Co Hoc Luong Tu Vu Quang Tuyen Slide Co Luong Tu 1 Vu Quang Tuyen 2017 (Cuuduongthancong - Com)

Cơ học lượng tử (CLT)
• Chương 1: Nguồn gốc và sự cần thiết của CLT

CƠ HỌC LƯỢNG TỬ 1 • Chương 2: Hàm sóng trong CLT
QUANTUM MECHANICS 1 • Chương 3: Phương trình Schrödinger
• Chương 4: Hình thức luận trong CLT
• Chương 5: CLT trong không gian 3 chiều
TS. VŨ QUANG TUYÊN
• Chương 6: Mômen động lượng & spin
Vật lý lý thuyết • Chương 7: Hệ hạt đồng nhất
vqtuyen@hcmus.edu.vn - quangtuyen.vu@gmail.com • Chương 8: Gần đúng trong CLT
Tài liệu tham khảo Tiêu chuẩn đánh giá

• D. J. Griffiths, Introduction to Quantum Mechanics, 2nd
ed., Prentice Hall, 2005
Tích cực
Kiểm tra
• R. Shankar, Principles of Quantum Mechanics, Plenum
(tham dự, hỏi, bài tập...)
Press, 1994 Giữa kỳ 30% 20%
• Hoàng Dũng, Nhập môn cơ học lượng tử, NXB GD, 1999
• H.Haken & H. Wolf, The Physics of Atom and Quanta, 7th Thi
50%ggggg
ed., Springer, 2005 cuối kỳ
• G. Greenstein & A. Zajonc, The Quantum Challenge, Jones
and Bartlett Publishers, 1997
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
Tại sao cần học QUANTUM mechanics
• Đúng giờ
Đồng thuận • Tham dự tối thiểu 80% • Nền tảng của vật lý/khoa học
thời gian lên lớp hiện đại
• Đọc tài liệu và chuẩn bị cho • Tư duy “lượng tử”
mỗi buổi học trước khi vào • “Triết học”, “nhân sinh”
lớp • ...
• “Đứng trên đôi chân của
chính mình”
DẠY/HỌC HẾT MÌNH
Tại sao cần học QUANTUM MECHANICS Tầm ảnh hưởng của “Quantum”
• Năng lượng cao: vũ trụ học,

NỀN TẢNG KHOA hạt cơ bản, hạt nhân
HỌC HIỆN ĐẠI • Vật liệu, trạng thái rắn 
thiết bị điện tử, nano, ...
• Quang  quang lượng tử,
laser,...
• Liên ngành: lý sinh, hóa,
dược, y ...
Tầm ảnh hưởng của “Quantum” Cần gì để học QUANTUM MECHANICS
TINH THẦN • Cái đầu mở/ Tư duy mở

• Tư duy linh động
• Muốn/Ham học hỏi
• Kiên trì - Cố gắng
• [Dám] Đặt câu hỏi
• Trách nhiệm trong học tập
Cần gì để học QUANTUM mechanics?

GROWTH MINDSET
• NỖ LỰC
• CỐ GẮNG
• KIÊN TRÌ
Cần gì để học QUANTUM MECHANICS?
Người ta lớn lên
bằng gì?
?
• “Chút” toán: Giải tích, hàm • Hãy mở miệng để hỏi
NĂNG LỰC • Hãy mở tai lắng nghe
phức, phương trình vi câu hỏi
phân, đại số • Hãy mở lòng để hỏi &
• Cơ, quang, vật lý nguyên tử đón nhận câu hỏi
•  Tôn trọng từng câu hỏi
• [Kiên trì tập] Đọc tiếng Anh dễ, khó, ”khờ, ngu”... của
chính mình, của người khác
• [Kiên trì] Làm bài tập
E + R = O E + R = O
Event Respond Outcome Event Respond Outcome
(biến cố, (đáp trả (thành (biến cố, (đáp trả (thành
sự kiện) ứng xử) quả) sự kiện) ứng xử) quả)
Bạn muốn O nào? Bạn là tác nhân hay bạn là nạn nhân?
Bạn chọn thay đổi E hay R
để có được O bạn muốn?
Đối với sự việc xảy ra, Đối với sự việc xảy ra,
Bạn là tác nhân hay bạn là nạn nhân? Bạn là tác nhân hay bạn là nạn nhân?
NẠN NHÂN TÁC NHÂN NẠN NHÂN TÁC NHÂN

• Hệ quả tôi có là do hoàn ▪ Hệ quả tôi có là do hành • Tại sao tôi lại bị như thế, ▪ Việc này đem lại ý nghĩa gì
cảnh/người khác gây ra. động tôi chọn. Tôi có tại sao việc này lại xảy ra cho tôi? Tìm ra ý nghĩa/cơ
Tôi không có lỗi. trách nhiệm về chọn lựa cho tôi? Tìm các nguyên hội tích cực của sự việc.
nhân (hoàn cảnh, người Nhận trách nhiệm của mình
• Người khác/hoàn cảnh của tôi.
khác) để trách cứ, đổ lỗi.
cần phải thay đổi thì sự ▪ Muốn sự viêc tốt hơn ▪ Tôi còn những gì? Tìm ra
• Tôi mất những gì? Để ý đến những gì mình còn để có
việc mới tốt hơn đối với thì chính tôi cần phải những thiệt mất nơi mình. thể tiếp tục vươn lên.
tôi. thay đổi trước hết. • Tôi không thể làm/thay đổi: ▪ Tôi có thể làm gì? Tôi vẫn
• … ▪… Tôi không có khả năng để còn có thể làm những gì để
làm việc cần làm hoàn thiện, để tiếp tục điều
đã chọn
HÃY LÀ TÁC NHÂN: Thực hành “tôi là tác nhân”

CHÍNH BẠN CHỌN • Hãy đưa ra 3 sự việc/tình huống trong học tập mà bạn đang
chọn là “bạn nạn nhân”. Bạn cần thay đổi chọn lựa ra sao để
VÀ CÓ TRÁCH NHIỆM VỀ LỰA CHỌN lấy lại vai trò tác nhân của bạn? Xin cụ thể!
TRÁNH ĐỔ LỖI • Gợi ý: Tìm/chỉ ra 1) ý nghĩa/cơ hội tích cực của sự việc, 2) bạn
còn những gì (vật chất, tinh thần, con người) để có thể vượt
qua thách đố, khó khan, và 3) bạn vẫn còn có thể chọn/làm
BẠN CHỌN THẾ NÀO những gì (hành động, thái độ, suy nghĩ) để hoàn thiện hơn, để
ĐỜI BẠN THẾ ĐÓ ! tiếp tục điều bạn đã chọn.
• Bài này chỉ tính đạt/không đạt. Nếu không đạt thì làm lại. Dù
YOUR CHOICE vậy, xin hãy làm hết mình, làm một cách “tôi là tác nhân”!
YOUR LIFE !
Cơ học lượng tử Cơ học lượng tử
• Vài nét về lịch sử CLT 1.1. Vài nét về lịch sử CLT
• Tính chất hạt của (sóng) ánh • Tính chất hạt của (sóng) ánh
Chương 1 sáng Chương 1 sáng
• Tính chất sóng của hạt • Tính chất sóng của hạt
Nguồn gốc Nguồn gốc
và sự cần thiết và sự cần thiết
của cơ lượng tử của cơ lượng tử
1.1. Vài nét về lịch sử CLT 1.1. Vài nét về lịch sử CLT
Trước cuối thế kỷ XIX Cuối thế kỷ XIX
VẬT LÝ (CỔ ĐIỂN) HIỆN TƯỢNG VẬT LÝ TƯƠNG ĐỐI TÍNH VI MÔ
Vận tốc rất lớn Nguyên tử, dưới nguyên tử
Cơ cổ điển Hạt
Vật lý cổ điển không thể cho
Lý thuyết điện từ giải thích thỏa đáng
Sóng
(điện+từ+quang)
Nhiệt động
lực học Hạt+Sóng
Lực Lorentz
1.1. Vài nét về lịch sử CLT
1900-1925 Cơ học lượng tử
1900 Planck: lượng tử  bức xạ vật đen • Vài nét về lịch sử CLT
1905 Einstein: lượng tử  hiệu ứng quang điện 1.2.Tính chất hạt của
1913 Bohr: lượng tử  mô hình nguyên tử hydro Chương 1 (sóng) ánh sáng
1923 Compton: lượng tử  hiệu ứng Compton Nguồn gốc • Tính chất sóng của hạt
1923 De Broglie: lưỡng tính sóng - hạt • Tính chất sóng của hạt và tính
và sự cần thiết
1925 Heisenberg & Schrödinger (1926): cơ lượng tử chất hạt của ánh sáng
1927
của cơ lượng tử • Sóng vật chất de Broglie
Born: ý nghĩa hàm sóng. Khám phá hạt-sóng
1928-1932 Dirac: CLT tương đối tính, e+ . Anderson tìm ra e+
Bức xạ vật đen – Black-body radiation Bức xạ vật đen – Black-body radiation
 Bài toán không thể giải trong Vật đen  Vật nóng: phát bức xạ điện từ và được
nửa cuối thế kỷ XIX. (tuyệt đối) gọi là bức xạ nhiệt.
 Vật nóng phát bức xạ nhiệt  Bức xạ đi đến 1 vật: một phần bị hấp thụ,
một phần bị phản xạ.
 Phổ bức xạ liên tục từ hồng
 Vật đen lý tưởng: hấp thụ toàn bộ bức xạ
ngoại đến tử ngoại đến không có phản xạ từ nó  đen
 Planck: Bức xạ trao đổi năng  Một vật trong cân bằng nhiệt phát xạ ra
lượng với môi trường một lượng năng lượng như nó đã hấp thụ
cách rời rạc  khai sinh   Vật đen: hấp thụ hoàn toàn và cũng
Max Planck
lượng tử  giải thích BXVĐ bức xạ hoàn toàn!
(1858-1947)
Bức xạ vật đen – Black-body radiation Bức xạ vật đen – Black-body radiation
Tạo vật đen (tuyệt đối)
Bể nhiệt: T
cavity
cavity
Mật độ Phổ kế
năng lượng năng lượng
cavity ( , T) bức xạ
Bể nhiệt: T ( , T)
Lỗ hấp thụ như vật đen Nung nóng hộp 
 không phản xạ lỗ phát bức xạ
Bức xạ vật đen – Black-body radiation Xác định bức xạ vật đen
Wien  Sử dụng định luật Stefan-
Bể nhiệt: T Boltzmann
Bể nhiệt: T
  mật độ năng lượng trên
đơn vị tần số của bức xạ vật
Phổ đen được phát ra
kế /
 , =
 Chỉ hợp cho tần số cao
Xác định bức xạ vật đen Xác định bức xạ vật đen
Rayleigh  Bức xạ trong hộp: những sóng đứng, Planck  Năng lượng trao đổi giữa bức xạ điện
Jean như các dao động tử điều hòa. từ với vật chất (quanh nó) theo từng
 Nhiệt động lực cổ điển: các dao động Bể nhiệt: T lượng rời rạc (bị lượng tử hóa):
Bể nhiệt: T tử trong hộp có cùng năng lượng =
trung bình
  mật độ năng lượng   , = /
, =  Trùng khớp tuyệt vời với
 Chỉ hợp cho tần số thấp  thực nghiệm!
phân kỳ miền tử ngoại 
“ultraviolet catastrophe”
Hằng số
Vận tốc ánh sáng: = 3 × 10 m s
Hằng số Boltzmann: = 1.3807 × 10 JK
Hằng số Planck: ℎ = 6.626 × 10 Js
a) CMR cực đại của mật độ năng
Bài tập lượng Planck xảy ra tại bước
Gợi ý:
sóng có dạng = trong
, = / đó là nhiệt độ và là hằng số
− Câu a: Đạo hàm của , phải
thế nào tại cực đại? Từ đây dẫn ra
được phương trình có dạng phải
cần được tính (ước lượng).
Mật độ năng lượng Planck theo bước sóng: giải 1 cách gần đúng. b) Từ kết quả câu a) hãy ước tính
2898.9 × 10 m K
= nhiệt độ bề mặt của 1 ngôi sao
, = / − nếu bức xạ của nó có cường độ
cực đại ở bước sóng 446nm.
(Chú ý: = / )
Bức xạ vật đen – Black-body radiation Hiệu ứng quang điện - photoelectric effect
Hertz (1887): electron phát ra từ kim loại
được chiếu xạ bằng ánh sáng
Bể nhiệt: T
Ánh sáng tới có Electron bứt ra
năng lượng với động năng
Phổ
= −
kế
 Tấm kim loại có công thoát W

