Powtórka z angielskiego

PRZEDIMKI
ARTICLES “A” & “THE”

EDYCJA JANA KAŁUŻY

All rights reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone.
No part of this book may be reproduced in any form, by photostat, microfilm, xerography, or any other means, or
incorporated into any information retrieval system, electronic or mechanical, without the written permission of the
copyright owner.

QUEST 2021

© 2021 Jan J. Kałuża

SPIS TREŚCI
ZAMIAST WSTĘPU ............................................................................................................. 4

KRÓTKA POWTÓRKA ....................................................................................................... 5

RODZAJNIK THE W SPECYFICZNYCH ODNIESIENIACH ............................................. 9

FRAZY PRZYIMKOWE..................................................................................................... 13

ZDANIA PODRZĘDNE ...................................................................................................... 15

RODZAJNIKI W KONTEKŚCIE ........................................................................................ 17

THE W ODNIESIENIU GENERYCZNYM ........................................................................ 19

KATEGORIE OGRANICZONE.......................................................................................... 21

RODZAJNIK NIEOKREŚLONY ........................................................................................ 25

ZMIANA RZECZOWNIKÓW Z NIEPOLICZALNYCH NA POLICZALNE ..................... 27

INNE PRAKTYCZNE UWAGI .......................................................................................... 28

GATUNKOWE A ................................................................................................................ 30

RODZAJNIK A - INNE PRAKTYCZNE UWAGI .............................................................. 31

RODZAJNIK „ZEROWY” .................................................................................................. 34

RODZAJNIK „ZERO” - UŻYCIA RODZAJOWE .............................................................. 36

„SPECJALNE” SŁOWA I RODZAJNIK ZEROWY ........................................................... 38

SPECJALNE UŻYCIA PRZEDIMKÓW ............................................................................. 41

ZASTOSOWANIA PRAKTYCZNE PRZEDIMKÓW ........................................................ 45

ELIPSY ............................................................................................................................... 48

INNE ELIPSY I KOLOKWIALIZMY................................................................................. 50

IMIĘ WŁASNE – KLUCZ DO RODZAJNIKÓW ............................................................... 52

IMIĘ WŁASNE W KONTEKŚCIE ZDANIOWYM ............................................................ 57

IMIONA WŁASNE Z PRZEDIMKAMI.............................................................................. 61

KILKA UWAG NA ZAKOŃCZENIE ................................................................................. 63

________________________________________________________________________
2
 ZAMIAST WSTĘPU

Gramatyczne pojęcie „article” tłumaczone jest na język polski na dwa sposoby – albo
przedimek, albo rodzajnik. Ponieważ z gramatycznego punktu widzenia, mowa jest o tym
samym problemie, nie warto chyba dłużej się zastanawiać, które z powyższych tłumaczeń jest
„lepsze”. Tak, czy owak idzie o klasę wyrazów, które towarzyszą rzeczownikom w celu ich
lepszego określenia. Pewnie dlatego, często też słowa takie jak A czy THE nazywa się po
prostu „określnikami”.

Dla formalności warto dodać, że klasycy opisujący gramatykę angielską po polsku, skłaniają
się ku pojęciu przedimek. Może dlatego, że angielski „article”, w przeciwieństwie do
niemieckiego „artikel”, nie określa bezpośrednio rodzaju rzeczownika.

W poniższym zeszycie będziemy tych terminów używać wymiennie. Najczęściej jednak – bez
żadnych dodatkowych implikacji - do A i THE będzięmy się odnosić najczęściej przy
pomocy pojęcia rodzajnik.

W języku angielskim istnieją dwa rodzaje rzeczowników nie będących imionami własnymi
(common nouns) - jeden rodzaj to rzeczowniki policzalne w liczbie pojedynczej lub mnogiej,
a drugi to rzeczowniki niepoliczalne w formie pojedynczej.

Poza rodzajnikami THE i A, możemy także rozróżniać rodzajnik „zerowy”, który przypisany
jest rzeczownikom policzalnym w liczbie mnogiej (np. boys) i niepoliczalnym (np. water), po
to aby wyodrębnić imiona własne, które rodzajnika w ogóle nie potrzebują (np. John).
Z rzeczownikami policzalnymi, rodzajnik „zerowy” oznacza „nieokreśloną liczbę jednostek”,
albo po prostu „więcej niż jedną” jednostkę; natomiast z rzeczownikami niepoliczalnymi staje
się on odniesieniem do niepoliczalnej masy lub pojęcia abstrakcyjnego.

Wszystkie rodzajniki mogą być używane „specyficznie” w odniesieniu do indywidualnych

pojęć, albo „generycznie” (gatunkowo) w tym sensie, że określają jednostkę symbolizującą
całą klasę - „superjednostkę”.

________________________________________________________________________
3
 KRÓTKA POWTÓRKA

Zanim przejdziemy do szczegółowego opisu występowania przedimków A i THE oraz

„zero” w języku angielskim, poniżej spróbujemy usystematyzować ich typowe użycia.
Zacznijmy od przedimka nieokreslonego A. Występuje on przed rzeczownikami policzalnymi
w liczbie pojedynczej. W słowach zaczynających się od wymawianej spółgłoski przybiera on
formę a, np.:
a computer; a book; a university;
zaś w słowach zaczynających sie od wymawianej samogłoski, (lub niemego h), jest to forma
an, np.:
an apple; an hour;
Ponieważ rodzjanik A występuje przy rzeczownikach w liczbie pojedynczej, z powodzeniem
możemy wyobrazić sobie jego polskie znaczenie jako „jakiś jeden”- w przeciwieństwie do
większej ilości, np.:
I saw a tiger – Widziałem jakiegoś (jednego) tygrysa.
Natomiast w zdaniu typu:
A tiger is an animal.
rodzajnik A ma ogólne pojedyncze odniesienie. Takie rozróżnienie staje sie przydatne, kiedy
rzeczowniki w tego typu powyższych zdaniach zostają zamienione na liczbę mnogą.
Rodzajnik użyty numerycznie zamieni się tutaj na nieokreślone some.

Bardzo ogólnie rzecz biorąc, rodzajnika (przedimka) nieokreślonego używamy w

następujących sytuacjach:

1.Przed rzeczownikami w liczbie pojedynczej.

2.Przed rzeczownikami w liczbie pojedynczej użytymi w wypowiedzi po raz pierwszy. Np.:

I’ve got a car.
I saw a tiger, yesterday.

3. Kiedy rzeczownik w liczbie pojedynczej jest użyty jako reprezentant (przykład) całej
grupy, np.:
A tiger can be dangerous.

________________________________________________________________________
4
4. Kiedy rzeczownik w liczbie pojedynczej opisuje przynależność danej rzeczy, osoby, lub
zjawiska do tej samej klasy:
Tom is a child.
Mary is a singer.

5. W wykrzyknikach typu:
What a nice day!

6. Przed wyrażeniami typu:

a few, a little, a kind of, a lot of, a great deal

7. Do określenia “pojedynczej” miary, ilości, ceny, itp. Np.:

a dollar, a pound, a dozen, a hundred, an hour

THE – przedimek określony – jest używany przed rzeczownikiem w celu wskazania, że

mówca ma na myśli konkretny obiekt, lub konktretne osoby, rzeczy, albo zjawiska i uważa,
że jego słuchacz, wie o co chodzi. Najczęściej wystepujące sytuacje to:

1. Dana rzecz, osoba, lub rzeczy i osoby, zostały wcześniej wymienione i w dalszym ciągu
rozmowy odnosimy się do nich poprzez THE. Np.:
I saw a dog yesterday. The dog was very big. (To tak jak gdyby po polsku: Widziałem
wczoraj psa. Ten pies był bardzo duży.)

2. Przed rzeczownikami istniejącymi tylko w „jednym egzemplarzu”. Np.:

the moon, the President, the English grammar

3. Przed rzeczownikiem, który zostaje zaraz potem określony (opisany). Np.:

This is the moment you’ll remember.
How old is the girl you saw yesterday?

4. Kiedy rozmówca zakłada, że słuchacz wie, o którą konkretną rzecz, osobę, lub zjawisko
chodzi.
Jane is in the kitchen. (… w tej kuchni w tym konkretnym mieszkaniu…)

________________________________________________________________________
5
 How far is it to the railway station from here? (…do tej jedynej stacji kolejowej tym
mieście...)

5. Przed ogólnie użytymi nazwami „miejsc rozrywki” oraz mediów typu:

opera, cinema, theatre, radio, TV
i instrumentów muzycznych:
I can play the piano, but I don’t like the opera.

6. Przed nazwami oceanów, mórz i niektórych rzek oraz przed niektórymi nazwami
geograficznymi. (W przypadku państw są to nazwy zawierające takie słowa jak: Republic,
State, Union, Kingdom)
The Pacific Ocean, The Baltic Sea, The Thames, The Bahamas
The Republic of Poland; The United Sates

7. Przed przymiotnikami w stopniu najwyższym. Np.:

She is the most beautiful girl I’ve ever seen!
The biggest is not always the best.

8. Kiedy użyty rzeczownik w liczbie pojedynczej oznacza całą grupę tych rzeczowników. Np.
The tiger can be dangerous.

9. Przy czynieniu konkretnych odniesień, typu:

Mary was elected the head of the class.

10. Przed liczbami porządkowymi. Np.:

He is the first man on the moon.
This is the second time I saw you smoking!

11. Przed niektórymi przymiotnikami, w celu oznaczenia całej grupy. Np.:

the blind - niewidomi
the rich - bogaci
(Poza tymi typowymi sytuacjami używania przedimka określonego THE, można wyrównić
jeszcze kilka szczegółowych przypadków. Wszystkie z nich omówimy w dalszej części tego
zeszytu.)

________________________________________________________________________
6
Naszą „szybką” powtórkę kończymy przypomnieniem używania rodzajnika „zero”. Mówiąc
bardziej po ludzku, chodzi o specyficzne sytuacje, kiedy w języku angielskim nie stawiamy
przed rzeczownikiem żadnego przedimka, a teoretycznie powinien on tam stać. Typowe
sytuacje to:

1. Kiedy rzeczownik w liczbie pojedynczej zostaje użyty jak imię własne, gdy się do kogoś
zwracamy. Np.:
Don’t cry Mother. I’ll help you.
Thank you, Doctor. How much do I owe you?

2. Kiedy rzeczownik w liczbie mnogiej dotyczy wszystkich jednostek w danej grupie. Np.:
Tigers can be dangerous.

3. Przed rzeczownikami niepoliczalnymi. Np.:

Truth is good.
I believe in love.

4. Przed materiałami, z których coś jest wykonane. Np.:

This ring is made of gold.
Tables are made of wood.

5. W zawiadomieniach, tytułach gazetowych, nazwach niektórych instytucji. Np.

Do not feed animals.
Private road.
When does school begin?

W dalszej częsci tego zeszytu również wrócimy do rzeczowników, przed którymi nie stawia
się żadnych rodzajników.

