İLKİLK ÇAĞ’DA

ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
HAVZASI UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI VE VE BİZANS
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
AKDENİZ UYGARLIKLARI
HAVZASI VE VE
UYGARLIKLARI BİZANS
BİZANS

3.4. YUNAN SANATI 3.1. MEZOPOTAMYA SANATI

Etkinlik
Urartu
MÖ 7.gibi bir çokYunanistan,
yüzyılda toplum tarafından kullanılmış
Ege Adaları ve Anadolu
ve Batı alfabe yazısına öncülük
kıyılarında Yunanistan’da ilk siyasal örgütlenmeler polis adı verilen
etmiştir.
yaşayan ortak dil ve kültüre sahip kavimler, verimli tarım arazileri ve geniş Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. Mezopotamya’nınşehir devletleridir.
coğrafi Şehirlerin
konumu, kültürel ve nüfusetrafı
yapısısurlarla çevrilmiştir.
sanatını nasıl
bir coğrafyada yaptıkları deniz ticareti sayesinde giderek zenginleşmiştir. etkilemiş olabilir ? Şehirlerde birbirine paralel ve birbirini dik kesen düzenli
Mimari
Ekonomik gelişme kültürel gelişmeleri de hızlandırmış bilimden felsefeye, caddelerin bulunduğu ızgara planı uygulanmıştır. Duvarları
edebiyattan sanata kadar birçok alanda eserler ortaya konulmuştur. Bu resim ve mozaiklerle kaplanmış saraylar ve evler, geniş bir
Mezopotamya’da
tarihsel süreç içinde Yunan yeterince taş bulunmadığı
sanatı Girit’te için yapılar
Minos, Yunanistan’da kerpiçten
Miken ve FRİGLER avlu ile onun etrafında yer alan odalardan oluşmaktadır.
URARTULAR
YUNAN HİTİTLER
yapılmıştır.
Anadolu’da Kerpiç
İyon taş gibi dayanıklı
uygarlıklarının etkisi ileolmadığından mimari
ortaya çıkmıştır. yapıların
Yunan sanatı,bir
Arkaik
çoğu (MÖ
günümüze kadarKlasik
7 - 6. yy.), varlığını
(MÖ 490-330) ve Helenistik
koruyamamıştır. Buna rağmen
(MÖ elde edilen
330-30) LİDYALILAR Şehirlerin merkezini, agora adı verilen ve çevresine
bilgiler
olmak üzereSümerlerin kentleri
üslup, teknik koruyanaçısından
ve gelişim kalın surlar, gösterişli
birbirini takipsur kapıları,
eden üç değişik işlevli yapıların inşa edildiği meydanlar oluştur-
saraylar,
döneme tapınaklar
ayrılarak ve evler inşa ettiklerini göstermektedir.
incelenmektedir. Harita 3.1 ASUR
maktadır (Görsel 3.77). Kentin sosyal, ticari ve dinî yaşa-
Görsel 3.77 mında önemli
M
yer tutan agoraların yakınlarında, işlik ve dükkânların yer
Sümerler kerpiçten, kalın surlarla çevirdikleri şehirlerin içinde Yunan
tanrılarUygarlığının Yayıldığı Bölgeler Temsili Agora resmi EZ AKAD BABİL
aldığı stoalar,
OP şehir meclisinin toplandığı meclis binası bouleterion
için tapınaklar, krallar için saraylar ve konutlar yapmıştır. Nehir taşmaları- (boleteryum)OT(Görsel
AM 3.78), amfitiyatroların küçüğü olan ve konser binaları
na karşı yapılmış yüksek setler üzerinde yer alan tapınak ve saraylar olarak kullanılanYAodeionlar
SÜMER (odeon) bulunmaktadır. Bunların yanı sıra
dikdörtgen avlunun etrafına dizilmiş çeşitli oda ve koridorlardan oluşmak- gençlerin teorik ve beden eğitimi aldığı gymnasium (cimnazyum),
tadır. Saraylarda; yönetim birimleri, odalar, özel bölümler, depolar Görsel 3.2 atletizm yarışlarının gerçekleştiği stadium (stadyum) ve theatrum
MISIR
dikdörtgen bir avlu çevresinde sıralanmıştır. Sümerler, saray planlarının Sümerlere ait dış kaplama (tiyatro) gibi kamu binaları kentlerin ayrılmaz unsurlarıdır. Şehre hâkim
küçültülmüş şeklini uyguladıkları evlerinin üzerlerini ise ahşap çatı ile mozaik örnekleri, Uruk
tepe üzerinde (akropoliste) ise halkın nazarında en saygın yapı
örtmüşlerdir. Kerpiçten, kalın duvarlarla yapılan ve avlunun etrafını saran olan tapınaklar yer almıştır (Görsel 3.79). Tapınaklar
Mezopotamya ve Mısır uzun
odalardan oluşan evlerde pencere olmadığından cephelere yerleştirilen dikdörtgen biçimli megaron denilen ev tipinin geliştirilmesiyle
payelerle süsleme yapılmıştır. Odaların üstü ahşap çatı ya da tuğladan ortaya çıkmıştır. İlk dönemlerde tapınaklar, ahşap ve kerpiçten
örülmüş tonoz ve kubbelerle örtülüdür. Sümerler kalın ve yüksek kerpiç
Nil

inşa edilen, üzeri saz ve kamışla örtülü basit yapılardır. Daha

duvarların dayanıklılığını artırmak için yapıların dış taraflarına destek sonra kireç taşı ve mermer gibi daha dayanıklı taşlar ve pişmiş
duvarları (payanda) örmüşlerdir. Duvar yüzeyleri ise bazen boya ve sırlı toprak kiremitler kullanılmaya başlanmıştır. Yunan tapınakları,
tuğlalarla bazen de pişmiş toprak, mozaik veya madenî levhalarla kapla- tanrı heykelinin yer aldığı bir mekân, bunun önünde yer alan bir
narak süslenmiştir (Görsel 3.2). Fırat ve Dicle Nehirlerinin
giriş bölümü ve Anadolu'yu terk çevreleyen
dışta bunları ettiği bölgeden başlayıp
sütun iki
dizilerinden
nehrin birleşerekoluşmuştur.
Basra Körfezi’ne döküldüğü
Tanrı evi noktaya kadar
olan tapınakların uzanan bölgeyedinî
içine girilmemekte,
Kutsal oda
Sümer mimarisinin en önemli yapı türü Duvara dekor olarak Görsel 3.78 Mezopotamyatörenlerdenilmektedir.
avludaki Bağdat’ın kuzeyiyapılmaktadır.
sunağın yanında Yukarı Mezopotamya,
ziggurat (kule tapınak) denilen tapınaklardır yerleştirilen nişler Temsili Bouleterion resmi güneyi ise Aşağı Mezopotamya olarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
(Görsel 3.3). Çoğunlukla kerpiçten yapılan ve verimli topraklara sahip olan bu bölge, ilkbaharda akarsu taşkınları
zigguratlar üst üste yerleştirilmiş, gittikçe Merkezi
Erechtheion Tapınağı
yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan itibaren insanların yoğun olarak
tapınak
küçülen taraçalardan oluşan ve yukarı yerleştiği alanlardandır. Bu özellikler birçok kavmin bölgeyi istila etmesine
Parthenon Tapınağı

