin dhiiga isaanii keessa jiru
umurii waggaa 15-49 jiraniif kennamu cimsuu (Cervical Cancer Screening).

62
 Namoota vaayrasiin HIV dhiiga keessatti argameef qorichi ittisa dhukkuba daranyoo sombaa
akka kennamuuf taasisuufhaan (TB Preventive Therapy).
Piroojektiin fooyya’iinsa kenniinsa tajaajila fayyaa sagantaa HIV/AIDS irratti (QI Project)
dhaabbile fayyaa keessatti akka gaggeeffamu taasisuudhaan
Hojii kiliinikaal mentorship gaggeeffamu cimsuu, deeggaruu fi hordofuudhaan
Qulqullina qabiinsa ragaa fi gabaasaa sagantaa HIV/AIDS fooyyessudhaan
Sirna hordoffii , deeggarsaa fi itti gaafatamummaa diriirsuudhaan
Dhiheessii qorichaa/meeshaalee yaalaa cimsuu
Heppaataayitasii

37. Namoota dhukkuba tiruuf qoratamanii bu’aa qorannoo isaanii baran % 0 irraa gara % 0.5
guddisuu
38. Lakkoofsa namoota vaayrasiin Heeppaataatiis B(Hepatitis B) dhiiga keessatti argamee
yaala argatan % 0 irraa % 5 gahuu

Hojiilee Gurguddoo:
- Ittisaa dhukkuba Heeppaataatisii B qaamolee saaxilamoo irratti taasisamu cimsuu
- Qorannoo fi yaalaa dhibee heeppaataatisii B hospitaalotaa fi buufataalee fayyaa keessatti
cimsu,akkasumas qorannoo hanga vaayrasii cimsuu
- Hubannoo hawaasaa dhukkuba heppaataatisii B irratti qabu dabaluuf maloota adda addaa
fayyadamuun ergaa dabarsuu
- Hubannoo ittisa, addaan baasuu fi wal’aansa ‘Hepatitis’ irratti jiru fooyyessuu.
- Tajaajila qorannoo ‘hepatitis’ hospitaalotaa hundaa fi buufataalee fayyaa hedduu keessatti
jal-qabsiisuun akkaataa qajeelfama hojii irra oolmaa biyyoolessaatiin hojii irra oolmaa isaa
mirkaneessuu.
- Tajaajila qorannoo baay’ina vaayirasii dhiiga keessa jiruu (viral load) fi wirtuu wal’aansa
‘hepatitis B fi C’ babal’isuu.
- Yeroo daa’imman dhalatanitti karaa talaallii idileetiin talaalliin farra ‘hepatitis’ akka
kennamu taasisuu.
- Vaayirasii ‘hepatitis’ hanga bara 2030 tti dhabamsiisuuf tarsiimoo hojii irra oolmaa
sagantichaa diriirsuu fi hojii irra oolchuu.

63
- Sirna hordoffii fi deeggarsaa/madaalli sagantaa vaayirasii ‘Hepatitis’ qopheessuu fi hojii irra
oolchuu.
- Hojii qindoomina dhaabbilee mootummaa fi dhuunfaa ‘Hepatitis’ addaan baasuu, wal’aanuu
fi hordofuu irratti jiru cimsuu.
- Tajaajila vaayirasii ‘Hepatitis’ irratti kennamu tajaajiloota duraan turan kanneen akka
HIV/Fayyaa Wal-hormaataa,TB fi fayyaa haadholee, daa’imman reef dhalatanii fi
daa’immanii wajjiin walitti qindeessuun kennamu cimsuu.
- Walitti hidhamiinsa tajaajila ittisa infekshinii, of-eeggannoo hojii dhiigaan wal-qabataniif
taasifamuu fi vaayirasii ‘hepatitis’ cimsuu.
- Tajaajila Vaayirasii ‘hepatitis’ ittisuu, addaan baasuu fi wal’aanuu irratti sirna gahee hojii
qooddachuu fi toftaa hojii irra oolmaa isaa cimsuu
- Qooda fudhattoota garaagaraa mariisisuu fi amansiisuun hojii vaayirasii ‘hepatitis’ addaan
baasuu fi wal’aanuu irratti leeccalloo barbaachisaa ta’e walitti qabuu fi ramaduun
ittifufiinsaan akka deeggaran taasisuu.

HIV Haadha Irraa Gara Daa’immatti Akka Hin Darbine Ittisuu (PMTCT)

39. Tajaajila qorannoo dhiigaa HIV haadholii ulfaa fi harma hoosisaniif taasifamu % 95 irra
ture gara %100tti ol guddisuu
40. Haadholee ulfaa, dahanii fi harma hoosisan poozatiivii ta’anii qoricha ART fudhatan
%97 irra gara %100 guddisuu
41. Tajaajila yaala ittisa vaayrasii HIV daa’imman haadholee vaayrasiin HIV dhiiga isaanii
keessatti argamu irraa dhalataniif kenname (Prophylaxis) %70 gara % 80 tti guddisuu
42. Qorannoo HIV (virological Test) daa’imman haadholee ulfaa vaayrasii HIV dhiiga
isaanii keessatti argamu irraa dhalataniif taasifamu % 63 irraa gara %80 guddisuu

Hojiilee Gurguddoo:
- Qindoomina tajaajila karoora maatii fi kunuunsa HIVtiif taasifamu cimsuu
- Qorannoo HIV haadholee ulfaa, dahumsaaf dhufanii fi harma hoosisaniif taasifamu cimsuu
- Daa’imman ‘HIV’f saaxilamanii dhalatan hundaaf da’umsaan booda yaalii duraa qorichi
gosa lama (dual postpartem prophylaxis) akka kennamu taasisuu (Daa’imman HIVf
saaxilaman hundaaf NVP fi AZT kennuu)
64
- Daa’imman ‘HIV’f saaxilaman karaa qorannoo bakka tajaajilli itti kennamutti adda bahan
‘GenXpert machine’ fayyadamuun dafanii adda baasuun gara wal’ansatti galchuu
- Tarkaanfilee haaraan kanneen akka qorannoo fi wal’aansa heepataayitisii(B fi C), calallii fi
wal’ansaa haadholii yeroo ulfaa fi da’umsaan booda hojiirraa oolchuu
- Qorannoo fi wal’aansa dhibee fanxoo yeroo da’umsaa fi da’umsaan boodaa cimsuu
- Tajaajila karoora maatii tajaajiloota ijoo ta’an kanneen akka ‘HIV’, ‘TB’, dhibeewwan
walqunnamtii saalaan daddarban(STIs) fi kanneen biroo waliin qindeessuun kennuu fi
cimsuu
- Qorannoo ‘HIV’ abbaa manaa/hiriyaa saal-quunnamtii dubartoota ulfaaf taasifamuu cimsuu
- Tajaajila qorannoo ‘HIV’ dubartoota ulfaaf taasifamu sadarka keellaa fayyatti babal’isuu fi
tajaajila wal’aansaaf akka ol-ergan taasisuu
- Tajaajila Calaallii hanqina nyaataa daa’imman waggaa shanii gadiif, dubartoota ulfaa,
haadholii harma hosisanii fi namootaa ‘HIV’n dhiiga isaani keessa jiruuf taasifamu cimsuu fi
babal’isuu.

Dhukkuba Busaa (Malaria)

1. Baay’ina namoota waggaa tokko keessatti bifa haaraatiin dhukkuba busaan qabaman
(annual parasite incidence) 24.2/1000 irraa gara 21.8/1000 tti (2014) hir’isuu
2. Baay'ina dhukkubsattota busaa bara 2013tti 38,748 irraa ture 10%'n gadi-hir'isuun
xumura waggaa bara 2014tti gara 34,873 tti gadi buusuu,
3. Uwwisa dubartoota ulfaa saaphana sireetti fayyadamani bara 2013 %86 irra ture xumura
bara 2014 gara % 90tti ol guddisuu,
4. Uwwisa daa’imman waggaa shanii gadii saaphana sireetti fayyadamani bara 2013 %55
irra ture xumura bara 2014 gara % 80tti ol guddisuu.
5. Kilabii farra dhibee busaa hanga dhuma bara 2013tti manneen barnootaa 70 keessatti
socho’aa ture bara kana bal’inaan sochoosuudhaan hubannaa hawaasni hojii ittisaa fi
too’annoo dhibee busaarraatti qabu cimsuu.
6. Abbootii warraa 85,330 ta’aniif biiffaa kemikaalaa farra busaa gaggeessuu
7. Hirmaannaa hawaasaa cimsuun, iddoo wal-hormaata bookee busaa bara 2013tti 16,163m2
irra ture hanga xumura bara 2014tti gara 20,203m2 ol-guddisuu,

65
 8. Sakkata’iinsa qulqullina tajaajila qoranno dhiigaa dhukkubsattoota busaaf keennamu
Buufataalee fayyaa 22 keessatti “Regional Referal Laboratory” wajjin ta’uun akka
hojjatamu gochuu (EQA)
9. Hordoffii fi deeggarsa qinda’aa kurmaana kurmaanaan adeemsisun fi duub-deebii kennuu,
10. Ragaa PHEM torbee torbeedhan dub-deebii kennuu fi ragaa DHIS2 xinxaaluun murteef
ittifayydamuu,
43. Abbootii/haadholee warraa saaphana siree bakka buusuufiin barbaachisuuf saaphana siree
miliyoona 6.6 raabsuun uwwisa 100% ture ittifufsiisuu.

Hojiilee Gurguddoo:

- Dhibee busaa ittisuu, too’achuu fi dhabamsiisuu irratti hubannoo hawaasaa fooyyessuu.

- Hordoffii, gamaaggamaa fi faana dhawiinsa dhibee busaa akkasumas hojii weeraraaf deebii
kennuu cimsuu.
- Aanaalee filataman keessatti hojiilee dhibee busaa dhabamsiisuu /Elimination/ cimsuu.
- Hojiilee tajaajila qorannoo fi wal’aansa dhibee busaa cimsuu
- Hojii too’annoo bookee busaa cimsuu.
- Hojiilee too’annoo naannoo hirmaannaa hawaasaatiin hojjataman hojii irra oolchuu.
- Iddoowwan filatamanitti biiffaa keemikaala farra bookee busaa (IRS) gaggeessuu.
- Raabsa saaphana siree farra bookee busaa gaggeessuu fi ittifayyadama isaa fooyyessuu.
- Namoota gara naannoo dhibee busaan beekamaniitti imalaniif qoricha farra dhibee busaa
osoo hin qabamin dura fudhatamu (Chemo Prevention) beeksisuu.
- Keemikaala farra bookee busaa yeroon tajaajilaa irra darbee, tajaajilaan ala kan ta’an
(obsolete) fi qodaa pilaastikaa saaphanni siree ittiin dhufu dabalatee addaan baasuu fi sirna
maqsaa fayyaa namaa irra miidhaa hin geessifneen qooda fudhattoota biroo waliin ta’uun
hojii irra oolchuu.
- Murtee ragaa irratti hundaa’e kennuuf kan nama dandeessisu hojiilee qo’annoo fi qorannoo
cimsuu.
- Dhaabbilee fayyaa mootummaa, dhuunfaa fi miti-mootummaa (Public Private Mix)
tajaajiloota ittisaa, qorannoo fi wal’aansa dhibee busaa jalqabsiisuu.
- Dhibee busaa dhabamsiisuuf hojiilee dandeettii cimsuu adda addaa hojjachuu.
66
- Hojii faana dhawiinsa dhibee busaa manaa manattii fi deebii kennuu (Case and Foci
investigation and response) cimsuu.
- Ittifayyadama bajata sagantaa dhibee busaa fooyyessuu.
- Hojii dhibee busaa ‘RDT fi Microscopy’n adda baasuu hojjatamu irratti sirna qulqullina
tajaajila laaboraatoorii mirkaneessuu qaama birootiin taasifamu (EQA) babal’isuu.
- Tatamsa’ina dhibee busaa hojjattoota guyyaa guyyaa godaansaan dhufanii yeroo murtaa’eef
turan wal’aanuu fi ittisuuf qoricha farra dhibee busaa yeroo dheeraaf tajaajilu hojii irra
oolchuu.
- Qulquullina dhiyeessiii meeshaalee farra bookee busaa (RDTs, Saaphana farra bookee busaa,
keemikaalota, ri’ejantii (Giemsa stain powder/solution), meeshaalee namaa kemikaala biifu
miidhaa irraa ittisan (PPE), paampii biiffaa keemikaalaa fi meeshaalee isaa fi kkf) cimsuu.
- Hojii dhibee busaa dhabamsiisuu milkeessuuf sirna qindoominaa naannolee, godinaalee fi
aanaalee ollaa waliin hojjachuu dandeessisu hojii irra oolchuu fi cimsuu.
- Dhibee busaa dhabamsiisuuf seektaraalee dhuunfaa dabalatee walitti dhufeenya qooda
fudhattoota hunda waliin jiru cimsuu.
- Sirna dhiyeessii fi hooggansaa, baay’ina meeshaalee fi qoricha gara fuul-duraatti
barbaachisuu tilmaamuu fi bittaa qorichaa fi meeshaalee ittisaa fi too’annoo dhibee busaatiif
barbaachisuu fooyyessuu.

Dhukkuboota Daddarboo Hin Taane (DDHT/NCD)

44. Baay’ina baqaqsanii yaaluu moora ijaa (cataract surgical) % 1700 ( >100%) gara 4500
(100%) tti (2014) ol-guddisuu.
45. Lakkoofsa dubartoota umurii 30-49 kaansarii balbala gadameessaaf calalamanii 419 irraa
gara (15% eligbile ) tti ( (2014) ol-guddisuu.
46. Dhaabbilee fayyaa tajaajila qorannoo fi wal’aansa kaansarii balbala gadameessaa
gaggeessan 7 irraa gara 14 akkasumas tajaajila ‘leep’ kennan 0 irraa gara 1 tti ol guddisuu
47. Namoota dhiibbaan dhiigaa isaanii ol ka’aa ta’a jedhamee tilmaamu 14859 keessaa
sakatta’insa gaggeessuun %50 akka beekan taasisuu
48. Uwwisa namoota tajaajila wal’aansaa dhiibbaa dhiigaa olka’aa hordofanii to’atamee
14026 (%40 irraan gahuu
67
 49. Baay’ina namoota haaraa tajaajila yaalii dhibee dhiibbaa dhiigaa argatan (%5) irraa gara
5943(%40) tti (2014) ol-guddisuu.
50. Baay’ina namoota haaraa tajaajila yaalii dhibee sukkaaraa argatan 531 (%12) irraa gara
28,124tti (2014) ol-guddisuu.
51. Namoota haaraa dhibee sukkaaraan qabaman _______ tiif wal’aansa qoricha kennuu

Hojiilee Gurguddoo:
- Imaammamannii fi seeronni waliigalaa wantoota dhukkuboota daddarboo hin taaneef nama
saaxilanii hiikuuf bahuu isaanii mirkaneessuu. (Nyaata fayaa miidhuu, Jimaa, Alkoolii)
- Sirna qindoomina seektarootaa hundeessuun hojii ittisaa fi too’annoo dhukkuboota
daddarboo hin taanee fi wantoota isaaniif nama saaxilanii cimsuu.
- Dhukkuboota Daddarboo Hin Taanee fi wantoota DDHT’f nama saaxilan irratti hubannoo
hawaasaa ol-guddisuu.
- Hubannoo hawaasaa miidhaa itti fayyadamni alkoolii fayyaa, nageenyaa fi diinagdee
akkasumas nyaata irratti qabu uumuu
- Sagantaa hubannoo uumuu DDHT fi wantoota DDHT’f nama saaxilanii irrati bakka hojii fi
manneen barnootaa keessaatti babal’isuu.
- Hojiirra oolmaa to’annoo tambootiif akkaataa Labsii EFDA 1112/2019 bahee fi walii galtee
fayyaa addunyaa to’annoo tamboo irraatti taasifame (FCTC) bu’uurefachuun hojirra oolmaa
isaa dirqisiisuu (enforce implementation)
- Hojiilee saaxilamummaa DDHT sababa naannoo fi iddoo hojiitiin dhufan hir’isuu danda’an
dagaagsuu.
- Ittisa duraa, sadarka jaqaba fi sadarkaa lammmaffaa dhukkuba onnee roomaatikii (RHD)
sadarkaa hawaasaa fi dhaabbilee fayyaa keessaatti babal’isuu
- Tajaajila DDHT fi wantoota DDHT’f nama saaxilaniif kennamu tajaajiloota dhaabbilee
fayyaa bu’uuraa keessatti babal’isuun tajaajiloota achi keessatti kennaman wajjiin karaa
gahee hojii hiruu, hojichi ogeessota gosa adda addaatiin akka kennamu taasisuu fi
neetwoorkii sirna ol-ergiinsaa fooyyessuu.
- Yaala Kaansarii harmaa qorichaan hospi

68
- Dhukkuboota daddarboo hin taanee fi waantota DDHTtiif saaxilan calaluuf, qorannoon adda
baasuuf, wal’aanuuf akkasumas tajaajila kunuunsaa keennuuf dhaabbileen fayyaa
istaandardii guuttachuu isaanii mirkaneessuu
- Labsii EFDA 1112/2019 dhugaatii alkoolii beeksisuu, dhaadhesuu (promotion) fi deeggarsa
maallaqaa (sponsorship) taasisuu dhowwuu fi dhugaatiiwwan alkoolii dirqama maxxansa
akka qabaatu dirqisiisuuf bahe hojii irra oolmaa isaa mirkaneessuu.
- Miidhaa jimaa qama’uu fi balaa jimaa qama’uun walitti hidhatan qabu irratti hubannoo
hawaasaa uumuu.
- Manneen barnootaa keessatti rakkina arguu (refractive error) qaban sakatta’uun kan
kalaadhaan (eye glass) sirrachuu danda’uuf raabsuu

Fayyaa Sammuu

52. Namoota tajaajila wal’aansa dhibee sammuu argatanii____ irraa ____ ol guddisuu
53. Piroopoorshinii dhaabbilee fayyaa tajaajila yaalii dhibee sammuu kennaan (Kellaa fayyaa
0% (2012), 0% (2013). Buufata fayyaa 3% (2012), 5% (2013). Hospitaaloota 25% (2012),
50% (2013).

Hojiilee Gurguddoo:

- Qindoomina kunuunsa fayyaa sammuu hojirraa olchuu cimsuu fi sadarkaa hundatti

babal’isuu
- Hojiiwwan hubannoo, advokeesii fi sossochii uummataa gaggeessuu
- Mirga namoota rakkoo fayyaa sammuu qabanii eeguuf seera baasuu
- Tajaajila kunuunsa fayyaa sammuu haala haqa qabeessaa fi itti fufinsa qabuu kennamuuf
baajata maddisiisuu sirnaan hojiirra oolchuu
- Karoora fi to’annoo qulqullina tajaajila kununsa fayyaa sammuu keessatti namoota rakkoo
fayyaa sammuu qaban fi dhaabbilee dhimma kana irratti hojjetan hirmaachisuu fi aangessuu
- Sadarkaa biyyatti dhaabbata tajaajila fayyaa sammuu hoogganuuf dhaabbatu buu’uura
godhachuun akka naannootti caasaa isaa diriirsuu
- Ogeessoota ispeeshaaliistii fayyaa sammuu qaban leenjisuu fi aanaalee hunda keessatti yoo
xiqqaate ogeessa tokko akka qabaatan taasisuu.
69
- Tajaajila fayyaa sammuu dhibeewwan daddarboo fi darboo hin taane waliin qindeessuun
kennuu
- Ogeessotni fayyaa hundi tajaajila osoo hin eegaliin dura ‘WHO mhGAP’ waliin
walsimsiisuun akka leenji’an taasisuu
- Ogeessota fayyaa hundaa hojiirra jiraniif leenjii fayyaa sammuu bal’inaan kennuu
- Ogeessotiin fayyaa sammuu tajaajila kunuunsa fayyaa sammuu akkamitti akka hordoffanii fi
deeggaran, hogganan, bulchanii fi qindeessan irratti leenjii kennuu.
- Hordoffii fi deggarsa kunuunsa fayyaa sammuu irratti taasifamu sirna hordoffii fi deeggarsa
duraan sadarkaa kunuunsa fayyaa jalqaabaatti (primary healthcare level) taasifamu waliin
qindeessuun gaggeessuu
- Istaandardii leenjiin fayyaa sammuu ogeessoota fayyaatiitiif ittiin kennamu qopheessuu fi
barumsa gama faayyaa sammutiin jiru gara leenjii sadarkaa ol aanaatti(sub-specialty) ol
guddisuu fi babal’isuu
- Fayyaa sammuu fi dhibee sammuu irratti carraqqii hubannoo hawaasaa uumuuf taasifamu
akkasumas tajaajila hojjetoonni ekisteenshinii fayyaa dagaaginaa fi ittisaa irratti kennan
cimsuu fi babal’suu.
- Tajaajila ittisa fi dagaaginaa fayyaa sammuu mana barumsaa, bakka hojii, dhaabbilee fayyaa,
dhaabbilee amantaa fi bakka wal’aansii aadaa itti kennamutti jalqabsiisuu fi cimsuu
- Fayyaa sammuu dagaagsuuf, tajaajila ittisa wantoota sammuu hadoochaan fayyadamuu
(substance use), of-ajjeessuu fi of-miidhuu hambisan cimsuu fi babal’isuu
- Tajaajilli fayyaa sammuu sirna fayyaa sadarkaa hunda jiru keessatti hammatame akka
kennamu babal’isuu fi qulqullina tajaajila fayyaa sammuu kennamaa jiruu cimsuu
- Dhiyyeessii qorichaa fi tekinoolojii qorannoo fayyaa sammuuf barbaachisan haala
ammansiisaa fi gatii madaalawaa ta’een akkaataa dhabbani fayyaa addunyaa (WHO)
paakeejii kunuunsa xinsammuu hawaasaa sadarkaa hawwaasatti kaa’een jiraachuu
mirkaneessuu
- Sirna fayyaa sadarkaa hundatti tajaajilli dhibee sammuu dursi kennamuufii qabu
bu’uurefchuun hojjetu akkasumas feedhii qaamolee hawaasaa keessaa caalmaatti
miidhaamoo ykn haawaasa xiyyeeffannoo addaa barbaadanii guutuu danda’u jiraachuu
mirkaneessuu.

70
- Hordoffii fi deggarsa tajaajila kunuunsa fayyaa sammuu sirna hordoffii fi deeggarsaa jiru
keessatti qindeessuun HEF, buufata fayyaa, hospitaalota, waajjira fayyaa aanaa, waajjira
fayyaa godinaa fi biiroo eegumsa fayyaaf taasisuu.
- Qorannoo fayyaa sammuu babal’suuf waan barbaachisu duraa duubaan kaa’uu.

Dhukkubootaa Tirooppikaalaa Xiyyeeffannoo Barbaadan (NTD)

1. Tatamsa'ina dhibee hooqxoo "Oncho" xiqqeessuudhaaf walumaa gala aanalee 20 fi

magaalota 3 keessatti waggati marsaa lamaan raabsaa qorichaa sadarkaa hawaasaa
(MDA) geggeessuu,
2. Uwwisa raabsaa qoricha Hooqxoo ”Oncho” dhuma bara 2013tti %82 irra ture hanga
xumura bara 2014tti %84/89 tti raawwachuu,
3. Tajaajila yaalii dhukkubsattoota dhibee miila dhiitessaa (Lymphedema mgt) haarawaa
fi deddebiin yaalaman namoota 320 irraa ture dachaa 10’n dabaluun gara 3,200tti ol-
guddisuu,
4. Yaalii dhibee dhiitoo miilaa daddarbaa ta’ee (LF MDA) bara 2013 Aanaa 1 keessatti
geggeessaa turre bara 2014 keessaa akka raawwatamuuf qaama dhimmi ilaalu waliin
qindoominaan hojjechuu,
5. Tajaajila baqasanii yaaluu dhiitoo cidhaanii (Hydrocelectomy) sababa dhibee miila
dhiitessaa daddarbaa ta’ee (Lymphatic Filariasis) namoota 50 akka kennamu taasisuu,
6. Taj. baqaqsanii yaaluu qola ijaa (TT surgery) hanga dhuma bara 2013tti namoota 400
tiif kennamaa ture namoota rakkoo kanaaf saaxilamanii osoo tajaajila kana hin
argatin/osoo bira hin gahamin godina keenya keessaatti argaman 3,000 ol ta’an akka
tajaajilaman gochuu,
7. Raabsa qoricha raammoo maxxantuu garaa keessa (STH) ijoollee umurii isaanii
waggaa 5 hanga waggaa 19 jidduu jiraniif kennamu %80 irra gara %90 tti ol
guddisuu,
8. Raabsa qoricha dhibee Bilihaarziyaa (SCH) ijoolee umurii isaanii waggaa 5 hanga
waggaa 19 jidduu jiranf kennamuu %57 irra ture gara %85tti ol guddisuu,

71
 9. Dhukkubsattoota dhibee cittoo tajaajila yaalaa sadarkaa hawaasaa (MDA) fi
dhaabbilee fayyaatti akka argatan gochuun namoota rakkoo kanaaf saaxilaman
tajaajiluu,
10. Hojii sakatta’iinsa raammoo giinii aanaalee dhibee kanaaf saaxilamoo ta’anii
shakkamanii fi kanaan dura dhibee kanaan miidhaman irraatti bal’inaan gaggeessuu.

Hojiilee Gurguddoo:

 SDhukkuboota tirooppikaalaa xiyyeeffannoo barbaadan ittisuu fi too’achuuf hirmaannaa

gama hundaa fi advookesii cimsuu, hubannoo hawaasaa dagaagsuu akkasumas sosochii
uumuu.
 Caasaalee fayyaa sadarkaa hundatti jiran keessatti tajaajiloota bishaanii, saaniteeshinii fi
haayijiinii (WASH) fi dhukkuboota tirooppikaalaa xiyyeeffannoo barbaadanii walitti
qindeessuun hojii irra oolchuu.
 Hojiilee eegumsa fayyaa naannoo fi too’annoo veektaraa qindaawaa ta’e cimsuu.
 Namoota keessatti dacha’uu qoola ijaa sababa dhukuba trakoomaatiin dhufu
(Trachomatous trichiasis surgery backlog TT) qaban kanaan dura addaan baafamanii fi
haaraa galmaa’anii eeggataa jiran hundaaf tajaajila baqasanii yaaluu kennuun tajaajilli
kun karaa guutuu ta’een dhaabbilee fayyaa keessatti itti fufiinsaan akka kennamu taasisuu
 Sagantaa raabsaa qoricha dhukkuboota trooppikaalaa xiyyeeffannoo barbaadanii
qindaa’aa (MDA) cimsuu fi uwwisa hundaa 85% oliin gahuu.
 Hojiilee qulqullina wal’aansa dhukkuboota tirooppikaalaa xiyyeeffannoo barbaadanii
fooyyessuu cimsuu.
 Sagantaa ittisaa, to’annoo fi dhabamsiisa dhukkuboota trooppikaalaa xiyyeeffannoo
barbaadanii qindaa’aa cimsuu
 Hojii sakatta’insaa , faana dhahinsa fi yaala dhibee cittoo (scabies) sadarkaa hundatti
cimsuu
 Tajaajila yaalii dhukkuboota kalazar/Leshimaniasis, baqaqsanii yaaluu dhiitoo cidhaanii,
keessatti dacha’uu qoola ijaa sababa dhukkuba trakoomaatiin dhufu (TT Surgery),

72
 Dhiitoo miillaa, raammoo Giinii, Cittoo fi kkf qindaa’aa fi kalaqa irratti hundaa’e
dhaabbilee fayyaa keessatti kennamu hawaasa hunda biraan gahuu fi cimsuu
 Qindoomina Sagantaa WaSH fi Ittisa dhukkuboota Trooppikaalaa xiyeeffannoo
barbaadanii (WaSH-NTDs) cimsuun itti fayyadama qabeenya sagantaalee kanaaf
argamuu sadarkaa hundatti cimsuu
 Qooda fudhannaa seketerootaa irratti advookessii cimsuu fi dadammaqinsa hawaasaa
dagaagsuu
 Hojiilee faana-dhahiinsa fi dhabamsiisa dhukkuba raammoo Giinii karaa guutuu ta’een
itti fufsiisuu
 Sagantaa ittisaa fi to’annoo dhukkuboota trooppikaalaa xiyyeeffannoo barbaadanii sirna
kenniinsa tajaajila fayyaa keessatti karaa kaarikulamii fi paakeejii tajaajila fayyaa
murteessoo akka haammataman taasisuu

Haayijinii fi Eegumsa Fayyaa Naannoo

1. Uwwisa qabiinsa fi yaala bishaan dhugaatii mana keessaa abbaa/haadha warraa % 74 irraa
gara % 80 tti (2014) ol-guddisuu.
2. Uwwisa abbaa warraa/haadha warraa akka naannotti jiran keessaa iddoo balfi dhangala’oon
itti maqfamu qopheessuun itti fayyadaman %25 irra jiru gara %35 (2014) ol guddisuu
3. Uwwisa abbaa warraa/haadha warraa akka naannotti jiran keessaa balfi jajjaboon itti
maqfamu qopheessuun ittifayadaman %47 irra jiru gara % 55 (2014) ol-guddisuu.
4. Uwwisa gandoota udaan/boolii namaa dirreetti bobba’uu irraa bilisa ta’an (Open defication
free kebeles) yeroo ammaa %61 irra jiran gara %70 (2014) ol guddisuu.
5. Uwwisa abbaa/haadha warraa mana fincaanii foyya’aa qaban % 53 irra jiru gara %60 (2014)
ol guddisuu.
6. Uwwisa madda bishaanii (water schemes) hordofamanii sammuuda isaa fudhachuun
qorataman 0.14% amma irra jiru gara % 5 (2014) tti ol-guddisuu
7. Uwwisa dhaabbilee fayyaa (Buufata fayyaa fi keellaa fayyaa) dhiyeessii bishaan qulqulluu
itti fufiinsaan qaban %12.4 irraa gara %26.8 (2014) tti ol-guddisuu.
8. Uwwisa dhaabbilee fayyaa (Buufata fayyaa fi keellaa fayyaa) mana fincaanii foyya’aa qaban
% 24 irraa gara %70.6 (2014) tti ol-guddisuu

73
9. Uwwisa dhaabbilee fayyaa tajaajila maqsa balfaa qaban % 91 irra gara % 100 (2014) tti ol-
guddisuu
10. Leenjii leenjiftootaa hirmaatoota 30 mata duree adda addaa irratti kennuu
11. Hordoffi fi deeggarsa kurmaana kurmaanaan gaggeessuu
12. Walitajjii gamaaggama raawwii hojii sadarkaa biirootti kurmaana kurmaanaan gaggeessuu
13. Kabaja guyyaa harka fi fuula dhiqannaa addunyaa akka naannootti qopheessuu
14. Abbaa warraa/Haadha warraa iddoo harka dhiqannaa qaban kan amma jiruu irraa %5 ol
guddisuu.
15. Dhaabbilee motummaa fi miti mootummaa hunda keessatti iddoon harka dhiqannaa
qopheessannii akka itti fayyadaman taasisuu
16. Qoodinsaa fi ramaddii baajataa dhaabbilee adda addaa irraa argamu kurmaana kurmaanaan
raawwachuu
17. Hordoffii itti fayyadama baajta deeggarsaa kurmaana kurmaanaan taasisuun gabaasa itti
fayyadamaa qindeessuun qaama dhimmi ilaaluuf dhiheessuu
18. Gabaasa raawwii hojii kurmaana kurmaanaan qindeessuu fi qaama dhimmi ilaaltuuf
dhiheessuu
19. Qulqullina ragaa mirkanneessuuf (data validation) waggaatti yeroo lama gaggeessuu.
20. Wiirtuu gabayaa saaniteeshinii dhuma bara 2013 5 irra ture gara 9 tti ol guddisuu
21. Qulqullina ragaa haayijinii fi eegumsa fayyaa naannoo fooyyessuu galmee ragaan sadarkaa
keellaa fayyaa irratti galmaa’ee jiru hordofuu
22. Manneen barnootaa sagantaan MHH hojii irra oolu amm 8 ture gara 20tti ol guddisuu
23. Manneen barnootaa hunda keessatti gumiin WaSH akka dhaabbatu seektara barnootaa waliin
qindoominnaan hojjechuu
24. Deeggartoota WaSH fi NTD irra hojjetan adda baasuun Taaskiifoorsii dhaabuu.
25. Hojjilee WaSH dhaabbbilee fayyaa garee deeggarsa dhaabbilee fayyaa wajjiin dhaabbilee
fayyaa hunda keessatti hojii irra oolchuu.
26. Ragaa bu’uuraa sagantaa H fi EFN waggaatti al tokko haaromsuu.

Hojiilee Gurguddoo:

74
 Hojiilee haayijinii, saaniteeshinii fi eegumsa fayyaa naannoo hawaasa biratti fudhatama
qaban kan aadaa fi haala jireenya hawaasaa yaada keessa galchan bocuun hojii irra oolchuu.
 Oomishaalee tajaajiloota haayijinii, saaniteeshinii fi eegumsa fayyaa naannoo bu’aa
qabeessa ta’anii fi ittifufiinsa qaban hawaasa biraan gahuuf sirna gabayaa saaniteeshinii
gabaa giddugaleessa godhate cimsuu fi wiirtuulee gabaa saaniteeshinii babal’isuu.
 Teeknolojii tajaajiloota haayijinii, saaniteeshinii fi eegumsa fayyaa naannootiif mijaawaa
ta’e bocuu, beeksisuu fi hojii irra oolchuu.
 Meeshaaleen tajaajila haayijinii, saaniteeshinii fi eegumsa fayyaa naannootiif oolan
ashuuraa/taaksii irraa bilis ykn irraa akka hir’ifamu hojjachuu.
 Kutaan hawaasaa jireenyaa gadi aanaa jiraatu tajaajiloota haayijinii, saaniteeshinii fi
eegumsa fayyaa naannoo liqiin ykn gargaarsa addaa mootummaan taasifamu akka argatuuf
hojimaata diriirsuu.
 Tooftaalee duraan turanii fi haarawa fayyadamuun bobbaa udaan namaa dirree irratti
taasifamu hir’isuu.
 Sadarkaa maatiitti haala qabiinsaa fi maqsa balfaa hojii irra oolmaa isaa fooyyessuu.
 Sadarkaa maatiitti haala qabiinsa qulqullinaa fi nageenya nyaataa fi bishaanii fooyyessuu.
 Tarsimoo fi hojimaata amala harka dhiqannaa ittifufiinsa qabu mirkaneessuuf dandeessisan
bocuu fi hojii irra oolchuu.
 Hojii irra oolmaa eegumsa qulqullina marsaa laguu cimsuu.
 Eegumsa qulqullina haayijinii, saaniteeshinii fi bishaan daa’immanii (Baby WaSH)
babal’isuu fi cimsuu.
 Faalama qilleensa mana keessaa hir’isuuf tooftaalee gargaaranii fi hojii irra oolmaa haala
qabiinsa manaa fayya qabeessa ta’e fooyyessuu.
 Hojiilee haayijinii fi saaniteeshinii magaalotaa qindeessuu.
 Dhaabbilee fayyaa keessatti dhiyeessii tajaajiloota haayijinii, saaniteeshii fi bishaanii
(WASH) mirkaneessuu.
 Dhaabbilee biroo kanneen dhaabbilee fayyaatiin ala jiran tajaajiloota haayijinii, saaniteeshii
fi bishaanii (WASH) istaandaardii barbaadamuun akka guutaman hordoffii fi deeggarsa
taasisuu.

75
 Sirna fayyaa dhiibbaa jijjiirama qilleensaa damdamachuu danda’u uumuuf tooftaalee
dandeessisan cimsaa deemuu.
 Hojiilee advookesii fi jijjiirama amalaa fayyaa fi nageenya iddoo hojii fooyyessuu
dandeessisan cimsuu.
 Hojiilee ittisa faalama naannoo beeksisuu fi hordoffii taasisuu.
 Dhaabbilee fayyaa keessatti filannoowwan teeknolojii gaaziiwwan summaawoo qilleensa
faalan gadi hir’isuuf gargaaran beeksisuu.
 Weerarootaa fi balaa tasaa uumamaniif tajaajiloota haayijinii, saaniteeshinii fi bishaanii akka
dhiyaatu gochuun deebii kennuu.
 Caasaalee haayijinii fi eegumsa fayyaa naannoo fi humna raawwachiisummaa isaanii
cimsuu.
 Qindoomina WASH-NTD fi WASH-Nutrition hojii irra oolchuu.
 Haayijinii fi eegumsi fayyaa naannoo hojii qindoomina seektarootaa hoogganuu fi cimsuu.

Tajaajila Fayyaa Bu’uuraa fi Sagantaa Ekisteenshinii Fayyaa

1. Ijaarsaa fi hojiittii galchuu Gurma’insa Gamtaa Misooma Dubartootaa %53 gara %85
guddiisuu.
2. Ijaarsaa fi hojiittii galchuu Gurma’insa ijaarsa olla (1-10) %56 gara %85 guddiisuu.
3. Baay’ina gaggeesiitoota gurmaa’iinsa dubartootaa gulantaa I ta’an 5208(56%) irraa gara
9299 (100%) guddisuu
4. Magaalaa tajaajila garee fayyaa maatiitiin (Family Health Team) raawwachaa jiranii)
Magaala 0(0%) irraa gara 3 (100%) guddisuu.
5. Pirooporshinii Buufataalee fayyaa tajaajila yaalii ariifachiisaa gadameessaa fi
baqaqsanii yaaluu kennan 0 irraa gara 3 tti guddisuu.
6. Pirooporshinii dhaabbile fayyaa bu’uraa raawwiin isaanii olaanaa ta’e 9 (% 13) irraa gara
21 (32%) tti guddisuu
7. Aanaalee adda duree 1% (4) irraa gara (4) 17.3%tti ol guddisuu
8. Kelloota fayyaa tajaajila fayyaa waliigala (Keellaawwan Fayyaa Dhaloota 2FFaa Keessaa)
kennaan gara 20tti guddiisuu.

Hojiilee Gurguddoo:
76
- Sagantaa ekisteenshinii fayyaa fooyyessuu fi babal’isuu.
- Fedhii hawaasaa guutuu fi uwwisa tajaajila fayyaa hundaa biraan gahuuf(UHC) tajaajila
kennamu karaa sagantaa ekisteenshinii fayyaatiin babal’isuu
- Kenninsa tajaajila sagantaa ekisteenshinii fayyaa hundaa akka haammatu (Dubartootaa,
Dhiirotaa, Daa’immanii fi Dargaggootaa) taasisuu tarsiimoo kalaquu fi hojii irra oolchuu
- Rifoormiiwwan adda addaa (EPAQ, EHCRIG, PHCG, Isandardii Hoggansa fayyaa) hojii irra
oolchuun tajaajila fayyaa qulqullinni isaa eegame sadarkaa dhaabbilee fayyaa bu’uuraatti
(PHCU) kennamu mirkaneessuu
- Sagantaa ekisteenshinii fayyaa magaalaa keessaa ijoo kan ta’e tajaajila garee fayyaa maatii
(family health team approach) cimsuu fi babal’issuu;Ummata horsiisee bulaa/gar-tokkeen
horsiisee bulaa ta’an garee fayyaa socho’aatiin cimsuu fi babal’isuu
- Gadoota adda-duree fi dhabbilee fayyaa bu’uuraa raawwii ol-aanaa qaban baay’inaan
horachuu fi cimsuu.
- Tarsimoo qooda fudhannaa hawaasaa irra deebii’uun cimsuun, madaaluu fi akka babal’atu
taasisuun hojiiirra oolmaa sagantaa ekisteenshinii fayyaa deeggaruu.
- Namoota dhaabbilee fayyaa dhufaniif barumsa dagaagina fayyaaa itti fuffinsa qabuun kennuu
- Sirna kominikeeshinii jijjiirama amalaa (BCC) bu’aawwan fi haala qabatamaa adda bahee
waliin walsimu daraan cimsuu.
- Tarsimoo madaalii yaada uummataa (CSC) hojii irra oolchuun, yaadni uummataa akka
galteetti fudhatamuu, kabajamuu fi hojiitti hiikamuu isaa mirkaneessuun amantaa fi
aantummaa uummataa ijaaruun itti gaafatamummaa sirna tajaajilli fayyaa uummataaf qabu
cimsuu
- Manneen barnootaa fi dhaabbilee mootummaa biroo kessatti tajaajila fayyaa babal’isuu
- Buufataalee fayyaa filataman keessatti tajaajila baqaqsanii yaalu ariifachiisaa fi gadameessaa
jalqabsiisuu

Tajaajila Yaalii/Medical Services:

1. Ummata waliigalaa keessaa baay’ina namni tokko waggaatti tajaajila deddeebi’anii

yaalamuuf (OPD/Capita) dhaabbilee fayyaa daawwatan %1 irra gara % 1.25tti gahu.

77
 2. Ummata waliigalaa keessaa baay’ina namni tokko waggaatti ciisee yaalamuu
(IPD/capita) argate 0.0109 irraa gara 0.02’tti gahu.
3. Reetii qabiinsa siree % 47 irraa gara % 65tti (2014) ol- guddisuu
4. Dhibbantaa Hospitaalotagodina keenya keessaa beekamtii biyya keessaa argatan %0
irraa gara %1’tti (2014) ol-guddisuu
5. Tajaajila baqaqsanii yaaluu guddaa 62,682 irra ture gara 65,816 ol-guddisuu
6. Reeshoo du’atii haadholee dahumsa waliin walqabatee dhaabbilee Fayyaa keessattii 0.9
ture gara 0.8 tti hir'isuu
7. Hospitaalota raawwii isaaniitiin sadarkaa Adda duree (EHSTG Standared ≥ 75 %) 2
turan gara 5 olguddisuu
8. Raawwiin istaandaardii EHSTG 45% irra gara 58% ol guddisuu
9. Reetii du’atii tajaajilamtoota tajaajila daree arifachisaa keessaa 1% irra kan ture gara
0.7% gadi buusuu.
10. Baay’ina dhaabbilee fayyaa bu’uura Qindoomina Dhaabbilee Fayyaa Bu’uura qulqullina
tajaajilaaf (EPAQ) kennan 10 (15%) irraa gara 58(85%)tti (2014) ol guddisuu.

11. Hojiilee Gurguddoo:

- Waliingahinsa tajaajila fayyaa barbaachisoo ta’an fooyyessuu
- Isaandardiiwwan dhaabbilee fayyaa paakeejii kenniinsa tajaajila fayyaa Itiyoophiyaa (EHSP)
irratti hundaa’uun irra deebi’uun hojjechuu
- Tajaajiloota fayyaa bu’uura ta’anii fi fedhii hawaasaa bira gahuu hin dandeenyee ta’anii
adda bahaniif paakeejii deeggarsaa fi tarsiimoo itti fayyadamaa qopheessuu
- Hojirra oolmaa fi waliingahinsa kenna tajaajila fayyaa bu’uuraa deeggaruu
- Kenna tajaajila daree dhunfaa cimsuu
- Tajaajila yaalaa dhukkubsataan guyyuma dhufetti tajaajila akka argatu taasisu beeksisuu
- Waliingahinsa kenna tajaajila fayyaa bu’uraa hawaasaa hundaaf keennamu fooyyessuu
(Keessattuu; tajaajila paatoloojii, laaboraatorii, ijaa, ilkaanii, gogaa, tajaajila qorannoo
bu’uuraa (CT, MRI), fayyaa sammuu fi kkf)
- Waliingahinsa tajaajila kunuunsaa baqaqsanii yaaluu fi adoochuu fooyyessu

78
- Waliingahinsa keenna tajaajila qorannoo foyyeessuu (Tajaajila laaboraatorii, immeejingii fi
paatoloojii)
- Dandeettii hoggansaa tajaajila yaalaa dhaabbiilee fayyaa keessatti foyyeessuu
- Sirna fayyaa hawaasaaf hawwataa ta’ee fi gara laafiinaan tajaajilu uumuu
- Hospitaalota sadarkaa olaanaa (Tertiary and Quaternary ) irra jiran waliin gahinsa isaanii
fooyyesuu
- Hooggansaa fi bulchiinsa dhaabbilee fayyaa fooyyessuu fi istaandardii qopheessuu
- Dhaabbiilee fayyaa keessatti keenna tajaajila wal’aansaa teknooloojiin deeggaruu (digitalize)
- Dhaabbilee fayyaa keessatti sirna hooggansa wala’aansaa elektrooniksii hojirra oolchuu
- Teeknooloojii faayya hojii irra olchuu (Tele Medicine, Tele pathology, Tele- radiology,
Robotic surgery, 3-D printing for prostatic supplies)
- Qoodafudhannaa hawaasaa keenniinsa tajaajila fayyaa keessatti cimsuu
- Waliin gahinsaa fi qulqullina tajaajila dandamachiisuu(rehabilitation services) fooyyessuu
- Kunuunsa maanguddootaa (Geriatric care) hojiirra oolchuu fi foyessu

Qulqullina

54. Ce’umsa sektera fayyaa qulqullinaaf (HSTQ) 63 irraa gara 75tti (2014) ol-guddisuu
55. Hospitaalonni ‘SaLT’hojiirra oolchaa jiran 85 irraa gara 90tti (2014) ol-guddisuu

Hojiilee Gurguddoo

- Pirojeektii qulqullina tajaajila fiduuf bocamanii hojii keessa galan keessa jijjirrama
barbaachisu fidee kan eebbifame 420 irraa gara 850 tti (2014) ol-guddisuu. (Intiative)
- Pirojeektii qulqullina tajaajila fayyaa bocamanii jijjirama fiiduun isaanii mirkana’ee
dhaabbilee fayyaa keessatti hojjetamu 590 irra gara 1010 tti (2014) ol-guddisuu (Intiative)
- Tarsiimoo qulqullina tajaajila fayyaa fi nageenya yaalamtootaa qophessuu fi hojii irra
oolchuu
- Sirna nageenya yaalamtoota sadarkaa naanootti qopheessuun hojiirra oolchuu
- Tarsiimoo keenninsa tajaajila fayyaa irra deebiin ilaaluu

79
- Tarsiimoo kenninsa tajaajila fayyaa qulqullina qabu fi nageenya yaalamtootaa mirkaneessuu
hundeessuu
- Yaad-rimee fi hojirra oolmaa qulqullina tajaajila fayyaa aadaa mana hojii taasisuu
- Kenninsa tajaajila wal’aansaa fi shaakala daanga ogummaa bu’uureffate walteessuu
- Sadarkaa fi daangaa kenninsa tajaajila dhabbilee fayyaa waalteessuu
- Sirna qulqullina kenninsa tajaajilaa qindoominaan walirraa barachuu hundeessuu fi cimsuu
- Bu’aa qorannoo qulqullinaa tajaajila irratti hojjetamu deeggaruu
- Sirna wal-irraa barachuu dagaagsuu
- Sirna deeggarsa ogummaa cimsuu
- Qulqullina tajaajilaa fooyyeessuuf Qorannoo fi maxxansa bu’aa qorannoo deeggaruun
hojiirra oolmaa isaa cimsuu
- Dhaabbiilee fayyaaf sadarkaa naannoo fi biyyoolessatti beekamtii kennuu
- Sirna hoggansa beekumsaa sadarkaa Biirootti hundeessuu
- Wiirtuu fooyya’insa Qulqullina hundeessuu
- Safartuulee qulqullina kunuunsa fayyaa naannoo qopheessuu
- Ogeesaa tajaajila fayyaa kennu, Bitu fi to’atu Biirootti of dandeessisuun hundeessu

Walgitiinsa

56. Aanaalee deeggarsa addaa barbaadan 12 irraa gara 42tti (2014) ol-guddisuu

Hojiilee Gurguddoo

- Daash-boordii qopheessuun walgiitinsa fayyaa gama tajaajilaan, dhihessiin, fi bu’aatiin

hordofuu.
- Inshuraansii fayyaa hawaasaa babal’isuun maatii balaa baasii fayyaa hin barbachisneef
saxilamuu malan baraaruu, fi aanaa ceesisuun maatiiwwan sababa hanqina fayyaatiin
hubamu danda’an baraaruu,
- Hawaasa horsiisee bulaa qaqqabamaa taasisuuf sagantaa eksteenshinii fayyaa haala jireenya
hawaasichaaf mijataa ta’e itti fufiinsaan hojirirra oolchuu,
- Godinaalee raawwin hojii fayyaa isaanii gadi aanaa ta’e cimsuuf dandeettii karoorsuu fi sirna
fayyaa cimsuu irratti deeggarsa ogummaa fi maallaqaa taasisuu,

80
- Faayinaansiingii fayyaa godinoota raawwiin isaanii gadi aanaa ta’e ittiin xiyyeeffannoon
deeggaraman, akkasumas qaamota hawaasaa qaqqabamaa hin taane tajaajila fayyaa ittiin
argatan adda baasuu fi hojiirra oolchuu,
- Qindoomina qooda fudhattoota galma ga’iinsa walgitiinsa fayyaa keessatti qooda qabanii
cimsuu
- Hojattoota iddoowwan jireenyaaf mijataa hin taane keessatti tajaajila fayyaa kennaa jiran
karaa adda addaan oonnachiisuu,
- Xiinxala waligitiinsa fayyaa sagantaadhaan fi itti fuufiinsa qabuun gaggeessuun argannoo
isaa murtoof itti fayyadamuu,

Hojii To’annoo Ergiinsaa, Yaalii Arifachisaa fi Yaala dhibee cimaa (intensive care)

Mannii/Target/

57. Ambulaasoota istandardii barbaachiisuu guuttatanii tajaajila kennan 0% gara 30% ol

guddiisuu.
58. Baayyina tajaajilamtoota dhabilee fayyaan duraa (Pre hospital service) akka godina
keenyaatti %15n akka ol guddatu taasisuu (Referral, Anbulasii, First Aid)
59. Dhaabile fayya tajaajila yaala cimaa (intensive care service) Kennan %25 irraa gara
35%tti guddisuu.
60. Giddugala kenna tajaajila yaala humnaan olii hundeessun ogeessota dafee qaqqaboo
balaa humnaa olii to’achuuf ijaaraman (DMAT) akka naannootti qofa jiru bakkeewwan
garaagaraa 4 babbal’isuu.
61. Kaffaltii inshuraansii qaama sadaffaa balaa konkolaataa hospitaloota 25 keessatti
kennamaa ture gara Hospitaloota hunda keessaatti ol guddiisu.
62. Du’aatti namoota kutaa yaala ariifachiisaa keessatti tajaajilamaa turan harka digdamii
shan (25%) akka hir’atu taasisuu reduce (emergency mortality rate from 0.66 to 0.495)
63. Hama dhibamtoota ol erginsaan dhaabata fayyaa tokko irraa gara dhaabata fayyaa birootti
ergaman harka digdama (20%) hir’isuu (reduce Referral rate from 0.5 to 0.38)

Hojiilee gurguddoo

81
 Caasan sirna tajaajiila yaala arifachiisaa (Emergency and Critical Care) sadarkaa Waajira
eegumsa fayyaa Godinaa fi Magaalotaa hunda keessatti akka jiratu hojjechuu.
 Tajaajila idilee waa’ee sodaa balaa irrattii sakkata’iinsa gaggeessuu fi ofeeggannoo cimsuu.
 Human qophii balaa tasaa fi bulchiinsa sadarkaa aanootaa cimsuu.
 Sadarkaa Nannoo keenyaattii giddugalaa sakkata’iinsaa cimsuu
 Koreewwaan deebii hatatamaa kennaan sadarkaa hawaasaatti dabalatee human namaa
leenji’ee fi gahaa ta’e akkaa jiraatu taasiisuu.
 Yeroo balaan ummamees ta’ee isaan booda tajaajiilli idilee akkaa jiraatu mirkaneessuu.
 Hawaasiin wa’ee balaa tasaa kan dursee raagu/tilmaamu/, adda baasu,qophaa’uu fi deebii
kennuu akkasumas galma yeroo dheeraa gochuu.
 Iddoo turtii gahaa,iddoo yaalaa gahaa,iddoon filatamaa fi tajaajila gahaa wajjiin akka jiraatu
mirkaneefachuu.
 Dhuukkubni daddarboon gara biyyaa akka hin gallee offegannoo fi to’annoo gahaa gochaa
jiraachuu mirkaneefachuu.
 Yeroo balaan tasaa uummamu deebii hattatamaa kennuu deegaruuf qabeenya gahaa
qopheessuu/walittii qabuu.
 Hojiilee Dhiibbeewwaan baduuf jiran fi rakkoo fayyaa ta’aan irratti duuluu.
 Oddeefannoo hin mirkanoofiinee hawaasaa keessaa ka’aan mirkaneessaa deemuu
 laboratoorii beekkamtii qaban idileedhaan sakkata’uu.
 Iddoo sensaa fi bahiinsaarrattii sakkata’iinsa dhukkuba daddarbaa godhuu

 Iddoo balaawwaan hawaassaa fiduu dandaa’aan jedhamee addaa baheerratti sakkata’iinsaa fi

daawwannaa cimsuu.
 Iddoowwaan balaan tasaa ittii ummamee booda qorannoo gaggeessuu fi gabaasa
saayinsawaa ta’ee qopheessuun dhiheessuu.

 Caasan sirna tajaajiila yaalii arifachiisaa (Emergency and Critical Care) sadarkaa Waajira
eegumsa fayyaa Godinaa fi Magaalotaa hunda keessatti akka jiratuu irratti hojjechuu.

Tajaajila Laabooraatoorii (Laboratory services):

82
 1. Dhibbantaa dhaabbilee fayyaa Laboratoriin isaanii qorannoo qulqullina qorannoo AFB
irratti hirmaatan ol guddate (79%) irra ture gara (90%) oliguddisuu.

2. Standardii EHRIG tajaajila laboratorii ol %78 gara % 86 tti oli guddisuu.

3. Dhibbantaa dhaabbilee fayyaa Laboratoriin isaanii qorannoo qulqullina qorannoo malaria

BF irratti hirmaatan ol guddate (86%) irra ture gara (100%) oliguddisuu.

4. Lakk hospitaalota HIV PT test irratti hirmaatan 4 ture gara 7tti ol guddisuu.

5. Qorannoo viral load fayyadamtoota qoricha ARTf taasifame (84%) irraa gara (95%) tti ol
guddisuu

6. Dhiyeessiiwwaan fi ri’eejentoota qorannoo AFB tiif oolan buufataalee fayyaa 68 fi

hospitaalota 7 f waggaa guutuu dhiyeessuu.