 W: năng lượng min. cần để bứt e ra khỏi kim loại
 Tần số ngưỡng của kim loại: = /
Hiệu ứng quang điện - photoelectric effect Hiệu ứng quang điện - photoelectric effect
V V
μ μ
A A
≤ >
 Tần số ánh sáng < tần số ngưỡng
, của kim loại, ν < : không có
electron dù cường độ tăng.
 ν > : electron bứt ra dù cường
độ ánh sáng yếu
 ν > : tăng  số e tăng. Số e
không phụ thuộc ν
 không phụ thuộc . tăng
tuyến tính theo ν.
Giải thích hiệu ứng quang điện Giải thích hiệu ứng quang điện
 Vật lý cổ điển  Einstein (1905)
(classical physics)  Dựa trên ý tưởng của
hoàn toàn không thể Planck
giải thích những hiện
 Ánh sáng là những
tượng này!
photons
 Tại sao? [Bài tập]
 Mỗi photon có năng lượng
Albert Einstein
(1879-1955)
Giải thích hiệu ứng quang điện Hiệu ứng Compton (1923)
 Chiếu ánh sáng  photon
truyền cho electron e: Tia X tới
e hấp thụ photon
(dù yếu hay mạnh)
 Nếu > ⟺ > :
photon bứt e khỏi kim loại
~ × +
với động năng: = −
 ⟹ = ( − )
′
Hiệu ứng Compton (1923) Hiệu ứng Compton (1923)

 Tán xạ tia X và electron tự do (quasi-free
Tia X tới electron)
 Bước sóng ′ của tia tán xạ >
bước sóng của tia tới
 ∆ = − không phụ thuộc
cường độ tia X, nhưng phụ ~ × +
thuộc góc tán xạ.
 Chỉ có thể giải thích khi tia X là
những photon.
Arthur Compton ′
(1892-1962)   Tính hạt của bức xạ tia X
Giải thích hiệu ứng Compton Hiệu ứng Compton
,
 Vật lý cổ điển  tia tới và tia
tán xạ có tần số như nhau! , =ℎ 0 =
 Tại sao? [Bài tập] =ℎ / =0
 Mời các bạn suy nghĩ, tự tìm lời
giải thích. Tuần tới sẽ mời một Bức xạ tới electron tĩnh
số bạn cho ý kiến và sẽ trao đổi ′, =ℎ ′
với các bạn về lý do tia tới và =ℎ / ′
+ tia tán xạ có tần số như nhau.
Trước va chạm Sau va chạm
Trước va chạm Sau va chạm

Giải thích hiệu ứng Compton
, =ℎ 0 = , ,
p=h / =0
 Vật lý lượng tử: tia tới là
những photon
′, = ℎ , ′ = ℎ /c
 Photon ( , = ℎ ) va chạm
với e  e bật ra và photon bị
Bảo toàn động lượng  = − ′⟹ =( − ) tán xạ
 Sai biệt của bước sóng tán xạ
Bảo toàn năng lượng  + = ′+
và bước tới:
⟹ ∆ = − = 1 − cos = 2 sin ( /2)
+ ∆ = − = 2 sin ( /2)
 = 2.426 × 10 m
Tạo cặp – Pair production
Cơ học lượng tử
 Dirac (1928): Cơ lượng tử • Vài nét về lịch sử CLT
tương đối tính
• Tính chất hạt của (sóng) ánh
+  Tiên đoán phản hạt positron Chương 1 sáng
1.3. Tính chất sóng của hạt
 Anderson (1932): tìm ra Nguồn gốc
 → + và sự cần thiết
của cơ lượng tử
Sóng vật chất (theory) Thực nghiệm cho thấy tính sóng của hạt
 Lưỡng tính sóng-hạt: Hạt vật
chất thể hiện tính sóng và hạt
 Mỗi hạt vật chất với động
lượng thể hiện như sóng
(sóng vật chất) với:
 bước sóng =
Louis de Broglie  Vector sóng = , ℏ = ℎ/2

ℏ
1923
Sóng vật chất – Experiment 1 (1927) Sóng vật chất – Experiment 2 (1988)
Zeilinger et al.
Davisson & Germer http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/quantum/davger2.html
(Neutrons)
Reviews of Modern Physics 60, No. 4, 1988
Sóng vật chất – Experiment 3 (1989) Sóng vật chất – experiment 4 (1991)
Tonomura et al. Carnal & Mlynek

Am. J. Phys., 57(2), 1989 Phys. Rev. Lett. 66, 21, 2689, 1989 | H. Haken chương 6.
Sóng vật chất – experiment 4 (1991) Sóng vật chất – experiment 4 (1991)
Sóng vật chất – Experiment 5 (2001) Bài tập

• Hãy tự tìm hiểu thêm về tầm quan trọng của cơ học lượng tử và
hãy viết 1 lá thư ngắn [ít nhất khoảng 400 chữ] để trình bày thật
thuyết phục về vai trò và lợi ích của việc học cơ học lượng tử!
Chú ý: Xin hãy viết bằng ngôn từ và văn phong của chính bạn [=
tập“đứng trên đôi chân của chính mình”!].
• Hãy tính bước sóng de Broglie trong 2 trường hợp sau:
i) một proton có động năng 70MeV
Freimund et al. ii) đầu đạn 100g chuyển động với vận tốc 900m/s
Cho nhận xét!
Hiệu ứng Kapitza-Dirac Electrons nhiễu xạ
Nature 413, 142, 2001 bởi sóng đứng
Bài tập chương 1
Bài tập 1.3 Quan tâm đến phân bố Gauss:
2
ρ(x) = Ae−λ(x−a) , (1)
trong đó A, a và λ là những hằng số dương.

(a) Sử dụng phương trình 1.16 để xác định A.
(b) Tìm hxi, hx2 i và σ.
(c) Phác họa đồ thị của ρ(x).
Bài tập 1.4 Tại thời điểm t = 0, một hạt được mô tả bởi hàm sóng
 x
 A nếu 0 ≤ x ≤ a,
 a


Ψ(x) = A (b − x) , nếu a ≤ x ≤ b, (2)


 b−a
0, nơi khác,
trong đó A, a và b là các hằng số.

(a) Chuẩn hóa Ψ (tức là tìm A theo a và b).
(b) Phác họa đồ thị của Ψ(x, 0) theo x.
(c) Tại vị trí nào hạt có thể dễ dàng được tìm thấy nhất vào thời điểm t = 0.
(d) Xác suất để tìm thấy hạt bên trái a (tức là xác suất để tìm thấy hạt trong khoảng 0 ≤ x ≤ a).
Kiểm tra kết quả với trường hợp b = a và b = 2a.
(e) Tính giá trị trung bình của x.
1.5 Quan tâm hàm sóng
Ψ(x, t) = Ae−λ|x| e−iωt , (3)
trong đó A, λ và ω là những hằng số dương.

(a) Chuẩn hóa Ψ.
(b) Xác định giá trị trung bình của x và x2 .
(c) Tìm độ lệch chuẩn của x. Phác họa đồ thị của |Ψ|2 theo x, và đánh dấu các điểm (hxi + σ) và
(hxi − σ), để chỉ ra việc σ diễn tả "độ trải ra" trong x. Tính xác suất hạt có thể được tìm thấy
ngoài khoảng này.
Bài tập 1.6 Tại sao không thể thực hiện tích phân từng phần trực tiếp lên tích phân ở giữa
trong phương trình 1.29?
Bài tập 1.7 Chứng minh:

dhpi ∂V
= − . (4)
dt ∂x
Phương trình trên là một trong những ví dụ của định lý Ehrenfest, định lý này phát biểu rằng
các giá trị trung bình của các đại lượng vật lý thỏa các định luật của vật lý cổ điển.
Bài tập 1.8 Nếu cộng thêm một hằng số V0 vào thế năng thì theo cơ học cổ điển, điều này
không thay đổi bất cứ tính chất gì của hạt, hay của hệ. Nhưng trong cơ học lượng tử thì sao? Hãy
chứng minh rằng, theo CHLT hàm sóng sẽ nhân thêm một thừa số pha: exp(−iV0 t/h̄). Suwj thay
đổi này có ảnh hưởng gì đến giá trị trung bình của các biến động học (tức các đại lượng vật lý).
Bài tập CLT – chương 1
1. Bài tập “nhỏ” 1
Chứng minh rằng
+∞
𝑑
∫ |𝜓(𝑥, 𝑡)|2 𝑑𝑥 = 0
𝑑𝑡
−∞
Chú ý:
- Mục 1.4, trang 13 của sách Griffiths đã chứng minh điều này. Các bạn cần trình bày lại
thật chi tiết hơn các tính toán.
- Việc chứng minh này nhằm chỉ ra rằng tính chuẩn hóa của hàm sóng thì không thay đổi
theo thời gian. Nếu hàm sóng chuẩn hóa ở 𝑡 = 0 thì cũng sẽ chuẩn hóa ở 𝑡 > 0
- Khi chứng minh cần sử dụng điều kiện: hàm sóng luôn tiến về không ở vô cùng, tức là
𝝍(𝒙, 𝒕) → 𝟎 khi 𝒙 → ±∞. Điều kiện này được áp dụng thường xuyên trong CLT.

Hãy dẫn ra
+∞ +∞
𝑑〈𝑥〉 𝜕 𝜕
〈𝑝〉 = 𝑚 = −𝑖ℏ ∫ 𝜓 ∗ 𝜓 𝑑𝑥 = ∫ 𝜓 ∗ (−𝑖ℏ ) 𝜓 𝑑𝑥 (1)
𝑑𝑥 𝜕𝑥 𝜕𝑥
−∞ −∞
(Mục 1.5 sách Griffiths cũng đã làm việc này. Các bạn chỉ trình bày lại cho chi tiết hơn (cần viết
rõ các bước tích phân từng phần...) )
Nhắc lại phần đã giảng:
Dựa theo cách thức tính giá trị trung bình của vị trí,
+∞ +∞
〈𝑥〉 = ∫ 𝑥 𝜓 ∗ 𝜓 𝑑𝑥 = ∫ 𝜓 ∗ 𝑥 𝜓 𝑑𝑥
−∞ −∞
cũng có thể viết lại công thức tính giá trị trung bình của động lượng như sau
+∞
〈𝑝〉 = ∫ 𝜓 ∗ 𝑝 𝜓 𝑑𝑥
−∞
So sánh với hệ thức đã dẫn ra ở (1) thì

𝜕 ℏ 𝜕
𝑝 = −𝑖ℏ =
𝜕𝑥 𝑖 𝜕𝑥
với 𝑖 là số phức. Ở đây 𝑥 biểu diễn vị trí và 𝑝 biểu diễn động lượng. Chúng là toán tử. 𝑥 (một số
thực) là toán tử nhân bình thường ; 𝑝 là toán tử thực hiện đạo hàm riêng theo 𝑥.
Mở rộng ra cho một đại lượng vật lý 𝑄(𝑥, 𝑝). Trong CLT, trung bình của đại lượng 𝑄 này được
tính tương tự trên [dùng 𝜓 ∗ và 𝜓 để “kẹp bánh mì sandwich” 𝑄(𝑥, 𝑝)], với chú ý rằng 𝑥 và 𝑝
trong 𝑄(𝑥, 𝑝) là những toán tử :
+∞ +∞
ℏ 𝜕
〈𝑄(𝑥, 𝑝)〉 = ∫ 𝜓 ∗ 𝑄(𝑥, 𝑝) 𝜓 𝑑𝑥 = ∫ 𝜓 ∗ 𝑄 (𝑥, ) 𝜓 𝑑𝑥
𝑖 𝜕𝑥
−∞ −∞

Tính giá trị trung bình của động năng 𝑇 = 𝑝2 /(2𝑚)

Xem ví dụ 1.1 [trang 10] và trình bày lại thật chi tiết.
5. Tiếp theo là các bài tập trong sách của Griffiths
BT: 1.3, 1.4, 1.5, 1.6, 1.7, 1.8.
Nếu bạn không hiểu bài tập nói gì thì xin gửi mail cho tôi biết. Hoặc nếu có thắc mắc/khó khăn
gì thì đừng ngại hỏi bạn bè hoặc/và hỏi tôi tại lớp.
Như đã nói, xin bạn cố gắng giải thích chi tiết/rõ ràng các bài tập theo ngôn ngữ riêng của mình.
Hãy nỗ lực và kiên trì. Rồi bạn sẽ gặt hái những hoa trái xứng với công sức của bạn.
2017-03-30
Harmonic Oscillator K
m
Dao động tử điều hòa
Harmonic oscillator
2017-03-30
Cơ cổ điển Cơ cổ điển
=− =
= sin + cos
≡ 1
1 = Điểm quay đầu
= 2
2 cổ điển.
1 Xác định ?
1 =
= 2
2
• Không có dao động điều

Năng lượng toàn phần (cơ cổ điển)
hòa hoàn hảo
• ~ thế parabol 1
= + = +
trong lân cận cực tiểu 2 2
• Khai triển Taylor
Cơ lượng tử
quanh cực tiểu:
Const. 0 1
= + − + ( − ) + ... = + = +
2 2
1 1 1
≅ ( − ) = =
2 2 2
2017-03-30
Cơ lượng tử Phương trình Schrödinger cho DĐTĐH