doğru yükselen bir mimariye sahiptir. neden olmuştur. Buraya gelen kavimler Yukarı Mezopotamya’da Asur; Güney
Zigguratlarda katlar birbirine merdiven Athena Heykeli
Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak zengin bir
Amfitiyatro
Mimari
veya rampalarla bağlanmış, en üst katta sanat anlayışıyla çeşitli sanat eserleri meydana getirmişlerdir.
ise kutsal eşyaların konulduğu ve tanrı-
3.1.1. Sümer Sanatı
Yapılarda
lara kullanılan
sunulan malzeme,
kurbanların planiçin
kesimi ve süslemelerde ortaya çıkan yeni-
Kapılı Giriş
liklere bağlı masaya
yapılmış olarak Yunan mimarisi
benzeyen zaman içinde önemli değişimlere
sunağın Asya kökenli bir kavim olan Sümerler MÖ 3500-MÖ 2000 yılları
uğramıştır.
bulunduğuTemelbir yapı
oda formları ve uygulamalar
yer almaktadır. Sümerler(ilk anıtsal
astronomitapınaklar
ile degibi) Sırlı tuğla arasında Mezopotamya’da etkili olmuşlardır. Burada Ur, Uruk, Kiş, Lagaş
duvarlar
ilk yakından
kez Arkaikilgilenmiş
Dönem’deoldukları
ortaya çıkarken, Klasik Dönem’de
için zigguratlar Yunan uygar-
dinsel amaçların Merkezi ve yan ve Nippur gibi şehir devletlerini kuran Sümerler, önceleri siyasi birliği
merdivenler
lığıdışında,
ve sanatı en parlak
gözlemevi evresini
olarak yaşamıştır. Bu
da kullanılmıştır. Sümerdönemde yapıların plan
zigguratlarının sağlamışsa da bu durum uzun süreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
tipleri, mimari
en güzel unsurları, oranları
örneklerinden ve süslemeleri
birisi bugün konularında
Irak’ın Nasiriyah güçlü yakın-
(Ur) kenti bir Elamlılar tarafından MÖ 2000’de yıkılmıştır. Mezopotamya’da kurulan
Görsel 3.3
gelenek oluşmuştur.
larında bulunan ve Helenistik
Ay tanrısıDönem’de
Nanna’nın daha önceki
adına MÖmimari
2000’lerdegelenekler
yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
Sümer uygarlığı bölgede kurulan ilk uygarlık olması ve diğerlerine de
takip edilmekle
büyük birlikte
Ur (Nanna) yeni düzen,
Zigguratı’dır form 3.3).
(Görsel ve oran
Zamanuygulamaları
içinde büyük ağırlık
oranda temel oluşturması açısından büyük öneme sahiptir. Mezopotamya’da yazı
kazanmıştır.
tahrip olanAynı mimari
tapınak MÖ 6.yapıda farklı
yüzyılda, düzenlere
Babilliler ait unsurlar
tarafından restore biredilmiştir.
arada ve astronomi çalışmaları ilk defa Sümerler tarafından başlatılmıştır.
Görsel 3.79
dekoratif amaçlı
Sümerlerde kullanılmıştır.
mezar Yapılarda mimari
mimarisi, çevresindeki süslemelerine
diğer uygarlıkların verilen
aksine geliş- Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda kilNike tabletler üzerine kazıyarak
Tapınağı
oluşturdukları
Atina Akropolisi (temsili resim)
önem artmış,Azdaha
memiştir. sayıdaönceki
bulunanyüzyıllarda
ve bilinen görülmeyen
en eski kubbebirçok
örneğinin motif ve
uygulan- Görsel 3.1
çivi yazısı ile uygarlık tarihinde çok önemli bir yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
kompozisyon
dığı Sümer ortaya çıkmıştır.
mezarları, dikdörtgen odalar şeklindedir. Çivi yazılı tablet, Sümerler Çünkü çivi yazısı, yüzyıllar boyunca Akad, Babil, Pers, Hitit ve

91 63 62 92
 İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
AKDENİZ UYGARLIKLARI
HAVZASI VE VE
UYGARLIKLARI BİZANS
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
HAVZASI UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI VE VE BİZANS
BİZANS

3.1. MEZOPOTAMYA SANATI

Etkinlik
Arkaikgibi
Urartu Dönem’de anıtsal tarafından
bir çok toplum tapınaklarkullanılmış
yapılmaya ve
başlanmış ve tapınak-
alfabe yazısına öncülük Klasik Dönem mimarlığının özelliklerini sergileyen Atina Akropo-
ların friz, metop, alınlık ve akroter gibi mimari unsurları, figürlü kabartma-
etmiştir. lü’nde yer alan Parthenon Tapınağı Dor nizamına göre inşa edilmiştir.
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. Mezopotamya’nın coğrafi konumu, kültürel ve nüfus yapısı sanatını nasıl
larla süslenmiştir. Tapınaklar belli nizamlara göre inşa edilmiş olup etkilemiş olabilir ? Bununla beraber Parthenon saf bir Dor tapınağı olmayıp, İyon düzeninin
Mimari
tapınakların hangi nizamda yapıldığı cephe düzeni ve sütun başlıklarından de izlerini taşımaktadır. Tapınakta kutsal oda duvarlarının üst kısmında ve
anlaşılmaktadır. Bunlar ortaya çıkış tarihlerine göre ilk olarak Yunani- düşey yüzeylerde frizler yer alır. Binada etkileyici olan unsurlardan biri
görülen Dor, Batı
stan’daMezopotamya’da yeterince
Anadolutaş bulunmadığı
kökenli olduğu kabul yapılarİyon
için edilen kerpiçten
ve FRİGLER de inceURARTULAR
zarif ve mükemmel olan heykellerdir. Tamamen mermerden inşa
YUNAN
yapılmıştır.daha
diğerlerinden Kerpiç taşortaya
sonra çıkan Korint
gibi dayanıklı olmadığından
nizamıdır.mimari yapıların bir HİTİTLER
edilen tapınağın kutsal iç mekânında (naos) çatıyı destekleyen “U”
çoğu günümüze kadar varlığını koruyamamıştır. Buna rağmen elde edilen LİDYALILAR biçiminde iç ve dış sütunlar mevcuttur. Binanın köşelerinde bulunan
bilgiler Sümerlerin kentleri koruyan kalın surlar, gösterişli sur kapıları, kolonlar çok az içe doğru eğimlidir. Bütün kolonlara dış bükey bel verilm-
ASUR
saraylar, tapınaklar ve evler inşa ettiklerini göstermektedir. Görsel 3.80
iş, böylece aşağıdan bakıldığında hepsi eşit boyuttaymış gibi görüntü
Korniş Parthenon Tapınağı Metoplarındaki verilmiştir (Görsel 3.80, 3.81, 3.82, 3.83).
M
Sümerler kerpiçten, kalın surlarla çevirdikleri şehirlerin içinde tanrılar kabartmalardan bir örnek EZ AKAD BABİL
Friz Arşitrav OP Metop
Boss OT
için tapınaklar, krallar için
Triglifsaraylar ve konutlar yapmıştır. Nehir taşmaları- Volüt AM
Arka bölüm YA SÜMER
na karşı yapılmış yüksek setler üzerinde yer alan tapınak ve saraylar
Athena Heykeli
dikdörtgen avlunun etrafına dizilmiş çeşitli oda ve koridorlardan Abaküsoluşmak- Rozet
Alınlık
tadır.Metop
Saraylarda; yönetim
Arşitrav birimleri, odalar, özel bölümler, depolar
Volüt Akantus
Görsel 3.2
Arşitrav MISIR
dikdörtgen bir avlu çevresinde sıralanmıştır. Sümerler, saray planlarının yaprağı
Sümerlere ait dış kaplama
küçültülmüş şeklini uyguladıkları evlerinin üzerlerini ise ahşap çatı ile mozaik örnekleri, Uruk

