ŚREDNIOWIECZE

Pieśń o Rolandzie

CZAS POWSTANIA, GENEZA

Pieśń o Rolandzie powstała prawdopodobnie w XI wieku, najstarszy zachowany rękopis
tekstu pochodzi z 1170 r. Wydarzenia w niej przedstawione są literacką wersją prawdziwej
historii. Hrabia Roland istniał naprawdę i był jednym z rycerzy cesarza Karola Wielkiego
(również postaci autentycznej). Na tym prawda w legendzie się kończy - Karol Wielki nie
podbił Hiszpanii, wycofał z niej wojska, na które w wąwozie górskim o nazwie Roncevaux
napadli górale baskijscy, licząc na bogate łupy. W potyczce z nimi rzeczywiście zginął
Roland.
W epoce Średniowiecza chętnie słuchano opowieści o bohaterskich rycerskich czynach.
Wydarzenia związane ze śmiercią Rolanda doskonale posłużyły jako temat do stworzenia
bohaterskiej legendy. Utwór zalicza się do nurtu chansons de geste, czyli pieśni o czynie.
Roland został w niej uwznioślony, pokazano go jako doskonałego, idealnego rycerza
średniowiecznego. Pieśń... jest najstarszym francuskim eposem rycerskim.

CZAS I MIEJSCE AKCJI

Wyprawa króla Franków, Karola Wielkiego, odbyła się w 778 r. Król chciał opanować
Hiszpanię zajętą przez niewiernych - Saracenów. Tylna straż wojsk Karola Wielkiego została
napadnięta w wąwozie Roncevaux.

BOHATEROWIE
HRABIA ROLAND - jeden z najdzielniejszych rycerzy Karola Wielkiego, jego siostrzeniec i
główny bohater poematu. Roland, oprócz cech średniowiecznego rycerza, posiada także
jego nieodłączne atrybuty: róg Olifant, konia Wejlantyfa i miecz Durendal.
OLIWER - wierny przyjaciel Rolanda. Nakłania go, by wezwał na pomoc wojska króla.
KAROL WIELKI - wzór doskonałego władcy średniowiecznego. Potężny i waleczny, ma
kontakt ze światem mistycznym dzięki snom, wizjom i znakom, które tylko on zauważa,
Karol Wielki potrafi przewidzieć przyszłość i podjąć właściwe decyzje. Jest ukazywany jako
namiestnik Boga.
GANELON - występuje w utworze jako zdrajca, sprzymierzył się z Saracenami, by zdobyć
władzę. Ten gest można traktować jako wystąpienie przeciwko Bogu, ponieważ Ganelon
zdradził swego władcę, który zasiada na tronie z Jego woli. Bohater ponosi więc słuszną
karę - zostaje skazany na śmierć.
TURPIN - biskup, ale także rycerz. Walczy pod wodzą Rolanda i ginie.

NARRACJA
Narratorem jest w utworze średniowieczny minstrel (minesinger, truwer) - śpiewak, poeta,
którego zadaniem było opowiadać ciekawe historie na rycerskich zamkach. Jest to narrator
wszechwiedzący, w narracji został zastosowany czas praesens historicum (łac.) - to znaczy
o wydarzeniach z przeszłości opowiada się w czasie teraźniejszym. Narrator posługuje się
krótkimi, często urwanymi zdaniami, dzięki czemu tekst zawiera duży ładunek emocjonalny.
Często w mowie niezależnej przytacza wypowiedzi bohaterów.

GATUNEK
Tytuł utworu zawiera słowo pieśń. W Średniowieczu tą nazwą określano utwory epickie o
tematyce rycerskiej lub miłosnej, oparte o autentyczne historie, ale zawierające równiż
elementy legendy, fantazji.
ŚREDNIOWIECZE

Dziś Pieśń o Rolandzie zaliczamy do eposu. To epos rycerski. Jego cechy:

-TEMAT: dzieje rycerza, bitwy, bohaterskie czyny;
-RODZAJ LITERACKI: epika;
-NASTRÓJ: uroczysty, podniosły, miejscami patetyczny (taki nastrój panuje w scenie śmierci
Rolanda)
-OBECNOŚĆ ŚRODKÓW ARTYSTYCZNYCH: hiperbolizacja (wyolbrzymienie, np. scena
zabicia wrogiego rycerza, który chciał odebrać Rolandowi jego miecz - rozdział CLXX),
wyliczenia (cechy rycerzy).

PROBLEMATYKA - IDEAŁ RYCERZA

Stan rycerski wykształcił własny specyficzny system wartości i wzorzec osobowy, które
składają się na ideał rycerza. Możemy go odtworzyć na podstawie np. Pieśni o Rolandzie.