7. Namoota qorannoon viral load taasifameef keessaa kan suppress tahe (94%) irraa gara
100tti ol guddisuu

Hojiilee Gurguddoo:

- Sirna hooggansa qulqullina laaboraatorii (LQMS) cimsu,

- Sadarkaa sadarkaan adeemsa qulqullina laabooraatoorii cimsun gara beekamtii (SLIPTA)
irraa gara ISO 15189 ykn 17025 geessuu,
- Sirna keessaa fi alaa qulqullini laabooraatoorii itti to’atamu cimsu,
- Bu’uraalee misoomaa labooraatoorii sadakaa naannoo cimsuu,
- Hooggansa meeshaalee laabooratorii fi dandeetti suphaa fi sadarkaa eegsiisuu cimsuu,
- Labooraatooriiwwan teeknoolojiiwwan sadarkaa isaa eegateen guutuu,
- Dandeettii qorannoo laabooraatoorii sadarkaa kenniinsa tajaajilaatti jiraachuu qabu
waaltessuu,
- Tajaajila laaboraatorii odiitii taasifamu sadarkaa hospiitaalootaatti eegaluu fi babal’isuu,
- Sirna odeefanoo laaboratoorii (LIS) cimsuu,
- Adeemsa walitti hidhamiinsa fi ol-eerginsa saamudaa jajjabeessu,

83
- Faana dhahiinsa dhukkuboota baakteeriyaa qoprichaan wal baranii (ant-microbial resistance)
deeggaruuf sirna laaboraatorii cimsuu,
- Sirna laaboraatorii hundatti nageenya fi eegumsa cimsuu,
Hoggansa balfa laabooraatoorii foyyeessuu

Baankii Dhiigaa

1. Walii gala Dhiiga Ummata irraa funaaname unitii (Total Blood collection) 648 irraa gara
1000tti oli guddisuu.
2. Lakkoofsa Hospitaalota Minii Blood Bank qopheefatee “Number of Hospital fulfilling
mini blood banks criteria” fi maree blood bank committee walittifufiinsaan geggeessan
gara 8 tti olguddisuu
Hojiilee Gurguddoo:

- Tajaajila wiirtuu baankii dhiigaa naannoo keenyaa jiran cimisuu

- Lakkoofsa yuunitii dhiiga warra feedhiin kennanii baayyisuu fi warra bakka buusuuf keennan
hambisuu
- Reetii infeekshiin dhiiga kennaa irraa muudachuu malu xiqqeessuu, qulqullina dhiigaa
mirkaneessuuf dandeettii laaboraatoorii keenyaa cimisuu fi qabiyyee dhigaa akkaataa
barbaachisuun qopheessuu
- Sirna sakatta’insa qulqullina alaa fi keessaa laabooratoorii keenya keessatti kennamu cimisuu
- Sirna odeeffannoo fi gorsa ga’aa dhiiga kennitootaaf kennamau cimisuun deddibi’anii akka
dhiiga arjoomaniif kaka’umsa uumuu
- Baankiiileen dhiigaa dhaabbata idil addunyaa beekamtii kennuu irraa beekamtii akka argatan
sadarkaa fi qulqullina isaanii fooyyeessuu
- Koree baankii dhiigaa hospitaalaotaa akka biyyaatti hojjetan waliin ta’uun qajeelfama
tajaajila itti fayyadama dhiigaa fi daddabarsa dhigaa nageenyumman isaa eegame ittiin
hojirra oolu qophessuu
- Hospitaalota keenya keessatti baankii dhiigaa xiqqaa qabaachuu fi sirna hordoffii isaa
fooyyeessuu
- Qajeelfama itti fayyadam dhiigaa fi qabiyyee dhiigaa hojirra oolchuu

84
5.2 Hoggansa Balaa Fayyaa Hawaasa (PHEM):
1. Pirooporshinii weerara dhukkuba ka’ee du’aatii hanga eeggamuun ol osoo hin
dhaqqabsiisiin to’atamee 95% tti guddisuu.
2. Tajaajila ol-erginsa dhukubsasatootaa guutuu ta’e (referral completed) 100% tti guddisuu
3. Uwwisa dhaabbilee fayya balaa tasaa fi balaa gareen uumamuuf deebii kennuuf
qopha’ummaa qabanii 90%tti guddisuu
4. Dhaabbilee fayyaa paakeekeejii balaa tasaa bu’uuraa dhaabbata fayyaa addunyaa hojirra
oolchan 85%tti dabaluu
5. Qulqullina qabinsa odeeffannoo kenninsa yaala balaa tasaa 95% ‘n guddisuu
6. Weerara dhibee kanaan uumamuu danda’an fi ulaagaa du’aatii qaqqabsiisuudhaa gadi
ta’an gara 95%tti guddisuu
7. Gabaasa yeroo isaatiifii guutuu ta,ee itti fufsiisuu .

8. Sakatta’insa du’atii haadholii daa’imanii cimsuu

9. Sakatta’insi NNT jabeessuut fi hubannoo hawaasa uumuu
10. Faana dhyiinsa dhukuba COVID-19 Cimsuu
11. Hordoffiin garaa kaasaadhaan walqabatu,qulqullinni manneen nyaataa fi dhugaatii
hordoffiin qulqullina daldala nyaataafii dhugaatii karaa irraa xiyyeeffanoo barbaada.
12. Qulqullinnii fi uwwisi mana fincaanii xiyyeeffanoon irratti hojjetamuu qaba.

Hojiilee Gurguddoo:

- Tajaajila yaalii bala tasaa hawaasaa fi cimina isaa irratti hubannoo hawaasaaf kennuu
- Qorannoo sodaa bala tasaa yeroo yeroon gaggeessuun, osoo balaan hin mudatiin sirna
dursanii beeksisuu cimsuu
- Qophaa’ummaa fi bulchinsa bala tasaa irratti daandeettii aanaalee cimsuu
- Garee yaalii balaa ariffacchiisaa fi balaa hawaasa mudatuuf deebii arifachisaa kennu
sadarkaa hundattuu humna namaa dandeetti fi ga’umsa qabuun akka guutu taasisuu
- Yeroo balaan hawaasaa umamuu fi erga uumameen booda tajaajiloonni bu’uuraa biroon itti
fufuu isaanii mirkaneessuu
- Balaa fayyaa hawwasaa mudachuu danda’u, tilmaamuu, adda baasuu, waan barbaachisu
hundaan qophaa’uu fi deebii kennuun
85
- Bakkeewwan turtii addaa, sakata’insi fi yaaliin akka itti gaggeeffamuuf filataman jiraachuu
fi tajaajila kennaa jiraachuu isaanii mirkaneessuu
- Dhukkubonnii daddarboo ta’an gara biyyatti darbees gara naannoo keenyyaatti akka hin
seenne taarkaanfileen to’annoo jiraachuu mirkaneessuu
- Qophii yeroo bala tasaa, deebii kennuu fi balaan booda deebisanii dhaabuudhaaf
diyeessuuwwaan(qabeenya) barbaachisan hojii walitti qabuu hojjechuu.
- Dhibeewwaan dhabamsiisuuf/balleessuuf karoorfaman fi tateewwan rakkoo fayyaan
walqabatanii dhufan deeggaruu fi cimsuu
- Sakata’insaa fi faana dhahinsa, tooftaalee hordoffii haala yeroo irratti hunda’e cimsuu;garee
yaala balaa tasaa hawaasaa gosa ogummaa barbaachisu hunda irraa sadarkaa naannootti
hundeessuu fi ga’oomsuun balaa mudatuuf deebii atattamaa kennuu fooyyeessuu
- Bala fayyaa hawaasaa irratti odeeffaanoo jiru mirkaneessuu
- Bala fayyaa hawaasaa uumame akka mirkana’uu taasisuu
- Dhukkuboota idilee fi akka addunyaatti xiyyeeffannoo qaban, sakata’insa fi faanaa dhayinsaa
laboratoorii, kan naannoo(Environmental) hojjechuu
- Namoota gara biyyaa alaa deemanii fi biyya alaa irraa gara biyyaa seenaaniif tajaajila fayyaa
kennuu fi keellaa bahinsaa fi seensa irratti to’annoo dhukkuboota daddarboo taasisuu
- Balaa fayyaa hawaasaa filatamaniif wiirtuu qo’annoo/sarveelansii hundeessuu fi cimsuu
- Bala fayyaa hawaasaa yommuu uumamaan boodaa sababa umaameefi tarkaanfii fudhatame
irratti qorannoo saayinsaawwaa ta’e gaggeessuu fi maxxansiisuu

5.3 Qooda Fudhanaa fi Abbummaa Hawaasa Mirkaneessuu,

13. Gandoota adda duree ta’an 115(23.5%) irraa gara 264 (54%) tti guddisuu
14. Piroopporshinii maatii/abbaa warraa adda duree ta’an 101,500 (25%) irraa gara 142,100
(35%)tti guddisuu

Hojiilee Gurguddoo:

- Beekumsi gama fayyummaa ofii eeggachuu irratti jiru akka dabalu taasisuun maatiin
fayyummaa isaa sadarkaa maatiitti akka oomishatu taasisuu

86
 - Haala ittiin caaseffamni uummataa sagantaa ekisteenshinii fayyaa deeggeru bocuu, yaaluu fi
muuxannoo argame babal’isuu. Beekumsi gama fayyummaa ofii eeggachuu irratti jiru akka
dabalu taasisuun maatiin fayyummaa isaa sadarkaa maatiitti akka oomishatu taasisuu
- Karaa marii uummataa gama dhaabbilee fayyaatiin mirkaneessuutiin, madaallii yaada
hawaasaa (CSC) fi hoggansa dhaabbilee fayyaa keessatti hirmaannaa uummatni qabu
cimsuun amantaa uummatni dhaabbilee faayya irratti qabu dabalaa fi itti gaafatamummaa
dhaabbileen fayyaas uummataaf qaban akka bahan taasisuuf hojiin bal’aan ni hojjetama.
- Jijjiirama haala amalaa ittifufiinsa qabu mirkaneessuuf leenjiin maatiiwwan adda duree
cimee itti fufa.
- Gandootaa fi aanaalee moodeela ta’an uumuuf carraaqqii taasifamu deeggeruu
- Tarkaanfiilee hawaasni fayyaa issaa ofiin of kunuunsuu (Self-Care) hojiirra oolchuu
- Qindoomina sekterootaa sadarkaa gandaa mirkaneessuu.
- Namoota hawaasa keessaa filatamanii hojii tola ooltummaa irratti boba’an onnachiisuun
barbaachisaa akka ta’e barsiisuu
- . Dhaabbilee hawaasaa cimsuun dhiibbaa geessisuu danda’an akka fooyyessan taasisuun
ga’ee murteessummaa isaanii karaa gahumsa qabuun akka bahan dandeessisuu.
- Hawaasa manneen barnootaa hirmaachisuun ergaawwan fayyaa hawaasa bal’aa bira akka
qaqqabu taasisuu.
- Sababoota fayyaa hawaasaa irratti miidhaa geessisan ittisuutiin nageenyaa fi fayyummaa
hawaasaa mirkaneessuu.

5.4 Dhiyeessii Qorichaa fi Meeshaalee Yaalaa akkasumaas Sirnaan Itti Fayyadama

Isaanii Fooyyessuu

Dhiyeessi Qorichaa fi Tajaajila Farmaasii

1. Dhiheessii qorichoota bu’uuraa baajetaa fi sagantaalee (essential and tracer drug
availability) Buufata fayyaa Mootummaa hunda keessatti %76 irraa gara % 84 tti
guddisuu.
2. Dhiheessii qorichoota bu’uuraa baajetaa fi sagantaalee (essential and tracer drug
availability) Hospitaalota Mootummaa hunda keessatti % 86 irraa gara % 90 tti guddisuu
3. Beekumsa tajaajilamaan qoricha ajajameef irratti qabu % 90 irraa gara % 92 tti guddisuu
87
 4. Reetii qisaasama qorichaa sababa yeroon irraa darbuu fi manca’uutiin (pharmaceuticals
wastage due to expiry and diamage) % 2 irraa gara % 2 gaditti’tti hir’isuu.
5. Baay’ina tajaajilamtoota qorichootni ajajameef hunda (100%) Hospitaalota keessa
argatan % 86 irraa gara % 90 tti guddisuu.
6. Baay’ina tajaajilamtoota qorichootni ajajameef hunda (100%) Buufata Fayyaa keessa
argatan % 74 irraa gara % 85 tti guddisuu
7. Baay’ina Hospitaalotaa ‘APTS’ hojiirraa olchan 4 irraa gara 6 tti guddisuu
8. Baay’ina Buufataalee Fayyaa ‘APTS’ hojiirraa olchan 0 irraa gara 1 guddisuu.
9. Tajaajila faarmaasii moodela hawwaasaa (Moodel community pharmacy) hospitaalotaa 3
irraa gara Hospitaalota 4 tti guddisuu

Hojiilee Gurguddoo:
 Sirna dhiheessii, Kuusaa fi raabsaa qorichootaa fi meeshaalee yaalaa fooyyeessuu.
 Sirna odeeffannoo dhiyeessii qorichootaa fi tajaajila faarmaasii sadarkaa hundatti
ammayyeessuu fi dhaqqabamaa taasisuu.
 Wiirtuu madda muuxannoo gaggaarii hundeessuun leenjii hoggansa cedhedha
dhiyeessi(Supply chain management) fi qorannoon akka geggeeffamu taasisuu
 Walitti dhufeenya dhaabbilee fayyaa mootummaa, dhuunfaa fi qooda fudhaattoota biroo
gidduu jiru cimsu.
 Sirna hordoffii fi deeggarsa cedhedha dhiyeessii qorichaa fi tajaajila faarmaasii sadarkaa
hundatti cimsuu.
 Qulqullina kunuunsa dhukkubsataaf taasifamu fooyyessuuf tajaajila kilinikal faarmaasii
ceessisuu.
 Fedhii seektarichaa fi sadarkaa tajaajilli barbaadun misooma namaa cimsuu.
 Akka naannootti caasaa tajaajila farmaasii irra deebi’uudhaan fooyyeessuu.
 Itti fayyadama qorichaa sirna qabeessa ta’e(rational drug use)ogeessotaa fi hawwaasa biratti
akka jabaatu taasisuu.
 Ittisaa fi too’annoo damdamannaa jarmiiwwanii farra jarmiiwwanii cimsuu(antimicrobial
resistance prevention and containment).

88
 Hordoffii,deggersa fi gamaggamaa sadarkaa hundatti cimsuu.
 Walitti dhufeenya dhaabbilee naannoo fi idil-addunyaa cimsuu.
 Hojii koree yaalaa fi dhiyeessii qorichaa ‘DTC’ceesisuu.
 Qajeelfama itti faayyadama qorichaa sadarkaa biyyaatti bahu hojii irra oolma isaa
mirkaneessuu.
 Tajaajila farmaasii fi odeeffannoo qorichaa cimsuu.
 Faarmaasii hawaasaa moodela (model community pharmacy) eegalamee jiru babbal’isuu.
 ‘Roadmap’ dhiyeessii qorichaa akka naannootti qopheessuu
 Sirna hoggansa fi itti fayyadama Qoricha aadaa fi ammayyaa walitti qindeessuu
 Sirna itti fayyadama qorichaa itti gaafatamummaa fi iftoomina qabu(auditable
pharmaceuticals transaction and service) dhaabbile fayyaa hunda keessatti(Hospitaalotaa fi
Buufataalee fayyaa) diriirsuun bu’a qabeessummaa dabaluu
 Dagaaginaa fi ammayyeessummaa tajaajila qoricha adaa fooyyessuu
 Mana kuussaa sadarkaa Biiroo jiran ammayyeessuu
 Manneen kuusaa qorichaalee meeshaalee yaalaa dhaabbilee fayyaa keessatti sdarka isaa kan
eggate taasisuu
 Dhiheessiin qoricha sagantaalee murteessoo akka dabalu taasisuu
 Argamiinsi qoricha baayyee barbaachisoo akka dabalu taasisuu
 Dandeettii raawwachiisummaa ogeessotaa cimsuuf leenjiiwwan barbaachisoo kennuu

Tajaajila Baayimeedikaala fi Suphaa Meeshaalee Yaayaa

1. Baayyina Hospiaalota sirna odeeffannoo itti fayyadama meeshaa yaalaa hojiirra olchan %
0 gara % 3 tti guddisuu
2. Workshoopii suphaa meeshaa yaalaa 22 irraa gara 25 guddisuu
3. Workshoopii minimium standard qabuu kan suphaa meeshaa yaalaa hospitaalotni akka
qabatan gochu(1 - 2tti guddisuu)
4. Koreen Meeshaalee Yaalaa hospitaalotaa functional ta’ee 2 irraa gara 4tti guddisuu.
5. Inventory Meeshaalee Yaalaa updated tahee hospitaalotaa hunda keessatti akka
raawwatamu gochuu(5%-6%)

89
 6. Inventory Meeshaalee Yaalaa kan bufataalee Fayyaa akka geggeeffamuuf haala mijeessu
(0% irraa gara 34%).
Hojii Gurguddoo

- Inveentorii meeshaalee yaalaa sadarkaa dhaabbilee fayyaatti akka geggeeffamu taasisuu

- Leenjii dandeettii raawwachiisummaa cimsu ogeessota “biomedical” kennuu
- Qajeelfama(SOP) itti fayyadama meeshaalee kaapitaalaa qopheessuu
- Dhaabbii(instalation)meeshaalee yaalaa haaraa akka geggeeffamu taasisuu
- Qajeelfama sirna itti fayyadama meeshaa yaalaa iftoominaa fi ittigaafatamummaa irratti
hundaa’ee qopheessuu

Qulqullina

15. Ce’umsa sektera fayyaa qulqullinaaf (HSTQ) 63 irraa gara 75tti (2014) ol-guddisuu
16. Hospitaalonni ‘SaLT’hojiirra oolchaa jiran 85 irraa gara 90tti (2014) ol-guddisuu

Hojiilee Gurguddoo

- Tarsiimoo qulqullina tajaajila fayyaa fi nageenya yaalamtootaa qophessuu fi hojii irra

oolchuu
- Sirna nageenya yaalamtoota sadarkaa naanootti qopheessuun hojiirra oolchuu
- Tarsiimoo keenninsa tajaajila fayyaa irra deebiin ilaaluu
- Tarsiimoo kenninsa tajaajila fayyaa qulqullina qabu fi nageenya yaalamtootaa mirkaneessuu
hundeessuu
- Yaad-rimee fi hojirra oolmaa qulqullina tajaajila fayyaa aadaa mana hojii taasisuu
- Kenninsa tajaajila wal’aansaa fi shaakala daanga ogummaa bu’uureffate walteessuu
- Sadarkaa fi daangaa kenninsa tajaajila dhabbilee fayyaa waalteessuu
- Sirna qulqullina kenninsa tajaajilaa qindoominaan walirraa barachuu hundeessuu fi cimsuu
- Bu’aa qorannoo qulqullinaa tajaajila irratti hojjetamu deeggaruu
- Sirna wal-irraa barachuu dagaagsuu
- Sirna deeggarsa ogummaa cimsuu

90
- Qulqullina tajaajilaa fooyyeessuuf Qorannoo fi maxxansa bu’aa qorannoo deeggaruun
hojiirra oolmaa isaa cimsuu
- Dhaabbiilee fayyaaf sadarkaa naannoo fi biyyoolessatti beekamtii kennuu
- Sirna hoggansa beekumsaa sadarkaa Biirootti hundeessuu
- Wiirtuu fooyya’insa Qulqullina hundeessuu
- Safartuulee qulqullina kunuunsa fayyaa naannoo qopheessuu
- Ogeesaa tajaajila fayyaa kennu, Bitu fi to’atu Biirootti of dandeessisuun hundeessu

Walgitiinsa

17. Aanaalee deeggarsa addaa barbaadan 12 irraa gara 42tti (2014) ol-guddisuu
(Ratio of OPD/capita Male to Female)

Hojiilee Gurguddoo

- Daash-boordii qopheessuun walgiitinsa fayyaa gama tajaajilaan, dhihessiin, fi bu’aatiin

hordofuu.
- Inshuraansii fayyaa hawaasaa babal’isuun maatii balaa baasii fayyaa hin barbachisneef
saxilamuu malan baraaruu, fi aanaa ceesisuun maatiiwwan sababa hanqina fayyaatiin
hubamu danda’an baraaruu,
- Hawaasa horsiisee bulaa qaqqabamaa taasisuuf sagantaa eksteenshinii fayyaa haala jireenya
hawaasichaaf mijataa ta’e itti fufiinsaan hojirirra oolchuu,
- Godinaalee raawwin hojii fayyaa isaanii gadi aanaa ta’e cimsuuf dandeettii karoorsuu fi sirna
fayyaa cimsuu irratti deeggarsa ogummaa fi maallaqaa taasisuu,
- Faayinaansiingii fayyaa godinoota raawwiin isaanii gadi aanaa ta’e ittiin xiyyeeffannoon
deeggaraman, akkasumas qaamota hawaasaa qaqqabamaa hin taane tajaajila fayyaa ittiin
argatan adda baasuu fi hojiirra oolchuu,
- Qindoomina qooda fudhattoota galma ga’iinsa walgitiinsa fayyaa keessatti qooda qabanii
cimsuu
- Hojattoota iddoowwan jireenyaaf mijataa hin taane keessatti tajaajila fayyaa kennaa jiran
karaa adda addaan oonnachiisuu,

91
- Xiinxala waligitiinsa fayyaa sagantaadhaan fi itti fuufiinsa qabuun gaggeessuun argannoo
isaa murtoof itti fayyadamuu,

5.5 To’annoo Qulqullina Tajaajila Fayyaa, Fayyaan Walqabatanii fi Oomishootaa

1. Uwwisa inispeekshinii manneen nyaataa % 90 irraa gara % 100 (2014) ol guddisuu

2. Uwwisa inispeekshinii manneen qorichaa dhuunfaa % 98.4 irraa gara %100 (2014) ol
guddisuu.

3. Dhibbantaa uwwisa inspeekshinii dhaabbilee fayyaa dhuunfaa % 85 irraa gara

%100(2014) ol-guddisuu.

4. Baay’ina dhaabbilee fayyaa istandardii dhaabbilee fayyaa Biyyoolessaa dirqisiisoo ta’an

%75 fi isa oliin hojii irra oolchan %35 irraa gara %45 (2014) gahuu.

5. Uwwisa Dhaabbilee fayyaa mootummaa sirna hoggansa too’annoo qulqullina tajaajila

fayyaa gaggeefame %20 irraa gara %35 (2014) gahuu.

6. Uwwisa inispeekshinii manneen qorichaa dhuunfaa %98.4 irraa gara 100% tti ol
guddisuu
Hojiilee gurguddoo

 To’annoo nyaataa, qorichaa, meeshaalee yaalaa fi oomishoota fayyaan wal-qabatan.

 Sirna fi caasaalee to’annoo nyaataa guutuu ta’e diriirsuun balaa hanqina qulqullina
nyaataa qophaa’een (processed food) dhufu too’achuu.
 Nyaataatti wantoota hin barbaachifne akka hin dabalamne to’achuu.
 Sirna cimaa fi fooyya’aa nyaataa fi oomishoota fayyaan wal-qabatan hordofu
diriirsuu.
 Inspeekshiinii manneen qorichaa fi nyaataa eeyyama duraa fi eeyyama booda
geggeeffamu inspeekshiinii odiitii balaa oomishoota kanaan dhufuu danda’aniitti
jijjiiruun, iftoomina, itti gaafatamummaa fi bu’a-qabeessummaa to’annoo kanaa
mirkaneessuu.

92
  Ga’umsaa fi raawwii tarsiimoo galmee nyaataa, qorichaa, meshaalee yaalaa fi
qorichoota aadaa jabeessuun, baay’ina nyaataa, qorichaa, meshaalee yaalaa fi
qorichoota aadaa galmaa’an dabaluu.
 Manneen, iddoo fi gochootni meshaalee yaalaa oomishuu, kuusuu fi raabsuuf
fayyadan hundi ulaagaalee sadarkaa ijoo kanaaf kaa’aman kan guutan ta’uu isaa
mirkaneessuu.
 Sirna to’annooa fi hoggansa qulqullina tajaajilaa haala adduunyaan irra geesse
bu’ureeffate itti fufiinsaan hojjatamaa jiraachuu isaa mirkaneeffachuu.
 Laabooraatoorii too’annoo qulqullina nyaataa, qorichaa fi meeshaalee yaalaa
gahomsuun akka isaan qorannoo mirkaneessa qulqullinaa gaggeessan taasisuu.
 Seensaa fi ba’iinsaa daanga biyyattii keessatti laaboraatorii xixiqqaa hundeessuu.
 Qorichoota fi meeshaalee yaalaa sadarkaa isaanii hin eegnee fi kan sobaa ta’an
to’achuu.
 To’annoo qulqullina nyaataa, qorichaa fi meeshaalee yaalaa mirkaneessuuf
qorannoo faana dhahiinsa (surveillance) bittaa fi fe’umsa boodaa jiru cimsuun
geggeessuu.
 To’annoo fayyummaa fi bu’a qabeessummaa (pharmaco-vigilance) talaalliiwwan
biyya keessa galanii qorannoo faana dhahiinsaan mirkaneessuu.
 Sirna to’annoo qulqullinaa fi fayyumma dhiigaa, bu’aalee dhiigaa fi qaama namaa
yaalaaf gargaaran hundeessuu.
 Hojiiwwan to’annoo qorichoota jarmootaan wal-baran ittisan cimsuu.
 Giddu-gala muuxannooo gaarii sirna too’annoo qulqullina tajaajila fayyaa,
fayyaan wal-qabatanii fi oomishotaa qaban hundeessu.
 Wantoota jijjiirama qilleensaa irratti dhibbaa qaban xiqqeessuu/dhabamsiisuu.
 Biyya keessatti qorichootaa fi meeshaaleen yaalaa qulqullina qaban akka
oomishaman jajjabeessuu.
 Pirinsipiloota naamusaa qorannoo nama irratti gaggeeffamu mirkaneessun dandeetti
biyyattii shaakala wal’aansaaf qorannoo gootuu cimsuu.
 Too’annoo qorichoota sammuu fi wantoota sammuu namaa hadoochanii (narcotic drugs
and psychotropic substances) cimsuu.

93
  To’annoo itti fayyadama qajeelfama tamboo fi alkoolii cimsuun diriirsuu.

- To’annoo ogeeyyii fayyaa

 To’annoo ogeeyyii fayyaa fi ogeessota qoricha aadaa cimsuu.
 Ogeessonni eebbifaman hundi madaallii ga’umsaa akka fudhatan gochuun, eeyyama
ogummaa kennuu.
 Hojii qormaata ga’umsa ogummaa fi eeyyama ogummaa kennuu keessatti
waldaaleen ogeeyyii fayyaa ga’ee isaanii akka ba’an taasisuu.
- To’annoo Dhaabbilee Fayyaa
 To’annooa dhaabbilee fayyaa cimsuu
 Inspeekshiinii dhaabbilee fayyaa fi dhaabbilee fayyaan wal-qabatanii eeyyama
kennuu duraa fi boodaa cimsuu.
 Odiitii yaalaa dhaabbilee fayyaa keessatti geggeeffamu eegalchiisuu fi
babal’isuu.
 Sirna hordoffii fi too’annoo dhaabbilee fayyaa keessatti himaannaa waldaa
dhaabbilee dhuunfaa hirmaachisuun, qajeelfama sadarkaa biyyoolessaan taa’ee
jiruun akka hojjetan mirkaneessuu.
- Too’annoo fayyummaa fi bu’a qabeessummaa qorichootaa aadaa fi gochoota isaanii cimsuu
- Too’annoo hayijiinii fi eegumsa fayyaa naannoo cimsuu
- Too’annoo balaawwan fayyaa hawaasaa qindoomina naannoolee fi biyyoota ollaa waliin
qaban cimsuun bifa wal-hubannaa qabuun gaggeessuu.
- Sirna too’annoo fayyaa, fayyaan walqabatanii fi oomishoota qophessuu/fooyyessuu fi hojii
irra oolchuu.
Sirna too’annoo odeeffannoo komuunikeeshinii teekinoloojiin deeggarame cimsuu

a. Faayinaansiingii Fayyaa
18. Maatii miseensa Inshuraansii Fayyaa Hawaasaa ta’an %53irraa gara 80%tti guddisuu,
19. Uwwisa Sagantaa Kenninsa IFH aanolee godina keenya hojirra oolchuu %100 irra
tursiisuu
20. Uwwisa sagantaa kenninsa IFH magaalota godina keenyaa %100 irra tursiisuu
21. Reetii tajaajilamtootaa miseensota IFH 1.25 irraa gara 1.5tti guddisuu,
94
 22. Piroojaktoota miti mootummaa naannoo keenya keessaa barri hojii isaanii dhumate 100%
irratti gamaaggama raawwii hojii gaggeessuu,
23. Uwwisa odiitii galii keessoo dhaabbilee fayyaa %50 irraan gahuu
24. Qarshii hirmaannaa hawaasaatiin seektara fayyaaf qarshii mln 940 walitti qabuu,

Hojiilee Gurguddoo:

Maddisiisa Qabeenyaa

- Qabeenya ga’aa fayyaaf karaalee baramanin akkasumas karaa haaraa ta’aniin naannoo
keessaa fi biyya alaa irraa maddisiisuu,
- Saanduqa mootummaa irraa baajatni fayyaaf ramadamu akka dabalu hubannoo kennuu fi
sosochii uumuu,
- Hojii hirmaannaa uummataaakka naannootti jiru qindeessuu

Bu’aa qabeessummaa fi milkaa’ina (oomishummaa) seektara fayyaa dagaagsuu

- Qorannoowwan/Xiinxalawwan bu’a qabeessummaa hojiilee seektara fayyaa naannoo irratti

gaggeessuu,
- Faayinaansiingii bu’aa irratti hundaa’e (performance based Financing) babal’isuu,
- Hooggansa gargaarsawwan seektara fayyaaf taasifamanii (grant management) cimsuu,
- Baasii seektara fayyaa (Health Account) irratti akka naannootti qorannoo adeemsisuu

Inshuraansii Fayyaa Hawaasaa

- Dhaabbata (Puulii) inshuraansii fayyaa hawaasaa sadarkaa godinaatti, godina addaa nannaa’a
Finfinneetti hundeessuu,
- Tajaajila fayyaa uummata harka qalleeyyiif akka qaqqabamaa ta’u bajata qabu deeggarsaa
sadarkaa naannootti akka qabamu taasisuu, akkasumas deeggarsa mootummaa federaalaa
irraa dhufu qooduu,
- Sosochii inshuraansii fayyaa hawaasaa gaggeessuu,
- Adeemsaalee bittaa tajaajila fayyaa qindaa’aa fi bu’aa qabeessa ta’e (strategic Purchasing)
yaaliin hojiirra oolchuu,

95
- Miseensota inshuraansii fayyaa hawaasaaf waraqaa miseensummaa akka qaqqabu taasisuu
- Kenniinsa dhaabbileen fayyaa tajaajila miseensota IFH kennan irratti Clinical audit akka
gaggeeffamu gochuu
- Bulchiinsa faayinaansii IFH cimsuu
- Aanaalee haaraa IFH hundeessan irratti yaa’ii walii gala gaggeessuu

Sirna Bulchiinsaa fi Ijaarsa Dandeettii

- Sadarkaa Godinaa, Aanaa fi dhaabbilee fayyaatti caasaa hojiirra oolmaa faayinaansiingii

fayyaa hordofu hundeessuu fi cimsuu
- Dandeettii raawwachiisummaa faayinaansiingii fayyaa sadarkaa sadarkaan jiru cimsuu
- Sirna qabiinsa ragaa seektara fayyaa DHIS-2 keessatti agarsiistuuwwan hojii faayinaansiingii
fayyaa hordofan akka galan taasisuu,
- Qorannoowwan hojiirra oolmaa faayinaansiingii fayyaa akka naannootti jiru gaggeessuu fi
murtoof itti fayyadamuu
- Hojiirra oolmaa qajeelfama bulchiinsa dhaabbilee fayyaa fi tajaajila fayyaa fooyya’e
hordofuu,

Deeggarsa dhaabilee miti mootummaan seektara Fayyaa keessatti guddisuu

- Rakkoowwan fayyaa hawaasa naannoo keenyaa deeggersa gargaartotaa barbaadan addaan

baasuu fi tartiibessuu
- Dhabbileen Miti Mootuma naannoo keenya keessatti waliigaltee BEFO/qaama seeraan
aangeffame biraa osoo hin qabaatiin yookani dokumantii waligaltee biiroo keenyaf odoo hiin
galchiin hojjetan kamiyyu waliigaltee qabaatanii akka hojjetan taasisuu
- Projektootni Dhabbilee Miti Mootuma Naannoo Keenya Keessatti Hojjetan Kamiyyu Seera
Fi Qajeelfama Biyyattii Qofa Irratti Hundaa’anii Akka Hojjetan Taasisuu
- Dhaabbileen m/mootummaa waliigaltee sektera fayyaa waliin qabu hundi karoora pirojektii
isaanii qaama karoora sektera fayyaa akka taasisan gochuu
- Gabaasa raawwii hojii pirojeektootaa dhaabbilee m/mootummaa xiinxaluudhaan duub
deebbii kennuu

96
- Akkaatuma Karoora Fi Waligaltee Pirojektiitiin Dhiyeessiiwwan Galtee Tajaajila Fayyaa
Kan Akka Qoricha, Meeshalee Yaalaa, Loojistiksii Barbaachisoo Ta’an Yeroo Isaa Eeggee
Gara Biyyaatti Galuun Gara Iddoo Kenniinsa Tajaajilaaf Barbaachisuu Akka Ga’uu Taasisuu
- Raawwi Projeektoota Dhabbilee M/Mootuma irratti Gamaaggama raawwi Hoji Jiddugaleessa
(Mid-Term Evaluation) Gaggeesu
- Raawwi Projeektoota Dhabbilee M/Mootuma yeroon hojii dhume Gamaaggama raawwi Hoji
dhuma irrattii (terminal Evaluation) Gaggeesu

Michummaa/shariikummaa mootummaa fi dhaabbilee dhuunfaa Cimsuu

- Shariikummaa mootummaa fi dhaabbilee dhuunfaa gidduutti diriirsuuf haal dureewwan jiran

irratti hoojachuu,

a. Hoggansa fi Bulchiinsa (Leadership and Governance):

25. Lakkoofsa Aanaalee sirna madaallii yaada hawaasaa hojii irra oolchan Aanaa 220 fi
Magaala 75 irra ture gara Aanaa 336 fi Magaala 89’tti olguddisuu
26. Baay’ina Lakkoofa Hospitaalota Indeeksii Bulchiinsa Gaaraa (GGI) hojii irra oolchan 4
irra gara 8’titti olguddisuu,
27. Baay’ina Hospitaalota tajaajila ‘KAIZEN’ hojii irra oolchan 1 irraa gara 4’tti olguddisuu,

Hojiilee Gurguddoo:
- Itti gaafatamummaa hawaasni seektara fayyaa irratti qabu fooyyessuu
- Riifoormii bulchiinsa gaarii mirkaneessuuf dhiibbaa guddaa fiduu danda’u hojii irra oolchuu.
- Dandeettii hoggansaa cimsuu (Misooma hoggansaa): sagantaa shaakala hoggansaa, sirna
ogummaa ittifuufinsaan gabbisuu hoggansaa, muuxannoo gaggaarii hojii irra oolchuu (fkn.
Kan biyya keessa fi alaa walfaana qopheessuu)

- Bu’aa madaallii yaada hawaasaa (CSC) dhaabbilee fayyaa keessatti hoji irra olchu
- Baay’ina dhaabbilee fayyaa (Buufata fayyaa fi Hospitaala) KIAZEN hojii irra oolchan
dabaluu
- Kenninsi tajaajila fayyaa keessatti qaama midhamtootaa kan giddu galeessa godhate taasisu
- Karoora, hordoffii fi gamaggama keessatti sirna iftoomina, hirmaachisaa fi hunda haammate

97
- Hojii bu’aa irratti hundaa’ee hoggansa seektara fayyaatiif kennamu fooyyessuu

- Caasaa mana hojii irra deebi’uun fooyyessuu fi haala qabatama mana hojiitin walsimu hojii
irraa oolchuun tajaajila qulqullina fi walgitiinsa qabu kennuu.
- Karoora, hordoffii fi gamaggama keessatti sirna iftoomina, hirmaachisaa fi hunda haammate
cimsuu.
- Hirmaanaa dhaabbata seera qabeessa ta’ee fi hin taanee kan hawaasa cimsuun bulchiinsa
gaarii mirkaneessuu (dhaabbata tajaajila hawaasaf kennan, dhaabbata deeggarsaa, Miidiyaa,
tooftaa rakkoo ittiin hiikkamu)
- Hoggansaa fi gahee biroo keessatti walqixummaa koorniyaa mirkaneessuu
 Odiitii koorniyaa gaggeessuu
 Xiinxala koorniyaa sagantaa fi kenniinsa tajaajila fayyaa sadarkaa hundaatti
gaggeessuu
 Koorniyaa idileessuuf hordoffii fi deeggarsa gaggeessuu.
- Garaagarummaa walgitiinsa koorniyaa, haala teessumaa lafaa fi haawasa naannoo
saaxilamummaa keessa jiran adda baasuun furuu.
- Walitti dhufeenya cimsuu: seektara mootummaa, dhaabbata dhuunfaa bu’aaf hojjatan,
dhaabbata tajaajila haawasaf kennan, dhaabbata miti-mootummaa, hawaasaa.
- Imaammata fi tarsiimoo bocuu fi qajeelfama hojii irra oolma isaa qopheessu.
- Tooftaa sirna madaallii ittigaaftamummaa fi sirna onnachiiftuu qaamolee bu’aa olaanaa
galmeessaniif itti kennamuu diriirsuun hojii irra oolchuu,
- Tooftaa qabeenya ittiin ramadnuu iftoomina akka qabaatu/ sirna rakkoo faayinaansii ittiin
to’atamu diriirsuu.

a. Murtoo Ragaa Irrati Hundaa’e:

1. Gutuummaa gabaasa (Report completeness) dhaabbile fayya irra gabaafamu giddu
galeessaan %98 irra ture gara %100 guddisu
2. Gabaasa (Report Timeliness) dhaabbile fayya irra gabaafamu giddu galeessaan %85 irra
ture gara %95 guddisu
3. Galmeessa ragaalee bu’uuraa taatee dhalootaa beeksiisu (CRVS) % 62 irra ture gara %70
guddisuu

98
 4. Sirna deggarsaa hordoffii qindaa’aa kurmaana-kurmaanaan walitti fufiinsaan geggeessuu
5. Gamaggama raawwii hojii qindaa’aa qaamolee dhimmi ilaallatu hunda waliin kurmana-
kurmaanaan geggeessu
6. Gabaasa Dhis2 ji’a-ji’aa guutummaa fi yeroo isaa eeguun BEFOf gabaasuu
7. Gabaasa raawwii hojiiwwan gurgoddoo ji’a-ji’aan qindeessuun waajjira bulchiinsaaf
dabarsuu
8. Madaallii aanaalee fi dub-deebii raawwii hojii aanaalee kurmaana-kurmaanaan
bulchiinsaaf dabarsuu
9. Ji’a-ji’aan cheek-liistii hojiiwwan gurguddoo qopheessuun bulchiinsaaf dabarsuu
10. Kurmaanaa-kurmaanaan cheek-liistii qindaa’aa superviizyinii qopheessuu fi orenteeshinii
kennuu
11. Gabaasa hojii projeektii ji’a-ji’aan bulchiinsaa fi waajjira MWDD f kennuu
12. Piroopporshinii beeksisa taatee dhaloota luubbuun dhalataniif kennamu %61 irraa gara %
100 tti ol guddisuu(Birth notification from live birth)
13. Piroopporshinii beeksisa taatee du'aaf kennamu 5% irraa gara %30 geessisuu(death
notification)
14. Xinxalaa gabasaa ji’a PMT tiif dhyiesuun murtoo barbachisan akka fudhatamuu tasisuu
%70 irra kan ture gara % 100 olguddisuu.
15. Duub-deebii xinxalaa gabasaa ji’aan aanaleef kennuu %100n irra ture tti fusiisuu
16. Suphaa kompiitera HMIS geggeessuu

Hojiilee Gurguddoo:

- Aadaa itti fayyadama odeeffannoo sadarkaa hundatti gabbisu

- Qindoomina hojii qabatamaa Koree raawwii xiinxaluu (PMT) fi garee fooyya’insa
qulqullinaa (QI) uumuu.
- Dandeetti xiinxaluu ragaawwan olaanoo fi saayinsii ragaa irratti jiru cimsuu.
- Qulqullinaa fi itti fayyadama ragaa irratti jijjiirama amalaa fi aadaa fiduuf hojiilee adda
addaa diriirsuun hojii irra oolchuu,
- Fooramii ragaa gara imaammatatti jijjiiruuf fayyadu hundeessu,
- Itti fayyadamina ragaa boca sirna barnoota ogeeyyii fayyaa hunda keessatti galchuu.
99
- Gahee fi aadaa itti fayyadama ragaa hooggantootaa olaanoo fi hooggantoota siyaasaa
guddisuu,
- Hooggansa sirna odeeffannoo fayyaa fooyyessuu (HMIS, LIS, HCMIS, LMIS, CHIS, HRIS,
RIS),
- Karoora fi imaammata ragaa irratti hundaa’ee baasuu cimsuu,
- Ragaalee madda adda addaa irraa walitti fiduun xiinxaluun murtoo sagantaalee fooyyessuuf
itti fayyadamuu,
- Dandeettii barnoota oolanoo fi wiirtuu qorannoo cimsuuf qorannoo sakatta’iinsa fi faana
dhahiinsa dhibee akka raawwatan taasisuu.
- Qindoomina Yuunivarsiitii idil-addunyaa fi biyya keessaa akkasumas wiirtuu qorannoo
waliin ta’uun qorannoo sakatta’iinsa fi faana dhahiinsa dhukkubaa gaggeessuu.
- Sirna ragaa bu’uraa keessatti taatee dhalootaa fi du’aatii beeksisuu akka sirnaan gaggeeffamu
taasisuu,
- Sirna ragaa sababa du’aatii agarsiisu hundeessuu fi hojiirra oolchuu
- Sirna bulchiinsa odeffannoo fayyaa cimsuu
- Caasaawwan ragaa wal jijjiiruu, ragaa kennuu fi qaama ilaallatu biraan ga’uu cimsuu

b. Teeknoolojii Fayyaa fi Kalaqa:

1. Lakkoofsa buufata fayyaa technology VPN/Internet argatan 21 irraa gara 33 ol guddisuu
(2014) .
2. Lakkoofsa Hospitalota technology VPN/Internet argatan 4 irraa gara 8 ol guddisuu
(2014)
3. Lakkoofsa aanaalee technology VPN/Internet argatan 21 irraa gara 23 ol guddisuu (2014
4. Baayyina buufataalee fayyaa technology LAN argatanii 0 irraa gara 14 ol guddisuu
5. Uwwisa keellawwan fayyaa Mosaajii eCHIS hojirra olchan % 189(% 39) irra jiru gara 244
(%50) ol guddisuu

Hojiilee Gurguddoo:
- Caaseffama elektirooniksii fayyaa (eHealth) Biyyoolessaa eegu fi raawwii isaa fooyyeessuu,
- Istaandardii fi qajeeltowwan foo’annoo, Misooma fi furmaata ittifayyadama fayyaa
ammayyeessuu danda’u bocuu,

100
- Sirna ragaawwan idilee fi idilee hin taanee itti sassaabnuu, hooggannu, xiinxalluu fi itti
fayyadamnu ammayyeessuu,
- Sirna loojistikii fi bulchiinsa dhiyeessiwwanii ammayyeessuu,
- Wiirtuulee kuusaa ragaa(datacenter) ammayyeessuun dhaabbiilee fayyaa waliin wal
qunnamsiisuu.
- Bu’uuraalee misooma teekinolojii (Health Net) dhaabbiilee fayyaa hunda qaqqabsiisuu.
- Sirna bulchiinsa humna namaa ammayyeessuu,
- Sirna too’annoo ammayyeessuu,
- Sirna bulchiinsa inshurnaansii fayyaa hawaasa ammayyeessuu,
- Haala qabatamaa barumsaa fi leenjii ogeessotni fayyaa fudhatanii rakkoo fayyaa hawaasa
ittiin adda baasudhaan murtoo sirrii kennan irratti akkaata ittiin deeggaruu filaachuu fi
diriirsuu.
- Akkaata rakkoo fayyaa maamila/dhukkubsataa keenya ittiin furruu fi tajaajila fayyaa
kennamu hunda ittii kennamu filaalchuu fi diriirsuu,
- Kenniinsi barnoota fi leenjii akkaataa rakkoo fayyaa nama dhuunfaa fi hawaasa ittiin adda
baasun furmaata kenninu irratti adda baasuu fi diriirsuu,
- Baayoo teekinoolojii cimsuu
- Talaallii fi omisha meeshaa rakkoo fayyaa ittiin adda baasnu irratti teekinoolojii ceesisuu,
- Kalaqa laabooratoorii babbal’isuu fi bocuu,
- Caaseffama odeeffannoo teekinolojii ‘IT’ fi sirna fayyaa keessatti dandeetti
raawwachisummaa isaanii cimsuu,
- ‘Telemedicine and Tele- radiology’ dhaabbilee fayyaa filataman keessatti babal’isuu
- Teekinolojiiwwan sirna tajaajila kenniinsa/wal’aansa fayyaa ammayyeessani fi iftoomina
tajaajilaa dabalan kan akka(Self Service machine, online payment system, Result display
machine fi kkf) dhaabbiilee fayyaa keessatti babalisuu.
Tooftaa kalaqa biyya keessa jiru ittiin diriirsnu fi hojii irra oolchinu diriirsuu.

c. Misooma Qabeenyaa Namaa Seektara Fayyaa

1. Bara 2014tti baayina ogeeyyii fayyaa uummata 1,000f tajaajila kennu gara 1.1 guddisuu.
2. Hojjettoota seketra fayyaa godina keenyaa akkaataa caaseffamaan HEF baadiyaa fi
magaalaa dabalatee hojii irra jiran % 58.64 irraa jiru gara %70tti ol guddisuu.
101
3. Qacara ogeessota fayyaa sadarkaa godinaatti raawwatame haala fedhii fi hanqina humna
namaa aanaalee irratti hundaa’uudhaan raawwachuu fi irratti hojjechuu,
4. Qacarri hojjettoota bulchiinsaa sadarkaa BF keessatti iyyuu “Health Care Finance”hojii
irra oolchuuf murteessoo ta’an kan akka Hojjetaa herregaa,Qabaa maallaqaa,sassaabaa
galii guyyaa,mana kaardii fi rikoordii akkasumas gitoota hojii murteessoo kan akka
qulqulleessituu,waardiyyaa fi kkf sadarkaa aanaatti akka raawwatamuuf irratti hojjechuu,
5. Ogeessota ol-aanaanoo BEFO tiin qacarriin isaanii raawwatame ergamu haala hanqina
ogummaa aanaa irra jiruun adda baasuun ramaddii isaanii raawwachuu,
6. Ragaa Odeeffannoo Misooma Qabeenya namaa”HRIS”%100 hojii irra oolchuu.
Ragaa “HRIS”yeroo fi qulqullina barbaadamuun qaama ol-aanaaf dabarsuu fi
murtoof itti fayyadamuun haala danda’amu irratti hojjechuu,
Aanaaleen keessattuu kompiyyutera”HRIS”fudhatan ogeessa hojii kanaa
ogummaa Kompiyuuteraa barate akka ramadaniif irratti hojjechuu,
7. Jijjiirraa ogeessota fayyaa kan godina keessaa yeroon raawwacuu,
8. Jijjiirraa ogeessota fayyaa godinaan alaa yeroo BEFO gaafatatutti fedhii dabarsuu,unka
jijjiirraa guutuun dabrsuu fi gaaffii jijjiirraa gara godina keenyaatti jiru yeroon
murteessuun hojii irra oolchuu,
9. Leenjii hojii irraa ogeessota fayyaa kennamu qindeessuu, .
10. Ogeessota ogummaa adda-addaa sadarkaa Level VI fi Dippilooma qabaniin tajaajila
kennaa jiran ulaagaawwan Yunivarsiitiiwwan baasan kan guutan wal-dorgomsiisudhaan
carraa barumsa digirii jalqabaa ogummaa adda addaa irratti akka kennamuuf BEFO tiin
carraan yammuu kennamu qooda godina keenyaa yeroon hirmaachisuu.
11. Ogeessota ogummaa adda-addaa digirii jalqabaa qabanii tajaajila kennaa jiran
ulaagaawwan Yunivarsiitiiwwan baasan kan guutan wal-dorgomsiisudhaan carraa
barumsa digirii lammaffaa ogummaa adda addaa irratti akka kennamuuf BEFO tiin
yammuu murtaa’u qooda godina keenyaa yeroon hirmaachisuu.
12. Carraan barnootaa digirii 3ffaa (PhD) ogeessota ulaagaa guutaan akka kennamuuf
murtaa’ee godina keenyaaf BEFO tiin yoo qoodame ogeessota godina keenyaa ulaagaa
guutan yeroon hirmaachisuu irratti hojjechuu,

102
 13. HEF glantaa III hojii irra jiranii fi hojii isaanitiin adda duree ta’an barumsa isaanii gara
gulantaa IVtti akka guddifataniif BEFO tiin murtaa’ee carraan yammuu kennamu gahee
godina keenyaa yeroo calaluu fi hirmaachisuu,
14. Iddoo hanqina ogeessa gulantaa IV adda addaa jiranitti namoota ulaagaa barbaachisu
guutan dorgomsiisudhaan leenjiin akka kennammuufiif BEFO tiin murtaa’ee carraan
yammuu kennamu qooda godina keenyaa yeroon hojii irra oolchuu irratti hojjechuu,,
15. Walitti dhufeenya hojjattootaa sadarkaa amma irra jiru 0% irraa gara %100 guddisuu.