̂=−ℏ
1 ℏ 1
= + = + =− + • Cách giải đại số
2 2 2 2
• Cách giải tích
PT Schrödinger không phụ thuộc thời gian: =
ℏ 1
− + =
2 2
ℏ 1
− + = [2.44]
2 2
Cách giải đại số Biến đổi tọa độ suy rộng  toán tử bậc thang
1
PT Schrödinger KPTTG = + = +
• Đổi biến: , → , (toán tử bậc thang) 1 2 2
+ = [2.45]
• Viết Hamiltonian , theo ( , ) 2
1
• PT Schroedinger = = + [2.46]
2
• Xác định hàm sóng và năng lượng SỐ: + = + − + = + + ( − )
TTỬ: + ≠ + − + = + + ( − )
Toán tử thường không giao hoán → − ≠0
Ví dụ: khác !
2017-03-30
Giải PT Sch. – cách đại số [toán tử bậc thang] Giải PTS – cách đại số [toán tử bậc thang]
1
= + 1
2 ± = ∓ +
2ℏ
+ − + = + + ( − ) 1
= + + − +
2ℏ
1 1
± = ∓ + [2.47] = [ + − ( − )]
2ℏ 2ℏ
1 1
= − + = + +
2ℏ 2ℏ
Giao hoán tử Xác định giao hoán tử

Giao hoán tử của hai toán tử A và B là , =?
, ≡ − [2.48]
Tác động giao hoán tử lên 1 hàm thử: , ( )
Giao hoán tử bằng 0  hai toán tử này được gọi là
giao hoán với nhau (có thể đổi chỗ cho nhau): , ( )=( − ) ( )= ( )− ( )
, = − =0 → =
1
= [ + − ( − )] = − = → , =
2ℏ
[ , ]
1
= [ + ]− [ , ] [2.49]
2ℏ 2ℏ
2017-03-30
Xác định giao hoán tử , Xác định giao hoán tử ,
ℏ ℏ ℏ
, ( )= ( )− ( ( )) =
ℏ ℏ ℏ
= ( )− ( ) ( )− ( ( )) [2.50]
ℏ
=− = ℏ
, = ℏ [2.51]
Hamiltonian theo và Tính Hamiltonian theo và

1
= [ + ]− [ , ] =?
2ℏ 2ℏ
1 1
= + − ℏ
ℏ 2 2ℏ
1 1
= + [2.52]
ℏ 2
1
=ℏ − [2.53]
2
2017-03-30
Tính Hamiltonian theo và PT Schroedinger theo và

1 1
= − 1
ℏ 2 [2.54] =ℏ + =
2
[ , ] =1 [2.55] 1
=ℏ − =
2
1 [2.56]
=ℏ + 1
2 ℏ ± ∓ ± = [2.57]
2
Xác định hàm sóng – bước 1 Xác định hàm sóng – bước 1
Chứng minh ( ) = ( + ℏ )( )
Nếu hàm sóng thỏa PT Schroedinger =
thì thỏa PT ( ) = ( + ℏ )( )
và thỏa PT ( ) = ( − ℏ )( ) =ℏ + =ℏ +
=ℏ + = ℏ + +1
[ , ] =1
= ℏ + +ℏ = +ℏ
= +ℏ ( )
2017-03-30
Chứng minh ( ) = ( − ℏ )( ) Chứng minh ( ) = ( − ℏ )( )
=ℏ − =ℏ −
=ℏ − = ℏ − −1
= ℏ − −ℏ = −ℏ
= −ℏ ( )
( ) = ( + ℏ )( ) giúp tăng thêm 1 lượng ( ) = ( + ℏ )( ) ( ) = ( − ℏ )( )
ℏ : leo lên thêm 1 bậc năng
( ) ( ) = − 2ℏ
lượng ℏ . : toán tử tăng
= ( + ℏ + ℏ )( ) = ( + ℏ + ℏ )( ) …
= + 2ℏ = + 2ℏ
= + ℏ
= + ℏ
giúp tăng thêm 1 lượng giúp giảm đi 1 lượng ℏ :
ℏ : leo lên thêm 1 bậc năng leo xuống 1 bậc năng lượng
: toán tử tăng lượng ℏ . : toán tử tăng ℏ . : toán tử giảm
, được gọi là toán tử bậc thang (hay toán tử sinh hủy
2017-03-30
= + ℏ
Xác định hàm sóng – bước 2
= + 2ℏ
• làm giảm đi 1 lượng ℏ : càng xuống năng lượng càng
= +ℏ thấp dần  xuống trạng thái trạng với năng lượng nhỏ hơn
= 0!! (không tồn tại)
•  Cần có “nấc” (trạng thái) thấp nhất sao cho
= +ℏ
=0 [2.58]
= − 2ℏ … 1
• làm giảm 1 lượng ℏ : càng xuống năng lượng =? = + ℏ
càng thấp dần  xuống trạng thái trạng với năng
2ℏ =
lượng nhỏ hơn 0!! (không tồn tại)

•  Cần có “nấc” (trạng thái) thấp nhất sao cho 1
= ℏ + =0
=0 2ℏ
ℏ + =0 ⟺ =− Tìm A từ đk chuẩn hóa:
ℏ
=− ⟹ =− + ℎằ ố ℏ
ℏ 2ℏ 1= ℏ =
/
⟹ = ℏ A là hằng số
⟹ ( )= ℏ [2.59]
ℏ
2017-03-30
Xác định hàm sóng & năng lượng – bước 3 Xác định hàm sóng & năng lượng – bước 4
Năng lượng tương ứng với trạng thái ( ) Trạng thái ( ) và năng lượng
=
1
1 = với = + ℏ [2.61]
ℏ + = 2
2
1
=0⟹ ℏ = là hằng số chuẩn hóa
2
1
= ℏ [2.60]
2
Xác định hàm sóng & năng lượng – bước 5

Tìm trạng thái kích thích thứ nhất
1 Xác định hằng số chuẩn hóa
= = − +
2ℏ = , = [2.63]
1 /
= −ℏ + ℏ
2ℏ ℏ Tìm ,
/ 2 Sử dụng
= ℏ [2.62]
ℏ ℏ ∗ = ( )∗ [2.64]
± ∓
Chuẩn hóa: = 1 cho =1 “Bài tập nhỏ”: CM =( ∗ và [2.64] !
± ∓)
2017-03-30
Xác định hàm sóng & năng lượng – bước 5 CM 2.65

1 1
∗ ℏ ± ∓ ± = ⟹ℏ ± ∓ ± =
± = ( ∓ )∗ [2.64] 2 2
1
Chọn: = ± , = = với = + ℏ
2
 ∗
= ( )∗ 1 1
± ± ∓ ± ⟹ ℏ ± ∓ ± = + ℏ
2 2
Chú ý: = và = ( + 1) [2.65] 1 1
⟹ ± ∓ ± = +
 ∗ = ( )∗ 2 2
± ± ∓ ±
⟹ = và = ( + 1) [2.65]
Xác định hàm sóng & năng lượng – bước 5 Xác định hàm sóng & năng lượng – bước 5
∗
± ± = ( ∓ ± )∗ = ( + 1) =
= và = ( + 1) ⟹ = +1 , = [2.66]
= , =
 ∗ = ( )∗
= = ( + 1)
 ∗ = ( )∗
= =
2017-03-30
Xác định hàm sóng & năng lượng – bước 5

Trực chuẩn của hàm sóng
= +1 , = [2.66]
∗
= [2.68]
1 1 1
⟹ = , = = =
2 2 2
1 1 1 1
= = , = =
3 3.2 4 4.3.2
1
= [2.67]
! “Bài tập nhỏ”: CM [2.68]
Ví dụ
• Tìm giá trị trung bình của thế năng ở trạng thái thứ n của dao động tử 1
điều hòa. ± = ∓ +
2ℏ
ℏ ℏ
= + , = − [2.69]
2017-03-30
Hàm song và mật độ xác suất (sách Griffiths) Hàm sóng (trái) và mật độ xác suất (phải)
[Hình lấy từ en.wikipedia.org/wiki/Quantum_harmonic_oscillator]
Hạt tự do: = 0
 Hamiltionian chỉ còn thành phần động năng
ℏ
Pt. Schroedinger: − = [2.90]
2
Hạt tự do 2
=− với ≡ [2.91]
ℏ
PT có nghiệm:
= + [2.92]
/
Ψ , =
ℏ ℏ
= + [2.93]
ℏ ℏ
Ψ , = + Nhận xét
Ψ , = +
Sóng lan truyền theo hướng ±
với vận tốc
Sóng lan truyền sang phải và trái
ℏ [2.94]
Ψ , = exp −
2 > 0 sang phải [2.95]
=± với
ℏ < 0 sang trái
ℏ
Ψ , = exp −
2
Trạng thái dừng của hạt tự do là những = =2
sóng lan truyền với bước sóng λ = 2 ⁄
→ Chúng mang động lượng = ℏ [2.96] Hàm sóng lượng tử lan truyền ở vận tốc bằng
→ vận tốc của sóng lượng tử nửa vận tốc của hạt
ℏ (được biểu diễn bởi sóng đó)!!
= [2.97]
2
Cổ điển: của hạt được cho bởi = ⁄2 Ψ∗ Ψ =| | = (∞) [2.99]
2 Ψ , = exp −
ℏ
→ = =2 [2.98]
Hàm sóng của hạt tự do không thể chuẩn hóa!!
( được gọi là vector sóng)
Giếng thế vô hạn ℏ

Hạt tự do 1
Dao động tử điều hòa Ψ , =
2
ℏ
NL rời rạc: = NL liên tục = • Hàm sóng chồng chập của nhiều sóng theo vector
2
Ψ , = Ψ , Ψ , = ( )Ψ , sóng .
• Có thể chuẩn hóa!
ℏ
1 • Có thể định xứ (local)
Ψ , = [2.100]
2 • Hàm sóng gồm một dải của ( năng lượng &
1 vận tốc) liên tục
Ψ , =
2 •  Bó sóng (wave packet)
Bài toán thường gặp trong QM
Ψ ,0 ⇒ Ψ ,
1
Ψ , =0 = [2.101]
2
1
Ψ , =
2
=?
Phép biến đổi Fourier

1
Ψ ,0 = [2.101]
1
2
=
2
phép biến đổi Fourier của
1
[2.102] = Ψ ,0 [2.103]
1 2
⟺ =
2
phép biến đổi Fourier đảo của
Ý nghĩa vật lý của Ví dụ: Bó song Gauss
1= Ψ ,0 =
Ψ , 0 : mật độ xác suất tìm thấy hạt ở . Tìm Ψ , 0 biết bó sóng có dạng
Ψ ,0 : xác suất tìm thấy hạt ở giữa Gauss: = exp − − 0 2/4 . là
à + hằng số chuẩn hóa cần tìm.
mật độ xác suất đo được vector sóng
đối với hạt ở trạng thái
: xác suất tìm được vector sóng của
hạt giữa và +
/
1 /
1= = / Ψ ,0 =
2 2
/
2 /
/
= → = 2 /
2 Ψ ,0 =
/
− − 0
2
= exp Ψ , 0 dao động với số sóng và được bao bởi
2 4 /
hàm Gauss
/
1 /
Ψ ,0 = / − − 0
2
2 2 = exp
2 4
Bó sóng Gauss
/
2 /
Ψ ,0 =
/
− − 0
2
= exp
2 4
Ψ , 0 dao động với số sóng và được bao bởi

/
hàm Gauss
Ψ ,0
Ví dụ: Bó sóng chữ nhật [ví dụ 2.6]
∆ = 1
2 ∆ =
Hạt tự do. Tại thời điểm t=0 hàm sóng có
∆ ∆ dạng:
,− < <
Ψ ,0 =
0, khác
1 A, a là các số thực.
∆ ∆ =
= /ℏ 2 Tìm và Ψ ,
ℏ ℏ
∆ ∆ = ∆ ∆ ≥
2 2
Bó sóng Gauss là bó sóng có độ bất định nhỏ nhất
Ví dụ: Bó sóng chữ nhật [ví dụ 2.6] Ví dụ: Bó sóng chữ nhật [ví dụ 2.6]
Ψ ,0
1 sin( )
= a lớn a lớn
∆
1 sin( ) ( )
∆
Ψ , =
2
a nhỏ a nhỏ
Lan truyền của wave packet Lan truyền của wave packet
1 ( )
Ψ , =
2
ℏ
Hệ thức tán sắc: = ( ) ( = )
Giả sử tập trung quanh và có đỉnh tại .
Khai triển ( ) quanh và bỏ qua số hạng
bậc cao
≅ +( − )
≅ + ( − )
Lan truyền của wave packet
Ψ , ≅ Ψ − ,0
Ψ ,
1 [( ) ( ) ] → Bó sóng tập thể sóng lan truyền với
≅ +
2
= =
1 [( ) ]
Ψ , =0 = +
2 Vận tốc của "từng sóng" phase :
Ψ , ≅ =
1 [( )( )]
+ ℏ =ℏ /
2 = ⇒
Ψ − ,0 2 = ℏ /2
ℏ =ℏ /
= ⇒
2 = ℏ /2
Cổ điển: của hạt được cho bởi = ⁄2

