PONTIFICIA UNIVERSIDAD JAVERIANA

FACULTAD DE TEOLOGIA
LICENCIATURA EN CIENCIAS RELIGIOSAS

RELIGIÓN YACHACHIKUYPA
UYWANAKUYPI ATIPAKUYNIN

TESIS QILLQASQANKU, LICENCIADO EN CIENCIAS

RELIGIOSAS NISQAMPI QISPINANKUPAQ

YACHAQKUNAPA SUTINKUNA
Ximena Carolina Nastul Rosero
Yuli Marcela Rosero Cuaichar
Ibeth Karina Rodríguez Pénate
Derly Paola Tamayo Mahecha

LICENCIATURA EN CIENCIAS RELIGIOSAS

BOGOTÁ D.C
2017
MUSIYACHIYNIN

Artículo 23, kamachikuy Resolución 3

yupay, 6 punchawpi anta sitwa killapi
1946 watapi, qillqa Reglamento de la
Pontificia Universidad Javeriana
nisqanmanhina. “Hatun Yachay Wasi
Havarianaqa” mana nanachikunchu kay
qillqasqapi yachaqkunapa ima
nisqanmantapas, astawanqa kay
qillqankuqa tesisninku
hurqukanankupaqmi qispichisqa karqa.
Chaynallataqmi qawarirqa kay qillqapi
mana imapas kay wasipa iñiyninman
chaqwakuqkunallata chaynapi kay
católico iñiyta mana kay tesiswan
maqaqhina saruchinapaq, aswampas
chiqap rimaymanhinalla allin kayta
maskaspa haypanapaq.
 CHANINCHAYNIN

Huk musquyqa manam qispinchu nitaq

ruwakunchu qawayllawanqa, astawanmi suyan
llasaq llankayta hinaspa kallpanchakuyta”

Colín Powell

Chaninchanikum Tayta Diosta yuyaypa paqariynin kasqanmanta hinallataq

kaysayninchik pusarisqanmanta.

Ayllukunatapas yanapakuyninmanta hinaspa uyariykuspa llampu sunquwan

apariwasqankumanta.

Hatun Yachay Wasi Javerianata, yachayniyku taqisqanmanta, chaynata ruwaspa chiqap

runakuna kanaykupaq uqllasykuwasqankumanta.

Umalliq kamachikuqniykuta pachatapas mana tipiykachispa sunqumantapacha yachay

wasita purichisqankumanta.

Yachay Wasi La Ribera punkunkuta kichaykuspa warmakunapa yachayninkunaman

haypaykusqaykuta, chaynapi kay qatipasqayku qispinampaq chaypitaqmi yuyaniku
llumpayta yachaqkunata paykunaqa kanku 11-A ñiqimanta.

Lliw runakunata imaynampamampas riksiyninkuwan hinaspa willakuyninkuwan,

hamutayninmantapacha yuyaymanachiwasqankumanta, chaynapi kay qillqapi qispichisqa
kanampaq.

KAQNINKUNA
 MUSIYACHIYNIN.......................................................................................................2
CHANINCHAYNIN......................................................................................................3
KAQNINKUNA.............................................................................................................4
CHUMAYNIN....................................................................................................................5
Aysaqnin rimaykuna.........................................................................................................5
RESUMEN.........................................................................................................................6
Palabras Claves..................................................................................................................6
ABSTRACT........................................................................................................................6
Keywords............................................................................................................................7
I. MUYURIYNIN...........................................................................................................8
1.1 IMAMANTATAQ RIMARIN................................................................................8
1.2 UMANCHAYNIN....................................................................................................8
1.3 SASACHAKUY QAWARICHIKUYNIN.............................................................8
1.4 HAYPAYNIN HINASPA IMANASQA RUWAKUNANMANTA.................9
1.5 MASKAYNIN....................................................................................................11
1.5.1 RURUN MASKAYNIN.................................................................................11
1.5.2 WAKIN MASKAYNIN.................................................................................11
II. QISPISQA YACHAYKUNAMAN HAPIPACHIYNIN...................................11
2.1 ÑAWPA WILLAKUYMANTAPACHA YACHASQAKUNA..........................11
2.2 QILLQAKUNAMANTAPACHA YACHASQAKUNA.....................................12
2.3 YACHAY WASIMANTA.....................................................................................12
2.4 YACHAY WASIPI YACHAQKUNAMANTA...................................................13
2.5 IMA TIKRAY MASKASQANKUMANTA........................................................13
2.7 RIKSICHIKUYNINKU LLAQTA TIYAYNINKUPI.......................................14
2.8 TARISQAKUNATA QAWARISPA....................................................................14
CHUMAYNIN