1. Rycerz wywodził się zwykle z rodu arystokratycznego. Roland nosił tytuł hrabiego i był
siostrzeńcem samego Karola Wielkiego. Także pozostali parowie byli baronami: Ryszard
Stary - księciem Normandii, diuk Naim - księciem Bawarii, nawet zdrajca Ganelon był
mężem siostry króla. Zdarzały się odstępstwa od tej reguły - np. w uznaniu wyjątkowych,
bohaterskich czynów, lecz zdarzało się to stosunkowo rzadko.
2. Rycerz był piękny, przystojny i doskonale wyekwipowany. „... Szlachetne jest jego ciało,
twarz jasna i roześmiana (...) Przybrał się w zbroję, która go pięknie zdobi...”. Zbroję i hełm
Rolanda zdobią złoto, cenne kamienie i srebro. Gałka miecza zawiera liczne relikwie - strzęp
szaty Matki Bożej, ząb św. Piotra i inne. Dlatego właśnie umierający hrabia nie chciał oddać
miecza w ręce pogan. Wszyscy rycerze byli bardzo przywiązani do swego ekwipunku.
Nadawali imiona mieczom i koniom. I tak Durendal to miecz Rolanda, Radosny - miecz
Karola, Szacowny - Baliganta, Almas - arcybiskupa Turpina, Murglej - Ganelona, Hauteclaire
- Oliwiera. Konie nosiły następujące imiona: Wejlantyf - Rolanda, Ganion, Tensendur, Tarant.
Roland przed śmiercią żegna się ze swoim mieczem i rumakiem.
3. Aby unieść ciężką zbroję i znieść trudy walki, rycerz musiał być silny. Siła Rolanda jest
niewyobrażalna: „... Rozcina mu głowę i pancerz, i tułów, i piękne siodło wysadzane
kamieniami, i koniowi nadcina głęboko krzyża...”. Gdy zadmie w róg, głos słychać na
trzydzieści mil.
4. Obowiązkiem rycerza było ciągłe współzawodnictwo i zdobywanie sławy. Tę sławę
zapewniały zwycięskie walki. Roland jest dumny ze swych licznych zwycięstw. Tuż przed
śmiercią wymienia kraje i miasta, które podbił: Hiszpania, Romania, Islandia, Saksonia,
Anglia, Walia, Lombardia, Burgundia, Akwitania, Flandria, Szkocja, Konstantynopol. Przez
ciągłe poszukiwanie sławy rycerz długie lata spędzał na wyprawach wojennych i przez to
wybranka jego serca skazana była na samotne oczekiwanie na ukochanego. Może dlatego
w Pieśni... tak mało miejsca poświęcono Odzie.
5. Mimo nieustającej rywalizacji rycerza obowiązywały pewne reguły, które możemy obecnie
określić jako fair play. Nie wolno było więc korzystać ze słabości przeciwnika. Np. należało
unikać starć ze starszymi od siebie. Obowiązywała też wywodząca się wprost od
legendarnego króla Artura i jego Okrągłego Stołu zasada solidarności i równości rycerzy z
jednej drużyny.
6. Sławę rycerza określała nie tylko liczba zwycięstw, ale przede wszystkim styl walki.
Obowiązywały ściśle określone reguły walki:
- wyzwanie,
- walka z kopią,
- walka na miecze na koniach, którą podejmowano po strzaskaniu kopii,
ŚREDNIOWIECZE

- walka na miecze pieszo: kiedy jeden z przeciwników spadł z konia lub koń został zabity,
drugi dla wyrównania szans też musiał zejść z konia,
- wezwanie do poddania następowało podczas przerwy na krótki odpoczynek. Np. emir
Baligant wzywa Karola do złożenia broni: „... Karolu, wejdź w siebie, zgódź się okazać, że
żałujesz! (...) Zostań moim wasalem (...) Pójdź za mną aż na wschód jako mój sługa...”;
- śmiertelny cios następował, gdy ranny lub rozbrojony przeciwnik odmawiał poddania się.
Zwykle przed walką zapowiadano, że jeńcy nie będą brani;
- przechwalanie się zwycięzcy.
7. Dbanie o honor i jego obrona obowiązywały także w czasie pokoju. Wiązało się to z
licznymi ślubami, które składał rycerz swojemu seniorowi. Był obowiązany dbać o jego
majątek i dobre imię, musiał mu służyć radą i opieką. Roland mówi: „... dla swojego pana
trzeba ścierpieć wszelką niedolę i znosić wielkie gorąco i wielkie zimno i oddać skórę, i
nałożyć głową...”.
8. Rycerz powinien także być zakochany i dbać o dobre imię damy swojego serca.
Absolutnie niedopuszczalne i hańbiące były związki miłosne z żoną lub inną kobietą z domu
seniora. Miłość rycerza miała być oczywiście odwzajemniona, a rycerz miał idealizować
obraz swej wybranki. Rzecz jasna takie związki wystawione były na poważne próby
wierności. Zresztą w literaturze średniowiecznej są liczne przykłady zdrad: Lancelot i
Ginewra, Tristan i Izolda.
9. Rycerz miał otaczać opieką sieroty, wdowy, ubogich i słabych.
10. Najważniejszą jednakże powinnością rycerza była obrona Kościoła i wiary
chrześcijańskiej, realizowana przez udział rycerstwa w krucjatach. Duchowieństwo
uczestniczyło w ceremonii pasowania na rycerza. Sama przysięga składana była na
Ewangelię lub relikwie, a broń przed uroczystościami święcono, kładąc ją na ołtarzu.