2 ℏ
= =
= =2
Bài tập CLT – chương 2.1
1. Xét trường hợp trạng thái dừng [trạng thái dừng là gì?].
𝜕
a) Hãy chứng minh (một cách chi tiết) hàm sóng phương trình Schroedinger 𝑖ℏ 𝜕𝑡 Ψ =
𝑖𝐸𝑡
ℏ2 𝑑 2
− 2𝑚 𝑑𝑥 2 Ψ + 𝑉Ψ có dạng Ψ(𝑥, 𝑡) = 𝑒 − ℏ 𝜓(𝑥) , với 𝐸 là một hằng số và 𝜓(𝑥) thoả
phương trình Schroedinger không phụ thuộc thời gian như sau:
ℏ2 𝑑 2
− 2𝑚 𝑑𝑥 2 𝜓 + 𝑉𝜓= 𝐸𝜓.
b) Hãy dẫn ra toán tử Hamiltonian (năng lượng toàn phần) 𝐻 ̂.
c) CMR 𝐸 chính năng lượng toàn phần và 𝐸 xác định.
2. Trình bày thật chi tiết lời giải cho ví dụ 2.1 [trong sách của Griffiths]
3. Giải chi tiết bài tập 2.1
Bài tập CLT – chương 2 – harmonic oscillator
1. Những “bài tập nhỏ” [Xin các bạn cố gắng làm thật chi tiết các bước]
- Tìm trạng thái cơ bản và năng lượng cơ bản của dao động tử điều hoà, tức là dẫn ra
công thức [2.59] và [2.60]
∞ ∞
- CM: 𝑎± = (𝑎∓ )∗ và ∫−∞ 𝑓 ∗ (𝑎± 𝑔) 𝑑𝑥 = ∫−∞(𝑎∓ 𝑓)∗ 𝑔 𝑑𝑥 [2.64]
Với tính chất này, người ta gọi 𝑎∓ là liên hợp hermit của 𝑎± .
- CM: 𝑎+ 𝑎− 𝜓𝑛 = 𝑛𝜓𝑛 và 𝑎− 𝑎+ 𝜓𝑛 = (𝑛 + 1)𝜓𝑛 [2.65]
- Sử dụng [2.64] và [2.65] để dẫn ra [2.66] và [2.67]
- CM tính chất trực giao của các trạng thái dừng (còn gọi là hàm riêng) của dao động
+∞ ∗
tử điều hòa : ∫−∞ 𝜓𝑚 𝜓𝑛 𝑑𝑥 = 𝛿𝑚𝑛 [2.68].
- Dẫn ra công thức [2.69] trong sách.
- Tìm giá trị trung bình của thế năng trong trạng thái thứ n của dao động tử điều hoà.
Chính là ví dụ 2.5 trong sách của Griffiths. Xin bạn làm lại và làm thật chi tiết (công
thức nào chưa rõ đều cần phải dẫn ra).
- Tìm giá trị trung bình của động năng trong trạng thái thứ n của dao động tử điều
hoà. Nhận xét.
2. BT 2.11
3. BT 2.12
4. BT 2.13
5. BT 2.41
6. Trong dao động điều hòa cổ điển, ví dụ con lắc lò xo một chiều, miền được phép (cổ
điển) là miền được giới hạn bởi những “điểm quay đầu cổ điển” (vật dao động không
thể vượt ra khỏi miền này). Ngoài miền được phép là miền cấm.
Xét hạt chuyển động trong thế dao động điều hòa trong cơ lượng tử. Giả sử hạt ở trạng
thái cơ bản. Có khả năng tìm được hạt bên ngoài miền được phép không, nếu có hãy tìm
xác suất tìm được hạt trong miền cấm và miền được phép?
7. Bài 2.10 và 2.14
8. Hạt khối lượng 𝑚 chuyển động trong trường thế cho bởi
∞, 𝑥≤0
𝑉(𝑥) = {1
𝑚𝜔2 𝑥 2 , 𝑥>0
2
Toán tử Hamiltonian của hạt là
𝑝2
𝐻= + 𝑉(𝑥).
2𝑚
Hãy xác định (các) hàm sóng và năng lượng.
[Gợi ý: chú ý yêu cầu liên tục của hàm sóng tại 𝑥 = 0]
------------
Ghi chú: Những bài tô đỏ thuộc loại làm thêm cho giỏi hơn. Các bạn rất nên cố gắng làm
“thử”.
Bài tập CLT – chương 2 – giếng thế vuông vô hạn
1. Bài tập nhỏ: Gọi 𝜓𝑛 (𝑥) là nghiệm riêng [trạng thái riêng, hàm riêng, vector riêng] của
0 𝑛ế𝑢 𝑥 ∈ (0, 𝑎)
phương trình Schroedinger với giếng thế vô hạn 𝑉(𝑥) = { .
∞ 𝑛ế𝑢 𝑘ℎá𝑐
∞ ∗
Chứng minh ∫−∞ 𝜓𝑚 (𝑥)𝜓𝑛 (𝑥) = 𝛿𝑚𝑛 với 𝛿𝑚𝑛 là delta Kronecker.
2. Bài tập nhỏ: Hàm sóng tổng quát có thể được biểu diễn thông qua hệ hàm riêng 𝜓𝑛 (𝑥)
𝑖𝐸𝑛 𝑡
𝛹(𝑥, 𝑡) = ∑ 𝑐𝑛 𝜓𝑛 (𝑥) 𝑒 − ℏ .
𝑛
𝑐𝑛 có ý nghĩa gì? Chứng minh rằng ∑𝑛|𝑐𝑛 |2 = 1 và ⟨𝐻⟩ = ∑𝑛|𝑐𝑛 |2 𝐸𝑛
3. Một hạt trong giếng thế vô hạn có hàm sóng ban đầu là Ψ(𝑥, 0) = 𝐴𝑥(𝑎 − 𝑥) với
0 ≤ 𝑥 ≤ 𝑎 . 𝐴 là một hằng số thực. Ngoài giếng thế hàm sóng bằng 0. Hãy tìm 𝐴 và hàm
sóng tại thời điểm 𝑡 > 0.
4. Hạt khối lượng m chuyển động tự do trong giếng thế vô hạn ( 0 ≤ 𝑥 ≤ 𝑎) có hàm sóng
ban đầu:
𝐴 𝜋𝑥 3 3𝜋𝑥 1 5𝜋𝑥
𝜓(𝑥, 0) = sin ( ) + √ sin ( )+ sin ( ),
√𝑎 𝑎 5𝑎 𝑎 √5𝑎 𝑎
với A là số thực.
a) Tìm A
b) Nếu thực hiện phép đo năng lượng thì có thể tìm được những giá trị năng lượng nào
và với xác suất tương ứng bao nhiêu? Tính năng lượng trung bình.
c) Tìm hàm sóng tại thời điểm 𝑡 > 0.
5. Bài 2.5
6. Bài 2.7
7. Bài 2.8
8. Bài 2.9
9. Bài 2.36
10. Bài 2.37
11. Bài 2.38
Hình thức luận
Hình thức luận • Mô hình toán học có cấu trúc “hoàn chỉnh”, “tổng quát”
• Pt. Schroedinger có cấu trúc phương trình tuyến tính
(Formalism) •  Toán tử tuyến tính và hàm sóng trong không gian Hilbert
• QM: Schroedinger (wave mechanics) & Heisenbger (matrix
mechanics)
•  Toán trên cơ sở liên tục (sóng) và rời rạc (matrix)
• Đại số tuyến tính (Linear algebra)
Hàm sóng sống trong không gian Hilbert! Không gian vector
Không gian Hilbert = Tập hợp các hàm sóng bình

phương khả tích (trong miền xác định) thoả mãn
( ) < ∞
Tịnh tiến
được xem như 1 vector trong không gian Hilbert =
Không gian vector Không gian vector
Quay (90) Tịnh tiến

+ Quay (90)
= =
3D: ≡
=
· =1 D: ≡
⋮
· =0 · =
Hệ vật lý: Trạng thái của hệ được biểu diễn bởi

một vector: | ( )
Vector | ( ) của hệ cũng có thể được
biểu diễn trong những hệ cơ sở khác nhau, như
= · = · vector trong các cơ sở khác nhau.
= · = · = · = ·
Cùng 1 vector , nhưng được biểu diễn trong = · = ·
những hệ cơ sở , , { , },... khác nhau.
Không gian vector Không gian Hilbert Không gian Hilbert

| |
= | = | | = | =
⋮ | = | ⋮
Tích vô hướng ∗
· Tích trong | ≡ | |
…
Ket: | =
⋮ = …
⋮ ⋮ ⋮ ⋱ ⋮ ⋮
∗ ∗ … ∗
Bra: |=
…
Không gian Hilbert Không gian Hilbert
Tích trong (inner product) | ≡ ∗ Chuẩn hoá | =1
Bất đẳng thức Schwarz Trực giao | =0
∗
Trực giao & Chuẩn hoá = Trực chuẩn | =
≤ ( ) ( )
Đầy đủ ( )=
| = | ∗
∗
= = |
| = ≥ 0, ∈ ℝ
Đại lượng có thể quan sát Đại lượng có thể quan sát
= Ψ∗ Ψ = Ψ| Ψ Đại lượng vật lý (đại lượng có thể quan sát được) được biểu diễn
bởi toán tử , được gọi là toán tử Hermit thoả điều kiện
∈ ∗
= ↔ Ψ| Ψ = Ψ|Ψ
| = | với mọi ( )
Vậy: Các toán tử biểu thị đại lượng vật lý (đại lượng có thể quan sát được,
đo được) có tính chất đặc biệt sau
| = | với mọi ( )
Các toán tử như thế gọi là toán tử Hermit
| = | với mọi , ( )
Bài tập nhỏ Đại lượng có thể quan sát
• Toán tử xung lượng có hermit không? Toán tử liên hiệp hermit của 1 toán tử là toán tử sao cho
• CMR tổng của hai toán tử hermit cũng là toán tử hermit
• là toán tử hermit. là số phức. Với điều kiện nào của
| = | với mọi và
thì hermit?
• Khi nào thì tích của 2 toán tử hermit cũng hermit?
• CMR toán tử vị trí ( = ) là toán tử hermit.
• CMR toán tử Hamiltonian hermit.
Trạng thái xác định Trạng thái xác định
• = (∆ ) • Áp dụng những công thức trên cho toán tử ( − ) thì được:
•∆ = − ( =) ( − ) = Ψ|( − ) Ψ
• Mỗi phép đo (quan sát) tương ứng với toán tử . Vì vậy ta = Ψ| − − Ψ = Ψ|( − )(( − )Ψ)
thay bằng , bằng trung bình của các lần đo : . Gọi
trung bình là thì ta có: • Vì ( − ) cũng là toán tử hermit nên
• = ( − ) = ( − ) Ψ|( − )(( − )Ψ) = ( − )Ψ| − Ψ = .
• ≡ ≡ ≡ Ψ∗ Ψ
• = Ψ∗ Ψ = Ψ| Ψ
Trạng thái xác định Trạng thái xác định
• Nếu các lần đo giá trị ứng với toán tử đều cho cùng 1 giá trị • PT này là phương trình trị riêng cho toán tử . là hàm riêng
thì độ lệch chuẩn ( − ) (“nôm na” là độ lệch của các lần của , và là trị riêng tương ứng. Lúc này hàm riêng cũng là
đo so với giá trị trung bình) phải bằng 0, tức là trạng thái xác định vì các phép đo trong trạng thái này đều
( − )Ψ − Ψ = 0. cho cùng giá trị .
• Đây là tích trong của hàm ( − )Ψ với chính nó. • Vậy, các trạng thái xác định là các hàm riêng của .
• Tích trong này bằng 0 thì − Ψ=0
• Hay =
Trạng thái riêng của toán tử hermit Trạng thái riêng của toán tử hermit
Phổ rời rạc Phổ liên tục: Xét toán tử động lượng [Xem 3.3.2 sách Griffiths]
• Các trị riêng (của các hàm riêng) là thực: = , ∈ • Xin xem ví dụ 3.2
• Các hàm riêng trực giao
• Các hàm riêng (của đại lượng quan sát) thì đầy đủ
[Xin xem thêm mục 3.3.1, trang 101 sách Griffiths]
Trạng thái riêng của toán tử hermit Không gian Hilbert – Giải thích thống kê
Phổ liên tục: Xét toán tử toạ độ [Xem mục 3.3.2] ∗
Ψ( ) = = Ψ = |Ψ
• Xin xem ví dụ 3.3
Ψ|Ψ = =1
= → = Ψ| Ψ =
: xác suất khi đo Q thu được
Nếu Q là năng lượng: là xác suất khi đo E thì thu được giá trị
Không gian Hilbert – Giải thích thống kê Không gian Hilbert – Giải thích thống kê
Toán tử động lượng 1 /ℏ
Φ( , ) = Ψ ,
∗
1 /ℏ 2 ℏ
( )= Ψ = Ψ , = Ψ ,
2 ℏ Φ( , ) chính là phép biến đổi Fourier của hàm sóng không gian toạ độ
( ) : xác suất đo động lượng thì thu được trong khoảng , + Ψ , . Vì vậy ( , ) có ý nghĩa là hàm sóng không gian động lượng.
( , ) còn được gọi là hàm sóng trong biểu diễn động lượng.
( ) là đại lượng quan trọng và được ký hiệu Φ( , )
Ψ( , ) là phép biến đổi Fourier ngược của hàm sóng không gian động
lượng:
1 /ℏ Φ
Ψ( , ) = ,
2 ℏ
Φ( , ) : xác suất để phép đo động lượng cho trong khoảng , +
Nguyên lý bất định CM Nguyên lý bất định
• Xét hai đại lượng có thể khảo sát A và B. = − = Ψ − Ψ