Kay qatipasqa llankaypa haypay munayninqa maskanmi Paulo Freirepa religión

yachachikuyqa imaynatas runa kaymanta, kawsaymanta, yachachikuymantapacha
winapakusqanta. Kay kimsa kaq ñiqikunata qawaspataqmi mallwarichin; I kaq ñiqi
rimarichkan runakayqa imaynatas kay yachachikuy kawsay ukupi qukun, kikin huñu
ukupi sasachakuyninmanta qukusqanmanta; II kaq ñiqi kaqtaq rimarin, kawsaypiqa
religión yachachikuyta aparispa imayna uywanakuyta chinkayman apasqanmanta; III kaq
ñiqipitaq rimarin, Paulo Freirepa rimasqanmantapacha yachachikuy tikrachiynin
qispichinapaq, hinaspataq yuyarichik mayna allintaq runa kayninchik qawakuy, chanin
kasqanchik ñawray kayninchikpi hinaspa imaynata qispichichwan yachachikuyta
chiqapchasqata huntachikuq sunqunchasqata.

Chayqa warmapa imayna kayninqa qispichisqam kanan, aswanqa kanmi pusariqninkuna:

wasipi tiyay, ayllu muyuriqnin, kawsay muyuriqnin hukkunapas. Kaykuna aparin
runakunapa imayna kayninta, hinaspataq ñawpaqman apaqhina sapakamata runakaynimpi
mallwarichin, chayraykum llumpayta qawarinanchik hinaspataq qatipananchik
warmakunapa qispiyninqa tukuy muyuriqnimpi apakuqpa intusqan sapa punchawpa
risqanmanhina kasqanta, hinallataqmi allin musuq kawsaykuna unanchaypas chayqa
lliwpaq kanan, llumpay kuyakuypa huntasqan, hamutaypa yanapasqan hinaspa lliw
warmapa runa kayninta qawarispa tikrachikuypi yuyaymanaspan hinaspa inakaq
ñitikuqkunatapas tupaqninman churaykuspan. Chaytam Paulo Freireqa rimarqa
yachachikuyqa mana ñitikuqmi kanan lliw runakayninchikta ukunchaspa qawaq nispa.
Yachachikuyqa lliwpaqtaqmi kanan hinaspataq runakunapi hamutayta hatarichinan,
chaytaq, runapa musiyayninta qupitachinan hinaspa tikranan kuyakuypi hapipakuspan
runakunahina qawachisqa kananchikpaq, lliwpas runa kasqanchikta chaninchanampaq,
lliwmantaq ima kaqpas tupaqnimpi hinaspa qispisqa haypananpaq chaynallataq
yachachikuypas chayna tupuwan haypanampaq.

Aysaqnin rimaykuna

Runa kay, kawsayninchik, yachay, tikray.

RESUMEN

Este trabajo de investigación tiene como objeto dar un acercamiento a los aportes que
Paulo Freire le da a la ERE, desde las categorías de identidad, cultura y pedagogía.
Durante el desarrollo de los tres capítulos: Capitulo I: La identidad en nuestra sociedad
educativa: El problema de la identidad hoy dentro del aula de clase; Capitulo II: La
cultura en el ámbito de la Ere: causas que ha llevado a la perdida de la cultura de la ERE
en los jóvenes del grado 11; A de la Institución la Ribera Montería Córdoba; Capitulo III:
Conversión aportes de Paulo Freire a la Pedagogía integral. Desde ese humanismo y esa
fuerza trasformadora que caracteriza a Freire Recordamos la importancia de la identidad
en el ser humano, la riqueza en la diversidad cultural y la necesidad de una pedagogía
crítica e integral. La identidad en el niño se construye, influye: el hogar, la cultura, el
contexto social en donde se desarrolla. La identidad hace sujetos de acciones, en la
sociedad con un pensamiento propio, crítico e influyente. La cultura influye en la
formación de los individuos, es necesario comprender la riqueza que hay dentro de ella,
pero también es necesario hacer nueva cultura, más justa, más amorosa, más pensante,
crítica y trasformadora. La pedagogía propuesta por Paulo Freire es crítica e integral. Una
pedagogía para todos que forme un pensamiento crítico, transformador desde la base del
amor, la igualdad, las justicia y la educación.

