GE 11 REVIEWER

MODULE 1: ANG PANITIKAN NG PILIPINAS

PANITIKAN – pagpapahayag na kinapapalooban ng katotohanan at pagpapahayag sa paaraang nagpaparanas
sa bumabasa ng kaisipan at damdamin ng manunulat at sa paraang abot-kaya ng mangangatha o manunulat.
KAHALAGAHAN
1. Maaangkin ng mag-aaral ang isang kamalayan para sa katutubong tradisyon na magiging gabay sa
pagbasa at pagpapahalaga sa panitikan, sa anumang wika nasusulat ito sa pananaw ng isang Pilipino.
2. Itinatampok ang buhay, kaugalian, mga karanasan at kalagayan ng lipunan o pulutong ng mga taong
naghahari at kinauukulang panahon.
3. Salamin ito ng pagbabago, pagkakasundo, kalungkutan, pakikibaka, pagbabago, at pag-unlad. Larawan
ng sangkatauhan ang panitikan.
ANYO NG PANITIKAN
1. TULA O PANULAAN – nagpapahayag ng manunulat sa pamamagitan ng salitang isinasagawa sa mga
taludtod. Hal; awit, liriko, soneto, oda, dasal
- isang pagbabagong hugis ng buhay, isang paglalarawan na likha ng guni guni’t ipinararating sa
damdamin ng mambabasa o nakikinig sa mga salitang nag-aangkin ng wastong aliw-iw.
3 uri ng TULA
a. Tulang pandamdamin
b. Tulang pasalaysay
c. Tulang pandulaan
2. TULUYAN O PROSA – nagpapahayag ng mga salitang isinasaayos sa mga talata. Hal; alamat, pabula,
daglit, dula, salaysay, maikling kwento, nobela.
DULA – isang katha na ang layunin ay ilarawan sa tanghalan sa pamamagitan ng kilos at galaw ang isang
kapana-panabik na bahagi ng buhay.
SANGKAP NG DULA
a. Tauhan b. Tagpuan-panahon at pook c. Banghay
MAIKLING KWENTO – may isang kakintalang nililikha ng mga inilalarawang pangyayari sa pamamagitan ng
pinakamatipid na paggamit ng mga salita.
SANGKAP NG MAIKLING KWENTO
a. Panimula
b. Saglit na kasiglahan at mga suliraning inihahanap ng lunas, paigting nang paigting na mga pangyayari
c. Tungo sa kasukdulan, na mabilis, malinaw, at tiyak hanggang umabot sa
d. Kakalasan
e. Wakas
NOBELA O KATHAMBUHAY – naglalahad ng isang kawili-wiling pangyayari na hinahabi sa isang mahusay
na pagbabalangkas na ang pinakapangunang sangkap ay ang paglalaban ng hangarin ng bayani sa isang
dako at ng hangarin ng kanyang katunggali sa kabilang dako.
URI NG NOBELA
1. Romansa o pag ibig
2. Makasaysayan
3. Masining
4. Malayunin
MODULE 2: PANAHON NG PANITIKAN/KATUTUBO
Nahahati ang panahon ng katutubo (1) PANAHON NG KUWENTONG BAYAN (2) PANAHON NG EPIKO AT
TULANG-BAYAN.
PANAHON NG KUWENTONG BAYAN
1. KUWENTONG BAYAN DR. DAMIANA EUGENIO – kilala sa larangan ng Folklore sa Pilipinas
 MAHAHALAGANG PANGKAT NG KUWENTONG BAYAN
A. MITO – pagsasalaysay na itinuturing na totoong naganap sa lipunang iyon noong mga panahong
nagdaan. Karaniwang kaugnay ng teolohiya at ritwal. Hal; mito ng Maranao – Pinagmulan nitong
daigdig (Adeva Victoria, 1978).
B. ALAMAT – tuluyang pagsasalaysay na kaiba sa mito sapagkat itinuturing ito na totoo ng mga
nagkukuwento at ng mga nakikinig. Hindi ito sagrado at tao ang pangunahing tauhan. Hal; Ang Alamat
ng Adjong, Ang Bayani ng Sta. Cruz, Ang Alamat ng Pulang Curacha ng Zamboanga.
2. KANTAHING BAYAN – oral na pagpapahayag ng damdamin ng mga katutubo.
a. Oyayi o holoborin – pagpapatulog sa sanggol, soliranin o talindaw – para sa pamamangka, Diona o
awiting pangkasal, kumintang o awit-pandigma, kundiman o awit sa pagibig.
b. Karunungang- bayan – binubuo ng mga bugtong at palaisipan, salawikain at kasabihan.
c. Bugtong o palaisipan –binubuo ng mga parirala o pangungusap na patula at patalinghaga.