________________________________________________________________________
7
 RODZAJNIK THE W SPECYFICZNYCH ODNIESIENIACH

Przechodząc do konkretnych zastosowań, zajmijmy się na początek rodzajnikiem określonym

THE wyrażającym specyficzne odniesienia z rzeczownikami policzalnymi i niepoliczalnymi.
Rodzajnik określony THE pochodzi od zaimka wskazującego THAT. Jednak, chociaż
poprawna będzie wypowiedź: She loves that boy, tak jak poprawne również będą wypowiedzi
typu:

She loves this/her/my/each, etc. boy,

to jednak konstrukcja: *She loves the boy jest w języku angielskim NIEKOMPLETNA. Dzie-
je się tak dlatego, że brakuje poprzedzającego, lub wtórnego kontekstu, z którego moglibyśmy
się dowiedzieć o jakiego „chłopca” chodzi, a dopiero potem odnieść się do niego przy
pomocy rodzajnika określonego THE, tak jak w:

Some time ago she met A NICE BOY; now she loves THE boy.

Innymi słowy, rodzajnik określony funkcjonuje tylko jako SYGNAŁ specyficznego odnie-
sienia i jako taki odpowiada na pytanie WHICH ONE (S)? W praktycznym użyciu,
odniesienie przy pomocy THE może pojawiać się tylko w trzech sytuacjach:

Po pierwsze - w otoczeniu wyraźnego kontekstu, który wprowadza rzeczownik

z rodzajnikiem A (lub „zero”), a potem powtarza go - poprzez odniesienia - wraz z THE, tak
jak w:

I lent John a valuable book, but when he returned it the cover was filthy and the pages
were torn.

Podobnie w definicjach typu:

a car: the engine, the wheel, the gears, the brakes
a war: the cause, the outbreak, the end

________________________________________________________________________
8
Także czasami może się zdarzyć sytuacja odwrotna: THE zostaje użyte zanim pojawi się
kontekst, do którego słuchacz lub czytelnik może się odnieść, tak jak w:

THE house on the corner is for sale. There is, as you know, a house on the corner

Kolejna sytuacja językowa, w której używamy rodzajnika THE, to tak zwany „częściowy
kontekst”. Tutaj wraz z THE występują także dodatkowe określenia, które są tak wyraźne, że
użycie tego rodzajnika staje się po prostu wymogiem. Tymi określeniami mogą być:

A) pojedyncze słowa (single words)

B) frazy przyimkowe (prepositional phrases)
C) zdania podrzędne (restrictive relative clauses)

POJEDYNCZE SŁOWA
To takie określenia, z których jasno wynika, że mowa jest o jednej, jedynej rzeczy, lub
rzeczach w swoim rodzaju. Na przykład:

SAME, RIGHT, WRONG, ONLY, MAIN, SUPREME, PRIME, IDENTICAL,

FORMER, LATER, etc.

Oto kilka przykładów:

I saw the same boy.
He gave the right answer.
The only student to be admitted was John.

Porównajmy także:

He is just the man. (... tym właściwym człowiekiem...)

He is just a man. (Jest tylko człowiekiem)

Pojedyncze słowa wymagające użycia „specyficznego” THE, to także przymiotniki w stopniu

najwyższym (superlatives). Jeśli mówimy, że coś jest „najlepsze”, „najwyższe”, „najtańsze”,
etc., to automatycznie odnosimy się do „jedynego” przedstawiciela - lub przedstawicieli -
danej grupy.

________________________________________________________________________
9
Porównajmy:
She’s the most beautiful girl
They are the most beautiful girls
She is a most beautiful girl (... są jeszcze inne równie piękne jak ona)
They are most beautiful girls (…one po prostu są ładne)
A także:
The eldest daughter does all the housework.
Who can find the most mashrooms?
I’d do it with pleasure, with the greatest pleasure.
Użycie THE tylko przed rzeczownikiem również może oznaczać jakby stopień najwyższy, ale
pamiętajmy, że w tego typy wypowiedziach THE musi zostać zaakcentowane:
He would be THE man for the job.
The demonstration will be THE event of the week.
Można także użyć THE na podobnej zasadzie w wykrzykniku:
This is THE life for me!
Tego rodzaju stopnie najwyższe w niektórych kontekstach możemy wyrazić poprzez użycie
THE nawet bez szczególnego akcentowania:
John is getting into debt, the idiot!
The wise man said: „We must all die”.
Liczby porządkowe to także „pojedyncze słowa”, które pokazują, że mamy do czynienia
z konkretnym obiektem ustawionym w znanym nam „zbiorze”:
We played three games of chess: the first one and the second one were for me, but the
third time I was beaten
W powyższym przykładzie tym „znanym zbiorem” były trzy gry w szachy. Może się jednak
zdarzyć, że zbiór zawiera kilka obiektów w tej samej pozycji. Jeśli zatem powiemy:
He won the first prize
to automatycznie wiadomo, że była tylko jedna pierwsza nagroda. Ale możliwa jest przecież
sytuacja, w której będzie kilka pierwszych nagród. Wtedy byśmy powiedzieli: He won a first
prize.
Przeanalizujmy także kilka innych wypowiedzi zawierających liczby porządkowe:
He fought in the Second World War.
(- była tylko jedna druga wojna światowa)

________________________________________________________________________
10
 English as a second language.
(- jest wiele języków, które mogą być uczone jako „drugi język”)
A second boy entered the room.
(- w tej wypowiedzi wyrażamy, że wszedł jeden chłopiec więcej)
Pamiętajmy jednak, że w języku angielskim istnieje wiele stałych wyrażeń zawierających
liczby porządkowe i często rządzą się one własnymi prawami. Oto kilka typowych
przykładów:
It’s of first importance.
First things first.
I changed into second gear.
Love at first sight.
Liczebniki główne nie wymagają użycia rodzajników poza kontekstami typu:
the Ten Commandments
the four seasons
Kolejną grupą „pojedynczych słów” przed, którymi stawiamy rodzajnik THE są nazwy części
ciała:
I shook him by the hand.
W praktyce, rodzajnik THE postawiony przed nazwą części ciała zastępuje po prostu słowa
MY, HIS, HER, ITS, etc.:
He hurt himself in the leg.
(Istnieje także możliwość użycia rodzajnika A przed nazwą części ciała, ale tylko wtedy, gdy
jest ich więcej niż jedna: He’s broken an ankle.)
Innym specyficznym zastosowaniem rodzajnika THE są wypowiedzi odnoszące się do czasu,
kiedy ten rodzajnik zastępuje - jakby tymczasowo - słowa THAT lub THIS:
I was not there at the time (- można także powiedzieć: ...at that time).
I’m occupied for the moment (= ...for this moment).
Pamiętajmy także o tym, że specyficzna sytuacja może pełnić taką samą rolę jak „wcze-
śniejszy kontekst”. Kiedy ktoś zarząda: Tell the truth, to odnosi się do tej JEDYNEJ prawdy
dotyczącej przypadku, który właśnie jest dyskutowany. Podobnie:
Please close the window (...which is open).
Turn the light off (- wiadomo od razu, że mowa jest o tym świetle, które właśnie jest
zapalone).
His daughter was in the garden watering the flowers (- the flowers, ponieważ mówca
odnosi się do kwiatów rosnących w tym ogrodzie).

________________________________________________________________________
11
 FRAZY PRZYIMKOWE

Użycie rodzajnika określonego THE jest także charakterystyczne dla wielu wyrażeń
przyimkowych, a wśród nich najczęściej dla konstrukcji z OF. Określają one zawzwyczaj
początek, lub przyczynę powstania danego zjawiska. Jeśli jednak okaże się, że w wyrażeniu
z OF mowa o więcej, niż jednej osobie lub rzeczy, powinien zostać użyty rodzajnik
nieokreślony A. Porównajmy:

The boy of mine

(Mój chłopak = mój jedyny chłopak)

A boy of mine
(Jeden z moich chłopców)

The professor of English

(Profesor angielskiego - jedyny w tej szkole)

A student of English
(Jeden ze studentów języka angielskiego - w tej szkole jest ich więcej)

Natomiast konstrukcje typu:

Freedom of speech (Wolność słowa)

Loss of memory (Utrata pamięci)
Peace of mind (Spokój ducha).

można traktować jako stałe wyrażenia i wtedy nie ma potrzeby używania THE.

________________________________________________________________________
12
Traktowanie wyrażeń zawierających OF jako rządzonych jedną niezmienną zasadą może
doprowadzić do uproszczeń, które nie zawsze potem znajdują potwierdzenie w strukturze
języka. Rzeczywiście, zawsze dodamy THE w konstrukcjach typu:

I saw the roof of the house .

The sum of 6 and 4 is 10.
the left side of a road
the title of a book
the top of a mountain,

ale istnieje cała gama wypowiedzi z OF, w których nadal używamy THE, pomimo że dana
całość ma więcej niż jedną z akurat omawianych części:

the leg of a table

the hand of man
the ear of a dog

Podobnie jest w innych wypowiedziach zawierających przyimki, które można traktować na

dwa
sposoby - zależnie od intencji mówcy. Jeśli powiemy: I have no time for the visit będzie to
znaczyło, że nie mam czasu w ogóle. Natomiast wypowiedź: I have not the time to visit you,
będzie konkretnym stwierdzeniem, że nie mam czasu na to, żeby odwiedzić właśnie ciebie.
Podobnie:

My office is the room on your right.

(- jest tylko jedno pomieszczenie po prawej stronie)

My office is a room on your right.

(... jedno z kilku pomieszczeń po prawej stronie)

________________________________________________________________________
13
 ZDANIA PODRZĘDNE

Kolejną ogólną zasadą jest używanie THE przed rzeczownikami, które potem są określane
przez zdania zaczynające się od THAT - (that-clauses). Oto typowa wypowiedź:

The boy that is standing in the corner wants to meet you.

Pamiętajmy jednak, że THAT może zostać opuszczone dla uproszczenia wypowiedzi, ale THE
zostaje tak, czy owak: The boy standing in the corner wants to meet you. (Domyślamy się już
oczywiście, że możliwa jest także konstrukcja A boy that is standing in the corner wants...,
której byśmy użyli, gdyby „w kącie było więcej niż jeden chłopiec”.)

Zdania podrzędne zawierające zaimki WHO, WHOM, WHOSE, WHICH, WHAT także
funkcjonują, m.in., jako konstrukcje ograniczające zakres znaczenia, a użycie rodzajników
uzależnione jest tutaj znowu od kontekstu. Tego typu wypowiedzi mogą nawet zmieniać swój
sens, zależnie od tego czy zapiszemy je z przecinkami, czy bez:

The soldiers, who were brave, ran forward.

(Rozumiemy to jako: Wszyscy żołnierze byli dzielni i wszyscy pobiegli do przodu).

The soldiers who were brave ran forward.

(Rozumiemy to jako: Tylko ci żołnierze, którzy byli dzielni pobiegli do przodu, a inni
nie).

W języku angielskim rzeczowniki wyrażające przez swoje znaczenie „stan faktyczny”, na

przykład:

FACT, NEWS, VIEW, BELIEF, IDEA, REPLY, REMARK, THEORY, PROPOSITION, etc.

i odnoszące się do jednej KONKRETNEJ sytuacji, są zawsze poprzedzone rodzajnikiem THE

w konstrukcjach typu:

________________________________________________________________________
14
 The fact that he wrote a letter to her suggest that he knew her.
We heard the news that his team had won.
The belief that no one is infallible is well-founded.

Ale te same rzeczowniki pojawiające się w innej konfiguracji strukturalnej, (bez zdań
ograniczających), mogą występować bez rodzajnika określonego, tak jak w:

This story is not an accepted fact.