Palabras Claves

Identidad, cultura, pedagogía y transformación.

ABSTRACT

In this research work is aimed to give an approach to the contributions that Paulo Freire
gives to ERE, from the categories of identity, culture and pedagogy. During the
development of the three chapters: Chapter I: Identity in our educational Society: The
problem of identity today in the classroom; Chapter II: Culture in the field of Ere: causes
that has led to the loss of the culture of ERE in the youth of the 11th – A grade, From the
institution La Ribera Monteria Córdoba; Chapter III: Converting contributions from
Paulo Freire to integral pedagogy. From this humanism and that transforming force that
characterizes Freire we remember the importance of identity in the human being,
Richness in cultural diversity and the need for a critical pedagogy in integral. 12 The
identity in the child is built; Influences the home, the culture, the social context in which
it develops. Identity makes us subject to actions, positions us in our society with our own
thinking, critical and influential. Culture influences the formation of individuals, it is
necessary to understand the richness that is in the culture, but it is also necessary to make
new culture, fairer, more loving, more thoughtful, critical and transformative. The
pedagogy proposed by Paulo Freire is critical and integral. A pedagogy for all that forms
a critical thought, transformer from the base of love, equality, justice and education.

Keywords

Identity, culture, pedagogy and transformation.

YAYKUYNIN

Kay llankayqa qispichisqa chaynapi Título de Licenciatura en Ciencias Religiosas

nisqanta haypanapaqmi, kay qatipayqa educación religiosa nisqantam sunqunchaspa
qatiparqa hinaspataq hapipakurqa kay yachachiykuyta qawanampaq, imaynatachá
uywanakuy kawsayta hinaspa imapipas huk iñiykunata qawarispn hinaspan chayna huk
iñiypi hapipasqa yachaqkunata pusarisqanmanta.

Kay qatipayqa maskarqa huk Yachay Wasipi aparisqa kanampaq, ichaqa chay raykum
akllarqa Yachay Wasi La Ribera de Montería- Córdoba, yachaqkunataqmi karqaku 11-A
ñiqi nisqankumanta. Puntapi tantiyayninqa karqa yachaykuy hinaspa riksiykuy kay
ñawray iñiyninchikpi kayninchikta qawaspa huk niraq rikchayninchikta imayna apariy
munasqanchikmanta, chaytaq munaychachispa tanqasqakuna kawsayninchikpi,
yuyayninchikpi, iñiyninchikpi, yachayninchikkuna puririchiypi qukun. Kay qillqapitaq
tarikunqa imaynata musu sipaskunapi encuesta tapukuykunawan kay ñawray
kayninchikta qawarispa haypasqanchikta, chaynallataq imaynatachá musu-sipaskunapas
kikinkupura apanakusqankuta huk rikchayninkunata qawaykanakuspanku.

Qawakurqataqmi, ukuniqta yachapana kasqanta kay religion yachachikuypi, musu-

sipaskunapiqa yachayninta mirapachisqa hinaspa taqwichisqa hamutachispam, imaynata
paykuna kikinkumanta aparinmanku allin ruwaykuna yachasqankuta, chaynallataq kay
allimpaq hapisqa kaqkuna imaymanata allin kawsaypi tanqarispa runa kaypi
wakinkunawan kawsanapaq.

Chayraykutaq, kay qatipaymantapacha suyanchik ñawinchaqkuna kaqpaqhinata kay

religionmanta yachayta hapinankuta hinaspa yachaqkunapaqpas allin kayninkupaq
kasqanta qawarispa ayllukunatakama utaq llaqtapaq llankaqkunantakamapas
purichinankuta hinaspa llaqtakunapa mallwayninta maskaspa, hawka hinaspa kikinchikpa
kaqpi wiñarispa kawsayninchikta aparinapaq.

I. MUYURIYNIN

1.1 IMAMANTATAQ RIMARIN

Kawsayninchikmanta, runa kayninchikmanta, yachachikuymanta hinaspa religion

yachaymanta.