örtmüşlerdir. Kerpiçten, kalın duvarlarla yapılan ve avlunun etrafını saran Mezopotamya ve Mısır
odalardan oluşan evlerde pencere olmadığından cephelere yerleştirilen
payelerle süsleme yapılmıştır. Odaların üstü ahşap çatı ya da tuğladan
örülmüş tonoz ve kubbelerle örtülüdür. Sümerler kalın ve yüksek kerpiç
Nil

duvarların dayanıklılığını artırmak için yapıların dış taraflarına destek

duvarları (payanda) örmüşlerdir. Duvar yüzeyleri ise bazen boya ve sırlı Dor sütunlar
tuğlalarla bazen de pişmiş toprak, mozaik veya madenî levhalarla kapla- Görsel 3.82
Taban Kaide Kutsal oda
narak süslenmiştir (Görsel 3.2). Fırat ve Dicle Nehirlerinin Anadolu'yu terk ettiğiParthenon
bölgeden başlayıp
Tapınağı iki
frizlerindeki
kabartmalardan bir örnek
Friz Körfezi’ne döküldüğü noktaya kadar
nehrin birleşerek Basra uzanan bölgeye
Kutsal oda
Sümer mimarisinin en önemli yapı türü Duvara dekor olarak Mezopotamya denilmektedir. Bağdat’ın kuzeyi Yukarı Mezopotamya,
Triglif
ziggurat (kule tapınak) denilen tapınaklardır yerleştirilen nişler aa Sütunlu avlu güneyi ise Aşağı Mezopotamya olarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
(Görsel
Dor nizamı,3.3).
MÖ 7Çoğunlukla kerpiçten
- 5. yy. da Yunanistan, İyonyapılan
Nizamı, MÖ 6 - 4. yy. da İyonya olarak Korint Nizamı, MÖ 5. yy. da İyon nizamının
Kutsal oda girişi
ve verimli topraklara sahip olan bu bölge, ilkbaharda akarsu taşkınları
Güney İtalya, Sicilya ve Anadolu’daki tapı- adlandırılan Batı Anadolu kıyıları ve Ege çok az değişmiş bir şeklidir. Dor ve İyon
zigguratlar üst üste yerleştirilmiş, gittikçe
naklarda görülmektedir. Tapınağın alt döşeme adalarında daha yaygın olarak benimsen- nizamının görüldüğü her bölgede görülmek-
Merkezi yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan itibaren insanların yoğun olarak
tapınak Görsel 3.81
küçülençoğunlukla
tabanına, taraçalardan
üç basamaklıoluşan
merdi-vemiştir.
yukarı
Daha ince ve zarif olan İyon nizamın- tedir. Tek fark sütun başlıklarında görülür.
Parthenon Tapınağı
yerleştiği alanlardandır. Bu özellikler birçok kavmin bölgeyi istila etmesine
venle çıkılır. Kaidesi olmayan sütunlar da, tapınaklar basamaklı bir zemin üzerinde Volüt başlık yerine akant (kenger) yaprakları
doğru yükselen bir mimariye sahiptir.
doğrudan döşeme tabanına oturtulmuştur. bulunur. Gövdeleri ince, uzun ve yivlerle ile donanmış sütun başlıkları kullanılmıştır.
(temsili resim) neden olmuştur. Buraya gelen kavimler Yukarı Mezopotamya’da Asur; Güney
Zigguratlarda
Silindirik katlarmeydana
taş parçasından birbirine merdiven
getirilen süslü İyon sütunları döşeme düzeyine Bazı Yunan tapınaklarında Korint ve İyon Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak zengin bir
sütun
veyagövdeleri,
rampalarlaüzerlerindeki
bağlanmış, sade başlık-
en üst yerleştirilen
katta kaideler üzerine oturtulmuş- sütun başlıkları birleştirilerek karma başlıklar sanat anlayışıyla çeşitli sanat eserleri meydana getirmişlerdir.
larla çatıya bağlanmıştır. Sütunlar belli bir tur. Önden bakıldığında sütun başlık- larının kullanılmıştır. Bu tapınaklarda sütunların ye-
ise içinde
oran kutsalaşağıdan
eşyaların konulduğu
yukarıya doğru gittikçeve tanrı-
iki yanında volüt adı verilen helezonik iki rine kadın heykellerinin kullanıldığı görülür.
3.1.1. Sümer Sanatı
lara Sütun
incelir. sunulan kurbanların
başlıkları kesimi kıvrımın
birbirine baştaban için arasında zarif bezemeler vardır.
arşıtrav dediğimiz düz taş bloklarla bağlan- Arşitrav tek bloktan, dışa taşkın olarak
yapılmış
mıştır. Bunun masaya benzeyen
üzerinde aralıklı sunağın
olarak sıra- yapılmış iki veya üç katlıdır. Abaküs daha Asya kökenli bir kavim olan Sümerler MÖ 3500-MÖ 2000 yılları
bulunduğu
lanmış, üç düşeybir
yivdenoda yer almaktadır.
meydana gelen ve incedir. Sümerler astronomi
Frizin üstünde ilebirdefriz
süslü ikinci Sırlı tuğla arasında Mezopotamya’da etkili olmuşlardır. Burada Ur, Uruk, Kiş, Lagaş
triglif denilen bir friz uzanmaktadır. Frizin daha bulunur. İyon tapınakları Dor nizamın- duvarlar
yakından
üzerinde uzananilgilenmiş oldukları
korniş, yapının saçak göre-içindakizigguratlar
tapınaklara göredinsel amaçların
daha ince ve yüksektir.
Merkezi ve yan ve Nippur gibi şehir devletlerini kuran Sümerler, önceleri siyasi birliği
merdivenler
dışında,
vini gözlemevi
yüklenmiştir. Kornişin olarak da kullanılmıştır.
desteklediği çatı, Sümer zigguratlarının sağlamışsa da bu durum uzun süreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
tapınağın iki cephesinde üçgen birer alınlık
en güzelgetirecek
meydana örneklerinden birisi
şekilde meyilli bugün Irak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın-
olarak Elamlılar tarafından MÖ 2000’de yıkılmıştır. Mezopotamya’da kurulan
Görsel 3.3
larında bulunan
yapılmıştır. vekere
Alınlıklar çoğu Aykabartmalar-
tanrısı Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
Sümer uygarlığı bölgede kurulan ilk uygarlık olması ve diğerlerine de
la doldurulduğu gibi, tepe ve köşelerine
büyük Ur (Nanna)
heykeller de kondurulmuştur.
Zigguratı’dır (Görsel 3.3). Zaman içinde büyük oranda temel oluşturması açısından büyük öneme Görsel 3.84sahiptir. Mezopotamya’da yazı
tahrip olan tapınak MÖ 6. yüzyılda, Babilliler tarafından restore edilmiştir. Görsel 3.83 ve astronomi çalışmalarıAthena ilk Tapınağı,
defa Sümerler tarafından başlatılmıştır.
Asos (Behramkale)
Parthenon Tapınağı
Sümerlerde mezar mimarisi, çevresindeki diğer uygarlıkların aksine geliş- alınlığındaki kabartmalardan biri
Bu MÖ
Sümerler nizama göreyıllarda
3200’lü yapılan
kil diğer önemli
tabletler üzerineeserler arasında
kazıyarak Sicilya'daki
oluşturdukları
memiştir. Az sayıda bulunan ve bilinen
Tablo 3.2. Dor, en
İyoneski kubbe
ve Korint örneğinin
nizamlarının uygulan-
karşılaştırılması
Görsel 3.1
çiviConcordia (Konkordiya)
yazısı ile uygarlık tarihindeve
çokAssos’taki
önemli bir yer(Behramkale) Athena
edinmişlerdir (GörselTapınağı
3.1).
dığı Sümer mezarları, dikdörtgen odalar şeklindedir. Çivi yazılı tablet, Sümerler Anadolu’da
Çünkü Dor düzeninde
çivi yazısı, yüzyıllaryapılmış
boyuncailk ve tek örnektir
Akad, Babil, (Görsel 3.84).ve
Pers, Hitit