This is fact not fiction.

Natomiast charakterystyczne jest użycie THE w zdaniach ograniczających odnoszących się

do miejsca, czasu, i sposobu. Na przykład:

That is the place where he was born.

That is the period when he lived there.
That is the reason why he spoke.

Ale znowu, w innej konfiguracji, tego typu rzeczowniki wcale nie muszą być poprzedzone
rodzajnikiem THE. Kiedy powiemy: John withdrew to a lonely place where he could be by
himself mamy na myśli tylko jedno z możliwych samotnych miejsc.

________________________________________________________________________
15
 RODZAJNIKI W KONTEKŚCIE

Bardzo ciekawa jest sytuacja, kiedy używamy THE bez poprzedniego odniesienia przy
pomocy rodzajnika nieokreślonego A. Jest to tzw. „domniemany kontekst sytuacyjny”
(implicit consituation). Oznacza to, że istnieją pojęcia, do których zawsze się odnosimy przy
pomocy THE, ponieważ nawet bez poprzedniego wprowadzenia mówca i słuchacz doskonale
wiedzą o czym jest mowa. Np.:

the universe; the world; the sun; the earth; the ground; the sky; the moon;
the equator;
the past

tak jak w konstrukcjach typu:

The moon goes round the earth and the earth goes round the sun

Mówiąc o „narzuconym kontekście pamiętajmy, że mogą one również występować w stałych

frazach i wtedy nie zawsze „potrzebują” rodzajnika. Na przykład:

What on earth are you doing?

Pewną specjalną grupę stanowią pojęcia typu:

the town, the country, the land, the sea, the mountains, the left, the right, etc.

Stawiamy przy nich THE, aby odróżnić je od innych części otoczenia, które znamy równie
dobrze. Na przykład, mówimy o lądzie the land, aby odróżnić go od morza - the sea.
Podobnie, są tylko dwie strony, ale skrajnie od siebie różne: the left i the right. Oto kilka
przykładów:

She prefers the country to the town.

He works on the land and spends summers at the sea.
I love the mountains but I hate the sea
Keep to the right!

________________________________________________________________________
16
Ale i tutaj, kiedy te powszechnie znane pojęcia pojawią się w wyrażeniach stałych
(idiomatycznych), THE przestanie być potrzebne:

He’s losing money right and left.

Military events on land, at sea, and in the air.

Taka zmiana także nastąpi w przypadku, gdy na przykład będziemy używać słowa sun do
określenia innych „słońc”:

The children were drawing pink suns and green moons

A także na tej zasadzie powiemy:

Poland is a nice country.

I want to see a better world.

„Domniemany kontekst” dotyczy również takich pojęć jak: the pope, the Koran, The Bible,
the Scriptures, the Reformation, etc., a w samej tylko Anglii usłyszymy: the Queen, the
nation, the Government, the Union Jack, the army, the press, etc.

I znowu, kiedy powyższe pojęcia tracą ogólne odniesienia, równocześnie znika rodzajnik
określony THE. Porównajmy:

I heard it on the radio.

I bought a new radio.

________________________________________________________________________
17
 THE W ODNIESIENIU GENERYCZNYM

Przejdziemy teraz do omawiania użycia rodzajnika określonego THE w zastosowaniach

niespecyficznych, czyli „ogólnych”, „generycznych”, czy jak kto woli „rodzajowych”, lub
„gatunkowych”. Najogólniej mówiąc, są one pochodną zastosowań specyficznych, tak jak w:
The tiger is in danger of becoming extinct,
gdzie the tiger uosabia wszystkie tygrysy jako dany gatunek. Dlatego, w takim przypadku nie
można zadać pytania Which one?, a także nie ma mowy o jakimś szczególnym miejscu
i czasie. Konstrukcje tego typu mogą się odnosić do rzeczowników policzalnych - a zatem, na
przykład, do ludzi lub zwierząt. W „ludzkich” przypadkach możemy czasami usłyszeć:
You can see the woman in this little girl.
There shouldn’t be one law for the woman and another for the man.
W przypadku rzeczy lub zwierząt, spotykamy wypowiedzi typu:
The olive grows only in warm countries.
God invented the giraffe, the elephant, the cat, which means that He has no single
style. (Picasso)
The beaver builds dams.

Nie tylko ludzie i zwierzęta mogą być reprezentowane przez jednego swojego
przedstawiciela, który w omawianych konstrukcjach przyjmuje zawsze rodzajnik THE. Do tej
grupy należą także rzeczy i pojęcia, a ponieważ tworzą one wszystkie kilka klas, podzielimy
je następująco:

a. wynalazki techniczne
b. transport i telekomunikacja
c. instrumenty muzyczne
d. jednostki monetarne i miary
e. terminologia gramatyczna i definicje

A oto przykłady odpowiednie dla każdej z tych klas:

a. Wynalazki techniczne:
The motor car is said to be replacing the railway.

________________________________________________________________________
18
 No one knows when the wheel was invented.
I prefer the cinema to the theatre (Ale: We found that film at a cinema across the
river.)

b. Transport i telekomunikacja:
John took the bus to Boston.
Put the letter in the mail.
He is on the phone.

c. Instrumenty muzyczne:
She plays the piano very well. Ale:
She owns a piano.
She teaches piano.

d. Jednostki monetarne i inne miary:

The dollar is to be devalued.
The metre is the standard French unit of length.
Cloth is sold by the yard.
Our car does 30 miles to the gallon.
Pamiętajmy jednak, że kiedy zaczynamy określać proporcje, THE zaczyna się wymieniać z A
(w sensie „każdy”). Możemy zatem powiedzieć, albo: The apples cost 20 cents a pound, albo:
The apples cost 20 cents the pound. Natomiast ze słowem PER w ogóle opuszczamy
rodzajnik:
$100 per man, six per cent, per post, etc.

e. Terminologia gramatyczna i definicje:

the present tense
the indicative mood
the noun

Oraz przykłady definicji:

Leg - the part of the body from the hip down to the ankle.
Palm - the inner surface of the hand between the wrist and the fingers.

________________________________________________________________________
19
 KATEGORIE OGRANICZONE
Mówiąc o reprezentowaniu całej kategorii przez jeden rzeczownik z rodzajnikiem THE, nie
zapomnijmy o możliwości dodania słów ograniczających zakres tej kategorii. Porównajmy:

The whale is in danger of becoming extinct.

The blue whale is in danger of becoming extinct.
The whale he is speaking of became extinct long ago.

W podobny sposób mogą reprezentować swoje kategorie przymiotniki używane jako główne
słowo w konstrukcjach typu:

The beautiful is not always the same as the good.

We shall go from the known to the unknown.

Rodzajnik THE może także występować w kontekstach rodzajowych z rzeczownikami w licz-

bie mnogiej, ale konstrukcje typu: The tigers can be dangerous lub The beavers build dams
potraktujemy raczej specyficznie - mowa jest o konkretnych tygrysach i bobrach. Natomiast
w „ludzkich” użyciach możemy mówić o stosowaniu THE w sensie ogólnym – w celu
odróżnienia jednej klasy rzeczowników personalnych od drugiej. Porównajmy:

John likes the girls.

(Jan lubi dziewczęta - w szerszym znaczeniu: Jan lubi dziewczęta jako płeć
przeciwną)

John likes girls.

(Jan lubi dziewczęta - w szerszym znaczeniu: Jan lubi więcej, niż jedną dziewczynę)

John likes the girls over there.

(Jan lubi dziewczęta, które są tam dalej, czyli te konkretne dziewczyny)

________________________________________________________________________
20
Typowe sytuacje językowe w tym zakresie, to przede wszystkim:
a. nazwiska i przydomki:
I like the Smiths (Lubię Smithów - czyli Lubię wszystkich członków rodziny Smith).
A także:
the Stuarts, the Plantagenets, etc.

b. ludzie tej samej rasy, religii, poglĺdów politycznych, etc.:

Struggles between the Blacks and the Whites (Walki pomiędzy Czarnymi i Białymi).
A także:
the Protestants, the Catholics,the communists, the conservatives,etc.

c. nazwy zbiorowe odnoszące się do ludzi:

the aristocracy, the clergy, the police, the public, the elite, the fair sex, etc.
A także:
The police were after him.
The public is not admitted.
The clergy are not giving up the faith.
He is a member of the aristocracy.

INNE RZECZOWNIKI ZBIOROWE

Zasady dotyczące „ludzkich” rzeczowników zbiorowych odnoszą się także do narodów.

Pamiętajmy jednak, że tutaj przy okazji pojawiają się aż cztery problemy:

A. nazwa narodu
B. nazwa jednostkowa mieszkańca danego kraju
C. nazwa języka
D. przymiotnik

Co więcej, tych czterech problemów nie daje się rozwiązać „za jednym zamachem” dla
całego świata. Powyższe „cztery problemy” występują aż w trzech grupach:

________________________________________________________________________
21
1. Nazwy z -SS i –ESE – jedna forma:
A. The Swiss live in Switzerland.
B. I know two Swiss.
C. You can not speak Swiss.
D. I have a Swiss book.
Podobnie:
the Chinese, the Japanese, the Portuguese, etc.

2. Dwie różne formy:

A. the English
B. an Englishman / two Englishmen
C. English
D. English
Podobnie:
the French, the Dutch, the Irish, etc.
(W przypadku Ameryki, mamy odpowiednio: A. the Americans B. an American C. American
D. American. Ale Szkoci mogą już „przebierać”: A. the Scots B. a Scotsman (lub:Scottish) C.
Scotch D. Scottish (lub: Scots, Scotch).

3. Trzy różne formy:

A. the Poles
B. a Pole / two Poles
C. Polish
D. Polish
Podobnie:
the Turks, the Danes, the Swedes, the Spaniards,the Finnes, etc.
The Arabs do not like the Jews.
The Romans defeated the Carthaginians

________________________________________________________________________
22
Porównajmy także:

The Germans work hard (- jako naród).

Germans work hard (Więcej niż jeden ...)
The Germans I know work hard (Ci Niemcy, których znam ...)

Oczywiście w wielu przypadkach możemy użyć dwóch różnych form, tak jak w :

1. He is a Pole
2. He is Polish,

ale „uzyskamy” przy okazji pewne różnice znaczeniowe. Warto także zapamiętać, że dodanie
rodzajnika określonego tylko przed przymiotnikiem również tworzy kategorie odnoszące się
do całego rodzaju:

The poor envy the rich.

The good go to Heaven and the wicked end in Hell. Podobnie:
the dead; the dying; the wounded; (np. przy sporządzaniu statystyki po bitwie)

Kategorie rodzajowe także mogą zostać ograniczone do wyszczególnionej grupy. Na

przykład:

The very poor envy the exceptionally rich.

He likes the woman of France.

(Jednak nie wszystkie przymiotniki tworzą „kategorie”. Nie możemy, na przykład,

powiedzieć: *the happy, *the foregin, lub *the disgusting. Natomiast dla porządku odnotu-
jmy, że zupełnie poprawne byłoby stworzenie przy pomocy THE takich „grup” jak: the
mentally-ill albo the ill-behaved.)

________________________________________________________________________
23
 RODZAJNIK NIEOKREŚLONY
Rodzajnik nieokreślony A (the indefinite article) pochodzi od liczebnika ONE. Jego użycie
ogranicza się do rzeczowników policzalnych występujących w liczbie pojedynczej, gdzie
oznacza on jeden z całej klasy (grupy). Znaczenie ONE rodzajnika A nie wzbudza żadnych
wątpliwości w konstrukcjach typu:

For a day or two.