d. Salawikain at Kasabihan – nagpapahayag ng aral at nagiging batayan ng magagandang ugali.
e. Mga bulong – ginagamit na pangkulam o pang-engkanto.
PANAHON NG EPIKO – naglalarawan ng mga buhay-buhay ng kanilang mga bayani na nais nilang gawing
huwaran ng kanilang mga kabataan.
1. RITWAL – pinag-uugatan ng mga dula at dulaan. Umusbong dahil sa masidhing pangangailangan ng
tao tulad ng pagkain.
2. EPIKO – mahabang tulang-buhay o tulang pasalaysay na nagpapakilala ng pakikipagsapalaran ng
mga tauhan na may di pangkaraniwang lakas.
URI NG EPIKO
1. MICROEPIC – kompleto sa sarili nila tulad ng Lam-ang. Maaaring matapos sa isang upuan lamang at
may simula at wakas.
2. MACROEPIC – ipinapakita lamang ang particular na bahagi, nag-iisang awit hal; tuwaang
3. MESOEPIC – maraming masalimuot na insidente tulad ng Labaw Donggon.
MODULE 3: EPIKO NG MGA KRISTIYANO AT DI-KRISTIYANO
EPIKO – tulang pasalaysay na nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing nakahihigit sa karaniwang tao na
kadalasan siya’y buhat sa lipi ng mga diyos o diyosa.
- Galling sa Griyego na epos na nangangahulugang “awit” ngunit ngayon ito’y tumutukoy sa pasalaysay
na kabayanihan.
EPIKO NG KRISTIYANO
A. EPIKO NG IFUGAO – Hudhud ni Aliguyon
B. EPIKO NG MGA TAGA VISAYA – Maragtas, Haraya, Lagda, Hari sa bukid, Hinilawod
C. EPIKO NG BICOL – Ibalon
D. EPIKO NG ILOKANO – Biag ni Lam-ang
EPIKO NG DI-KRISTIYANO
A. Hudhud (ifugao) – kwento ng dalawang mandirigma mula sa magkaaway na angkan na pinag-kaisa ng
pagpapakumbaba, respeto, pagmamahal, at kagitingan.
- Tauhan: Aliguyon – pangunahing tauhan. Isang mandirigma sa nayon ng Hannanga sa Ifugao.
- Antalan – ama ni Aliguyon.
- Bugan – asawa ni Aliguyon.
- Pangaiwan – kaaway ng ama ni Aliguyon.
- Aginaya – kapatid ni Aliguyon. Asawa ni Dinoyagan.
- Dinoyagan – anak ni Pangaiwan. Kapatid ni Bugan. Naging katunggali ni Aliguyon.
B. ALIM (Ifugao) – kwento ng dalawang magkapatid na naging mag-asawa.
- tauhan: Wigan at Bugan – pangunahing tauhan
- Makarunnungan – diyos ng mga Ifugao.
- Igon – pinakabatang anak ni Wigan at Bugan.
C. TUWAANG (Mindanao) – 1. Ang dalaga ng Langit Buhog – kwento ng isang lalaki na gumapi o tumalo
sa isang higanteng taga Pangumawon.
- Tauhan: Tuwaang – pangunahing tauhan
- Batooy – ang dalaga ng langit buhog.
- Higante na taga Pangumawon
 - 2. Ang pagdalo ni Tuwaang sa kasalan – kwento ng isang binatang imbitado sa kasal ngunit sa huli siya
ang nakatuluyan.
- Tauhan: Tuwaang – binatang inimbitahan sa kasalan.
- Dalaga ng Manawon – ikakasal
- Binata ng Sakadna – magpapakasal
- Gungutan – isang malaking ibon.
D. DARANGAN (Maranao) – kwento ng dalawang prinsipe na magkaiba ang ugali.
- Tauhan: Prinsipe Madali – nakatatandang kapatid ni prinsipe Bantugan. Masama ang ugali.
- Prinsipe Bantugan – ang mabait na prinsipe. Nakababatang kapatid ni prinsipe Madali.
E. AGYU (Mindanao) – kwento ng matatapang na angkan ng mandirigma na lumaban para sa pamilya at
mga kababayan.
- Tauhan: Agyu, Banlak, Kuyasu – magkapatid na anak ni Pamulaw.
- Yambungon, Ikawangon – babaeng kapatid ni Agyu.
- Tanagyaw – batang anak ni Agyu. Isang batang mandirigma.
- Datu Moro – ang datung napatay ni Kuyasu.
F. SANDAYO (Suban-on)
AWITING-BAYAN – karaniwang tuloy-tinig o “survival” ng dating kalinangang napanatili sa atin sa
pamamagitan ng salitang-dila. Halimbawa: a. Cariñosa(Visaya) b. Dandansoy(Ilonggo) c. Sarong Banggi(Bicol) d.