1.2 UMANCHAYNIN

Religión Yachachikuypa Uywanakuypi Atipakuynin

1.3 SASACHAKUY QAWARICHIKUYNIN

Yachay Wasi La Ribera de Montería Córdobapiqa, warmi qaripaq chapusqapi

yachaqkuna uywaqmi, kaypim akllarqaniku kay llankaytataq aparirqaniku Tituloyku
hurqunaykupaq. Chaytaqmi kay llankayqa qatiparqa hun ñiqipi kaq yachaqkunawan
paykunaqa karqaku 34 yachaqkunam, chaymantataqmi 17 qarikuna 16 warmikuna kanku.

Kay huñupi tarikurqa ñawray qawaykuna, ñawray iñiykuna, ñawray yachaykuna, ichaqa
qatiparqaniku imaynampis yachaqkuna imatapas utaq hukmanrayaspalla kay religión
yachachikuyta qawarisqankumanta hinataq ruwanku utaq aparinku, chaynallataqmi
sapaqcharqaniku qatipayniykupi runa kayninku qawarikusqanta, kawsayninku
apasqankuta hinallataq yachapakuyninkuta; chaynapi qawariyta munarqaniku imaynata
sapakama iñiyninkuta tanqasqaku kikinkupa munayninmantapacha.

Qawakurqan ñawray kawsaypiqa uywanakuypas, iñiypas, hamutaypas huk rikchaqkama

yachaqkunapi kasqanta, kaytaq tarichiwarqaku imaymana sapakama kasqankuta,
imaynanpaman imatapas aparisqankuta chaynallataq kikinkupurapipas imayna
qawanakusqankuta. Chaymi ñawpaqman hinaspa qispichinaykupaq qallarisqaykupi
llankayta qatallirqaniku chaywan “allin runakuna yachay wasikunapi qispinankupaq,
chaynataq runa kayninkutapas llaqtapa kaqninkunatapas kawsayninkupi aparinankupaq.

Qallarinchikman Paulo Freirepa llapa yachachikuypi sasachakuykuna chaqwasqakunata

hinaspa mana rimayniyuqkunata sarunchaspa usuchisqankunata; qawarispa nichwanmi,
arí pasaypaq usuchisqa kaqkunatam mana imaynampallamanpas ikunkuta uyarinchikchu
hinaspam hawamanraq utaq atqunchikraq paykunata kawsayninchikmantapacha, mana
qawariyta munaqtukunchikchu; kay yachachikuyqa chiqaqpipas tikrana kasqanta,
chaypitaq hinalla qawarinanchik yachachiq kasqankuqa allin sapinchasqa runa
kayninkupi, allin sirwikuq kayninkupi, allin pusariq kayninkupi kanan; chaynata ruwaspa
allin runayayman yachaqkunata aparinankupaq; chay yachaymantapachataq kawsay,
Pachamama, uywakuna, huknin hinaspa runamasinpas chaninchaqkuna hinaspa
yupaychaqkuna kanankupaq, allin kaqtapas mana waqllichispa llaqtapa kawsayninpi
mirachinankupaq.

Kay yachaymanta hinaspa yachachiymanta yachaqpaqa, kay pachakunapim llumpayta

chinkarun yachaqkunapa runakaynin qawariy, kunan punchawkunapi yachachikuytaq
misminchan yachachikuyta chaskiymantawan quymanta qiminasqata, tecnología
nisqampa satipasqanta hinaspa sapinchasqa yachayllaña ustun warmakunapa
yuyayninman, kay yachaykunataq mana kaqpaqpas hinachu, runa kayta wiñachiyta
munaspa yachachisqaqa yaykunchu nitaq takiyanchu allin kawsay wiñarichinapaq.
Hinallataqmi mana hamutay kanchu yuyaykuna tikrayninchik, chaytaqmi wakchallata
hinaspa iqullata yachaykunata wiñachin, kikinmantapacha yuyayta mallwachinampaq,
chaywantaq musquyllapi hinaspa munayllapi takiyachisqa kawsananchikpaq
yachaykunallawan kanchik. Chaymi religión yachachikuy llumpayta arwitakun runapa
yachaynimpi, hinaspataq munaspa utaq mana munaspapas lliypa apanampi
chakatakurqun, chaytaq maskan runakunata siqimpamanhina tanqapayayta, imaynakunata
ruwanantataq qawachinña, kuyakuypa sutinpitaq Diosta qawarayachin mana hukpiqa
qawarinmanchu nitaqmi yupaychanmanchu pachamamataqa maynataña uywayninwan
qawarichichkaptimpas, chayqa kallpawan tikrasqaña chay yuyayqa hinaspa iñiy
hapipakunapaq mastasqapi qawachisqaña lliwpa ruwanampaq.