93 63 62 94
 İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
AKDENİZ UYGARLIKLARI
HAVZASI VE VE
UYGARLIKLARI BİZANS
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
VE VE
BİZANS
BİZANS

3.1. MEZOPOTAMYA SANATI

Etkinlik
Atina Akropolü’ndeki
Urartu Niketarafından
gibi bir çok toplum Tapınağı kullanılmış
ise İyon nizamına
ve alfabe yazısına öncülük Arkaik Dönem (MÖ 7-6. yy.): Yunan heykel sanatının ilk anıtsal
göre yapılmıştır. Tapınağın geleneksel tapınak mimarisin-
etmiştir. örneklerinin ortaya çıktığı Arkaik Dönem'de insan vücudunu oluşturan
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. Mezopotamya’nın coğrafi konumu, kültürel ve nüfus yapısı sanatını nasıl
den çok farklı olan asimetrik ve çok mekânlı bir planı etkilemiş olabilir ? unsurlar aslına uygun biçimde şekillendirilmiştir. Dönemin serbest
vardır.Mimari
Arazinin eğimi dikkate alınarak tasarlanmış, farklı heykellerinde katı görünümlü ve cepheden tasvir edilen genç erkek (Kuros)
yönlere açılan mekânlar İyon düzenindeki sütun dizileri ile ve genç kız (Kore) heykelleri önemli bir yere sahiptir. Gerçek kişileri ve
Mezopotamya’da
çevrelenmiştir. Tapınağın yeterince taş bulunmadığı
ilginç yanlarından için yapılar kerpiçten
biri de güney- FRİGLER tanrıları temsil etmeyen bu heykellerin, tanrı veya tanrıçalara sunulan adak-
URARTULAR
YUNAN HİTİTLER
dekiyapılmıştır.
balkonda, Kerpiç taş gibi
üst yapının dayanıklı
sütunlar olmadığından
yerine Karyatid adı mimari yapıların bir lar olduğu kabul edilmektedir. Yunan heykelleri Mısır ve Mezopotamya
çoğukadın
verilen günümüze kadar
heykelleri varlığınıtaşınmasıdır
tarafından koruyamamıştır.
(GörselBuna
3.85).rağmen elde edilen LİDYALILAR heykellerinde olduğu gibi cepheden ve hareketsizdir. Ancak bacak ve
Herabilgiler
(Sisam Sümerlerin kentleri(Efes),
Adası), Artemis koruyan kalın (Didim)
Apollon surlar, gösterişli
ve sur kapıları, kolların gövdeden ayrılması, çıplak oluşları ve desteğe ihtiyaç duymamaları
ASUR
saraylar,
Artemis tapınaklar
(Sardes) ve evler
tapınakları inşa ettiklerini
Arkaik Dönem’degöstermektedir.
İyon düze- nedeniyle Mezopotamya ve Mısır örneklerinden ayrılır. Kore heykelleri
ninde inşa edilmiş diğer önemli tapınaklardır. Görsel 3.85 genellikle gövdeye yapışık, kıvrımsız kalın kumaştan uzun bir giysi ile
M
Sümerler kerpiçten, kalın surlarla çevirdikleri şehirlerin içinde tanrılar EZ AKAD
gösterilmiştir.
OP Dudak uçları hafifçe yukarı kaldırılarak, yüze tebessüm
Nike Tapınağı’ndaki karyatid heykeller BABİL

için tapınaklar,
Korint nizamınakrallar
göreiçin saraylar
yapılan ve konutlar
belli yapmıştır. Nehir taşmaları-
başlı tapınaklar OT
ifadesi verilmiştir
AM (Görsel 3.87). Heykeller frontal ve simetrik görünümleri
na karşı
arasında ise yapılmış
Silifke veyüksek setler üzerinde
Atina yakınlarındaki Zeusyertapınak-
alan tapınak ve saraylar YA SÜMER
ile Mısır heykellerini anımsatır. Delfi’deki Atlet Heykellerinde görüldüğü
larıdikdörtgen
sayılabilir.avlunun etrafına
Silifke’deki Zeusdizilmiş çeşitli
Tapınağı tek oda
sıra ve koridorlardan oluşmak-
sütunlu gibi kollar vücuda birleşmiş ve eller yumruk gibi sıkılarak vücuda
tadır.
planlı Saraylarda;
görkemli yönetim
bir yapıdır (Görsel birimleri, odalar,planında
3.86). Tapınak özel bölümler, depolar Görsel 3.2
yapıştırılmıştır. Heykellerde omuzlar geniş, bel ince, kalça dar, gözler iri ve
MISIR
dikdörtgen
zamanla bir avluyapılmış
değişiklikler çevresinde sıralanmıştır.
ve tapınak 5. yy. daSümerler,
kiliseye saray planlarının Sümerlere ait dış kaplama badem biçimlidir. Adaleler ve saçlar belirtilmiş olmakla birlikte tam bir
küçültülmüş
çevrilmiştir. şeklini iki
Doğudaki uyguladıkları
sütunun yerineevlerinin
apsisüzerlerini
konmuş, ise ahşap çatı ile mozaik örnekleri, Uruk doğallık yansıtmaz. Baş iri, saçlar lüleler hâlinde omuzlara düşmüştür.
örtmüşlerdir.
tıraşlanmış Kerpiçten,
sütunların arasınakalın duvarlarla
kuzey, güney ve yapılan ve avlunun etrafını saran
batı kapıları Dönemin diğer örnekleri arasında Sisam’dakiMezopotamya
“Tanrıça Hera ve Heykeli”
Mısır ve
odalardan ortadaki
sıkıştırılmış, oluşan evlerde
kutsal pencere
oda olanolmadığından
sella yıkılmışcephelere
ve yerleştirilen Atina’daki “Gülümseyen Kadın Heykeli” gösterilebilir (Görsel 3.88).
payelerle
taşlarıyla süsleme
sütun yapılmıştır.
aralarına Odaların üstü ahşap çatı ya da tuğladan
duvarlar örülmüştür.
örülmüş tonoz ve kubbelerle örtülüdür. Sümerler kalın ve yüksek kerpiç Arkaik Dönem’de eserlerde ilk kez alınlık, friz, metop ve akroterlerde
Nil