Wait a minute!
a hundred (= one hundred); a quarter; a score; etc.

W kilku przypadkach jednak, język angielski jakby „pogodził” etymologicznie ONE oraz A,
i dlatego spotykamy także takie „dziwne” wypowiedzi jak: What a one is he?

Przedimek A wprowadza on często znaczenie a certain. Zatem wypowiedź: A boy gave a boy
a nickle znaczy dokładnie to samo, co: A certain boy gave a certain boy one nickle.

Natomiast w liczbie mnogiej odpowiednikami A są najczęściej słowa SOME i ANY:

There is a boy there.

There are some boys there.
Are there any boys there?

W języku angielskim używanym w Stanach Zjednoczonych spotyka się również w tym

samym znaczeniu konstrukcje, które można potraktować jako swojego rodzaju uproszczenie:

There are boys there.

Are there boys there?

________________________________________________________________________
24
Ponieważ rodzajnik A wprowadza przedmiot lub osobę, o których wcześniej nie było mowy,
a do której następnie odnosimy się poprzez THE, regułą jest, że THE zawsze będzie
oznaczało „odbiorcę” danej akcji. Na przykład:

A child was given the mother (Dziecko zostało oddane matce).

The child was given a mother (Dziecku oddano matkę).

Dlatego w wypowiedziach: A child was given a mother, lub The child was given the mother
mielibyśmy kłopoty ze zrozumieniem kto konkretnie komu został oddany.

Typowym wyrażeniem wprowadzającym rzeczownik policzalny poprzedzony rodzajnikiem

A jest there is, tak jak Is there a boy in the office or is it empty? Jednak użycie lub nieużycie
przedimka A zależy, przede wszystkim, od tego, czy rzeczownik jest policzalny, czy
niepoliczalny, a dokładniej mówiąc od tego, jak dany mówca interpretuje konkretny
rzeczownik. Stwarza to pewne problemy osobom uczącym się języka angielskiego, ponieważ
wiele rzeczowników może zmieniać swoją „policzalność”, tak jak w:

He used bricks to build the house (- „cegły” są tutaj policzalne.)

The house is built of brick (- „cegła” jako niepoliczalny materiał budowlany.)

She had many difficulties

She had much difficulty

I’ve bought a melon

I’ve bought some melon.

She was a beauty in her youth.

She had beauty in her youth.

________________________________________________________________________
25
 ZMIANA RZECZOWNIKÓW Z NIEPOLICZALNYCH
NA POLICZALNE

W praktycznym zastosowaniu, wiele rzeczowników niepoliczalnych może zostać

zamienionych na policzalne, co oczywiście ma swoje konsekwencje w stosowaniu
rodzajników. Jest to widoczne przede wszystkim, kiedy zaczynamy mówić o „jednostkach”
wydzielonych z niepoliczalnej masy. Na przykład, tak jak w następującym dialogu:
A: Do you want tea or coffee? (Chcesz kawy czy herbaty?)
B: Can I have a coffee? (Czy mogę dostać jedną kawę?)
Często także odnosimy się w wypowiedzi do „pewnej ilości” czegoś, co na zwykle jest niepo-
liczalne: I heard a crashing and a weeping in the kitchen. Także w języku ekspertów, często
rzeczy, które dla laika stanowią niepoliczalną masę traktowane są jako jednostki. Na
przykład, ogólnie mówimy a grass, ale botanik może powiedzieć grasses.
Natomiast wyrażenia: a kind of, a sort of, a brand of mogą zostać użyte, do tworzenia okre-
śleń zbiorowych, tak jak w:
What kind of car is it? Is it a Ford?
What kind of a car is it? Is it any good?
Pamiętajmy także, że większość rzeczowników masowych może zostać zamienionych na
policzalne przy pomocy określeń oznaczających jednostkę:
a slice of bread
a sheet of paper
a pinch of salt
a piece of information
Dokładnie taka sama sytuacja występuje w przypadku podawania miar rzeczowników ma-
sowych:
a yard of cloth
an area of land
a gallon of gas.
No i nie zapominajmy o kolokwialnych frazach typu:
Have a look.
Have a smoke.
Take a rest, etc.

________________________________________________________________________
26
 INNE PRAKTYCZNE UWAGI

Często przy pomocy ograniczających wyrażeń niosących mniej lub bardziej ukryte znaczenie
a kind of możemy zakomunikować pewien szczególny aspekt rzeczownika niepoliczalnego,
który w tych przypadkach zamienia się na policzalny:

Life is hard (- mówimy generalnie o życiu wszystkich żywych istot).

Joan of Arc had a difficult life (- mówimy o jednym „indywidualnym” życiu.)

Jednak bez podkreślenia znaczenia a kind of wszelkie dodatki wprawdzie zawężają znaczenie
niepoliczalnego rzeczownika, ale nie powodują automatycznie konieczności użycia
rodzajnika A:

1. He respects life.
2. He respects national life.
3. He respects English national life.
4. He respects English national life in the 18th century.

Podobnie będą budowane wypowiedzi, w których znowu określamy szczególny rodzaj

danego rzeczownika niepoliczalnego:

Your battery needs water (= ...każdy możliwy rodzaj wody).

Your battery needs distilled water (= ...każdy możliwy rodzaj wody destylowanej).

Ale powiemy:

Jerseys give much milk.

Jerseys give a very rich milk.

It was painted yellow.

It was painted a bright yellow.

________________________________________________________________________
27
W niektórych wypowiedziach wyrażanie sensu a kind of zależy po prostu od intencji mówcy,
który albo chce zaakcentować swoją wypowiedź, albo nie. Dlatego obydwie poniższe
konstrukcje potraktujemy jako poprawne:

He treated her with a calculated indifference.

(- zachowujemy znaczenie a kind of poprzez postawienie A).

He treated her with calculated indifference.

(- ograniczamy tylko zakres znaczenia słowa indifference).

Natomiast w wypowiedziach podanych poniżej rodzajnik A jest już potrzebny:

He spoke with a peculiar intimacy in his voice.

He spoke with an abruptness that revealed his emotion.
He spoke with an originality that pleased.

Także, szczególnie w tekstach literackich, możemy spotkać rodzajnik A dodawany do rze-

czowników niepoliczalnych w celu uzyskania lepszych środków wyrazu:

There was a warmth between them.

She was aware that there was an emptiness in her life.

Zamiana rzeczownika policzalnego na niepoliczalny jest w języku angielskim spotykana

o wiele rzadziej, niż proces odwrotny, ale jednak istnieje! Oto przykłady ze słowem ALL:

She was all boy but proved to be girl enough to like dolls.

W powyższej konstrukcji nie mówimy oczywiście o pojedynczym chłopcu lub dziewczynce,

a o cechach charakterystycznych dla tych grup. Innymi słowy zależy nam na wyrażeniu
„chłopięcych” i „dziewczęcych” niepoliczalnych cech i dlatego rodzajnik A przestaje być
potrzebny. Podobnie, w niemal poetyckim opisie księżyca: The sky was all moon, w którym
chciano jakby powiedzieć, „że księżyc był tak wielki, że zasłaniał całe niebo”.

________________________________________________________________________
28
 GATUNKOWE A

Pochodną od specyficznego rodzajnika A - podobnie jak przy THE - jest A rodzajowe, czyli
„gatunkowe”, dodawane do rzeczowników policzalnych. Także i tutaj, spotykamy zjawisko
tworzenia ogólnych kategorii, w którym „jakiś” reprezentant rozszerza swoje znaczenie na
wszystkich innych członków danej grupy. A zatem, w tego typu konstrukcjach A ma
znaczenie every lub any.

The best way to learn a language is to live among its speakers.

One should give a child plenty of encour-agement.

W ostatnim przykładzie a child można po prostu zastąpić przez children bez zmiany sensu
wypowiedzi. Także wypowiedź: A physicist is a scientist oznacza, że „Każdy fizyk jest
naukowcem”. Podobnie:

A violet is a lovely flower.

A tiger can be dangerous.
A bicycle has two wheels.

A whale suckles its young.

A whale, which is a mammal, suckles its young.

________________________________________________________________________
29
 RODZAJNIK A - INNE PRAKTYCZNE UWAGI

W języku angielskim łatwo jest zaobserwować tendencje utraty indywidualnego znaczenia

niesionego przez rodzajniki w przypadkach, gdy zaczynają się one odnosić do całej klasy lub
gatunku.

A tiger can be dangerous

The tiger can be dangerous
Tiger can be dangerous

Zgodzimy się na pewno, że sens trzech powyższych wypowiedzi jest cały czas taki sam.
Podobnie, trudno mówić o zasadniczej różnicy w znaczeniach kolejnych wypowiedzi:

A housewife has a harder life than an office worker.

The housewife has harder life than the office worker.
Housewives have a harder life than office workers.

Gdzie zatem musimy być ostrożni? Na pewno w wypowiedziach, kiedy dany obiekt przestaje
być traktowany jako przedstawiciel całej kategorii. Zatem poprawna jest konstrukcja:

The whale is becoming extinct.

ale nie możemy powiedzieć: *A whale is becoming extinct, ponieważ każdy wieloryb nie
może się stawać ginącym gatunkiem.

Natomiast nie ma tego ograniczenia w:

A German is a good musican

Germans are good musicians,
The Germans are good musicians, a nawet:
The German is a good musician,
gdzie znowu przekazujemy jedno znaczenie, że cechą narodową Niemców jest dobry słuch
muzyczny.

________________________________________________________________________
30
Rodzajnik A w odniesieniu do całej kategorii (rodzaju) może się także pojawiać
z czasownikami w czasie przeszłym, ale nadal w konstrukcjach mających znaczenie ogólne:

In Roman times a soldier fought with a sword.

W wypowiedziach, gdzie rodzajnik nieokreślony ma sens „ogólny”, taki sam powinien być
także otaczający go kontekst. Porównajmy - bardziej dla celów teoretycznych, niż
praktycznych - wypowiedzi w „otoczeniu” specyficznym i gatunkowym (ogólnym):

A hyena haunts African panthers. (sens ogólny)

A hyena hauts my backyard. (sens specyficzny)

Warto również zapamiętać, że sens ogólny i specyficzny rodzajnika mogą sąsiadować ze sobą
w jednej konstrukcji:

A horse (= any) has a mane (= one). Także:

A soldier fought with a sword.

A rabbit lives in a hole.

Natomiast konstrukcja ograniczająca (a restrictive modifier) może zmienić rodzajowe zasto-

sowanie rodzajnika A z rzeczownikami policzalnymi tylko w zastosowanie rodzajowe -
ograniczone:
A boy who tells lies should be punished (w szerszym znaczeniu: Każdy chłopiec, który...)

Można również, na przykład przy pomocy which, zbudować konstrukcję „nieograniczającą”,

ale tylko dla wyrażenia generalnej prawdy. Poprawna będzie zatem wypowiedź typu: A
whale, which is a mammal, suckles its young natomiast nie można powiedzieć: *A whale,
which is a mammal, has been attacking one ship, ponieważ w tej wypowiedzi byłaby sprzecz-
ność pomiędzy wyrażeniem kategorii poprzez a whale, a specyficznym obiektem ataku, czyli
one ship.