Tarkaanfilee Tarsiimoo’aa

- Sirna fayyaa hojjetaa gara laafeessa, kabaaja kenuu fi kunuunsu danda’u diriirsuu
- Hojjetaa fayyaa onnate horachuudhaan , gara laafinaan akka tajaajilu cimsuu
- Barumsa naamusa ogummaa isaanii gonfachiisu qaxarrii duraa fi leenjii gabaabaa hojii irraa
kennuun fooyyessuu,
- Tarsiimoo humna namaa fayyaaf ta’u akkaata fedhii humna namaa seektarri fayyaa
barbaaduun hojii irra oolchuu.
- Qulqullina leenjii qaxariin duraa fi hojii irraa fooyyeessuu.
- Sagantaa leenjii yeroo gabaabaa diriirsuun hojii irra oolchuu.
- Sagantaa misooma ogummaa itti fuufinsaan gabbisuu hojii irra oolchuu.
- Ogeeyyii fayyaa gahaa fi ogummaa adda addaa bifa walgitiinsa qabuun qaxaruun hojii irra
oolchuu,
- Ogummaa Hojettoota ekisteenshinii dhaloota lammaffaa fooyyessuu
- Muuxannoo bulchiinsa qabeenya namaa fooyyeessuu
- Sirna onnaachiisuu fi hojii irra tursiisuu diriirsuun hojii irra oolchuu.
- Haala iddoo hojii mijaawaa uumuu,
- Sirna qabiinsa ragaa qabeenya namaa (HRIS) cimsuu.
- Koorniyaa hojjataa seektara fayyaa idileessuu,
- Dhaabbilee barnootaa olaanoo keessatti qindoomina fi walitti dhufeenya tajaajila barnootaa,
kenniinsa tajaajila fayyaa fi qorannoo cimsuu.

d. Bu’uraalee Misooma Fayyaa (Health Infrastructure) :

Hojiilee Gurguddoo: -
103
A. Ijaarsa Projektoota Buleeyyii Xumuruu

1. Ijaarsaa IPD blokii Buufata Fayyaa Guutee Mikaa’el % 90 irra ture xumuruu

2. Ijaarsa IPD blookii Buufata Fayyaa Baamsoo % 92 irra ture xumuruu

3. Ijaarsa kellaa fayyaa dhaloota 2ffaa Warra Jirruu Barkoo %99 irra ture xumuruu

4. Ijaarsa mana jireenyaa Buufata Fayyaa Burqaa Sayyoo %80 irra ture xumuruu

5. Ijaarsa bilookii dabalataa Hospitaala Najjoo % 90 irraa ture xumuruu

B. Projektoota Ijaarsi isaanii addaan cite akka xumuraman gochuu

1. Ijaarasa OR blookii Buufaata Fayyaa Yuubdoo % 95 irra ture xumuruu

2. Ijaarsa Or blookii Buufata Fayyaa Boondawoo % 52 irra ture xumuruu

3. Ijaarsa baballisuu Buufata Fayyaa Gullisoo % 45 irra ture gara %b 80tti ol guddisuu

4. Ijaarsa baballisuu Buufata Fayyaa Gabaa Dafinoo %60 irraa ture eegalchiisuu

C. Ijaarsa Projektoota Haaraa (Bishaan Buufata Fayyaa)

1. Ijaarsa bishaan hugaatii Buufata Fayyaa Inamayii Boollii xumuruu

2. Ijaarsa bishaan hugaatii Buufata Fayyaa Coommoo xumuruu

3. Ijaarsa bishaan hugaatii Buufata Fayyaa Congee xumuruu

D. Suphiinsa kellaa Fayyaa Geggeessuu

1. Aanaalee hunda keessatti kellawwan fayyaa sababa rakkoo nageenyaatiin

caccabanii tajaajila kennuu hin dandeenye aanaalee hunda keessatti suphuu (100)

2. Buufataalee fayyaa sababa rakkoo nageenyaatiin caccaban/gubatan 2 suphuu

Hojiilee Gurgudoo
104
 - Ijaarsa, Babbal’isuu, Suphaa fi haaromsa dhaabbilee fayyaa fi fayyaan walqabatanii
akkaata istaandardii Biyyaa fi Naannoo kaa’ameen galmaan gahuun tajaajila hawaasaf
akka kennu taasisuu,
- Keellaa Fayyaa ganda fageenya Buufata Fayyaa walitti hidhame keessa jiru akkaataa
tajaajila guutuu Paakeejjii Ekistenshinii Fayyaa kennuu danda’uun fooyyeessuu,
- Dhaabbileen Fayyaa jiran yoo xiqqaate istaandardii kaa’amee jiru guutuu isaanii
mirkaneeffachuu,
- Giddugala suphaa meeshaalee yaalaa uumuu fi dandeetti raawwachiisummaa isaanii
cimsuu,
- Istaandardii rakkoo raawwii suphaa dhaabbilee fayyaa fi fayyaan walqabatanii ittiin
ittisnu, dhiyeessii meeshaalee barbaachisoo ta’an ittii guuttamuu danda’u bocuu,
- Qindoomina Seektaroota adda addaa gidduu jiru cimsuudhaan meeshaalee barbaachisoo
ta’an babba’isuu, sirna humna ibsaa soolaarii keellaa fayyaa fi buufataalee fayyaa rakkoo
ibsaa qabaniif ittin dhiyeessanii fi tajaajila akka kennan gochuu,
- Dhaabbilee fayyaa fi fayyaan walqabatee teekinolojii amayyaa ‘ICT’dhaan babbal’isuu fi
guutuu,
- Hospitaalota jalqabaa ijaaruu fi Buufataalee fayyaa sadarkaan isaan gad-bu’aa ta’e
fooyyessuu
- Kutaalee baqaqsanii yaaluu buufataalee fayyaa keessatti ijaaruu fi meeshaalee
barbaachisaniin akka guutaman taasisuu

e. Hoggansaa fi Itti Fayyadama Qoricha Aadaa Fooyyessuu

1. Qorichoota aadaa galamaahanii beekamtiin kennameefii 1 irraa gara 3 tti ol guddisuu

Hojiilee Gurguddoo

- Beekumsaa fi tajaajila qorichoota aadaa hojii tursiisu fi galmeessuuf taasifaman fooyyessuu

- Gochoota yaalii ogeessota aadaatiin kennaman galmeessuu fi heeyyama kennuu
- Qorichoota aadaa ulaagaa guutanii fi tajaajila yaalii aadaa to’annoo jala jiran dagaagsuu
- Imaammataa fi seera qorichaa aadaa jalatti dhimmamtoonnii ijoon akka hammatamanii fi
qindooman buu’uura poolisii fi seera isaaniin akka wal simu taasisuu

105
- Qorichoota aadaa kana qaama itti gaafatamummaa qabu hundeessuun
dhaabbilee/ejensiiwwan adda addaa ministeerota adda addaa jalatti bittinaa’anii jiran
qindeessuun akka bulchu taasisuu
- Qorichoota aadaa mirga abbaa qabeenyummaa beekumsaa (Intelectual Property Right) fi
mirga beekumsa abbummaa biyyichaa/bakkichaa (indignious knowledge right) galmeessuu fi
heeyyama daldalaa/market authorization/ kennuu
- Qorichoota aadaa irratti qorannoo fi misooma isaanii qonna , qabeenya bosaonaa fi
qorannoowwan qonnaa kan biroo waliin dagaagsuu
- Qorichoota aadaa karaa saayinsaawaa mirkanaawan industirii keessatti bal’inaan akka
oomishamaniif onnachiisuu
- Walitti dhufeenya dhaabbilee qorannoo/barnootaa fi industriiwwanii qorachuu fi dagaagsuuf
hojjechuu/carraaquu
- Qorichoota aadaa karaa saayinsaawaa mirkaneefamanii laaboraatorii keessatti qophaa’an
babal’isuu fi laaboraatoriiwwan irraa gara industriittii babal’isuu,
- Sadarkaa barnootaa olaanaa keessatti leenjii qorannoowwan ogummaa adda addaadhaan
gaggeefaman cimsuu
- Ogeessota yaalii aadaa kennaniif sirna barnootaa qopheessuun ijaarsa dandeetti kennuu,
barumsa isaaniif haala mijeessuu fi beekamtii/sartifikeeta kennuu
- Biqiltoota qoricha aadaaf oolan, maddoota qoricha aadaa biroo fi yaaliiwwan/gochoota
ogeessa aadaatiin kennaman gidduu galeessa/dameewwan irratti ragaawwan isaanii
galmaahanii akka jiraatan hundeessuu/ cimsuu
- Yeroo yaalii duraa (clinical trial) qorichoota aadaa karaa qajeelfamaa fi seera ifa ta’een akka
galmeefamanii fi seeraan hojii irra oolan taasisuu

f. Dhimma Fayyaa Imaammataa fi Tarsiimoo Hunda Keessatti

Haammachiisuu
28. Labsiiwwanii fi qajeelfamootni 6 bahanii hojiirra akka oolan taasisuu

a- Labsii hundeefammaa fi bulchiinsa Inistitiyuutii Fayyaa Hawaasaa Oromiyaa (OPHI)

106
 b- Labsii mana jireenyaa hojjettoota fayyaa

c- Labsii faayinaansiingii fayyaa

d- Labsii hundeefamaa fi bulchiinsa gaaraajii sektera fayyaa

e- Qajeelfama yaalii bilisaa hojjettoota fayyaa

f- Qajeelfama misoomaa fi bulchiinsa qabeenya namaa, sektera fayya

Hojiilee Gurguddoo

- Imaammata jiru gadi-fageenyan xiinxaluu fi tarsiimoowwan seektaroota hundaa keessa

jiru gama fayyaa immaammata hunda keessatti (HiAP)’tiin xiinxaluu,
- Toora xiyyeeffannoo qindoominaa fi hirmaannaa seektaroota adda addaa adda baasuu,
- Tooftaa seektara fayyaa imaammata bocamu irratti aangessuu fi murtoowwan gurguddoo
fayyaa waliin walitti hidhamiinsa qaban (hirmaanna seektara fayyaa imaammata fi murtoo
hunda irratti) diriirsuu,
- Hubannoo miidha fayyaa ittiin ittiffamu fi hojiiwwan gurguddoo miidha fayyaa hawaasa
keenya miidhuu danda’an irratti hubannoo kennuu,
- Ajandaawwan hoggansa, madaallii, fi waliigaltee fayyaa fi fayyaan walqabatee jiru irratti
dandeetti raawwachisuummaa cimsuu,
- Qindoominni sekterootaa hojiitti akka hiikamuuf seeraa barbaachisu baasuu fi hojiirra
akka oolu hordofuu
- Muuxannoowwan fi ciminoota qindoomina sekterootaa Sagantaa One Wash fi
Waliigaltee Saqotaa irratti barumsa qopheessuu
- Piroojektoota hedduu irratti qorannoo dhiibbaa isaan naannoo irratti geessan cimsuun
miidhaa fayyaa irratti qaqqabsiisu maqsuu
- Muuxannoo gaggaarrii fi iccitii milkaa’ina qindeessudhaan beekumsa ijaaruu (ragaa
murtoo sirri maddisiisuu, Too’annoo fi Hordoffii)

107
 a. Qooda Fudhannaa Seekterri Dhuunfaa Fayyaa (Private Engegment)
Keessatti Qaban Fooyyessuu
Hojiilee gurguddoo:

- Kallattii imaammataa fi tarsiimoo hirmaannaa dhaabbilee fayyaa dhuunfaa fi motummaa

irra deebiin haroomsuu.
- Walittidhufeenya dhaabbilee fayyaa mootummaa fi dhuunfaa cimsuu.
- Walitti dhufeenya dhaabbilee fayyaa dhuunfaa fi motummaa dhimma fayyaa irratti bifa
salphaa fi iftoomina qabuun, itti gaafatamummaa fi deebii hatattaamaa kennuu irratti
haala mijaawaa uumuu.
- Dhaabbilee fayyaa dhuunfaa keessatti tajaajila fayyaa qulqullina qabu foyyeessuu.
- Dhaabbilee fayyaa dhuunfaa dandeetti rawwachiisummaa/misooma humna namaa
foyyeessuu
- Sirna hirmaanaa dhaabbiilee fayyaa dhuunfaa qophii karoora, maddaallii raawwii fi
gamaggamaa fayyaa irratti foyyeessuu.
- Hirmaanna dhaabbiileen fayyaa dhuunfaa oomishaa fi raabsa dhiyeessii qorichaa fi
meeshaalee yaalaa keessatti qaban cimsuu.
- Dhaabbiilee fayyaa dhuunfaa too’annoo fi hordoffii kenna tajaajila fayyaa, fayyaan
walqabatanii fi oomishoota irratti hirmaachisuu.
- Qabiyyee sirna Odeeffannoo fayyaa fi hojii irra oolma isaa dhaabbilee fayyaa dhuunfaa
keessatti babal’isuu.
-

Boqonnaa 6: Ajandaalee Tiraanisformeeshinii HSTP-II

Karoora bara 2013 seektera fayyaa dhugomsuuf kallattiiwwaan xiyyeeffannoo kudha arfan armaan oliiti
ibsaman hojii irra oolchuun barbaachisa dha. Kun akkuma jirutti ta’ee karoora kana galmaan gahuuf
sadarkaa hundaatti dhimmotni caalmatti jijjiirama fiduu dandaa’an ajaandaaleen tiiraansifoorimeeshinii
seekterichaa KGT II keessatti hojiirraa oolaa turan arfan akkuma jiraniitti muuxannoo ture irraa
fudhachuun karoora HSTP II kana keessatti lama dabaluun walumaa galatti ajandaalee

108
tiraanisfoormeeshinii ja’a walitti dhufeenya cimaa qaban adda bahanii jiru. Isaanis: qulqullinaa fi
walgitinsa tajaajila fayyaa, tiraanisfoormeshinii aanaa (qindoomina sekterootaatiin aanaa
ceesisuu), warraaqsa odeeffannoo, hojjetaa sektera fayyaa onnate, gahumsa qabuu fi gara
laafessa, hoggansa ce’umsaa (transformative leadership) fi faayinaansiingii fayyaa dha.

Ajandaaleen jaha adda bahan walitti dhufeenya kan qabanii fi bu’aa isa tokkoo galma gahinsa
kan biraaf shoora olaanaa kan qabudha. Hojiirra oolmaan ajandaalee tiraanisfoormeeshinii haala
qindoomina qabuun ta’ee, qisaasama qabeenyaa qusachuun, humna barbaachisuu fi michoomina
dhimmamtootaa qindeessuun sirna fayyaa sadarkaa sadarkaan jiru keessatti haala walfakkaatuun
fi bu’aa argamu fooyyessuuni dha. Hubannoo/dadamaqina, leenjiin, hordoffii fi deeggarsi,
deeggarsi ogummaadhaan (mentorship) kennamu, gamaaggamni, walgahiin qindoominaa fi
bulchiinsi, bakka ajandaalee traanisfoormeeshinii irratti qindoominaan hojjetamu dha. Walumaa
galatti maniiwwanii fi kaayyoolee bara 2013 galmaan gahuun fayyaa uummataa fooyyessuuf
ajandaalee tiraanisfoormeeshinii jahan guutummaa guutuutti hojiirraa oolchuu akkasumas
hordoffii fi deeggarsa itti fufinsa qabu gaggeessun baay’ee murteessaa dha. Qajeelfamni
ajandaalee tiraanisfoormeeshinii fayyaa qindoominaan sadarkaa hundatti hojirra oolchuuf
gargaaru ni qophaa’a.

Hordoffiin ajandaalee tiraanisfoormeeshinii maniiwwan kallattii xiyyeefannoo keessatti ibsaman

keessaa filachuun haala indeksii qindaa’aa (composite index) fi dash boordii idileedhaan gabaasa
ittiin qindaa’u fayyadamuun hooggansa sadarkaa hunda irra jiruun madaalamaa kan deeman ta’u

Sektarri fayyaa ajandaalee tiraanisfoormeeshinii hunda qindeessuu, bajata barbaachisu ramaduun

fi fooramiiwwanii fi waltajjiiwwan sadarkaa adda addaatti gaggeefaman irratti, koree
maanajimantii fi ‘JSC’ dabalatee itti fufinsaan gamaaggamuu qaba. Ajandaaleen
tiraanisfoormeeshinii kun sektera fayyaa keessatti sadarkaa hundatti ajandaa dhaabbataa fi
Tiraanisfoormeeshinii Aanaa
dhimmi yeroo hunda fooramiiwwanii fi waltajjiiwwan ijoo garbiroo keessatti gamaaggamaman
ta’uu qaba.
Qulqullina Walgitinsa
tajaajila fayyaa tajaajila fayyaa

Faayinaansiingii
Fayyaa fi Hoggansa
Traansiformaatiivii

109
Hojjetaa Fayyaa
Warraaqsa Onnate,
Odeeffannoo Gahumsa Qabuu
fi Gara Laafessa
Fakkii__ Walitti Hidhaminsaa Ajandaalee Tiraanisfoormeeshinii 6 bakka 1tti

Tiraanisfoormeeshinii Aanaa

Aanaa ceesiisuu jachuun keenna tajaajila fayyaa Aanaa sana keessa jiru qaqabamaa ta’e,
qulqullina qabaate, ga’umsa horatee fi itti fayyadama hawaasaa mirkaneessee taasiisuu dha.
Sirna fayyaa keenyaa keessatti aanaan tokko gidduu galeessaan buufataalee fayyaa 4 fi
hospitaala jalqabaa tokko ni qabaata jedhamee yaadama. Buufatni fayyaa tokko keellaawwan
fayyaa shan hammachuun dhaabbata fayyaa bu’uuraa (PHCU) uumaa. Hospiitalli jalqabaa
dhaabbata fayyaa bu’uuraa (PHCU) tiif keenna tajaajila fayyaa ol’eerginsa keennuun dabalatee
ogeessootaafiis giddugala leenjii gocha irratti xiyyeefate ni keenna. Waajjirri fayyaa Aanaa
dhaabbata fayyaa bu’uuraa (PHCU) tiif tajaajila bulchiinsa fi deegarsa sagaantaalee kan keennu
ta’ee, akkasumaas, sadarkaa maatii irra kaasee tajaajila sadarkaa gandatti, dhaabbiilee fayyaatti fi
sadarkaa Aaanaatti hawaasaaf keennamu hunda argachuu isaanii olaantummaan ni hordofa.

Tiraanisfoormeeshiniin Aanaa waan itti xiyeefatee keessa inni guddaan waliin gahinsa tajaajila
fayyaa bu’uuraa akkasumas tajaajila qulqulluu fi haqa qabeessa ta’e hawaasaaf kennuu dha.
Karoorri kun hojii irraa ooluu kan eegalee tiraanisfoormeeshinii tokkooffaa keessatti yommuu
ta’u bu’aan argame xiqqaa ta’us jalqabbiin isaa jajjabeessaa dha. Muuxannoo kanaan duraa irraa
kan baratame akka galtetti fayyadamuun traanisfoormeeshinii aanaa guutumma guututti galmaan

110
gahuuf sadarkaa xiqaa amma irra jiru irraa ka’uun tarkaanfii ariitiin itti fufinsaan deeggaruu
barbaada. Sagantaa kana hojii irraa oolchuu keessatti hudhaalee ijoo jiran keessa tokkoo
qindoomina dhabuu sekteroota sadarkaa aanaatti jiran dha. Hudhaa kana furuuf seekteri fayyaa
qofti galmaan gahuu hin danda’uu. Sababni isaas yaad-rimeen tiraansfoormeeshinii aana kan
qopha’ee guddina itti fufinsa qabu sadarkaa hawaasatti fiduuf waan ta’eef kun immoo
qindoomina sekteroota adda addaa aanaa keessa jiran giddu galessa godhatee kan bocame yoo
ta’u, kunis duudhaa karoora tokko, bajata tokkoo fi gabaasa tokkootiin hogganama. Bu’aa
eegamuuf sirni jiru akka itti gaafatamu taasisu toftaan itti gaafatamummaa hawaasaa ni diriira.

Aanaan guutummaa guutuutti akka cehu taasisuuf dhimmi qindoomina sekterootaa toftaa
bu’uuraa fi xiyyeefannoo olaanaa barbaadudha. Kanaafuu qooda fudhannaa fi hirmaannaan
dhimmamtoota hundaa murteessaadha. Qindoomina sekterootaan aanaa itti fufinsaan ce’e fiduuf
hirmaannaan haasaa fi dhaabbilee mit-mootummaa (dhaabbilee hawaasummaa, dhuunfaa fi
misoomaa) karaa teeknikaa fi qabeenyaan guutummaa guutuutti qindeessuun barbaachisaadha.
Qooda fudhannaan hawaasaa ajandaan cee’uumsa aanaa hirmaannaa dhimamtootaan alatti galma
gahuu akka hin dandeenyee ni beekamaa. Hirmaanaan hawaasaa, dhaabbiilee miti motummaa fi
seektarootni adda addaa gama deegersa qabeenyaa fi oggummaa taasiisan aanaa roga seekterota
hundaan (gama barnootaan, wabii nyaataa mirkaneessuun, mana jireenya mijataa) ceesiisuu
keessatti gahee olaanaa qaba. Kuniis qaqabamummaa, itti fayyadamummaa, waliin gahiinsa
tajaajila qulqullina qabuu fi gahumsa qabu hawaasaf keennamu cimsa.

Foyya’iinsa raawwii aanaa ceesiisuu hojii irra oolchuun agarsiistuuwwan qindaawwaa

(composite indicators) kallatiiwwan ijoo (dash board) fayyadamuun hojii irra oolmaa isaa
sadarkaa aanaatti hordofuu. Aanaan tokko sadarkaan isaa modela ta’uu keessatti qorannoowwan
dhimmamtoota waliin qindoominaan hojjetan waliin ta’uun ni mirkaneefama. Aanaan tokko itti
fufinsaan modela ta’uun isaa kan mirkanaa’uu waggaa sadii fi isaa oliif walitti aansee ulaaga
ta’een raawwii olaanaa yoo galmeessisani dha.

Ajandaaleen tiraanisfoormeeshinii aanaa:

1. Tiraanisfoormeeshinii qulqullina fi walgitinsa tajaajila fayyaa

2. Warraaqsa odeefannoo /Information Revolution

111
 3. Hojjetaa fayyaa onnate, gahumsa qabuu fi gara-laafessa ta’e
4. Faayinaansiingii Fayyaa
5. Hooggansa Tiraanisfoormaativii

6.1 Tiraanisfoormeeshinnii qulqullina tajaajila fayyaa

Qulqullinni tajaajila fayyaa qabiyyeewwaan jahaan kan ibsamu yoo ta’an, isaaniis: tajaajila
nageenyummaa, itti fufinsa qabu, dhukkubsataa gidduu galeessa godhate, bu’a qabeessa,
qisaasama kan hir’ise, fudhatama kan qabu, qaqabamaa kan ta’ee fi haala barbaadamuun bifa
wal-gitinsaa fi yeroo isaa eegateen kennuu dha.

Naannoon keenya uwwisaa fi waliinga’iinsa dhaabbilee fayyaa fi akkasumaas raawwii hojii jiru
jajjabeessaa yoo ta’e iyyuu, hojiin gama qulqullina taajilaatiin hojjetama jiru gad-aanaa dha.
Akka biyya keenyaatti barootan darban keessatti waa’ee qulqullina tajaajila fayyaa
xiyeeffaannaan itti kennamee hojjeetama yoo jiraates akka qorannoon tokko tokko agarsiisutti
biyyoonni galii gad-aanaa fi giddugalaa qaban du’aatiin naannichatti muudatu %50 qulqullina
dhabuu tajaajilatiin kan walqabate ta’uu agarsiisa. Kanaaf, kana bu’uura godhachuun dhimma
qulqullina irratti xiyyeeffannoo itti kennuun barbaachisaa ta’ee argamee jira.

Tajaajila qulqullina qabu kennuun kan eegalu sadarkaa dhaabbilee fayyaa fooyyessuu fi amantaa
uummanni isaan irratti qabu dabaluuni dha. Kunis yaa’insa odeeffannoo itti fufinsa qabu waa’ee
muuxannoowwan gaggaarii qulqullina tajaajila fayyaa, itti quufinsa dhukkubsataa fi uummataa
sadarkaa olaanaa iraa gahuu sirna fayyaa keessaa jiru fooyyessuudhaani.
Tajaajila qulqullina qabu kennuun sirna kenniinsa tajaajila fayyaa maamila gidduugaleessa
godhate uumuu barbaada. Dhimmi ijoon HSTP-II keessatti hojiirra oolu: qooda fudhannaa
dhukkubsattootaa fi uummataa mirkaneessuun imaammatootaa fi tarsiimoowwan qulqullina
tajaajila fayyaa fooyyesuuf hojiirra oluu danda’an bocuu dha.

Karoorri Tiraanisfoormeeshinii kun qulqullina tajaajla fayyaa sadarkaa hunda keessatti dhimma
ijoo ta’ee akka fudhatamu taasisuudha. Ajandaan tiraanisfoormeeshinii kunis toftaawwan sadan
armaan gadiin hojiitti kan hiikamu ta’a. Isaanis; Tokkoffaa, ququllina ajandaa hooggansaa fi
bulchiinsa fayyaa sadarkaa hunda irratti argamanii taasisuu, lammaaffaa, hojiilee qulqullina
112
fooyyessan sagantaalee, tarkaanfiilee, piroojektootaa fi tarsiimoowwan akkasumas hojiilee
gurguddoo hunda keessatti hammachiisuu dha. Sadaffaa, hordoffii fi madaallii qulqullina
tajaajilaa irratti agrsiistuuwwan filatamaniin sadarkaa hundatti gaggeessuu.

6.2 Tiraanisfoormeeshinii Walgitinsa Tajaajila Fayyaa

Wal-gitinsi tajaajila fayyaa tajaajila fayyaa bu’uura murteessoo, qulqullina ol-aana qabu fi
akkasumaas fedhii tajaajila fayyaa wal-fakkatuuf tajaajila wal-qixa ta’e qaama uumataa hundaaf;
saalan, gosaan, teesumma lafaan, sadarkaa barnootaa fi hawaas- dinagdeen osoo adda hin baasiin
dhiyyeessu danda’uu dha.

Naannoon keenya babal’ina tajaajila fayyaa fi raawwii agarsiistuuwwan ijoo irratti fooyya’insa
olaanaa agrsiisee jira. Kunis fayyaan kutaalee baay’ee miidhamoo turan keessumattuu kanneen
baadiyaa jiraatan biratti fooyya’insa agarsiisee jira. Haa ta’u malee faallaa fooyya’insa kanaa
garagarummaan hawaas-diinagdee, barnoota, bakka jireenyaa fi saala irratti hundaa’e jiru akka
salphaatti kan ilaalamu miti.

Karoorri Tiraanisfoormeeshinii kun walgitinsa tajaajla fayyaa sadarkaa hunda keessatti dhimma
ijoo ta’ee akka fudhatamu taasisuudha. Ajandaan tiraanisfoormeeshinii kunis toftaawwan sadan
armaan gadiin hojiitti kan hiikamu ta’a. Isaanis; Tokkoffaa, walgitinsa ajandaa hooggansaa fi
bulchiinsa fayyaa sadarkaa hunda irratti argamanii taasisuu, lammaaffaa, hojiilee garaa
garummaa walgitinsa tajaajila fayyaa jiru dhiphisan sagantaalee, tarkaanfiilee, piroojektootaa fi
tarsiimoowwan akkasumas hojiilee gurguddoo hunda keessatti hammachiisuu dha. Sadaffaa,
hordoffii fi madaallii tarsiimoo walgitinsa tajaajilaa xiinxala saalaan, bakka jireenyaan, sadarkaa
barumsaa fi qabeenyaan adda bahee akkasumas qabiyyeewwan walqitinsaa kan biroo
fayyadamuun adda caccabee gaggeefamuu qaba.

HSTP-II kana keesssatti qabiyyeewwan barbaachisoo armaan gadii irratti xiyyeefachuun tajaajila
walgitinsa qaba hawaasa bira gahuuf ni hojjetamaa;
 Tajaajila fayyaa murteessoo walqixa argachuu: Tajaajila fayyaa murteessoo fedhii
walfakkaatuuf walqixa argachuun tajaajilli nama tokko tokkoof fedhii jiru irratti hundaa’uun

113
 haala haqa qabeessa ta’een, teessuma lafaa fi kanneen biroodhaan osoo hin daangefamiin
dhiyaatu dha.
 Fedhii walfakkaataaf itti fayyadama tajaajila wal-qixaa: Garaagarummaa itti fayyadama
tajaajila fayyaa murteessoo kutaalee hawaasaa gidduu jiru hambisuuf hojiilee hojjetaman
irraatti xiyyeefata
 Tajaajila qulqullina walfakkaatu hundaaf kennuu: Namni hundu garaagarummaa tokko
malee tajaajila fayyaa murteessoo carraa wal qixa ta’eef fi qulqullina wal-fakkatuun fedhii
irratti hundaa’uun argachuu qaba.
Walumaa galatti waggoottan kurnan dhufan keessatti hawaasni hunduu tajaajila qulqullina qabu
akka argatuu taasisuu fi kalaqa walgitinsa mirkaneessu akkaasumas karoora yeroo dheeraa
baafachuun garaagarummaa itti fayyadama tajaajilaa jidduu jiru dhiphisuun walgitinsa
mirkaneessuu dha.

6.3 Warraaqsa Odeeffannoo

Warraaqsi odeefannoo sektera fayyaa keessatti dhimmoota dursi kennamuufii keessaa tokko
ta’ee adeemsa ragaa maddisiisuu fi dijitaalaayiz gochuu, aadaa itti fayyadama ragaa fi murtoo
ragaa irratti hundaa’e kennuu sektera fayyaa sadarkaa hunda keessatti ceesisuun
barbaachisaadha. Murtoo ragaa irratti hunda’e kennuuf, sirni oddeeffannoo fayyaa fooyya’aa ta’e
jirachuun barbaachisa dha. Kanaaf, ajandaan tiraansifoormeeshiinii tarsimawoo kun kan irratti
xiyyeeffatu sirna oddeeffannoo fayyaa faayidaalee ijoo afur qaban irratti dha. Isaniis: ragaa
maddisiisuu, walitti qabuu, xiinxaluu fi hiikoo itti kennuu akkasumaas oddeeffannoo murtoof
gargaaru sadarkaa hundatti akka itti fayyadaman gochuu dha.

Barbaachisumaan ajandaa waraaqsa oddeeffannoo, seektera fayyaa keessatti sababoota

gurguddoo bu’uura ta’an sadii fayyadamuun ibsamaniiru.

1ffaa; Seektera fayyaa keessatti gosaa fi hangi oddeeffannoo seekterichi barbaadu dabalaa
dhufuun fedhiin ragaaf jiru akka dabalu taasisee jira.

2ffaa; Babal’ina industirii teekinooloojii qunnamtii oddeeffannoo (ICT). Haala ragaan

seektericha keessatti ittiin hogganamu kan duraan baratame irraa gara tekinooloojii
114
ammayyatti akka ce’u dirqamsiisee jira. Babal’inni kunis adeemsa keessa seekteri fayyaa
kalaqaa fi teekinooloojii fayyaa akka hojii irra oolchu goosisee jira. Haaluma kanaan, sababni
kun seektericha keessatti deebii kennuu fi bu’aa isaatti akka fayyadamnu kan nu taasisu
teekinoolojiwwaan naanootti argaman yoo dagaagsine dha.

3ffaa; Danbii fi ittiin bulmaata sirna oddeeffannoo fayyaa seektericha gargaaru qopheessuu fi
sakata’uun akka jiraatu gochuu. Innis sirna oddeeffannoo fayyaa biyyaa irratti hunda’uun
qajeelfamni: Galmee ragaa fayya hawaasa, gabaasa, seekteri dhuunfa gabaasuuf wantoota
barbaachisan, ragaa funaanuu, ragaa ol-kaa’uun itti fayyadamuu fi oddeeffannoo dhunfaa irra
deebiin itti fayyadamu, icitii galmee fayyaa, dhaqabinsa galmee dhunfaa, galmee fayyaa
maatii, galmee fayyaa hawaasaa, oddeeffannoo fayyaa uumata irraa funaanuu, fi gabaasuu
fa’aa dha.

Kaayyoon guddaan waraaqsa oddeeffannoo ragaa yeroo isaa eegate, dhugummaa irratti
hundaa’ee fi itti fufinsa qabaatee murtoof gargaaru sadarkaa hundatti seektericha keessatti
akka fooya’u taasisuufii dha. Kana galmaan gahuuf tarsiimoon adda adda fayyadamuu qabna.
Isaanis:Sirna bulchiinsa raga dijitaalayiz gochuu (eCHIS, DHIS2, EMR, MFR), bu’aa
teekinooloojii qunnamtii oddeeffannoo itti fayyadamuu fi dagaagsuu (VPN, LAN3G/4G
connectivity), argamiinsa fi dhaqabinsa ragaa fooyyeessuu, Sirna sakata’insaa ragaa fi duub-
deebii cimsuu, sirni bulchiinsa oddeeffannoo cimaan akka jiraatu taasisuu, Wirtuun ragaa
fayyaa akka naannootti akka jiraatu taasisuu fi sirna odeeffannoo sektera fayyaa keessaa fi
alaatti wal-simsiisuu fi qindeessuun itti fayyadamuu mirkaneessuu. Dabalataanis aadaa itti
fayyadama ragaa fi odeeffanno kan akka marii gagmaggamaa raawwii waggaa, marii
koreewwan olaanoo (JSC), waltajjiiwwan garee karooraa fi gamaaggamaa (PMT) irratti
dagaagsuu dha.

6.4 Hojjetaa Fayyaa Onnate, Gahumsa Qabuu fi Gara Laafessa Horachuu

Fayyaa uummataa irratti jijjirama olaanaa fiduuf jiraachu ogeessota fayyaa qofaan osoo hin
taane; sadarkaa gahumsa ogummaa, ilaalcha gaarii fi miira namaa nahu isaan dhukkubsattootaa
fi maatii isaanii, ogeessa fayyaa fi hojjetaa isaan waliin hojjetaaniif akkasumaas hoogantootaaf
qabaniiin dha.Kunis hojjettoota sektera fayyaa (health workfrce) gahumsa qaban, gara laafina
(fedhii maamilaa gidduu galeessaa kan godhatee fi miira namaa nahu qabeessa kan ta’e) fi

115
kaka’umsa qaban uumuun sirna fayyaa sadarkaa adda addaa keessatti ni barbaachisa. Kanaa yoo
ta’uu baate ogeessonni osoo taa’aanii ykn hojii bu’aa qabeessa hin taane keessatti qabamanii
jiranii dhukkubsattooni nama isaan gaafatu dhabanii ni du’u.

Haaluma kanaan, HSTP II kana keessatti bulchiinsi qabeenya namaa sektera fayyaa dhimmi
xiyyeefannoon olaanaan itti kennamudha. Sirna fayyaa gara-laafinaan sadarkaa hundatti tajaajilu
uumuuf qaamota ilaallatu bunda; hooggansa, ogeessa fayyaa fi hojjetaa deeggarsaa imaammata fi
seerotaa haaraa baasanii hojiirraa oolchuun onnachiisuu fi gahumsa isaanii daraan cimsuu
gaafata.

Hojjetaa sektera fayyaa gahumsa qabu, gara laafessaa fi onnatee uumuun waantota hedduu
walitti dhufeenya qaban irattai hundaa’a. Isaanis barnoota oogummaa, leenjii hojii irraa,
misooma ogummaa itti fufinsaa (umurii guutuu barachuu) qulqullina qabuu fi haala gaariin
to’atame oomishuu dha. Dabalataaniis ogeessaa fi gaggeessaa baay’inaa fi gosa barbaadamuun
gahaa carraa oomishuu; gahee hojii fi itti gaafatamummaa ifa ta’e irratti hundaa’uun haala ifaa fi
haqa qabeessa ta’een filachuu, qacaruu fi hubannoo haala hojii uumuu, hojiittii bobbaassuu fi
bakka hojii mijataa uumuu; karaa imaammataa fi seera bulchiinsa qabeenya namaa ifa ta’een
paakejii kaffaltii walgitinsa qabu; deeggarsa raawwii (hordoffii fi deeggarsa akkasumas
duubdeebii yeroo isaa eeggate) hojirra oolchuu gaafata. Waantonni kun walitti dhufeenya
walxaaxaa haa qabaatu malee onnachuu fi itti quufinsa hojjetaa sektera fayyaa irratti dhiibbaa ni
qabaata. Rakkoowwan bu’uuraa nuffa hojiin baay’achuu irraa maddu (burnout), dhibeewwan fi
miidhaawwan hojii waliin walitti dhufan akkasumas rakkoowwan miidhaa hojii irraa dhufuun
dhippina sammuu qaqqabuuf furmaata quubsaa kennuu fi humna namaa akkaataa barbaadamuun
fayyadamuu dhabuu (abuse) hir’isuun; onnachuu fi itti quufinsaa ogeessota fayyaa ni dabala.

Gara laafinni fedhii tajaajilamaa hubachuu fi fedhii isaaniitiif karraa guutuu ta’een kan akka
fedhii xin-sammuu, afuura, miira fi xin-sammuu hawaasummaaa isaanii gidduugaleessa
godhateen tajaajiluu dha. Gara laafummaan dhaabbilee fayyaa keessatti tajaajila fayyaa
qulqullina kennuuf gargaaruu fi sirna fayyaa dhukkuba irratti xiyyeefatu irraa gara nama irratti
xiyyeefachuutti jijjiiruuf humna guddaa qaba. Gara laafinaan kunuunsa kennuun karoora
seektera fayyaa keessatti yommuu hammatamu adeemsa kenniinsa tajaajila fayyaa qulqulluu

116
dhiyeessuuf; ulfinaa fi kabaja namaa irratti xiyyeefachuun tajaajilli akka kennamuuf humna
guutuu qaba.

Bu’aa qabeessummaa hojjetaa sektera fayyaa gara laafinaa fi kabajaan kunuunsa kennuu irratti
kutannoon gaggeessaa murteessaadha. Tarkaanfiin ajandaa gara laafinaa, kabajaan fi kunuunsa
kennuu (CRC) hojiirra oolchuun bu’aawwan mul’achuu jalqaban irratti toftaawwan hojjetaa
onnachiisanii fi gahumsa isaanii mirkaneessan raawwachuun hojjetaa garaa laafina qabu uumuuf
gargaara.

Ajandaawwan tiraanisfoormeeshinii kana galmaan gahuuf tarsiimoowwan afur adda baafamanii

jiru. Isaanis: - Gahumsa naamusaa fi raawwii ogeessaa fayyaa guddisuu; Imaammata, sirna fi
shaakala itti quufinsa, raawwii fi bu’aa qabeessuummaa hojjetaa fooyyessuu; tajaajila maamila
gidduugaleessa godhate jalqabsiisuu (PCC) akkasumas hirmaannaa hawaasaa fi dhimmamtootaa
dabaluu ni hammata.

6.5 Faayinaansiingii Fayyaa

Dabaluun baasii tajaajila fayyaaf ba’uu fooyya’uu bara jireenya lammiilee akkasumas
bu’aawwan fayyaa wajjin akka wal qabatu qorannoowwan ni mull’isu. Waggoottan digdaman
darban keessa akka naannoo keenyaatti faayiinaansiingii fayyaa cimsuuf hojii hojjatamaniin
dagaaginni fayyaa gama baay’een dhufee jira. Kunis qabeenya seektarichaaf barbaachisu
maddisiisu fi walitti qabuu, ramaddii qabeenyaa qixa sirriin raawwachuu fi itti fayyadama
qabeenyaa bu’a qabeessa tasisuuf hojiilee hojjatamaniin.

Gama biraatin, fayyaa uummataa eeguuf kaayyoo seektarri fayya qabate galmaan ga’uuf
qabeenya ga’aa maddisiisuu dadhabuu fi qabeenya jiru haala bu’a qabeessa ta’een hojii irra
oolchuu dhabuu hanqina muuldhatuu dha. Kanaaf hanqinoota gama faayinaansiingii fayyaan
jiran furuuf caasaa faayinaansiingii fayyaa fi bulchinsa sirna fayyaa irratti riifoormii
gaggeessuun barbaachisaa dha. Hanqinoonni faayinaansiingii fayyaa irratti mul’atan:

117
  Bajatni mootummaan fayyaaf ramadu ga’aa ta’uu dhabuu,
 Gargaarsi dhaabbilee arjoomtotaan fayyaaf taasifamu yeroo yerootti hir’achaa
deemuu,
 Baasiin maatiin battala tajaajila fayyaa barbaadutti baasu baay’ee ol aanaa ta’uu,
 Uwwisni inshuraansii fayyaa gadi aanaa ta’uu,
 Hojiileen tajaajila fayyaa dhiheessuu, bituu fi too’achu adda baafamuu dadhabuu,
 Haalli kenniinsa tajaajila fayyaa tokko tokko bu’a qabeessa ta’uu dadhabuu,
 Sadarkaa dhaabbilee fayyaatti galiin kessaa jira ilaalcha jedhuun bajatni idilee
hir’achaa deemuu, fi
 Qaama hawaasaa tajaajila fayyaaf kanfaluu hin dandeenye hunda uwwisuu dadhabuu
dha.
1. Fayyaaf qabeenya dabalataa
Akka biiyyaattii akkasumas naannoo keenyaatti baasiin seektara fayyaaf ba’aa jiru baay’ee gadi
aanaa dha. Kunis baasii biiyyoota ollaa keenyaan mata mataatti fayyaaf ba’uun wal bira qabamee
yoo ilaalamu gadi aanaadha (US$66 Keniyaa, US$152 Sudaan fi giddu gala biyyoota sahaaraa
gadii US$78.4). Haala dhaabbanni fayyaa addunyaa gorsuun baasii tajaajila fayyaa walii galaa
hawaasaaf dhiheessuuf mata mataatti baasii US$86 barbaachisu irraa baay’ee gadi aanaa dha.
Hanqina kana furuuf hojiileen ciminaan hojjatamuu qaban:

Bajata Mootummaan fayyaaf ramadu Dabaluu: Akka naannoo keenyatti yeroo gara yerootti
bajatni hojii adeemsistuu seektara fayyaaf ramadamaa jiru hir’achaa jira. Kunis baasii guddaan
mindaa hojjattootaa kanfaluuf kan oolaa jiru ta’uu dha. Kanaaf sadarkaa naannoo fi aanatti
baajatni fayyaaf ramadamu akka dabalu hooggantoonni itti fufiinsan qaamota dhimmi ilaalu
waliin mari’achuun barbaachisaadha.

Gatiin kanfaltii tajaajila yaalaa baasii bahaa jiru calaqqisiisuu qaba: Akka naannoo
keenyatti gatiin tajaajila yaalaa dhaabbilee fayyaa irra deebiin qopha’uun isaa ni yaadatama. Haa
ta’u malee gatiin kun yeroo murteeffamu tajaajilamtoonnni baasii guutuu keessaa gartokkee akka
kanfalan kan taasifamedha. Baasii tajaajilamaan osoo hin kanfalin hafu kana dhaabbilee fayyaaf
uwwifamuun qulqullina tajaajila fayyaa irratti dhiibbaa ol’aanaa qaba. Kanaaf gama kamiiniyyuu
baasiin kun haalli ittiin dhaabbilee fayyaaf bakka buufamu diriirsuun barbaachisaadha.
118
Karaalee kana dura hin baratamneen qabeenya fayyaaf walitti qabuu: Aangoo naannoof
kenname fayyadamuun fayyaaf qabeenya bifa taaksii oomishaa fi tajaajiloota adda addaa irratti
taasifamuun walitti qabuun ni danda’ama. Haaluma kanaan fayyaaf qabeenya dabalataa
adeemsawwan kana dura hin baratamin qorachuun adda baasun hojiirra oolchuun barbaachisaa
dha.

2. Hojiilee tajaajila fayyaa dhiheessuu, bituu fi too’achuu addaan baasuu,

Hojiileen ijoon sadan fayyaa kun adda baafamuun too’annoo tajaajila fayyaa dhiheessuu fi
bulchuu keessatti itti gaafatamummaa ni dagaagsa. Haaluma kanaan waggoottan dhufan keessa:

 Ga’ee biiroon eegumsa fayyaa faayinaansiingii fayyaa keessatti qabu adda baasuu,
 Riifoormii bittaa tajaajila fayyaa inshuraansii dirqisiisaa taasisuun, tajaajiloota uummataaf
bitaman bal’isuu fi dhaabbata bittaa tajaajilaa raawwatu sadarkaa naannooti hundeessuu,
 Dhaabbileen fayyaa tajaajila qulqullinni isaa eegame itti fufiinsaan dhiheessuu akka
danda’aniif itti gaafatamummaan uummatichaaf qaban akka cimu fi baasiin tajaajila
dhiheessuuf baasan haala ittiin gutummaa guututti uwwifamu diriirfamuu qaba,
akkasumaas
 Dhaabbileen fayyaa istaandaardii taa’een hojjataa jiraachuun isaaniis dhaabbata hojii
armaan olitti ibsame irraa walaba ta’een mirkanaa’uu qaba.
3. Itti fayyadama qabeenya fi dandeettii foyyeessuu
Qorannoowwan akka addunyaatti taasifaman akka muul’isanitti qabeenyi fi dandeettiin seektara
fayyaa qisaasamu guddaa dha. Akka naannoo keenyaatti qisaasama jiraachuu malu hir’isuuf
sababawwan qisaasama qabeenyaa fidan adda baasuu fi tarsiimoowwan qabeenya jiruun bu’aa
olaanaan ittiin dhufu hojiirra oolchuun barbaachisaadha.

6.6 Hoggansa Traansiformaatiivii (Transformative Leadership)

Hooggansi nageenya fi bu’aa qabeessummaa tajaajila fayyaa mirkaneessuuf barbaachisaadha.

Qulqullinni fi nageenyummaan kenniinsa tajaajila fayyaa akka fooyya’uu fi jijjiirama jiru waliin
akka deemu gochuufis murteessaadha. Bulchiinsi karoorrii fi tarsiimoowwan jiran haala
kaa’amaniin hojiirra ooluu isaanii hordofuuf faayidaa olaanaa qaba. Dhaabbilee fayyaa keessatti
kutaaleen hooggansaa fi bulchiinsaa yeroo baay’ee nama tokkoon raawwatamu.Hooggantoonni

119
milkaa’an namoota qulqullinaa fi nageenymaa kunuunsa dhukkubsataaf dursa kennuu aadaa
mana hojii isanii taasisanidha. Aadaawwan ogummaa adda addaa gareedhaan hojjechuu,
tarsiimoo nageenyummaa dhukkubsataa hojiirra oolchu, qabeenya jijjiirama barbaadamuuf
ramaduu, gufuuwwan hojii ogeessaa danqan kaasuu, raawwii hojiirra hojjetaa sadarkaa
olaanaattii akka guddatuu fi itti fufu taasisan dagaagsuudha. Jijjiramni kun sektera fayyaa
sadarkaa hunda keessatti dhufuu qaba.

Hoggansi kaayyoon dhaabbatichaa akka galma gahuu dandeetti hojjettotaa kakaasuun bu’aa
qabeessa akka ta’an gochuu keessatti haalli bulchiinsa dhaabbatichaa akkasumas qabeenya
dhaabbatichaa sirnaan itti fayyadamuun murteessaadha. Dandeettii hoggansa fi bulchiinsa sirna
fayyaa keessatti cimsuun mul’ata “Ummata fayyaa qabeessa, omishtummaan isaa guddatee fi
badhaadha arguu dha” jadhu galmaan gahuuf gahee olaanaa qaba. Hogganasa tasgabaawaa fi
dandeetti gahaa qabu omiishuun alatti feedhii biyyattiin tajaajila fayyaa hunda biraan gahuu fi
guddinni biyyaattii biyyoota galii gidduu galeessaa irra gahaan bira bara 2017 gahuuf yaadamee
milkeessuun ulfaataadha.

Hoggansa tiransformaatiivii fi bulchiinsa dandeetti gahaa qabu horatee uumuun caasaa fi hojii
fayyaa kamiyuu keessatti : qophii fi tooftaa hordoffii raawwii imaammataa, qajeelfamootaa,
staandaardii fi prootokoloota, riifoormoota yeroo keennamee keessatti raawwatamuu qaban,
sirna fayyaa alwaalta’ee hojjii irra olchuu, haaloota keessa fi alaa qorachuun dhimmamtoota
qindeessuun mul’ata waliinii uumuu, walitti dhufeenya dhaabbilee motummaa fi dhunfaa
cimsuu, qindoomina sagantaalee fayyaa gabbisuu akkasumas itti fayyadama keenna tajaajila
fayyaa foyyeessuu dha.

Hanqinni dandeetti hoggansaa, roga sirna fayyaa hundaa keessatti hanqinoota raawwii tarsiimoo
seektara fayyaa hiikuu fi hojii irra olchuu keessatti rakkoo mul’atu dha. Hanqiina dandeettiin
alatti ramaddiin hoggantoota fayyaa ga’umsa irratti kan xiyyeefatee tahuu dhabuun seektarichi
kaayyoo fi galma hiixataa qabu milkeessuu keessatti qaawwa guddaa waan qabuuf
xiyyeefannoon irratti hoojjetamuu qaba. Kana irraa kan ka’e sirni itti gaafatamuumaa laafuu,
caasaan dhaabbatichaa dadhabuu, kaka’umsi aadaa hojii dhibamuu fi jiijjirama haala yeroon
gaafatu waliin hoggansi walsimu dhabaamuun bal’inaan mul’ata.

120
 Bu’aa tajaajila fayyaa guddisuuf hoggansi raawwii tajaajila fayyaa jijjiiramuu qaba. Kunis
istaandardiiwwan bulchiinsa dhaabilee hojiirra oolchuu fi agarsiistuuwwan raawwwii ijoo
fayyadamuun aadaa ragaa murtoof itti fayyadamuu gabbisuudhaani. Shaakalliin gamaagamaa
rawwii sirna fayyaa laafaa ta’uu isaa irraa kan ka’e sirni itti gaafatamummaa diriire dhabamuu fi
raawwii hojii irratti hunda’uun hojjetaa ittiin onnachisuu laafaa ture. Akkasumaas walitti
dhufeenyi fi qindoominni saganataalee seektera fayyaa fi seektera ala jiru dadhabaa dha.
Seektera fayyaa keessatt adeemsi to’annoo fi beekamtii kennuu haala qajeelfama bahee giddu
galeessa godhachuun keennuu irratti tattaaffiin jiru gad-aana dha.

Ajandaan traanformmeeshinii hoggansa fi buulchiinsaa kaayyoo HSTP-II galmaan gahuu fi

garaagarummaa hoggansa sadakaa adda addaa jiru xiqeessuuf murteessaa dha. Adeemsi ijaarsa
dandeettii hoggansa fi buulchiinsaa leenjii hojii duraa, leenjii hojiirraa fi sagantaalee misoomaa
fi qorannoodhaan kan deeggaramu ta’a.

Dandeettii fi raawwii hoggansaa fayyaa foyyeesuuf: caaseefama hooggansa fayyaa

qabiyyeewwan bulchiinsaa waliin walsimsiisuudhaan dhimmoota fayyaa hawaasaa yeroo ammaa
sadrakaa qonnaan bulaa, horsiisee bulaa fi magaaloota keessatti muláchaa jiran hiikuufi dha.

Dhaabbiileen fayyaa istaandaardii hogansaa fi tartiiba hojii ibsuu (SOP) qabaachuudhaan

meeshaalee raawwii itti madaalaman qopheefachuu fi aadaa ittin of madaalaa deemuu gonfachuu
qabu. Sirna itti gaafatamuummaa kallattii lamaanii (sadarkaa olii gara gadii fi gadii gara olii )
cimsuuf toftaawwan kan akka madallii yaada hawaasa (CSC), sirna itti gafatamummaa hogansaa
dhaabbiilee bu’uraa (MAPS) akkasumas tooftaalee kan biros fayadamun keenna tajaajila fayyaa
foyyeessuun barbaachisaa dha. Sirna hoggansa fayyaa kiliiniikaa ciimsuun kan dandaámu,
qulqullina tajaajila fayyaa mirkaneessuun, nageenyumaa dhukkubsattootaa, mirgaa fi dirqama
dhukkubsattootaa, itti gafatamummaa ogeessaa fayyaa fi fooyya’ínsa kenniinsa tajaajila fayya
mirkaneessuudhaani.

Kaayyoon sagantaan misooma hoggansaa; aadaa jijjirama waliigalaa dhaabbata sektera fayyaa
yeroo kaá’ame keessati fiduufidha. Sagantaawwan misoomaa kunis; baruu fi rakkoo hiikuu,
nageenya xin-sammuu, deeggarsa hooggansa olaanoo, kutannoo dhaabbatichaaf qabu fi sadarkaa
sirnichaa ykn haala naannoo dha. Kun akkuma jirutti ta’ee hooggansi fayyaa sadarkaa sadarkaan

121
jiru dandeettin hooggansaa fi bulchiinsaa akkasumas qabiyyeewwan bulchiinsaa kan akka:
immaammataa fi tarsiimoo ragaa irratti hunda’ee qophaa’u, immaammataa fi tarsiimoo fedhii
qaamolee adda addaa gidduugaleessa godhachuu, murtoo adeemsa hooggansaa sadarkaa
sadarkaan jiru gidduugaleessa godhachuu, karoora qindaa’aa qooda fudhattota gurmeessun
qopheessuu, hirmaannaa fi qindoomina sekteroota biroo mirkaneessuu, karoora qopheessuu,
raawwachuu, gamaagamuu fi madaaluu akkasumas hirmaannaa hawaasaa murtoowwan fayyaa
keessatti cimsuudha.

Seektara fayyaa keessatti dandeettiin hogansaa fi qabiyyeen bulchiinsaa ajandaa ijoo

fooramiiwwan adda addaa irratti mari’atamu tahu qaba. Hoggansi sadarkaa hunda jiran
agarsiistuuwwan raawwii hojii ijoo fi daashboordii akkasumas qabiyyee bulchiinsaa irratti
hundaa’uun yeroo hunda hojii oisaa hordofaa deemuu qaba.

Hooggansii fi bulchiinsi sadarkaan jiru hirmaatan yaada ammayyaa angaawoota, gaggeesitoota,

akkasumas hojjettota qindeessanii hoogganuu fi bulchuun bu’aa barbaadamu fiduu qabu.
Hoogantoonni bakka hojii qindoomina qabuu fi mijataa ta’e akkasumas odeffannoon
walfakkaatu akka jiraatu taasisuun hojjetaan hundi itti gaafatamummaa waliigalaa dhaabbatichaa
fudhachuu danda’an uumuu qabu.

Ogeessoonni fayyaa sadarkaa hunda jiran adeemsa murtee keennuu, hojii isaaniif itti
gafatamuumaa fudhachuu, amanamummaa fi qabeenya dhabatichaa tahuu akkasuma dandeetti
qabaniin kalaqa aadaa hojii isaanii godhachuun bu’aa gammachiisaa fiduu qabu. Gaheen qooda
fudhattota sektara fayyaa hubannoo barbaachisaa ta’ee gonfachuun karoora, hojiirra oolmaa
karooraa, madaallii fi gamaaggama hojii gaggeesuu keessatti dandeettii hoggansaa, ramaddii
qabeenya fi deeggarsa teekniikaa kennuu qabu.

122
Sagantaa hordoffii fi gamaggamaa(Monitoring and Evaluation program)

Boqonnaa 7 : Immaammata, tarsiimoo fi danddeettii raawwachisummaa

(Implementation Arrangement)
Kaayyoon gurmaa’insa hojiirra oolmaa karoora bara 2013 kun haala itti qooda fudhattoonni
hojiirra oolmaa karoora tiraanisfoormeeshinii sektera fayyaa keessatti hirmaatanii fi karorrichi
hojiirra oolu haala mijeessuufi dha.

Karoora bara 2013 kana keessatti gurmaa’ina hojiirraa oolmaa karoorichaa bakka ijoo saddeetitti
qooduun haala armaan gadiin ibsamanii jiru:

Gurmaa’insi lamaan jalqabaa kan irratti xiiyyeefatan hooggansa sekterichaa sadaarkaa hundatti
argaman irratti ta’ee, bulchiinsa gaarii hojirra akka oolchan taasisuun qaamonni karooricha
hojirra oolchan galma isaanii irrati akka xiyyeefatanii fi mul’ata waliinii akka qabaatan
taasisuufidha. Kanaafuu, karoora tiraanisfoormeeshiinii ijoo adda baasuun sektericha
ceesisuuf, ajandaawwan tiraanisfoormeeshinii HSTP- I irratti hundaa’uun hojirra oolmaa karoora
2013 haala tarsimo’aa ta’een odeefannoo wal jijiiruu fi hordofuuf baay’ee barbaachisaadha.
Dabalataanis bulchiinsa gaarii hojirra olchuun haala itti gaafatamummaa qabuun karoora kana
ofitti fudhachuu fi hojirra oolmaa isaa mirkaneessuun murteessaadha.
Gurmaa’insi hojirra oolmaa karoorichaa inni sadaffaan tajaajila fayyaa sekterichi maamila biraan
gahuuf karoora tarsim’aa kana caccabasuun akkasumas qabeenyaa fi galteewwan (faayinaansii,
human namaa, yeroo, akkasumas qabeenya biroo) jiran waliin walsimsiisuun akka hojirra oolu
taasisuuf hanqina mul’atu hiikuu irratti xiyyeefata.

Naannoon keenya karooraa fi bajata aanaa bu’uurefate sektera fayyaa keessatti waggoottan
kurnan darbaniif sadarkaa hundatti fireemworkii karooraa ta’ee tajaajilaa tureera. Karooraa aanaa
bu’uurefate cimsuu fi muuxannoowwan turan irraa barachuun karoora bara 2013 hojiitti hiikuuf
akka toftaa karooraa fi bajata sekteraatti fayyadamuun murteessaa dha. Gurmaa’insi arfaffaan
hudhaalee caasaalee sektera fayyaa sadarkaa naannoo irraa kaasee hanga gadiitti jiran hiikuu

123
irratti kan xiyyefate ta’ee tarsiimoowwan sekterichaan qofa akkasumas qindoomina sekteroota
biroo waliin hojirra oolan deeggaruuf ni gargaara.

Gurmaa’insi shanaffaan sirna hordoffii, deeggarsa fi gamaaggama sekterichaa deeggaruun yeroo

hojirra oolmaa karoorichaatii murtoo kennuuf kallatti ni kenna.

Gurmaa’insi jahafffaa fi toorbaffaan michummaa fi qindoomina cimsuun qindoomina

sekterootaa fi qooda fudhannaan dhaabbilee dhuunfaa akka dagaagu wal duraa dubaan
dagaagsuuni

Gurmaa’insi saddeettaffaan gara fuulduraatti fageessanii yaaduun kalaqaa fi teknoolojii haaraa

fayyaa keessatti hojirra ooluu danda’u qorachuun madaqsuu fi hojirra oolchuun karoora qabame
galmaan gahuudha. Toftaaleen saddeettan adda bahan barreefama itti aanu keessatti gad-
fageenyaan ni ibsamu

Boqonnaa 8. Hordoffii, Gamaggamaa fi Madaallii Raawwii (Monitoring And

Evaluation)

8.1. Hordoffii fi Deeggarsaa

Karoora guddinaa fi tiraansformeeshinii galmaan gahuuf sirna hordoffii fi deggeersaa diriirsuu fi

cimsanii hojiirra olchuun murteessaa dha. Haaluma kanaan hojiin bifa karoorfamee fi yeroo
karoorfame keessatti akkasumas sadarkaan raawwii fi qulqullina isaa hordoffii fi deeggarsaa itti
fufiinsa qabu fi duub-deebii yeroo isaa eeggate kennuudhan mirkaneeffachuu fi hojichii qixa
barbaadameen akka raawwatamu gochuun barbaachisa dha.