Heykel ve dayanıklılığını
duvarların Kabartma Sanatı artırmak için yapıların dış taraflarına destek Görsel 3.86 tanrılarla ilişkili kabartmalara yer verilmiştir. Kabartmalarla süslenmiş
duvarları (payanda) örmüşlerdir. Duvar yüzeyleri ise bazen boya ve sırlı Zeus Tapınağı, Silifke olduğunu bildiğimiz en erken tarihli yapı MÖ 7. yy. ortalarına tarihlenen
Mimariyebazen
tuğlalarla bağlı olarak gelişen
de pişmiş Yunan
toprak, heykelveya
mozaik sanatı Arkaik,
madenî Geç Arkaik,
levhalarla kapla- Görsel 3.87 Girit Adası’ndaki Prinias (Pirinyas) Tapınağı frizidir. Bir süvari alayının
Klasik
narakvesüslenmiştir
Helenistik olmak
(Görselüzere
3.2).dört dönemde incelenmektedir. Etkinlik Kore Heykeli, Delfi Fırat ve Diclekabartmalarda,
betimlendiği Nehirlerinin Anadolu'yu terk ettiği
atlar ve biniciler bölgeden
şematik başlayıpboyut-
ve gerçeküstü iki
nehrin
ları birleşerek
ile oldukçaBasra Körfezi’ne
oransız döküldüğü
bir görünüm sunar.noktaya
MÖ 6. kadar uzanan
yüzyılın bölgeyeinşa
başlarında
Aşağıdaki
SümerMezopotamya
mimarisininveen
Yunan heykel yapı
önemli sanatına ait görselleri inceleyerek heykellerin benzer ve Kutsal
türü farklıoda Mezopotamya
edilen Korfu denilmektedir. Bağdat’ın
Artemis Tapınağı’nın (MÖkuzeyi
580)Yukarı
alınlık Mezopotamya,
kabartmalarında,
Duvara dekor olarak
özelliklerini belirtiniz.
ziggurat (kule tapınak) denilen tapınaklardır yerleştirilen nişler güneyi
Gorgo iseMedusa
Aşağı Mezopotamya
ile hayvan ve insanolarak adlandırılmaktadır.
kabartmalarından oluşanSubirkaynakları
sahneye yer
(Görsel 3.3). Çoğunlukla kerpiçten yapılan ve verilmiştir
verimli topraklara sahip olan bu bölge, ilkbaharda akarsu taşkınları
(Görsel 3.89).
zigguratlar üst üste yerleştirilmiş, gittikçe Merkezi yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan itibaren insanların yoğun olarak
tapınak
küçülen taraçalardan oluşan ve yukarı yerleştiği alanlardandır. Bu özellikler birçok kavmin bölgeyi istila etmesine
doğru yükselen bir mimariye sahiptir. neden olmuştur. Buraya gelen kavimler Yukarı Mezopotamya’da Asur; Güney
Zigguratlarda katlar birbirine merdiven Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak zengin bir
veya rampalarla bağlanmış, en üst katta sanat anlayışıyla çeşitli sanat eserleri meydana getirmişlerdir.
ise kutsal eşyaların konulduğu ve tanrı-
3.1.1. Sümer Sanatı
lara sunulan kurbanların kesimi için
yapılmış masaya benzeyen sunağın Asya kökenli bir kavim olan Sümerler MÖ 3500-MÖ 2000 yılları
bulunduğu bir oda yer almaktadır. Sümerler astronomi ile de Sırlı tuğla arasında Mezopotamya’da etkili olmuşlardır. Burada Ur, Uruk, Kiş, Lagaş
duvarlar
yakından ilgilenmiş oldukları için zigguratlar dinsel amaçların Merkezi ve yan ve Nippur gibi şehir devletlerini kuran Sümerler, önceleri siyasi birliği
merdivenler
dışında, gözlemevi olarak da kullanılmıştır. Sümer zigguratlarının sağlamışsa da bu durum uzun süreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
en güzel örneklerinden birisi bugün Irak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın- Elamlılar tarafından MÖ 2000’de yıkılmıştır. Mezopotamya’da kurulan
Görsel 3.3
larında bulunan ve Ay tanrısı Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
Sümer uygarlığı bölgede kurulan ilk uygarlık olması ve diğerlerine de
büyük Ur (Nanna) Zigguratı’dır (Görsel 3.3). Zaman içinde büyük oranda temel oluşturması açısından büyük öneme sahiptir. Mezopotamya’da yazı
tahrip olan tapınak MÖ 6. yüzyılda, Babilliler tarafından restore edilmiştir. ve astronomi çalışmaları ilk defa Sümerler tarafından başlatılmıştır.
Sümerlerde mezar mimarisi, çevresindeki diğer uygarlıkların aksine geliş- Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda kil tabletler üzerine kazıyarak oluşturdukları
memiştir. Az sayıda bulunan ve bilinen
Mezopotamya heykelien eski kubbe örneğininYunan
uygulan-
heykeli
Görsel
Görsel 3.13.88
çivi yazısı ile uygarlık tarihinde çok önemli
Görsel 3.89bir yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
dığı Sümer mezarları, dikdörtgen odalar şeklindedir. Tanrıça
Çivi yazılı Hera
tablet, Heykeli
Sümerler Çünkü çivi yazısı, yüzyıllar boyunca
Artemis Tapınağı Akad, Babil,
alınlık kabartmaları, Korfu Pers, Hitit ve

95 63 62 96
 İLKİLK
ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA
DOĞU
DOĞU
AKDENİZ
AKDENİZ
HAVZASI
HAVZASI
UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI
VE VE
BİZANS
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
AKDENİZ UYGARLIKLARI
HAVZASI VE VE
UYGARLIKLARI BİZANS
BİZANS