• Toán tử tương ứng là và
= Ψ| − )( − )Ψ
• Tìm
= − )Ψ| − Ψ = ,
≡ − Ψ
= − = ( − )Ψ − Ψ =
≡ − Ψ
CM Nguyên lý bất định CM Nguyên lý bất định
= ≥ (BĐT Schwarz) = ≥
1 ∗
1 ∗
= Re z + Im(z) ≥ Im z = ( − ) = Re z + Im(z) ≥ Im z = ( − )
2 2
= =
1 1
≥ ( − ) ≥ ( − )
2 2
= − = − )Ψ| − Ψ = = − = −
= − Ψ − = − = − = ,
CM Nguyên lý bất định Ký hiệu Dirac
1
≥ ( − )
2
− = ,
1
≥ ,
2
1 ℏ ℏ = · = ·
[ , ]= ℏ ≥ , = = = · = ·
2 2 2
ℏ Cùng 1 vector , nhưng được biểu diễn trong
≥
2 những hệ cơ sở , , { , },... khác nhau
Ký hiệu Dirac Ký hiệu Dirac
Hệ vật lý: Trạng thái của hệ được biểu diễn bởi Hệ hàm riêng tạo thành hệ cơ sở
một vector: | ( ) Hệ cơ sở tọa độ: hàm riêng tọa độ (vị trí) tạo
Vector | ( ) của hệ cũng có thể được thành hệ cơ sở: | là hàm riêng của toán tử
biểu diễn trong những hệ cơ sở khác nhau, như với trị riêng
vector trong các cơ sở khác nhau. Khi đó vector | ( ) được biểu diễn như thế nào?
= · = ·
Vector | ( ) được biểu diễn bởi | ( ) (là chiếu
= · = ·
của | ( ) lên cơ sở (hàm riêng) | ).
Ký hiệu Dirac Ký hiệu Dirac
| ( ) là hệ số trong khai triển của | ( ) trong Trong hệ cơ sở của hàm riêng năng lượng:
cơ sở (hàm riêng) tọa độ | ). Vector trạng thái | ( ) được diễn tả qua
= | ( )
hàm sóng Ψ , = | ( )
| là hàm riêng của toán tử năng lượng ( )
Trong không gian động lượng: hàm sóng Φ ,
là hệ số khai triển của vector | ( ) trong cơ sở
hàm riêng của toán tử động lượng.
Φ , = | ( )
Ký hiệu Dirac Toán tử
| ( )
| = | =
⋮ | = | ⋮
{| }: {| }: {| }:
| = | | = | = | | |
Ψ , = | ( ) Φ , = | ( ) = | ( ) …
= …
⋮ ⋮ ⋮ ⋱ ⋮ ⋮
…
| =
⋮ | = | | =
⋮
| = |
| = | |
| = | , = | | = | , = |
= | | =
| = |
= | |
Bài tập CLT – Chương 3
1. Bài tập nhỏ: Chứng minh toán tử Hamilton là toán tử hermit. Đây là bài tập 3.4d trong sách.
Các bạn hãy tìm 1 cách giải khác với cách trong sách đã làm!
2. Bài 3.3
3. Bài 3.5
4. Hạt khối lượng m chuyển động tự do trong giếng thế vô hạn ( 0 ≤ 𝑥 ≤ 𝑎), có hàm sóng ban đầu:
𝐴 𝜋𝑥 4 2𝜋𝑥 1 5𝜋𝑥
𝜓(𝑥, 0) = sin ( ) + √ sin ( )+ sin ( ),
√𝑎 𝑎 5𝑎 𝑎 √5𝑎 𝑎
với A là số thực.
a) Tìm A để hàm sóng chuẩn hóa
b) Nếu thực hiện phép đo năng lượng thì có thể tìm được những giá trị năng lượng nào?
c) Tìm hàm sóng 𝜓(𝑥, 𝑡) tại thời điểm 𝑡 > 0.
d) Tìm xác suất để tìm thấy hệ (tại thời gian t) ở trong trạng thái
2 5𝜋𝑥 −𝑖𝐸 𝑡/ℏ
𝜑(𝑥, 𝑡) = √ sin ( )𝑒 5
𝑎 𝑎
e) Tìm xác suất để tìm thấy hệ (tại thời gian t) ở trong trạng thái
2 3𝜋𝑥 −𝑖𝐸 𝑡/ℏ
𝜗(𝑥, 𝑡) = √ sin ( )𝑒 3
𝑎 𝑎
5. Giả sử H là Hamiltonian của neutrino tự do có xung lượng p, chuyển động với vận tốc (một cách gần
đúng) bằng vận tốc ánh sáng c. Gọi  1 và  2 là hai trạng thái riêng (trực chuẩn) của H:
mn2c 4
H  n  En  n , En  pc  , n  1, 2 .
2 pc
Trong đó m1 và m2 ( m1  m2 ) là khối lượng của trạng thái  1 và  2 , một cách tương ứng. Trạng
thái vật lý  e ,   của neutrino (ta xét neutrino e và μ) không phải là  1 ,  2 mà là tổ hợp
tuyến tính của chúng:
 e   1 cos    2 sin  ,      1 sin    2 cos

trong đó θ được gọi là góc trộn.
- Giả sử tại thời điểm t=0 một neutrino (có xung lượng p) ở trạng thái  e được tạo ra từ một máy
gia tốc. Hãy xác định trạng thái  (t ) ở thời điểm t (sau đó) theo  1 và  2 và góc trộn.
- Tính xác suất P để neutrino này (được đo tại đầu dò) ở trạng thái  e tại thời điểm t.
6. Hạt khối lượng m chuyển động tự do trong giếng thế vô hạn ( 0 ≤ 𝑥 ≤ 𝑎). Tìm hàm sóng và năng
lượng cơ bản trong không gian xung lượng.
Xét nguyên tử hydro với hàm sóng tại 𝑡 = 0 được cho bởi
1 1 √3
𝜓(𝑟⃗, 𝑡 = 0) = 𝐴𝜑100 (𝑟⃗) + 𝜑210 (𝑟⃗) + 𝜑211 (𝑟⃗) + 𝜑21−1 (𝑟⃗) ,
√10 √5 √10
trong đó 𝑛, 𝑙, 𝑚 là số lươ ̣ng tử chính, số lươ ̣ng tử quỹ đạo và số lượng tử từ, một
cách tương ứng.
(a) Hãy xác định hệ số 𝐴.
(b) Hãy xác định hàm sóng của hệ tại thời điểm 𝑡 > 0. Nếu thực hiện đo năng
lượng của hệ thì có thể thu được những giá trị khả dĩ nào và xác suất
tương ứng là bao nhiêu? Hãy xác định giá trị trung bình của năng lượng.
(c) Hãy viết ra (không cần tính cụ thể) công thức tính xác suất tìm thấy
electron trong phạm vi cách proton một khoảng tối đa 1.5 × 10−10 𝑐𝑚.
----------
Cho biết:
Hàm sóng của nguyên tử hydro có dạng
𝜑𝑛𝑙𝑚 (𝑟, 𝜃, 𝜙) = 𝑅𝑛𝑙 (𝑟)𝑌𝑙𝑚 (𝜃, 𝜙) ,
trong đó 𝑅𝑛𝑙 (𝑟) là thành phần bán kính, 𝑌𝑙𝑚 (𝜃, 𝜙) là thành phần góc.
𝑅10 (𝑟) = 2𝑎−3/2 𝑒 −𝑟/𝑎
1 𝑟
𝑅20 (𝑟) = 𝑎−3/2 (1 − ) 𝑒 −𝑟/2𝑎
√2 2𝑎
1
𝑅21 (𝑟) = 𝑎−5/2 𝑟𝑒 −𝑟/2𝑎
√24
2
𝑚 𝑒2 1 𝐸1
𝐸𝑛 = − [ 2 ( ) ] 2= 2
2ℏ 4𝜋𝜖0 𝑛 𝑛
2
𝑚 𝑒2
𝐸1 = − [ 2 ( ) ] = −13.6 eV
2ℏ 4𝜋𝜖0
Từ bài tập đã cho tuần trước có bổ sung một số câu về mômen động lượng và tính hàm sóng.
Xét nguyên tử hydro với hàm sóng tại 𝑡 = 0 được cho bởi
1 1 √3
𝜓(𝑟⃗, 𝑡 = 0) = 𝐴𝜑100 (𝑟⃗) + 𝜑210 (𝑟⃗) + 𝜑211 (𝑟⃗) + 𝜑21−1 (𝑟⃗) ,
√10 √5 √10
trong đó 𝑛, 𝑙, 𝑚 là số lươ ̣ng tử chiń h, số lươ ̣ng tử quỹ đạo và số lượng tử từ, một cách tương
ứng.
(a) Hãy xác định hệ số 𝐴.
(b) Hãy xác định hàm sóng của hệ tại thời điểm 𝑡 > 0.
(c) Nếu thực hiện đo năng lượng của hệ thì có thể thu được những giá trị khả dĩ nào và
xác suất tương ứng là bao nhiêu? Nếu đo 𝐿𝑧 của hệ thì có thể thu được những giá trị
nào, với xác suất tương ứng bằng bao nhiêu? Hãy xác định giá trị trung bình của năng
lượng và 𝐿2 .
(d) Tính xác suất tìm được hệ này với số lượng tử quỹ đạo là 1.
(e) Viết ra dạng cụ thể của hàm sóng 𝜑210 (𝑟⃗) và 𝜑21−1 (𝑟⃗)
(f) Hãy viết ra (không cần tính cụ thể) công thức tính xác suất tìm thấy electron trong
phạm vi cách proton một khoảng tối đa 1.5 × 10−10 𝑐𝑚.
[Hãy cố gắng làm chi tiết câu (f)]
----------
Cho biết:
Hàm sóng của nguyên tử hydro có dạng
𝜑𝑛𝑙𝑚 (𝑟, 𝜃, 𝜙) = 𝑅𝑛𝑙 (𝑟)𝑌𝑙𝑚 (𝜃, 𝜙) ,
trong đó 𝑅𝑛𝑙 (𝑟) là thành phần bán kính, 𝑌𝑙𝑚 (𝜃, 𝜙) là thành phần góc.
Các chỉ số lượng tử:
𝑙 = 0, 1, 2, … , 𝑛 − 1; 𝑚 = −𝑙, −𝑙 + 1, … , −1, 0,1, … , 𝑙 − 1, 𝑙 [4.29]
Hàm cầu góc 𝒀𝒎
𝒍 (𝜽, 𝝓):
(2𝑙 + 1) (𝑙 − |𝑚|)! 𝑖𝑚𝜙 𝑚

𝑌𝑙𝑚 (𝜃, 𝜙) = (−1)𝑚 √ 𝑒 𝑃𝑙 (cos 𝜃) [4.32]
4𝜋 (𝑙 + |𝑚|)!
với hàm Legendre liên kết 𝑃𝑙𝑚 (𝑥) cho bởi

|𝑚|
𝑑 |𝑚|
𝑃𝑙𝑚 (𝑥) ≡ (1 − 𝑥 2 )
( ) 𝑃𝑙 (𝑥)
2
𝑑𝑥
𝑃𝑙 (𝑥) là đa thức Legendre thứ 𝑙, định nghĩa bởi công thức Rodrigues
1 𝑑 𝑙 2
𝑃𝑙 (𝑥) ≡ 𝑙 ( ) (𝑥 − 1)𝑙 [4.28]
2 𝑙! 𝑑𝑥
Thành phần bán kính 𝑹𝒏𝒍 (𝒓)
Có 2 cách xác định 𝑅𝑛𝑙 (𝑟)
Cách 1: Thành phần bán kính có thể được xác định bởi:
1 𝑙+1 −𝜌
𝑅𝑛𝑙 (𝑟) = 𝜌 𝑒 𝑣(𝜌) [4.75]
𝑟
Trong đó
𝑗𝑚𝑎𝑥
𝑣(𝜌) = ∑ 𝑐𝑗 𝜌𝑗 [4.62]
𝑗=0
𝑟
𝜌=
𝑎𝑛
2(𝑗 + 𝑙 + 1 − 𝑛)
𝑐𝑗+1 = 𝑐 [4.76]
(𝑗 + 1)(𝑗 + 2𝑙 + 2) 𝑗
𝑛 = 𝑗𝑚𝑎𝑥 + 𝑙 + 1 [4.67]
𝑙 = 0, 1, 2, … , 𝑛 − 1; 𝑚 = −𝑙, −𝑙 + 1, … , −1, 0,1, … , 𝑙 − 1, 𝑙 [4.29]