Hojiirra olmaan siirna Ooggansa odeeffannoo fayyaa (HMIS), Sirna Odeeffannoo Fayyaa
Hawaasaa(CHIS), DHIS2 diriirsuun akkasumas sirna qabinsa ragaa keenyaas teekinoolojiin
deeggaaramee akka hojjetamu gochuun rakkoo kanaan dura qabiinsaa fi itti fayyadama ragaa
fayyaa irratti mul’achaa turee hiikuuf tattaaffiin taasifamaa turee jira. Bareen darban keessa sirna
hojimaata odeeffannoo kana dhaabbilee fayyaa fi waajjiralee fayyaa keessatti hojiirra oolchuuf
124
leenjii fi dhiheesiin adda addaa godina hunda akka qaqqabu taasifamudhaan hojiin jalqabame
cimee akka itti fufuuf hordoffiin walirraa hin cinne ni taasifama.

Akka waliigalaatti ajandaa tiraansfoormeeshinii arfan jiran keessaa sirni warraaqsa Odeeffannoo
Fayyaa (information Revolution) haaluma karoora waggaa shaniin qabamee jiruun ciminaan
hojiirra oolchuu fi hojiilee karoorfaman akkaataa karoorfamaniin akka raawwatamanii fi
hojjatooniis itti gaafatamummadhan hojii keessa galanii akka bu’aa barbaadamee galmeessisan
yeroo yeroodhan sadarkaa hundaatti maadaalliin, gabaasa guutuu fi yeroo isaa eegate
dhiyeessuu, hordoffii fi deeggarsaa gaggeessuu fi duub-deebii kennuun bara dhufus
xiyyeefannoon kan hojjatamu ta’a.Dabalaataanis bara karooraa 2012 keessatti hordoffiifi
deeggarsi kan caasaa gadii irratti gaggeessuu akkuma jirutti ta’ee ,sadarkaa biirootti
daayirektoreetii hundaa kurmaana kurmaanaan haala karoora isaaniitiin raawwiin isaanii maal
irra akka jiru madaaluun dubdeebiin akka kennamu ni ta’a.

8.2 Sirna Madaallii

Hojiin sadarka hundatti hojjatamu bu’a qabeessummaan isaa kan mirkanaa’u sirni madaalli
diriiree jiru sadarka sadarkaadhan bifa itti fufiinsa qabuun hojiirra yo oole qofaa dha. Kanaaf
biiroo irraa eeggale hanga sadarka Aanaa, gandaa fi caasaalee ganda keessa jiraniitti haala miirri
dorgommi uumamuu danda’uun madaalliin bara karooraa kana ciminaan akka gaggeeffamu ni
ta’a. Madaalliin seektaraa akkuma jirutti ta’ee hojjataanisi waggaatti yeroo lama adeemsa hojii
xiqqaa sirna madaallii fi komii hawaasaa waliin ta’uun akka madaallamu gochuudhan bu’aa
gaarii warra mul’isan beekkamtii kennuu warri kaanis irraa barachuu akka danda’an gochuun
xiyyeeffannaan kan hojjatamu ta’a.

8.3 Gabaasa
Hojiileen hojjataman mirkanaa’uu kan danda’u sirni gabaasaa diriiree hojiirra yoo oole qofaa
dha. Haaluma kanaan gabaasni qulqulluu fi dhugaa irratti hundaa’e sadarkaa sadarkaadhan kan
ji’aa fi kurmaanaa yeroo isaa eeggatee akka gabaafamuu danda’u ni hojjatama. Qulqullina Sirna
qabinsa ragaa akka seektara fayyaatti jiru cimsuuf Hanqinaalee Moosaajii eHMIS fayyadamaa
turame keessatti mul’atan akka sirraa’u gochuun Moosaajii DHIS2 fayyadamuun kan jalqabame
yommuu ta’u, hojiirra oolmaa sirna kanaafis hanqina mul’atan irratti karoora bara 2012 keessatti
xiyyeeffannoo addaan kan hojjetamu ta’a.

125
8.4 Duub-deebii
Sadarkaa sadarkaan Gabaasa xinxaluun, hordoffii fi deegarsaa adeemsisuun akkasumas walga’ii
gamaaggama hojii yeroo isaa eeggatee gaggeessuun barreeffamaanis ta’ee bifa mariidhaanis
waltajjii gamaaggamaa adda addaa irratti duub-deebiin kan kennamu ta’a.

126
 Sagantaa hordoffii fi gamaggamaa(Monitoring and Evaluation program)
TL Hojiilee Hojjetaman Qaamaa Raawwatu Haala ittiin raawwatu Yeroo itti raawwatu
1 Hordoffii dhi’eessiwwan tajaajila Adeemsa hunda Ergaa bilbilaa,Barreeffama,Qaamaan Torbaniin,Ji`aan,Kurmaanaa
fayyaaf oolan taasisuu argamuun n
2 Hordoffii dhi’eessiwwan adda Adeemsa hunda Ergaa bilbilaa,Barreeffama,Qaamaan Torbaniin,Ji`aan,Kurmaanaa
addaa argamuun n
3 Gabaasa aanaa irraa fuudhuu fi Adeemsa hunda Ergaa bilbilaa,Barreeffama,Qaamaan Torbaniin,Ji`aan,Kurmaanaa
xiinxaluun yeroon qaama qaama argamuun n
ilaallatuuf dabarsuu
4 Duub-deebii yeroo isaa eeggate Adeemsa hunda Ergaa bilbilaa,Barreeffamaan Torbaniin,Ji`aan,Kurmaanaa
kennuu
n
5 Supervision sagantaa irratti Garee Adeemsa adda addaa Gaafannoo qopheeffachuun,Cheekliistii Kurmanaan
xiyyeeffate geggeessuu keessa jiran qabachuun
6 Supervision qaama sadaffaa waliin Garee Adeemsa adda addaa Gaafannoo qopheeffachuun,Cheekliistii Yeroo barbaaachisetti
geggeessuu keessa jiran qabachuun
7 Supervision walta’iinsaan Akka waajjiraatti Gaafannoo qopheeffachuun,Cheekliistii Kurmanaan
geggeessuu qabachuun
8 Gamaggama qaama sadaffaa Garee Adeemsa adda addaa Bakka qooda fudhattooti jiranitti raawwii Ji’a ja’aan
waliin geggeessuu keessa jiraniif Qooda hojii gurguddoo fi hojimaataan
fudhattoota

127
9 Gamaggama sagantaa irratti Garee Adeemsa adda addaa Raawwii hojii gurguddoo fi hojimaataan Kurmanaan
xiyyeeffate geggeessuu keessa jiran
10 Gamaggama waliinii geggeessuu Akka waajjiraatti Raawwii hojimaataa fi sagaantaalee Kurmaanaan
giddugaleessa godhata
11 Madaalii aanaalee geggeessuu Akka waajjiraatti,ademsa hunda Raawwii hojimaataa fi sagaantaalee Kurmaanaan
giddugaleessa godhata
12 Madaalii BF fayyaa geggeessuu Akkaa waajjiraatti Raawwii hojimaataa fi sagaantaalee Kurmaanaan
giddugaleessa godhata
13 Madaalii gandaa fi gandaa gadii WEF Aanaalee,Buufata fayyaa Raawwii hojimaataa Kurmanaan
gegeesu fi HEF tiin
14 Madaallii hojjetaa geggeessuu WEF Godinaatiin, WEF Raawwii hojimaataan walqabatu Waggaatti yeroo lama (Ji’a
Aanaalee ja’aan)
15 Qorannoo ittiquufiinsa maamilaa geggeessuu Adeemsa Deggersa Dhaabbilee Fayyaatiin Gafannoo qopheessuun Waggaatti yeroo lama (Ji’a ja’aan)

128
Miiltoo 1: Gabatee Safartuulee Karoora Raawwii Sagantaalee Fayyaa kan bara 2014

Miiltoo 3: Gabatee Karoora Faayinaansii kan bara 2014

129
Karoora Tajaajila Kunuunsa Da'umsa duraa Torbee 16ffaa duraa (EANC) WEF Godina
Wallagga Lixaa Bara 2014

Karoora Tajaajila Kunuunsa Da'umsa duraa Torbee 16ffaa duraa (EANC) WEF Godina
Wallagga Lixaa Bara 2014
Raawwiii Karoora Karoora Kurmaana
Bara Bara
S/L Woreda TOal.Pol 2013% 2014 % 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
1 Ayira 74,081 14 1,781 100 445 445 445 445
2 Babo Gambel 88,598 58 3,074 100 769 769 769 769
3 Begi 175,415 23 6,087 100 1,522 1,522 1,522 1,522
4 B/Chekorsa 71,192 16 2,470 100 618 618 618 618
5 Bodji Dirmaji 63,787 80 2,213 100 553 553 553 553
6 Genji 87,472 54 3,035 100 759 759 759 759
7 Gimbi Rural 109,775 46 2,668 100 667 667 667 667
8 Gimbi Town 52,248 52 1,270 100 318 318 318 318
9 Guliso 103,124 23 3,578 100 895 895 895 895
10 Haru 89,756 33 3,115 100 779 779 779 779
11 Homa 45,084 52 1,564 100 391 391 391 391
12 Jarso 71,251 42 2,472 100 618 618 618 618
13 Kiltu Kara 76,332 25 2,649 100 662 662 662 662
14 Lalo Asabi 112,020 17 3,887 100 972 972 972 972
15 Leta Sibu 55,170 50 1,914 100 479 479 479 479
16 Mendi Town 23,624 64 820 100 205 205 205 205
17 Mene Sibu 157,815 22 3,833 100 958 958 958 958
18 Nedjo Rural 112,600 81 2,735 100 684 684 684 684
19 Nedjo Town 32,039 41 778 100 136 136 136 136
20 Nole Kaba 87,928 23 2,136 100 534 534 534 534
21 Qondala 140,263 24 4,867 100 1,217 1,217 1,217 1,217
22 Seyo Nole 110,738 14 3,843 100 961 961 961 961
23 Yubdo 56,879 21 1,974 100 493 493 493 493
Zonal 1,997,191 875 62,763 15,635 15,635 15,635 15,635

130
Karoora Tajaajila Kunuunsa Da'umsa duraa duraa(ANC1) WEF Godina Wallagga Lixaa Bara 2014
Raawwiii Karoora Karoora Kurmaana
S/L Woreda TOal.Pol Bara Bara 2014 % 1ff aa 2ff aa 3ff aa 4ff aa
1 Ayira 74,081 41 2,571 100 445 445 445 445
Babo
88,598
2 Gambel 94 3,074 100 769 769 769 769
3 Begi 175,415 70 6,087 100 1,522 1,522 1,522 1,522
Bodji
Chekors 71,192
4 a 53 2,470 100 618 618 618 618
Bodji
63,787
5 Dirmaji 113 2,213 100 553 553 553 553
6 Genji 87,472 95 3,035 100 759 759 759 759
Gimbi
109,775
7 Rural 123 3,809 100 667 667 667 667
Gimbi
52,248
8 Town 142 1,813 100 318 318 318 318
9 Guliso 103,124 64 3,578 100 895 895 895 895
10 Haru 89,756 76 3,115 100 779 779 779 779
11 Homa 45,084 109 1,564 100 391 391 391 391
12 Jarso 71,251 74 2,472 100 618 618 618 618
Kiltu
76,332
13 Kara 78 2,649 100 662 662 662 662
Lalo
112,020
14 Asabi 59 3,887 100 972 972 972 972
Leta
55,170
15 Sibu 92 1,914 100 479 479 479 479
Mendi
23,624
16 Town 128 820 100 205 205 205 205
Mene
157,815
17 Sibu 60 5,476 100 958 958 958 958
Nedjo
112,600
18 Rural 102 3,907 100 684 684 684 684
Nedjo
32,039
19 Town 121 1,112 100 195 195 195 195
Nole
87,928
20 Kaba 64 3,051 100 534 534 534 534

Qondala 140,263
21 88 4,867 100 1,217 1,217 1,217 1,217
Seyo
110,738
22 Nole 47 3,843 100 961 961 961 961
23 Yubdo 56,879 54 1,974 100 493 493 493 493
West wollegga 1,997,190 96 69,302 100 17,326 17,326 17,326 17,326

131
Karoora Tajaajila Kunuunsa Da'umsa 4ffaa (ANC4) WEF Godina Wallagga Lixaa Bara 2014
Raawwiii Karoora Karoora Kurmaana
S/L Woreda TOal.Pol Bara Bara 2014 % 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
1 Ayira 74,081 39 2,571 100 445 445 445 445
Babo
88,598
2 Gambel 92 3,074 100 769 769 769 769
3 Begi 175,415 61 6,087 100 1,522 1,522 1,522 1,522
Bodji
Chekors 71,192
4 a 46 2,470 100 618 618 618 618
Bodji
63,787
5 Dirmaji 101 2,213 100 553 553 553 553
6 Genji 87,472 94 3,035 100 759 759 759 759
Gimbi
109,775
7 Rural 108 3,809 100 667 667 667 667
Gimbi
52,248
8 Town 75 1,813 100 318 318 318 318
9 Guliso 103,124 58 3,578 100 895 895 895 895
10 Haru 89,756 75 3,115 100 779 779 779 779
11 Homa 45,084 107 1,564 100 391 391 391 391
12 Jarso 71,251 69 2,472 100 618 618 618 618
Kiltu
76,332
13 Kara 77 2,649 100 662 662 662 662
Lalo
112,020
14 Asabi 54 3,887 100 972 972 972 972
Leta
55,170
15 Sibu 87 1,914 100 479 479 479 479
Mendi
23,624
16 Town 115 820 100 205 205 205 205
Mene
157,815
17 Sibu 52 5,476 100 958 958 958 958
Nedjo
112,600
18 Rural 95 3,907 100 684 684 684 684
Nedjo
32,039
19 Town 93 1,112 100 195 195 195 195
Nole
87,928
20 Kaba 60 3,051 100 534 534 534 534

Qondala 140,263
21 69 4,867 100 1,217 1,217 1,217 1,217
Seyo
110,738
22 Nole 41 3,843 100 961 961 961 961
23 Yubdo 56,879 46 1,974 100 493 493 493 493
West wollegga1,997,190 79 69,302 100 17,326 17,326 17,326 17,326

132
Karoora Tajaajila Da'umsaa Ogeessa fayyaan kennamu (SBA ) WEF Godina Wallagga Lixaa Bara a Bara 2014
Raawwiii
Karoora Kurmaana
Bara Karoora
S/L Woreda TOal.Pol 2013% Bara 2014 % 1ff aa 2ff aa 3ff aa 4ff aa
1 Ayira 74,081 % 2,571 100 445 445 445 445
Babo
88,598
2 Gambel 41 3,074 100 769 769 769 769
3 Begi 175,415 94 6,087 100 1,522 1,522 1,522 1,522
Bodji
Chekors 71,192
4 a 70 2,470 100 618 618 618 618
Bodji
63,787
5 Dirmaji 53 2,213 100 553 553 553 553
6 Genji 87,472 113 3,035 100 759 759 759 759
Gimbi
109,775
7 Rural 95 3,809 100 667 667 667 667
Gimbi
52,248
8 Town 123 1,813 100 318 318 318 318
9 Guliso 103,124 142 3,578 100 895 895 895 895
10 Haru 89,756 64 3,115 100 779 779 779 779
11 Homa 45,084 76 1,564 100 391 391 391 391
12 Jarso 71,251 109 2,472 100 618 618 618 618
Kiltu
76,332
13 Kara 74 2,649 100 662 662 662 662
Lalo
112,020
14 Asabi 78 3,887 100 972 972 972 972
Leta
55,170
15 Sibu 59 1,914 100 479 479 479 479
Mendi
23,624
16 Town 92 820 100 205 205 205 205
Mene
157,815
17 Sibu 128 5,476 100 958 958 958 958
Nedjo
112,600
18 Rural 60 3,907 100 684 684 684 684
Nedjo
32,039
19 Town 102 1,112 100 195 195 195 195
Nole
87,928
20 Kaba 121 3,051 100 534 534 534 534

Qondala 140,263
21 64 4,867 100 1,217 1,217 1,217 1,217
Seyo
110,738
22 Nole 88 3,843 100 961 961 961 961
23 Yubdo 56,879 47 1,974 100 493 493 493 493
West wollegga
1,997,190 54 69,302 100 17,326 17,326 17,326 17,326

133
Karoora Tajaajila Kunuunsa Da'umsaa Boodaa kennamu (PNC ) WEF Godina Wallagga Lixaa Bara 2014
Karoora Kurmaana
Raawwiii Karoora
S/L Woreda TOal.Pol Bara 2013% Bara 2014 % 1ff aa 2ff aa 3ff aa 4ffaa
1 Ayira 74,081 47 2,571 100 445 445 445 445
Babo
88,598
2 Gambel 90 3,074 100 769 769 769 769
3 Begi 175,415 89 6,087 100 1,522 1,522 1,522 1,522
Bodji
Chekors 71,192
4 a 40 2,470 100 618 618 618 618
Bodji
63,787
5 Dirmaji 87 2,213 100 553 553 553 553
6 Genji 87,472 94 3,035 100 759 759 759 759
Gimbi
109,775
7 Rural 108 3,809 100 667 667 667 667
Gimbi
52,248
8 Town 68 1,813 100 318 318 318 318
9 Guliso 103,124 47 3,578 100 895 895 895 895
10 Haru 89,756 76 3,115 100 779 779 779 779
11 Homa 45,084 113 1,564 100 391 391 391 391
12 Jarso 71,251 85 2,472 100 618 618 618 618
Kiltu
76,332
13 Kara 71 2,649 100 662 662 662 662
Lalo
112,020
14 Asabi 63 3,887 100 972 972 972 972
Leta
55,170
15 Sibu 89 1,914 100 479 479 479 479
Mendi
23,624
16 Town 83 820 100 205 205 205 205
Mene
157,815
17 Sibu 44 5,476 100 958 958 958 958
Nedjo
112,600
18 Rural 83 3,907 100 684 684 684 684
Nedjo
32,039
19 Town 42 1,112 100 195 195 195 195
Nole
87,928
20 Kaba 65 3,051 100 534 534 534 534

Qondala 140,263
21 62 4,867 100 1,217 1,217 1,217 1,217
Seyo
110,738
22 Nole 43 3,843 100 961 961 961 961
23 Yubdo 56,879 44 1,974 100 493 493 493 493
West wollegga 1,997,190 88 69,302 100 17,326 17,326 17,326 17,326

134
Karoora Tajaajila Qorannoo Fanxoo Dubarttoota Ulfaa (Syphilis ) WEF Godina Wallagga Lixaa Bara 2014
Raawwiii Karoora Karoora Kurmaana
S/L Woreda TOal.Pol Bara 2013% Bara 2014 % 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
1 Ayira 74,081 47 2,571 100 445 445 445 445
Babo
88,598
2 Gambel 90 3,074 100 769 769 769 769
3 Begi 175,415 89 6,087 100 1,522 1,522 1,522 1,522
Bodji
Chekors 71,192
4 a 40 2,470 100 618 618 618 618
Bodji
63,787
5 Dirmaji 87 2,213 100 553 553 553 553
6 Genji 87,472 94 3,035 100 759 759 759 759
Gimbi
109,775
7 Rural 108 3,809 100 667 667 667 667
Gimbi
52,248
8 Town 68 1,813 100 318 318 318 318
9 Guliso 103,124 47 3,578 100 895 895 895 895
10 Haru 89,756 76 3,115 100 779 779 779 779
11 Homa 45,084 113 1,564 100 391 391 391 391
12 Jarso 71,251 85 2,472 100 618 618 618 618
Kiltu
76,332
13 Kara 71 2,649 100 662 662 662 662
Lalo
112,020
14 Asabi 63 3,887 100 972 972 972 972
Leta
55,170
15 Sibu 89 1,914 100 479 479 479 479
Mendi
23,624
16 Town 83 820 100 205 205 205 205
Mene
157,815
17 Sibu 44 5,476 100 958 958 958 958
Nedjo
112,600
18 Rural 83 3,907 100 684 684 684 684
Nedjo
32,039
19 Town 42 1,112 100 195 195 195 195
Nole
87,928
20 Kaba 65 3,051 100 534 534 534 534

Qondala 140,263
21 62 4,867 100 1,217 1,217 1,217 1,217
Seyo
110,738
22 Nole 43 3,843 100 961 961 961 961
23 Yubdo 56,879 44 1,974 100 493 493 493 493
West wollegga
1,997,190 88 69,302 100 17,326 17,326 17,326 17,326

135
 Karoora Tajaajila Adda baasii f ol-ergiinsa Dubarttoota Rakko Gadameessaa qabaniif( POP)
WEF Godina Wallagga Lixaa Bara Bara 2014
Woreda TOal.Pol Raawwiii Karoora % Karoora Kurmaana
S/L Bara Bara 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
2013% 2014
1 AYIRA 74,081 3 12 100 3 3 3 3
2 BABO 88,598 2 12 100 3 3 3 3
GEMBEL
3 BEGI 175,415 1 12 100 3 3 3 3
4 BOJI 71,192 0 12 100 3 3 3 3
CHEQORSA
5 BOJI DERMEJI 63,787 1 12 100 3 3 3 3
6 GENJI 87,472 2 12 100 3 3 3 3
7 GIMBI 109,775 1 12 100 3 3 3 3
8 GIMBI/TOWN/ 52,248 0 12 100 3 3 3 3
9 GULISO 103,124 2 12 100 3 3 3 3
10 HARU 89,756 2 12 100 3 3 3 3
11 HOMA 45,084 2 12 100 3 3 3 3
12 JARSO 71,251 2 12 100 3 3 3 3
13 LALO ASABI 76,332 2 12 100 3 3 3 3
14 LETA SIBU 112,020 1 12 100 3 3 3 3
15 MENDI TOWN 55,170 0 12 100 3 3 3 3
16 MENE SIBU 23,624 2 12 100 3 3 3 3
17 NEJO TOWN 157,815 0 12 100 3 3 3 3
18 NEJO 112,600 1 12 100 3 3 3 3
19 NOLE KABA 32,039 2 12 100 3 3 3 3
20 QILTU KARA 87,928 1 12 100 3 3 3 3
21 QONDALA 140,263 1 12 100 3 3 3 3
22 SEYO NOLE 110,738 3 12 100 3 3 3 3
23 YUBDO 56,879 1 12 100 3 3 3 3
Zonal 1,997,190 32 12 100 3 3 3 3

136
Karoora Tajaajila Qorannoo Hepatitis ''B fi C '' dubarttota ulfaa WEF Godina Wallagga
Lixaa Bara 2014
Karoora Karoora Kurmaana
Bara
S/L Woreda TOal.Pol 2014 % 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
1 AYIRA 74,081 2,571 100 643 643 643 643
2 BABO GEMBEL 88,598 3,074 100 769 769 769 769
3 BEGI 175,415 6,087 100 1,522 1,522 1,522 1,522
BOJI
71,192
4 CHEQORSA 2,470 100 618 618 618 618
5 BOJI DERMEJI 63,787 2,213 100 553 553 553 553
6 GENJI 87,472 3,035 100 759 759 759 759
7 GIMBI 109,775 3,809 100 952 952 952 952
8 GIMBI/TOWN/ 52,248 1,813 100 453 453 453 453
9 GULISO 103,124 3,578 100 895 895 895 895
10 HARU 89,756 3,115 100 779 779 779 779
11 HOMA 45,084 1,564 100 391 391 391 391
12 JARSO 71,251 2,472 100 618 618 618 618
13 LALO ASABI 76,332 2,649 100 662 662 662 662
14 LETA SIBU 112,020 3,887 100 972 972 972 972
15 MENDI TOWN 55,170 1,914 100 479 479 479 479
16 MENE SIBU 23,624 820 100 205 205 205 205
17 NEJO TOWN 157,815 5,476 100 1,369 1,369 1,369 1,369
18 NEJO 112,600 3,907 100 977 977 977 977
19 NOLE KABA 32,039 1,112 100 278 278 278 278
20 QILTU KARA 87,928 3,051 100 763 763 763 763
21 QONDALA 140,263 4,867 100 1,217 1,217 1,217 1,217
22 SEYO NOLE 110,738 3,843 100 961 961 961 961
23 YUBDO 56,879 1,974 100 493 493 493 493
ZOnal 1,997,190 69,302 100 17,326 17,326 17,326 17,326

Karoora Du'aatii Haadholii Ulfaa (MPDSR) WEF Godina Wallagga Lixaa Bara 2014

137
 Raawwiii Karoora Karoora kurmaana
Baayyina
T.L Aanaa Bara Bara
Uummataa 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
2013% 2014
1 AIRA 74,081 0 10 3 3 3 3
BABO
2 88,598 0 12 3 3 3 3
GEMBEL
3 BEGI 175,415 0 24 6 6 6 6
BOJI
4 71,192 11 10 2 2 2 2
CHEQORSA
5 BOJI DERMEJI 63,787 0 9 2 2 2 2
6 GENJI 87,472 9 12 3 3 3 3
7 GIMBI 109,775 0 15 4 4 4 4
8 GIMBI T 52,248 0 7 2 2 2 2
9 GULISO 103,124 0 14 4 4 4 4
10 HARU 89,756 0 13 3 3 3 3
11 HOMA 45,084 0 5 1 1 1 1
12 JARSO 71,251 0 10 2 2 2 2
13 LALO ASABI 76,332 0 15 4 4 4 4
14 LETA SIBU 112,020 0 8 2 2 2 2
15 MENDI TOWN 55,170 0 3 1 1 1 1
16 MENE SIBU 23,624 0 22 5 5 5 5
17 NEJO TOWN 157,815 0 4 1 1 1 1
18 NEJO- 112,600 0 15 4 4 4 4
19 NOLE KABA 32,039 0 12 3 3 3 3
20 QILTU KARA 87,928 0 10 3 3 3 3
21 QONDALA 140,263 0 19 5 5 5 5
22 SEYO NOLE 110,738 0 15 4 4 4 4
23 YUBDO 56,879 7 8 2 2 2 2
  Total 1,997,190 7 273 68 68 68 68

138
Karoora Tajaajila Buufataalee Fayyaa BEmONC signal function torban hojjira olchan WEF
Godina Wallagga Lixaa Bara 2014
Baayyina Raawwi Karoo % Karoora kurmaana
T.L Aanaa Uummata i bara ra ga'amu 2ffa 3ffa 4ffa
a 2013 2014 qabu 1ffaa
a a a
1 AIRA 72,402 0 2 98 2 2 2 2
BABO
2 86,590 0 3 98 3 3 3 3
GEMBEL
3 BEGI 171,440 0 5 98 5 5 5 5
BOJI
4 69,579 0 3 98 3 3 3 3
CHEQORSA
5 BOJI DERMEJI 62,342 0 2 98 2 2 2 2
6 GENJI 85,490 0 2 98 2 2 2 2
7 GIMBI 107,287 0 4 98 4 4 4 4
8 GIMBI T 51,064 0 1 98 1 1 1 1
9 GULISO 100,787 0 5 98 5 5 5 5
10 HARU 96,419 0 3 98 3 3 3 3
11 HOMA 35,365 0 2 98 2 2 2 2
12 JARSO 69,636 0 2 98 2 2 2 2
13 LALO ASABI 109,482 0 3 98 3 3 3 3
14 LETA SIBU 53,919 0 3 98 3 3 3 3
15 MENDI TOWN 23,088 0 1 98 1 1 1 1
16 MENE SIBU 154,239 0 5 98 5 5 5 5
17 NEJO TOWN 31,313 0 1 98 1 1 1 1
18 NEJO- 110,048 0 3 98 3 3 3 3
19 NOLE KABA 85,936 0 4 98 4 4 4 4
20 QILTU KARA 74,603 0 2 98 2 2 2 2
21 QONDALA 137,085 0 4 98 4 4 4 4
22 SEYO NOLE 108,229 0 4 98 4 4 4 4
23 YUBDO 55,590 0 3 98 3 3 3 3
  Total 1,951,934 0 67 98 67 67 67 67

139
Karoora Tajaajila Talaallii Penta, PCV, OPV 1ffaa Daa'immanii waggaa tokko gadii
(Penta1, PCV1, OPV1) WEF Godina Wallagga Lixaa Bara 2014

Karoora Karoora Kurmaana

TOal.Po
Woreda Bara %
S/L l
2014 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
1 AYIRA 74,081 2,378 100 594 594 594 594
BABO
2 88,598 2,844 100 711 711 711 711
GEMBEL
3 BEGI 175,415 5,631 100 1,408 1,408 1,408 1,408
BOJI
4 71,192 2,285 100 571 571 571 571
CHEQORSA
5 BOJI DERMEJI 63,787 2,048 100 512 512 512 512
6 GENJI 87,472 2,808 100 702 702 702 702
7 GIMBI 109,775 3,524 100 881 881 881 881
8 GIMBI/TOWN/ 52,248 1,677 100 419 419 419 419
9 GULISO 103,124 3,310 100 828 828 828 828
10 HARU 89,756 2,881 100 720 720 720 720
11 HOMA 45,084 1,447 100 362 362 362 362
12 JARSO 71,251 2,287 100 572 572 572 572
13 LALO ASABI 76,332 2,450 100 613 613 613 613
14 LETA SIBU 112,020 3,596 100 899 899 899 899
15 MENDI TOWN 55,170 1,771 100 443 443 443 443
16 MENE SIBU 23,624 758 100 190 190 190 190
17 NEJO TOWN 157,815 5,066 100 1,266 1,266 1,266 1,266
18 NEJO 112,600 3,614 100 904 904 904 904
19 NOLE KABA 32,039 1,028 100 257 257 257 257
20 QILTU KARA 87,928 2,823 100 706 706 706 706
21 QONDALA 140,263 4,502 100 1,126 1,126 1,126 1,126
22 SEYO NOLE 110,738 3,555 100 889 889 889 889
23 YUBDO 56,879 1,826 100 456 456 456 456
  West wollegga 1,997,190 64,110 100 16,027 16,027 16,027 16,027

140
Karoora Tajaajila Talaallii BCG 1ffaa Daa'immanii waggaa tokko gadii (BCG) WEF
Godina Wallagga Lixaa Bara 2014

Karoora Karoora Kurmaana

Woreda TOal.Pol Bara %
S/L 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
2014
1 AYIRA 74,081 2,571 100 643 643 643 643
BABO
2 88,598 3,074 100 769 769 769 769
GEMBEL
3 BEGI 175,415 6,087 100 1,522 1,522 1,522 1,522
BOJI
4 71,192 2,470 100 618 618 618 618
CHEQORSA
5 BOJI DERMEJI 63,787 2,213 100 553 553 553 553
6 GENJI 87,472 3,035 100 759 759 759 759
7 GIMBI 109,775 3,809 100 952 952 952 952
8 GIMBI/TOWN/ 52,248 1,813 100 453 453 453 453
9 GULISO 103,124 3,578 100 895 895 895 895
10 HARU 89,756 3,115 100 779 779 779 779
11 HOMA 45,084 1,564 100 391 391 391 391
12 JARSO 71,251 2,472 100 618 618 618 618
13 LALO ASABI 76,332 2,649 100 662 662 662 662
14 LETA SIBU 112,020 3,887 100 972 972 972 972
15 MENDI TOWN 55,170 1,914 100 479 479 479 479
16 MENE SIBU 23,624 820 100 205 205 205 205
17 NEJO TOWN 157,815 5,476 100 1,369 1,369 1,369 1,369
18 NEJO 112,600 3,907 100 977 977 977 977
19 NOLE KABA 32,039 1,112 100 278 278 278 278
20 QILTU KARA 87,928 3,051 100 763 763 763 763
21 QONDALA 140,263 4,867 100 1,217 1,217 1,217 1,217
22 SEYO NOLE 110,738 3,843 100 961 961 961 961
23 YUBDO 56,879 1,974 100 493 493 493 493
  West wollegga 1,997,190 69,302 100 17,326 17,326 17,326 17,326

141
 Karoora Tajaajila Talaallii MCV1 1ffaa Daa'immanii waggaa tokko gadii (MCV1) WEF
Godina Wallagga Lixaa Bara 2014
Karoora Karoora Kurmaana
Woreda TOal.Pol Bara %
S/L 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
2014
1 AYIRA 74,081 2,378 100 594 594 594 594
BABO
2 88,598 2,844 100 711 711 711 711
GEMBEL
3 BEGI 175,415 5,631 100 1,408 1,408 1,408 1,408
BOJI
4 71,192 2,285 100 571 571 571 571
CHEQORSA
5 BOJI DERMEJI 63,787 2,048 100 512 512 512 512
6 GENJI 87,472 2,808 100 702 702 702 702
7 GIMBI 109,775 3,524 100 881 881 881 881
8 GIMBI/TOWN/ 52,248 1,677 100 419 419 419 419
9 GULISO 103,124 3,310 100 828 828 828 828
10 HARU 89,756 2,881 100 720 720 720 720
11 HOMA 45,084 1,447 100 362 362 362 362
12 JARSO 71,251 2,287 100 572 572 572 572
13 LALO ASABI 76,332 2,450 100 613 613 613 613
14 LETA SIBU 112,020 3,596 100 899 899 899 899
15 MENDI TOWN 55,170 1,771 100 443 443 443 443
16 MENE SIBU 23,624 758 100 190 190 190 190
17 NEJO TOWN 157,815 5,066 100 1,266 1,266 1,266 1,266
18 NEJO 112,600 3,614 100 904 904 904 904
19 NOLE KABA 32,039 1,028 100 257 257 257 257
20 QILTU KARA 87,928 2,823 100 706 706 706 706
21 QONDALA 140,263 4,502 100 1,126 1,126 1,126 1,126
22 SEYO NOLE 110,738 3,555 100 889 889 889 889
23 YUBDO 56,879 1,826 100 456 456 456 456
  West wollegga 1,997,190 64,110 100 16,027 16,027 16,027 16,027

142
 Karoora Tajaajila Talaallii MCV21ffaa Daa'immanii waggaa tokko gadii (MCV2) WEF
Godina Wallagga Lixaa Bara 2014
Karoor Karoora Kurmaana
Woreda TOal.Pol a Bara %
S/L 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
2014
1 AYIRA 74,081 2,378 100 594 594 594 594
BABO
2 88,598 2,844 100 711 711 711 711
GEMBEL
3 BEGI 175,415 5,631 100 1,408 1,408 1,408 1,408
BOJI
4 71,192 2,285 100 571 571 571 571
CHEQORSA
BOJI
5 63,787 2,048 100 512 512 512 512
DERMEJI
6 GENJI 87,472 2,808 100 702 702 702 702
7 GIMBI 109,775 3,524 100 881 881 881 881
GIMBI/
8 52,248 1,677 100 419 419 419 419
TOWN/
9 GULISO 103,124 3,310 100 828 828 828 828
10 HARU 89,756 2,881 100 720 720 720 720
11 HOMA 45,084 1,447 100 362 362 362 362
12 JARSO 71,251 2,287 100 572 572 572 572
13 LALO ASABI 76,332 2,450 100 613 613 613 613
14 LETA SIBU 112,020 3,596 100 899 899 899 899
MENDI
15 55,170 1,771 100 443 443 443 443
TOWN
16 MENE SIBU 23,624 758 100 190 190 190 190
17 NEJO TOWN 157,815 5,066 100 1,266 1,266 1,266 1,266
18 NEJO 112,600 3,614 100 904 904 904 904
19 NOLE KABA 32,039 1,028 100 257 257 257 257
20 QILTU KARA 87,928 2,823 100 706 706 706 706
21 QONDALA 140,263 4,502 100 1,126 1,126 1,126 1,126
22 SEYO NOLE 110,738 3,555 100 889 889 889 889
23 YUBDO 56,879 1,826 100 456 456 456 456
16,02 16,02 16,02 16,02
  West wollegga 1,997,190 64,110 100
7 7 7 7

143
 Karoora tajaajila karoora Maatii waligalaa Yeroo dheeraa fi CAC bara 2014

Karoora Karoora Karoora Karoora

Population 2014
T.L Regional Kurmaana Kurmaana Kurmaana Kurmaana
EFY 2014 NPW
1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa

1 Ayira 74,081 13,801 3450 6901 10351 13801

2 Babo Gambel 88,598 16,506 4126 8253 12379 16506
3 Begi 175,415 32,680 8170 16,340 24,510 32,680
4 Bodji Chekorsa 71,192 13,263 3316 6632 9947 13263
5 Bodji Dirmaji 63,787 11,884 2971 5942 8913 11884
6 Genji 87,472 16,296 4074 8148 12222 16296
7 Gimbi Rural 109,775 20,451 5113 10225 15338 20451
8 Gimbi Town 52,248 9,734 2433 4867 7300 9734
9 Guliso 103,124 19,212 4803 9606 14409 19212
10 Haru 89,756 16,721 4180 8361 12541 16721
11 Homa 45,084 8,399 2100 4200 6299 8399
12 Jarso 71,251 13,274 3318 6637 9955 13274
13 Kiltu Kara 76,332 14,221 3555 7110 10666 14221
14 Lalo Asabi 112,020 20,869 5217 10435 15652 20869
15 Leta Sibu 55,170 10,278 2570 5139 7709 10278
16 Mendi Town 23,624 4401 1100 2201 3301 4401
17 Mene Sibu 157,815 29,401 7350 14,700 22,051 29,401
18 Nedjo Rural 112,600 20,977 5244 10489 15733 20977
19 Nedjo Town 32,039 5,969 1492 2984 4477 5969
20 Nole Kaba 87,928 16,381 4095 8191 12286 16381
21 Qondala 140,263 26,131 6533 13,066 19,598 26,131
22 Seyo Nole 110,738 20,631 5158 10315 15473 20631
23 Yubdo 56,879 10,597 2649 5298 7947 10597
  Zone 1,997,190 372,076 93019 186,038 279,057 372,076

144
 Karoora tajaajila karoora Maatii Yeroo dheeraa fbara 2014
2014 Karoora Karoora
T.L Regional LAFP Kurmaana Karoora Kurmaana Karoora Kurmaana Kurmaan
Target 1ffaa 2ffaa 3ffaa a 4ffaa
1 Ayira 6,901 1,725 3,450 5,175 6,901
2 Babo Gambel 8,253 2,063 4,126 6,190 8,253
3 Begi 16,340 4,085 8,170 12,255 16,340
4 Bodji Chekorsa 6,632 1,658 3,316 4,974 6,632
5 Bodji Dirmaji 5,942 1,485 2,971 4,456 5,942
6 Genji 8,148 2,037 4,074 6,111 8,148
7 Gimbi Rural 10,225 2,556 5,113 7,669 10,225
8 Gimbi Town 4,867 1,217 2,433 3,650 4,867
9 Guliso 9,606 2,401 4,803 7,204 9,606
10 Haru 8,361 2,090 4,180 6,271 8,361
11 Homa 4,200 1,050 2,100 3,150 4,200
12 Jarso 6,637 1,659 3,318 4,978 6,637
13 Kiltu Kara 7,110 1,778 3,555 5,333 7,110
14 Lalo Asabi 10,435 2,609 5,217 7,826 10,435
15 Leta Sibu 5,139 1,285 2,570 3,854 5,139
16 Mendi Town 2,201 550 1,100 1,650 2,201
17 Mene Sibu 14,700 3,675 7,350 11,025 14,700
18 Nedjo Rural 10,489 2,622 5,244 7,866 10,489
19 Nedjo Town 2,984 746 1,492 2,238 2,984
20 Nole Kaba 8,191 2,048 4,095 6,143 8,191
21 Qondala 13,066 3,266 6,533 9,799 13,066
22 Seyo Nole 10,315 2,579 5,158 7,736 10,315
23 Yubdo 5,298 1,325 2,649 3,974 5,298
West Wellega Zone186,038 46,510 93,019 139,529 186,038

145
 Karoora tajaajila karoora Maatii waligalaa Yeroo dheeraa fi CAC bara 2014
Target fo Karoora Karoora Karoora Karoora
Population EFY 2014 CAC 2014 CAC Kurmaan Kurmaan Kurmaan Kurmaan
T.L Regional 2014 2014 PW plan (50 %) a 1ffaa a 2ffaa a 3ffaa a 4ffaa
1 Ayira 74,081 69,302 6,930 3,465 866 1,733 2,599 3,465
2 Babo Gambel 88,598 2,571 257 129 32 64 96 129
3 Begi 175,415 3,074 307 154 38 77 115 154
4 Bodji Chekorsa 71,192 6,087 609 304 76 152 228 304
5 Bodji Dirmaji 63,787 2,470 247 124 31 62 93 124
6 Genji 87,472 2,213 221 111 28 55 83 111
7 Gimbi Rural 109,775 3,035 304 152 38 76 114 152
8 Gimbi Town 52,248 3,809 381 190 48 95 143 190
9 Guliso 103,124 1,813 181 91 23 45 68 91
10 Haru 89,756 3,578 358 179 45 89 134 179
11 Homa 45,084 3,115 311 156 39 78 117 156
12 Jarso 71,251 1,564 156 78 20 39 59 78
13 Kiltu Kara 76,332 2,472 247 124 31 62 93 124
14 Lalo Asabi 112,020 2,649 265 132 33 66 99 132
15 Leta Sibu 55,170 3,887 389 194 49 97 146 194
16 Mendi Town 23,624 1,914 191 96 24 48 72 96
17 Mene Sibu 157,815 820 82 41 10 20 31 41
18 Nedjo Rural 112,600 5,476 548 274 68 137 205 274
19 Nedjo Town 32,039 3,907 391 195 49 98 147 195
20 Nole Kaba 87,928 1,112 111 56 14 28 42 56
21 Qondala 140,263 3,051 305 153 38 76 114 153
22 Seyo Nole 110,738 4,867 487 243 61 122 183 243
23 Yubdo 56,879 3,843 384 192 48 96 144 192
Zone 1,997,190 1,974 197 99 25 49 74 99
146
 Karoora tajaajila AY PREGNANCEY bara 2014
AY CAC
Target
2014 AY AY 20% of
2014 AY populati Pregnanc AY AY CAC AY CAC AY CAC AY CAC
population 10- on 15-24 y out of pregnanc 1st 2st 3st 4st
T.L Regional 24 yrs yrs AY Popn y quarter quarter quarter quarter
1 Ayira 699,016 393,446 24,256 4,851 404 809 1,213 1,617
2 Babo Gambel 25,928 14,594 900 90 7 15 22 30
3 Begi 31,009 17,454 1,076 108 9 18 27 36
4 Bodji Chekorsa 61,395 34,557 2,130 213 18 36 53 71
5 Bodji Dirmaji 24,917 14,025 865 86 7 14 22 29
6 Genji 22,326 12,566 775 77 6 13 19 26
7 Gimbi Rural 30,615 17,232 1,062 106 9 18 27 35
8 Gimbi Town 38,421 21,626 1,333 133 11 22 33 44
9 Guliso 18,287 10,293 635 63 5 11 16 21
10 Haru 36,093 20,315 1,252 125 10 21 31 42
11 Homa 31,414 17,682 1,090 109 9 18 27 36
12 Jarso 15,779 8,882 548 55 5 9 14 18
13 Kiltu Kara 24,938 14,036 865 87 7 14 22 29
14 Lalo Asabi 26,716 15,037 927 93 8 15 23 31
15 Leta Sibu 39,207 22,068 1,360 136 11 23 34 45
16 Mendi Town 19,309 10,868 670 67 6 11 17 22
17 Mene Sibu 8,268 4,654 287 29 2 5 7 10
18 Nedjo Rural 55,235 31,090 1,917 192 16 32 48 64
19 Nedjo Town 39,410 22,182 1,368 137 11 23 34 46
20 Nole Kaba 11,214 6,312 389 39 3 6 10 13
21 Qondala 30,775 17,322 1,068 107 9 18 27 36
22 Seyo Nole 49,092 27,632 1,703 170 14 28 43 57
23 Yubdo 38,758 21,815 1,345 134 11 22 34 45
Zone 19,908 11,205 691 69 6 12 17 23

147
 Karoora tajaajila CAC bara 2014
Target fo Karoora Karoora Karoora Karoora
Population EFY 2014 CAC 2014 CAC Kurmaan Kurmaan Kurmaan Kurmaan
T.L Regional 2014 2014 PW plan (50 %) a 1ffaa a 2ffaa a 3ffaa a 4ffaa
1 Ayira 74,081 69,302 6,930 3,465 866 1,733 2,599 3,465
2 Babo Gambel 88,598 2,571 257 129 32 64 96 129
3 Begi 175,415 3,074 307 154 38 77 115 154
4 Bodji Chekorsa 71,192 6,087 609 304 76 152 228 304
5 Bodji Dirmaji 63,787 2,470 247 124 31 62 93 124
6 Genji 87,472 2,213 221 111 28 55 83 111
7 Gimbi Rural 109,775 3,035 304 152 38 76 114 152
8 Gimbi Town 52,248 3,809 381 190 48 95 143 190
9 Guliso 103,124 1,813 181 91 23 45 68 91
10 Haru 89,756 3,578 358 179 45 89 134 179
11 Homa 45,084 3,115 311 156 39 78 117 156
12 Jarso 71,251 1,564 156 78 20 39 59 78
13 Kiltu Kara 76,332 2,472 247 124 31 62 93 124
14 Lalo Asabi 112,020 2,649 265 132 33 66 99 132
15 Leta Sibu 55,170 3,887 389 194 49 97 146 194
16 Mendi Town 23,624 1,914 191 96 24 48 72 96
17 Mene Sibu 157,815 820 82 41 10 20 31 41
18 Nedjo Rural 112,600 5,476 548 274 68 137 205 274
19 Nedjo Town 32,039 3,907 391 195 49 98 147 195
20 Nole Kaba 87,928 1,112 111 56 14 28 42 56
21 Qondala 140,263 3,051 305 153 38 76 114 153
22 Seyo Nole 110,738 4,867 487 243 61 122 183 243
23 Yubdo 56,879 3,843 384 192 48 96 144 192
Zone 1,997,190 1,974 197 99 25 49 74 99
148
 Karoora tajaajila AY PREGNANCEY bara 2014
AY CAC
Target
2014 AY AY 20% of
2014 AY populati Pregnanc AY AY CAC AY CAC AY CAC AY CAC
population 10- on 15-24 y out of pregnanc 1st 2st 3st 4st
T.L Regional 24 yrs yrs AY Popn y quarter quarter quarter quarter
1 Ayira 699,016 393,446 24,256 4,851 404 809 1,213 1,617
2 Babo Gambel 25,928 14,594 900 90 7 15 22 30
3 Begi 31,009 17,454 1,076 108 9 18 27 36
4 Bodji Chekorsa 61,395 34,557 2,130 213 18 36 53 71
5 Bodji Dirmaji 24,917 14,025 865 86 7 14 22 29
6 Genji 22,326 12,566 775 77 6 13 19 26
7 Gimbi Rural 30,615 17,232 1,062 106 9 18 27 35
8 Gimbi Town 38,421 21,626 1,333 133 11 22 33 44
9 Guliso 18,287 10,293 635 63 5 11 16 21
10 Haru 36,093 20,315 1,252 125 10 21 31 42
11 Homa 31,414 17,682 1,090 109 9 18 27 36
12 Jarso 15,779 8,882 548 55 5 9 14 18
13 Kiltu Kara 24,938 14,036 865 87 7 14 22 29
14 Lalo Asabi 26,716 15,037 927 93 8 15 23 31
15 Leta Sibu 39,207 22,068 1,360 136 11 23 34 45
16 Mendi Town 19,309 10,868 670 67 6 11 17 22
17 Mene Sibu 8,268 4,654 287 29 2 5 7 10
18 Nedjo Rural 55,235 31,090 1,917 192 16 32 48 64
19 Nedjo Town 39,410 22,182 1,368 137 11 23 34 46
20 Nole Kaba 11,214 6,312 389 39 3 6 10 13
21 Qondala 30,775 17,322 1,068 107 9 18 27 36
22 Seyo Nole 49,092 27,632 1,703 170 14 28 43 57
23 Yubdo 38,758 21,815 1,345 134 11 22 34 45
Zone 19,908 11,205 691 69 6 12 17 23

149
 Karoora tajaajila AY PREGNANCEY bara 2014
AY FP AY FP AY FP AY FP AY FP
2014 2014 1st 2014 2nd 2014 3rd 2014 4th
T.L Regional (10%) quarter quarter quarter quarter
1 Ayira 39,345 9836 19,672 29,508 39,345
2 Babo Gambel 1,459 365 730 1,095 1,459
3 Begi 1,745 436 873 1,309 1,745
4 Bodji Chekorsa 3,456 864 1,728 2,592 3,456
5 Bodji Dirmaji 1,402 351 701 1,052 1,402
6 Genji 1,257 314 628 942 1,257
7 Gimbi Rural 1,723 431 862 1,292 1,723
8 Gimbi Town 2,163 541 1,081 1,622 2,163
9 Guliso 1,029 257 515 772 1,029
10 Haru 2,032 508 1,016 1,524 2,032
11 Homa 1,768 442 884 1,326 1,768
12 Jarso 888 222 444 666 888
13 Kiltu Kara 1,404 351 702 1,053 1,404
14 Lalo Asabi 1,504 376 752 1,128 1,504
15 Leta Sibu 2,207 552 1,103 1,655 2,207
16 Mendi Town 1,087 272 543 815 1,087
17 Mene Sibu 465 116 233 349 465
18 Nedjo Rural 3,109 777 1,554 2,332 3,109
19 Nedjo Town 2,218 555 1,109 1,664 2,218
20 Nole Kaba 631 158 316 473 631
21 Qondala 1,732 433 866 1,299 1,732
22 Seyo Nole 2,763 691 1,382 2,072 2,763
23 Yubdo 2,182 545 1,091 1,636 2,182
West Wellega Zone 1,121 280 560 840 1,121

150
 Karoora Dargaggootaa 2014

nEFY2014

9-12grade
PW3.47%

No. Schols

No. Schols

No. Schols

No. Schols
5-8grade
Populatio

Uniersitie
22.130%

AY15-24
AY10-24

coledges
18.63%

Center
CBA

Youth
NPW

Total
Regional

CAC
W

yrs

yrs

s
Ayira 74,081 16,394 13,801 2,571 257 25,928 14,594 25 4 1 0 0 30
Babo Gambel 88,598 19,607 16,506 3,074 307 31,009 17,454 34 3 0 1 0 38
Begi 175,415 38,819 32,680 6,087 609 61,395 34,557 38 5 0 0 0 43
B/ Chekorsa 71,192 15,755 13,263 2,470 247 24,917 14,025 20 4 1 0 2 27
Bodji Dirmaji 63,787 14,116 11,884 2,213 221 22,326 12,566 18 6 1 0 0 25
Genji 87,472 19,358 16,296 3,035 304 30,615 17,232 36 3 1 0 0 40
Gimbi Rural 109,775 24,293 20,451 3,809 381 38,421 21,626 29 6 0 0 1 36
Gimbi Town 52,248 11,562 9,734 1,813 181 18,287 10,293 0
Guliso 103,124 22,821 19,212 3,578 358 36,093 20,315 35 7 1 0 0 43
Haru 89,756 19,863 16,721 3,115 311 31,414 17,682 0
Homa 45,084 9,977 8,399 1,564 156 15,779 8,882 12 2 0 0 0 14
Jarso 71,251 15,768 13,274 2,472 247 24,938 14,036 25 3 0 0 0 28
Kiltu Kara 76,332 16,892 14,221 2,649 265 26,716 15,037 19 4 1 0 0 24
Lalo Asabi 112,020 24,790 20,869 3,887 389 39,207 22,068 35 7 0 0 1 43
Leta Sibu 55,170 12,209 10,278 1,914 191 19,309 10,868 0
Mendi Town 23,624 5,228 4,401 820 82 8,268 4,654 6 3 1 0 10
Mene Sibu 157,815 34,924 29,401 5,476 548 55,235 31,090 48 5 0 0 0 53
Nedjo Rural 112,600 24,918 20,977 3,907 391 39,410 22,182 39 4 1 0 0 44
Nedjo Town 32,039 7,090 5,969 1,112 111 11,214 6,312 8 3 0 0 0 11
Nole Kaba 87,928 19,459 16,381 3,051 305 30,775 17,322 32 4 1 0 0 37
Qondala 140,263 31,040 26,131 4,867 487 49,092 27,632 34 4 0 0 1 39
Seyo Nole 110,738 24,506 20,631 3,843 384 38,758 21,815 40 5 0 1 1 47
Yubdo 56,879 12,587 10,597 1,974 197 19,908 11,205 0
West Wellega Zone
1,997,190 441,978 372,076 69,302 6,930 699,016 393,446 533 82 9 2 6 632

151
GMP PLAN BY WOREDA

Eligible
T.L Aanaa No kebeles Total Popn Target (85%)
(5.71%)
1 Ayira 18 74081 4230 3596
2 Babo Gambel 21 88598 5059 4300
3 Begi 45 175415 10016 8514
Bodji
4 23 71192 4065 3455
Chekorsa
5 Bodji Dirmaji 19 63787 3642 3096
6 Genji 20 87472 4995 4245
7 Gimbi Rural 32 109775 6268 5328
8 Gimbi Town 4 52248 2983 2536
9 Guliso 28 103124 5888 5005
10 Haru 29 89756 5125 4356
11 Homa 13 45084 2574 2188
12 Jarso 16 71251 4068 3458
13 Kiltu Kara 22 76332 4359 3705
14 Lalo Asabi 31 112020 6396 5437
15 Leta Sibu 19 55170 3150 2678
16 Mendi Town 5 23624 1349 1147
17 Mene Sibu 52 157815 9011 7660
18 Nedjo Rural 35 112600 6429 5465
19 Nedjo Town 4 32039 1829 1555
20 Nole Kaba 27 87928 5021 4268
21 Qondala 37 140263 8009 6808
22 Seyo Nole 36 110738 6323 5375
23 Yubdo 20 56879 3248 2761
  Zone 556 1997190 114040 96934

152
1.2. NUTRITION SCREENING PLAN BY WOREDA

No Total 6-59months
T.L Aana 90%
kebeles Popn (15%) Eligible
1 Ayira 18 74081 11112 10001
2 Babo Gambel 21 88598 13290 11961
3 Begi 45 175415 26312 23681
4 Bodji Chekorsa 23 71192 10679 9611
5 Bodji Dirmaji 19 63787 9568 8611
6 Genji 20 87472 13121 11809
7 Gimbi Rural 32 109775 16466 14820
8 Gimbi Town 4 52248 7837 7053
9 Guliso 28 103124 15469 13922
10 Haru 29 89756 13463 12117
11 Homa 13 45084 6763 6086
12 Jarso 16 71251 10688 9619
13 Kiltu Kara 22 76332 11450 10305
14 Lalo Asabi 31 112020 16803 15123
15 Leta Sibu 19 55170 8275 7448
16 Mendi Town 5 23624 3544 3189
17 Mene Sibu 52 157815 23672 21305
18 Nedjo Rural 35 112600 16890 15201
19 Nedjo Town 4 32039 4806 4325
20 Nole Kaba 27 87928 13189 11870
21 Qondala 37 140263 21040 18936
22 Seyo Nole 36 110738 16611 14950
23 Yubdo 20 56879 8532 7679
  Zone 556 1997190 299578 269621