3.1. MEZOPOTAMYA SANATI

Etkinlik
Geç Arkaik
Urartu gibi bir Dönem
çok toplum (MÖ tarafından
525-490):kullanılmış
Bu dönemde
ve alfabekore yazısına
ve kuros
öncülük Tapınaklarda heykelle beraber kabartma-
heykelleri,
etmiştir. eskiye oranla daha doğal ve gerçekçi bir görünüm kazanmış lara da çokça rastlanmaktadır. Aigina Aphaia
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. Mezopotamya’nın coğrafi konumu, kültürel ve nüfus yapısı sanatını nasıl
olmakla birlikte, yüz ve saçlarda kalıplaşmış özellikler devam etmektedir. etkilemiş olabilir ? Tapınağı alınlıklarındaki Troya Savaşı'nı konu
Mimari
Genç erkek heykellerinde vücudu oluşturan unsurların oranı; eklem, kaslar alan kabartmalarda eğilme, düşme, diz çökme
ve diğer oylumlar artık insan vücudunun başarıyla aksettirilebildiğini veya uzanma gibi farklı duruşlar başarı ile
Mezopotamya’da
göstermektedir. yeterince
Delfi Apollon taş bulunmadığı
Tapınağı’nda için kabartmaları
bulunan friz yapılar kerpiçten bu FRİGLER
URARTULAR
yansıtılmış, boyut ve figürler arasında tutarlı
YUNAN HİTİTLER
yapılmıştır.
dönemde Kerpiç
ulaşılan ileritaş gibi dayanıklı
seviyeyi olmadığından
göstermektedir. Karmaşık mimari yapıların bir
kompozisyon- bir uyum yakalanmıştır (Görsel 3.92). Yine
çoğu
larda günümüze
tanrıların kadarsavaşını
devlerle varlığınıkonukoruyamamıştır.
alan hareketliBuna rağmen
ve figürlü elde edilen
kabartma- LİDYALILAR Olympia Zeus Tapınağı'nda metoplardaki
bilgiler
larda Sümerlerin
derinlikli kentleri
ve gerçekçi koruyanbulunmaktadır
bir anlatım kalın surlar, (Görsel
gösterişli3.90).
sur kapıları, kabartmalarda ise olimpiyat oyunlarının efsanevi
ASUR
saraylar, tapınaklar ve evler inşa ettiklerini göstermektedir. kahramanı Herakles tasvir edilmiştir.
Klasik Dönem (MÖ 490-330): MÖ 5. yüzyılın başlarından itibaren Görsel 3.92
M
Troya Savaşı kabartmaları, EZ AKAD
Helenistik
ArkaikSümerler kerpiçten, kalınkatı
Dönem heykellerindeki surlarla çevirdikleri
ve frontal şehirlerin
duruş yerini, içindedoğal
vücudun tanrılar OP Dönem (MÖ 330-30): Bu dönemde Yunan kültürünün, Ön
BABİL
Aigina Aphaia Tapınağı
için tapınaklar,
yapısına krallar için
uygun biçimlere saraylar Bu
bırakmıştır. ve konutlar
dönemdeyapmıştır.
heykel sanatı Nehir taşmaları-
teknik ve Görsel 3.90 Asya ve Mısır OT kültürlerinden etkilenmesi sanatta da köklü değişimlere
AM
Apollon Tapınağı friz kabartmaları,
na karşı
artistik yapılmış doruk
özellikleriyle yükseknoktasına
setler üzerinde yer Klasik
ulaşmıştır. alan tapınak
Dönemveilesaraylarbir- Delfi neden olmuştur. YAMimaride
SÜMER olduğu gibi heykel ve kabartmada geleneğe
dikdörtgen
likte, insanlık avlunun
tarihindeetrafına
ilk kez dizilmiş
insan vücuduçeşitlibağımsız
oda ve koridorlardan oluşmak-
bir varlık ve estetik bağlı olmakla birlikte, konuları ve eğilimleri açısından yeniliklere açık bir
birtadır.
değer Saraylarda;
olarak kabul yönetim
edilmiş vebirimleri,
sanatın ana odalar,
objesiözel bölümler,
olmuştur. depolar
İdeal ölçü- Görsel 3.2
sanat anlayışı görülmektedir. Bol kıvrımlı elbiseler, vücudun farklı
MISIR
dikdörtgen
lerdeki bir avlu çevresinde
insan vücutları ve yüz, Klasik sıralanmıştır. Sümerler, saray planlarının
Dönem heykeltıraşlığının başlıca Sümerlere ait dış kaplama yönlerde zıtlık oluşturacak biçimdeki zor duruşları ve ifade, heykeltıraşlara
küçültülmüş
özelliğidir. Baş, şeklini uyguladıkları
gövde, kollar evlerinin
ve bacaklarda üzerlerini
farklı duruşlar ise ahşap çatı ile
görülmektedir. mozaik örnekleri, Uruk konu olmuştur. Acı, korku, keder ve sevinç gibi ifadeler ve bu duygularla
örtmüşlerdir.
Ayrıca elbise ileKerpiçten,
vücut arasındakalın gerçekçi
duvarlarlabiryapılan
uyum ve avlunun etrafını
yakalanmıştır. İlk kezsaran uyumlu zaman zaman abartılı hareketler heykellerde görülen
Mezopotamya veözelliklerdir
Mısır
bu odalardan
dönemde, oluşan evlerde insan
heykeltıraşlar pencere olmadığından
vücudunu meydana cephelere yerleştirilen
getiren uzuvların (Görsel 3.93). Heykeltıraşların mitolojik hikâyeler veya tarihî olaylardan
payelerle
boyutları süsleme yapılmıştır.
konusunda gözlem ve Odaların pratiğe üstü ahşap çatı ya da tuğladan esinlenmeleri ve teknik açıdan oldukça güç olan grup heykellerine karşı
örülmüşideal
dayanan tonoz oranlar
ve kubbelerle örtülüdür. Sümerler kalın ve yüksek kerpiç
geliştirmişlerdir. ilgileri yine bu dönemde ağırlık kazanmıştır. Eskiye kıyasla dinî konulardan
Nil

duvarların
Tanrılar, dayanıklılığını
kusursuz artırmakideal
kabul edildiğinden, için yapıların dış taraflarına destek uzaklaşılmıştır. Dönemin en ünlü sanatçılarından biri olan Lysippos,
duvarları
fiziksel vücuda (payanda)
sahip gençörmüşlerdir.
erkekler tanrı Duvarve yüzeyleri ise bazen boya ve sırlı Polykleitos tarafından getirilen başın gövdeye olan 1/7 oranını, figürlere daha
tuğlalarla
sakin bazen dezarif
görünümlü pişmiş genç toprak, mozaik veya madenî levhalarla kapla-
kadınlar ince, esnek ve uzun görünüm kazandıracak biçimde 1/8’e çıkartmıştır.
narak süslenmiştir
tanrıça (Görsel 3.2). Bununla
olarak gösterilmiştir. Fırat ve Dicle
Dönemin Nehirlerinin biri
ünlü eserlerinden olan Bergama’daki
Anadolu'yu Zeus Altarı
terk ettiği bölgeden başlayıp iki
kabartma-
birlikte, yalın ve tanrısal güzelliği bozacağı nehrin birleşerek
larında Basra Körfezi’ne
bu özellikler döküldüğü noktaya
açıkça görülmektedir (Görselkadar uzanan
3.94). Dönembölgeye
heykel-
Kutsal oda
Sümer yüzlerde
düşüncesiyle mimarisininbelirlienbirönemli
duyguyu yapı türü Duvara dekor olarak Mezopotamya denilmektedir.
tıraşlığının diğer ünlü eseri, Bağdat’ın
Laokoon ve kuzeyi Yukarı yılanlar
oğullarının Mezopotamya,
tarafından
ziggurat
ifade etmekten (kule tapınak)
bilinçli olarakdenilen tapınaklardır
kaçınılmıştır. yerleştirilen nişler güneyi ise Aşağıtasvir
öldürülüşünü Mezopotamya
eden heykelolarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
grubudur.
Bu(Görsel
dönemde 3.3).yetişen
Çoğunlukla
ünlü kerpiçten
heykeltıraşlar yapılan ve verimli topraklara sahip olan bu bölge, ilkbaharda akarsu taşkınları
zigguratlar
hareket üst bir
hâlindeki üstebedenin
yerleştirilmiş,
üç boyutlugittikçe Merkezi yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan itibaren insanların yoğun olarak
tapınak
küçülen taraçalardan
görünümünü oluşan ve yukarı
oldukça iyi gözlemlemiş ve yerleştiği alanlardandır. Bu özellikler birçok kavmin bölgeyi istila etmesine
doğru bir
gerçekçi yükselen
şekilde bir mimariye
eserlerine sahiptir.
aktarmıştır. Görsel 3.93 neden olmuştur. Buraya gelen kavimler Yukarı Mezopotamya’da Asur; Güney
Zigguratlarda
Böylece heykellerdekatlar birbirine
ağırlığı taşıyanmerdiven
bacak- Yüz ifadelerindeki acı, Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak zengin bir
korku ve keder
lar veya
ve rampalarla
gövdenin bağlanmış,
dengesi en üst katta
sağlanarak, sanat anlayışıyla çeşitli sanat eserleri meydana getirmişlerdir.
ise kutsal
figürün bir eşyaların
sonraki konulduğu
hareketinive tanrı-
yansı-
3.1.1. Sümer Sanatı
lara sunulan
tabilecek düzeye kurbanların
erişilmiştir. Bunu kesimien için
açık
Görsel 3.94
şekilde Myron'un
yapılmış masaya benzeyen
(Miron) sunağın
ünlü Diskopol Zeus Altarı, Bergama Asya kökenli bir kavim olan Sümerler MÖ 3500-MÖ 2000 yılları
bulunduğu
(Disk Atan Atlet) bir heykelinde
oda yer almaktadır.
gözlemlemek Sümerler astronomi ile de Sırlı tuğla arasında Mezopotamya’da etkili olmuşlardır. Burada Ur, Uruk, Kiş, Lagaş
duvarlar
yakından ilgilenmiş
mümkündür. olduklarısağ
Sanatçı, ağırlığı içinayağı
zigguratlar dinsel amaçların Merkezi ve yan ve Nippur gibi şehir devletlerini kuran Sümerler, önceleri siyasi birliği
merdivenler
dışında,
üzerine gözlemevi
eğilmiş hâlde,olarak
elindedatuttuğu
kullanılmıştır.
diski Sümer zigguratlarının sağlamışsa da bu durum uzun süreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
en güzelüzere
fırlatmak örneklerinden
olan bir birisi
atletinbugün bu zorIrak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın- Elamlılar tarafından MÖ 2000’de yıkılmıştır. Mezopotamya’da kurulan
Görsel 3.3
larında başarıyla
duruşunu bulunan ve Ay tanrısıDiğer
aktarmıştır. Nanna’nın
ünlü adına MÖ 2000’lerde yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
Sümer uygarlığı bölgede kurulan ilk uygarlık olması ve diğerlerine de
büyük Ur Phedias
heykeltıraş (Nanna) Zigguratı’dır
(Fidyas) ise(Görsel Atina 3.3). Zaman içinde büyük oranda temel oluşturması açısından büyük öneme sahiptir. Mezopotamya’da yazı
tahrip olan
Parthenon tapınak MÖ
ve Olympia Zeus 6. Tapınaklarının
yüzyılda, Babilliler tarafından restore edilmiştir. ve astronomi çalışmaları ilk defa Sümerler tarafından başlatılmıştır.
Sümerlerde
tanrı heykellerini mezar mimarisi,
yapmıştır (Görselçevresindeki
3.91). diğer uygarlıkların aksine geliş- Sümerler MÖ 3200’lü yıllarda kil tabletler üzerine kazıyarak oluşturdukları
memiştir. Az sayıda bulunan ve bilinen en eski kubbe örneğinin uygulan- Görsel 3.91 Görsel 3.1
çivi yazısı ile uygarlık tarihinde çok önemli bir yer edinmişlerdir (Görsel 3.1).
dığı Sümer mezarları, dikdörtgen odalar şeklindedir. Zeus Heykeli, Phedias Çivi yazılı tablet, Sümerler Çünkü çivi yazısı, yüzyıllar boyunca Akad, Babil, Pers, Hitit ve