Pamulinawen(Ilocano) e. Atin Cu Pung Singsing(Kapampangan) f. Si Enan Talangey(Sagada, Bulubundukin) g.
Sampagita(Tagalog) h. Bahay Kubo i. Leron Leron Sinta j. Sitsiritsit k. Magtanim Hindi Biro l. Paruparong-bukid
MODULE 4: PANAHON NG KASTILA
1521 - Naligaw sa Pilipinas ang pangkat ni Fernando de Magallanes
1565 – naitatag ni Miguel Lopez de Legaspi ang kapangyarihan ng Espanya sa Pilipinas. Kauna – unahang
Kastilang Gobernador-Heneral.
Tatlong ekspedisyon na ipinadala sa Pilipinas – hindi nakarating sa Pilipinas sapagkat sinalakay ng mga
olandes na noong panahon ay nasa indonesya.
- Loisa (1525), Saavedra (1527), Villalobos (1542)
Layunin ng Espanya sa pananakop:
1. Magpalaganap ng Kristianismo;
2. Magpayaman;
3. Magpalawak at magpalakas ng kapangyarihan.
IMPLUWENSIYA NG KASTILA SA PANITIKAN NG PILIPINAS
1. Ang “Alibata” na kauna-unahang abakadang Pilipino nahalinhan ng alpabetong Romano.
2. Pagtuturo ng Doctrina Cristiana.
3. Wikang Kastila naging wika ng Panitikan at naging bahagi ng wikang Filipino.
4. Alamat ng Europa at tradisyong Europeo naging bahagi ng Panitikang Filipino tulad ng awit, korido,
moro moro.
5. Ang pagkakasinop at pagkakasalin ng makalumang panitikan sa Tagalog at sa ibang wikain.
6. Pagkakalathala ng ibat ibang aklat na pambalarila sa wikaing Filipino tulad sa Tagalog, Ilokano, Bisaya.
7. Pagkakaroon ng makarelihiyong himig ng mga lathalain.
MGA PAKSAIN SA PANAHON NG KASTILA
A. DOKTRINA KRISTIYANA – kauna-unahang aklat na nalimbag sa Pilipinas noong 1593. Aklat ito nina
padre Juan de Placencia at padre Domingo Nieva nakasulat sa tagalog at kastila. Naglalaman ng mga
dasal, sampung utos, pitong sakramento, pitong kasalanang mortal, pangungumpisal at katesismo.
May 87 na pahina.
B. NUESTRA SEÑORA DEL ROSARIO – pangalawang aklat na nalimbag akda ni padre Blancas de San Jose
1602 at nalimbag sa imprenta ng pamantasan ng Sto. Tomas sa tulong ni Juan de Vera. Naglalaman ito
ng mga talambuhay ng mga santo, nobena at mga tanong at sagot sa relihiyon.
C. BARLAAN AT JOSAPHAT – ikatlong aklat na nalimbag at kauna-unahang nobelang nalimbag. Akda sa
tagalog ni padre Antonio de Borja orihinal na nasa Griyego.
D. URBANA AT FELIZA – sinulat ni Modesto de Castro “Ama ng Klasikong Tuluyan sa tagalog”. Naglalaman
ng pagsusulatan ng magkapatid na sina Urbana at Feliza. Nauukol sa kabutihang asal kaya’t Malaki ang
impluwensiya sa kaugaliang panlipunan ng mga Pilipino.
 E. PASYON – nauukol sa buhay at pagpapakasakit ni Kristo. Binabasa ito tuwing mahal na araw.
Nagkaroon ng apat na bersyon 1. Version de Pilapil (padre Mariano Pilapil 1814) pinakapopular na
bersyon; 2. Version de Belen (Gaspar Aquino de Belen 1704); 3. Version dela Merced (Aniceto dela
Merced 1856); 4. Version de Guia (Luis de Guia 1750).
F. DALIT – Flores de Mayo – ang pag-aalay ng bulaklak kasabay nang pag-awit bilang handog sa birheng
maria. Padre Mariano Sevilla. Humalaw sa awit na ‘Mese de Maggio’ o Buwan Ng Mayo.
G. NOVENA – isang serye ng panalangin para sa siyam na tuwirang araw, kadalasan bilang panalangin ng
pasasalamat.
H. AWIT AT KORIDO – tungkol sa kagitingan at pakikipagsapalaran ng mga hari at reyna, prinsipe at
prinsesa na ang layunin ay mapalaganap ang kristianismo. Ang salitang kurido ay nanggaling sa
mehikanong “corrido” na nangahulugang kasalukuyang pangyayari (current event). Nanggaling naman
ang Mehikanong “currido” sa kastilang “occurido”.
MODULE 5: ANG PANAHON NG AWIT AT KORIDO