153
 1.3. SAM and MAM identification PLAN BY WOREDA

under 5 SAM case to be MAM case to be

T.L Aana years identified(2.8%) Identified(26%)
1 Ayira 12,172 2,074 3,165
2 Babo Gambel 14,557 2,481 3,785
3 Begi 28,822 4,912 7,494
4 Bodji Chekorsa 11,698 1,993 3,041
5 Bodji Dirmaji 10,481 1,786 2,725
6 Genji 14,373 2,449 3,737
7 Gimbi Rural 18,037 3,074 4,690
8 Gimbi Town 8,585 1,463 2,232
9 Guliso 16,944 2,887 4,406
10 Haru 14,748 2,513 3,834
11 Homa 7,408 1,262 1,926
12 Jarso 11,707 1,995 3,044
13 Kiltu Kara 12,542 2,137 3,261
14 Lalo Asabi 18,406 3,137 4,786
15 Leta Sibu 9,065 1,545 2,357
16 Mendi Town 3,882 661 1,009
17 Mene Sibu 25,931 4,419 6,742
18 Nedjo Rural 18,501 3,153 4,810
19 Nedjo Town 5,264 897 1,369
20 Nole Kaba 14,448 2,462 3,756
21 Qondala 23,047 3,927 5,992
22 Seyo Nole 18,195 3,101 4,731
23 Yubdo 9,346 1,593 2,430
24 Zone 328,158 55,921 85,321

154
1.4. VIT A SUPPLEMENTATION PLAN BY WOREDA
Total Eligible for VAS
T.L Aana No kebeles
Popn (15%)
1 Ayira 18 74081 11112
2 Babo Gambel 21 88598 13290
3 Begi 45 175415 26312
4 Bodji Chekorsa 23 71192 10679
5 Bodji Dirmaji 19 63787 9568
6 Genji 20 87472 13121
7 Gimbi Rural 32 109775 16466
8 Gimbi Town 4 52248 7837
9 Guliso 28 103124 15469
10 Haru 29 89756 13463
11 Homa 13 45084 6763
12 Jarso 16 71251 10688
13 Kiltu Kara 22 76332 11450
14 Lalo Asabi 31 112020 16803
15 Leta Sibu 19 55170 8275
16 Mendi Town 5 23624 3544
17 Mene Sibu 52 157815 23672
18 Nedjo Rural 35 112600 16890
19 Nedjo Town 4 32039 4806
20 Nole Kaba 27 87928 13189
21 Qondala 37 140263 21040
22 Seyo Nole 36 110738 16611
23 Yubdo 20 56879 8532
  Zone 556 1997190 299578

155
1.5. DEWORMING PLAN BY WOREDA

No Total Eligible Target

T.L Aana
kebeles Popn (10.72%) (99%)
1 Ayira 18 74081 7934 7855
2 Babo Gambel 21 88598 9489 9394
3 Begi 45 175415 18787 18599
4 Bodji Chekorsa 23 71192 7625 7548
5 Bodji Dirmaji 19 63787 6832 6763
6 Genji 20 87472 9368 9275
7 Gimbi Rural 32 109775 11757 11639
8 Gimbi Town 4 52248 5596 5540
9 Guliso 28 103124 11045 10934
10 Haru 29 89756 9613 9517
11 Homa 13 45084 4828 4780
12 Jarso 16 71251 7631 7555
13 Kiltu Kara 22 76332 8175 8093
14 Lalo Asabi 31 112020 11997 11877
15 Leta Sibu 19 55170 5909 5850
16 Mendi Town 5 23624 2530 2505
17 Mene Sibu 52 157815 16902 16733
18 Nedjo Rural 35 112600 12059 11939
19 Nedjo Town 4 32039 3431 3397
20 Nole Kaba 27 87928 9417 9323
21 Qondala 37 140263 15022 14872
22 Seyo Nole 36 110738 11860 11741
23 Yubdo 20 56879 6092 6031
  Zone 556 1997190 213899 211760

1.6. PLW DEWORMING PLAN BY WOREDA

156
 No Total (3.47%)
T.L Aana Target (90%)
kebeles Popn Eligible
1 Ayira 18 74081 2571 2314
2 Babo Gambel 21 88598 3074 2767
3 Begi 45 175415 6087 5478
4 Bodji Chekorsa 23 71192 2470 2223
5 Bodji Dirmaji 19 63787 2213 1992
6 Genji 20 87472 3035 2732
7 Gimbi Rural 32 109775 3809 3428
8 Gimbi Town 4 52248 1813 1632
9 Guliso 28 103124 3578 3221
10 Haru 29 89756 3115 2803
11 Homa 13 45084 1564 1408
12 Jarso 16 71251 2472 2225
13 Kiltu Kara 22 76332 2649 2384
14 Lalo Asabi 31 112020 3887 3498
15 Leta Sibu 19 55170 1914 1723
16 Mendi Town 5 23624 820 738
17 Mene Sibu 52 157815 5476 4929
18 Nedjo Rural 35 112600 3907 3516
19 Nedjo Town 4 32039 1112 1001
20 Nole Kaba 27 87928 3051 2746
21 Qondala 37 140263 4867 4380
22 Seyo Nole 36 110738 3843 3458
23 Yubdo 20 56879 1974 1776
24 Zone 556 1997189 69302 62372

1.7. PLW SCREENING PLAN BY WOREDA

157
 No Total
T.L Aana Eligible (3.47%) Target (90%)
kebeles Popn
1 Ayira 18 74081 2571 2314
2 Babo Gambel 21 88598 3074 2767
3 Begi 45 175415 6087 5478
4 Bodji Chekorsa 23 71192 2470 2223
5 Bodji Dirmaji 19 63787 2213 1992
6 Genji 20 87472 3035 2732
7 Gimbi Rural 32 109775 3809 3428
8 Gimbi Town 4 52248 1813 1632
9 Guliso 28 103124 3578 3221
10 Haru 29 89756 3115 2803
11 Homa 13 45084 1564 1408
12 Jarso 16 71251 2472 2225
13 Kiltu Kara 22 76332 2649 2384
14 Lalo Asabi 31 112020 3887 3498
15 Leta Sibu 19 55170 1914 1723
16 Mendi Town 5 23624 820 738
17 Mene Sibu 52 157815 5476 4929
18 Nedjo Rural 35 112600 3907 3516
19 Nedjo Town 4 32039 1112 1001
20 Nole Kaba 27 87928 3051 2746
21 Qondala 37 140263 4867 4380
22 Seyo Nole 36 110738 3843 3458
23 Yubdo 20 56879 1974 1776
24 Zone 556 1997189 69302 62372

1.8. IFA90+ PLAN BY WOREDA

158
 T.L Aana No kebeles Total Popn Eligible (3.47%)
1 Ayira 18 74081 2571
2 Babo Gambel 21 88598 3074
3 Begi 45 175415 6087
4 Bodji Chekorsa 23 71192 2470
5 Bodji Dirmaji 19 63787 2213
6 Genji 20 87472 3035
7 Gimbi Rural 32 109775 3809
8 Gimbi Town 4 52248 1813
9 Guliso 28 103124 3578
10 Haru 29 89756 3115
11 Homa 13 45084 1564
12 Jarso 16 71251 2472
13 Kiltu Kara 22 76332 2649
14 Lalo Asabi 31 112020 3887
15 Leta Sibu 19 55170 1914
16 Mendi Town 5 23624 820
17 Mene Sibu 52 157815 5476
18 Nedjo Rural 35 112600 3907
19 Nedjo Town 4 32039 1112
20 Nole Kaba 27 87928 3051
21 Qondala 37 140263 4867
22 Seyo Nole 36 110738 3843
23 Yubdo 20 56879 1974
  Zone 556 1997189 69302

1.9. NEONATAL SEPSIS MANAGEMENT PLAN BY WOREDA

T.L Aana No kebeles Total Popn Target(7.6%of LB)
1 Ayira 18 74081 195
2 Babo Gambel 21 88598 234
3 Begi 45 175415 463
4 Bodji Chekorsa 23 71192 188
159
 5 Bodji Dirmaji 19 63787 168
6 Genji 20 87472 231
7 Gimbi Rural 32 109775 289
8 Gimbi Town 4 52248 138
9 Guliso 28 103124 272
10 Haru 29 89756 237
11 Homa 13 45084 119
12 Jarso 16 71251 188
13 Kiltu Kara 22 76332 201
14 Lalo Asabi 31 112020 295
15 Leta Sibu 19 55170 145
16 Mendi Town 5 23624 62
17 Mene Sibu 52 157815 416
18 Nedjo Rural 35 112600 297
19 Nedjo Town 4 32039 84
20 Nole Kaba 27 87928 232
21 Qondala 37 140263 370
22 Seyo Nole 36 110738 292
23 Yubdo 20 56879 150
  Zone 556 1997190 5267

1. LOCAL BACTERIAL INFECTION TREATMENT PLAN BY

WOREDA

T.L Aana No kebeles Total Popn Target(3.8% of LB)

1 Ayira 18 74081 98
2 Babo Gambel 21 88598 117
3 Begi 45 175415 231
160
 4 Bodji Chekorsa 23 71192 94
5 Bodji Dirmaji 19 63787 84
6 Genji 20 87472 115
7 Gimbi Rural 32 109775 145
8 Gimbi Town 4 52248 69
9 Guliso 28 103124 136
10 Haru 29 89756 118
11 Homa 13 45084 59
12 Jarso 16 71251 94
13 Kiltu Kara 22 76332 101
14 Lalo Asabi 31 112020 148
15 Leta Sibu 19 55170 73
16 Mendi Town 5 23624 31
17 Mene Sibu 52 157815 208
18 Nedjo Rural 35 112600 148
19 Nedjo Town 4 32039 42
20 Nole Kaba 27 87928 116
21 Qondala 37 140263 185
22 Seyo Nole 36 110738 146
23 Yubdo 20 56879 75
  Zone 556 1997190 2633

2.1 DIEAHROA TREATMENT PLAN BY WOREDA

No Total Eligible Target

T.L Aana
kebeles Popn (16.431%) (75%)

161
 1 Ayira 18 74081 12172 9129
2 Babo Gambel 21 88598 14557 10918
3 Begi 45 175415 28822 21617
4 Bodji Chekorsa 23 71192 11698 8773
5 Bodji Dirmaji 19 63787 10481 7861
6 Genji 20 87472 14373 10779
7 Gimbi Rural 32 109775 18037 13528
8 Gimbi Town 4 52248 8585 6439
9 Guliso 28 103124 16944 12708
10 Haru 29 89756 14748 11061
11 Homa 13 45084 7408 5556
12 Jarso 16 71251 11707 8780
13 Kiltu Kara 22 76332 12542 9407
14 Lalo Asabi 31 112020 18406 13805
15 Leta Sibu 19 55170 9065 6799
16 Mendi Town 5 23624 3882 2911
17 Mene Sibu 52 157815 25931 19448
18 Nedjo Rural 35 112600 18501 13876
19 Nedjo Town 4 32039 5264 3948
20 Nole Kaba 27 87928 14448 10836
21 Qondala 37 140263 23047 17285
22 Seyo Nole 36 110738 18195 13647
23 Yubdo 20 56879 9346 7009
  Zone 556 1997190 328158 246119

162
 2.2 PNEUMONIA TREATMENT PLAN BY WOREDA

No Total Eligible(27 %
T.L Aana Target (83%)
kebeles Popn of<5yr)
1 Ayira 18 74081 3286 2728
2 Babo Gambel 21 88598 3931 3262
3 Begi 45 175415 7782 6459
4 Bodji Chekorsa 23 71192 3158 2621
5 Bodji Dirmaji 19 63787 2830 2349
6 Genji 20 87472 3881 3221
7 Gimbi Rural 32 109775 4870 4042
8 Gimbi Town 4 52248 2318 1924
9 Guliso 28 103124 4575 3797
10 Haru 29 89756 3982 3305
11 Homa 13 45084 2000 1660
12 Jarso 16 71251 3161 2624
13 Kiltu Kara 22 76332 3386 2811
14 Lalo Asabi 31 112020 4970 4125
15 Leta Sibu 19 55170 2448 2031
16 Mendi Town 5 23624 1048 870
17 Mene Sibu 52 157815 7001 5811
18 Nedjo Rural 35 112600 4995 4146
19 Nedjo Town 4 32039 1421 1180
20 Nole Kaba 27 87928 3901 3238
21 Qondala 37 140263 6223 5165
22 Seyo Nole 36 110738 4913 4078
23 Yubdo 20 56879 2523 2094
24 Zone 556 1997190 88603 73540

163
2.3 COOKING DEMONSTRATION PLAN BY WOREDA

Number of cooking
No Total
T.L Aana Demonstration(every quarter
kebeles Popn
in each kebele)
1 Ayira 18 74081 72
2 Babo Gambel 21 88598 84
3 Begi 45 175415 180
4 Bodji Chekorsa 23 71192 92
5 Bodji Dirmaji 19 63787 76
6 Genji 20 87472 80
7 Gimbi Rural 32 109775 128
8 Gimbi Town 4 52248 16
9 Guliso 28 103124 112
10 Haru 29 89756 116
11 Homa 13 45084 52
12 Jarso 16 71251 64
13 Kiltu Kara 22 76332 88
14 Lalo Asabi 31 112020 124
15 Leta Sibu 19 55170 76
16 Mendi Town 5 23624 20
17 Mene Sibu 52 157815 208
18 Nedjo Rural 35 112600 140
19 Nedjo Town 4 32039 16
20 Nole Kaba 27 87928 108
21 Qondala 37 140263 148
22 Seyo Nole 36 110738 144
23 Yubdo 20 56879 80
24 Zone 556 1997190 2224

164
165
 Haayijinii fi eegumsa Fayyaa Naannoo

Gabatee 1. Hojiiwwan Gurguddoo Garee Haayijinii fi Eegumsa fayyaa Naannoo Bara 2014 Hojjatamuuf Karoorfaman Kurmaanan
Karoor Sagantaa raawwii
Ka'u
a karooraa kurmaanaan
Safart msa
T.L  Hojiiwwan gurguddoo waggaa
uu bara
Bara 1ffa 2ffa 3ffa 4ffa
2013
2014
1 Uwwisa qabiinsa fi yaala bishaan dhugaatii mana keessaa abbaa/haadha warraa % 74 80 77 78 79 80
Uwwisa abbaa warraa/haadha warraa akka naannotti jiran keessaa iddoo balfi
2 % 25 35 23 25 27 30
dhangala’oon itti maqfamu qopheessuun itti fayyadaman
Uwwisa gandoota udaan/boolii namaa dirreetti bobba’uu irraa bilisa ta’an
3 % 61 70 46 47 48 50
(Open defication free kebeles)
4 Uwwisa abbaa/haadha warraa mana fincaanii foyya’aa % 53 60 59 59 60 60
5 Piroppoorshinii dhaabbilee fayyaa bu’uuraalee saniteeshinii guuttatan % 24 35 24 28 31 35
Uwwisa madda bishaanii (water schemes) hordofamanii sammuuda isaa
6 % 0.14 5 0 1 3 5
fudhachuun qorataman
7 Uwwisa dhaabbilee fayyaa dhiyeessii bishaan qulqulluu itti fufiinsaan qaban % 12.6 26.8 13 18 22 26.8
Uwwisa dhaabbilee fayyaa tajaajila maqsa balfaa dhaabbilee fayyaa kan
8 % 91 100 93 95 97 100
bu’uuraa qaban
9 Uwwisa dhaabbilee fayyaa mana fincaanii foyya’aa qaban % 67 70.6 67 68 69 70.6
Uwwisa abbaa warraa/haadha warraa akka naannotti jiran keessaa balfi
10 % 47 55 34 35 36 36.4
jajjaboon itti maqfamu “the 3R principle” qopheessuun ittifayadaman
11 Leenjii leenjiftootaa hirmaatoota 30 mata duree adda addaa irratti kennuu Lakk   30 30 - - -
12 Hordoffi fi deeggarsa Marsaa 2 4 1 1 1 1
13 Walitajjii gamaaggama raawwii hojii Marsaa 2 4 1 1 1 1
14 Kabaja guyyaa harka dhiqannaa Marsaa 1 1   1    
15 Hordoffii itti fayyadama baajeta deeggarsaa Marsaa 2 4 1 1 1 1
16 Gabaasa qindeessuu fi qaama dhimmi ilaaltuuf dhiheessuu Marsaa 4 4 1 1 1 1
17 Wiirtuu gabayaa saaniteeshinii Lakk. 5 9 1 1 1 1

166
18 galmee ragaan sadarkaa keellaa fayyaatti irratti galmaahu maxasiisuun raabsuu Lakk 0 450 450      
Baay’ina tajaajila baqaqsanii yaaluu qoola ijaa (TT surgery service) sababa
19 Lakk 400 3,000 800 800 800 800
tiraakoomaa uumamu
Uwwisa yaala dhibee Hooqxoo/Onchocerchiasis/ balleessuuf waggaatti yeroo
20 % 82 84 84     84
lama sadarkaa hawaasaatti gaggaaffamu
Uwwisa yaala dhukkuba raammoo maxxantuu mar’immaan umriin isaanii
21 % 80 90 90      
waggaa 5-19 gidduutti argamaniif gaggeeffamu hir'isuu
Yaala dhukkuba dhiitoo miilaa daddarbaa ‘lymphatic filariasis’ waggaatti
22 % 82 84 84      
yeroo tokko gaggeeffamu
Uwwisa yaala dhukkuba bilihaarziyaa/ schistosomiasis (SCH) daa’imman
23 % 57 85 85      
umurii waggaa 5-19 keessa jiran irratti gaggeeffamu

167
 Gabatee 2.Hygiene and Sanitation 2014 Plan of proportionof HHs Access to All type of Latrine
Total Proportion of HHs Access to
Total All type of Latrine Qurtely
Population Number
S.No Org. Unit Number
EFY 2014 of Baseline Target
of HHs
Kebeles # % # % 1(%) 2(%) 3(%) 4(%)
1 Ayira WorHO 74,081 15,433 18 15084 98 15,433 100 98.5 99 99.5 100
2 Babo Gembel WorHO 88,598 18,458 21 18038 98 18,458 100 98.5 99 99.5 100
3 Begi WorHO 175,415 36,545 45 31735 87 36,545 100 90 93.5 96.5 100
4 Boji Choqorsa WorHO 71,192 14,832 23 14496 98 14,832 100 98.5 99 99.5 100
5 Boji Dirmeji WorHO 63,787 13,289 19 12988 98 13,289 100 98.5 99 99.5 100
6 Ganji WorHO 87,472 18,223 21 17811 98 18,223 100 98.5 99 99.5 100
7 Gimbi Rural WorHO 109,775 22,870 33 21615 95 22,870 100 96 97.5 98.5 100
8 Gimbi Town WorHO 52,248 10,885 5 10638 98 10,885 100 98.5 99 99.5 100
9 Guliso WorHO 103,124 21,484 28 20331 95 21,484 100 96 97.5 98.5 100
10 Haru WorHO 89,756 18,699 29 19978 107 18,699 100 100 100 100 100
11 Homa WorHO 45,084 9,392 13 7368 78 9,392 100 83.5 89 94.5 100
12 Jarso WorHO 71,251 14,844 16 14508 98 14,844 100 98.5 99 99.5 100
13 Kiltu Kara WorHO 76,332 15,903 22 15540 98 15,903 100 98.5 99 99.5 100
14 Lalo Asabi WorHO 112,020 23,338 31 22809 98 23,338 100 98.5 99 99.5 100
15 Leta Sibu WorHO 55,170 11,494 19 11242 98 11,494 100 98.5 99 99.5 100
16 Mendi Twon WorHO 23,624 4,922 4 4092 83 4,922 100 87 91.5 96.5 100
17 Mene Sibu WorHO 157,815 32,878 52 32133 98 32,878 100 98.5 99 99.5 100
18 Nedjo Rural WorHO 112,600 23,458 35 22834 97 23,458 100 98.5 99 99.5 100
19 Nedjo Town WorHO 32,039 6,675 4 6524 98 6,675 100 98.5 99 99.5 100
20 Nole Kaba WorHO 87,928 18,318 27 17903 98 18,318 100 98.5 99 99.5 100
21 Qondala WorHO 140,263 29,222 34 28559 98 29,222 100 98.5 99 99.5 100
22 Seyo Nole WorHO 110,738 23,070 36 20481 89 23,070 100 91.75 94.5 97.25 100
23 Yubdo WorHO 56,879 11,850 20 11581 98 11,850 100 98.5 99 99.5 100
  West Wellega ZHD 1,997,190 416,081 555 398288 96 416,081 100 97 98 99 100
Gabatee 3.Hygiene and Sanitation 2014 Plan of proportionof HHS Access to Improved Latrine
168
 Total Proportion of HHs Access
Total to Improved Latrine Quartely
Population Number
S.No Org. Unit Number
EFY 2014 of Baseline Target
of HHs
Kebeles # % # % 1(%) 2(%) 3(%) 4(%)
1 Ayira WorHO 74,081 15,433 18 9153 59 10,803 70 61.75 64.5 67.25 70
2 Babo Gembel WorHO 88,598 18,458 21 14726 80 15,689 85 81 82.5 84 85
3 Begi WorHO 175,415 36,545 45 13728 38 21,927 60 43.5 49 54.5 60
4 Boji Choqorsa WorHO 71,192 14,832 23 3166 21 8,899 60 30.75 40.5 50 60
5 Boji Dirmeji WorHO 63,787 13,289 19 9486 71 10,631 80 73 75.5 77.75 80
6 Ganji WorHO 87,472 18,223 21 6691 37 10,934 60 42.75 48.5 54 60
7 Gimbi Rural WorHO 109,775 22,870 33 13336 58 14,865 65 60 61.5 63 65
8 Gimbi Town WorHO 52,248 10,885 5 7813 72 8,708 80 74 76 78 80
9 Guliso WorHO 103,124 21,484 28 5920 28 12,890 60 36 44 52 60
10 Haru WorHO 89,756 18,699 29 11136 60 11,219 60 37 44.5 52 60
11 Homa WorHO 45,084 9,392 13 5973 64 7,044 75 65 69.5 72 75
12 Jarso WorHO 71,251 14,844 16 5158 35 8,906 60 41 47.5 54 60
13 Kiltu Kara WorHO 76,332 15,903 22 2983 19 9,542 60 29 39.5 49.5 60
14 Lalo Asabi WorHO 112,020 23,338 31 8295 36 14,003 60 42 48 54 60
15 Leta Sibu WorHO 55,170 11,494 19 7142 62 8,046 70 64 66 68 70
16 Mendi Twon WorHO 23,624 4,922 4 2108 43 2,953 60 47 51.5 55 60
17 Mene Sibu WorHO 157,815 32,878 52 21588 66 24,659 75 68 70.5 73 75
18 Nedjo Rural WorHO 112,600 23,458 35 21272 91 22,285 95 92 93 94 95
19 Nedjo Town WorHO 32,039 6,675 4 5931 89 6,341 95 90 91.5 93 95
20 Nole Kaba WorHO 87,928 18,318 27 12863 70 14,655 80 72.5 75 77.5 80
21 Qondala WorHO 140,263 29,222 34 10134 35 17,533 60 41 47.5 54 60
22 Seyo Nole WorHO 110,738 23,070 36 15493 67 17,303 75 69 71 73 75
23 Yubdo WorHO 56,879 11,850 20 2556 22 7,110 60 31.5 41 50.5 60
  West Wellega ZHD 1,997,190 416,081 555 216651 52 286,946 69 56 60.5 65 69

169
Gabatee 4.Latrine Utilization Performance

Total Proportion of HHs Access to

Populatio Total Improved Latrine Quartely
Number
S.No Org. Unit n EFY Number
of Baseline Target
2014 of HHs
Kebeles # % # % 1(%) 2(%) 3(%) 4(%)
1 Ayira WorHO 74,081 15,433 18 15084 98 15,433 100 100 100 100 100
2 Babo Gembel WorHO 88,598 18,458 21 18040 98 18,458 100 100 100 100 100
3 Begi WorHO 175,415 36,545 45 35717 98 36,545 100 100 100 100 100
4 Boji Choqorsa WorHO 71,192 14,832 23 14496 98 14,832 100 100 100 100 100
5 Boji Dirmeji WorHO 63,787 13,289 19 12988 98 13,289 100 100 100 100 100
6 Ganji WorHO 87,472 18,223 21 17810 98 18,223 100 100 100 100 100
7 Gimbi Rural WorHO 109,775 22,870 33 22352 98 22,870 100 100 100 100 100
8 Gimbi Town WorHO 52,248 10,885 5 10638 98 10,885 100 100 100 100 100
9 Guliso WorHO 103,124 21,484 28 20997 98 21,484 100 100 100 100 100
10 Haru WorHO 89,756 18,699 29 20086 107 18,699 100 100 100 100 100
11 Homa WorHO 45,084 9,392 13 7368 78 9,392 100 100 100 100 100
12 Jarso WorHO 71,251 14,844 16 14508 98 14,844 100 100 100 100 100
13 Kiltu Kara WorHO 76,332 15,903 22 15548 98 15,903 100 100 100 100 100
14 Lalo Asabi WorHO 112,020 23,338 31 22809 98 23,338 100 100 100 100 100
15 Leta Sibu WorHO 55,170 11,494 19 11233 98 11,494 100 100 100 100 100
16 Mendi Twon WorHO 23,624 4,922 4 4810 98 4,922 100 100 100 100 100
17 Mene Sibu WorHO 157,815 32,878 52 32133 98 32,878 100 100 100 100 100
18 Nedjo Rural WorHO 112,600 23,458 35 22927 98 23,458 100 100 100 100 100
19 Nedjo Town WorHO 32,039 6,675 4 6524 98 6,675 100 100 100 100 100
20 Nole Kaba WorHO 87,928 18,318 27 17903 98 18,318 100 100 100 100 100
21 Qondala WorHO 140,263 29,222 34 28559 98 29,222 100 100 100 100 100
22 Seyo Nole WorHO 110,738 23,070 36 22548 98 23,070 100 100 100 100 100
23 Yubdo WorHO 56,879 11,850 20 11581 98 11,850 100 100 100 100 100
  West Wellega ZHD 1,997,190 416,081 555 406659 98 416,081 100 100 100 100 100
170
Gabatee 8. Plan of Solid Waste Disposal
Proportion of HHs Access to
Total Good Housing Condition
Populatio Total Qaurtely
Numbe
S.No Org. Unit n EFY Number Baseline Target
r of
2014 of HHs
Kebeles
# % # % 1(%) 2(%) 3(%) 4(%)

1 Ayira WorHO 74,081 15,433 18 8726 57 9,260 60 57 58 59 60

2 Babo Gembel WorHO 88,598 18,458 21 10022 54 11,075 60 55 56 57.5 60

3 Begi WorHO 175,415 36,545 45 17666 48 20,100 55 49 51 53 55

4 Boji Choqorsa WorHO 71,192 14,832 23 7416 50 8,157 55 51 52.5 54 55

5 Boji Dirmeji WorHO 63,787 13,289 19 10646 80 11,296 85 81 82.5 84 85

6 Ganji WorHO 87,472 18,223 21 11169 61 11,845 65 62 63 64 65

7 Gimbi Rural WorHO 109,775 22,870 33 7410 32 12,578 55 38 44 50 55

8 Gimbi Town WorHO 52,248 10,885 5 5601 51 6,204 57 52 53 54.5 57

9 Guliso WorHO 103,124 21,484 28 1002 5 11,816 55 17 30 42.5 55

10 Haru WorHO 89,756 18,699 29 12569 67 14,024 75 69 71 73 75

11 Homa WorHO 45,084 9,392 13 6118 65 7,044 75 67 70 72.5 75

12 Jarso WorHO 71,251 14,844 16 8168 55 9,649 65 57 60 62.5 65

171
13 Kiltu Kara WorHO 76,332 15,903 22 7416 47 8,746 55 49 51 53 55

14 Lalo Asabi WorHO 112,020 23,338 31 7733 33 12,836 55 38 44 49.5 55

15 Leta Sibu WorHO 55,170 11,494 19 6573 57 6,896 60 57 58 59 60

16 Mendi Twon WorHO 23,624 4,922 4 0 - 2,707 55 13 28 41 55

17 Mene Sibu WorHO 157,815 32,878 52 15892 48 18,083 55 49 51 53 55

18 Nedjo Rural WorHO 112,600 23,458 35 21025 90 22,285 95 91 92.5 94 95

19 Nedjo Town WorHO 32,039 6,675 4 6223 93 6,408 96 93 94 95 96

20 Nole Kaba WorHO 87,928 18,318 27 7476 41 10,075 55 44 48 52 55

21 Qondala WorHO 140,263 29,222 34 4914 17 16,072 55 26 36 46 55

22 Seyo Nole WorHO 110,738 23,070 36 5642 24 12,689 55 31 40 48 55

23 Yubdo WorHO 56,879 11,850 20 1824 15 6,517 55 25 35 45 55

  West Wellega ZHD 1,997,190 416,081 555 191231 46 256,363 62 50 54 58 62

172
Gabatee 9. Plan of HHWTSS
Abbaa Warraa daawwataman
Total keessaa qabiinsaa fi yaala bishaan
Total dhugaatii kan seeraan hojirra
Population Number Qaurtely
S.No Org. Unit Number oolchuu qaban
EFY 2014 of
of HHs
Kebeles
Baseline Target
# % # % 1(%) 2(%) 3(%) 4(%)
1 Ayira WorHO 74,081 15,433 18 11097 72 12,347 80 80 80 80 80
2 Babo Gembel WorHO 88,598 18,458 21 4509 24 14,766 80 80 80 80 80
3 Begi WorHO 175,415 36,545 45 35396 97 29,236 80 80 80 80 80
4 Boji Choqorsa WorHO 71,192 14,832 23 2030 14 11,865 80 80 80 80 80
5 Boji Dirmeji WorHO 63,787 13,289 19 9752 73 10,631 80 80 80 80 80
6 Ganji WorHO 87,472 18,223 21 2567 14 14,579 80 80 80 80 80
7 Gimbi Rural WorHO 109,775 22,870 33 6415 28 18,296 80 80 80 80 80
8 Gimbi Town WorHO 52,248 10,885 5 10132 93 8,708 80 80 80 80 80
9 Guliso WorHO 103,124 21,484 28 6471 30 17,187 80 80 80 80 80
10 Haru WorHO 89,756 18,699 29 4063 22 14,959 80 80 80 80 80
11 Homa WorHO 45,084 9,392 13 5679 60 7,514 80 80 80 80 80
12 Jarso WorHO 71,251 14,844 16 14508 98 11,875 80 80 80 80 80
13 Kiltu Kara WorHO 76,332 15,903 22 5231 33 12,722 80 80 80 80 80
14 Lalo Asabi WorHO 112,020 23,338 31 9658 41 18,670 80 80 80 80 80
15 Leta Sibu WorHO 55,170 11,494 19 11233 98 9,195 80 80 80 80 80
16 Mendi Twon WorHO 23,624 4,922 4 4810 98 3,937 80 80 80 80 80
17 Mene Sibu WorHO 157,815 32,878 52 13896 42 26,303 80 80 80 80 80
18 Nedjo Rural WorHO 112,600 23,458 35 9028 38 18,767 80 80 80 80 80
19 Nedjo Town WorHO 32,039 6,675 4 6524 98 5,340 80 80 80 80 80
20 Nole Kaba WorHO 87,928 18,318 27 8032 44 14,655 80 80 80 80 80
21 Qondala WorHO 140,263 29,222 34 9177 31 23,377 80 80 80 80 80
22 Seyo Nole WorHO 110,738 23,070 36 2473 11 18,456 80 80 80 80 80
23 Yubdo WorHO 56,879 11,850 20 7620 64 9,480 80 80 80 80 80
  West Wellega ZHD 1,997,190 416,081 555 200301 48 332,865 80 80 80 80 80

173
Karoora Raabsii Qoricha Hooqxoo( Onchocerciasis) bar 2013
S/N Name of Baayina Total Total Karoora Raabsii Qoricha Dhibee Hooqxoo(Onchocerciasis) bara Quartely
2012
woredas Uummataa Number Number
Of HHS Of Eligible(84%) Baseline Target
# # % # % 1 2 3 4
Kebeles
1 Aira 72402 15084 15 60818 48878 69 59409 84 0 0 59409
2 BOJI CHEQORSA-WEREDA
69579 14496 21 58446 68772 81 57093 84 0 57093 0 57093
3 BOJI DERMEJI-WEREDA
62342 12988 17 52367 132416 79 51155 84 0 51155 0 51155
4 BABO GEMBEL-WEREDA
86590 18040 18 72736 49874 73 71052 84 0 71052 0 71052
5 BEGI-WEREDA 171440 35717 42 144010 51261 84 140675 84 0 140675 0 140675
6 GENJI-WEREDA85490 17810 18 71812 59859 72 70149 84 0 70149 0 70149
7 GIMBI WEREDA107287 22352 33 90121 85695 82 88035 84 0 88035 0 88035
8 GIMBI/TOWN/-WEREDA
51064 10638 4 42893 40965 82 41900 84 0 41900 0 41900
9 GULISO-WEREDA100787 20997 25 84661 64026 65 82701 84 0 82701 0 82701
10 HARU-WEREDA96419 20087 26 80992 67866 80 79116 84 0 79116 0 79116
11 HOMA-WEREDA35365 7368 10 29707 36188 83 29019 84 0 29019 0 29019
12 JARSO-WEREDA69636 14508 14 58495 55185 81 57140 84 0 57140 0 57140
13 LALO ASABI-WEREDA
109482 22809 29 91965 71341 67 89835 84 0 89835 0 89835
14 LETA SIBU 53919 11233 18 45292 122341 81 44244 84 0 44244 0 44244
15 MENE SIBU-WEREDA
154239 32133 47 129561 0 0 126561 84 0 126561 0 126561
16 MENDI TOWN 23088 4810 4 19394 22054 72 18945 84 0 18945 0 18945
17 NEJO-WEREDA 110048 22927 31 92440 69051 82 90300 84 0 90300 0 90300
18 NEJO TOWN 31313 6524 4 26303 58064 80 25694 84 0 25694 0 25694
19 NOLE KABA-WEREDA
85936 17903 24 72186 104885 78 70515 84 0 70515 0 70515
20 QILTU KARA-WEREDA
74603 15542 20 62666 109309 100 61215 84 0 61215 0 61215
21 QONDALA-WEREDA
137085 28559 32 115151 40596 75 112485 84 0 112485 0 112485
22 SEYO NOLE-WEREDA
108229 22548 33 90912 18665 83 88807 84 0 88807 0 88807
23 YUBDO-WEREDA 55590 11581 18 46696 30188 57 45614 84 0 45614 0 45614
Godina 1,951,934.00 406653 503 1639625 1407479 74 1601657 84 0 1601657 0 1601657
174
Karoora Raabsii Qoricha Milla Dhiita'aa( Podocinosis) adda
Karoora Baasuu
Raabsii fi wala'aanuu
Qoricha bara 2013
Milla Dhiita'aa(
S/N Name of Baayina Total Total Podocinosis) adda Baasuu fi wala'aanuu bara Quartely
woredas Uummataa Number Number 2013
Of HHS Of Eligible(4/10 Baseline Target
Kebeles 0_100)
# # % # % 1 2 3 4
1 Aira 70725 15717 15 2829 0 0 2829 100 707 1415 2122 2829
2 BOJI CHEQORSA-WEREDA
67968 15104 21 2719 0 0 2719 100 680 1359 2039 2719
3 BOJI DERMEJI-WEREDA
60898 13533 17 2436 0 0 2436 100 609 1218 1827 2436
4 BEGI-WEREDA 171440 35717 42 6858 0 0 6858 100 1714 3429 5143 6858
5 GENJI-WEREDA 85490 17810 18 3420 0 0 3420 100 855 1710 2565 3420
6 GIMBI WEREDA107287 22352 33 4291 0 0 4291 100 1073 2146 3219 4291
7 GIMBI/TOWN/-WEREDA
51064 10638 4 2043 0 0 2043 100 511 1021 1532 2043
8 GULISO-WEREDA 100787 20997 25 4031 0 0 4031 100 1008 2016 3024 4031
9 HOMA-WEREDA 35365 7368 10 1415 0 0 1415 100 354 707 1061 1415
10 LALO ASABI-WEREDA
109482 22809 29 4379 0 0 4379 100 1095 2190 3284 4379
11 LETA SIBU 53919 11233 18 2157 0 0 2157 100 539 1078 1618 2157
12 NEJO-WEREDA 110048 22927 31 4402 0 0 4402 100 1100 2201 3301 4402
13 NEJO TOWN 31313 6524 4 1253 0 0 1253 100 313 626 939 1253
14 QILTU KARA-WEREDA
74603 15542 20 2984 0 0 2984 100 746 1492 2238 2984
15 QONDALA-WEREDA137085 28559 32 5483 0 0 5483 100 1371 2742 4113 5483
16 SEYO NOLE-WEREDA
108229 22548 33 4329 0 0 4329 100 1082 2165 3247 4329
Godina 1,375,703.78 289377 352 55028 0 0 55028 100 13757 27514 41271 55028

175
Karoora Raabsii Qoricha Raamolee Garaa keessaa (STH, SCH) bara 2013
S/N Name of Baayina Karoora Raabsii Qoricha Raamolee Garaa keessaa (STH, Quartely
woredas Uummataa SCH) bara 2013
Eligible 5-19 Target
SAC (0.43)
# 5-14 SAC % 15-19 SAC % Total %
Plan(0.32) Plan(0.11)
# # # 1 2 3 4
1 Aira 72402 31133 23169 100 7964 100 31133 100 0 31133 0 0
2 BOJI CHEQORSA-WEREDA
69579 29919 22265 100 7654 100 29919 100 0 29919 0 0
3 BOJI DERMEJI-WEREDA
62342 26807 19949 100 6858 100 26807 100 0 26807 0 0
4 BABO GEMBEL-WEREDA
86590 37234 27709 100 9525 100 37234 100 0 37234 0 0
5 BEGI-WEREDA 171440 73719 54861 100 18858 100 73719 100 0 73719 0 0
6 GENJI-WEREDA 85490 36761 27357 100 9404 100 36761 100 0 36761 0 0
7 GIMBI WEREDA107287 46134 34332 100 11802 100 46134 100 0 46134 0 0
8 GIMBI/TOWN/-WEREDA
51064 21957 16340 100 5617 100 21957 100 0 21957 0 0
9 GULISO-WEREDA
100787 43339 32252 100 11087 100 43339 100 0 43339 0 0
10 HARU-WEREDA 96419 41460 30854 100 10606 100 41460 100 0 41460 0 0
11 HOMA-WEREDA 35365 15207 11317 100 3890 100 15207 100 0 15207 0 0
12 JARSO-WEREDA 69636 29944 22284 100 7660 100 29944 100 0 29944 0 0
13 LALO ASABI-WEREDA
109482 47077 35034 100 12043 100 47077 100 0 47077 0 0
14 LETA SIBU 53919 23185 17254 100 5931 100 23185 100 0 23185 0 0
15 MENE SIBU-WEREDA
154239 66323 49356 100 16966 100 66323 100 0 66323 0 0
16 MENDI TOWN23088 9928 7388 100 2540 100 9928 100 0 9928 0 0
17 NEJO-WEREDA 110048 47321 35215 100 12105 100 47321 100 0 47321 0 0
18 NEJO TOWN 31313 13465 10020 100 3444 100 13465 100 0 13465 0 0
19 NOLE KABA-WEREDA
85936 36953 27500 100 9453 100 36953 100 0 36953 0 0
20 QILTU KARA-WEREDA
74603 32079 23873 100 8206 100 32079 100 0 32079 0 0
21 QONDALA-WEREDA
137085 58947 43867 100 15079 100 58947 100 0 58947 0 0
22 SEYO NOLE-WEREDA
108229 46538 34633 100 11905 100 46538 100 0 46538 0 0
23 YUBDO-WEREDA 55590 23904 17789 100 6115 100 23904 100 0 23904 0 0
Godina 1,951,934.00 839332 624619 100 214713 100 839332 100 0 839332 0 0

176
 List of targeted districts that didn’t reach their TT threshold and need TT
surgery interventions for this 2021FY
TT cases
Number
Most Recent Estimated to be
Population of
S.No Woreda Prevalence TT managed
of 2021 House
Survey Burden to reach
Holds
Threshold
1 Ayra 72402 15084 2019 (May) 147 74
2 Babo Gambel 86590 18040 2019 (May) 102 84
3 Begi 171440 35717 2019 (May) 426 313
4 Boji Chekorsa 69579 14496 2019 (May) 133 68
5 Boji Dirmeji 62342 12988 2019 (May) 231 118
6 Genji 85490 17810 2019 (May) 32 5
7 Gimbi Rural 107287 22352 2019 (May) 985 154
8 Guliso 100787 20997 2019 (May) 192 98
9 Haru 96419 20087 2019 (May) 633 99
10 Homa 35365 7368 2019 (May) 60 0
11 Jarso 69636 14508 2019 (May) 133 68
12 Kiltu Kara 74603 15542 2019 (May) 61 0
13 Kondala 137085 28559 2019 (May) 867 715
14 Lalo Asabi 109482 22809 2019 (May) 12 6
15 Leta Sebu 53919 11233 2019 (May) 94 48
16 Mandi Town 23088 4810 2019 (May) 105 86
17 Mane Sibu 154239 32133 2019 (May) 803 663
18 Nedjo Rural 110048 22927 2019 (May) 196 100
19 Nole Kaba 85936 17903 2019 (May) 32 5
20 Seyo Nole 108229 22548 2019 (May) 38 6
WW total 1813968 377910 2019 (May) 5282 2710

Karoora hojii OWNP Bara 2013 Kan sadarkaa Godina Wallagaa Lixaattii hojjetamuuf
karoorfame ????
177
 OWNP Annual Plan of West Wollega Zone in 2013
woreda plan of 2013
T/L Activities unit of Measures Boji Cokorsa Lata sibu Yubdo Begi Total
1 Sanitation and hygiene facility Number
1.1 Consturction of institutional Latrine " 12 0 4 20 36
1.2 Consturction of Public Latrine " 0 0 0 1 1
1.3 Construction hand washing basin " 3 7 0 53 63
1.4 Construction Shawor " 3 5 0 9 17
1.5 Construction of Placenta pit " 0 0 1 0 1
1.6 Construction of ash pit " 0 1 0 0 1
1.7 Construction of Incinerator " 0 1 0 0 1`
1.8 Construction of waste disposal pit " 0 1 0 0 1
1.9 Construction of Houshald Latrine " 150 1536 0 2539 4225
2 Construction of water supply schemes "
2.1 Construction of spring on spot " 30 7 0 49 86
2.2 Construction of hand Well " 6 2 0 0 8
2.3 Construction of Shallow Well " 0 1 0 2 3
2.4 Constructioon of Deep Well " 0 1 0 2 3
2.5 Construction of water Line " 0 0 12 0 12
3 Rehabilitation of water supply schemes " 20
3.1 Rehabilitation of spring spot " 9 2 0 0 11
3.2 Rehabilitation of hand Well " 5 0 0 0 5
3.3 Rehabilitation of Shallow Well " 0 0 0 0 0
3.4 Rehabilitation of Deep Well " 0 1 0 0 1
3.5 Rehabilitation of water Line " 0 1 0 0 1

178
Gabatee 8. Karoora hojii OWNP Bara 2014 Kan sadarkaa godina wallagaa lixaattii hojjetamuuf
karoorfame

OWNP Annual Plan of West Wollega Zone in 2013

woreda plan of 2013
T/L Activities unit of Measures Boji Cokorsa Lata sibu Yubdo Begi Total
1 Sanitation and hygiene facility Number
1.1 Consturction of institutional Latrine " 12 0 4 20 36
1.2 Consturction of Public Latrine " 0 0 0 1 1
1.3 Construction hand washing basin " 3 7 0 53 63
1.4 Construction Shawor " 3 5 0 9 17
1.5 Construction of Placenta pit " 0 0 1 0 1
1.6 Construction of ash pit " 0 1 0 0 1
1.7 Construction of Incinerator " 0 1 0 0 1`
1.8 Construction of waste disposal pit " 0 1 0 0 1
1.9 Construction of Houshald Latrine " 150 1536 0 2539 4225
2 Construction of water supply schemes "
2.1 Construction of spring on spot " 30 7 0 49 86
2.2 Construction of hand Well " 6 2 0 0 8
2.3 Construction of Shallow Well " 0 1 0 2 3
2.4 Constructioon of Deep Well " 0 1 0 2 3
2.5 Construction of water Line " 0 0 12 0 12
3 Rehabilitation of water supply schemes " 20
3.1 Rehabilitation of spring spot " 9 2 0 0 11
3.2 Rehabilitation of hand Well " 5 0 0 0 5
3.3 Rehabilitation of Shallow Well " 0 0 0 0 0
3.4 Rehabilitation of Deep Well " 0 1 0 0 1
3.5 Rehabilitation of water Line " 0 1 0 0 1

179
 OWNP Annual Plan of West Wollega Zone in 2013
woreda plan of 2013
T/L Activities unit of Measures Boji Cokorsa Lata sibu Yubdo Begi Total
4 Rehabilitation of Sanitation and hygiene facility " 12
4.1 Rehabilitation of institutional Latrine " 0 0 0 0 0
4.2 Rehabilitation of Public Latrine " 0 0 0 0 0
4.3 Rehabilitation hand washing basin " 0 0 0 0 0
4.4 Rehabilitation Shawor " 0 0 0 0 0
4.5 Rehabilitation of Placenta pit " 0 0 0 0 0
4.6 Rehabilitation of ash pit " 0 0 0 0 0
4.7 Rehabilitation of Incinerator " 0 0 0 0 0
4.8 Rehabilitation of waste disposal pit " 0 0 0 0 0
4.9 Rehabilitation of Houshald Latrine " 0 0 0 0 0
5 Sanitation and hygiene education plan "
5.1 Providee training on effective Prevention of wash related Disease " 3448 554 250 3050 7302
5.2 Conduct Training on CLTSH " 0 0 327 3050 3377
5.3 Keeping personal, HHs and Environmental Cleanlinnes " 3448 554 30 3050 7082
5.4 Propare utilization and meantenance of latrine " 3448 554 0 3050 7052
5.5 Occasion and time of handa washing " 3448 554 0 3050 7052
5.6 Propare Garbadge Disposal " 3448 554 0 3050 7052
5.7 Prppare handling and hgyiene feeding of babies " 3448 554 0 3050 7052
Introducing and motivating of sanitation marketing and creating
5.8 demands on sanitation marketing " 0 0 38 0 38

180
 Gabatee13: Karooraa guutummaa fi Qulqulina gabaasaa Dhaabbile Fayyaa bara 2014 Waajira eegumsa fayyaa G/W/Lixaa
Dhaab/ Fayyaa Dhuunfaa fi
Dhabbilee Fayyaa gosa Hunda Kellaa Fayyaa Buufata Fayyaa
Miti Mootummaa
Kar/
Lak Aanaa Karoora 2013 Baayyina Raawwii Karoora Raaw/
Baayyina Raawwii Baayyin Bara Others Karoora
Yeroodhaan kellaa bara bara 2013 bara
(All HFs) 2012% a BF 2013 H.Facilitie 2013(100 %)
(100%) fayyaa 2012 (100%) 2012
(100 %)
1 Aira 17 80 884 15 79 780 2 94 104 0 0
2 Babo Gambel 21 91 1092 18 90 936 3 97 156 0 0
3 Begi 50 90 2600 42 95 2184 5 98 260 2 104
4 Boji Chokorsa 25 94 1300 21 95 1092 3 98 156 1 52
5 Boji Dirmaji 20 90 1040 17 93 884 2 98 104 1 52
6 Genji 21 96 1092 18 98 936 2 98 104 1 52
7 Ghimbi Rural 36 94 1872 32 94 1664 4 97 208 0 0
8 Ghimbi Town 7 65 364 0 0 0 1 96 52 6 312
9 Gulliso 33 96 1716 25 97 1300 5 98 260 3 156
10 Haru 29 84 1508 26 83 1352 3 97 156 0 0
11 Homa 12 98 624 10 98 520 2 98 104 0 0
12 Jarso 16 91 832 14 90 728 2 95 104 0 0
13 Kiltu Kara 23 95 1196 20 96 1040 2 96 104 1 52
14 Kondala 36 90 1872 32 89 1664 4 98 208 0 0
15 Lalo Assabi 34 97 1768 27 98 1404 3 98 156 4 208
16 Lata Sibu 17 95 884 14 95 728 3 96 156 0 0
17 Mana Sibu 52 88 2704 47 87 2444 5 95 260 0 0
18 Mendi Town 3 88 156 0 0 1 96 52 2 104
19 Nejo Rural 38 94 1976 35 94 1820 3 99 156 0  
20 Nejo Town 6 75 312 0 0 1 92 52 5 260
21 Nole Kaba 28 89 1456 24 90 1248 4 96 208 0 0
22 Sayo Nole 38 82 1976 33 81 1716 4 98 208 1 52
23 Yubdo 21 82 1092 18 80 936 3 96 156 0 0
24 Nejo hospital 1 80 52 0 91 0   97 0   0
25 Aira hospital 1   52 0   0 0   0   0
26 Begi hospital 1 86 52 0 95% 0     0   0
27 G/ P/ Hospital 1 88 52 0 95% 0     0   0
28 G/ A/hospital 1   52 0 95% 0 0   0   0
29 Mendi hospital 1 94 52   90% 0     0   0
  Zonal Total 589 90 30628 488 95% 25376 67 99% 3484 27 1404
181
Gabatee13: Karooraa guutummaa fi Qulqulina gabaasaa Dhaabbile Fayyaa Bara 2014 Waajira eegumsa fayyaa G/W/Lixaa

Dhabbilee Fayyaa
Dhabbilee Fayyaa gosa Hunda Kellaa Fayyaa Buufata Fayyaa Dhuunffaa fii Miti
Mootummaa
Lakk Aanaa Karoora Karoora
Baayyina Raawwii Raawwii Karoora
Baayyina Raawwii 2013 bara Baayina Others Karoora
kellaa bara bara Bara
(All HFs) 2013% Yeroodhaan 2013 BF H.Facilities 2014(100 %)
fayyaa 2013 2013 2014(100 %)
(100%) (100%)
1 Aira 17 80 884 15 79 780 2 94 104 0 0
Babo
2 21 91 1092 18 90 936 3 97 156 0 0
Gambel
3 Begi 50 90 2600 42 95 2184 5 98 260 2 104
Boji
4 25 94 1300 21 95 1092 3 98 156 1 52
Chokorsa
5 Boji Dirmaji 20 90 1040 17 93 884 2 98 104 1 52
6 Genji 21 96 1092 18 98 936 2 98 104 1 52
Ghimbi
7 36 94 1872 32 94 1664 4 97 208 0 0
Rural
Ghimbi
8 7 65 364 0 0 0 1 96 52 6 312
Town
9 Gulliso 33 96 1716 25 97 1300 5 98 260 3 156
10 Haru 29 84 1508 26 83 1352 3 97 156 0 0
11 Homa 12 98 624 10 98 520 2 98 104 0 0
12 Jarso 16 91 832 14 90 728 2 95 104 0 0
13 Kiltu Kara 23 95 1196 20 96 1040 2 96 104 1 52
14 Kondala 36 90 1872 32 89 1664 4 98 208 0 0
15 Lalo Assabi 34 97 1768 27 98 1404 3 98 156 4 208
16 Lata Sibu 17 95 884 14 95 728 3 96 156 0 0
17 Mana Sibu 52 88 2704 47 87 2444 5 95 260 0 0
18 Mendi Town 3 88 156 0 #DIV/0! 0 1 96 52 2 104
19 Nejo Rural 38 94 1976 35 94 1820 3 99 156 0  
20 Nejo Town 6 75 312 0 #DIV/0! 0 1 92 52 5 260
21 Nole Kaba 28 89 1456 24 90 1248 4 96 208 0 0
22 Sayo Nole 38 82 1976 33 81 1716 4 98 208 1 52
23 Yubdo 21 82 1092 18 80 936 3 96 156 0 0

182
 24 Nejo hospital 1 80 52 0 91 0   97 0   0
25 Aira hospital 1   52 0   0 0   0   0
26 Begi hospital 1 86 52 0 95% 0     0   0
G/ P/
27 1 88 52 0 95% 0     0   0
Hospital
G/
28 1   52 0 95% 0 0   0   0
A/hospital
Mendi
29 1 94 52   90% 0     0   0
hospital
  Zonal Total 589 90 30628 488 95% 25376 67 99% 3484 27 1404

Gabatee14 :- Karoora Shakkamtoota Dhibee Laamshessaa (NP-AFP) daa’imman umuriin isaanii waggaa 15
gadii W/E/FG/W/Lixaa Bara 2013 ???
Raawwii Bara Karoora Bara Kurm Kurma Kur Kur
Baayyina
S.No Woreda/Hosp. 47.61% 2012 2013 aana ana maan maan
Uummataa
Lakk Raawwii 2/100000 % 1ffa 2ffa a 3ffa a 4ffa
1 AYIRA-WEREDA 72402 34469 0 0 1 100% 0 1 1 1
2 BABO GEMBEL 86590 41224 0   1 100% 0 1 1 1
3 BEGI-WEREDA 171440 81619 0   2 100% 0 1 1 1
4 BOJI CHEQORSA 69579 33125 0   1 100% 0 1 1 1
5 BOJI DERMEJI 62342 29680 0 0 1 100% 0 1 1 1
6 GENJI-WEREDA 85490 40700 0   1 100% 0 1 1 1
7 GIMBI WEREDA 107287 51077 0   1 100% 0 1 1 1
8 GIMBI/TOWN/ 51064 24310 0   1 100% 0 1 1 1
9 GULISO- WEREDA 100787 47983 0   1 100% 0 1 1 1
10 HARU-WEREDA 96419 45903 1  100 1 100% 0 1 1 1
11 HOMA-WEREDA 35365 16837 0   1 100% 0 1 1 1
12 JARSO-WEREDA 69636 33153 0   1 100% 0 1 1 1
13 LALO ASABI- 109482 52122 1  100 1 100% 0 1 1 1
14 LETA SIBU 53919 25670 0   1 100% 0 1 1 1
15 MENDI TOWN 23088 10992 0   1 100% 0 1 1 1
183
 16 MENE SIBU-W 154239 73430 0   1 100% 0 1 1 1
17 NEJO TOWN 31313 14907 0   0 100% 0 1 1 1
18 NEJO-WEREDA 110048 52392 0   1 100% 0 1 1 1
19 NOLE KABA 85936 40913 1  100 1 100% 0 1 1 1
20 QILTU KARA 74603 35517 0   1 100% 0 1 1 1
21 QONDALA 137085 65263 1  100 1 100% 0 1 1 1
22 SEYO NOLE 108229 51526 0   1 100% 0 1 1 1
23 YUBDO 55590 26465 0   1 100% 0 1 1 1
  Godina 1951934 929277 7 0 21   0 0 0 0
Gabatee15:- Karoora Shakkamtoota dhibee Gifiraa (Measles) W/E/FG/W/Lixaa Bara 2013 ???