I.4 HAYPAYNIN HINASPA IMANASQA RUWAKUNANMANTA

Religión yachachikuyqa chinkachkanmi yachaqkunapa munaynimpi ichaqa

yachachikuypiqa llumpaytam matirayamunku yachanapaq kaqpi churarquspanku, kay
mana munayqa qawarikunmi hinaspataq musiyachikun asllapiraq kay yachachikuy
qallarichkaptin. Kaymantaqa yachanataqmi manam lliwchu huk hiñiyllata qatikunku
astawanqa achka ñawray iñiyniyuqkunam yachaqkunaqa kanku, hinaptin kay religion
católico kaptaraq churkupayaspaqa satipayanchik mana paykunapa munaynimpaq kaq
iñiyta, chayta ruwaspaqa manaya qawankuchu kay yachay purichiq kamachiqkuna
sapakama runaqa kikinpa iñiyninta qatikunankuta. Chayta matirayaspaqa
usuchichkankum paykunapa iñiyninkuta hinaspataq mana allin apanakuyta purichinku
aswampas runakayta mallwachinatapashina.
Yachachiqkunataqmi chayaruspa pasaypaqpi qawakun, kay iñiykuna yachachikuypi
wankikuspanku, chayqa riki mana imaynanmanta qispichiytapas atinkuchu, nitaq
qispichisqaña llankanapaq pusarikuq rapi kamachikuqkunapas qispisqataqchu, chaypitaq
qawarichikunan imaynatacha achka iñiyniyuq warmakunata religionmanta
yachachichwan.
Qawarinataqmi kay llankaykunaqa lluksirimun ñawpa yachaykuna, iñiykunata
kawsarichispa chaninchanapaqmi, chaywan imayna kawsaykuna kaqta yupaychachinapaq
hinaspa ayllukuna kaqta hukllanchaspa kuskanchachinapaq. Religión yachachikuyqa
tikrakunantaqmi runakunapa wiñanampaq yachachikuypi, mana sapa kuti hina chay-
chayllata kuti-kutirispa rimanapaqchu, aswampas yachachiyninmi qispinan huk
munaypaq rikchayniyuq; chaynapi yachaqkunapa munayninta kicharispan allin
kawsaypaq runakunata qispichinampaq. Chay hinataq kay yachachikuyqa yanapanan
runayaypaq chaynapi allin runapaq qispiruspaqa allin kaq qapaq qispisqa ruwaykunata
llaqtan rayku apakacharinankupaq, kay pacha kawsaypi hinallataq ayllunpi utaq llaqta
kawsayninpi. Kay yachay allin qispinampaqa lliwmi churapakunan yachaqkuna, tayta-
mamakuna, chaymantaq yachachiqpas churkupanan yachayninkuna
haypasqanmantapacha musuq yachaykuna, yachachiykuna tikrasqaña yaykunampaq
hinaspa mismispa sapinchakunampaq. Freirepa nisqantaqmi kaynata nin “manam
kawsayqa kanmanchu mana sapa kutipipas tikrapayakuspaqa, mana unanchaykuna
qispiptinqa, nitaq uchuti kaywan qawapayasqaqa; chayqa qispin mana tiqusqahina
runakunapa umanmanta lluksimuspa, utaq kacharisqa hinaspa paskasqa umayuq kaynin
qawarichisqa kaptinmi”.
I.5 MASKAYNIN

I.5.1 RURU MASKAYNIN

Riksiy kay yachaypi religionamanta kaq yachachikuypi imaynataq kay ruwayninku

kawsayninku Yachay Wasi La Ribera de Montería Córdoba yachaqkunapa allin ruwaypi
kawsayninku qispisqanta kay qatipaypa nisqanpi hinaspa maskasqanpihina runakuna
ñawpamantaraq kawsaypacha takiyamusqankupi.