________________________________________________________________________
31
Najbardziej abstrakcyjną kategorię rodzajnik A - w połączeniu z rzeczownikiem policzalnym
- tworzy w wypowiedziach, gdzie następuje kombinacja z czasownikami BE i BECOME, tak
jak w: John is a scientist. W tej wypowiedzi a scientist nie funkcjonuje jako specyficzny
rzeczownik, a tylko pełni rolę opisową, podobną do funkcji przymiotników. Dlatego nie
będzie poprawną konstrukcja *John is a certain scientist. Oto kilka innych wypowiedzi opar-
tych na powyższych zasadach:

John thinks he’s a Napoleon.

This is an apple not a pear.
The earth is like a ball.

Oraz w ograniczonym sensie ogólnym:

John is a boy of seventeen.

Paganini was a great violinist.
John became a famous scientist.
What a miserable day it is!

________________________________________________________________________
32
 RODZAJNIK „ZEROWY”

Rodzajnik zerowy najlepiej „widać” przy połączeniach z rzeczownikami policzalnymi

w liczbie mnogiej. Wtedy, znowu pojawiają się „superjednostki”, które zawierają
nieokreśloną liczbę pojedynczych obiektów. A zatem w liczbie pojedynczej mówiliśmy John
is a scientist, a w liczbie mnogiej powiemy:

John and Mary are scientists.

A także:

I don’t like apples.

Tigers can be dangerous.
Prices are always rising.
Stars shine by night.

W zdaniach tych nie odnosimy się do całej kategorii (all of them), a tylko do pewnej nie-
określonej liczby reprezentantów tej kategorii (more than one). Porównajmy to zastosowanie
w kontraście z innymi wypowiedziami:

Nora has been studying medieval mystery plays.

(- bez rodzajnika, a zatem mowa tylko o pewnej ich liczbie)

Nora has been studying a medieval mystery play.

(tylko jedno „misterium średniowieczne”)

Nora has been studying the medieval mystery play.

(...wszystkie „misteria średniowieczne” jako gatunek literacki)

________________________________________________________________________
33
Podobnie:

Bull terriers make excellent watchdogs.

A bull terrier makes an excellent watchdog.
The bull terrier makes an excellent watchdog.

Kiedy przestaniemy mówić o rodzaju w sensie more than one i przejdziemy do specyficznych
osób lub obiektów, nadal nie będziemy używać rodzajnika, ale wtedy potrzebne będą nam
słowa takie jak SOME, ANY, SEVERAL, A FEW, etc., tak jak w:

There are a few boys over there.

Ciągle jednak pamiętać trzeba o kontekście danej wypowiedzi. Można powiedzieć: Some
horses eat oats over there, ale niedopuszczalna jest konstrukcja: *Horses eat oats over there,
ponieważ horses odnosi się do całej kategorii i stoi to w sprzeczności z konkretnym
określeniem miejsca over there. Nie ma natomiast praktycznie żadnej różnicy w znaczeniu
następujących par wypowiedzi:

Tea or coffee?
Some tea or some coffee?

We’ve just received news from Mexico.

We’ve just received some news from Mexico.

________________________________________________________________________
34
 RODZAJNIK „ZERO” - UŻYCIA RODZAJOWE

Rodzajnik „zerowy” może również określać rzeczowniki niepoliczalne, wtedy gdy oznaczają
one nielimitowaną masę. Tak jak na przykład WATER w: We can’t live without water, lub
abstrakcyjne pojęcie, takie jak BEAUTY w: She had beauty in her youth. Także w:

God is spirit.
Necessity is the mother of invention.
Hunger and violence will continue.

W wypowiedzi: Freedom is happiness obydwa rzeczowniki wyrażają bardzo abstrakcyjne

pojęcia i można je porównać do przymiotników w: To be free is to be happy, lub: To be happy
is to be free. Natomiast w konstrukcjach:

Wine which had to be drunk at once was...

I must attend to work that has accumulated...

zarówno wine jak i work, przed którymi stoi rodzajnik „zerowy”, pomimo ograniczającego
kontekstu, nadal traktujemy w sensie ogólnym. Również zauważamy to w:

Those letters are proof that the cure for depression does not lie in pills.
Love that desires to limit its own exercise is not love.

Także i przy rzeczownikach niepoliczalnych - tak jak to było w przypadku rzeczowników

policzalnych - możemy przestać mówić o kategorii i przejść do specyficznych obiektów.

Porównajmy:

Water is an article of trade in Venice.

The water is bad in Venice.

W pierwszej wypowiedzi mówimy w ogóle o wodzie, w drugiej o konkretnej wodzie w We-

necji.

________________________________________________________________________
35
Podobnie:

Oil floats on water.

The oil is floating on the water.

Porównajmy także:

Beauty is to be admired.
Everyone must admire the beauty of a mother’s love.

Rain comes from clouds.

The rain fell and the wind blew so we had to stay indoors.

Oraz porównajmy występowanie pojęcia WEATHER w kilku różnych kontekstach

decydujących o użyciu, lub nie, rodzajnika:

We don’t like to walk in hot weather.

The weather in this country is generally fine.
What’s the weather like today?
We are having fine weather.
What cold weather we are having!
A spell of cold weather set in.

________________________________________________________________________
36
„SPECJALNE” SŁOWA I RODZAJNIK ZEROWY

Istnieje cała grupa słów, które nie niosą znaczenia a kind of, (które może „zamieniać” rze-
czowniki niepoliczalne w policzalne), przy których nadal nie używamy rodzajnika. Po prostu,
ograniczają one tylko zasięg znaczenia danej kategorii do pojęcia less than the whole. Słowa
te jakby zwiększają ilość cech wyróżniających dany rzeczownik. Mogą się one odnosić do:

A. Stopnia, wielkości, zakresu, etc.:

GREAT; PERFECT; SUFFICIENT; HUGE; IMMENSE; COMPLETE; MAJOR, etc.
I have great confidence in him.
He respects perfect life.
I’m sure your work will give you complete satisfaction.
It caused heavy loss of life.

B. Czasu:
MODERN; CONTEMPORARY; IMPENDING; PRESENT-DAY; ETERNAL; ENDLES;
ANCIENT; PREHISTORIC; MEDIEVAL; FURTHER; FINAL; BAROQUE; CLASICAL,
etc.
He was conscious of impending disaster.
Modern poetry, which deals with inner life, is interesting.

C. Narodowości i przynależności grupowej:

ENGLISH; FRENCH; ORIENTAL; FRANCISCAN; ROMAN; VENETIAN, etc.
Venetian glass; Italian painting; Roman law; American Society; Chinese philosophy;
English literature, etc. A także:

He respects English national life in the 18th century.

It’s three o’clock by Moscow time. Ale:

the art of the Middle Ages

the philosophy of the Orient

________________________________________________________________________
37
D. Charakterystyki społecznej:
SOCIAL; RACIAL; RELIGIOUS; HONEST; HUMAN; BOURGOIS, etc. oraz pojćcia typu:
REAL; GENUINE; AUTHENTIC; ORIGINAL; SYMBOLIC, etc.
He believes in human evolution.
It had real importance.
The reward had only symbolic value.
Her silence was tacit approval.
We all feel honest admiration for people who succeeded.

Niezmienną regułą jest to, że rzeczowniki niepoliczalne występujące w wyrażeniach

przyimkowych wraz z WITH, WITHOUT, i IN - przyjmują rodzajnik „zerowy”, co w praktyce
wygląda tak, jak w następujących przykładach:

He began to speak with sudden heat..., and asked with intense interest.
He moved slowly with deliberation.
She turned round in annoyance and then walked away.
She kissed him with warm affectio.
She looked at the boy with great curiosity.

Jednak, kiedy będziemy chcieli powiedzieć Popatrzyła na niego z największą ciekawością

użyjemy - ze względu na najwyższy stopień przymiotnika - rodzajnika THE: She looked at
the boy with the greatest curiosity. Podobnie, pojawi się rodzajnik, w przypadku ograniczenia
zasięgu znaczenia danego rzeczownika. Porównajmy:

She played the oboe with sensitivity.

She played the oboe with a sensitivity which delighted her critics.
Ale nie: *She played the oboe with a sensitivity.

Tendencja do nie używania rodzajników (czyli - w teorii stosowania - rodzajnika „zerowe-

go”), w wyrażeniach przyimkowych z rzeczownikami niepoliczalnymi, jest tak silna, że
czasami nawet spotyka się wypowiedzi budowane na tej samej zasadzie, ale już
z rzeczownikami policzalnymi:

We had trouble without end.

________________________________________________________________________
38
 The bum came up to him with outstretched hand.
He refused to help without apparent reason.

Bardzo specjalnym rzeczownikiem niepoliczalnym jest MONEY. Dawniej za środek

płatniczy służyło złoto i srebro, które dopiero później zostały przekute w monety, lub
zamienione na papierowe banknoty. Ale pieniądze nadal w języku angielskim zostały
w kategorii rzeczowników niepoliczalnych, i dlatego słowo MONEY często nie potrzebuje
żadnego rodzajnika:

Money doesn’t always bring happiness.

He doesn’t actually carry much money on him.
He paid good money for it.
He made his money buying and selling land.

Warto przy tym pamiętać, że change w znaczeniu „reszta” lub „drobne” również podlega
powyższym zasadom:

Can you give me change for one-dollar note?

How much have you got in change?
The cashier gave him his change.

Porównajmy:

I want no small change.

I want only a small change.

________________________________________________________________________
39
 SPECJALNE UŻYCIA PRZEDIMKÓW

Do chwili obecnej zajmowaliśmy się pojedynczymi rzeczownikami, przed którymi należy

postawić rodzajniki A, THE, lub rodzajnik „zerowy”. Kolejnym problemem dotyczącym
rodzajników są wyrażenia stałe (idiomatyczne), które NIEZALEŻNIE od kontekstu zawsze
występują w tej samej formie. Na przykład:

She cried wolf ale: She saw a wolf.

In future – ale: In the future.
He started from scratch - ale: without a scratch.

Słowa wolf, future, scratch - w pierwszym przypadku - pojawiły się w wyrażeniach stałych.
Tego typu konstrukcje, to raczej temat na osobne rozważania, zatem zajmiemy się tylko ich
wyrywkową reprezentacją - będą nas interesowały te idiomy, w których rzeczowniki pojawają
się z rodzajnikiem „zerowym”. Generalnie dzielą się one na kilka grup. Pierwsza z nich to:

a) INSTYTUCJE
SCHOOL, COLLEGE, UNIVERSITY, CLASS, HOSPITAL, CHURCH, PRISON, HOME,
etc. - używając przyimków TO, AT, i IN wraz z tego typu słowami, nie mówimy o kon-
kretnych budynkach, tylko o instytucjach z nimi związanymi, czyli: He is in prison znaczy
praktycznie to samo, co He is a prisoner. Podobnie:

He went to sea.
John went to university.
John left school. Ale: John went to a school to see it. Także:

He went to church every Sunday. The Church was very small. Ale:
He went into the Church when he retired (Przystąpił do Kościoła, kiedy poszedł na
emeryturę). Podobnie:

He went to prison (= jako więzień)

He went to a/the prison (= jako odwiedzający)

________________________________________________________________________
40
b) ŚRODKI TRANSPORTU Z PRZYIMKIEM BY:
I like to travel by bus. Ale: I’m on the bus.
Podobne zasady obowiązują przy mówieniu o środkach przekazu:
We can communicate by radio or by telephone. Ale: She is talking on the telephone.

c) POSIŁKI:
Can you stay for breakfast?
Come before dinner.
Breakfast tomorow will be at 10. Ale: We had a good breakfast lub:
The breakfast she gave us was good.

d) PORY DNIA I NOCY - z przyimkami AT, BY, AFTER, BEFORE:

Ghosts come at midnight.
I never work at night.
Chicago by night! Także:
At dawn/noon/sunrise/sunset, etc.
by day and night
when day breaks
before morning came. Ale:
I like to get up early in the morning.