97 63 62 98
 İLKİLK ÇAĞ’DA
ÇAĞ’DA DOĞU
DOĞU AKDENİZ
AKDENİZ HAVZASI
HAVZASI UYGARLIKLARI
UYGARLIKLARI VE VE BİZANS
BİZANS 33. .
Ü NÜİ N
T Eİ T E
33. .
Ü NÜİ TNEİ T E
İLKİLK
ÇAĞ’DA DOĞU
ÇAĞ’DA AKDENİZ
DOĞU HAVZASI
AKDENİZ UYGARLIKLARI
HAVZASI VE VE
UYGARLIKLARI BİZANS
BİZANS

3.1. MEZOPOTAMYA SANATI

Etkinlik
Urartu gibi bir çok
Rahip Laokoon toplum tarafından
ve oğullarının Apollonkullanılmış ve alfabe yazısına öncülük Görsel 3.95 Klasik Dönem’deki vazo resimleri üzerlerindeki
etmiştir.gönderilen yılanlarla mücadelesinde,
tarafından Nike Heykeli şekillerin zarifliği ve çeşitliliği, inceliği, kompozis-
Aşağıdaki haritayı inceleyiniz. Mezopotamya’nın coğrafi konumu, kültürel ve nüfus yapısı sanatını nasıl
figürlerin acı ve ıstırap dolu yüz ifadeleri, etkilemiş olabilir ? yonlarının zenginlik ve uyumuyla dikkat çekmektedir.
gerginMimari
vücutları ile uyum içindedir. Heykel- Bu dönemde yapılan Yunan vazoları Akdeniz dünya-
tıraşlar tasvir edilen figürlerin kıyafetlerinin sına yayılmışsa da Roma işgaliyle tamamen ortadan
Mezopotamya’da
yansıtılmasında da oldukça yeterince taş bulunmadığı için yapılar kerpiçten
başarılıdır. FRİGLER
URARTULAR
kalkmıştır.
YUNAN HİTİTLER
yapılmıştır.
Semadirek Kerpiçbirtaşdeniz
Adası'nda gibizaferinin
dayanıklıanısına
olmadığından
dikilmiş mimari yapıların bir
olançoğu
zafergünümüze kadarHeykeli
tanrıçası Nike varlığını koruyamamıştır.
sanatçıların bu konuda Buna rağmen elde edilen
ulaştığı LİDYALILAR Helenistik Dönem’de Büyük İskender’in portreleri,
bilgiler
yüksek Sümerlerin
teknik ve artistikkentleri
düzeyi enkoruyan kalın eserlerden
iyi yansıtan surlar, gösterişli
biridir. Birsur kapıları, dönemin büyük savaşları tablolar hâlinde resmedil-
saraylar,
geminin tapınaklar
pruvasına yenive evler
ayak inşatanrıçanın
basan ettiklerinikanatları
göstermektedir.
rüzgârın etkisiyle Görsel 3.98 miştir.ASUR
İskender Mozayiği ve İssos Savaşı’nda İskender ile Dareios’un
İskender Mozaiği
tamamen açılmış, güçlü rüzgâr ince giysisini vücuduna yapıştırmıştır (Görsel 3.95). (Daryus) karşılaşmasını anlatan mozaik resim Helenistik Dönem’in en
M
Sümerler kerpiçten, kalın surlarla çevirdikleri şehirlerin içinde tanrılar EZ AKAD BABİL
önemli eserleridir (Görsel 3.98).
O
Resim
için Sanatı krallar için saraylar ve konutlar yapmıştır. Nehir taşmaları-
tapınaklar, Etkinlik PO
TA
M
na karşı yapılmış yüksek setler üzerinde yer alan tapınak ve saraylar YA SÜMER
Aşağıda Yunan heykel sanatına ait heykel örnekleri ve dönemlerin özelliklerini belirten cümleler karışık
dikdörtgen
Eski Yunan'daavlunun
resimetrafına dizilmiş
sanatı, Arkaik çeşitlive
, Klasik oda ve koridorlardan
Helenistik olmak üzere oluşmak-
üç olarak verilmiştir. Heykelleri inceleyerek cümlelerin sonuna ve heykellerin altına ait oldukları dönemin
tadır. ayrılarak
döneme Saraylarda; yönetim birimleri,
incelenmekte olup vazolar odalar, özel çizilen
üzerine bölümler, depolar
resimler Görsel 3.2 adını örnekteki MISIR
gibi yazınız.
dikdörtgen
üzerinden bir göstermiştir.
gelişme avlu çevresinde Siyahsıralanmıştır.
ve kırmızı renginSümerler,
bolca saray planlarının
kullanıldığı Sümerlere ait dış kaplama
sözküçültülmüş şeklini uyguladıkları
konusu bu resimlerde, çizgi ve ritimevlerinin
çok önemli üzerlerini ise ahşap
bir yer tutar. Heykelçatı ile mozaik örnekleri, Uruk