I.5.2 WAKIN MASKAYNIN

Maskay allin kusikuypi hinaspa runahinalla qawanakuypi musu-sipaskuna

kawsanankupaq chaynata ruwaspa chaqwanakuykuna hatariqta asllayachinankupaq
hinaspa kikinkupurapi allin qawanakuyta hatarichinankupaq.

II. QISPISQA YACHAYKUNAMAN HAPIPACHIYNIN

2.1 ÑAWPA WILLAKUYMANTAPACHA YACHASQAKUNA

Paulo Freireqa qallariynimpim amachakuqpaq yachapakuyta qallarisqa, chaypitaqsi

yachaymanta llumpay munaynin tanqarirqusqa kay yachapakuyta saqispa llapa
kallpanwan ñakarichisqakuna rayku llankayta hinaspa kay usuchisqakunata yachachiyta.
Chaynata ruwaspa maytunta qillqasqa “La pedagogía del oprimido” “Usuchisqakuna
yachachiymanta” kay maytutaqmi tikrakurqun lliw kay pachapi allin yachachiymanta
rimaq yachaykunapa takiyasqan sapi churasqahinaman. Paymi yachaytaqa churkurqa
yachaqkunapi kanan yachay chaskisqanpiqa, lliw watasqa liyasqa kaqkunata
kacharichispa yachachinamanta, chaytaq qawanan yachaqkunaqa kikinpa
kawsayninmanhina, ruwayninmanhina, hinaspa sapinmantapacha imayna yachaykuna
apamusqanmahina yachanankupaq.

Kaynanpamanta yachachikuy qawasqaqa runakunapa yuyaynintam kichanqa,

hamutayninkuntam paskanqa, uparayaq sunquntam kicharinqa, hinaspam kikimpa
yachayninmantapacha yachaykunata taqinqa, chaytaq rimaynimpipas qawarichikunqa
hinaspa yachayninta mallwarichinqa.

Chaymi hamutayqa hinaspa yachaypa huntasqan rimayqa Vigotskypa nisqampi hinapas

rimaytas paskarichin, chayqa yanapan wakinwan rimanakunampaq hinataq yachaykunata
unanchanankupaq utaq yachaykunata qipanchaspa huk yachaykunata tikranapaq.
2.2 QILLQAKUNAMANTAPACHA YACHASQAKUNA

Yachay wasikunaqa yachachichkanku yachaqkunata imayna ñawray kawsaykunayuq

kasqankuta qawarinankupaqmi, chaywanmi quyta munanku kay tukuy rikchaq
sasachakuykuna kay runakunata ñakarichiwaqninchikkunata sampallatahina huñumanta
haparinankupaq, chaywantaq paykunaman uyarichiyta munanku kay lliw tikrayta kayna
millay niraq kawsasqanchikta qawarinankupaq.

Yachay wasikunataqmi chaskin lliw imayna yachaqkunapa kawsayninta, sunqu ayllunpi,

muyuriq ayllunmanta, yachay huñunakuyninpi, kawsayninpi; chayna kachkaptintaq
hukninpallaman qaykuyta munaspa hukllatahina qawayta munan hinaspa chullalla
ruwanamantahina lluksinanta munan hinakaqllata qawastin, ruwastin mana
tikraykachispa wistu luruhina qatipakuspalla rimanampaq tanqapayaspalla
kutichinampaq. Mana uyariykunchu iñiyninmanta, ruwayninmanta, runa kayninmanta,
nitaq imayna runa kaynin riksichikuy munasqanmantapas, chayqa manataq yachanchu,
munanchu imayna religionmanta yachaytapas aparisqanta, aswanqa ninku yachachun
hinalla kay yachachiypaq yachananku kaqkunata, munayninqa imaymanampapas mana
hukmanqa hapipakunanchu.

2.3 YACHAY WASIMANTA

Yachay Wasi La Ribera, tarikun Montería llaqtapi, Córdoba ukupi, tupaqchampi

ninapaqa taqsa llaqta La Riberapa sunqunpi; kaytaq allin achka llaqta runakunapa
tiyasqan chayqa kachkan kikin kikllupi tupu 10-23-50ª 23.108, kay yachay wasiqa
chapusqa warmi hinaspa qari warmakunatapas yachachinmi, chaypitaqmi qawakun allin
kawsaypa chawpimpi yachaqkunaqa hinaspa yachachiqkunapas apanakusqanta.
Yachaqkunamantaqa nichwanmi paykunaqa runa kaypi sapinchakuqkunam kanku, allin
qatipaqkuna, yachaykuna musuqyachiqkuna, chaypa chawpinpiqa lliwmantapas aswan
allinqa llapa yachaykuna mastarisqanku, qawarichisqanku chaynapi kay yachaqkunaqa
kikinkumantapacha yachaykunata qispichinku, yachayninkupi hamutaspataq sumaqta
yachapanku.