Mówiąc o czterech porach roku, możemy stosować rodzajnik THE, lub nie:
(The) winter is very long time.
Birds fly north in (the) summer and south in (the).
Ale na pewno nie można sobie pozwolić na taką dowolność w:
Churchill died in the winter of 1965.

e) STAŁE WYRAŻENIA -
w funkcji czasownikowej:
to go to bed (= kładę się spać)
to go to a/the bed (= idę w kierunku łóżka)
to be at table (= to eat)
to be at a table

________________________________________________________________________
41
oraz stałe wyrażenia w funkcji przymiotnikowej:
The woman with child is Joan (= pregnant)

There was a large hole in front of the building (przed budynkiem).

There was a large hole in the front of the building (we frontowej ścianie budynku).
Także:
I killed him in view of your decision.
The garden is in the view of your house.

W tej grupie wyrażeń stałych spotykamy również formy, które są jakby skrótem pełnych
wyrażeń:
I put pen to paper (Zacząłem pisać).
She stood with fists clenched and eyes blazing.
He stood there - hat in hand, pipe in mouth.

f) RÓWNOLEGŁE POŁĄCZENIA RZECZOWNIKOWE

God has established his lordship over dead and living.
Mother and child were both well.
East or West, home is best. A także:

dance cheek to cheek

arm in arm
between husband and wife
day by day (- lub day after day),
from right to left
from top to bootom

Dwa rzeczowniki połączone w jednym wyrażeniu, mogą się także „podzielić” jednym
rodzajnikiem:
a knife and fork
a cup and saucer
the King and Queen
a man and woman

________________________________________________________________________
42
g) PRZYSŁOWIA I POWIEDZENIA - które są naturalnym miejscem występowania stałych
połączeń rzeczownikowych:
Let dog eat dog.
Diamond cuts diamond.
But prison is prison.
to fight like cat and dog

W tej grupie rzeczowników może czasami dojść do „nieporozumień”, jeśli niewłaściwie uży-
jemy rodzajników w wypowiedziach, takich jak:

The secretary and treasurer disappeared (- mowa o jednej osobie).

The secretary and the treasurer disappeared (- mowa o dwóch osobach).

h) ODWROTNA KOLEJNOŚĆ SŁÓW

Fool that he was, he didn’t have even enough sense to see that he was beaten.
This fault - if fault it is - is an amiable.
Honest reliable man that he is...

i) WYMOGI STYLISTYCZNE - rodzajnik „zerowy” może się także pojawić w danym

kontekście ze względów stylistycznych:
We came to a house: garage, boiler room, cellar, and workshop on the ground floor.
Soldier, actor, broadcaster, soldier again and broadcaster again - that was Opienski’s
progress through life.
Rich and poor, rulers and ruled, Irish and Scotch as well as English took part in the
evening.

________________________________________________________________________
43
 ZASTOSOWANIA PRAKTYCZNE
PRZEDIMKÓW

Bardzo charakterystyczne jest użycie rodzajników w połączeniach rzeczowników ze słowami

typu ALL, BOTH, ONCE (TWICE, DOUBLE, etc.), QUITE, RATHER, SUCH. W tych
konstrukcjach rodzajniki występują nie przed całą frazą, a bezpośrednio przed
rzeczownikiem. Co więcej, użycie tych słów nie ma generalnie wpływu na zastosowanie
rodzajników, które wstawia się według podanych wcześniej zasad.

Połączenia z ALL:
W konstrukcji: All men are created equal, rodzajnik zostanie opuszczony, ponieważ
odnosimy się do całego rodzaju, ale kiedy mówimy o specyficznej grupie, tak jak na przykład
w: All the men in the mine wore helmets, musimy użyć przed słowem men rodzajnika THE.
Podobnie:
All the angles of a square equal 90.
I’ve read all the books you lent me. Ale znowu:
All whisky is expensive (- mówimy o całej kategorii).
All Chicago knew it.

Połączenia z BOTH:
W przypadku słowa BOTH, użycie rodzajnika THE (oraz OF) nie jest obowiązkowe, ale także
nie jest wykluczone. Porównajmy:
Both brothers are dead.
Both the brothers are dead.
Both of the brothers are dead. Co wićcej, można także bez zmiany sensu powiedzieć:
The brothers are both dead.

Połączenia z HALF:
Konstrukcje z HALF (podobnie jak z ALL oraz BOTH) nie wymagają użycia OF, aczkolwiek
go nie wykluczają. Dwie poniższe konstrukcje znaczą zatem dokładnie to samo:
Half of the boys are here.
Half the boys are here.

________________________________________________________________________
44
 Half of the car was damaged.
Half the car was damaged. Także:
half a minute/ a dozen
T hey stayed half an hour/a half hour. Także:
a falf-moon; half pay; the/a half breed

Połączenia z ONCE (TWICE, DOUBLE, etc.):

Te słowa mogą stać zarówno przed rodzajnikiem THE, jak i A, zależnie od typu rzeczownika,
który potem następuje:
He comes to see us once a week.
She visits me twice a year.
He eats twice the amount that you eat.

Połączenia z QUITE:
You’re going quite the wrong way.
There’s quite a good movie on tonight.
He made quite an effort, but it wasn’t good enough.

Połączenia z RATHER:
W konstrukcjach zawierających to słowo pozycja rodzajnika nieokreślonego A jest dowolna,
jeśli przed rzeczownikiem występuje przymiotnik, tak jak w:
He is a rather lazy boy.
He is rather a lazy boy.
Zasada ta już nie będzie obowiązywać, kiedy w wypowiedzi nie występuje żaden
przymiotnik. Zatem następująca wypowiedź jest, po prostu, niepoprawna: *He is rather
a boy.

Połączenia z SUCH:
Such a man is dangerous.
He is such a fool.
They haven’t had such a good time for years.
Don’t be in such a hurry.

________________________________________________________________________
45
W przypadku liczby mnogiej, lub rzeczowników niepoliczalnych występuje tutaj rzeczownik
„zerowy”:
Such men as these are dangerous.
All such books are interesting.
It gave such fun. Także:

He bought such hard wood.

He ran with such effortless speed that the others left him far behind.

INNE POŁĄCZENIA SPECJALNE

Kolejną serią wyrażeń, które nieco inaczej „traktują” rodzajniki, są konstrukcje zawierające
słowa SO, TOO, HOW, HOWEVER. Tutaj, rodzajnik nieokreślony A stoi zawsze przed rze-
czownikiem, jeśli słowa te poprzedzają wcześniej postawiony przymiotnik (an attribute). Oto
kilka typowych przykładów:

I’ve never met so nice a girl. (- sens jest taki sam jak w: I’ve never met such a nice
girl).
It’s too difficult a task to be done in so short a time.
It’s too hot a day (- czyli: The day is too hot).
How happy a time we had on our holiday!
However smart a man is, he can make mistakes.

Przy okazji omawiania zastosowań „specjalnych” warto również pamiętać, że w przypadku

kombinacji dwóch rzeczowników poprzedzonych rodzajnikami, czasami nie wiadomo, do
którego z nich dany rodzajnik należy:
the firm’s costs
the men’s experiences
the country business
Ale nie będzie żadnych wątpliwości co do przynależności rodzajnika w:
a firm’s costs (a firm)
a thieves’ den (a den)
an old wives tale (a tale)

________________________________________________________________________
46
 ELIPSY

Pamiętajmy, że w wielu przypadkach rodzajnik opuszcza się, po prostu, dla zaoszczędzenia

miejsca - są to tak zwane elipsy (ellipses) i każdy, kto je stosuje, z góry zakłada, że osoba
czytająca jego informacje, sama się domyśli, gdzie należy postawić rodzajnik.

A. STYL TELEGRAFICZNY

Wife ill. Bring doctor - w tym telegramie, adresat zapewne wie czyja żona jest chora i jakiego
lekarza ma sprowadzić. Także:

Shorthand typist required in large office (ogłoszenie)

(A) Happy birthday to you!
(The) Trouble is that he wrote a letter.
(The) Weather ghastly, sir!
(As a) Matter of fact...
(It’s a) Pity, he’s dead.

B. TYTUŁY GAZETOWE

Train Saved by Boy - o jaki pociąg chodzi, i który chłopiec go uratował, czytelnik się dowie
po przeczytaniu całego artykułu. Także:

Moon Can Be Relay Station

Death Drug Research Center Spy Drama (Co zrozumiemy najlepiej czytając od końca
jako: It is a drama concerning a spy in a centre for research into a drug that causes
death).

C. ZAWIADOMIENIA, SZYLDY, NALEPKI, etc.

Footpath to beach.
Eat at the Steak House - best food in town
Private Road
House to let (= The house to be let)

________________________________________________________________________
47
D. INSTRUKCJE
Dotyczą one szczególnie pouczeń typu technicznego, tytułów kartotek, list, etc.:
Stick hem round sleeves
Place tin in cupboard
Martin, widower, age 55, 2 children

Nawet w Concise Oxford Dictionary spotykamy definicje, gdzie rodzajniki zostały

opuszczone dla „oszczędności” miejsca:

LEG - Organ of support... esp. human body, part of this from hip to ankle

E. OZNACZENIA NUMEROWE I LITEROWE

W tym przypadku, konstrukcje typu number 1 interpretujemy jako skróconą formę od the
number is 1. Także: paragraph 22; paragraph number 22; position 3 and 22; part one; room
10A; in Chapter three; page 16, etc. Ale tego typu elipsy nie mogą zostać zastosowane
w konstrukcjach typu:

It happend in the year 1995

In the year 2025 I will be 42

________________________________________________________________________
48
 INNE ELIPSY I KOLOKWIALIZMY

Rodzajem elipsy są także konstrukcje zawierające inne niż rzeczownik części mowy. Na przy-
kład, wypowiedź a book translated from the German możemy potraktować jako skróconą
formę od a book translated from the German original. Także:

What is the English for „das Eis”? (= the English word for...)
The Shakespeare of the 1970’s (= the period between 1970-1979).
He came up on the 10 a.m. from King’s Cross (= 10 a.m. train)

Przymiotniki w stopniu superlatywnym z THE oznaczają w podtekście „wyłączność”. I tak na

przykład: His work is the best, jak gdyby wyłącza HIS WORK spośród innych. Ale już w His
work is best, chcemy tylko powiedzieć, że wykonuje on bardzo dobrą pracę.

Przysłówki w stopniu najwyższym z THE wprowadzają pewne znaczenie przymiotnikowe.