Raawwii Karoora Kur

Kurma Kurm Kurm
Baayyina Bara Raaw Bara maa
S.No Woreda/Hosp. 47.61% % ana aana aana
Uummataa 2012 wii 2013 na
1ffa 2ffa 3ffa
Lakk 2/100000 4ffa
1 AYIRA-WEREDA 72402 34469 0 0 1 100% 0 1 1 1
2 BABO GEMBEL 86590 41224 0   1 100% 0 1 1 1
3 BEGI-WEREDA 171440 81619 11 1100 2 100% 0 1 1 1
4 BOJI CHEQORSA 69579 33125 0   1 100% 0 1 1 1
5 BOJI DERMEJI 62342 29680 0   1 100% 0 1 1 1
6 GENJI-WEREDA 85490 40700 0   1 100% 0 1 1 1
7 GIMBI WEREDA 107287 51077 0 0 1 100% 0 1 1 1
8 GIMBI/TOWN/ 51064 24310 0   1 100% 0 1 1 1
9 GULISO- 100787 47983 0   1 100% 0 1 1 1
10 HARU-WEREDA 96419 45903 0   1 100% 0 1 1 1
11 HOMA-WEREDA 35365 16837 0 0 1 100% 0 1 1 1
12 JARSO-WEREDA 69636 33153 0   1 100% 0 1 1 1
13 LALO ASABI- 109482 52122 1   1 100% 0 1 1 1
14 LETA SIBU 53919 25670 0 0 1 100% 0 1 1 1
15 MENDI TOWN 23088 10992 0   1 100% 0 1 1 1
16 MENE SIBU-W 154239 73430 1   1 100% 0 1 1 1
17 NEJO TOWN 31313 14907 0   1 100% 0 1 1 1
184
18 NEJO-WEREDA 110048 52392 0   1 100% 0 1 1 1
19 NOLE KABA 85936 40913 0   1 100% 0 1 1 1
20 QILTU KARA 74603 35517 0   1 100% 0 1 1 1
21 QONDALA 137085 65263 9   1 100% 0 1 1 1
22 SEYO NOLE 108229 51526 0   1 100% 0 1 1 1
23 YUBDO 55590 26465 0   1 100% 0 1 1 1
  Godina 1951934 929277 23   19   0 0 0 0

Gabatee 16:- Karoora Shakkamtoota dhibee NNT daa’imman haarawaa dhalatan W/E/FG/W/Lixaa Bara 2011???

Karoora
Raawwii Bara
Baayyina Bara Kurmaana Kurmaana Kurmaana Kurmaana
S.No Woreda/Hosp. 3.47% 2012
Uummataa 2011 1ffa 2ffa 3ffa 4ffa
Lakk Raawwii 1/1000LB
1 AYIRA- 72402 2512 0 0 3 1 1 2 2
2 BABO GEMB 86590 3005 0 0 3 1 1 2 3
3 BEGI-WE 171440 5949 0 0 6 1 3 4 6
4 BOJI CHEQ 69579 2414 0 0 2 1 1 2 2
5 BOJI DERMEJ 62342 2163 0 0 2 1 1 2 2
6 GENJI-WE 85490 2967 0 0 3 1 1 2 3
7 GIMBI WER 107287 3723 0 0 4 0 1 1 2
8 GIMBI/TOWN/ 51064 1772 0 0 2 1 2 3 4
9 GULISO-W 100787 3497 0 0 3 1 2 3 3
10 HARU-W 96419 3346 0 0 3 1 1 2 3
11 HOMA-WE 35365 1227 0 0 1 0 1 1 2
12 JARSO-WE 69636 2416 0 0 2 1 1 2 2
13 LALO ASABI- 109482 3799 0 0 4 1 2 3 4
14 LETA SIBU 53919 1871 0 0 2 1 3 4 5
15 MENDI TOWN 23088 801 0 0 1 1 1 2 3
16 MENE SIBU- 154239 5352 0 0 5 0 1 1 1
17 NEJO TOWN 31313 1087 0 0 1 1 1 2 3
185
 18 NEJO-WER 110048 3819 0 0 4 1 1 2 3
19 NOLE KABA- 85936 2982 0 0 3 1 2 3 5
20 QILTU KARA- 74603 2589 0 0 3 0 1 1 2
21 QONDALA- 137085 4757 0 0 5 1 2 3 4
22 SEYO NOLE- 108229 3756 0 0 4 0 0 1 1
23 YUBDO- 55590 1929 0 0 2 0 1 1 2
  Godina 1951934 67732 0 0 68 16 32 49 65

Gabatee 17- Du'aatii armootii jiraachuu danda'amaa jedhamee tilmaamamu bara 2013

Raawwii Bara Karoora

Baayyina Kurmaana Kurmaana Kurmaana Kurmaana
S.No Woreda/Hosp. 3.47% 2012 Bara 2013
Uummataa 1ffa 2ffa 3ffa 4ffa
Lakk Raawwii 412/100000
1 AYIRA- 72402 2512 4 40 10 3 5 8 10
2 BABO GEMB 86590 3005 5 42 12 3 6 9 12
3 BEGI-WE 171440 5949 2 9 25 6 12 18 24
4 BOJI CHEQ 69579 2414 2 22 10 2 5 7 10
5 BOJI DERMEJ 62342 2163 0 0 9 2 4 6 9
6 GENJI-WE 85490 2967 0 0 12 3 6 9 12
7 GIMBI WER 107287 3723 0 0 15 2 4 5 7
8 GIMBI/TOWN/ 51064 1772 4 29 7 4 7 11 15
9 GULISO-W 100787 3497 1 7 14 3 7 10 14
10 HARU-W 96419 3346 4 33 14 3 6 9 12
11 HOMA-WE 35365 1227 0 0 5 2 3 5 6
12 JARSO-WE 69636 2416 0 0 10 2 5 7 10
13 LALO ASABI- 109482 3799 1 7 16 4 8 11 15
14 LETA SIBU 53919 1871 1 5 8 5 11 16 21
186
15 MENDI TOWN 23088 801 3 20 3 3 6 9 12
16 MENE SIBU- 154239 5352 0 0 22 1 2 3 4
17 NEJO TOWN 31313 1087 1 8 4 3 6 9 12
18 NEJO-WER 110048 3819 0 0 16 3 5 8 10
19 NOLE KABA- 85936 2982 0 0 12 5 9 14 19
20 QILTU KARA- 74603 2589 5 63 11 2 4 6 8
21 QONDALA- 137085 4757 2 13 20 4 7 11 15
22 SEYO NOLE- 108229 3756 0 0 15 1 2 2 3
23 YUBDO- 55590 1929 2 29 8 2 4 6 7
  Godina 1951934 67732 37 0 279 67 134 201 268

187
 Table 18: Plan on STI by Woreda/Hospital of West Wollega Zone 2014 E.C
S.No Nam e of Woreda /Hospital STI plan % STI cases tested for HIV
1 Ayira Hospital 248 100
2 Ayira WorHO 182 100
3 Babo Gembel WorHO 187 100
4 Begi Primary Hospital 163 100
5 Begi WorHO 252 100
6 Boji Choqorsa WorHO 232 100
7 Boji Dirmeji WorHO 246 100
8 Bube Primary Hospital 147 100
9 Ganji WorHO 183 100
10 Ganji Primary Hospital 186 100
11 Gimbi Adventist Hospital 237 100
12 Gimbi General Hospital 256 100
13 Gimbi Rural WorHO 157 100
14 Gimbi Town WorHO 210 100
15 Guliso WorHO 197 100
16 Haru WorHO 215 100
17 Homa WorHO 187 100
18 Jarso WorHO 167 100
19 Kiltu Kara WorHO 177 100
20 Lalo Asabi WorHO 255 100
21 Leta Sibu WorHO 219 100
22 Mendi Primary Hospital 197 100
23 Mendi Twon WorHO 121 100
24 Mene Sibu WorHO 197 100
25 Nedjo General Hospital 203 100
26 Nedjo Rural WorHO 177 100
27 Nedjo Town WorHO 147 100
28 Nole Kaba WorHO 183 100
29 Qondala WorHO 227 100
30 Seyo Nole WorHO 245 100
31 Yubdo WorHO 224 100
Total 6224 100

188
S.No Table 19:Pre Exposure Prophylaxis(PrEP) Target for 2014 EFY
1 Ayira Hospital 0 5 5
2 Ayira WorHO   0 0
3 Babo Gembel WorHO   1 1
4 Begi Primary Hospital   3 3
5 Begi WorHO   1 1
6 Boji Choqorsa WorHO   0 0
7 Boji Dirmeji WorHO   1 1
8 Bube Primary Hospital   0 0
9 Ganji WorHO   1 1
10 Ganji Primary Hospital   0 0
11 Gimbi Adventist Hospital   12 12
12 Gimbi General Hospital 0 8 8
13 Gimbi Rural WorHO   0 0
14 Gimbi Town WorHO 35 7 42
15 Guliso WorHO   1 1
16 Haru WorHO   1 1
17 Homa WorHO   1 1
18 Jarso WorHO   0 0
19 Kiltu Kara WorHO   1 1
20 Lalo Asabi WorHO   2 2
21 Leta Sibu WorHO   0 0
22 Mendi Primary Hospital   2 2
23 Mendi Twon WorHO 25 4 29
24 Mene Sibu WorHO   0 0
25 Nedjo General Hospital 31 11 42
26 Nedjo Rural WorHO   0 0
27 Nedjo Town WorHO   0 0
28 Nole Kaba WorHO   1 1
29 Qondala WorHO   0 0
30 Seyo Nole WorHO   0 0
31 Yubdo WorHO   1 1
189
 West Wollega 91 66 157

Table 20: HTS, HIV pos and expected pos by Woreda /HF plan by, WWZ 2014 E.C

Total
Adult+ Pediatri Expec
New
HTS_T 15 c < 15 ted
S.No. Woreda /Hospital VCT PITC HIV
ST Positive Positive Yield
test
Plan Plan (%)
positive
1 Ayira Hospital 250 8455 8705 26 8 34 0.4
2 Ayira WorHO 111 2213 2324 9 3 12 0.5
3 Babo Gembel WorHO 105 3010 3115 12 4 16 0.5
4 Begi Primary Hospital 119 5473 5592 22 7 29 0.5
5 Begi WorHO 125 5360 5485 22 7 28 0.5
6 Boji Choqorsa WorHO 63 2514 2577 10 3 13 0.5
7 Boji Dirmeji WorHO 130 3600 3730 15 5 19 0.5
8 Bube Primary Hospital 0 2177 2177 9 2 11 0.5
9 Ganji WorHO 161 1894 2055 8 3 11 0.5
10 Ganji Primary Hospital 0 2055 2055 8 3 11 0.5
11 Gimbi Adventist Hospital 367 7749 8116 32 10 42 0.5
12 Gimbi General Hospital 61 6779 6840 27 18 45 0.7
13 Gimbi Rural WorHO 0 4780 4780 19 6 25 0.5
14 Gimbi Town WorHO 929 7565 8494 25 8 33 0.4
15 Guliso WorHO 134 3404 3538 14 4 18 0.5
16 Haru WorHO 99 3742 3841 15 5 20 0.5
17 Homa WorHO 95 2536 2631 10 3 14 0.5
18 Jarso WorHO 89 3003 3092 12 4 16 0.5
19 Kiltu Kara WorHO 30 3295 3325 13 4 17 0.5
20 Lalo Asabi WorHO 125 3423 3548 14 4 18 0.5
21 Leta Sibu WorHO 0 3017 3017 12 4 16 0.5
22 Mendi Primary Hospital 51 5844 5895 23 7 30 0.5
23 Mendi Twon WorHO 80 2246 2326 9 3 12 0.5
24 Mene Sibu WorHO 10 3373 3383 13 4 17 0.5
190
 25 Nedjo General Hospital 0 6186 6186 24 19 43 0.7
26 Nedjo Rural WorHO 0 4094 4094 12 4 16 0.4
27 Nedjo Town WorHO 804 1791 2595 10 8 18 0.7
28 Nole Kaba WorHO 65 3142 3207 13 4 17 0.5
29 Qondala WorHO 60 4344 4404 17 5 23 0.5
30 Seyo Nole WorHO 10 3043 3053 11 4 15 0.5
31 Yubdo WorHO 62 2296 2358 9 4 13 0.6
  Total 4135 122408 126543 499 155 653 0.5

Table 21: Plan on Targeted HIV testing for different risk groups by Woreda 2013 E.C

People
No
widowe Adolesce Long using
Female Daily
Name of d and nt Girls distance Prison Injectable
S.N Sex OVC Labore
Woreda Divorce & Young Truck ers Drug/sub
Worker rs
d women drivers stance
(FSW)
abuse
1 Aira 15 247 12730 0 0 0 660 500
2 Babo Gambel 43 36 29 16 0 0 10 257
3 Begii 37 171 1519 13 0 0 157 100
Bodji
4 6 22 3249 6 0 0 72 231
Chokorsa
5 Bodji Dirmajii 0 1698 3600 0 0 0 77 234
6 Ganjii 10 137 5908 5 0 0 22 227
7 Gimbi Rural 10 94 170 0 0 0 8 500
8 Gimbi Town 347 715 1130 38 1399 156 2520 164
9 Guliso 30 65 654 5 0 0 200 158
10 Haru 12 355 9857 0 0 0 1517 108
11 Homa 8 102 535 2 0 0 9 542
12 Jarso 10 122 13769 25 0 0 13 443
13 Kiltu Kara 6 82 14,400 4 0 0   560
14 Kondala 11 55 22131 6 0 0 27 3241
15 Lalo Asabi 16 485 2063 0 0 0 983 160
16 Lata Sibu 21 1185 5916 18 0 0 597 517
17 Mana Sibu 5 728 40359 3 0 8 0 150
18 Mendi Town 85 156 535 42 0 0 34 542

191
19 Nedjo Rural 11 157 11084 3 0 0 1605 630
20 Nedjo Town 327 274 8985 91 0 51 754 5965
21 Nole Kaba 63 200 395 10 0 2 62 500
22 Sayo Nole 0 635 2815 0 0 0 32 70
23 Yubdo 65 473 4803 14 0 71 421 210
Total 1138 8193 166,636 301 1399 288 9780 16009

192
 Table 22: Plan on Targeted HIV testing for different risk groups by Woreda /Hospital,
2014E.C
Partners High
Under Pregnant of risk
Partners Childre TB
5 mothers PMTCT Family
Woreda/ Hospital of n of /STI
S.N Childr tested Mothers Planni
PLHIV PLHIV patients
en for HIV (20% ng
PW) Clients
1 Ayira Hospital 39 167 2499 1886 385 130 76
2 Ayira WorHO 0 0 667 1013 211 95 20
3 Babo Ge.WorHO 6 25 894 2624 533 98 27
4 Begi Pri. Hosp. 22 93 1605 1157 239 85 49
5 Begi WorHO 8 34 1575 3857 779 132 48
6 Boji Ch. WorHO 4 15 740 1240 256 122 22
7 Boji Dir.WorHO 11 45 1071 2278 464 129 32
8 Bube Pri. Hosp 0 0 625 880 184 77 19
9 Ganji WorHO 9 40 590 770 162 96 18
10 Ganji Pri.Hosp. 0 0 590 770 162 97 18
11 Gimbi Adv.Hosp 101 427 2330 644 137 124 71
12 Gimbi Gen.Hos. 69 291 1964 2363 481 134 60
13 Gimbi Rural Wo. 1 4 1372 4211 850 82 42
14 Gimbi Town Wo 55 231 2438 2358 480 110 74
15 Guliso WorHO 12 51 1016 2104 429 103 31
16 Haru WorHO 6 25 1103 2377 483 113 33
17 Homa WorHO 5 22 755 1288 266 98 23
18 Jarso WorHO 3 13 888 1703 349 88 27
19 Kiltu Kara Wor 8 35 955 1913 391 93 29
20 Lalo Asabi Wor 17 72 1019 2113 430 134 31
21 Leta Sibu Wor 3 11 866 1635 334 115 26
22 Mendi PrimHosp 15 62 1692 2101 427 103 51
23 Mendi Twon Wor 34 144 668 1013 210 63 20
24 Mene Sibu Wor 0 0 971 2954 598 103 29
25 Nedjo Ge.Hospi 86 364 1776 1289 265 106 54
26 Nedjo Rural Wor 0 0 1175 3594 726 93 36
27 Nedjo Town Wo 0 0 745 1256 258 77 23
28 Nole Kaba Wor. 12 51 921 1806 368 96 28
29 Qondala WorHO 2 10 1264 3873 782 119 38
30 Seyo Nole Wor. 4 16 876 1668 341 128 27
31 Yubdo WorHO 5 21 677 1042 215 118 21
  Total 535 2266 36326 60,959 12,192 3,262 1101
Strategic objective 3: Prevention of mother-to-child transmission
Table 23. Prevention of mother-to-child transmission, 2014
193
 E.C
HIV 79 % of
65% of
Target positive infants born
Expected HEI
for pregnan to HIV Anti
Total HIV receivin
pregn t and positive -
populatio postive g
Eligib ant lactatin women bod
n, 2014 pregnant enhance
T/L Aanaa/ Hospitaala le for mothe g received y
EFY mothers d
testing rs women virological Test
projectio _2010 postnata
testing who test for HIV -
n spectru l (dual)
2014 received within two 95%
m prophyl
(90%) ARV months of
axis
(84%) birth
1 Ayira Hospital 0 2095 1886 8 8 8 8 8
2 Ayira WorHO 74081 1125 1013 4 4 4 4 4
3 Babo Gembel WorHO 88598 2915 2624 11 11 11 11 11
4 Begi Primary Hospital 0 1285 1157 5 5 5 5 5
5 Begi WorHO 175415 4286 3857 16 16 16 16 16
6 Boji Choqorsa WorHO 71192 1378 1240 5 5 5 5 5
7 Boji Dirmeji WorHO 63787 2531 2278 9 9 9 9 9
8 Bube Primary Hospital 0 978 880 4 4 4 4 4
9 Ganji WorHO 87472 856 770 3 3 3 3 3
10 Ganji Primary Hospital 0 856 770 3 3 3 3 3
11 Gimbi Adv. Hospital 0 715 644 3 3 3 3 3
12 Gimbi General Hospital 0 2625 2363 10 10 10 10 10
13 Gimbi Rural WorHO 109775 4679 4211 17 17 17 17 17
14 Gimbi Town WorHO 52248 2620 2358 10 10 10 10 10
15 Guliso WorHO 103124 2338 2104 9 9 9 9 9
16 Haru WorHO 89756 2641 2377 10 10 10 10 10
17 Homa WorHO 45084 1431 1288 5 5 5 5 5
18 Jarso WorHO 71251 1892 1703 7 7 7 7 7
19 Kiltu Kara WorHO 76332 2125 1913 8 8 8 8 8
20 Lalo Asabi WorHO 112020 2348 2113 9 9 9 9 9
21 Leta Sibu WorHO 55170 1817 1635 7 7 7 7 7
22 Mendi Primary Hospital 0 2334 2101 9 9 9 9 9
23 Mendi Twon WorHO 23624 1126 1013 4 4 4 4 4
24 Mene Sibu WorHO 157815 3282 2954 12 12 12 12 12
25 Nedjo General Hospital 0 1432 1289 5 5 5 5 5
26 Nedjo Rural WorHO 112600 3993 3594 15 15 15 15 15
27 Nedjo Town WorHO 32039 1395 1256 5 5 5 5 5
28 Nole Kaba WorHO 87928 2007 1806 7 7 7 7 7
29 Qondala WorHO 140263 4303 3873 16 16 16 16 16
30 Seyo Nole WorHO 110738 1853 1668 7 7 7 7 7
31 Yubdo WorHO 56879 1158 1042 4 4 4 4 4
  Total 1997190 67732 60959 248 248 248 248 248

Table 24. Plan of Currently on ART (COA) by Woreda/Hospital , west

Wollega , 2014 E.C
194
 S.No Woreda /Hospital Adults Children Total
1 Ayira Hospital 249 19 268
2 Ayira WorHO 0 0 0
3 Babo Gembel WorHO 44 5 49
4 Begi Primary Hospital 142 11 153
5 Begi WorHO 64 8 72
6 Boji Choqorsa WorHO 29 3 32
7 Boji Dirmeji WorHO 72 7 78
8 Bube Primary Hospital 8 2 10
9 Ganji WorHO 59 5 64
10 Ganji Primary Hospital 0 0 0
11 Gimbi Adventist Hospital 585 35 620
12 Gimbi General Hospital 403 34 437
13 Gimbi Rural WorHO 22 5 27
14 Gimbi Town WorHO 324 21 345
15 Guliso WorHO 79 7 86
16 Haru WorHO 46 5 52
17 Homa WorHO 38 4 42
18 Jarso WorHO 29 4 33
19 Kiltu Kara WorHO 57 5 63
20 Lalo Asabi WorHO 107 8 115
21 Leta Sibu WorHO 25 4 28
22 Mendi Primary Hospital 109 12 121
23 Mendi Twon WorHO 200 12 212
24 Mene Sibu WorHO 0 0 0
25 Nedjo General Hospital 495 41 536
26 Nedjo Rural WorHO 11 3 14
27 Nedjo Town WorHO 9 6 16
28 Nole Kaba WorHO 78 6 84
29 Qondala WorHO 29 5 34
30 Seyo Nole WorHO 30 4 34
31 Yubdo WorHO 35 5 40
West Wollega 3379 287 3666

Table 25. Plan on New ART Initiation by Woreda /Hospital , West

Wollega , 2014 E.C
S/N Woreda /Hos Adult Pediatrics Total
1 Ayira Hospital 34 11 45
2 Ayira WorHO 0 0 0
195
 3 Babo Gembel WorHO 12 4 15
4 Begi Primary Hospital 21 7 27
5 Begi WorHO 21 6 27
6 Boji Choqorsa WorHO 10 3 13
7 Boji Dirmeji WorHO 14 4 18
8 Bube Primary Hospital 0 0 0
9 Ganji WorHO 16 4 20
10 Ganji Primary Hospital 0 0 0
11 Gimbi Adventist Hospital 30 9 40
12 Gimbi General Hospital 26 17 43
13 Gimbi Rural WorHO 18 6 23
14 Gimbi Town WorHO 24 8 31
15 Guliso WorHO 13 4 17
16 Haru WorHO 14 4 19
17 Homa WorHO 10 3 13
18 Jarso WorHO 12 4 15
19 Kiltu Kara WorHO 12 4 16
20 Lalo Asabi WorHO 13 4 17
21 Leta Sibu WorHO 11 4 15
22 Mendi Primary Hospital 20 9 29
23 Mendi Twon WorHO 14 5 19
24 Mene Sibu WorHO 0 0 0
25 Nedjo General Hospital 44 30 74
26 Nedjo Rural WorHO 0 0 0
27 Nedjo Town WorHO 0 0 0
28 Nole Kaba WorHO 20 7 27
29 Qondala WorHO 16 5 22
30 Seyo Nole WorHO 10 4 14
31 Yubdo WorHO 9 4 13
Total 474 147 621

Table 26.Plan of ART Retention by Woreda /Hospital, West Wollega, 2014 E.C
(95% of COA)
S.No Woreda /Hospital Adults Children Total
1 Ayira Hospital 229 16 245
2 Ayira WorHO 8 2 10
3 Babo Gembel WorHO 42 4 47
196
 4 Begi Primary Hospital 135 11 145
5 Begi WorHO 61 7 68
6 Boji Choqorsa WorHO 27 3 31
7 Boji Dirmeji WorHO 68 6 74
8 Bube Primary Hospital 8 2 10
9 Ganji WorHO 56 4 60
10 Ganji Primary Hospital 0 0 0
11 Gimbi Adventist Hospital 556 33 589
12 Gimbi General Hospital 383 32 415
13 Gimbi Rural WorHO 21 5 26
14 Gimbi Town WorHO 308 20 328
15 Guliso WorHO 75 6 81
16 Haru WorHO 44 5 49
17 Homa WorHO 36 4 40
18 Jarso WorHO 27 4 31
19 Kiltu Kara WorHO 54 5 59
20 Lalo Asabi WorHO 101 8 109
21 Leta Sibu WorHO 24 3 27
22 Mendi Primary Hospital 97 9 106
23 Mendi Twon WorHO 185 11 196
24 Mene Sibu WorHO 12 3 15
25 Nedjo General Hospital 470 39 509
26 Nedjo Rural WorHO 11 3 14
27 Nedjo Town WorHO 9 6 15
28 Nole Kaba WorHO 74 6 80
29 Qondala WorHO 27 5 32
30 Seyo Nole WorHO 29 4 33
31 Yubdo WorHO 33 4 38
West Wollega 3210 272 3482

Table 27. Plan on 12 months Survival on ART (95%) among the newly ART
started cases by Woreda/Hospital, 2014 E.C
Adult 15+ Children
Aanaa Total
T/L years <15 years
1 Ayira Hospital 10 0 10
2 AYIRA-WEREDA 0 0 0
3 BABO GEMBEL-WEREDA 1 0 1
197
 4 Begi Primary Hospital 2 0 2
5 BEGI-WEREDA 2 0 2
6 BOJI CHEQORSA-WERE 1 0 1
7 BOJI DERMEJI-WEREDA 0 0 0
8 Bube Primary Hospital 0 0 0
9 GENJI-WEREDA 2 0 2
10 Genji Pri Hospital 0 0 0
11 Gimbi Adventist Hospi 19 1 20
12 Gimbi General Hospit 15 1 16
13 GIMBI WEREDA 0 0 0
14 GIMBI/TOWN/-WEREDA 15 1 16
15 GULISO-WEREDA 3 0 3
16 HARU-WEREDA 0 0 0
17 HOMA-WEREDA 0 0 0
18 JARSO-WEREDA 0 0 0
19 KILTU KARA-WEREDA 2 0 2
20 LALO ASABI-WEREDA 1 0 1
21 LETA SIBU 0 0 0
22 Mendi Primary Hospit 13 0 13
23 MENDI TOWN 5 0 5
24 MENE SIBU-WEREDA 0 0 0
25 Nedjo General Hospit 19 1 20
26 NEJO TOWN 0 0 0
27 NEJO-WEREDA 0 0 0
28 NOLE KABA-WEREDA 2 0 2
29 QONDALA-WEREDA 0 0 0
30 SEYO NOLE-WEREDA 0 0 0
31 YUBDO-WEREDA 0 0 0
  West wollegga 111 4 115

Table 28. Plan on Routine Viral Load Testing (TX_PVLS_D) with 95% VLS by
Zones/Towns, 2014 E.C
Children (0-14) Tota
S.N Towns/Zones Adult (15+) Years
years l
1 Ayira Hospital 229 16 245
2 Ayira WorHO 8 2 10
3 Babo Gembel WorHO 42 4 47
198
 4 Begi Primary Hospital 135 11 145
5 Begi WorHO 61 7 68
6 Boji Choqorsa WorHO 27 3 31
7 Boji Dirmeji WorHO 68 6 74
8 Bube Primary Hospital 8 2 10
9 Ganji WorHO 56 4 60
10 Ganji Primary Hospital 0 0 0
11 Gimbi Adventist Hospital 556 33 589
12 Gimbi General Hospital 383 32 415
13 Gimbi Rural WorHO 21 5 26
14 Gimbi Town WorHO 308 20 328
15 Guliso WorHO 75 6 81
16 Haru WorHO 44 5 49
17 Homa WorHO 36 4 40
18 Jarso WorHO 27 4 31
19 Kiltu Kara WorHO 54 5 59
20 Lalo Asabi WorHO 101 8 109
21 Leta Sibu WorHO 24 3 27
22 Mendi Primary Hospital 97 9 106
23 Mendi Twon WorHO 185 11 196
24 Mene Sibu WorHO 12 3 15
25 Nedjo General Hospital 470 39 509
26 Nedjo Rural WorHO 11 3 14
27 Nedjo Town WorHO 9 6 15
28 Nole Kaba WorHO 74 6 80
29 Qondala WorHO 27 5 32
30 Seyo Nole WorHO 29 4 33
31 Yubdo WorHO 33 4 38
West Wollega 3210 272 3482

Table 29. Plan of TB/HIV collaborative activities, ORHB, 2013 E.C

S.N Activities Target Remark
1 HIV testing of TB patients 100%  
2 Provision of CPT for TB/HIV co-infected patients 100%  
3 ART initiation for TB/HIV co-infected patients 95%  
4 Screening HIV Positive Cases enrolled to care & on ART for TB 100%  
5 Initiate TPT for screen negative HIV Positive cases 90%  
Table30: Karoora hojii yaala dhukkubsattoota dhibee busaa yaaluu
199
 Lak Baayyina Raawwii Karoor Kur.1f Kur. Kur.3 Kur.4
Aanaa
k Uummataa 2013 a 2014 faa 2ffaa ffaa ffaa

200
 1 Aira 74887 5116 4604 1151 1151 1151 1151
2 Babo Gambel 89562 3284 2956 739 739 739 739
3 Begi 177323 1105 995 249 249 249 249
4 Boji Cokorsa 69850 327 294 74 74 74 74
5 Boji Dermaji 64439 572 515 129 129 129 129
6 Ganji 88498 748 673 168 168 168 168
7 Gimbi Rural 110971 476 428 107 107 107 107
8 Gimbi Town 52817 448 403 101 101 101 101
9 Guliso 104249 652 587 147 147 147 147
10 Haru 89854 286 257 64 64 64 64
11 Homa 46353 215 194 48 48 48 48
12 Jarso 70378 10425 9383 2346 2346 2346 2346
13 Kiltu Kara 73552 569 512 128 128 128 128
14 Kondala 141790 133 120 30 30 30 30
15 Lalo Asabi 112668 1564 1408 352 352 352 352
16 Lata Sibu 55833 67 60 15 15 15 15
17 Mana Sibu 150792 1737 1563 391 391 391 391
18 Mandi Town 24283 345 311 78 78 78 78
19 Najo Rural 113823 717 645 161 161 161 161
20 Najo Town 32388 147 132 33 33 33 33
21 Nole kaba 88885 1878 1690 423 423 423 423
22 Sayo Nole 96755 113 102 25 25 25 25
23 Yubdo 57498 396 356 89 89 89 89
  Total 1987449 31320 28188 7047 7047 7047 7047

Table 31: Karoora hojii kuufama bishaanii dhangalaasuu m3 n

Raawwii Karoora Kur. Kur. Kur. Kur.

T/L Aanaa
2013 2014 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
1 Aira 138 173 43 43 43 43
2 Babo Gambel 128 160 40 40 40 40
3 Begi 134 167 42 42 42 42
4 Boji Chokorsa 296 370 93 93 93 93
5 Boji Dirmaji 162 202 50 50 50 50
6 Ganji 38 47 12 12 12 12
7 Gimbi Rural 125 157 39 39 39 39
8 Gimbi Town 34 42 11 11 11 11
9 Gulliso 243 304 76 76 76 76
201
 10 Haru 126 157 39 39 39 39
11 Homa 8 10 3 3 3 3
12 Jarso 81 101 25 25 25 25
13 Kiltu Kara 1647 2059 515 515 515 515
14 Kondala 305 381 95 95 95 95
15 Lalo Asabi 965 1206 302 302 302 302
16 Lata Sibu 17 21 5 5 5 5
17 Mana Sibu 152 190 48 48 48 48
18 Mandi Town 739 923 231 231 231 231
19 Nadjo Rural 7383 9229 2307 2307 2307 2307
20 Nadjo Town 171 214 54 54 54 54
21 Nole Kaba 239 298 75 75 75 75
22 Sayo Nole 22 27 7 7 7 7
23 Yuubdoo 16 20 5 5 5 5
  ZHD 16163 20203 5051 5051 5051 5051

Gabatee 32 Hojii Hirmaannaa Hawaasaa

Raawwii Karoora Kur. Kur. Kur. Kur.
T/L Aanaa
2013 2014 1ffaa 2ffaa 3ffaa 4ffaa
1 Aira 776 970 243 243 243 243
2 Babo Gambel 4375 5469 1367 1367 1367 1367
3 Begi 764 954 239 239 239 239
4 Boji Chokorsa 340 424 106 106 106 106
5 Boji Dirmaji 785 981 245 245 245 245
6 Ganji 1296 1620 405 405 405 405
7 Gimbi Rural 959 1198 300 300 300 300
8 Gimbi Town 93 117 29 29 29 29
9 Guliso 1179 1473 368 368 368 368
10 Haru 2555 3193 798 798 798 798
11 Homa 64 80 20 20 20 20
12 Jarso 1004 1255 314 314 314 314
13 Kiltu Kara 4395 5493 1373 1373 1373 1373
14 Kondala 387 484 121 121 121 121
202
 15 Lalo Asabi 2504 3130 783 783 783 783
16 Lata Sibu 308 385 96 96 96 96
17 Mana Sibu 1269 1586 396 396 396 396
18 Mandi Town 6139 7674 1918 1918 1918 1918
19 Nadjo Rural 820 1025 256 256 256 256
20 Nadjo Town 1151 1439 360 360 360 360
21 Nole Kaba 2032 2540 635 635 635 635
22 Sayo Nole 66 82 20 20 20 20
23 Yubdo 210 262 66 66 66 66
  ZHD 48245 60306 15077 15077 15077 15077

Gabatee 33. Karoora barnoota fayyaa Bara 2014

Raawwii Karoora Kur.1f Kur.2ff Kur.3f Kur.4f
T/L Aanaa
2013 2014 faa aa faa faa
1 Aira 4436 5544 1386 1386 1386 1386
2 Babo Gambel 5735 7168 1792 1792 1792 1792
3 Begi 11990 14988 3747 3747 3747 3747
4 Boji Chokorsa 6122 7653 1913 1913 1913 1913
5 Boji Dirmaji 5222 6528 1632 1632 1632 1632
6 Ganji 6220 7775 1944 1944 1944 1944
7 Gimbi Rural 13781 17227 4307 4307 4307 4307
8 Gimbi Town 2414 3017 754 754 754 754
9 Guliso 5980 7474 1869 1869 1869 1869
10 Haru 5300 6624 1656 1656 1656 1656
11 Homa 30 38 9 9 9 9
12 Jarso 4114 5142 1285 1285 1285 1285
13 Kiltu Kara 27160 33950 8488 8488 8488 8488
14 Kondala 8683 10853 2713 2713 2713 2713
15 Lalo Asabi 22150 27687 6922 6922 6922 6922
16 Lata Sibu 471 589 147 147 147 147
203
 17 Mana Sibu 5302 6628 1657 1657 1657 1657
18 Mandi Town 11995 14994 3749 3749 3749 3749
19 Nadjo Rural 1071 1338 335 335 335 335
20 Nadjo Town 9845 12307 3077 3077 3077 3077
21 Nole Kaba 13027 16284 4071 4071 4071 4071
22 Sayo Nole 7153 8941 2235 2235 2235 2235
23 Yubdo 4269 5337 1334 1334 1334 1334
  ZHD 208320 260399 65100 65100 65100 65100

Table 34: Karoora API 2014

Karoora
2014 Raawwii Kur. Kur. Kur. Kur.
No Woreda API
popn. API 2013 1ffaa 1ffaa 1ffaa 1ffaa
2014
1 Aira 74887 13 11.7 2.9 2.9 2.9 2.9
2 Babo Gambel 89562 79.2 71.3 17.8 17.8 17.8 17.8
3 Begi 177323 7.8 7 1.8 1.8 1.8 1.8
4 Boji Cokorsa 69850 12.3 11.1 2.8 2.8 2.8 2.8
5 Boji Dermaji 64439 25.1 22.6 5.6 5.6 5.6 5.6
6 Ganji 88498 0.2 0.2 0 0 0 0
7 Gimbi Rural 110971 7.9 7.1 1.8 1.8 1.8 1.8
8 Gimbi Town 52817 0.6 0.5 0.1 0.1 0.1 0.1
9 Guliso 104249 19.2 17.3 4.3 4.3 4.3 4.3
10 Haru 89854 1.1 1 0.2 0.2 0.2 0.2
11 Homa 46353 2.7 2.5 0.6 0.6 0.6 0.6
12 Jarso 70378 11.5 10.3 2.6 2.6 2.6 2.6
13 Kiltu Kara 73552 9.7 8.8 2.2 2.2 2.2 2.2
14 Kondala 141790 50.3 45.2 11.3 11.3 11.3 11.3
15 Lalo Asabi 112668 36.7 33 8.2 8.2 8.2 8.2
16 Lata Sibu 55833 9.4 8.5 2.1 2.1 2.1 2.1
17 Mana Sibu 150792 73 65.7 16.4 16.4 16.4 16.4
18 Mandi Town 24283 5.5 4.9 1.2 1.2 1.2 1.2

204
 19 Najo 113823 61.8 55.6 13.9 13.9 13.9 13.9
20 Najo Town 32388 27.2 24.4 6.1 6.1 6.1 6.1
21 Nole kaba 88885 7.6 6.8 1.7 1.7 1.7 1.7
22 Sayo Nole 96755 0.3 0.2 0.1 0.1 0.1 0.1
23 Yubdo 57498 10.8 9.7 2.4 2.4 2.4 2.4
  Total 1987449 24.2 21.8 5.5 5.5 5.5 5.5

Table35: Karoora hojii biiffaa keemikaala farra bookee busaa, Bara 2013
Raawwii 2013 Karoora 2014
T/L Aanaa
Abbaa Warraa Mana biifame Abbaa Warraa Mana
1 Babo Gambel 8493 10,928 14,39 21,208
2 Boji Coqorsa 0 0 1476 2214
3 Guliso 0 0 2127 3190
4 Kiltu Kara 0 0 512 768
5 Kondala 0 0 8370 12,555
6 Mana Sibu 4413 11,320 14,311 21467
  ZHD 12906 22248 40,935 61,402

Table-36 Karoora Itti fayyadama Saaphana Siree dubartoota ulfaa Bara 2014
Raawwii 2013 Karoora Kur.1ff Kur.2 Kur.3 Kur.4
T.L Aanaa
Performance % 2014 aa ffaa ffaa ffaa
1 Aira 400 18 2599 650 650 650 650
2 B/Gambel 2187 84 3108 777 777 777 777
3 Begi 7142 138 6153 1538 1538 1538 1538
4 B/Cokorsa 2521 124 2424 606 606 606 606
5 B/Dermaji 664 35 2236 559 559 559 559
6 Ganji 74 3 3071 768 768 768 768
7 Gimbi 3567 110 3851 963 963 963 963
8 Gimbi T.     1833 458 458 458 458
9 Guliso 1653 54 3617 904 904 904 904
10 Haru 1564 60 3118 779 779 779 779
11 Homa 307 23 1608 402 402 402 402
12 Jarso 337 16 2442 611 611 611 611
13 Kiltu Kara 1136 35 2552 638 638 638 638

205
 14 Kondala 2729 168 4920 1230 1230 1230 1230
15 Lalo Asabi 6105 139 3910 977 977 977 977
16 Lata Sibu 80 11 1937 484 484 484 484
17 Mana Sibu 3698 111 5232 1308 1308 1308 1308
18 Mandi T. 1525 162 843 211 211 211 211
19 Najo 4231 102 3950 987 987 987 987
20 Najo T. 582 22 1124 281 281 281 281
21 Nole kaba 1560 73 3084 771 771 771 771
22 Sayo Nole 1868 66 3357 839 839 839 839
23 Yubdo 3545 212 1995 499 499 499 499
   ZHD 47471 82 68964 17241 17241 17241 17241

Saaphana Siree Table-37 Karoora Itti fayyadama Bara 2014

Raawwii 2013 Karoora Kur.1ff Kur.2ff Kur.3f Kur.4f
Lakk Aanaa
Raawwii % 2014 aa aa faa faa
1 Aira 2047 18 12304 3076 3076 3076 3076
2 B/Gambel 25108 180 14715 3679 3679 3679 3679
3 Begi 11436 41 29134 7284 7284 7284 7284
4 B/Cokorsa 13505 124 11476 2869 2869 2869 2869
5 B/Dermaji 12494 125 10587 2647 2647 2647 2647
6 Ganji 451 3 14540 3635 3635 3635 3635
7 Gimbi 10526 61 18233 4558 4558 4558 4558
8 Gimbi T.     8678 2169 2169 2169 2169
9 Guliso 10730 66 17128 4282 4282 4282 4282
10 Haru 12058 86 14763 3691 3691 3691 3691
11 Homa 2405 33 7616 1904 1904 1904 1904
12 Jarso 1040 10 11563 2891 2891 2891 2891
13 Kiltu Kara 4970 28 12085 3021 3021 3021 3021
14 Kondala 4536 52 23296 5824 5824 5824 5824
15 Lalo Asabi 25182 107 18511 4628 4628 4628 4628
16 Lata Sibu 715 19 9173 2293 2293 2293 2293
17 Mana Sibu 24895 141 24775 6194 6194 6194 6194
18 Mandi T. 6924 137 3990 997 997 997 997
19 Najo 3574 16 18701 4675 4675 4675 4675
20 Najo T. 7007 51 5321 1330 1330 1330 1330
21 Nole kaba 1513 13 14604 3651 3651 3651 3651
22 Sayo Nole 10330 69 15897 3974 3974 3974 3974
23 Yubdo 3469 39 9447 2362 2362 2362 2362
  Total 169656 55 326538 81634 81634 81634 81634

206
 Gabtee 38:- Raawwii dhukkubsataa TB gosa hundaa adda baasuu bara 2013 Aanaalee, Godina
wallaggaa Lixaa.
Baayina Raawwii Targe
Karoora
Uumata Bara 2013 t Kur. Kur. Kur. Kur.
T/L Aanaa/ Hospitaala Waggaa
bara Raaw 140/10 1ffa 2ffa 3ffa 4ffa
% (86%)
2014 wii 0000
1 Hosp. Aayiraa   7 0 0 0 0 0 0 0
2 Aayiraa 74081 37 36.6 104 89 22 22 22 22
3 Baabboo Gambeel 88598 142 117.4 124 107 27 27 27 27
4 Hosp. Begii   4 0 0 0 0 0 0 0
5 Begii 175415 87 36.3 246 211 53 53 53 53
6 Boojjii Coqorsaa 71192 43 44.3 100 86 21 21 21 21
7 Boojjii Dirmajii 63787 32 36.8 89 77 19 19 19 19
8 Hospitaala Bubbee   38 0 0 0 0 0 0 0
9 Ganjii 87472 69 57.5 122 105 26 26 26 26
10 Hosp/ Gimbii Advet   26 0 0 0 0 0 0 0
11 Hosp. Gimbii   18 0 0 0 0 0 0 0
12 Gimbii 109775 65 43.3 154 132 33 33 33 33
13 Magaalaa Gimbii 52248 46 64.8 73 63 16 16 16 16
14 Gulisoo 103123 69 48.9 144 124 31 31 31 31
15 Haaruu 89756 64 47.4 126 108 27 27 27 27
16 Hoomaa 45084 37 74 63 54 14 14 14 14
17 Jaarsoo 71251 36 37.1 100 86 21 21 21 21
18 Qilxu-kaarraa 76332 75 72.1 107 92 23 23 23 23
19 Laaloo Assabii 112020 78 51 157 135 34 34 34 34
20 Lataa Sibuu 55170 62 82.7 77 66 17 17 17 17
21 Hospitaala Mandii   22 0 0 0 0 0 0 0
22 Magaala Gimbii 23624 44 137.5 33 28 7 7 7 7
23 Manasibuu 157815 77 35.6 221 190 48 48 48 48
24 Hospitaala Najjoo   19 0 0 0 0 0 0 0

207
25 Najjoo 112600 67 43.5 158 136 34 34 34 34
26 Magaala Najjoo 32039 31 70.5 45 39 10 10 10 10
27 Noolee Kabbaa 87928 38 31.7 123 106 26 26 26 26
28 Qondaala 140263 97 50.5 196 169 42 42 42 42
29 Sayyoo Noolee 110738 60 39.5 155 133 33 33 33 33
30 Yuubdoo 56879 49 62.8 80 68 17 17 17 17
  Godina W/Lixaa 1997190 1539 56.2 2796 2405 601 601 601 601

Gabatee 39:- Karoora Dhukkubsataa TB Qorannoo Laabraatooriin adda bahee bara

2014 ALI
2013 Target for
AchievemeBct. Quarter plan
Baayyina nt Confirmed
T/L Aanaa/ Hospitaala
Uumataa PTB(43%*
Numb
% All forms) Q1 Q2 Q3 Q4
er
bara 2014
1 Hospitaala Aayira 0 0 0 0 0 0 0 0
2 Aayira 74081 13 30 45 11 11 11 12
3 Baabboo Gambeel 88598 47 90 53 13 13 14 13
4 Hospitaala Begii 0 1 0 0 0 0 0 0
5 Begii 175415 38 37 106 26 27 26 27
6 Boojjii Coqorsaa 71192 16 38 43 11 10 11 11
7 Boojjii Dirmajii 63787 14 37 38 9 10 9 10
8 Hospitaala Bubbee 0 20 0 0 0 0 0 0
9 Ganjii 87472 15 29 53 13 13 14 13
10 Hosp/ Gimbi Adv. 0 6 0 0 0 0 0 0
11 Hospitaala Gimbii 0 10 0 0 0 0 0 0
12 Gimbii 109775 25 39 66 17 16 16 17
13 Magaala Gimbii 52248 22 72 31 8 8 8 7
14 Gulisoo 103123 29 48 62 14 16 16 16
15 Haaruu 89756 17 29 54 14 13 13 14
16 Hoomaa 45084 17 80 27 6 7 7 7
17 Jaarsoo 71251 16 38 43 11 11 10 11
18 Qilxu-kaarraa 76332 27 60 46 11 12 11 12
19 Laaloo Assabii 112020 23 35 67 16 17 17 17
20 Lataa Sibuu 55170 25 77 33 9 8 8 8
21 Mendi Primary Hosp 0 8 0 0 0 0 0 0
22 Magaalaa Mandii 23624 20 144 14 3 3 4 4
23 Manasibuu 157815 42 45 95 24 23 24 24
24 Hospitaala Najjoo 0 5 0 0 0 0 0 0
25 Najjoo 112600 29 44 68 17 17 17 17
208
 26 Magaalaa Najjoo 32039 14 74 19 5 5 4 5
27 Noolee Kabbaa 87928 8 15 53 13 14 13 13
28 Qondaala 140263 64 78 84 21 21 21 21
29 Sayyoo Noolee 110738 26 40 67 17 17 17 16
30 Yuubdoo 56879 9 27 34 9 8 9 8
IDA’AMA 1997190 606 52 1201 298 300 300 303

Gabatee 40:- Karoora Dhukkubsataa TB gosa hundaaf hundaaf Qorannoo HIV/AIDS gaggeessuu bara
2014
Performance Annual Plan for
Quarter plan
Eligible(All of 2012 2014 (86%)
Aanaa/ Hospitaala
forms of TB) Number
% Number % 1st Q 3rd Q 4th Q
tested
Hospitaala Aayira 0 7 100 0 100% 0 0 0
Aayira 104 37 100 89 100% 22 22 22
Baabboo Gambeel 124 141 99 107 100% 27 27 27
Hospitaala Begii 0 1 25 0 100% 0 0 0
Begii 246 87 100 211 100% 53 53 53
Boojjii Coqorsaa 100 43 100 86 100% 21 21 21
Boojjii Dirmajii 89 32 100 77 100% 19 19 19
Hospitaala Bubbee 0 12 32 0 100% 0 0 0
Ganjii 122 69 100 105 100% 26 26 26
Gimbi Adven. Hospital 0 25 96 0 100% 0 0 0
Gimbi General Hosp. 0 12 67 0 100% 0 0 0
Gimbii 154 62 95 132 100% 33 33 33
Magaala Gimbii 73 45 98 63 100% 16 16 16
Gulisoo 144 65 94 124 100% 31 31 31
Haaruu 126 64 100 108 100% 27 27 27
Hoomaa 63 37 100 54 100% 14 14 14
Jaarsoo 100 36 100 86 100% 21 21 21
Qilxu-kaarraa 107 69 92 92 100% 23 23 23
Laaloo Assabii 157 78 100 135 100% 34 34 34
Lataa Sibuu 77 62 100 66 100% 17 17 17
Hospitaala Mandii 0 21 96 0 100% 0 0 0
Magaalaa Mandii 33 44 100 28 100% 7 7 7
Manasibuu 221 77 100 190 100% 48 48 48
Hospitaala Najjoo 0 13 68 0 100% 0 0 0
Najjoo 158 67 100 136 100% 34 34 34
Magaalaa Najjoo 45 28 90 39 100% 10 10 10
Noolee Kabbaa 123 36 95 106 100% 26 26 26
209
Qondaala 196 97 100 169 100% 42 42 42
Sayyoo Noolee 155 42 70 133 100% 33 33 33
Yuubdoo 80 46 94 68 100% 17 17 17
IDA’AMA 2796 1455 95 2404 100% 601 601 601

Gabatee 41 Karoora Dhukkubsataa TB "Relapse" hundaa adda baasuu, bara 2014

"Relapse TB" Annual Plan for
Eligible(All
2013 adda bahee 2014
T/L Aanaa/ Hospitaala forms of
%
TB) .71% Number Number %
Rate
1 Hospitaala Aayira 0 0 0 0 100%
2 Aayira 1 0 0 1 100%
3 Baabboo Gambeel 1 0 0 1 100%
4 Hospitaala Begii 0 0 0 0 100%
5 Begii 2 0 0 2 100%
6 Boojjii Coqorsaa 1 0 0 1 100%
7 Boojjii Dirmajii 1 0 0 1 100%
8 Hospitaala Bubbee 0 0 0 0 100%
9 Ganjii 1 0 0 1 100%
10 Hosp/ Gimbi Adv. 0 0 0 0 100%
11 Hospitaala Gimbii 0 0 0 0 100%
12 Gimbii 1 1 1.5 1 100%
13 Magaala Gimbii 1 0 0 1 100%
14 Gulisoo 1 0 0 1 100%
15 Haaruu 1 0 0 1 100%
16 Hoomaa 0 0 0 0 100%
17 Jaarsoo 1 0 0 1 100%
18 Qilxu-kaarraa 1 0 0 1 100%
19 Laaloo Assabii 1 2 2.6 1 100%
20 Lataa Sibuu 1 1 1.6 1 100%
21 Mendi Primary Hospital 0 1 4.5 0 100%
22 Magaalaa Mandii 0 2 4.5 0 100%
23 Manasibuu 2 2 2.6 2 100%
24 Hospitaala Najjoo 0 1 5.3 0 100%
25 Najjoo 1 1 1.5 1 100%
26 Magaalaa Najjoo 0 0 0 0 100%
27 Noolee Kabbaa 1 0 0 1 100%

210
 28 Qondaala 1 0 0 1 100%
29 Sayyoo Noolee 1 0 0 1 100%
30 Yuubdoo 1 0 0 1 100%
IDA’AMA 20 11 0.71 20 100%

Gabatee 42:- Raatii quricha xumuranii fayyuun isaanii mirkana’ee, bara 2014ALI
Bara 2013 TB qabachuun
Tajaajila Raawwii Karoora
isaanii mirkana’ee
argachu Bara 2013 bara 2014
T/L Aanaa/Hospitaala qorannoon, Kurmanaan
u kan
Num Num
qaban % % Q1 Q2 Q3 Q4
ber ber
1 Hospitaala Aayira 0 0 0 0   0 0 0 0
2 Aayira 13 14 100 13   1 2 5 5
3 Baabboo Gambeel 47 40 98 47   12 12 13 10
4 Hospitaala Begii 1 6 100 1   0 0 1 0
5 Begii 38 26 100 38   8 7 11 12
6 Boojji Coqorsaa 16 17 100 16   3 4 3 6
7 Boojjii Dirmajii 14 7 47 14   2 7 3 2
8 Hospitaala Bubbee 20 17 100 20   12 0 4 4
9 Ganjii 15 12 100 15   2 6 5 2
10 Hospitaala Gimbi Adv. 6 4 100 6   3 1 1 1
11 Hospitaala Gimbii 10 8 73 10   0 0 3 7
12 Gimbii 25 29 94 25   4 10 5 6
13 Magaala Gimbii 22 26 90 22   9 4 5 4
14 Gulisoo 29 19 90 29   3 11 9 6
15 Haaruu 17 20 100 17   5 2 6 4
16 Hoomaa 17 16 100 17   4 4 4 5
17 Jaarsoo 16 14 100 16   5 1 5 5
18 Qilxu-kaarraa 27 31 100 27   9 7 7 4
19 Laaloo Assabii 23 25 96 23   7 8 8 0
20 Lataa Sibuu 25 16 84 25   4 7 8 6
21 Hospitaala Mandii 8 13 93 8   1 2 4 1
22 Magaalaa Mandii 20 14 88 20   1 8 7 4
23 Manasibuu 42 39 78 42   8 11 13 10
24 Hospitaala Najjoo 5 6 100 5   3 1 1 0
25 Najjoo 29 35 100 29   4 9 5 11
26 Magaalaa Najjoo 14 11 100 14   9 3 0 2
211
 27 Noolee Kabbaa 8 26 84 8   1 3 0 4
28 Qondaala 64 54 100 64   18 17 16 13
29 Sayyoo Noolee 26 24 100 26   6 7 7 6
30 Yuubdoo 9 15 94 9   2 2 2 3
IDA’AMA 606 584 93.1 606   146 156 161 143

Gabatee 43- Reetii Dhukkubsata TB qabaachuun isaanii mirka’anaee qoricha xumuran,