Kay Yachay Wasiqa hatunmi pichqaman rakisqa wasikuna, sapakaman iskay altusniyuq,
35 rakisqapi, iskay patmapitaq yachachin, inti lluksiyman secundariata chaynataq intipa
chinkaykunan pachapiqa primariata, kanmi 2 laboratoriokuna física hinaspa
quimicamanta kaqkuna, kaypim yachaqkuna yachayninkuta matipanku proyectokunata
yachachiqkunawan aparispanku utaq kikinkumanta tantiyasqankunata ichaqa
yachachiqkunapa pusariyninwan.

2.4 YACHAY WASIPI YACHAQKUNAMANTA

Kay Yachay Wasipi 2300 yachaqkuna kan, iskay patmapi rakisqa yachanku, mana
yachakunchu qayka warmi qarikuna kasqanku nitaq sapa ñiqipi kasqanku, ichaqa pacha
qallariymanmi yachapakunku 10 watankumanta 19 watankukama yachaqkuna, kay
yachachikuyqa qallarin 6:15 tullmiyuq pachamanta, punchawyaruq yachaqkunaqa
yaykullankum Yachay Wasi ukuman ichaqa iskay kaq yachachikuymanña yaykunku
mana chaqwa yachachikuy ukupi ruwanankupaq, samankutaqmi 8:30 tillmiyuq 9:00
pachakama. Inti waqtayman yaykuqkunataqmi qallarinku 1:00 pachata hinaspa tukunku
6:00 pachata paykunaqa iskay samayniyuqtam yachachikuyninkuta aparinku ichaqa kay
taqsakaqkunataqa tayta-mamanku utaq ukaq yuyayniyuq uqarinku, chaynapi allin
waqaychasqa warmakuna kanankupaq.

2.5 IMA TIKRAY MASKASQANKUMANTA

Sapakama huk rikchayniyuq kayninchikqa mana sasachakuychu manataqmi

sasachakuymanchu apariwanchik, ichaqa chaninchawanchikmi, hinaspataq
tarichiwanchik chiqaqpipas yachaykunaqa achkanpi tukuyninpamanta lluksirimusqanta,
chaytaq qawarichiwanchik ñawray kawsayqa runakunata llumpayta wiñachiwasqanchikta
hinaspa mallwachiwasqanchikta.

Qawarisqamanhinaqa kanmi kay musu-sipaskunapi huk qawariykuna, ichaqa

chaykunatapas Yachay Wasi ukupiqa qawarispan llankarikunman, chaynapi
sapaqchanakuy kaqkunata qipanchanapaq. Kaytaqa aparirqakutaq huñupi llankay
purichinankurayku, yachaqkunapipas runamasin llakipayakuq kayta rikcharichiyta
munaspa, lliwtapas uyariykunankupaq, tantiyayninkutapas hinaspa hamutayninkutapas
uyarichikunankupaq utaq yuyaymananankupaqpas, chaykunata hatallispataq kay musu-
sipaskunaqa achka ruwanapaq kaqkunata llaqtaman qawarichirqaku, chaytaqmi
tantiyayninkuqa sapinchasqa karqa Paulo Freirepa nisqanta ñawinchasqankumantapacha,
chaytaqmi paykunapiqa takiyarqa yachachikuy tikray munay, chaynapi yachaykunapas
kawsaypaqhina, kawsanankupaqhina kanampaq.
2.7 RIKSICHIKUYNINKU LLAQTA TIYAYNINKUPI

Qawariyniykumantapachaqa munanikum riksiyta imaynas kawsaypi aparikun runa

kayninku yachaqhina hinaspa runakayninku llaqtapa qawarinampaq, chayqa
yanapawarqakutaqmi sapankamata yachaqkunata hatunta sunqutawan ñawitawan
kichariykuspa qawarinaykupaq, chayta mañakuspataq ñuqayku maskarqaniku paykunaqa
munayninkumanhinalla rimanankuta, chaypitaq ñuqaykupas mana ima kaqtapas
imarikuqllatawampas churapakullarqanikuchu, qawaylla qawaspa qipakurqaniku.