örtmüşlerdir.
sanatında hakim Kerpiçten, kalın duvarlarla
olan ölçü, denge, yapılançabalar
simetri, anatomik ve avlunun etrafını saran
ve detaylara Mezopotamya ve Mısır
odalardan
gösterilen özenoluşan evlerde pencere
vazo resimlerine olmadığından cephelere yerleştirilen
uygulanmamıştır.
payelerle süsleme yapılmıştır. Odaların üstü ahşap çatı ya da tuğladan
örülmüş tonoz ve
Arkaik Dönem kubbelerle
vazoları örtülüdür.
geometrik, siyahSümerler
ve kırmızı kalın ve yüksek
figürlü vazolarkerpiç
Nil

duvarların
olmak üzere dayanıklılığını artırmak içinGeometrik
üç grupta incelenmektedir. yapıların dış taraflarına
vazolar en çokdestek
duvarları
Atina’da (payanda)
görülmüş olupörmüşlerdir.
bu vazolarınDuvar üzeri yüzeyleri
siyah boya iseilebazen
yatayboya ve sırlı
frizler
veyatuğlalarla bazen desınırlandırılmış
dikey hatlarla pişmiş toprak,dikdörtgen
mozaik veya madenîkaplanmıştır.
satıhlarla levhalarla kapla-
narak süslenmiştir
Bunların içine geometrik (Görsel 3.2). ya da figürler oturtulmuştur. Cenaze
motifler Fırat ve Dicle Nehirlerinin Anadolu'yu terk ettiği bölgeden başlayıp iki
törenleri ve araba yarışları da resimlere konu olmuştur (Görsel 3.96). Siyah nehrin birleşerek Basra Körfezi’ne döküldüğü noktaya kadar uzanan bölgeye
Kutsal oda
figürlüSümer
vazolardamimarisinin
kırmızı satıh enüzerine,
önemlisiyah yapıbir türü
boyaylaDuvara
siluetler yapıl-
dekor olarak
Mezopotamya denilmektedir. Bağdat’ın kuzeyi Yukarı Mezopotamya,
ziggurat
mıştır. (kuleiçtapınak)
Figürlerin ayrıntılarıdenilen
kazılaraktapınaklardır
belli edilmiştir. Vazoyu yapanın
yerleştirilen nişler güneyi ise Aşağı Mezopotamya olarak adlandırılmaktadır. Su kaynakları
ve (Görsel
boyayanın 3.3). Çoğunlukla
imzaları kerpiçtenyer
vazo üzerinde yapılan
alır. Kırmızı figürlü vazo- ve verimli topraklara sahip olan bu bölge, ilkbaharda akarsu taşkınları
zigguratlar
larda, siyah zeminüst üzerine
üste yerleştirilmiş,
kırmızı figürler gittikçe
bezenmiştir. Figürlerin iç Merkezi yaşanmasına rağmen, tarih öncesi çağlardan itibaren insanların yoğun olarak
tapınak
küçülenfırçayla
ayrıntıları taraçalardan oluşanhatlarla
yapılmış siyah ve yukarı
gösterilmiştir (Görsel 3.97). yerleştiği alanlardandır. Bu özellikler birçok kavmin bölgeyi istila etmesine
doğru yükselen bir mimariye sahiptir. neden olmuştur. Buraya gelen kavimler Yukarı Mezopotamya’da Asur; Güney
Zigguratlarda katlar birbirine merdiven Mezopotamya’da ise Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarını kurarak zengin bir
veya rampalarla bağlanmış, en üst katta sanat anlayışıyla çeşitli sanat eserleri meydana getirmişlerdir.
ise kutsal eşyaların konulduğu ve tanrı-
3.1.1. Sümer Sanatı
lara sunulan kurbanların kesimi için
yapılmış masaya benzeyen sunağın Asya kökenli bir kavim olan Sümerler MÖ 3500-MÖ 2000 yılları
bulunduğu bir oda yer almaktadır. Sümerler astronomi ile de Sırlı tuğla arasında Mezopotamya’da etkili olmuşlardır. Burada Ur, Uruk, Kiş, Lagaş
duvarlar
yakından ilgilenmiş oldukları için zigguratlar dinsel amaçların Merkezi ve yan ve Nippur gibi şehir devletlerini kuran Sümerler, önceleri siyasi birliği
merdivenler
dışında, gözlemevi olarak da kullanılmıştır. Sümer zigguratlarının sağlamışsa da( bu
1- Heykeller genelde hareketsiz görünümlüdür. Klasikdurum Dönem uzun ) süreli olmamıştır. Sümerler doğudan gelen
en güzel örneklerinden birisi bugün Irak’ın Nasiriyah (Ur) kenti yakın- 2- Duyguları dışa yansıtan yüz Elamlılar tarafından
ifadeleri vardır. (. . . . . . . MÖ
. . . . . 2000’de
..) yıkılmıştır. Mezopotamya’da kurulan
Görsel 3.3 3- Ana tipler kuros (erkek) ve kore (kadın) heykelleridir. (. . .kurulan
. . . . . . . . . ilk
. . ) uygarlık olması ve diğerlerine de
larında bulunan ve Ay tanrısı Nanna’nın adına MÖ 2000’lerde yapılan Ur Zigguratı’nın kesiti (temsili resim)
Sümer uygarlığı bölgede
büyük Ur (Nanna) Zigguratı’dır (Görsel 3.3). Zaman içinde büyük oranda 4- Yüz ve vücut öne bakar (frontal) temelpozisyondadır.
oluşturması (.açısından
. . . . . . . . . .büyük
. . . ) öneme sahiptir. Mezopotamya’da yazı
5- Heykellerde hareketli pozisyonlar işlenmeye başlanmıştır. (. . . . . . . . . . . . . . )
tahrip olan tapınak MÖ 6. yüzyılda, Babilliler tarafından restore edilmiştir. ve astronomi çalışmaları
6- Sanatçılar eserlerine imza koymuşlardır. (. . . . . . . . . . . . . . )
ilk defa Sümerler tarafından başlatılmıştır.
Sümerlerde mezar mimarisi, çevresindeki diğer uygarlıkların aksine geliş- 7- Hareketli heykellere realistikSümerler MÖ 3200’lü
heyecan katılmıştır. (. . .yıllarda
. . . . . . . . kil
. . . tabletler
) üzerine kazıyarak oluşturdukları
memiştir.Görsel
Az 3.96
sayıda bulunan ve bilinen en eski kubbe örneğinin
Görsel 3.97 uygulan- 8-Görsel
Heykellerde
3.1 yüz ve eller farklı çivi yazısı
yönlere ile vücut
bakar, uygarlık tarihinde
asimetrik çok önemlivebir
bir pozisyonda yer bükülmüştür.
eğilip edinmişlerdir(.(Görsel
. . . . . . . . 3.1).
.....)
dığı Geometrik
Sümer mezarları,
vazo örneği dikdörtgen odalar şeklindedir.
Siyah figürlü ve kırmızı figürlü vazo örnekleri Çivi yazılı tablet, Sümerler Çünkü çivi yazısı, yüzyıllar boyunca Akad, Babil, Pers, Hitit ve

99 63 62 100