Dzieje Prawosławia Słowian Wschodnich

Natura chrześcijaństwa bizantyjskiego

W chrześcijaństwie bizantyjskim rozwijały się elementy kulturowe, których Zachód nie znał.
Tradycja chrześcijaństwa wschodniego w związku z tym wyróżniała się swoją specyfiką –
między innymi doktrynalną.

Kwestia doktrynalna – dominuje teologia apofatyczna – słowo to jest szeroko kultywowane,

jeśli chodzi o teologię wschodnią:

 Bóg – jako całkowicie nierozpoznawalny, wykluczając jakakolwiek dążność do

identyfikowania go z pojęciami boskimi.
 Żadne słowo ani myśl ludzka nie są w stanie zdolne wyrazić i zrozumieć tego czym
jest bóg – według tej koncepcji, bóg pozostaje poza zasięgiem języka i w rozumieniu
ludzkim jest on niedostępny sam w sobie oraz jest on nierozpoznawalny w swej
naturze.
 Ta koncepcja odróżnia się od zachodniego tym, że tajemnica boga jest tak wielka, a z
drugiej strony tak mocno niedostępna, że należy zachować daleko idącą
powściągliwość w wyrażaniu się o nim, a zwłaszcza w wyrażaniu się definitywnym, w
oparciu o konstrukcje myślowe czy wprost tezy jednoznaczne.
 Jak wiemy, jest to też pewna aluzja wobec teologii zachodniej, która swoją
poznawczość boga opiera na pierwiastku rozumowym, logicznym i racjonalnym, w
przeciwieństwie do wschodniej teologii.
 Teologia wschodnia zachowując te pewne wycofanie, powściągliwość, nie dąży w
żaden sposób do tego, żeby nagromadzać teorie.

Teologia kościelna – wywodzi się z tradycji, ale również z nauki soborów powszechnych z I.
tysiąclecia, gdyż uważa się na Wschodzie, że ta doktryna jest najbardziej prawdziwa, a z
drugiej strony wyczerpuje sens i przestrzeń rzeczywistości nadprzyrodzonej:

 Każda próba definicji niesie ze sobą pewne konsekwencje związane z ograniczeniem

(już sam dogmat symbolizuje ograniczenie, jest czymś stałym, nienaruszalnym –
przed tym broni się teologia wschodnia).
 Teologia zachodnia zdecydowała się, czy opierając się na innych przesłankach
logicznych, po prostu postanowiła kwestię nadprzyrodzoności, bóstwa w całym jego
wymiarze (także tym ‘trójjedynym’ wyrazem) dążyć, dociekać, wyjaśniać głęboko.
 Ta teologia (zachodnia) zostawia niewiele miejsca na tajemnice, gdyż po prostu chce
wszystko wyjaśnić, natomiast Wschód pozostawia bardzo wiele miejsca na
tajemnice.

„Skoro jest to misterium, to niech pozostanie misterium.”

 Nie należy w tej koncepcji doszukiwać się sensacji – niech to będzie tajemnica.
 Jest to ten sposób widzenia idei religijnej na wschodzie (na całym wschodnie, nie
tylko tradycji i nurtu bizantyjskiego, ale także wielu innych, włącznie ze słowiańskim –
nam najbliższym).
Różnice jakie później zarysowały się między Wschodem a Zachodem dotyczą zwłaszcza tej
płaszczyzny kulturowej. Podstawą tych różnic jest myśl teologiczna.

Na wschodzie nie doszło nigdy do syntezy filozofii z teologią, co ma miejsce akurat na

Zachodzie szeroko pojętym, nie tylko religijnym. Między innymi, w chrześcijaństwie
średniowiecznym, zachodnim – naukę uprawiali prawie, że wyłącznie duchowni, kiedy na
Wschodzie – dzieje się zupełnie inaczej, ponieważ uprawiają ją osoby świeckie.

Występuje tutaj inne założenie – na Wschodzie kładzie się większy akcent na formę i kult (w
sensie jego realizacji praktycznej), w związku z tym istnieje też zasada, że duchowni (słudzy
kultu) powinni być w sposób należyty przygotowani do tej działalności – dobrze znać ryt,
obrzędy, zwyczaje itd.

Jeśli chodzi o myśl szerszą, teologiczną, chociażby z czego wywodzą się ryty i rożne zwyczaje
– kładzie się mniejszy akcent na te kwestie na Wschodzie (gdzie na Zachodzie, te rzeczy są
ujmowane nie co inaczej. Co więcej, jest inna wrażliwość, jeśli chodzi o praktykę, kult aniżeli
na wschodzie).
Uprawianie teologii przez świeckich na Wschodzie jest działaniem niezwykle popularnym.
Co więcej, poważną teologię wschodnią realizują osoby świeckie, natomiast na Zachodnie
ten proces przebiega inaczej.