A zatem: He writes the best of all, znaczy praktycznie to samo co: “He is the best writer of
all”. Łatwo także zauważyć tendencje używania MOST przy przysłówkach kończących się na
-LY, po to aby zastąpić korespondującą formę najwyższego stopnia przymiotnika z THE.
Porównajmy:

Which person described it most clearly?

Which person described it the clearest? (= ...gave the clearest description)

Przyjrzyjmy się także „doraźnym” wyrażeniom używającym THE w konstrukcjach takich jak:
the ups and downs; the ins and outs. A także:

Never before have we seen the like.

The above is my address.

________________________________________________________________________
49
Tego typu doraźne (kolokwialne) użycia są także charakterystyczne dla rodzajników
nieokreślonych:

A: You are nothing but a raving lunatic!

B: I’m a whaaat?! Podobnie:

Don’t miss seeing that film; it’s a must!

I na koniec omawiania specjalnych zastosowań rodzajników nie zapomnijmy o popularnej

konstrukcji THE... THE... porównującej parę przymiotników lub przysłówków w celu
pokazania wspólnego „zwiększania się” lub „zmniejszania”:

The more he has the more he wants.

The older I get the happier I am.
The sooner the better.
The more you argue with him, the less notice he takes.

________________________________________________________________________
50
 IMIĘ WŁASNE – KLUCZ DO RODZAJNIKÓW

Imiona własne - zgodnie z tradycyjną definicją - noszą jednostki, które chcemy w jakiś
sposób wyodrębnić, nadając im nazwy, lub imiona, i podkreślając w ten sposób ich
indywidualność. A zatem będą to rzeczowniki OSOBOWE, np. JOHN, SMITH, albo
połączenie JOHN SMITH, a także rzeczowniki NIEOSOBOWE - na przykład miejsca, święta,
dni tygodnia, miesiące, itp. Na przykład:

New York, America, Japan, Etna, Christmas, Lent, July, Friday, Good Friday,
Mount Everest, Vouge (czasopismo), etc.

Aby jednak dokładniej określić pojęcie IMION WŁASNYCH, musimy po pierwsze zdać
sobie sprawę z tego, że rzeczowniki policzalne - countables - w przeciwieństwie do imion
własnych, mogą formować całe grupy. Na przykład, a boy jest przykładem rzeczownika
grupowego określającego całą specyficzną klasę młodych ludzi, natomiast John jest imieniem
własnym nadanym SPECYFICZNEMU chłopcu.

Taki podział rzeczowników na grupy (np. ludzie, młodzież, chłopcy, John) pokazuje, że zasięg
każdej z nich zależy od ilości cech, które je wyróżniają: im większa liczba cech, tym mniejszy
zasięg znaczeniowy danego rzeczownika.

Innymi słowy, rzeczownik LUDZIE może się odnosić do całej ludzkości, a John tylko do
jednego człowieka. Dochodzimy zatem do ogólnego wniosku, że imie własne to:

Rzeczownik policzalny, występujący w liczbie pojedynczej, będący jedynym przedstawicielem

swojej grupy oraz posiadający największą ilość cech wyróżniających i najmniejszy zasięg
znaczeniowy ograniczony do jednej osoby lub całości.

Widzimy więc, że imię własne nie potrzebuje żadnego rodzajnika, w przeciwieństwie do

każdego rzeczownika policzalnego, przy którym stawiamy rodzajnik A, aby wskazać, że jest
on tylko „jednym” z reprezentantów swojej grupy lub THE, aby wskazać konkretnie,
o którego reprezentanta tej grupy nam chodzi.

________________________________________________________________________
51
Natomiast rzeczowniki niepoliczalne - konkretne lub abstrakcyjne, typu water, lub beauty -
nie reprezentują żadnej klasy, ponieważ oznaczają tylko jedeną całość, tak jak John
w przypadku imienia własnego. Dlatego, na przykład, water jako jedyna w swoim rodzaju
substancja chemiczna, jest znana i wyróżniana podobnie jak John.

Właściwe zrozumienie pojęcia IMIĘ WŁASNE jest kluczem do poprawnego używania

rodzajników w języku angielskim. Jak zatem pogodzić się z faktem, że imię, na przykład takie
jak „znane” już nam John może nosić wiele osób? Odpowiedź jest prosta. Jeśli ktoś mówi
„John”, lub używa jakiegoś innego imienia własnego, to spodziewa się, że jego rozmówca po
prostu zna tę osobę. Dla lepszego zrozumienia tego założenia, porównajmy dwie wypowiedzi
sekretarki informującej swojego szefa że:

A Mr. Smith called while you were out.

(- ani szef, ani sekretarka nie znają pana Smitha).

Mr. Smith called while you were out.

(- zarówno szef i sekretarka wiedzą o kogo chodzi).

Innymi słowy a Mr. Smith przestaje być imieniem własnym, a tylko mówi o jednej osobie
z grupy mężczyzn nazywających się „Smith”, z których każdy mógł akurat dzwonić do biura.
(Sekretarka mogłaby równie dobrze powiedzieć: A man called while you were out.) Podobnie:

I remember four John Smiths at school.

There are several Cambridges in the world.

Jeśli natomiast mówimy dalej o „jakiejś” osobie, to wtedy dla jej określenia będziemy już
używać THE:

I have a Novak in my class. The Novak is a recent immigrant.

Imię własne bardzo często pojawia się z dodatkowym określeniem wskazującym na „cechy”
osoby, która je nosi. Także i w tych przypadkach nie używamy żadnego rodzajnika. Bardzo
często tymi „dodatkowymi” określeniami są tytuły szlacheckie, przydomki zawodowe,
stopnie naukowe, lub też, po prostu, formy grzecznościowe:

________________________________________________________________________
52
 Queen Elizabeth; Lord Nelson; Uncle Tom; Widower Adams; Private Walker; Mr/dr/
Captain, etc. Smith; John Smith, Esq.; Prime Minister Blair; Chief Justice Gordon;
Princes Charles and Edward

Natomiast, szczególnie w American English, często spotykamy takie połączenia jak:

Author/Poet Art Critic Paul Jones

Lawyer /Farmer /Singer/Senator Robertson
Democratic Leader Robertson

które w British English najczęściej nie są traktowane jako tytuły i przyjmują rodzajnik:

the author Paul Jones

Pewna dowolność zostaje zachowana w połączeniach typu „Car Mikołaj”. I tak, jeśli za
główną część tej frazy uznajemy „Mikołaja” to powiemy:

Czar Nicholas

ale jeżeli jest nią „car ”, to wtedy mówimy:

the Czar Nicholas (which Czar: the Czar named Nicholas). Podobnie:

the Lord God

the Archaduke Ferdinand
the Emperor Napoleon
the Pharaoh Ramses

Do listy wyrażeń występujących przed imionami własnymi i nie potrzebującymi rodzajnika,

można także dodać przymiotniki opisujące stan emocjonalny mówcy, kiedy określenie danej
osoby staje sie jakby częścią jej imienia. Na przykład:

dear/little/tine/poor/good/old, etc. John

________________________________________________________________________
53
 great /noble/honest, etc. Shakespeare
devilish/cruel/proud, etc. Napoleon

A także:

dear old Emily

poor little Lizzie, oraz w pełnym zdaniu, tak jak w:
Good humoured, witty Mrs. Smith wanted it.

Podobna sytuacja występuje przy określeniach nieosobowych:

beautiful Spain; dear Poland; Merry Old England; montainous Norwey; torid Egipt;
historic York; sunny July, etc.

W tego typu przypadkach dane określenie traktujemy po prostu jako część danej nazwy.
Czasami jednak TEN SAM przymiotnik określający oryginalne imię własne może
funkcjonować na dwa sposoby (non/restrictive), i wtedy zastosowanie rodzajnika znowu
będzie zależne tylko i wyłącznie od kontekstu wypowiedzi oraz intencji mówcy. Kiedy
powiemy:
I talked to poor little Lizzie., lub:
I talked to Old John.
to mamy na myśli tylko jedną osobę nazywaną przez nas i naszego słuchacza, np., Old John,
ale w wypowiedzi:
I talked to the old John, not to the young one,
jasne się staje, że istnieją dwie znane nam osoby o imieniu John - jedna młoda i jedna starsza.
I w tym przypadku użycie THE pozwala nam dokonać pomiędzy nimi rozróżnienia:
Rozmawiałem z TYM starszym Janem, a nie z TYM młodszym. Podobnie:

I spoke to the younger Mr. Smith, not to Mr. Smith, the manager.

The old Shakespeare, not the young Shakespeare was his problem. (Rozumiemy to, tak
że są jakby dwa aspekty twórczości Szekspira - jeden dotyczy okresu, kiedy „był on
młody”, i drugi dotyczący okresu kiedy „był on starszy”.)

________________________________________________________________________
54
Inne przykłady:

Henry the eighth (zazwyczaj zapisywany jako: Henry VIII)

Pitt the younger („Pitt młodszy”, którego nie powinno się mylić z „Pittem starszym”
- Pitt the older.)

Przy wielu znanych imionach wlasnych sens dodanych do nich przymiotników ustaliła po
prostu tradycja historyczna. Brak przy nich rodzajnika sugeruje rodzaj nieformalnego tytułu:

Immortal Shakespeare
Rare Ben Jonson
Moral Gower

Natomiast dodanie w takich konstrukcjach rodzajnika THE ma zastąpić użycie przymiotnika

w stopniu najwyższym (superlatywnym), czyli jakby sugeruje, że taka forma przymiotnika
mogłaby się w tym miejscu znaleźć, ale zostaje pominięta, na przykład ze względów
stylistycznych:

the great Napoleon

William the Conqueror
John the Babtist
Ivan the Terrible
Peter the Great
the Venerable Bebe/Bebe the Venerable, etc.

(Warto przy tym pamiętać, że przymiotniki opisane w powyższych funkcjach „oficjalnie”

nazywają się restrictive and nonrestrictive modifiers.)

________________________________________________________________________
55
 IMIĘ WŁASNE W KONTEKŚCIE ZDANIOWYM

Fakt wyrażania największej ilości cech wyróżniających poprzez IMIĘ WŁASNE znajduje
swoje odbicie nie tylko w opouszczaniu rodzajników, które po prostu przestają być tutaj
potrzebne, ale także w budowaniu wielu konstrukcji poprzez eleminowanie pewnej grupy
zdań podrzędnych (restrictive clauses). Nie można zatem powiedzieć:
*John that is standing in the corner wants to meet you.
ponieważ byłoby to jakby dodanie kolejnej cechy wyróżniającej - standing in the corner - do
imienia własnego. Natomiast zupełnie prawidłowa będzie wypowiedź typu:
John, who is standing in the corner, wants to meet you.
(- konieczne jest użycie przecinków),
ponieważ zostaje tutaj dodana dodatkowa informacja nie ograniczająca zasięgu
znaczeniowego imienia własnego.
Kiedy jednak zaczniemy używać słowa takiego jak John jako zwykłego rzeczownika
policzalnego - czyli przyjmującego rodzajniki A i THE - to znowu można powiedzieć:
A John that is standing in the corner wants to meet you.
(Czyli: Jakiś John stojący w rogu chce cię poznać)
The John that is standing in the corner wants to meet you.
(Czyli: Ten John stojący w rogu chce cię poznać)
- bo być może w tym pomieszczeniu znajduje się więcej osób o imieniu John, z których
jedna, np. akurat siedzi, a inna tańczy, etc. A zatem w pierwszym przypadku mówilibyśmy
o jednym z kilku Johnów stojących w rogu, a w drugim tylko o jednym, który tam się
znajduje. Podobnie:

That’s not the John I knew. Także:

My mother showed me a Smith (that) she had been engaged to.