Rồi áp dụng điều kiện chuẩn hoá
∞
∫ |𝑅𝑛𝑙 |2 𝑟 2 𝑑𝑟 = 1
0
Để tính hệ số 𝑐0 (với mỗi 𝑛 thì 𝑐0 khác nhau !!!).
Cách 2: Dùng hàm đặc biệt và tìm được thành phần bán kính như sau:
2 3 (𝑛 − 𝑙 − 1)! − 𝑟 2𝑟 𝑙 2𝑙+1 2𝑟
𝑅𝑛𝑙 (𝑟) = √( ) 𝑒 𝑛𝑎 ( ) [𝐿𝑛−𝑙−1 ( )]
𝑛𝑎 2𝑛[(𝑛 + 𝑙)!]3 𝑛𝑎 𝑛𝑎
với 𝐿𝑝𝑞−𝑝 (𝑥) là đa thức Laguerre liên kết:
𝑑 𝑝
𝐿𝑝𝑞−𝑝 (𝑥) ≡ (−1)𝑝 ( ) 𝐿𝑞 (𝑥) [4.87]
𝑑𝑥
trong đó đa thức Laguerre 𝐿𝑞 (𝑥) được cho bởi:
𝑑 𝑞 −𝑥 𝑞
𝑥
𝐿𝑞 (𝑥) ≡ 𝑒 ( ) (𝑒 𝑥 ) [4.88]
𝑑𝑥
Năng lượng:
2
𝑚 𝑒2 1 𝐸1
𝐸𝑛 = − [ 2 ( ) ] 2= 2
2ℏ 4𝜋𝜖0 𝑛 𝑛
2
𝑚 𝑒2
𝐸1 = − [ 2 ( ) ] = −13.6 eV
2ℏ 4𝜋𝜖0
Phương trình Schrödinger tổng quát
Phương trình Schrödinger Ψ
ℏ = Ψ [4.1]
3 chiều (3D)
Toán tử Hamitonian (cổ điển)
Giới thiệu
= + = +
2
1D  3D 3D
1
1D ( ) = = +
2
ℏ ℏ ℏ
2D ( , y) = + → , → , → [4.2]
1 ℏ ℏ
= + + ≡ → + + ≡
2 [4.3]
3D ( , y, z) = + + ⇒ = −ℏ
1 ℏ
= + + + =− +
2 2
1
Phương trình Schrödinger 3D Phương trình Schrödinger 3D
Ψ ℏ Ψ ℏ
ℏ =− Ψ + ( , )Ψ [4.4] ℏ =− Ψ+ Ψ
2 2
với toán tử Laplace trong tọa độ Descartes

Xác suất để tìm thấy hạt trong miền thể tích
≡ + + [4.5] vi phân = là Ψ( , )
Ψ =1 [4.6]
≡ + +

= → Ψ = φ( )
= : Nghiệm tổng quát
 tập hợp đầy đủ các trạng thái dừng
/ℏ
Ψ , = [4.7] Ψ= Ψ , = /ℏ
thỏa phương trình Schrödinger không

[4.9]
phụ thuộc
ℏ [4.8]
− + =
2
2
Bài tập “nhỏ” Bài tập “nhỏ”
Hãy xác định các giao hoán tử giữa toán tử , =− , = ℏ ,

[4.10]
và : , = , =0
, , , ,... , , , , , ,…
, = , , . = , = , =
, , , , , ,…
Bài tập “nhỏ”

1
CM: = [4.11]
= −
ℏ
≥ ,
2
ℏ [4.12]
≥ ,
2
ℏ
≥
2
3
Phương trình Schrödinger Ψ
ℏ = Ψ [4.1]
3 chiều (3D)
Toán tử Hamitonian (cổ điển)
Giới thiệu
= + = +
2
1D  3D 3D
1
1D ( ) = = +
2
ℏ ℏ ℏ
2D ( , y) = + → , → , → [4.2]
1 ℏ ℏ
= + + ≡ → + + ≡
2 [4.3]
3D ( , y, z) = + + ⇒ = −ℏ
1 ℏ
= + + + =− +
2 2
1
Ψ ℏ Ψ ℏ
ℏ =− Ψ + ( , )Ψ [4.4] ℏ =− Ψ+ Ψ
2 2
với toán tử Laplace trong tọa độ Descartes

Xác suất để tìm thấy hạt trong miền thể tích
≡ + + [4.5] vi phân = là Ψ( , )
Ψ =1 [4.6]
≡ + +

= → Ψ = φ( )
= : Nghiệm tổng quát
 tập hợp đầy đủ các trạng thái dừng
/ℏ
Ψ , = [4.7] Ψ= Ψ , = /ℏ
thỏa phương trình Schrödinger không

[4.9]
phụ thuộc
ℏ [4.8]
− + =
2
2
Bài tập “nhỏ” Bài tập “nhỏ”
Hãy xác định các giao hoán tử giữa toán tử , =− , = ℏ ,

[4.10]
và : , = , =0
, , , ,... , , , , , ,…
, = , , . = , = , =
, , , , , ,…
Bài tập “nhỏ”

1
CM: = [4.11]
Phương trình Schrödinger
= −
3 chiều (3D)
ℏ
≥ , Giải phương trình
2
ℏ bằng phương pháp tách biến
≥ , [4.12]
2
ℏ
≥
2
3
Tọa độ Descartes Tọa độ Descartes
• Phương trình Schrödinger này khó giải.
Ψ ℏ • Nếu , , có thể được tách thành
ℏ = Ψ=− Ψ + ( , )Ψ tổng ba số hạng độc lập
2
, , = + +
Xét thế năng có dạng = , , .
thì có thể giải bằng pp tách biến.
PT Schrödinger không phụ thuộc thời gian • Hamiltonian được tách như sau
ℏ ℏ
=− + ( , , ) =− + , ,
2
Nghiệm: ( , , ) ≡ + +

• Hamiltonian thành phần: Hàm sóng toàn phần có thể được biểu diễn
ℏ dưới dạng tách biến:
=− + , , =X ( )
2
ℏ Phương trình Schroedinger = thành
=− + [ + + ]X
2
ℏ = X ( )
=− + =−
ℏ
+
2 2
ℏ ℏ
=− + =− +
2 2
4
[ + + ]X [ + + ]X
= X ( ) = X ( )
⇒[ + + ]= X +X
+X = X ( )
ℏ 1
=− + [ X+X +X ]=
2
⇒ X = X 1 1 1
X+ + =

1 1 1 Phương pháp tách biến chuyển phương trình
+ + ( )
3D thành 3 phương trình 1D tách biệt nhau.
= ℏ
− +[ + + ] =
1 2
=
=
1
= Với: = Với:
+ + = + + =
1 ( )=
( )=
5
Quantum dot Quantum dot
∞ ∞ ∞ ∞ ∞ ∞
0 ế , , ∈ (0, )
= , , =
∞ ế á
Hạt bị “nhốt tù” (confined) “nhốt tù lượng

tử” (quantum confinement) 0 0 0
Quantum dot Quantum dot

0 ế ∈ (0, )
Phương trình Schrödinger tổng quát =
∞ ế á
ℏ
− + =E 0 ế ∈ (0, )
2 =
∞ ế á
Thế năng có dạng
0 ế ∈ (0, )
0 ế , , ∈ (0, ) =
= , , = ∞ ế á
∞ ế á
, , = + + ( )
6
BT: Quantum dot Quantum dot
Sử dụng kết quả đã có, hãy xác định Sử dụng kết quả đã có, hãy xác định
các trạng thái dừng (hàm sóng ( , , )) các trạng thái dừng (hàm sóng ( , , ))
và năng lượng tương ứng . và năng lượng tương ứng .
Hãy xét trường hợp = = = . Hãy xét trường hợp = = = .
Xác định trạng thái nền và năng lượng tương Xác định: i) trạng thái nền và năng lượng
ứng. tương ứng, ii) trạng thái kích thích thứ nhất
và năng lượng tương ứng – hãy nhận xét
trường hợp này.
7
Tọa độ Descartes

Phương trình Schrödinger Ψ ℏ
ℏ = Ψ=− Ψ + ( , )Ψ
3 chiều (3D) 2
Xét thế năng có dạng = , , .
Giải phương trình
bằng phương pháp tách biến PT Schrödinger không phụ thuộc thời gian
Tọa độ cầu ℏ
=− + ( , , )
Nghiệm: ( , , )
Tọa độ cầu Tọa độ cầu

 Thế năng chỉ phụ thuộc vào khoảng cách
từ 1 gốc (tâm): =
  Thường dùng tọa độ cầu ( , , )
1
 Toán tử Laplacian trong tọa độ cầu có dạng  PT Schroedinger:
ℏ 1
−
1 1 2
= + sin
sin 1
+ sin
1 sin
+ [4.13]
sin 1
+ + ( ) =
sin
[4.14]

1 1  PT Schroedinger:
= − [4.13 ]
ℏ ℏ 1 1
− + + ( ) =
1 1 2 2
= −ℏ sin + [4.14 ]
sin sin ℏ 1
−
2
1
+ sin
sin
1
+ + ( ) =
sin
2
 Dùng phương pháp tách biến  PT Schroedinger:
, , = ( , ) [4.15] 1 2
− −
 PT Schroedinger: 2 ℏ
/ ∗ (− )
ℏ ℏ 1 1 1
− + sin + =0
2 sin sin
,
+ sin + + , =0
sin sin
+ ( ) = → = = , , =−
≡ ( + 1) ∈ℂ
Tọa độ cầu
→ = ( + 1), , = − ( + 1)
+ , =0  Hệ phương trình
Bán kính (Radial)
→ = ( + 1), , = − ( + 1) 1 2
− −
ℏ
= ( + 1) [4.16]
Góc (angular)
1 1 1
sin +
sin sin
= − ( + 1) [4.17]
3
Tọa độ cầu – Ph. trình góc Tọa độ cầu – Ph. trình góc
1 1 1 sin sin + = − ( + 1) sin
sin +
sin sin
= − ( + 1) [4.17] [4.18]
( , ) = Θ( )Φ( )
∗ sin
c Θ( )Φ( )
sin sin +
= − ( + 1) sin 1 Θ
sin sin + + 1 sin
[4.18] Θ
Tách biến: ( , ) = Θ( )Φ( ) [4.19] 1 Φ
+ =0
Φ
1 Θ 1 Φ
sin sin + + 1 sin =− [4.21]
Θ Φ
1 Φ Φ
+ =0 =− Φ⇒Φ = [4.22]
Φ
Đúng ra có 2 nghiệm: và , nhưng ta chọn m
[4.20] chạy cả + và – nên nghiệm đầu bao cả nghiệm sau. Còn
1 Θ hằng số thì được gộp vào nghiệm của Θ .
sin sin + + 1 sin =
Θ Φ +2 = Φ( ) [4.23]
[4.21] ( )
1 Φ → = → =0
=−
Φ → = 0, ±1, ±2, … [4.24]
4
1 Θ Hàm Legendre liên kết cho bởi
sin sin + + 1 sin =
Θ
≡ 1− [4.27]
Θ
sin sin
là đa thức Legendre thứ ,
+ + 1 [sin − ]Θ = 0 [4.25] định nghĩa bởi công thức Rodrigues
1
Nghiệm: Θ = cos [4.26] ≡ −1 [4.28]
2 !
với là hàm Legendre liên kết
=1 =
= 3 −1 = 5 −3
= 35 − 30 +3
= 63 − 70 + 15
5
• ≥ 0. Ψ =1
• Với đã cho thì có 2 + 1 giá trị của
• = 0,1,2 … ;
• = − , − + 1, … , −1, 0, 1, … , − 1,
[4.29]
= sin [4.30]
Chuẩn hóa: ∫ Ψ =1 2 +1 − !
, = (cos )
4 + !
sin
[4.32]
=∫ sin =1
= −1 nếu ≥ 0 và = 1 nếu ≤ 0.
= sin =1
Trực giao:
=1 ∗
( , ) ( , ) sin
[4.31]
sin =1 = [4.33]
6
Tọa độ cầu – Ph. trình bán kính Tọa độ cầu – Ph. trình bán kính
2 ℏ +1
− − = +1 = + [4.38]
ℏ 2
[4.35] ℏ
≡ ( ) [4.36] − + =Eu
2
− Điều kiện chuẩn hóa: ∫ =1
= , = , =
Biết thế năng 
ℏ ℏ +1
− + + =Eu [4.37] ℏ
: số hạng ly tâm
2 2
Bài tập (Ví dụ 4.1)

Bên ngoài giếng: HS=0
ℏ +1
= 0 ế ≤ Bên trong giếng: =0 → =
2
∞ ế >
+1 2
+ − =Eu =
Tìm hàm sóng và năng lượng ℏ
Xin trình bày chi tiết! Xét trường hợp = 0
=− Nghiệm & năng lượng?
7
Xét trường hợp = 0
= + ( ) = Xét trường hợp > 0
cos( )/ → ∞ khi → 0 nên chọn = 0 +1 2
Tượng tự trường hợp giếng thế vô hạn: + − =Eu =
ℏ ℏ
= ( ) =
2
Như vậy phụ thuộc số lượng tử và (= 0) Xin xem sách!
cần viết đầy đủ là . Cũng thế cho và .
, = 1/ 4
1 sin( / )
= , =
2
8
−
e
Nguyên tử hydro
+ p
Tương tác Coulomb
1
=− [4.52]
4
≫ → proton đứng yên so với electron.