2.8 TARISQAKUNATA QAWARISPA

Haypaynin tarikun imayna yachachikuy kay sasachakuyniyuq hinaspa usuchisqa

runakunapi apakusqanta qawaspa, chaynallataqmi kay llaqta runakunaqa aslla qullqi
yuykuyniyuq kanku, chayraykutaq yachaqkunapiqa qawakun paykunaqa llankaykunapi
wasinku yanapanankupaq churapakuqkuna kasqanku, chaypitaq maskakurqa
hamutayninku hinaspa rimayninkuqa chaniyuq kanampaq, chayta qawarispa paykunapas
chaninchasqa kasqankuta sunqunkupi musiyanankupaq hinaspa munaypaq ruwayninkuta
kallpanchanankupaq hinaspa uyarichikunankupaq.

Chaytaq qawarisqayku haypanqa 3 muyupi qawariyman:

- Puntakaqmi, muyunqa iñiykunapi chanin qawaykunamanta, chaynataq religión

yachachikuypiqa mayna allinmi yachaqkunapaq riksiy iñiykunamanta chaynapi
paykunapas iman tupaqnin iñiypi hapipakuspanku qawakunankupaq.
- Iñiykunamanta ukunchay mana sapaqchaspa nitaq karunchaspa ichaqa Paulo
Freirepa yachachikuymanta rimarisqanta hapispa kuskanchachiyta yachachiqwan
– yachaqkunawan utaq yachaqkunawan – yachachiqwan, chayqa yanapanmantaq
uywanakuypiqa runakunata yachachiywan, wiñachisqanchikta yachay
huntachikuynimpi utaq yachaykuna taqipaynimpi, chaynata ruwaspa runayaypi
qispinampaq, allin kaqkunata wakinrayku, hukninrayku, pachamamarayku, tukuy
imapas muyuriqnimpirayku ruwaspa.
- Religion yachaypitaq yaykunan yuyaymanaykuna iñiymanta, yachaymanta, mana
nisqallatachu utaq uyarisqallatachu millpuqhina yachaqkuna chay yachaykunata
wankinanku, astawanqa paykunam qawariyninkuta mastarinan, muyuriqpitaq
hamutanan chay yachaykunata sunqunchaspa mana iñiypa intusqallanwanchu
 yachanan aswanqa mirachinan yachayninta huk iñiykunata qawarispa chaymanta
chumasqanta musiyaspa allinta hamutanampaq.

Kay kimsa kaq nisqakunataqa yanapachichwanmi huk yachaykunata lliwpaq wayra

wasikunapi, televisionnintakama yachachikuykunata qapaqchaspa, chaytaq aypanman
mana yachaqkunallamanchu astawanqa lliw llaqta runakunamampas, chayqa karukama
chayanman.

Sasataqmi kay rimarisqakunapi yuyaywan ruwayman churay tukuy rikchaq ñawray

iñiyniyuqkunapa sunqunman chayaspa takiyasqa yachaykunata qaychirispa musuq
ñawiwan huk yachaykunata qaway hinaspa tikray, ichaqa atikunmanmi allin ruwayllapi
runakunapa sunqun sapinchakuspa munayninkuta qipanchaspa, ñawpa mana allin
kaqkunata tikraspa yachaykunata purichisqaqa.

Kay ruwaykuna mallwarispa purinampaqa Paulo Freiren llasaq qayarikuyta

yachachiqkunaman ruwarqa, kaytaq sapinchakun iskay qawaypi, llumpayta qawanam
ancha chaninchakuqtahina tukuy ñawray kayninchikta, chayqa masiyaq kawsaykuna
mana musiyachikuqkunata ñitisqanta qawarispa, kayna kawsaykunaqa manam ñawinkuta
kichariyta munankuchu huk rikchaq yachaykunaman nitaq tiqsi muyuntimpi ñawray
kayninchikkunata chaninchankuchu, paykunaqa yachaq hinaspa hatun tukuqkuna kanku,
hukkunaqa imaynampapas paykunapa chiqapchasqanta llulla kaptimpas hapichiyta
hinaspa tanqayta munanku.