(czyli: Ona była zaręczona z więcej niż jednym mężczyzną z rodziny Smith)

My mother showed me the Smith (that) she had been engaged to.
(czyli: Ona była zarćęczona tylko z jednym mężczyzną z rodziny Smith)

________________________________________________________________________
56
Oczywiście w tego rodzaju konstrukcjach nie zawsze musi być mowa tylko i wyłącznie o oso-
bach. Porównajmy:
He returned to London, not indeed a London he would remember, and certainly not
the London of his youth. (- w szerszym znaczeniu wyrażamy zmiany jakie zaszły
w Londynie)
The London of 1665 was far smaller that the London of today in the England of Queen
Elizabeth II.
W wielu konstrukcjach zdanie mające dodatkowo opisywać imię własne ulega redukcji
tworząc tak zwaną „apozycję”, i także pozwala na zastosowanie rodzajników A i THE:
Plato, a man of taste, had fine carpets in his home (= Plato, who was a man o taste,
had...).
A philosopher, Kant, has intriqued Godel, mathematician.
Dr Paul Jones, the distinquished art critic, died last night.
Many great men studied at Cambridge, among them Milton the poet, Cromwell the
soldier, and Newton the scientist.
Porównajmy także:
John, a butcher, lives on our street.
(John, który jest rzeźnikiem mieszka na naszej ulicy)
John, the butcher, lives on our street.
(John, który jest tym rzeźnikiem wszystkim nam znanym...)
John the butcher lives on our street.
(John, ten powszechnie znany rzeźnik... - czyli John the butcher jako przeciwieństwo
wszystkich innych Johnów).

Podane wcześniej przykłady stawiania rodzajników przed tytułami nie prowadzą niestety do
stworzenia jednej reguły. Kiedy tytuły określają zawód, rangę, godność, itp., w kontekście,
gdzie jest opisana więcej niż jedna osoba, przestają wtedy być przypisane jednostkom
i przyjmują rodzajniki A lub THE. Porównajmy:
Elizabeth, Queen of Great Britain (Tytuł, który nie wymaga rodzajników).
Elizabeth, the Queen of Great Britain (Mówimy o znanej królowej, która obecnie -
w roku 2002 - rządzi Wielką Brytanią).
Elizabeth, a queen of Great Britain (Mówimy o Elżbiecie, która jest tylko jedną
z królowych, które panowały w Wielkiej Brytanii).

________________________________________________________________________
57
Porównajmy także:
Octavius, son of Ceasar, was there (Bycie synem Cezara rozumiane jest jako godność
lub oficjalne powiązanie rodzinne.)
Octavius, the son of Ceasar, was there (Jedyny, znany wszystkim syn Cezara...).
Octavius, a son of Ceasar, was there (Jeden z jego synów...)

Także, tytuł bez towarzyszącego mu imienia własnego może zachować swój bezrodzajnikowy
status:
He is Captain (On jest Kapitanem, czyli zajmuje najwyższą pozycjć w danym
otoczeniu, często w pisowni podkreślaną poprzez użycie dużej litery).
He is a captain (Jest z zawodu kapitanem, ale takich jak on jest wielu - użycie
rodzajnika A w sposób, o którym była już mowa).
He is the captain (Wypowiedź taka jest niepełna, jeśli nie dodamy jakiegoś kontekstu -
na przykład: He is the captain who spoke at the meeting.)
Oczywiście, można także powiedzieć: He is a captain who spoke at the meeting, ale wtedy
oznaczałoby to, że na spotkaniu przemawiali poza nim inni kapitanowie. I jeszcze inne
przykłady:

As captain, I must insist that my orders are carried out.

He held the post of president.
He rose from office boy to director of the company in ten years.
Soon he rose to the rank of professor/director/major, etc.

Porównajmy także:

She is daughter of a doctor (Wskazujemy na jej „pozycję społeczną”).

She is a/the daughter of doctor. (- czyli: Jest jedną z kilku/jedyną córką doktora).

Również pewne stanowiska zajmowane w danym czasie przez tylko jedną osobę są uważane
za tytuły:

He became President (Ale nie: *He became doctor)

He decided to run for Mayor.
He is advisor to the Club.

________________________________________________________________________
58
 She is secretary of this office (- tylko jedną, bo gdyby było ich więcej musielibyśmy
powiedzieć: She is a secretary...).

A zatem poprawna jest konstrukcja typu:

He is president of the club - ale nie:

*He is member of this club (Poprawnie: He is a member...).

Warto także wspomnieć, że „tytuły” wprowadzają takie czasowniki jak:

APPOINT, ELECT, NAME, MAKE, PRONOUNCE, etc.

Oto kilka przykładów:

They appointed/elected/made him king/speaker/captain.

I have appointed Abraham to be the father of many nations. (The Bible)

Porównajmy także:

They elected Mr. Jones director of the Company

They elected Mr. Jones a director of the Company (... jednym z dyrektorów firmy)

________________________________________________________________________
59
 IMIONA WŁASNE Z PRZEDIMKAMI

Zatrzymajmy się teraz na koniec przy problemie przechodzenia znaczenia imienia własnego
w zwykły rzeczownik policzalny. Taką typową konwersją jest nazywanie produktów od
imienia ich producenta lub wynalazcy. Na przykład, popularny płaszcz przeciwdeszczowy
produkowany przez Charlesa Mackintosh, najpierw był nazywany a mackintosh, potem
a mack, a w końcu a mac. Podobnie:
They bought a Ford (- czyli samochód produkowany przez fabrykę Forda).
Among his books she saw a Shakespeare (- czyli książkę autorstwa Szekspira).
The painting on my wall is a Rembrandt.
My mother was married to a Nowak. She was a Kowalski before her marriage (czyli:
Moja matka wyszła za jednego z rodziny Nowaków. Przed ślubem nazywała się
Kowalska - czyli „należała do rodziny Kowalskich”).
Porównajmy także:
Have another Martini (- rzeczownik policzalny).
She’s been drinking Martini ever since the party started (- rzeczownik niepoliczalny)
A oto kilka innych rzeczowników mających swój „początek” w imionach własnych:
a hoover; a browning; a pullman; a baycott; a watt; a sandwich, etc.

Użycie rodzajnika THE przed imieniem własnym poprzedzonym przymiotnikiem pojawia się
w konstrukcjach, w których jest on dodawany na tej samej zasadzie, co w zdaniach
podrzędnych. Porównajmy:
She met John.
She met the right John (- w szerszym znaczeniu: Tylko jeden Jan jest dla niej
odpowiedni spośród wielu innych).
The best John was John Smith.
A także:
Grimm wrote the book.
The famous Grimm wrote the book (- w szerszym znaczeniu: „Inni Grimmowie nie
byli sławni”).
You say Shakespeare lived here. Do you mean the Shakespeare or somebody else with
the same famous name?

________________________________________________________________________
60
W ostatniej wypowiedzi nie ma przed nazwiskiem żadnego przymiotnika, ale THE powinno
zostać zaakcentowane, podobnie jak w:

A: That’s Einstein over there!

B: What? Not THE Einstein?

Rodzajniki THE lub A mogą się pojawić przed imieniem własnym również w wypowiedziach
określających „tymczasowy” stan:
An angry John (- w szerszym znaczeniu: Jan tylko w tej chwili jest zagniewany, czyli
jest to jeden z możliwych stanów jego humoru).
The angry John (- w szerszym znaczeniu: Jest kilku Janów, a tylko ten jeden jest
zagniewany).
Podobnie:
a rainy Norwey.
the dying Arthur.
an unrecognizable Stanley.
W wypowiedzi An almost unrecognizable Stanley grabbed it, pokazujemy Stanley’a jako
osobę nie do rozpoznania, która potem właśnie „nim się okazała”. Gdyby od razu było
wiadomo, że ta nierozpoznawalna osoba jest Stanley’em, powiedzielibyśmy: The almost
unrecognizable Stanley grabbed it. W wielu jednak przypadkach THE nie oznacza tylko stanu
przejściowego, a stałą cechę osoby noszącej imię własne, tak jak w:

the well-known Churchill.

the hated Hitler.
the incomparable Mozart.

Jednak użyjemy rodzajnika A w wypowiedziach typu:

John thinks he’s a Napoleon.

John has the genius of a Shakespeare, the courage of a Napoleon, and the tenacity of
a Churchill.

________________________________________________________________________
61
 KILKA UWAG NA ZAKOŃCZENIE

Z punktu widzenia używania rodzajników w języku angielskim są dwa rodzaje

rzeczowników:

1. bezrodzajnikowe imiona własne oraz

2. rzeczowniki przyjmujące jeden z trzech rodzajników: A, THE, i „zero”.

Ten ostatni pozwala odróżnić bezrodzajnikowe imiona własne od rzeczowników policzalnych

i niepoliczalnych, przy których nie stoi A lub THE.

Bezrodzajnikowe imię własne to rzeczownik policzalny w liczbie pojedynczej, z minimalnym

zakresem zastosowań i maksymalną liczbą cech wyróżniających, które eliminują konieczność
używania jakichkolwiek rodzajników. Dobre zrozumienie pojęcia imienia własnego stanowi
jakby klucz do właściwego pojmowania wszelkich innych zastosowań rodzajników.

Rodzajniki A i THE są używane albo do określeń specyficznych, albo generycznych

(gatunkowych). Typowym wzorem zastosowania specyficznego jest wprowadzenie
rzeczownika przy pomocy A - lub rodzajnika „zero” - a potem odnoszenie się do niego za
pomocą THE.
Generyczne (rodzajowe) stosowanie A i THE jest pochodną od użyć specyficznych.

A zatem A + rzeczownik policzalny oznacza tutaj „jakiś jeden” z danej klasy rzeczowników,
a THE + rzeczownik policzalny uosabnia całą klasę rzeczowników, reprezentowaną ogólnie
przez jej jednego przedstawiciela. Natomiast THE + rzeczowniki policzalne w liczbie mnogiej
oznacza całą klasę (grupę) jako różniącą się od innej całej klasy (grupy).

________________________________________________________________________
62
Kombinacje rodzajnik + rzeczownik mają następujące znaczenia specyficzne i rodzajowe:

ZNACZENIA SPECYFICZNE:
A + rzeczownik policzalny = one lub a certain
THE + rzeczownik policzalny = that lub those

ZNACZENIA RODZAJOWE:
A + rzeczownik policzalny = any
THE + rzeczownik policzalny = composite image of the class
THE + rzeczowniki policzalne = the whole class lub all of them
rzeczowniki policzalne bez rodzajnika = indefinite number of „more that one”
rzeczowniki niepoliczalne bez rodzajnika = infinite mass; abstraction

Określenia ograniczające mogą zmienić rzeczowniki niepoliczalne w policzalne (z rodzaj-

nikiem A) w znaczeniu a kind of lub a unit of. Natomiast określenia te przy imionach
własnych zmieniają je w zwykłe rzeczowniki.

________________________________________________________________________
63
Powtórka z angielskiego

PRZEDIMKI
ARTICLES “A” & “THE”

QUEST 2021

© 2021 Jan J. Kałuża