Chọn gốc tọa độ tại proton
Tọa độ cầu – Ph. trình bán kính PT cho nguyên tử hydro
ℏ 1 ℏ +1
ℏ ℏ +1 − + − + =Eu
− + ( + =Eu [4.37] 2 4 2
2 2
[4.53]
Tìm ( ) và năng lượng
ℏ +1
( )= ( )+ [4.38]
2
Xét trạng thái liên kết ( < 0)
ℏ −2
− + =Eu ≡ [4.54]
2 ℏ
Giải PT – xét tiệm cận
1 1 +1 +1
= 1− + = 1− + [4.56]
2 ℏ
+1
→∞ ⇒1≫ ≫ ⇒ =
≡ , và ≡ [4.55]
2 ℏ
= + [4.57]
+1 →∞⇒ →∞ ⇒ B=0
= 1− + [4.56]
( )~ [4.58]
→∞ ( )~ [4.58]
Giải PT – xét tiệm cận →0 ( )~ [4.59] ⇒ =
+1 [4.60]
Cần tìm .
= 1− + [4.56]
+1
→0 = 1− +
+1 +1
⇒1≪ ≪ ⇒ =
= +1− +
⇒ = +
=
→0⇒ →∞ ⇒ D=0 × −2 − 2 + ++
+1
+2 +1− +
( )~ [4.59] [4.61]
+2 +1− + − 2( + 1) =0
+2 +1− + − 2( + 1) =0
+2 +1− + − 2( + 1) =0
[4.61] [4.61]
= [4.62]
Giải PTVP 4.61 bằng chuỗi lũy thừa (power
series - phương pháp Frobenius, dựa vào định
lý Taylor) = = ( + 1) = ( + 1)
= [4.62] ( + 1) +2 +1 ( + 1)
Cần xác định các hệ số −2 + − 2( + 1) =0
2 + +1 −
( + 1) +2 +1 ( + 1) = [4.63]
+ 1 ( + 2 + 2)
2 + −
⇔ =
( + 2 + 1)
−2 + − 2( + 1) =0 Tìm “dáng điệu” của khi → ∞.
→ ∞ thì ( lớn) có đóng góp quyết định.
⇒ +1 + 2 + 1 ( + 1)
2 + − ớ 2 2
−2 + − 2( + 1) = 0 = =
( + 2 + 1) ()
2 + +1 − 2 2
⇒ = [4.63] ≅ ⇒ = [4.64]
+ 1 ( + 2 + 2) +1 !
2
= [4.64] = [4.62]
!
2 Những số hạng với j lớn làm cho chuỗi phân kỳ.
⇒ = = =
! Do đó, chuỗi phải bị “ngắt” từ số hạng lớn
Nhắc lại: ∑ =
nào đó.
!
= [4.60] ⇒ Phải tồn tại để ( ) =0 [4.66]
= 2 + +1 −
= [4.63]
+ 1 ( + 2 + 2)
⇒ = [4.65]
Nhận xét: →∞ → ∞ !!! ⇒2 + +1 − =0
Sự phân kỳ đến từ chuỗi = Đặt: ≡ + +1 [4.67]
được gọi là số lượng tử chính. ≥ 1
−2
Số lượng tử chính: ≡ + + 1 [4.67] ≡ [4.54] ≡ , ≡ [4.55]
ℏ 2 ℏ
=2 [4.68] =−
ℏ
=−
2 8 ℏ
−2
≡ [4.54] ≡ , ≡ [4.55] 1
ℏ 2 ℏ =− = , = 1,2,3, …
2ℏ 4
ℏ
⇒ =− =− [4.69] 1 1
2 8 ℏ = = [4.71]
Năng lượng 4 ℏ
1 4 ℏ
=− = , = 1,2,3, … ≡ = 0.529 × 10 m [4.72]
2ℏ 4 [4.70] Bán kính Bohr
Công thức Bohr (đưa ra 1913. QM:1924 ) = [4.73]
Hàm sóng Trạng thái nền (ground state) =1
1
, , = ( , ) [4.74] =−
2ℏ 4
= , = 1,2,3, …
= [4.36]
= [4.60] =− = −13.6 eV [4.77]
2ℏ 4
= [4.62] = + +1 [4.67]
= 0, 1, 2 … ; = − , − + 1, … , −1, 0, 1, … , − 1, [4.29]
1 = 1 ⇒ = 0, =0
= [4.75]
2 + +1− , , = ( , ) [4.78]
= [4.76]
+ 1 ( + 2 + 2) = / [4.79]
Trạng thái nền (ground state) =1 Trạng thái kích thích I =2

, , = ( , ) [4.78] −13.6 eV
/ = = −3.4 eV [4.81]
= [4.79] 4
= + +1 [4.67]
2 = 0, 1, 2 … ; = − , − + 1, … , −1, 0, 1, … , − 1, [4.29]
= =1⇒ = .
4 =2⇒ =0 = 0 ,1 ( = −1,0,1)
1 /
= = 1− [4.82]
4 2 2
1 / = / [4.83]
, , = [4.80] 4
Trạng thái kích thích Trạng thái kích thích
2 + +1−
= , , = ( , ) = [4.62] = [4.76]
+ 1 ( + 2 + 2)
= + +1 [4.67] = (2 ) [4.86]
= 0, 1, 2 … ; = − , − + 1, … , −1, 0, 1, … , − 1, [4.29]
cho trước: = 0, 1, 2, … , − 1 [4.84] Đa thức Laguerre liên kết
mỗi có 2 + 1 giá trị
↔ , , = ( , ) ≡ −1 [4.87]
1 mức năng lượng ứng với bao nhiêu hàm sóng? Đa thức Laguerre
Độ suy biến = (2 + 1) = [4.85] ≡ [4.88]
2 − −1 ! 2 + 1− + =0
=
2 + ! Nghiệm: Đa thức Laguerre
2
× , [4.89] + +1− + =0
Nghiệm: Đa thức Laguerre liên kết
∗
∫ sin = +2 +1− + − 2( + 1) =0
[4.90]
(1 − ) + +1 =0
Nghiệm: Đa thức Legendre
Phổ nguyên tử hydro Phổ nguyên tử hydro
Nguyên tử hydro ↔ trạng thái , , Công thức Rydberg
Không lực tác động: NT hydro ở yên trong
Có tác động: NT hydro chuyển dời trạng thái = − [4.93]
Hằng số Rydberg
1 1 ≡ ℏ
= 1.097 × 10 m [4.94]
= − = −13.6 eV − [4.91]
Planck: = = / [4.92]
Phổ nguyên tử hydro

Chuyển dời  trạng thái cơ bản (n=1): dãy Lyman
Cực tím
Chuyển dời  trạng thái KT I (n=2): dãy Balmer.
Khả kiến
Chuyển dời  trạng thái KT II (n=3): dãy Paschen.
Hồng ngoại
Cơ cổ điển
= × [4.95]
Mô-men động lượng
Angular momentum = − ,
= − , [4.96]
= −

1 1
= − [4.13 ]
ℏ
1 1
= −ℏ sin +
sin sin
1
Tọa độ cầu Cơ lượng tử
 PT Schroedinger:
ℏ 1 1 = ×
− + + ( ) = = − ,
2 2
[4.14 ] = − ,
= −
ℏ 1
−
2 ℏ ℏ ℏ
1 → , → , →
+ sin
sin
1
+ + ( ) =
sin
= − , ℏ
= − , ≥ ℏ =
, = − , − = −
= , − , [4.97] ℏ
≥ [4.100]
− , + , 2
, = , + ,
[4.98] ≡ + + [4.101]
= ℏ − = ℏ
, = ℏ ;
, = ℏ ; [4.99] , =???
, = ℏ .
2
, = , + , + , , = 0, , = 0, , = 0 [4.102]
= , + , , =0 [4.103]
+ , + ,  Mỗi thành phần của có cùng hàm riêng với
= −ℏ + −ℏ (Mỗi thành phần của có thể được chéo hóa với )
+ ℏ + ℏ Những thành phần của không giao hoán với
=0 nhau  có thể chọn CHỈ 1 thành phần để chéo
hóa với .
, = 0, , = 0, , = 0 [4.102] Người ta quy ước chọn thành phần
, =0 [4.103]
Trị riêng của mô-men động lượng

, ± = , ±
Tìm hàm riêng chung của và = , ± ,
= và = [4.104] = ℏ ± −ℏ
= ±ℏ ±
Toán tử “bậc thang” , = ±ℏ [4.106]
± ±
± ≡ ± [4.105] , ± =?
, ± =0 [4.107]
3
, ± =0 [4.107] = +ℏ
Xét là hàm riêng của : =  được gọi là toán tử “tăng” vì nó làm
⇒ ± = ± = ± = ±
cho TR của tăng thêm ℏ
[4.108] = −ℏ
→ và ± đều là HR của với cùng TR  được gọi là toán tử “giảm” vì nó làm
, ± = ±ℏ ± [4.106] cho TR của giảm đi ℏ
Xét là hàm riêng của : = Mỗi  “thang” các trạng thái. Mỗi nấc
= thang cách nhau ℏ.
± ±− ± + ±
= ±ℏ ± + ± Leo lên bằng toán tử tăng . Leo xuống
[4.109] bằng toán tử giảm .
= ±ℏ ±
± là HR của với TR ±ℏ
ℏ Có thể leo lên/xuống đến khi nào? vô hạn?

= + + ⇔ = + +
= = ≥0
⇒ = + + ≥
 Trị riêng của bị chặn.
 Tồn tại bậc (trạng thái) cao nhất
= 0 [4.110]
Gọi ℏ là TR của ứng với trạng thái :
=ℏ ; = [4.111]
ℏ
4
Tồn tại bậc (trạng thái) thấp nhất
± ∓ = ± ∓
= 0 [4.114]
= + ∓ −
Gọi ℏ là TR của ứng với trạng thái :
= − ∓ ℏ
=ℏ ; = [4.115]
= ± ∓ + ∓ℏ [4.112]
= + −ℏ
= + +ℏ = +ℏ ̅ −ℏ ̅ = ℏ ̅ ̅− 1
= +ℏ +ℏ
=ℏ +1
= ℏ ̅ ̅− 1 [4.116]
=ℏ +1 [4.113]
THANG ℏ
= ℏ ̅ ̅− 1 [4.116] =
=ℏ +1 [4.113] =ℏ
⇒ ̅ = − hoặc ̅ = + 1
⇒ ̅=− [4.117] = ⇐ nấc
2
Loại ̅ = + 1 là số nguyên
Vì ̅ ≤ : bậc dưới không thể cao (lớn) hoặc bán nguyên
hơn bậc trên
−ℏ
5
=2 → = −2, −1, 0, 1, 2
=ℏ +1 ; =ℏ
[4.118]
2
1 3
= 0, , 1, , … ; = − , − + 1, … , − 1, . 1
2 2
[4.119] 0
cho trước  2 + 1 giá trị của (2 + 1 bậc
thang) −1
−2
Ví dụ: = 2 → = −2, −1, 0, 1, 2 =?
=?
Bài tập nhỏ Tọa độ cầu

1 1
Chứng minh = − [4.13 ]
a) , là các toán tử hermit ℏ
b) ∓ là toán tử liên hiệp hermit của ± 1 1
= −ℏ sin +
= sin sin
± = ∓
6
Hàm riêng
= Bài tập 4.19
Bài tập 4.18 , =− , = ℏ , , = , =0
[4.10]
± , = , , . = , = , =
± = [4.120]
CM:
Tìm , = ℏ ,
=ℏ + 1 − ( ± 1) , =−ℏ ,
, = 0, [4.122
=ℏ ∓ ± +1 [4.121] , = ℏ ,
Dùng công thức [4.112]
, =−ℏ ,
, = 0. ]
ℏ ℏ = (cos cos ) ̂ + cos sin ̂ − sin 4.125