2014ALI
Raawwii Bara Karaoora bara
Tajaajil
2013 2014
a
Aanaa / Qorich
T/L argachu Kan K1 K2 K3 K4
Hospitaala a
u kan galma’a Lakk %
qaban xumur
an
an
1 Hospitaala Aayira 0 0 #DIV/0 0 97.50% 0 0 0 0
2 Aayira 13 14 100 13 97.50% 1 2 5 5
3 Baabboo Gambeel 47 40 97.6 47 97.50% 12 12 13 10
4 Hospitaala Begii 1 6 100 1 97.50% 0 0 1 0
5 Begii 38 26 100 38 97.50% 8 7 11 12
6 Boojjii Coqorsaa 16 17 100 16 97.50% 3 4 3 6
7 Boojjii Dirmajii 14 13 86.7 14 97.50% 2 7 3 2
8 Hospitaala Bubbee 20 17 100 20 97.50% 12 0 4 4
9 Ganjii 15 12 100 15 97.50% 2 6 5 2
10 Hosp/ Gimbi Adv. 6 4 100 6 97.50% 3 1 1 1
11 Hospitaala Gimbii 10 10 90.9 10 97.50% 0 0 3 7
12 Gimbii 25 30 96.8 25 97.50% 4 10 5 6
13 Magaala Gimbii 22 26 89.7 22 97.50% 9 4 5 4
14 Gulisoo 29 20 95.2 29 97.50% 3 11 9 6
15 Haaruu 17 20 100 17 97.50% 5 2 6 4
16 Hoomaa 17 16 100 17 97.50% 4 4 4 5
17 Jaarsoo 16 14 100 16 97.50% 5 1 5 5
18 Qilxu-kaarraa 27 31 100 27 97.50% 9 7 7 4
19 Laaloo Assabii 23 25 96.2 23 97.50% 7 8 8 0
20 Lataa Sibuu 25 18 94.7 25 97.50% 4 7 8 6
21 Hospitaala Mandii 8 13 92.9 8 97.50% 1 2 4 1
22 Magaalaa Mandii 20 14 87.5 20 97.50% 1 8 7 4
23 Manasibuu 42 48 96 42 97.50% 8 11 13 10
24 Hospitaala Najjoo 5 6 100 5 97.50% 3 1 1 0

212
 25 Najjoo 29 35 100 29 97.50% 4 9 5 11
26 Magaalaa Najjoo 14 11 100 14 97.50% 9 3 0 2
27 Noolee Kabbaa 8 30 96.8 8 97.50% 1 3 0 4
28 Qondaala 64 54 100 64 97.50% 18 17 16 13
29 Sayyoo Noolee 26 24 100 26 97.50% 6 7 7 6
30 Yuubdoo 9 16 100 9 97.50% 2 2 2 3
IDA’AMA 606 610 97.3 606 97.50% 146 156 161 143

Gabatee 44- Raatii Dhukkubsata TB kilinikaalii adda bahaan qoricha

xumuranii (PTB and EPTB), 2014 ALI
Karoora bara
T/L Aanaa/Hospitaala 2014 2014 K1 K2 K3 K4
“TSR” (%98)
1 Hospitaala Aayira 7 3 0 2 2
2 Aayira 24 8 6 5 5
3 Baabboo Gambeel 95 17 20 31 27
4 Hospitaala Begii 3 0 1 1 1
5 Begii 49 16 10 8 15
6 Boojjii Coqorsaa 27 6 8 8 5
7 Boojjii Dirmajii 18 5 3 2 8
8 Hospitaala Bubbee 18 7 1 3 7
9 Ganjii 54 13 11 14 16
10 Hosp/ Gimbi Adv. 20 3 6 8 3
11 Hospitaala Gimbii 8 0 0 3 5
12 Gimbii 39 11 7 11 10
13 Magaala Gimbii 24 5 7 7 5
14 Gulisoo 40 10 8 10 12
15 Haaruu 47 8 8 10 21
16 Hoomaa 20 4 5 5 6
17 Jaarsoo 20 5 2 6 7
18 Qilxu-kaarraa 48 18 14 8 8
19 Laaloo Assabii 53 7 12 18 16
20 Lataa Sibuu 36 6 14 6 10
21 Hospitaala Mandii 13 3 2 1 7
22 Magaalaa Mandii 22 9 2 2 9
23 Manasibuu 33 9 8 9 7
24 Hospitaala Najjoo 13 1 1 7 4

213
 25 Najjoo 37 6 11 9 11
26 Magaalaa Najjoo 17 6 7 0 4
27 Noolee Kabbaa 30 4 9 8 9
28 Qondaala 33 12 7 6 8
29 Sayyoo Noolee 34 5 6 11 12
30 Yuubdoo 40 9 4 12 15
  IDA’AMA 922 216 200 231 275

Gabatee 45:- Karoora Shakkamaa “ DR-TB” adda baasuu fi ol-erguu bara 2014 ALI
Eligible Raawwii Karoora
Target Bara 2013 bara 2014
for DR-
TB
Baayyin
finding #
T/L Aanaa/Hospitaala a Q1 Q2 Q3 Q4
(0.71% with
Humata % # %
x all DST
Tb)+ result
(all*2%
*12%)
1 Hospitaala Aayira 0 1 0 0 1 100% 1 1 1 1
2 Aayira 74081 1 0 0 1 100% 1 1 1 1
3 Baabboo Gambeel 88598 1 1 2 1 100% 1 1 1 1
4 Hospitaala Begii 0 1 1 100 1 100% 1 1 1 1
5 Begii 175415 2 3 23 2 100% 1 1 2 1
6 Boojjii Coqorsaa 71192 1 0 0 1 100% 1 1 1 1
7 Boojjii Dirmajii 63787 1 3 23 1 100% 1 1 1 1
8 Hospitaala Bubbee 0 1 20 100 1 100% 1 1 1 1
9 Ganjii 87472 1 2 25 1 100% 1 1 1 1
10 Hosp/ Gimbi Adv. 0 1 5 83 1 100% 1 1 1 1
11 Hospitaala Gimbii 0 1 9 90 1 100% 1 1 1 1
12 Gimbii 109775 1 4 67 1 100% 1 1 1 1
13 Magaala Gimbii 52248 1 0 0 1 100% 1 1 1 1
14 Gulisoo 103123 1 1 5 1 100% 1 1 1 1
15 Haaruu 89756 1 6 46 1 100% 1 1 1 1
16 Hoomaa 45084 1 1 20 1 100% 1 1 1 1
17 Jaarsoo 71251 1 0 0 1 100% 1 1 1 1
18 Qilxu-kaarraa 76332 1 0 0 1 100% 1 1 1 1
19 Laaloo Assabii 112020 1 0 0 1 100% 1 1 1 1
20 Lataa Sibuu 55170 1 0 0 1 100% 1 1 1 1
214
21 Mendi Primary Hospi 0 1 8 100 1 100% 1 1 1 1
22 Magaalaa Mandii 23624 1 19 95 1 100% 1 1 1 1
23 Manasibuu 157815 2 4 18 2 100% 1 1 1 1
24 Hospitaala Najjoo 0 1 5 83 1 100% 1 1 1 1
25 Najjoo 112600 1 26 63 1 100% 1 1 1 1
26 Magaalaa Najjoo 32039 1 0 0 1 100% 1 1 1 1
27 Noolee Kabbaa 87928 1 1 25 1 100% 1 1 1 1
28 Qondaala 140263 2 0 0 2 100% 1 1 2 2
29 Sayyoo Noolee 110738 1 1 7 1 100% 1 1 1 1
30 Yuubdoo 56879 1 3 43 1 100% 1 1 1 1

Gabatee 46: Karooraa Qorannoo TB qorichaaf (DST) bara 2014 ALI

Raawwii Tilmaama
Karoora Kurmana
Bara 2013 dhukkubsata
TB
qorichaaf
Baayyina
T/L Aanaa/Hospitaala Qoratamoo
UUmataa
Lakk % qabanii” K1 K2 K3 K4
Bac.confirm
red (45%)
90% target”
1 Hospitaala Aayira 0 0 0 0 0 0 0 0
2 Aayira 74081 3 8 40 10 10 10 10
3 Baabboo Gambeel 88598 45 32 48 12 12 12 12
4 Hospitaala Begii 0 0 0 0 0 0 0 0
5 Begii 175415 0 0 95 24 24 23 24
6 Boojjii Coqorsaa 71192 0 0 39 10 9 10 10
7 Boojjii Dirmajii 63787 7 22 35 9 8 9 9
8 Hospitaala Bubbee 0 0 0 0 0 0 0 0
9 Ganjii 87472 40 58 47 12 12 11 12
10 Hosp/ Gimbi Adv. 0 0 0 0 0 0 0 0
11 Hospitaala Gimbii 0 0 0 0 0 0 0 0
12 Gimbii 109775 46 71 59 15 14 15 15
13 Magaala Gimbii 52248 0 0 28 7 7 7 7
14 Gulisoo 103123 0 0 56 14 14 14 14
15 Haaruu 89756 2 3 49 13 12 12 12
16 Hoomaa 45084 13 35 24 6 6 6 6
17 Jaarsoo 71251 11 31 39 10 9 10 10
18 Qilxu-kaarraa 76332 28 37 41 10 10 11 10
19 Laaloo Assabii 112020 9 12 61 15 15 16 15

215
20 Lataa Sibuu 55170 28 45 30 8 7 8 7
21 Mendi Primary Hospital 0 0 0 0 0 0 0 0
22 Magaalaa Mandii 23624 0 0 13 3 3 3 4
23 Manasibuu 157815 25 32 86 22 22 21 21
24 Hospitaala Najjoo 0 0 0 0 0 0 0 0
25 Najjoo 112600 39 58 61 15 16 15 15
26 Magaalaa Najjoo 32039 0 0 17 4 4 5 4
27 Noolee Kabbaa 87928 19 50 48 12 12 12 12
28 Qondaala 140263 3 3 76 19 19 19 19
29 Sayyoo Noolee 110738 21 35 60 15 15 15 15
30 Yuubdoo 56879 0 0 31 8 8 8 7
IDA’AMA 1997190 339 22 1083 273 268 272 270

Table 47:- Presumptive TB identification and Referral Plan for 2013 EFY

Karoora
2013
bara
Achievem Quarter plan
Baayyin 2014(25%eli
ent
T/L Aanaa/ Hospitaala a Eligible giable *10)
Uumata Nu
Num 1st 2nd 3rd 4th
mbe % %
ber Q Q Q Q
r
1 Hospitaala Aayira 0 0     0   0 0 0 0
2 Aayira 74081 104 49 15 259   65 65 65 65
3 Baabboo Gambeel 88598 124 802 205 310   78 78 78 78
4 Hospitaala Begii 0 0     0   0 0 0 0
5 Begii 175415 246 513 66 614   153 153 153 153
6 Boojjii Coqorsaa 71192 100 65 21 249   62 62 62 62
7 Boojjii Dirmajii 63787 89 88 31 223   56 56 56 56
8 Hospitaala Bubbee 0 0     0   0 0 0 0
9 Ganjii 87472 122 326 84 306   77 77 77 77
10 Gimbi Ad/Hospital 0 0     0   0 0 0 0
11 Hospitaala Gimbii 0 0     0   0 0 0 0
12 Gimbii 109775 154 247 51 384   96 96 96 96
13 Magaala Gimbii 52248 73 2 1 183   46 46 46 46
14 Gulisoo 103123 144 23 5 361   90 90 90 90
15 Haaruu 89756 126 411 94 314   79 79 79 79
16 Hoomaa 45084 63 229 143 158   39 39 39 39
17 Jaarsoo 71251 100 96 30 249   62 62 62 62
18 Qilxu-kaarraa 76332 107 128 38 267   67 67 67 67
19 Laaloo Assabii 112020 157 17 3 392   98 98 98 98
216
20 Lataa Sibuu 55170 77 330 135 193   48 48 48 48
21 Mendi P/Hospital 0 0     0   0 0 0 0
22 Magaalaa Mandii 23624 33 6 6 83   21 21 21 21
23 Manasibuu 157815 221 575 82 552   138 138 138 138
24 Nedjo G/ Hospital 0 0     0   0 0 0 0
25 Najjoo 112600 158 534 107 394   99 99 99 99
26 Magaalaa Najjoo 32039 45 3 2 112   28 28 28 28
27 Noolee Kabbaa 87928 123 43 11 308   77 77 77 77
28 Qondaala 140263 196 222 36 491   123 123 123 123
29 Sayyoo Noolee 110738 155 76 16 388   97 97 97 97
30 Yuubdoo 56879 80 65 26 199   50 50 50 50
174 174 174 174
IDA’AMA 1997190 2796 4850 55 6990  
8 8 8 8

Table48:-Annual Plan of Households of TB Contact Screening for 2014 EFY

Expected
Househ
Numer of
old
Baayyina All forms
T/L Aanaa/ Hospitaala Contact Q1 Q2 Q3 Q4
Humata of TB
Screeni
Cases
ng Plan
(Eligible)
1 Hospitaala Aayira 0 0 0 0 0 0 0
2 Aayira 74081 104 467 117 117 117 117
3 Baabboo Gambeel 88598 124 558 140 140 140 140
4 Hospitaala Begii 0 0 0 0 0 0 0
5 Begii 175415 246 1105 276 276 276 276
6 Boojjii Coqorsaa 71192 100 449 112 112 112 112
7 Boojjii Dirmajii 63787 89 402 100 100 100 100
8 Hospitaala Bubbee 0 0 0 0 0 0 0
9 Ganjii 87472 122 551 138 138 138 138
10 Hosp/ Gimbi Adv. 0 0 0 0 0 0 0
11 Hospitaala Gimbii 0 0 0 0 0 0 0
12 Gimbii 109775 154 692 173 173 173 173
13 Magaala Gimbii 52248 73 329 82 82 82 82
14 Gulisoo 103123 144 650 162 162 162 162
15 Haaruu 89756 126 565 141 141 141 141
16 Hoomaa 45084 63 284 71 71 71 71
17 Jaarsoo 71251 100 449 112 112 112 112
18 Qilxu-kaarraa 76332 107 481 120 120 120 120
217
 19 Laaloo Assabii 112020 157 706 176 176 176 176
20 Lataa Sibuu 55170 77 348 87 87 87 87
21 Mendi Primary Hospital 0 0 0 0 0 0 0
22 Magaalaa Mandii 23624 33 149 37 37 37 37
23 Manasibuu 157815 221 994 249 249 249 249
24 Hospitaala Najjoo 0 0 0 0 0 0 0
25 Najjoo 112600 158 709 177 177 177 177
26 Magaalaa Najjoo 32039 45 202 50 50 50 50
27 Noolee Kabbaa 87928 123 554 138 138 138 138
28 Qondaala 140263 196 884 221 221 221 221
29 Sayyoo Noolee 110738 155 698 174 174 174 174
30 Yuubdoo 56879 80 358 90 90 90 90
IDA’AMA 1997190 2796 12582 3146 3146 3146 3146

Table 49:-Annual Plan on Expansion of DOTs Service at Health Posts in 2014 EFY

Number of Functional Health Posts/Kebeles

Expected to Provide DOTs Service
Baayyina Number of
T/L Woreda Number
Uumata Rural
of Town Ida’ama
Kebeles(Health
Kebeles
Posts)
1 Aayira 74081 15 3 18
2 Baabboo Gambeel 88598 18 3 21
3 Begii 175415 42 3 45
4 Boojjii Coqorsaa 71192 21 2 23
5 Boojjii Dirmajii 63787 17 2 19
6 Ganjii 87472 18 2 20
7 Gimbii 109775 0 4 4
8 Magaala Gimbii 52248 32 1 33
9 Gulisoo 103123 26 2 28
10 Haaruu 89756 26 3 29
11 Hoomaa 45084 10 3 13
12 Jaarsoo 71251 14 2 16
13 Qilxu-kaarraa 76332 27 4 31
14 Laaloo Assabii 112020 16 2 18
15 Lataa Sibuu 55170 47 3 50
16 Magaalaa Mandii 23624 35 0 35
17 Manasibuu 157815 0 4 4
18 Najjoo 112600 24 3 27
218
 19 Magaalaa Najjoo 32039 20 3 23
20 Noolee Kabbaa 87928 32 1 33
21 Qondaala 140263 18 1 19
22 Sayyoo Noolee 110738 33 3 36
23 Yuubdoo 56879 0 4 4
  IDA’AMA 1997190 491 58 549

Gabatee 50:- karoora waggaa Tajaajila TB, addaa baasuu fi wallaansa miidha cinaa
salphaa Qoricha TB walqabatee

Bayyina
Karoora
Baayyina dhuk. Kur.
T/L Aanaa / Hospitaala Waggaa Kur.1 Kur.2 Kur.3
Uumataa TB gosa 4
(77%)
hunda
1 Hospitaala Aayira 0 0 0 0 0 0 0
2 Aayira 74081 104 80 20 20 20 20
3 Baabboo Gambeel 88598 124 96 24 24 24 24
4 Hospitaala Begii 0 0 0 0 0 0 0
5 Begii 175415 246 189 47 47 47 47
6 Boojjii Coqorsaa 71192 100 77 19 19 19 19
7 Boojjii Dirmajii 63787 89 69 17 17 17 17
8 Hospitaala Bubbee 0 0 0 0 0 0 0
9 Ganjii 87472 122 94 24 24 24 24
10 Hosp/ Gimbi Adv. 0 0 0 0 0 0 0
11 Hospitaala Gimbii 0 0 0 0 0 0 0
12 Gimbii 109775 154 118 30 30 30 30
13 Magaala Gimbii 52248 73 56 14 14 14 14
14 Gulisoo 103123 144 111 28 28 28 28
15 Haaruu 89756 126 97 24 24 24 24
16 Hoomaa 45084 63 49 12 12 12 12
17 Jaarsoo 71251 100 77 19 19 19 19
18 Qilxu-kaarraa 76332 107 82 21 21 21 21
19 Laaloo Assabii 112020 157 121 30 30 30 30
219
 20 Lataa Sibuu 55170 77 59 15 15 15 15
21 Mendi Primary Hospital 0 0 0 0 0 0 0
22 Magaalaa Mandii 23624 33 25 6 6 6 6
23 Manasibuu 157815 221 170 43 43 43 43
24 Hospitaala Najjoo 0 0 0 0 0 0 0
25 Najjoo 112600 158 121 30 30 30 30
26 Magaalaa Najjoo 32039 45 35 9 9 9 9
27 Noolee Kabbaa 87928 123 95 24 24 24 24
28 Qondaala 140263 196 151 38 38 38 38
29 Sayyoo Noolee 110738 155 119 30 30 30 30
30 Yuubdoo 56879 80 61 15 15 15 15
IDA’AMA 1997190 2796 2153 538 538 538 538

Gabtee 51:- Dhukkubsata Juuzamii adda baasuu, 2014 ALI

Baayyi “Eligi Karoora

Raawwii bara
na ble” bara 2014
T/L Aanaa / Hospitaala 2013 K1 K2 K3 K4
Uumat (0.3/1 (60%)
a 0,000) Lakk % Lak %
1 Hospitaala Aayira 0 0 0 #DIV/ 0 60% 0 0 0 0
2 Aayira 74081 2 0 0 1 60% 0 1 1 1
3 Baabboo Gambeel 88598 3 0 0 2 60% 0 1 1 2
4 Hospitaala Begii 0 0 0 #DIV/ 0 60% 0 0 0 0
5 Begii 175415 5 0 0 3 60% 1 2 2 3
6 Boji Choqorsa 71192 2 0 0 1 60% 0 1 1 1
7 Boojjii Dirmajii 63787 2 0 0 1 60% 0 1 1 1
8 Bube P/ Hospital 0 0 0 #DIV/ 0 60% 0 0 0 0
9 Ganjii 87472 3 1 33.3 2 60% 0 1 1 2
10 Gimbi Ad/ Hospital 0 0 0 #DIV/ 0 60% 0 0 0 0
11 Hospitaala Gimbii 0 0 0 #DIV/ 0 60% 0 0 0 0
12 Gimbii 109775 3 0 0 2 60% 0 1 1 2
13 Magaala Gimbii 52248 2 0 0 1 60% 0 0 1 1
14 Gulisoo 103123 3 2 66.7 2 60% 0 1 1 2
15 Haaruu 89756 3 0 0 2 60% 0 1 1 2
16 Hoomaa 45084 1 1 100 1 60% 0 0 1 1
17 Jaarsoo 71251 2 0 0 1 60% 0 1 1 1
18 Qilxu-kaarraa 76332 2 0 0 1 60% 0 1 1 1
19 Laaloo Assabii 112020 3 0 0 2 60% 1 1 2 2
220
 20 Lataa Sibuu 55170 2 0 0 1 60% 0 0 1 1
21 Mendi P/Hospital 0 0 0 #DIV/ 0 60% 0 0 0 0
22 Magaalaa Mandii 23624 1 0 0 0 60% 0 0 0 0
23 Manasibuu 157815 5 0 0 3 60% 1 1 2 3
24 Nedjo G/Hospital 0 0 0 #DIV/ 0 60% 0 0 0 0
25 Najjoo 112600 3 0 0 2 60% 1 1 2 2
26 Magaalaa Najjoo 32039 1 0 0 1 60% 0 0 0 1
27 Noolee Kabbaa 87928 3 0 0 2 60% 0 1 1 2
28 Qondaala 140263 4 3 75 3 60% 1 1 2 3
29 Sayyoo Noolee 110738 3 0 0 2 60% 0 1 1 2
30 Yuubdoo 56879 2 1 50 1 60% 0 1 1 1
199719
IDA’AMA 60 8 13.6 36 60% 9 18 27 36
0

Gabatee 52:-Reetii dhukkubsata Juuzamee qoricha xursiisuu bara 2014 ALI.

Dhukkubsata Juuzamii qoricha

Dhukkubsata Juuzamii bara
eegalanii xumuruu qaban bara
2013 “MDT” eegalan
2014
T.L Aanaa/ Hospitaala
K K K
K4/ Ida’ Ida’a
1/20 2/20 3/20 K1 K2 K3 K4
2012 ama ma
13 13 13
1 Hospitaala Aayira 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
2 Aayira 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
3 Babo Gembel 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
4 Begi P/Hospital 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
5 Begii 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
6 Boji Choqorsa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
7 Boojjii Dirmajii 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
8 Hospitaala Bubbee 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
9 Ganjii 1 1 0 0 2 1 1 0 0 2
10 Gimbi A/Hospital 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
11 Hospitaala Gimbii 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
12 Gimbii 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
13 Magaala Gimbii 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
14 Gulisoo 0 0 2 0 2 0 0 2 0 2
15 Haaruu 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
16 Hoomaa 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1
17 Jaarsoo 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
18 Qilxu-kaarraa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
221
 19 Laaloo Assabii 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
20 Lataa Sibuu 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
21 Mendi P/Hospital 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
22 Magaalaa Mandii 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
23 Manasibuu 1 0 0 0 1 1 0 0 0 1
24 Nedjo G/Hospital 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
25 Najjoo 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
26 Magaalaa Najjoo 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
27 Noolee Kabbaa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
28 Qondaala 0 1 1 0 2 0 1 1 0 2
29 Sayyoo Noolee 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
30 Yuubdoo 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
IDA’AMA 2 2 4 0 8 2 2 4 0 8

Gabatee 53:-Qama irrina juuzamiin dhufu. %5 <= gadii buusuu Bara 2014
ALI

Karoora
Kan
Raawwii baara 2013 bara
Qaba
Baayyin 2014
muu
a Midha K K
T.L Aanaa/ Hospitaala danda Haara K1 K3
Uumma qamaa 2 4
’an adda
taa sadar % # %
(0.3/1 bahaa
ka
0,000) n
2ffaa
1 Hospitaala Aayira 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
2 Aayira 74081 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
3 Baabboo Gambeel 88598 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0
4 Hospitaala Begii 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0
5 Begii 175415 5 1 0 0 0 0 0 0 0 0
6 Boojjii Coqorsaa 71192 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
7 Boojjii Dirmajii 63787 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
8 Hospitaala Bubbee 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
9 Ganjii 87472 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0
10 Gimbi Adven Hospital 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
11 Hospitaala Gimbii 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0
12 Gimbii 109775 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0
13 Magaala Gimbii 52248 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
14 Gulisoo 103123 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0
222
 15 Haaruu 89756 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0
16 Hoomaa 45084 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0
17 Jaarsoo 71251 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
18 Qilxu-kaarraa 76332 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
19 Laaloo Assabii 112020 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0
20 Lataa Sibuu 55170 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
21 Mendi Primary Hosp 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
22 Magaalaa Mandii 23624 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0
23 Manasibuu 157815 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0
24 Hospitaala Najjoo 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
25 Najjoo 112600 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0
26 Magaalaa Najjoo 32039 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0
27 Noolee Kabbaa 87928 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0
28 Qondaala 140263 4 2 0 0 0 0 0 0 0 0
29 Sayyoo Noolee 110738 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0
30 Yuubdoo 56879 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
IDA’AMA 1997190 60 10 0 0 0 0 0 0 0 0
Gabatee 54; - Daa’imman wagaa 15 gadii wallaansa ittisa TB namoota TB sombaa
qabaniif kennu, bara 2014

Expected contact Expected U15 Eligible for RH (Screened

Baayyina (Estimated years contacts U15 years- Expected
T/L Aanaa/ Hospitaala
Uumataa Pulmonary TB (Expected presumptive TB cases in
*4) contact *45%) U15 years)
1 Hospitaala Aayira 0 0 0 0
2 Aayira 74081 178 80 68
3 Baabboo Gambeel 88598 213 96 82
4 Hospitaala Begii 0 0 0 0
5 Begii 175415 422 190 162
6 Boojjii Coqorsaa 71192 171 77 66
7 Boojjii Dirmajii 63787 154 69 59
8 Hospitaala Bubbee 0 0 0 0
9 Ganjii 87472 211 95 81
10 Hosp/ Gimbi Adv. 0 0 0 0
11 Hospitaala Gimbii 0 0 0 0
12 Gimbii 109775 264 119 101
13 Magaala Gimbii 52248 126 57 48
14 Gulisoo 103123 248 112 95
15 Haaruu 89756 216 97 83
16 Hoomaa 45084 109 49 42
17 Jaarsoo 71251 172 77 66
18 Qilxu-kaarraa 76332 184 83 70
223
19 Laaloo Assabii 112020 270 121 103
20 Lataa Sibuu 55170 133 60 51
21 Mendi Primary Hos 0 0 0 0
22 Magaalaa Mandii 23624 57 26 22
23 Manasibuu 157815 380 171 145
24 Hospitaala Najjoo 0 0 0 0
25 Najjoo 112600 271 122 104
26 Magaalaa Najjoo 32039 77 35 30
27 Noolee Kabbaa 87928 212 95 81
28 Qondaala 140263 338 152 129
29 Sayyoo Noolee 110738 267 120 102
30 Yuubdoo 56879 137 62 52
IDA’AMA 1997190 4809 2164 1840

Gabatee 55: Gabatee Retrospective TB index cases contacts screening of 3yrs (all form)

Expec Excpected TB Idebtified by

Ida’ama Expect
ted catagories
TB ed Rema
Sn Target Group presu
detectio Target rk
mptiv Relap
n of 3yrs popn
e TB BCTB P.Neg EPTB se
1 Hospitaala Aayira 9 36            
2 Aayira 123 492            
3 Baabboo Gambeel 330 1320            
4 Hospitaala Begii 26 104            
5 Begii 269 1076            
6 Boojjii Coqorsaa 115 460            
7 Boojjii Dirmajii 102 408            
8 Hospitaala Bubbee 62 248            
9 Ganjii 198 792            
10 Hosp/ Gimbi Adv. 61 244            
11 Hospitaala Gimbii 49 196            
12 Gimbii 235 940            
13 Magaala Gimbii 149 596            
14 Gulisoo 177 708            
15 Haaruu 209 836            

224
 16 Hoomaa 125 500            
17 Jaarsoo 88 352            
18 Qilxu-kaarraa 181 724            
19 Laaloo Assabii 227 908            
20 Lataa Sibuu 158 632            
Mendi Primary
21 62 248            
Hospital
22 Magaalaa Mandii 125 500            
23 Manasibuu 236 944            
24 Hospitaala Najjoo 69 276            
25 Najjoo 194 776            
26 Magaalaa Najjoo 76 304            
27 Noolee Kabbaa 194 776            
28 Qondaala 285 1140            
29 Sayyoo Noolee 198 792            
West Wellega
  4497 17988            
ZHD

Gabatee 56. Karoora Waggaa calallii Hawaasa ijoo TBf saaxilamoo ta’anii, Bara
2014

  Karoora Waggaa
Godina
Gosa TB adda baasuu
P/
shakk Mikiros
Sn Gosa Hawaasa Kan kopiin TB
ama TB
Baayyina calalama bat. TB Kilini qoricha ida’a
adda somb
n keessatt kaalii an wal- ma
baasu an ala
u i kan bare
argame
 Clallii TB manneen
1 932751 932751            
barnoota
2  Mana sireessa 1500 1500            
 Ogeessota fayyaa
3 dhabibbilee fayyaa 2903 2903            
calaluu
 Namoota Waggaa
sadan darbanii TB
4 10157 4999            
qabanii adda bahaniif
calallii Gaggeessuu

225
  Calallii TB namoota
5 Dhukkuba qancaroo                
qabanii
5.1  Dhukkuba Shukaraa 23966 10213            
HIV/HIDS waliin kan
5.2 3204 3204            
jiratan
 Dhiibba dhiigaa kan
5.3 25340 11250            
qaban
    999821 966820            

Eligible Positeve Rx90% of

S.No Org. Unit Target
19.2% 6% positive
1 Ayira WorHO 7254 725 44 39
2 Babo Gembel WorHO 8676 868 52 47
3 Begi WorHO 17177 1718 103 93
4 Boji Choqorsa WorHO 6971 697 42 38
5 Boji Dirmeji WorHO 6246 625 37 34
6 Ganji WorHO 8565 857 51 46
7 Gimbi Rural WorHO 10749 1075 64 58
8 Gimbi Town WorHO 5116 512 31 28
9 Guliso WorHO 10098 1010 61 55
10 Haru WorHO 8789 879 53 47
11 Homa WorHO 4415 441 26 24
12 Jarso WorHO 6977 698 42 38
13 Kiltu Kara WorHO 7474 747 45 40

226
 14 Lalo Asabi WorHO 10969 1097 66 59
15 Leta Sibu WorHO 5402 540 32 29
16 Mendi Twon WorHO 2313 231 14 12
17 Mene Sibu WorHO 15453 1545 93 83
18 Nedjo Rural WorHO 11026 1103 66 60
19 Nedjo Town WorHO 3137 314 19 17
20 Nole Kaba WorHO 8610 861 52 46
21 Qondala WorHO 13735 1373 82 74
22 Seyo Nole WorHO 10843 1084 65 59
23 Yubdo WorHO 5570 557 33 30
  West Wellega ZHD 195565 19556 1173 1056

Screen
Eligible Raised BP New HTN Drug Rx Controlled
S.No Org. Unit target
30% 12.4% case 45% 60% BP 40%
20%
1 Ayira WorHO 22224 4445 551 248 149 99
2 Babo Gembel WorHO 26579 5316 659 297 178 119
3 Begi WorHO 52625 10525 1305 587 352 235
Boji Choqorsa
4 21358 4272 530 238 143 95
WorHO
5 Boji Dirmeji WorHO 19136 3827 475 214 128 85
6 Ganji WorHO 26242 5248 651 293 176 117
7 Gimbi Rural WorHO 32933 6587 817 368 221 147
8 Gimbi Town WorHO 15674 3135 389 175 105 70
9 Guliso WorHO 30937 6187 767 345 207 138
10 Haru WorHO 26927 5385 668 301 180 120
11 Homa WorHO 13525 2705 335 151 91 60
12 Jarso WorHO 21375 4275 530 239 143 95

227
 13 Kiltu Kara WorHO 22900 4580 568 256 153 102
14 Lalo Asabi WorHO 33606 6721 833 375 225 150
15 Leta Sibu WorHO 16551 3310 410 185 111 74
16 Mendi Twon WorHO 7087 1417 176 79 47 32
17 Mene Sibu WorHO 47345 9469 1174 528 317 211
18 Nedjo Rural WorHO 33780 6756 838 377 226 151
19 Nedjo Town WorHO 9612 1922 238 107 64 43
20 Nole Kaba WorHO 26378 5276 654 294 177 118
21 Qondala WorHO 42079 8416 1044 470 282 188
22 Seyo Nole WorHO 33221 6644 824 371 222 148
23 Yubdo WorHO 17064 3413 423 190 114 76
West Wellega ZHD 599157 119831 14859 6687 4012 2675

Gabatee 59. Sakatta’iinsaa fi yaala dhibee sukkaaraa Bara 2014

DM
DM Raised Enrolled
Screening Drug Rx Controlled
Population case BG 6% to care
Org. Unit Target 75% of BG 40% of
EFY 2014 eligible of 45%of
10% of enrolled enrolled
18% screened raised BG
eligible
Ayira WorHO 74,081 13335 1333 80 36 27 14
Babo Gambel 88,598 15948 1595 96 43 32 17
Begi WorHO 175,415 31575 3157 189 85 64 34
Boji Choqorsa 71,192 12815 1281 77 35 26 14
Boji Dirmeji 63,787 11482 1148 69 31 23 12
Ganji WorHO 87,472 15745 1574 94 43 32 17
Gimbi Rural 109,775 19760 1976 119 53 40 21
Gimbi Town 52,248 9405 940 56 25 19 10
Guliso WorHO 103,124 18562 1856 111 50 38 20
Haru WorHO 89,756 16156 1616 97 44 33 17

228
Homa WorHO 45,084 8115 812 49 22 16 9
Jarso WorHO 71,251 12825 1283 77 35 26 14
Kiltu Kara 76,332 13740 1374 82 37 28 15
Lalo Asabi 112,020 20164 2016 121 54 41 22
Leta Sibu 55,170 9931 993 60 27 20 11
Mendi Twon 23,624 4252 425 26 11 9 5
Mene Sibu 157,815 28407 2841 170 77 58 31
Nedjo Rural 112,600 20268 2027 122 55 41 22
Nedjo Town 32,039 5767 577 35 16 12 6
Nole Kaba 87,928 15827 1583 95 43 32 17
Qondala WorHO 140,263 25247 2525 151 68 51 27
Seyo Nole 110,738 19933 1993 120 54 40 22
Yubdo WorHO 56,879 10238 1024 61 28 21 11
West Wellega ZHD 1,997,190 359494 35949 2157 971 728 388

Gabatee 60. Karoora CVD Bara 2014

New HTN
CVD risk
case
Eligible Raised BP assessed45%of CVD
Population enrolled
Org. Unit of HTN 12.4% of new HTN risk
EFY 2014 to care
30% screened enrolled to assessed
45% of
care
raised BP
Ayira Wor 74,081 22224 4445 551 248 20
Babo Ge 88,598 26579 5316 659 297 24
Begi WorHO 175,415 52625 10525 1305 587 47
Boji Choqorsa W 71,192 21358 4272 530 238 19
Boji Dirmeji Wor 63,787 19136 3827 475 214 17
Ganji WorHO 87,472 26242 5248 651 293 23
Gimbi Rural Wor 109,775 32933 6587 817 368 29
Gimbi Town Wor 52,248 15674 3135 389 175 14
Guliso WorHO 103,124 30937 6187 767 345 28

229
Haru WorHO 89,756 26927 5385 668 301 24
Homa WorHO 45,084 13525 2705 335 151 12
Jarso WorHO 71,251 21375 4275 530 239 19
Kiltu Kara WorH 76,332 22900 4580 568 256 20
Lalo Asabi WorH 112,020 33606 6721 833 375 30
Leta Sibu WorH 55,170 16551 3310 410 185 15
Mendi Twon Wo 23,624 7087 1417 176 79 6
Mene Sibu Wor 157,815 47345 9469 1174 528 42
Nedjo Rural W 112,600 33780 6756 838 377 30
Nedjo Town Wo 32,039 9612 1922 238 107 9
Nole Kaba WorH 87,928 26378 5276 654 294 24
Qondala WorHO 140,263 42079 8416 1044 470 38
Seyo Nole WorH 110,738 33221 6644 824 371 30
Yubdo WorHO 56,879 17064 3413 423 190 15
West Wellega
1,997,190 599157 119831 14859 6687 535
ZHD

Gabatee 1 Karora hojii KPI Buufataalee Fayyaa 68 Godina wallagaa lixaaa Bara 2014

S/n PHCU name Raawwii KPI karooraa bara 2014(20%)

1 Gudatu Babo 93 100
2 Bila HC 77 89
3 Shimal Toke 78 90
4 Ambalo Dila 78 90
5 Mana sibu 80 92
6 Derara Alaku 77 88
7 Buuf/ F/Ganjii 88 100
8 Abono Dilla 45 52
9 Jarso 77 89
10 Inimayi Boli HC 55 63
11 Aba Eba health center 83 95
12 Yubdo 84 96
13 Homa Health Center 78 90
14 Were Jiru health center 78 90
15 Sotallo Health Center 68 78
16 Genji Dembi H/Center 70 81
230
 17 Haru Health Center 64 74
18 Burka Sayyo 79 91
19 Calia BonjaHC 62 71
20 Gori health center 70 81
21 Amuma Gute 59 68
22 Chonge Health Center 65 75
23 Amuma Yambal 61 70
24 Dabaso HC 61 70
25 Amuma Dila 56 70
26 Idoro Tobera 76 87
27 GIMBI TOWN 73 84
28 Gute HC 46 75
29 Wanki 65 75
30 Gulliso PHCU 58 67
31 Guji Getare PHCU 59 68
32 Chancho PHCU 59 68
33 Harawe 54 62
34 Chomo 51 70
35 Kolba HC 38 70
36 Ujumo Health Center 58 70
37 Wama Tobera 60 69
38 Liqixii 51 59
39 Muk-Lemi HC 44 70
40 NEDJO HEALTH 35 70
41 Shombo HC 48 55
42 Agamsa Ballaa 64 74
43 Hopha 48 55
44 Ula Babu HC 50 58
45 Tuluu HC 48 65
46 Siba Koche HC 47 70
47 Kobor HC 53 61
48 Qilxuu Kaarraa 69 79
49 Dongoro 55 63
50 Inango HC 58 67
51 Begii HC 44 70
52 Boondawo HC 46 53
53 Wadesa Warka H/C 51 59
54 Aira HC 46 53
55 Nole Kaba HC 57 66
56 Jogir H/C 51 65
57 Figa HC 38 65
58 Bikilal H/C 43 65
59 Chalia PHCU 53 61

231
 60 Gunfii HC 43 65
61 Gaba Dafino 35 65
62 Wanjo HC 54 62
63 Dalo Sewa H/C 46 65
64 Bamso 40 65
65 Gida Bikir HC 36 65
66 Haro Gondiyo HC 47 65
67 Dilla Gogola 20 65
  Godina /ZHD 74 85

Karoora hojii EHCRIG buufataalee fayyaa Bara 2014

S/n PHCU name ECRIG Karooraa 2014(11%)
1 Gudatu Babo 86 95
2 Bila HC 90 100
3 Shimal Toke 85 94
4 Ambalo Dila 75 83
5 Mana sibu 93 103
6 Derara Alaku 92 100
7 Buuf/ F/Ganjii 89 99
8 Abono Dilla 88 98
9 Jarso 93 100
10 Inimayi Boli HC 88 98
11 Aba Eba health center 89 99
12 Yubdo 77 85
13 Homa Health Center 79 88
14 Were Jiru health center 89 99

232
 15 Sotallo Health Center 80 89
16 Genji Dembi H/Center 89 99
17 Haru Health Center 89 99
18 Burka Sayyo 61 68
19 Calia BonjaHC 95 100
20 Gori health center 84 93
21 Amuma Gute 100 100
22 Chonge Health Center 86 95
23 Amuma Yambal 89 99
24 Dabaso HC 85 94
25 Amuma Dila 95 100
26 Idoro Tobera 88 98
27 GIMBI TOWN 86.47 96
28 Gute HC 92 100
29 Wanki 84 93
30 Gulliso PHCU 75 83
31 Guji Getare PHCU 71 79
32 Chancho PHCU 64 71
33 Harawe 91 100
34 Chomo 81 90
35 Kolba HC 80 89
36 Ujumo Health Center 68 75
37 Wama Tobera 66 73
38 Liqixii 97 100
39 Muk-Lemi HC 74 82
40 NEDJO HEALTH 93 100
41 Shombo HC 90 100
42 Agamsa Ballaa 47 80
43 Hopha 85 94
44 Ula Babu HC 48 80
45 Tuluu HC 84 93
46 Siba Koche HC 50 56
47 Kobor HC 75 83
48 Qilxuu Kaarraa 57 63
49 Dongoro 70 78
50 Inango HC 67 74
51 Begii HC 80 89
52 Boondawo HC 74 82
53 Wadesa Warka H/C 34 38
54 Aira HC 73 81
55 Nole Kaba HC 61 68
56 Jogir H/C 34 38
57 Figa HC 59 65

233
 58 Bikilal H/C 50 56
59 Chalia PHCU 61 68
60 Gunfii HC 71 79
61 Gaba Dafino 78 87
62 Wanjo HC 56 80
63 Dalo Sewa H/C 31 80
64 Bamso 63 70
65 Gida Bikir HC 42 80
66 Haro Gondiyo HC 46 65
67 Dilla Gogola 60 67
  Godina /ZHD 74 85

Gabatee 2 Karoora hojii WMS FI CBHI Bara 2014 Waajjira Eegumsa Fayyaa Godina
Wallagaa Lixa Bara 2014
WMS
Raawwii Karoora 2014( target 89%,increase by
S/N Name of Woreda 2013 7% from achievemnt)
1 Aira Woreda 74 79
2 Babo Gambel 90 96
3 Beghi 91 95
4 Boji Chokorsa 40 86
5 Boji Dirmaji 98 95
6 Ganji 88 94
7 Gimbi 73 78
8 GIMBI TOWN 82 88
9 Gulliso 71 76
10 Haru 87 93

234
 11 Homa 89 95
12 Jarso 96 95
13 Kiltu Kara 91 97
14 Lalo Assabii 78 83
15 Leta sibu 99 95
16 Mana Sibu 79 85
17 Mendi town 70 75
18 NEDJO 89 95
19 Nedjo Town 97 95
20 Nole Kaba 80 86
21 Qondaalaa 81 87
22 Seyo Nole 66 70
23 Yubdo 66 70
  Grand Total 82 87

Karooraa hojii IFH Bara 2014

IFH
karoora 2014( target 80%, by
Raawwii increasing from achievemnt)by
S/N Name of woreda 2013 percent
1 Aira Woreda 84 100
2 Babo Gambel 81 100
3 begi 53 75
4 Boji Coqorsa 51 75
5 B/dirmaji 50 75
6 ganji 42 75
7 Gimbi 40 75
8 Gimbi Town 55 75
9 Guliso 57 75
10 haru 51 75
235
 11 homa 84 98
12 jarso 44 75
13 K/Karra 46 75
14 lalo assabii 39 75
15 lata sibu 51 75
16 mana sibu 49 75
17 mandi Town 48 75
18 nadjo Rular 47 75
19 nadjo town 91 100
20 Nole kaba 53 75
21 Qondala 56 75
22 Sayo Nole 34 75
23 Yubdo 71 88
  GODINA 56 80

Gabatee 3 Karoora Gandoota moodela gochuu waajira Eegumsa fayyaa Godina Wallagaa
Lixaa Bara 2014
KAROORA HOJII GANDA MOODELA GOCHUU BARA 2014
Aanaa jiru Bayyian Bayyian Idaa'ama Bayyina Ganda modela
ganda ganda ta'anii
Magaalaa baadiyya Raawwii Karoora
2013 2014(25%),100%
for
T/L Transformation
1 Ayira 4 15 19 0 5
2 Babo Gembel 3 18 21 15 20
3 Begii 3 42 45 0 11
4 Boji Cokorsa 2 21 23 0 6
5 Boji Dirmaji 2 17 19 4 9
6 Genji 3 18 21 15 20
7 Gimbi R 1 32 33 0 8
236
 8 Gimbi town 4 0 4 4 5
9 Guliso 2 25 27 0 7
10 Haru 3 26 29 7 14
11 Homa 2 10 12 2 5
12 Jarso 2 14 16 14 18
13 K/Karra 2 20 22 1 7
14 L/Asabi 4 27 31 4 12
15 Leta Sibu 4 15 19 10 15
16 Mana sibu 4 47 52 4 17
17 Mendi Town 4 0 4 0 1
18 Nejo Rural 0 35 35 31 35
19 Nejo town 4 0 4 0 1
20 Nole Kaba 3 24 27 0 7
21 Qondala 4 32 36 0 9
22 Sayo Nole 3 32 35 0 9
23 Yubdo 2 18 20 4 6
  ZONE 65 488 554 115 246

Gabatee 6, karora hojii SMBKT tiif qophaa’e garee deggersa dhaabbilee fayyaa bu’uuraa
Bara 2014

Kallat
tii
Ulfaa Ulfaati Trark
maada Raaw Karoo
Kaayyolee tina na anfilee
llii Safartuulee Raawwii wii ra
Tarsiimo’aa kaay safartu tarsim
ulfaati 2012 2013
yoo le oo’aa
na
waliin
Maa Miiraabbum 20 Amantaa ummatni 4 85 85 Rayyaa
mila maa tajaajila fayyaa irratti jijjiira
hawaasni qabu dabale (%) ma
(%20
tajaajila siviil
) fayyaa irratti sarvisii
qabu cimsuu

237
 Hoogg
ansa
Itti quufiinsa maamilaa dhaabil
tajaajjila kennamu irratti 3 82 85 ee
dagaagsuu
qabu dabale (%) fayyaa
keessat
  20     ti
Baajeta /Fandii bakka
ramadamuun dhimma bu’oot
ramadameef olchuun 4 99 100 ni
yeroo ta’ee keessatti bu’e ummat
(%) aa
cimina
an
gahee
isaanii
akka
Ga’umsaa fi bahan
Faayi bu’a taasisu.
qabeessumm fi
naasii
aa itti 15% qaamol
(%15 fayyadamaay Baajeta hoji kanaaf een
) inaansii ramadame hojiirraa
15 85 90 abbum
fooyyessuu oolchuun herregni isaa
dafee akka bu'u gochuu. maan
hoji
kana
qabata
ni jiran
degger
sa hojii
kanaa
akka
godhan
      Uwwinsa kenniinsa
tajaajila fayyaa bu’uuraa 5 93 95 
dabale (%)
Baayyina Bufataalee 3 9 20 
fayyaa rawwii isaaniitiin
sadarkaa “raawwii ol
Aanaatti madaalaman”
irra turan dabale (lakk)

238
 Baayyina buufatalee
fayyaa raawwii KPI tiin
2 63 70
raawwii ol aanaa
galmeessan (average %)
Baayyina buufatalee
fayyaa raawwii
EHCRIG tiin raawwii ol 3 82 87
aanaa galmeessan
(average %)
Dhaabbilee fayyaa
gabaasa EHCRIG,
7 80 90
WMS, KPI,yeroodhaan
ergame dabale (%)
Hojii CSC kurmaanaan
geggeessuu(Aanaa
6 12 12
Grantin deggeraman
lakk )
Muuxannoo walirraa
barachuu dhaabbilee Sirna
fayyaa cimsuuf EPAQ deegga
Sadarkaa Aanaatti tti 3 12 23 rsaa fi
geggeessuu (Aanaa hordoff
Grantin deggeraman ii
lakk cimsuu
baayyina Geggesitoota n
Garee misoomaa fi
tokko shanee RMDD
leenjii CBT fudhatanii
Madaallii Gahumsa
Oggummaa fudhatan 6 2900 3300
(lakk geggeesituu garee
fi shanee Babo Gambel,
ganjii,
Jaarsoo,Q/Kaaraa,Haaru
u)
Geggesitoota Garee
misoomaa fi tokko
shanee RMDD leenjii
CBT fudhatanii
Madaallii Gahumsa 4 2600 3300
Oggummaa fudhatani
Milka'an (lakk
geggeesituu garee fi
shanee Babo Gambel)
239
 Gandoota moodela ta'an
1 115 264
(%)
Sub
      45      
Total
Leen jiireformii
(WMS,CSC,EHCRIG,K
PI,EPAQ, Dash board 9 1 1
adda adda) aanaalee
hundaaf kennuu (yeroo)
Aanaleen 23 Deegga
Ijaarsa soft Ware HEF leenjii Madaallii rsaa fi
Dandee Riformii akka Gahumsaa Akka Hordoff
20 6 5 18 ii hojii
ttii galchuu fudhataniif Haala
(20%) danda'aniif mijeessuu(lakk HEF) Baayoo
leenjii kennuu BEFO Waliin ta'uun mediika
alii
leenjii 2nd Generationii 3 0 25
cimsuu
aanaalef kennuu (%) n
gamaaggama hojii
geggessuu marsaadhaan 2 1 2
(yeroo)
Sub Total   20    
Graund Total   100    

2. Karoora Iddoowwaan Fi Baayyina SBEF fi kominikeeshinniin ittii kennamuf

karoorfaman Bara 2014

Gabate 1 Sadarkkaa Dhaabbilee Fayyaattii

Sagantaa FP,ANC,Delivery,PNC,Nutrition,HIV and TB, EPI ,NCD ,CD, NTD,Quliqulina
dhuunfaa fi naannoo,SARS COV-2
Baayyina Baayyina target Karoora
ummataa A/Warraa Waggaa Kurmaa
lakk Maqaa Aanaa (80%) na J’aa
1 Aira 74081 3,556 39263 31410 7853 2618
2 Babo Gambel 88598 4,253 46957 37566 9391 3130
3 Begi 175415 8,420 92970 74376 18594 6198
4 Boji Coqorsa 71192 3,417 37732 30185 7546 2515
5 Boji Dirmajji 63787 3,062 33807 27046 6761 2254
240
 6 Ganji 87472 4,199 46360 37088 9272 3091
7 Aanaa Gimbii 109775 5,269 58181 46545 11636 3879
8 Gimbi Town 52248 2,508 27691 22153 5538 1846
9 Gullisoo 103124 4,950 54656 43725 10931 3644
10 Haaruu 98655 4,735 52287 41830 10457 3486
11 Hoomaa 36185 1,737 19178 15342 3836 1279
12 Jaarsoo 71251 3,420 37763 30210 7553 2518
20 Qiltu Kaarra 76332 3,664 40456 32365 8091 2697
21 Qondala 140263 6,733 74339 59472 14868 4956
13 Laloo Assasbii 112020 5,377 59371 47496 11874 3958
14 Lataa Sibuu 55170 2,648 29240 23392 5848 1949
16 Mana Sibu 157815 7,575 83642 66914 16728 5576
15 Mandii Town 23624 1,134 12521 10017 2504 835
18 Najjoo 112600 5,405 59678 47742 11936 3979
17 Najjo Magaalaa 32039 1,538 16981 13585 3396 1132
19 Noolee Kaabba 87928 4,221 46602 37281 9320 3107
22 Sayyo Noolee 110738 5,315 58691 46953 11738 3913
23 Yuubdoo 56879 2,730 30146 24117 6029 2010
  Godina 1997191 95865 1058511 846809 211702 70567

B. Sadarkkaa mana barnootaatti

Baayyin Baayyina Target Karoora
a A/Warraa (35%) Wagga
ummat a Kurmaa
lakk Maqaa Aanaa aa (60%) na J’aa
1 Aira 74081 3,556 25928 15557 3889 1296
2 Babo Gambel 88598 4,253 31009 18606 4651 1550
3 Begi 175415 8,420 61395 36837 9209 3070
4 Boji Coqorsa 71192 3,417 24917 14950 3738 1246
5 Boji Dirmajji 63787 3,062 22325 13395 3349 1116
6 Ganji 87472 4,199 30615 18369 4592 1531
7 Aanaa Gimbii 109775 5,269 38421 23053 5763 1921
8 Gimbi Town 52248 2,508 18287 10972 2743 914
9 Gullisoo 103124 4,950 36093 21656 5414 1805
10 Haaruu 98655 4,735 34529 20718 5179 1726
11 Hoomaa 36185 1,737 12665 7599 1900 633
241
 12 Jaarsoo 71251 3,420 24938 14963 3741 1247
20 Qiltu Kaarra 76332 3,664 26716 16030 4007 1336
21 Qondala 140263 6,733 49092 29455 7364 2455
13 Laloo Assasbii 112020 5,377 39207 23524 5881 1960
14 Lataa Sibuu 55170 2,648 19310 11586 2896 965
16 Mana Sibu 157815 7,575 55235 33141 8285 2762
15 Mandii Town 23624 1,134 8268 4961 1240 413
18 Najjoo 112600 5,405 39410 23646 5912 1971
17 Najjo Magaalaa 32039 1,538 11214 6728 1682 561
19 Noolee Kaabba 87928 4,221 30775 18465 4616 1539
22 Sayyo Noolee 110738 5,315 38758 23255 5814 1938
23 Yuubdoo 56879 2,730 19908 11945 2986 995
  Godina 1997191 95865 699017 419410 104853 34951

Sagantaa barnootaa mana Amala Sirreessaa

Sagantaa Nutrition,HIV and TB, EPI ,NCD ,CD, NTD,Quliqulina dhuunfaa fi nanno,SARS
COV-2
Targe(til Karoora
Baayyina Baayyina maaman
lakk Maqaa Aanaa
ummataa A/Warraa sirrefam Waggaa Kurma J’aa
(100%) ana
a
1 Aira 70725 14,734 0 0 0 0
2 Babo Gambel 84585 17,622 0 0 0 0
3 Begi 167470 34,890 0 0 0 0
4 Boji Coqorsa 67968 14,160 0 0 0 0
5 Boji Dirmajji 60898 12,687 0 0 0 0
6 Ganji 83510 17,398 0 0 0 0
7 Aanaa Gimbii 104803 21,834 0 0 0 0
8 Gimbi Town 49881 10,392 6000 6000 2500 500
9 Gullisoo 98454 20,511 0 0 0 0
10 Haaruu 94186 19,622 0 0 0 0
11 Hoomaa 34546 7,197 0 0 0 0
12 Jaarsoo 68024 14,172 0 0 0 0

242
20 Qiltu Kaarra 72875 15,182 0 0 0 0
21 Qondala 133911 27,898 0 0 0 0
13 Laloo Assasbii 106947 22,281 0 0 0 0
14 Lataa Sibuu 52671 10,973 0 0 0 0
16 Mana Sibu 150667 31,389 0 0 0 0
15 Mandii Town 22554 4,699 0 0 0 0
18 Najjoo 107500 22,396 0 0 0 0
17 Najjo Magaalaa 30588 6,372 0 0 0 0
19 Noolee Kaabba 83946 17,489 0 0 0 0
22 Sayyo Noolee 105723 22,026 0 0 0 0
23 Yuubdoo 54303 11,313 0 0 0 0
  Godina 1,906,735 397,236 1500 1500 375 125