= × = ̂×
= − sin ̂ + cos ̂ [4.126]
1 1 ℏ
= ̂ + + [4.123] = [ − sin ̂ + cos ̂
sin
1
ℏ 1 1 − cos cos ̂ + cos sin ̂ − sin ]
= ̂× ̂ + ̂× + ̂× sin
sin ℏ
= − sin − cos cot [4.127]
̂ × ̂ = 0, ̂× = , ̂× =−
ℏ
ℏ 1 1 = + cos − sin cot [4.128]
= − [4.124]
sin ℏ
= [4.129]
7
= ± 1 1
±
= −ℏ sin +
=
ℏ
− sin ± cos − cos ± sin cot
sin sin
[4.132]
±
± = ±ℏ ± cot [4.130]
1 1
= −ℏ sin +
sin sin
=ℏ + cot + cot + =ℏ +1
[4.131] ℏ
= =ℏ
=
=ℏ +1 [4.133] Tọa độ cầu + giải tích
=ℏ
1 3 = 0,1,2 … ; = − , − + 1, … , − 1,
= 0, , 1, , … ; = − , − + 1, … , − 1, [4.119]
2 2
PT Schroedinger ( Đại số (Tổng quát hơn)
1
−ℏ + + = 1 3
2 = 0, , 1, , … ; = − , − + 1, … , − 1,
2 2
ℏ 1 1
− + + ( ) = [4.14 ]
2 2
= 0,1,2 … ; = − , − + 1, … , −1, 0, 1, … , − 1,
[4.29]
8
Classical QM
Spin
Sun
E
Mô-men Mô-men
động lượng quỹ đạo động lượng quỹ đạo
Spin Spin
Spin Spin
Bài toán spin ( ) được xử lý tương tự như
• Electron có spin ( )
bài toán mô-men động lượng ( )
• Spin không liên quan đến không gian !
, = ℏ , = ℏ ;
• Đặc trưng cho tính chất nội tại của hạt [4.134] , = ℏ ;
, = ℏ , = ℏ .
•  mô-men động lượng bên trong ( ) và , = ℏ
mô-men động lượng bên ngoài ( )
| =ℏ +1 | =ℏ +1
=ℏ
| =ℏ | [4.135]
1 3
= 0, , 1, , … ;
2 2
=? ; =? = − ,..,
1
Spin Hàm riêng
=
Không phụ thuộc vào không gian (góc quay)
 Không loại trừ các giá trị bán nguyên của s Bài tập 4.18
±
1 3 ± = [4.120]
= 0, , 1, , … ; = − , − + 1, … , − 1,
2 2 Tìm
[4.137]
=ℏ + 1 − ( ± 1)
1 3 =ℏ ∓ ± +1 [4.121]
= 0, , 1, , … ; = − ,…,
2 2
Dùng công thức [4.112]
Spin Spin
Mỗi hạt cơ bản có spin riêng và không
±| =ℏ +1 − ( ± 1)| ±1
thể thay đổi !
[4.136]
± ≡ ± . Spin là một số lượng tử đặc trưng cho
hạt
Số lượng tử mô-men bên ngoài ( ) có thể
nhận giá trị (nguyên) nào đó và thay đổi
khi hệ bị nhiễu loạn
Số lượng tử mô-men bên trong ( ) cố
định đối với 1 hạt đã cho
2
Hạt với spin = 1/2 Hạt với spin = 1/2
1 1
| : = → =±
Protons, neutrons, electrons 2 2
→ Có hai trạng thái được gọi là spin up và down:
Quarks và leptons Spin down (↓): −
Spin up (↑):
Thay cho bra/ket | có thể dùng spinor (ma
trận cột) để mô tả trạng thái spin tổng quát:
= = + [4.139]
1
= [4.140] Spin up (↑)
0
0
= [4.141] Spin up (↓)
1
Cần xác định toán tử và 3

Sử dụng các tính chất của các toán tử sau đây = ℏ
4
, = ℏ | =ℏ +1 | 3 3
1 1
, = ℏ [4.134] | =ℏ | = ℏ → = 4ℏ
, = ℏ [4.135] 0 4 0
0
±| =ℏ +1 − ( ± 1)| ±1 [4.136]
≡ ± . 3
±
= ℏ
| =ℏ +1 | 4 0
0 3 0
Ta có: = ℏ và = ℏ = ℏ → = 3
1 4 1 ℏ
[4.142] 4
Toán tử là ma trận 2 × 2.
3 1 0
→ = ℏ [4.143]
Gọi = 4 0 1
3
| =ℏ |
± = ±
ℏ ℏ + −
= , =− [1.144] ⇒ = và =
2 2 2 2
ℏ 1 0 ℏ 0 1 ℏ 0 −
⇒ = [4.145] ⇒ = , = [4.147]
2 0 −1 2 1 0 2 0
±| =ℏ +1 − ( ± 1)| ±1 [4.136] ℏ
≡ ± . Có thể viết: =
±
2
=ℏ , =ℏ , = _=0 là ma trận Pauli với các thành phần cho bởi:
0 1 0 − 1 0
0 1 0 0 ≡ , = , =
→ =ℏ , =ℏ [4.146] 1 0 0 0 −1
0 0 1 0 [4.148]
1 ℏ
Chú ý: , , và là các toán tử hermit =
0
, trị riêng +
ℏ 1 0 2
vì chúng biểu thị cho các đại lượng có thể =
2 0 −1 0 ℏ
= , trị riêng −
khảo sát. ± không hermit. 1 2
ℏ ℏ
=, =− [1.144] = = + [4.139]
2 2
ℏ 1 0
= [4.145]
2 0 −1  Nếu đo giá trị trên hạt ở trạng thái tổng
Trạng thái riêng (hàm riêng/spinor riêng) của ℏ
là quát thì có thể thu được giá trị + với xác
1 ℏ suất hoặc −
ℏ
với xác suất .
= , trị riêng + ;
0 2 [1.149]
0 ℏ + =1 [4.150]
= , trị riêng −
1 2
4
Hạt spin ½ ở trạng thái Nếu đo giá trị thì kết quả có thể có và xác
1 1+
= suất tương ứng là bao nhiêu?
6 2 Cần tìm hàm riêng và trị riêng của :
ℏ ℏ
Xác suất để có được + và − nếu đo = =
ℏ 0 1
2 1 0
Bài toán trên có thể được hỏi theo cách khác như ℏ 0 1 1 0
⇒ − =0
sau: Nếu đo thì thu được các giá trị khả dĩ nào và 2 1 0 0 1
với xác suất tương ứng là bao nhiêu?
Để PT có nghiệm thì định thức của nó phải = 0
− ℏ/2 ℏ ℏ
=0⇒ = ⇒ =±
ℏ/2 − 2 2
Hàm riêng (spinor riêng) được xác định qua Spinor tổng quát cần được biểu diễn trong
ℏ 0 1 ℏ ( ) ( )
= =
2 1 0
=±
2
= hệ cơ sở và
1 1 1 1 1 0 1 1
ℏ 0 1 ℏ ( )
=
2 1
=
2 0
+
2 1
= +
=± ⇒ =± 1.451 cho
1 1 1 1 1 0
2
1
2
1
2 1 0 2 ( )
=
2 −1
=
2 0
−
2 1
=
2
−
2
 =± 1 1 ( ) ( )
⇒ = = +
 Spinor riêng: 0 2
0 ( ) ( )
1 1 ℏ và: = = −
( ) 1
= , trị riêng +
2 1 2 Trạng thái tổng quát ( = = + [4.139])
( )
1 1 ℏ + ( ) − ( )
= , trị riêng − [1.451] ⇒ = + [1.452]
2 −1 2 2 2
5
+ ( ) − ( )
Ví dụ 4.2. Hạt spin ½ ở trạng thái
= + [1.452] 1 1+
2 2
1 1 ℏ
=
( )
= , trị riêng + 6 2
2 1 2 ℏ ℏ
1 1 ℏ Xác suất để có được + và − nếu đo
( ) = , trị riêng − [1.451]
2 −1 2
ℏ Bài toán trên có thể được hỏi theo cách khác như
Nếu đo giá trị thì xác suất để có được + là
sau: Nếu đo thì thu được các giá trị khả dĩ nào và
ℏ
, và có được − là với xác suất tương ứng là bao nhiêu?
Nếu đo giá trị thì kết quả có thể có và xác BT: Hạt spin ½ ở trạng thái
1 1+
suất tương ứng là bao nhiêu? =
6 2
Cần tìm hàm riêng và trị riêng của : ℏ ℏ
= =
ℏ 0 − Xác suất để có được + và − nếu đo ?
2 0
ℏ 0 − 1 0 (Bài toán trên có thể được hỏi theo cách khác như sau:
⇒ − =0
2 0 0 1 a) Nếu đo thì thu được các giá trị khả dĩ nào và với xác suất
tương ứng là bao nhiêu?)
Để PT có nghiệm thì định thức của nó phải = 0
? ?
= 0 ⇒ ???
? ?
Xin tính tiếp để tìm và
6
Thí nghiệm Stern-Gerlach Thí nghiệm Stern – Gerlach
(Hạt trong từ trường không đều)
Stern-Gerlach: 1922, Ag Cổ điển: Dải liên tục (không tách vạch)!
Goudsmit &Uhlenbeck: giả thuyết spin Bạc có 1 electron (thứ 47) ngoài cùng ở lớp 5s
(1925)
QM (Schroedinger): 2 + 1 vạch. nếu như ở
trạng thái s ( = 0)  1 vạch; ở trạng thái p
( = 1) thì có 3 vạch!
1 electron ngoài cùng ở lớp 5s
 Spin = 1/2
SPIN: Có 2 trạng thái (ứng với 2 vạch được
quan sát trong thí nghiệm của Stern-Gerlach)
Thí nghiệm Stern-Gerlach

Cổ điển: dải phổ liên tục
QM với Schroedinger: 1 chấm
Thực nghiệm: 2 vạch!
Ag: 47 e. Electron thứ 47
ở 5s => = 0
Nếu ở 5p thì = 1  3 vạch
Spin: e với spin ½  2 vạch
7
Bài tập spin
Xin làm các bài sau trong sách của Griffiths (chú ý dùng sách tái bản lần 2)
1. Bài 4.27 a) và b)
2. Bài 4.29
3. Bài 4.49
Hãy cố gắng làm các bài này để hiểu rõ hơn spin. Có sách bài giải cho sách của
Griffiths. Các bạn có thể tham khảo. Tuy nhiên các bạn cần làm chi tiết hơn và viết
theo ngôn ngữ của chính mình!

Co Hoc Luong Tu Vu Quang Tuyen Slide Co Luong Tu 1 Vu Quang Tuyen 2017 (Cuuduongthancong - Com)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Co Hoc Luong Tu Vu Quang Tuyen Slide Co Luong Tu 1 Vu Quang Tuyen 2017 (Cuuduongthancong - Com)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cơ học lượng tử (CLT)

• Chương 1: Nguồn gốc và sự cần thiết của CLT

Tài liệu tham khảo Tiêu chuẩn đánh giá

DẠY/HỌC HẾT MÌNH

• Năng lượng cao: vũ trụ học,

TINH THẦN • Cái đầu mở/ Tư duy mở

Cần gì để học QUANTUM mechanics?

NẠN NHÂN TÁC NHÂN NẠN NHÂN TÁC NHÂN

HÃY LÀ TÁC NHÂN: Thực hành “tôi là tác nhân”

 Tấm kim loại có công thoát W

Hiệu ứng Compton (1923) Hiệu ứng Compton (1923)

Trước va chạm Sau va chạm

Louis de Broglie  Vector sóng = , ℏ = ℎ/2

Tonomura et al. Carnal & Mlynek

Sóng vật chất – Experiment 5 (2001) Bài tập

trong đó A, a và λ là những hằng số dương.

trong đó A, a và b là các hằng số.

1.5 Quan tâm hàm sóng

Ψ(x, t) = Ae−λ|x| e−iωt , (3)

trong đó A, λ và ω là những hằng số dương.

Bài tập 1.7 Chứng minh:

2. Bài tập “nhỏ” 2

So sánh với hệ thức đã dẫn ra ở (1) thì

3. Bài tập “nhỏ” 3

4. Bài tập “nhỏ” 4

• Không có dao động điều

Cơ lượng tử Phương trình Schrödinger cho DĐTĐH

Giao hoán tử Xác định giao hoán tử

Xác định giao hoán tử , Xác định giao hoán tử ,

Hamiltonian theo và Tính Hamiltonian theo và

Tính Hamiltonian theo và PT Schroedinger theo và

lượng nhỏ hơn 0!! (không tồn tại)

Xác định hàm sóng & năng lượng – bước 5

Xác định hàm sóng & năng lượng – bước 5 CM 2.65

Xác định hàm sóng & năng lượng – bước 5

Giếng thế vô hạn ℏ

Phép biến đổi Fourier

phép biến đổi Fourier đảo của

Ψ , 0 dao động với số sóng và được bao bởi

Cổ điển: của hạt được cho bởi = ⁄2

Không gian Hilbert = Tập hợp các hàm sóng bình

được xem như 1 vector trong không gian Hilbert =

Quay (90) Tịnh tiến

Không gian vector Không gian vector

Hệ vật lý: Trạng thái của hệ được biểu diễn bởi

Không gian vector Không gian Hilbert Không gian Hilbert

: xác suất khi đo Q thu được

• Xét hai đại lượng có thể khảo sát A và B. = − = Ψ − Ψ

CM Nguyên lý bất định CM Nguyên lý bất định

Ký hiệu Dirac Ký hiệu Dirac

Ký hiệu Dirac Toán tử

 e   1 cos    2 sin  ,      1 sin    2 cos

(2𝑙 + 1) (𝑙 − |𝑚|)! 𝑖𝑚𝜙 𝑚

với hàm Legendre liên kết 𝑃𝑙𝑚 (𝑥) cho bởi

𝑙 = 0, 1, 2, … , 𝑛 − 1; 𝑚 = −𝑙, −𝑙 + 1, … , −1, 0,1, … , 𝑙 − 1, 𝑙 [4.29]

với toán tử Laplace trong tọa độ Descartes

Phương trình Schrödinger 3D Phương trình Schrödinger 3D

thỏa phương trình Schrödinger không

Hãy xác định các giao hoán tử giữa toán tử , =− , = ℏ ,

Bài tập “nhỏ”

với toán tử Laplace trong tọa độ Descartes

Phương trình Schrödinger 3D Phương trình Schrödinger 3D

thỏa phương trình Schrödinger không