D.Sadarkkaa Oolma darggagootaatti

Sagantaa Nutrition,HIV and TB, EPI ,NCD ,CD, NTD,Quliqulina dhuunfaa fi nanno
Baayyin Karoora  
Target( a bakka
Baayyin
35%of oolma
Maqaa Baayyina a
lakk total dargagg Waggaa Kurm YAA
Aanaa ummataa A/Warra J’aa
populati o (25%) aana DA
a
on) tilmaam
an
1 Aira 91235 20,275 31932 1 7983 1996 665  
2 Babo Gambel 109115 24,248 38190 1 9548 2387 796  
3 Begi 216036 48,008 75613 1 18903 4726 1575  
4 Boji Coqorsa 87679 19,484 30688 1 7672 1918 639  
5 Boji Dirmajji 78558 17,457 27495 1 6874 1718 573  
6 Ganji 107728 23,940 37705 1 9426 2357 786  
7 Aanaa Gimbii 135196 30,044 47319 1 11830 2957 986  
8 Gimbi Town 64346 14,299 22521 1 5630 1408 469  
9 Gullisoo 127006 28,223 44452 1 11113 2778 926  
10 Haaruu 121500 27,000 42525 1 10631 2658 886  
11 Hoomaa 44564 9,903 15598 1 3899 975 325  
12 Jaarsoo 87751 19,500 30713 1 7678 1920 640  
20 Qiltu Kaarra 94009 20,891 32903 1 8226 2056 685  
243
 21 Qondala 172745 38,388 60461 1 15115 3779 1260  
13 Laloo 137962 30,658 48287 1 12072 3018 1006  
14 Assasbii
Lataa Sibuu 67946 15,099 23781 1 5945 1486 495  
16 Mana Sibu 194360 43,191 68026 1 17007 4252 1417  
15 Mandii Town 29095 6,465 10183 1 2546 636 212  
18 Najjoo 138675 30,817 48536 1 12134 3034 1011  
Najjo 8,769 13810 1 863 288
17 Magaalaa 39459 3453  
19 Noolee 108290 24,065 37902 1 9475 2369 790  
22 Kaabba
Sayyo Noolee 136383 30,307 47734 1 11933 2983 994  
23 Yuubdoo 70051 15,567 24518 1 6129 1532 511  
  Godina 2459688 546,597 860891 23 215223 53806 17935  

Karoora Sagantaa Komiinkeeshiinii

Ya
Karo
Ka’ Yeroo Raawwii ad
Safa ora
T/L Hojii hojjetamu ums a
rtuu
a Wag Kur. Kur. Kur. Kur.
gaa 1 2 3 4
1 Ergaawwan boocaman /Spot/ Lakk 2 4 1 1 1 1
2 Qulqulinaafi sadarkaa meeshaalee Yero 0 1` 1
barnoota
Draamaa fayyaa ittinisamadaalamu
dheerinni daqiiqa 30 Guide
tahe o
3 torbee 52 f hojjachiisuun qileensarraa Lakk 0 12 4 4 4 4
oolchuu
4 Dhimmoota fayyaa yeroo qilleensa Yero 4 4 1 1 1 1
bitame irratti/event
Ayyaanoota darban haala TB1,
guyyaa waliigaltee o
Guyyaa HIV 1, Harka dhiqana 1, Yero
5 3 4 1 1 1
MHM Day, Latrine Day, Ayyaanoota on
fayyaa maatii keessa 1
6 Maxxansa Poster Mars 2 4 1 1 1 1
7 Qajeelfama saganta barnoota fayyaa aa
Lakk 1 1 1
deebiinturmaatii
Iddoo maxansiisuun Aanootaaf
haadhooleetiif kan oolu
(ANC, FP, Nutrion, essential new born Si’a/
8 care, EPI, fi seeking medical care with yero 0 6 X
discussion guide) CD / Flashiin o
baayisuun raabsuu
9 “Mobile Health’ Mata duree jedhuun Yero 0 1 X
Applikeeshinii sooft werii o
244
 10 Itti fayyadama meeshaalee deegarsa Yero 0 1 1
11 barnoota
Qindeessitootafayyaa irratti
saganta barnoota leenjii
fayyaa o
Yero 2 1 1
Aanaalee, Buufataalee
Deegarsa, Hordofi Fayyaaf
sadarkaa Aanaatti fi o
gaggeefamu keessatti sagantaan
barnoota fayyaa waliin akka
Yero
12 ilaalamuCheek listii qopheessuun akka 0 4 1 1 1 1
o
kan biiroo (integrate Supportive
supervision cheklist) kessatti
haamatamu gochu.
13 Gamaagama raawwi hojii sagantaa Yero 1 4 1 1 1 1
14 barnoota
Deegarsaa fayyaa midiyaalee fi
Hordoffii o
Yero 2 1 1
Aanoota ,Buufatalee
Hojii hubannoo Fayaa
uumuu/sensitization fi o
Mars
15 IDP irratti sadarkaa aanaa fi IDP sites 0 52 13 12 12
aa
30 irratti hojjechuu

245
 Gabatee: Kaayyoolee Tarsima'aa Karoora BEFO fi kominikeeshinii kallatti Madaalliin (SBMKT), Bara 2013
Kallatti Madaallii

Ulfatina kallatii

Manii (C) 2012

Tarsiimo’aa

safartuulee
kaayyoolee

Ka’uumsa
Kaayyolee
madaaliif

Ulfaatina

Ulfaatina
Safartuu
Kurmana
Safartuulee Raawwii

1ffaa

2ffaa

3ffaa

4ffaa
Itti quufinsa maamilaa dabale kurmanan
1 Kurmanaan 1   4 1 1 1 1
madaaluu
Galmee fi sanduuqaa yaada irratti dhimmoota
Itti 2 argaman kurmaana kurmaanaan xinxalanii Kurmanaan 2   4 1 1 1 1
( Lammii)

quufinsa dhiheessu
maamiloot Kurmaana kurmaanaan foormaatii qopheessuun
               
aa 2 yaada maamiltoota / Adeemsootaa / tasa
20%

Kurmanaan 2   4 1 1 1 1
guddisuu funaansuun xiinxaluun dhiheessuu
Maamila

Kurmaana kurmaanaan foormaatii qopheessuun            

4 yaada maamiltoota / Midiyootaa / irraa Kurmanaan            
funaansuun xiinxaluun dhiheessuu 4 4 1 1 1 1
Amantaa
Dhimma fayyaa adda addaa irrati Hubannoo
uummatni 5 Yeroo 5   4 1 1 1 1
hawaasa cimsu
kenna

246
 Hospiitaaloota wajjiin qindoomuun tajaajila
si’ataa fi saffisa hawaasaaf kennuu keessatti
         
tajaajila namuusa ogeessootaa, hojjattoota hospitaalicha
4                
fayyaa fi hawaasa wajjiin marii taasiisuun rakkoo
marsaa 4 2 1 1
irrati qabu ilaalchaa kiraa sassaabdummaa adda baasuun
dabaluu dhiheessuu fi irratti karoofatanii hojjachuu

1-5 adeemsa keessa jiru mari’achuu fi

2 marsaa 2   2   1   1
walmadaaluu akka adeemsiisan gochuu
Maddaa fi Adeemsoota adda addaa wajjiin
qoodinsa qindoomuudhaan hojii BEF fi komunikeeshiinii
faayinaans 4 fayyaa tooftaalee addaa addaatiin madda Kurmana 4   4 1 1 1 1
ii faaynaansii argame fi hojiirra oole akkasumaas
 
foyyessuu qoodame kurmaana kurmaanaan
 
  Bu’a Baajata karooraan hojiirraa ole (midiyaaleef
  qabeessu 3 kafalame ) kurmaana kurmaanaan adda bahe Kurmana 3   4 1 1 1 1
Faayinaansii

  maa itti gabafame

fayyadam Waliigalte midiyaalee wajjiin taasiifamu
             
a iftoomina akka qabaatuu fi kafaltiin isaas haala
  Kurmana              
fayinaasns waliigalteetiin akka raawwatamu taasiisu
2 2 4 1 1 1 1
ii kurmaana kurmaanaan
15 fooyyessu
Hojiichi akkaata waliigalteetiin raawwatamu isa
% u
hordofuun raga kafaltii fi waliigalte
  2 Kurmana 2   4 1 1 1 1
qindeessuun kaa’u fi iddoo barbaachisetti itti
fayyadamu kurmaana kurmaanaan
1 Herrega hojii irra oolee yeroon bu’e kurmaana Kurmana 1   4 1 1 1 1
kurmaanaan

247
 Bu’a Meeshaalee electroniksi kessahuu
qabeessu kompiitaroonni akka data vaayrsiin hin
maa 1 balleesine aniti virasii adeemsa IT wajjiin marsaa 1   2   1   1
qabeenyaa qindoomuudhaan ji’a lama lamaan update
fooyyeess gochuun fayyadamu
u Invantarii meeshaalee suur sagalee ( warraabii
( Efficienc 2 suuraa fi sagalee meeshaa guutu waliin marsaa 2   2   1   1
y) taasifame)
Hojiiwwan barnoota
fayyaa (30%)

Sagantaa FP,ANC,Delivery,PNC,Nutrition,HIV

348,392

87098

87098

87098

87098
and TB, EPI ,NCD ,CD, NTD,Quliqulina
3 Lakk 3  
dhuunfaa fi nanno sadarkkaa Dhaabbilee
Fayyatti kennuu
Adeemsa hojii keessaa

  Sagantaa FP,ANC,Delivery,PNC,Nutrition,HIV

287588

71897

71897

71897

71897
  and TB, EPI ,NCD ,CD, NTD,Quliqulina
3 Lakk 3  
 

  dhuunfaa fi nanno Sadarkkaa Maneen

  Barnootaatti
Sagantaa FP,ANC,Delivery,PNC,Nutrition,HIV

24650
and TB, EPI ,NCD ,CD, NTD,Quliqulina

6163

6163

6163

6163
3 Lakk 3  
dhuunfaa fi nanno Sadarkkaa Maneen
Sireessaatti
 

Sagantaa FP,ANC,Delivery,PNC,Nutrition,HIV

244450

61112

61112

61112

61112
and TB, EPI ,NCD ,CD, NTD,Quliqulina
3 Lakk 3  
dhuunfaa fi nanno Sadarkkaa Oolma
darggagootaatti
 

Hojiiw  

45 3 Sagantaa FP,ANC,Delivery,PNC,Nutrition,HIV Lakk 3  

Komini

1E+05

34665

34665

34665

34665
wan

% and TB, EPI ,NCD ,CD, NTD,Quliqulina

 

  dhuunfaa fi nanno Kan Biroo

248
 Gamaagama raawwi hojii sagantaa barnoota
2 fayyaa, kominikeeshinii fi midiyaalee Marsaa 2   2   1   1
geggeesuu
Qorannoo qophii fi itti fayyaadama meeshaalee
1 deegarsa barnoota fayyaa fi hojiilee Marsaa 1   1     1  
midiyaaleen hojjataman
Madaallii ji’a 6 fi waggaa kan adeemsaa xiqqaa
3 Marsaa 3   2   1    
hojjachuu
4 Degersaaf Hordoffii Aanaleedhaaf kennuu Marsaa 4   2        
Karoora bara 2012 qoda fudhatoota waliin
keeshiinii (15%)

5 yeroo 5   1 1      
qopheessuu
Maxxansaalee garaa garaatiin odeeffannoo
                 
kennuu
  3000 750 750 750 750
1 Lakk 1  
Liifleetii 0 0 0 0 0
1500 375 375 375 375
1 Lakk 1  
Postarii 0 0 0 0 0
2500 625 625 625 625
1 Lakk 1  
Baanarii 0 0 0 0 0
Ayyaanota fayyaa (Health events) adda addaa
kabajaman qindeessuu fi ergaawwan fayyaa
1 dabarsuu (Aayyana dubartootaa, Guyyaa HIV yeroo 1   4 1 1 1 1
1, Harka dhiqana 1 , Ayyaanoota fayyaa maatii
keessa 1)
Ergaawwan gaggabaaboo (face
1 yeroo 1   365 91 91 91 91
book,Telegrami) tiin dabarsuu
1 Waltajjii keessaa (Hojjetaa) qindeessuu Marsaa 1   4 1 1 1 1
 
 

  Waltajjii alaa (Maamilaa fi dhimmamtoota)

1 Marsaa 1   4 1 1 1 1
  qindeessuu
  1 Qorannoo haala amalaa irratti gaggeesuu Marsaa 1   4 1 1 1 1
 

 
 
 

249
   Dhaabbilee fayyaa sakatta’iinsa haala amala
1 Marsaa 1   4 1 1 1 1
  irratti akka gaggeessan taasisu
  Applicationii Fayyaan Qabeenya jeedhu akka # HEF
1 abbaa warraa bira gahuf HEFdhaaf daggarsa Hordoffiin 1   506 127      
gochuufii  taasifamuuf
Leenjii wa’ee fayyaa manneen barnnootaa
1 irratti kennuu(Attend training on School Health Namaan 1   8 2 2 2 2
Implementation kit)
Ergawwaan fayyaa karaa mana barumsaa akka
1 Lakk 1   1552 388 388 388 388
darban taasisu
 
 

 
 
 
 
 

Omishaa fi ittii fayyadama meeshaalee deegarsa

Dhimma
7 barnoota fayyaa irratti leenjii ogeessotaaf yeroo 7   1   1    
fayyaa
kennu
adda
Ijaarsa dandeetii

Leenjii ogeessota miidiyaa fi kominikeeshinitiif

addaa
kennu dhimmoota fayyaa adda addaa irrati
irrati
20 hubannaa gahaa argatanii ergaa sirrii fi guutuu
hubannoo 7 yeroo 7   1   1    
% ta’e akka qoheessan leenjii gaggabaabaa
fi
ogeessota fayyaa dhimmi ilaallatu waliin ta’uun
dandeetti
keennuu
raawwachi
Qindeessitoota saganta barnoota fayyaa ganalee
isummaa
6 buufatalee fi hospitaalootaatiif guide line yeroo 6   1   1    
cimsuu
saganta barnoota fayyaa irratti leenjii kennu
  100   100     100            

250
19. Hordoffii, Gamaggamaa fi Madaallii Raawwii (Monitoring & Evaluation)
 Deeggarsaa fi Hordoffii

Karoora Guddinaa fi Tiraansformeeshinii galmaan gahuuf sirna hordoffi fi deggeersaa diriirsuu

fi ciimsanii hojiirra olchuun murteessaa dha. Haaluma kanaan hojiin bifa karoorfamee fi yeroo
karoorfame keessatti akkasumas sadarkaan raawwii fi qulqullina isaa hordoffii fi deeggarsaa itti
fufiinsa qabu fi duub-deebii yeroo isaa eeggate kennuudhan mirkaneeffachuu fi hojichii qixa
barbaadameen akka raawwatamu gochuun barbaachisa dha.

Hojiirra olmaan siirna hojimaata odeeffannoo fayyaa diriirsuun rakkoo kanaan dura qabiinsaa fi
itti fayyadama ragaa barnoota fayyaa irratti muli’achaa turee hiikuuf tattaaffii gochuun
barbaachisa dha. Barakana keessas Hojiin sagantaa barnoota dhaabbilee fayyaa fi waajjiralee
fayyaa keessatti hojiirra oolchuuf leenjii fi dhiheesiin adda addaa aanolee hunda akka qaqqabu
taasifamudhaan hojiin calqabame cimee akka itti fufuuf hordoffiin walirraa hin cinne ni
taasifama.

Akka waligalaatti hojiilee karoorfaman akkaataa karoorfamaniin akka raawwatamanii fi

hojjatooniis itti gaafatamummadhan hojii keessa galanii akka bu’aa barbaadamee galmeessisan
yeroo yeroodhan sadarkaa hundaatti maadaliin, gabaasa guutuu fi yeroo isaa eegate dhiyeessuu,
hordoffii fi deegarsaa gaggeessuu fi duub-deebii kennun xiyyeefannoon Kan hojjatamu ta’a.

 Madaallii
Hojiin barnoota fayyaa kun sadarka hundatti hojjatame bu’a qabeessummaan isaa kan mirkanaayu sirni
madaalli fi itti gaafatamummaan diriiree jiru sadarka sadarkaadhan bifa itti fufiinsa qabuun hojiirra yo
oole qofaa dha. Kanaaf Waajjira eegumsa fayyaa godina irraa eeggale hanga sadarka gandaa fi gandaa
gadiitti haala miirri dorgommi uumamuu danda’uun madaalliin Bara karooraa kana ciminaan akka
gaggeeffamu nita’a. Madaalliin seektaraa akkuma jirutti ta’ee hojjataanisi waggaatti yeroo lama akka
madaallamu gochuudhan bu’a gaarii warra muldhisan iddo namni hundi arguu danda’utti maqaa isaani
maxxansuudhan jajjabeessuu fi warri kuunisi irraa barachuu akka danda’ani gochuun xiyyeeffannaa
addaatiin kan hojjatamu ta’a.

 Gabaasa

251
Hojiileen hojjataman mirkana’uu kan danda’u sirni gabaasaa diriiree jiru sirritti hojiirra yoo
oole qofaa dha. Haaluma kanaan gabaasni qulqulluu fi dhugaa irratti hunda’e sadarka
sadarkaadhan kan ji’aa fi kurmaanaa yeroo isaa eeggatee akka dabaruu danda’u ni hojjatama.

 Duub-deebii
Duub-deebiin gabaasa xinxaaluun, hordoffii deegarsaa adeemsisuun fi walga’ii gamaggama hojii
gaggeessuun sadarkaa sadarkaan yeroo isaa eegatee kan kennamu ta’a.
 Sagantaa hordoffii fi gamaggama BEF

Hordofii Gabaasa Deggersaf Hordoffii Gamaaggama

fi
gamaga
T.L mni kan Eenyu Akkamit Eeny Akka Akka
Yoom Yoom Yoom Eenyuun
iraatti uf ii uun mitti mitti
rawwata
mu
Gare
Ji’aa Barreefa
e Qama
fi maan, Garee DF
Ji’Jah DDF a fi Ji’jaha Mariid
1 Godina Kurm BEFO Email, fi
an fi cheekl n haan
aanaa Telegram OSBEF
OW iistii
n idhan
G
Gare
Ji’aa Barreefa e
Qama
fi maan ,E Kurm DDF Kurm Garee DF
Godin a fi Mariid
2 Aanaa Kurm mail, aanaa fi aanaa fi
af cheekl haan
aanaa Telegram n OW n OSBEF
iistii
n idhan Aana
a

Gare
 Barreefa e
Qama
Ji’aafi maan Supe
Aanaa a fi Ogeeyyii Mariid
PHCU Kurm Email, Ji’aan rvijin Ji’aan
f cheekl BF F HEF haan
aan Telegram i
iistii
idhaan PHC
3
U

Qama
Ji’aafi af
Bareeffa Torbe Mariid
HP Kurm PHCU ji’aan HEF “guide  
maan e haan
aan line’’d
haan

3. KAROORAA HOJII SAGANTAA PAAKEJJII EKISTENSHII FAYYAA WAAJJIRA

EEGUMSA FAYYAA GODDINA WALLAGAA LIXAA BARA 2013
252
Gandi tokko moodela ta’uuf ulaagaalee afurtu irraa eegama usaanis

1) Maatii /abbaa warraa Adda duree (≥ 80%)

2) Mana fincaanii fooyya’aa/sadarkaa isaa eeggate (≥ 85%)
3) Tajaajila da’umsa dhaabbilee fayyaa (≥ 85%)
4) Manneen barnootaa hojii fayyaan adda duree ta’an (≥ 85%)
Qabxii walii galaa (≥ 85%)

Karooraa hojii SPEF dhaloota lammaffaa fi ganda moodela gochuu Bara 2014

KAROORA HOJII GANDA MOODELA GOCHUU BARA 2014

Aanaa Bayyian Bayyian Idaa'ama Bayyina Ganda modela
ganda ganda ta'anii
T/L
Magaalaa baadiyya Raawwii Karoora
2013 2014
1 Ayira 4 15 19 0 4
Babo
2
Gembel 3 18 21 15 19
3 Begii 3 42 45 0 9
Boji
4
Cokorsa 2 21 23 0 5
Boji
5
Dirmaji 2 17 19 4 8
6 Genji 3 18 21 15 19
7 Gimbi R 1 32 33 0 7
8 Gimbi town 4 0 4 4 5
9 Guliso 2 25 27 0 5
10 Haru 3 26 29 7 13
11 Homa 2 10 12 2 4
12 Jarso 2 14 16 11 14
13 K/Karra 2 20 22 1 5
14 L/Asabi 4 27 31 4 10
15 Leta Sibu 4 15 19 15 19
16 Mana sibu 4 47 51 4 14
Mendi
17
Town 4 0 4 0 1
18 Nejo Rural 0 35 35 31 35
19 Nejo town 4 0 4 0 1
20 Nole Kaba 3 24 27 0 5
21 Qondala 4 32 36 0 7
22 Sayo Nole 3 32 35 0 7
23 Yubdo 2 18 20 2 6
  ZONE 65 488 553 115 223

253
Gabatee Karoora Hojii SPEF dhaloota lammaffa hojiirraa oolchuu bara 2014

KF hojii irraa jiranii fi ulaagaa

Baayyina
KF hojii guutan keessa kan hojii eegalan
Aanaa jiru KF ulaagaa
irra jiran Raawwii
guutan karoora 2014(50%
2013
Ayira 15 0 0 8
Babo Gembel 18 4 4 9
Begii 42 0 0 21
Boji Cokorsa 21 0 0 11
Boji Dirmaji 17 0 0 9
Genji 18 0 0 9
Gimbi R 32 0 0 16
Gimbi town 0 0 0 0
Guliso 25 0 0 13
Haru 26 0 0 13
Homa 10 0 0 5
Jarso 14 0 0 7
K/Karra 20 0 0 10
L/Asabi 27 0 0 14
Leta Sibu 15 0 0 8
Mana sibu 47 0 0 24
Mendi Town 0 0 0 0
Nejo Rural 35 0 0 18
Nejo town 0 0 0 0
Nole Kaba 24 0 0 12
Qondala 32 0 0 16
Sayo Nole 32 0 0 16
Yubdo 18 0 0 9
ZONE 488 4 4 244

254
Gabatee -Karoora suphaa fi ijaarsa mana jireenyaa fi kellaa fayyaa bara 2013 haala armaan
gadiin qophaa’ee jira

karoora Hojiirra
KAROORA SUPHAA FI IJAARSA KELLAA FAYYAA FI
oolmaa CHIS fi eCHIS
MANA JIREENYAA HEF BARA 2013
bara 2013
Karoora
KF KF e-
KF ijaarsa FI
Karoora CHIS CHIS
Gandoota Mana suphaa
Suphaa KF hojii hojii
Aanaa jiru KF Hin jireenyaa Mana
KF bara jiran irra irra
qabne HEF Hin jireenyaa
2013 oolchaa oolchaa
qabne HEF bara
jiran jiran
2013
Ayira 0 5 10 10 15 15 15
Babo Gembel 8 8 10 10 18 18 18
Begii 0 33 24 24 42 42 42
Boji Cokorsa 1 10 16 16 21 21 21
Boji Dirmaji 0 12 11 11 17 17 17
Genji 0 15 18 18 18 18 18
Gimbi R 4 14 30 30 32 32 32
Gimbi town 0 0 0 0 0 0 0
Guliso 1 25 16 16 25 26 25
Haru 2 20 22 22 26 26 26
Homa 0 9 3 3 10 10 10
Jarso 0 6 2 2 14 16 14
K/Karra 0 15 8 8 20 19 20
L/Asabi 2 15 26 26 27 31 27
Leta Sibu 0 11 15 15 15 18 15
Mana sibu 1 13 42 42 47 49 47
Mendi Town 0 0 0 0 0 0 0
Nejo Rural 0 12 0 0 35 33 35
Nejo town 0 0 0 0 0 0 0
Nole Kaba 0 14 8 8 24 24 24
Qondala 0 14 0 0 32 20 32
Sayo Nole 0 5 33 33 32 36 32
Yubdo 0 6 18 18 18 19 18
ZONE 19 262 312 312 488 490 488

255
 Gabatee -Sagantaan tajaajila haawaaaa sadarkaa kellaa fayyaatti kennama jiru hamma
ta’e gara hawaasaatti gadi buusuuf GRMDD leenjii fudhaachuun madaallii gahumsa
ogguummaa fudhatanii ofii isaanii fi olla isaanii adda duree gochuu waan qabaniif haala
kanaan karoora hojii isaa qophaa’ee jira

KAROORA HOJII LEENJII RMDD BARA 2014

baayin GR GRM GRMD leenjii GRMD Karooraa
a MD D xumuranii leenjii leenjii
Geggee leenj leenji madaalaman xumuranii RMDD
situu 1- ii i madaalaman bara
5 jirani eegal xumu keesssa 2013(86%)
an ran karo raw % Kan kan aanaalee
Milk Hin leenjii
a’aan Milka leenjistum
Maqaa ’iin maa
TL Aanaa fudhatanii
1 Ayira 1963 0 0 0 0 0 0 0 0
3 Babo Gembel 1604 1604 1174 1604 1174 73 1112 53 430
4 Begii 4262 0 0 0 0 0 0 0 0
5 Boji Cokorsa 1926 0 0 0 0 0 0 0 0
6 Boji Dirmaji 1634 0 0 0 0 0 0 0 0
7 Genji 1637 962 329 962 329 34 329 0 1308
8 Gimbi R 1630 0 0 0 0 0 0 0 0
9 Gimbi town 0 0 0 0 0 0 0 0 0
10 Guliso 3115 0 0 0 0 0 0 0 0
11 Haru 2314 313 301 313 101 0 101 0 2213
12 Homa 440 0 0 0 0 0 0 0 0
13 Jarso 1300 1274 1274 1274 1274 0 1274 0 26
2 K/Karra 1715 442 105 442 105 0 105 0 1610
14 L/Asabi 2646 0 0 0 0 0 0 0 0
15 Leta Sibu 1497 356 356 356 356 0 350 6 1141
16 Mana sibu 3642 0 0 0 0 0 0 0 0
17 Mendi Town 0 0 0 0 0 0 0 0 0
18 Nejo Rural 2923 0 0 0 0 0 0 0 0
19 Nejo town 0 0 0 0 0 0 0 0 0
20 Nole Kaba 2499 0 0 0 0 0 0 0 0
21 Qondala 1566 0 0 0 0 0 0 0 0
22 Sayo Nole 3396 0 0 0 0 0 0 0 0
23 Yubdo 1494 0 0 0 0 0 0 0 0
  Zone 43203 4951 3539 4951 3339 107 3271 59 6728

256
Gabatee TQFFWO

Uwwisa To`Annoo Manneen Nyaataa Fi Dhugaatii% 90 Irraa Gara % 100 (2014) Ol

Guddisuu

TL Maqaa Aanaa Raawwi bara 2013 Karoora bara 2014 Ibsaa

1 Aayira 80 80
2 Baabboo Gambeel 26 26
3 Begii 65 65
4 Boojji Coqorsaa 43 43
5 Boojji Dirmajii 47 47
6 Ganjii 12 12
7 Gimbii Baadiyyaa 28 28
8 Gimbii Magaalaa 272 272
9 Gullisoo 52 52
Kurmaana
10 Haaruu 12 12
kurmanaan
11 Hoomaa 12 12 ilaalamu(wag
12 Jaarsoo 15 15 aatti yeroo
13 Qilxu Kaarraa 30 30 afur(04)
14 Qondaala 30 30 ilaalamu
15 Laaloo Asaabii 16 16  
16 Mana Sibuu 25 25
17 Mandii Magaalaa 52 52
18 Najjoo Baadiyyaa 185 185
19 Najjoo Magaalaa 105 105
20 Lataa Sibuu 22 22
21 Noolee Kaabbaa 30 30
22 Sayyoo Noolee 29 29
23 Yuubdoo 8 8
  Waliigala 1196 1196

257
Eeyyama Dhaabbilee Fayyaa Dhuunfaa Haaressuu

Medium Speciality Primary Drug

 
Clinic Clinic Clinic Stores
Ra/ Ka/ Ra/ Ka/
TL Maqaa Aanaa Ra/ Kar/ Ra/ Kar/ Ra/ Ka/ bar bar bar bar
bara bara bara bara bara bara a a a a
2013 2014 2013 2014 2013 2014 201 201 201 201
3 4 3 4
1 Aayira 0 0 0 0 13 13 3 3 0 0
2 Baabboo Gambeel 1 1 0 0 12 12 3 3 2 2
3 Begii 6 6 0 0 18 18 2 2 3 3
4 Boojji Coqorsaa 0 0 0 0 15 15 1 1 0 0
5 Boojji Dirmajii 1 1 0 0 9 9 0 0 2 2
6 Ganjii 0 0 0 0 9 10 0 0 1 1
7 Gimbii Baadiyyaa 0 0 0 0 21 21 0 0 1 1
8 Gimbii Magaalaa 8 8 1 1 11 11 17 17 1 1
9 Gullisoo 1 1 0 0 13 13 3 3 8 8
10 Haaruu 0 0 0 0 13 13 0 0 3 3
11 Hoomaa 0 0 0 0 11 11 0 0 0 0
12 Jaarsoo 0 0 0 0 9 9 0 0 0 0
13 Qilxu Kaarraa 0 0 0 0 0 12 0 0 4 4
14 Qondaala 1 1 0 0 27 30 2 2 0 0
15 Laaloo Asaabii 0 0 0 0 12 14 0 0 5 5
16 Mana Sibuu 0 0 0 0 0 19 0 0 2 0
17 Mandii Magaalaa 4 4 0 0 9 9 6 6 3 3
18 Najjoo Baadiyyaa 0 0 0 0 4 4 0 0 0 0
19 Najjoo Magaalaa 4 4 0 0 5 5 14 14 0 0
20 Lataa Sibuu 0 0 0 0 3 3 1 1 0 0
21 Noolee Kaabbaa 0 0 0 0 12 12 2 2 0 0
22 Sayyoo Noolee 0 0 0 0 26 26 0 0 0 0
23 Yuubdoo 0 0 0 0 8 8 0 0 0 0
  Waliigala 26 26 1 1 260 297 54 54 35 35

258
 To`annoo (Inspection) Dukkana Qoricha Bara 2014

Baayina
Raawii Karoora
Dukkana
TL Maqaa Aanaa bara bara ibsa
qoricha
2013 2014
jiraan
1 Ayira 3 3 3
2 B/Gambeel 3 3 3
3 Begii 2 2 2
4 B/Coqorsa 1 1 1
5 Gimbii Magaala 17 17 17
6 Gullisoo 3 3 3
7 Lataa Sibuu 1 1 1 Kurmanaan
8 Qondaala 2 2 2 ilaalamu qabu
Mandii
9 6 6 6
Magaalaa
Najjoo
10 14 14 14
Magaalaa
11 Noolee kaabbaa 2 2 2
  Waliigala 54 54 54

To`annoo (Inspection) Kiliniika G/Galeessaa Bara 2014

Kan Raawwii Karoora

TL Maqaa Aanaa Ibsaa
jiraan bara 2013 bara 2014

1 B/Gambeel 1 1 1
2 Begii 6 6 6
3 B/Coqorsa 0 0 0
4 B/Dirmajii 1 1 1
5 Gimbii Magaala 8 8 8
6 Gullisoo 1 1 1 Kurmanaan
7 Laaloo Assaabii 0 0 0 ilaalamu
8 Lataa Sibuu 0 0 0 qabu
9 Qilxu Kaarraa 0 0 0
10 Qondaala 1 1 1
11 Mandii Magaalaa 4 0 0
12 Najjoo Magaalaa 4 4 4
  Waliigala 26 26 26

259
 1.5. To’annoo (Inspection) Kiliniikota Xixiqqaa Bara 2014

Kan Raawwii Karoora

TL Maqaa Aanaa Ibsaa
jiraan bara 2013 bara 2014
1 Ayira 13 13 13
2 Babo Gembel 12 12 12
3 Begi 18 0 18
4 Boji Choqorsa 15 15 15
5 Boji Dirmeji 9 9 9
6 Ganji 10 9 10
7 Gimbi Rural 21 21 21
8 Gimbi Town 11 11 11
9 Guliso 13 12 13
10 Haru 13 13 13
11 Homa 11 11 11
12 Jarso 9 9 9 Kurmanaan
13 Kiltu Kara 12 12 12 ilaalamu
qabu
14 Lalo Asabi 14 12 14
15 Leta Sibu 3 3 3
16 Mendi Town 9 9 9
17 Mene Sibu 19 8 19
18 Najjo Rural 4 4 4
19 Najjo Town 5 5 5
20 Nole Kaba 12 12 12
21 Qondala 30 25 30
22 Seyo Nole 26 26 26
23 Yubdo 8 8 8
  Total 297 259 297

260
 1.6. To’annoo (Inspection) Mana Qoricha Baadiyyaa Geggeesu

Kan Raawwii Karoora

TL Maqaa Aanaa
jiraan bara 2013 bara 2014
1 Ayira 100 0 100
2 Babo Gembel 4 1 4
3 Begi 2 2 2
45 Boji Choqorsa 02 02 02
Boji Dirmeji
6 Ganji 1 1 1
7 Gimbi Rural 1 1 1
8 Gimbi Town 1 1 1
9 Guliso 9 9 9
10 Haru 3 3 3
11 Homa 2 2 2
12 Jarso 0 0 0
14 Kiltu Kara 1 0 1
14 Lalo Asabi 0 0 0
15 Leta Sibu 5 0 5
16 Mendi Town 1 1 1
17 Mene Sibu 4 4 4
18 Najjo Rural 0 0 0
19 Najjo Town 1 1 1
20 Nole Kaba 0 0 0
21 Qondala 0 0 0
22 Seyo Nole 0 0 0
23 Yubdo 0 0 0
  Total 37 28 37

261
262
 Gabatee Karoora Faayinaansii Kan Bara 2014

Miiltoo 3: Gabatee Karoora Faayinaansii kan bara 2014

  
yeroo raawwii kurmaanaan Bajeta
safartuu hojiiwwan ijoo fi karoora
  ulfaatina ka'umsa
hojiiwwan tarree waggaa 1ffaa 2ffa 3ffaa 4ffaa  

Kayyoo 1: Akka Biyyaatti

uwwisa inshuuraansii
  30              
fayyaa hawaasaa
ariifachiisuun balisuu
Hojiiwwan ijoo
                 
raawwataman
1.Dhimma IF irratti Minii
  1   24   12 12   10,000
Miidiyaan erga dabarsuu
2.. Sosochii Hojii IF
cimsuuf bakka gabaatti,
bakka ummanni walitti Sosochii haala kanaan
1   42   24 18   150,615
qabamanitti meeshaa taasfame lakk.
sagalee guddiftuun
uummata dadammaqsuu
Abbaa warra IFHtiin
hammataman % 53 gara Raawwiihorannaa %dhaan 5 53 80 60 20 0   0
%80guddisuu
1.Deggarsaa fi hordoffii
Aanaalee/Magaalotaaf
taasisuu(galmee miseensaa gandoolee deggarsa fi
5 23 23 23 23 23 23 500,000
fi sassaabbii buusii ,raabsa hordoffiin godhameef lakk.n
naga'ee fi deebisiisuu,raabsa
waraqaa eenyummaa)
263
 Haaromsa miseensa
buleeyyii %99 gara 100 raawwiihaaromsaa %dhaan 5 99 100 - 80 20 -  
guddisuu
Gamaggama raawwii
Waltajjii geggeeffame lakk.n 2 4 8 1 3 3 1 1,196,000
Godinaa yeroon geggeessuu
Karoora IFH bara 2014
Aanaalee/Magaalaa
karoora qophaa'e lakk.n 1 1 1 1 - - - 5,000
karoorsuun gandooleef gad-
buusuu
3. Unka iyyannoo galmee
miseensota IFH itti
unka Iyyanno
galmeessuuf tajaajilan 2 184,312 167,520 167,520 - - - 335,040
miseensaraabsame lakk.n
yeroon gandootaaf akka
raabsamu hordofuu
Uwwisa miseensa harka
uwwisa harka qalleeyyii
qalleeyyii % 10 gara %15 4 10 15 15 - - - -
dhibbantaan
irraan ga'uu
Geggeessitoota aanaa waliin
maree geggeessuun
calallii harka qalleessaa
huwwisni harka 2 10 15 15 - - - - -
dhibbantaan
qalleeyyiiakka dabalu
gochuu
Aanaalee/Magaalota
karoora calallii harka
qalleessaa Godinarraa Aanaalee/magaalota
1 23 23 23 - - - 5000
kennameef hordofuun deggarsi godhameef lakk.n
calallii akka geggeessan
deggaruu
Aanaalee/Magaalota calallii
HQ sirna iftoomina qabuun
geggeessuun mana maree Aanaalee/Magaalota
1 23 23 23 - - - -
gandaatiin erga mirkanaa'ee deggarsi godhameef lakk.n
booda xalayaan aanaaf akka
ergan hordofuu
Yeroo tajaajila fayyaa miseensota kiisii kaffalan 4 - 40          
264
 miseensota kiisii isaanii
keessaa kaffalan % 49
dhibbantaan
irraa gara % 40tti gad
buusuu
Walii galtee qaama sadaffaa
dhaabbilee qorichaa fi dhaabbilee walii galtee
  0 68 - 68 - -  
diyaaagonstikii dhiyeessan uuman
walii galtee uumuu
Sadarkaa aanaatti koree
tajaajila faayyaa qulqullina
koree hundaaye lakk.n 2 0 23 23 - - - -
qabu akka kennamu hordofu
hundeessuu
Kaayyoo2. Faayinaansii
inshuuraansii fayyaa itti
  20              
fufiinsa qabu
mirkaneessuu
2.1   Mallaqa miseensa
irraa walittiqabamu%-45
  5              
irraa gara%65tti
guddisuu

Buusiin miseensa irraa

walitti qabamu yeroon akka mallaqa sassaabame
11 45 65 50 15 - -  
raawwatu hordoffii fi dhibbantaan
deggarsa gochuu

2.Qaamolee ganda irraa

mallaqa walitti qaban haala
qaamolee hubannoon
qabaa mallaqaafi kenniinsa 1 480 480 480 - -1 - 936,000
kennameef lakk.n
nagayee irratti hubannoo
kennuufii
3. Nag'ee mallaqni ittiin
walitti qabamu akka
naga'ee maxxanfame lakk.n 0.5 2850 4810 4810       168,350
maxxansiisan
Aanaalee/Magaalaa
265
 Hordofuu
4. Akkaataa gandootaaf
karoorfameen naga'ee Aanaa/Magaalaa Hordofame
0.5 23 23 23 - -   10920
gandootaaf raabsamuu isaa lakk
hordofuu
Mallaqa deggarsaa HQ
galii ta'e/adda addaan /%
  5              
85 iirraa gara%100tti
akka guddatu hordofuu
1. Deggarsa harka qalleeyyii
kan aanaa yeroon gaafachuu deggarsa aanaa galii ta'e
3 3,317,012 6,525,194 6,525,194 - - - -
fi galii tata'uu isaa ragaan qarshi
mirkaneessuu
1. deggarsa harka qalleeyyii
kan naannoo yeroon deggarsa naannoo galii ta'e
1 4,212,270 15,225,452 15,225,452        
gaafachuu fi galii tata'uu Qarshiin
isaa ragaan mirkaneessuu
3. deggarsa walii galaa
hanga mallaqa galii ta'e
yeroon gaafachuu fi galii 1   15,190,085       15,190,085  
dhibbantaan
akka godhamu gochuu
walitti hidhamiinsa baasii walittihidhamiinsa baasii fi
5 0.95            
fi galii galii dhibbantaan
1.Waggaatti yeroo tokko
ragaa walitti hidhamiins a
gabaasa dhiyaate lakk.n 1 1 1       1  
baasii fi galii qindeessuu fi
ibsuu
2. waggaatti yeroo tokko
odiitii faayinaansii odiitii geggeeffame lakk.n 1 1 1       1  
geggeessuu

3. Ragaalee herrege
faayinaansii qindeessuun gabaasa dhiyaate lakk.n 1 4 1       1  
herrega waggaa cufuu

266
 4. Naga'ee gandarra jiru
walitti qabuun odiitiif naga'ee oldeebi'e lakk.n 1 2350 4810       4810  
qopheessuu

5. Hiri’na mallaqaa
mallaqa deebi'e
odiitiin argaman 1 30,751.75 - - - - -  
dhibbantaan
deebisiisuu (2013)
Claim odit dhaabbilee
  5              
fayyaa geggeessuu
1. Gaaffiin kaffaltii deggarsaafi hordoffii
dhaabbilee fayyaa yeroon dhaabbilee fayyaaf 1 3 4 1 1 1 1  
akka dhiyaatu hordofuu taasifame lakk.n
dhaabbilee fayyaa claim
odit kurmaanaan 2 4 4 1 1 1 1
geggeessan lakk.n
1. Claim odit geggeessuu  
dhaabbilee fayyaa
kaffaltiin raawwateef 2 75 75 75 75 75 75
lakk.n
kaayyoo 3፡kenniinsa
tajaajila fayyaa
qulqullina qabuu   20              
fiiftoomina qabu
fooyya'e
3.   waliinga'iinsa  Dhibbantaa 10 99 100     100    
267
 waraqaa eenyummaa %
100 irraan ga'uu
1. Akkaataa karoora
miseensotaatti kanneen
waraqaa eenyummaa
waraqaa eenyummaa 1 184,312 135,485 135,485       2,709,700
maxxanfame lakk.n
argachuu qabaniif WE
maxxansiisuu
2. Miseensota bara2013
miseensotaWE argatan
WE hin arganne akka 1 1837 1837 1837 0 - - 36,740
lakk
argatan gochuu
3. Miseensota bara 2014
miseensotaWE argatan
horataman WE akka 2 184,312 135,485     135,485    
lakk
argatan gochuu
4. Miseensonni harka
qalleeyyii WE akka miseensotaWE argatan
2 43153 7897 -   7897 - -
argatan xiyyeeffannaa lakk
kennuun hojjechuu
Reeshoo miseensota
dhaabbilee fayyaatti
deddebiin yaalamanii%                  
0.18 gara 1.6 irraan
ga'uu
1. Kurmaanaan gabaasa
ragaa gabaasaa dhiyate
tajaajila fayyaa walitti 1 4 4 1 1 1 1  
lakk,n
qabamee fi qindaa'e
2. Kilinikal odiitii
dhaabbilee fayyaa kilinikal
dhaabbilee fayyaa 2 2 2   1   1 50,000
odiitii geggeessan lakk.n
keessatti geggeeffame
Dhaabbilee fayyaa dhaabbilee fayyaa
dhiyeessii qorichaa irratti dhiyeessii qorichaa irratti
1              
waadaa seenan %----gara waadaa seenan
85%tti guddisuu dhibbantaan
268
 4. Xiinxala dhaabbilee
fayyaa dhiyeessii dhaabbilee fayyaa xinxalli
1 - 5   5      
qorichaa irratti waadaa geggeeffame lakk.
seenanii geggeessuu
dhaabbilee fayyaa
dhaabbilee fayyaa
staandardii jalqabaa
staandardii jalqabaa guutan 1 - 23   23      
guutan adda baasuu ragaa
lakk.
qindeessuu
Dhaabbilee fayyaa haaraa
dhaabbilee fayyaa
fi waggaa lama guutan
xiinxalliqophii
irratti xiinxala 2 23     23      
taasifameef /waggaa lamaa
geggeessuu/comprehnsive
ol/lakk.n
audit/
3. Dhaabbilee fayyaa
sirna komii furuu hojiirra dhaabbilee fayyaa lakk.n 2 - 68   68      
akka oolchan godhame
4 kenna tajaajilaa,sirna
komii keessummeessuu fi
dhaabbilee fayyaa deggarsi
furuu irratti dhaabbilee 2 20 30   30     80,000
godhameef lakk.n
fayyaa deggaruufi
hordoffii gochuu
5. Komii fi iyyannoo
miseensota biraa ka'an
komii furaman lakk.n 1 - 20   20     50,000
akka furamuuf deggarsaa
fi hordoffii gochuu
3. Maree waliinii kan
dhaabbilee fayyaa fi dhaabbilee fayyaa deggarsi
hawaaasaa / csc /akka fi hordoffiin godhameef 1   30   10 10 10 50,000
geggeeffamu deggarsa fi lakk.n
hordoffii gochuu
kaayyoo 4. humna
  30              
raawwachiisummaa
269
 sirna inshuuraansii
fayyaa cimsuu
waggaatti yeroo tokko
yaa'ii walii galaa
yaa'ii walii galaa   1 1   1     1,035,000
geggeeffame lakk.n
geggeessuu
1. Schemonni IFH
kanneen yaa'ii walii galaa qaamolee yaa'ii waliigalaa
3 1 1   1      
irratti hirmaataniif yeroon irratti hirmaatan lakk.n
waamicha dhiyeessuu
2.yaa'ii waliigalatiif baajeta qophaa'e
1 0 50% 1       517,500
baajeta%50 qopheessuu dhibbantaan
3. Yaa'ii walii galaatiif
raawwii hojii gabaasa gabaasa dhiyaate lakk. 2 1 1     1    
waggaa dhiyeessuu
kurmaana kurmaanaan
waltajjii boordii                  
geggeessuu
1. Boordiin sadarkaa
aanaa jiru waltajjii akka waltajjii boordii
2 3 4 1 1 1 1  
gggeeffatu deggarsa geggeeffame lakk.n
gochuu
qaamolee dhimmi isaa
leenjii kenname
ilaallatuuf leenjii                
dhibbantaan
kenname
Hawaasa keessaa
namoota dhiibbaa
uuman,abbootii amantaa
waltajjii dadammaqiinsaa
a,abbootii Gadaa fi kan 2 10 12 9 3      
qophaa'e lakk.n
biroo waliin waltajjii
maree dadammaqiinsaa
geggeeffame
karoora waggaa bara                  
270
 kanaa 100%
raawachuu
1.Karoora aanichaa kan
gandaa fi karoora
geggeessitoota aanaa karoora qophaa'e lakk.n 2 1 1 1        
wajjin kan waliinii
gochuu
Gabaasa yeroo isaa
                 
eegee dhiyaate
1. Gabaasa raawwii hojii
gabasa qophaa'ee ergame
qopheessuun qaama 3 4 4 1 1 1 1  
lakk.n
dhimmi ilaaluuf ergame
2. ragaa miseensotaa fi
itti fayyadamtoota ragaa kompiyutera gale
4 45 75   25 50 75  
tajaajila fayyaa dhibbantaan
kompiyuteratti galchuu
ragaa guutuu ta'e 100%
                 
irraan ga'uu
1. Gandootni hundumtuu
ragaa miseensotaa fi
buusii miseensota irraa
walitti qabamu yeroon baay'ina gandoolee lakk.n 3 31 31 31 31 31 31  
akka erganiif unka
walfakkataa ta'e akka
fayyadaman deggaruu
Gabaasa qulqullina
isaa eeggate 100%                  
irraan ga'uu
1. Gabaasni qulqullina
isaa eeggatee Aanaa irraa Aaanaa gabaasa qulqullina
4 23 23 23 23 23 23  
akka ol darbu hordoffii qabu ergan lakk.n
gochuu
271
 2. Dhaabbileen fayyaa
dhaaabbilee fayyaa gaaffii
gaaffii kaffaltii tajaajilaa
kaffaltii tajaajila fayyaa 4 3 3 3 3 3 3  
yeroon akka dhiyeessan
yeroon dhiyeessan lakk.n
deggarsa gochuu

272
 Karoora Gochaa

Karoora Gochaa
Karoora Gochaa Garee MQ bara 2014
Ka
Ka'u ror
T. Safartu K K K K Qaama
Hojiilee karoorfaman msa a Bajata
L u 1 2 3 4 raawwatu
2013 201
4
Qooda Fudhannaa fi Abbummaa
1                
Hawaasaa Mirkaneessuu,
Hirmaannaa hawaasni dhukkuboota bifa
weeraraan dhufan ittisuuf qabeenya haala
1.1 lakk 0 1   1     - GMQHH
sirnaawaa ta’een haala gumaatamuu
danda’uf wixinee qopheessuu,
Ijaarsa fi suphaa keellaa fayyaatiif
gumaachi hawaasaa akka itti fufu haala
1.2 lakk 0 1   1     - GMQHH
mijeessuu, fi maanuwaalii raawwii
barbaachisu qopheessuu
Muuxannoo gaarii hirmaannaa hawaasaa
1.3 irratti jiru akka naannootti adda baasuu fi lakk 0 1     1   - GMQHH
qooduu
Misoomaa humna namaa sirna
2                
faayinaansiingii fayyaa fooyyeessuu
Caasaa sadarkaa godinaa fi aanaatti
2.1 eeyyamame humna namaatiin akka lakk  170 370  X X X X - GMQHH
guutamu hordofuu,
Humna namaa haaraa qacarameef
GMQHH fi
2.2 hubannoo hojiilee faayinaansiingii fayya lakk 0  370   X X     3,000,000
Prtiner
irratti kennuu,
Miseensota boordii dhaabbata fayyaatiif
 30 GMQHH fi
2.3 leenjii riifoormii faayinaansiingii fayyaa lakk 120    X X   1,500,000
0 partiner
kennuu,
Leenjii riifoormii faayinaansiingii fayyaa
irratti ogeessota faayinaansiingii fayyaa GMQHH fi
2.4 aanaaleef hojiirra oolmaa riifoormiiwwan lakk 41 767 X X X   30,000,000 Wiirtuule
faayinaansiingii fayyaa irratti leenjii leenjii
kennuu, ('inistitutionalization' irratti kennu)
WEF Godinaa wajjin hanqinoota raawwii
riifoormii faayinaansiingii irratti muldhatan GMQHH fi
2.5 lakk 0 15   X X X 37,400
adda baasuu fi hojiiwwan dandeetti IFHP
raawwachiisummaa cimsu raawwachuu,
Moojuuliiwwan leenjii riifoormiiwwan
GMQHH fi
2.6 faayinaansiingii fayyaa afaan Ingiliffaan lakk 0 3   X X   120,000
IFHP
qophaa’e gara afaan Oromootti hiikuu,

273
 Moojuulii leenjii bulchiinsa fayinaansii
GMQHH fi
2.7 mootummaa (PFM) haala naannoo lakk   2     X X 280,000
Transform
keenyatiin qopheessuu,
Leenjii leenjistootaa bulchiinsa
GMQHH fi
2.8 faayinaansii mootummaa irratti namoota lakk   90   30 60   300,000
Transform
90’f kennuu,
2.9 Leenjii IBEX irratti hospitaalotaaf kennuu, lakk             1,000,000 GMQHH
Leenjii hubannooHCF Hojjettota 150
2.1 Marsa 928    X   X X  3,000,000   GMQHH
faayinaansingii fayyaaf kennuu 0 
Murtoo Odeeffannoo Qabatamaa irratti
3                
Hundaa’ee Kennamu Fooyyessuu
GMQHH,
Mata-duree toora xiyyeeffanno
HFIP and
3.1 faayinaansiingii fayyaa adda baafame lakk   1   X X X -
Fenote
irratti xiinxala gaggeessuu,
Project
4 Faayinaansiingii Fayyaa Fooyyessuu                
Tarsiimoo faayinaansiingii fayyaa haaraa
qophaa’e hojiirra oolchuuf Maanuwaalii GMQHH fi
4.1 lakk   1 X X X   93,000
barbaachisan qopheessuu fi hojimaata IFHP
diriirsuu,
Tarsiimoo faayinaansiingii fayyaa irratti GMQHH fi
4.2 lakk   2   X X   476,520
qooda fudhattoota waliin marii gaggeessuu, IFHP
Qabeenya ga’aa tajaajila fayyafa
4.3 barbaachisu maddisiisuuf pirooposaaloota lakk   1 X X X X - GMQHH
qopheessuu,
Balaa Baasii Fayyaan wal qabatee dhufu
5                
hir’isuu,
Paakeejii kenniinsa tajaajila fayyaa GMQHH,
murteessoo (essential health service HFIP and
5.1 lakk   1     X X 100,0000
package) akka biyyoolessaati qophaa’e Fenote
sadarkaa naannootti madaqsuu, Project
Bu’a qabeessummaa fi milkaa’ina
6                
(oomishummaa) fayyaa dagaagsuu
GMQHH,
Bu’a qabeessummaa hojiilee seektara
HFIP and
6.1 fayyaa naannoo ijoo filachuun qorannaa lakk   1   X X X 300,000
Fenote
irratti adeemsisuu,
Project
Faayinaansiingii bu’aa irratti hundaa’e
6.2 (performance based Financing) kan godina lakk   1 X X X X - GMQHH
lama irratti yaaliin eegalame cimsuu,
Hooggansa gargaarsawwan seektara
6.3 fayyaaf taasifamanii (grant management) lakk   1 X X X X - GMQHH
cimsuu,
Dhimma Fayyaa Imaammataa fi
7 Tarsiimoo Hunda Keessatti                
Haammachiisuu
Hojiiwwan gama seektaroota birootin
fayyummaa hawaasaa dagaagsuu danda’an GMQHH fi
7.1 lakk   1       X
adda baasuu fi akka hojiirra oolan haala deeggartoota
mijeessuu,
8 Qooda Fudhannaa Seektarri Dhuunfaa                
Fayyaa (Private Engagement and Public

274
 Private Partnership) Keessatti Qaban
Dagaagsuu
Shariikummaa mootummaa fi seektara
dhuunfaa gidduutti diriirsuuf hojimaata GMQHH fi
8.1 lakk   1   X X  
akka naannootti qopheessuu fi haala deeggartoota
mijataa uumuu
GMQHH fi
Hirmaannaa fi qindoomina seektarri fayyaa
Waldaa
dhuunfaa kenniinsa tajaajila fayyaa
8.2 lakk   1 X X X X dhaabbilee
keessatti qabu irratti karoora gochaa
Fayyaa
waliinii qopheessuun hojiirra oolchuu,
Dhuunfaa
9 Deggersaa fi Hordoffii                
Gabaasa faayinaansiingii fayyaa sassaabu, Kurman
9.1. 4 4 X X X X - GMQ
qindeessuuu fi duubdeebii kennnuu a
Hordoffii fi deggersa dhaabbilee fayyaa Kurman BEFO fi
9.2. 1 4 1 1 1 1 750,000
filataman irratti gaggessuu a Partner
Mentership PFM dhaabbilee fayyaa lak.
9.3. 0   50   x   x x  300,000  
filataman irrratti gaggeessuu Dh/Fay
Gamaggama raawwii argannoo Hordoffii fi
degggersa taasifame akkasumas gabaasaa BEFO fi
9.4. Marsa 1 2   X   X 1,500,000
irratti gaggeessuu (Hospitalota Partner
ispeshealyzdii fi Waliigalaa dabalatee)
Ragaa bu'aa odiitii waggaatti gaggeeffamu
9.5. irratti hunda'uudhaan qaama dhimmi ilaalu Marsa 1 1   1     500,000 GMQ
waliiin marichauu
Walgahii idilee koree teeknikaa Kurman   BEFO fi
9.7. 0  4  x  x  x x 
faayinaansiingii fayyaa gaggeessuu, a Partner
34.056,92 BEFO fi
  Ida’ama              
0 Partner

275