PAGKAKAIBA NG AWIT AT KORIDO

PAMANTAYAN AWIT KORIDO
Batay sa Anyo Binubuo ng 12 pantig sa loob ng Binubuo ng 8 pantig sa loob ng isang
isang taludturan, apat na taludtod sa taludturan, apat na taludtod sa isang
isang taludturan. taludturan.
Musika Ang himig ay mabagal na tinatawag Ang himig ay mabilis na tinatawag na
na andante. allegro.
Paksa Tungkol sa bayani at mandirigma at Tungkol sa pananampalataya, alamat at
larawan ng buhay. kababalaghan.
Katangian ng Tauhan Walang taglay na kapangyarihang May kapangarihang supernatural o
supernatural ngunit siya ay kakayahang magsagawa ng mga
nahaharap sa pakikipagsapalaran. kababalaghang hindi magagawa ng
Higit na makatotohanan o hango sa karaniwang tao.
totoong buhay.
Halimbawa Florante at Laura, Pitong Infantes De Ang Ibong Adarna at Ang Dama Ines
Lara at Haring Patay

TRADISYONAL NA TULA – nagtataglay ng sukat at tugma sa bawat taludtod.

 SALAWIKAIN – nagbibigay ng magagandang – asal o gabay sa pamumuhay, asal at pakikipag-

kapuwa.
 OYAYI – uri ng tula o awit na para sa mga bata at pampatulog.
 AMBAHAN – katutubong tula na nilikha ng mga Mangyan.
TULUYAN O PROSA – maluwag na pagsasama ng mga salita sa katutubong takbo ng pangungusap.
Makabagong kayarian ng mga tulang walang sukat at tugma. Tinatawag na free verse sa ingles.

 SPOKEN POETRY – may maikling saknong, may pagkamalikhain ng estilo.

 NONFICTIONAL PROSE (Makatotohanang Prosa) – pagsulat na batay sa katotohanan. Hal;
awtobiograpiya.
 FICTIONAL PROSE (Kathang-isip na Prosa) – nabubuo sa pamamagitan ng bungang-isip lamang o
pangyayaring imposible sa hinaharap. Hal; maikling kuwento
 HEROIC PROSE (Prosa ukol sa Kabayanihan) – pagpapahayag na nagmula sa mga pasalin dilang kwento
o tradisyon. Hal; pabula/parabula/epiko.
ELEMENTO NG ROMANSA
1. SUKAT – bilang ng pantig sa bawat taludtod ng saknong. Karaniwang gamitin ang labindawa, labing
anim at labing walong pantig.
2. TUGMA – pinakamahalagang elemento ng tula ay ang pagkakaparehong tunog sa dulo ng mga
panghuling salita sa taludtod.
 GANAP – tugma kapag nagkakapareho ang tunog o titik ng huling salita sa bawat taludtod.
 DI-GANAP – kapag magkapareho lamang ang tunog ng huling salita sa bawat taludtod ngunit
magkaiba ang titik.
3. KARIKTAN – maaaring bigkasin ang isang hanay-hanay ng mga talatang tugma-tugma ang mga dulo at
sukat-sukat ang mga bilang ng pantig ngunit di pa rin matatawag na tula kung hindi nagtataglay ng
karikatan.
 4. TALINHAGA – sadyang paglayo sa paggamit ng mga pangkaraniwang salita upang maging kaakit-akit at
mabisa ang pagpapahayag.
 Tayutay – pagpapahayag ng pampanitikang o pangungusap na may anyong patalinhaga. May
kaakit akit upang maganda ang isang pahayag.
Ilan sa mga Madala Gamitin na Tayutay
1. Pagtutulad – dalawang magkaibang bagay na pinaghahambing tulad ng, gaya ng, para sa, kumpara sa
at iba pa.
2. Pagwawangis – direktang paghahambing o pagkukumpara ng dalawang bagay.
3. Pagmamalabis – lubhang pinalalabis o pinakukulang ang isang pahayag animo’y wala sa katotohanan.
4. Pagbibigay-katauhan – katangian ng isang tao na inilalagay sa mga bagay na walang buhay.
5. Pagtawag – kinakausap ang isang bagay o tao na wala naman.
6. Pagsalungat o pagtatambis – gumagamit ng salitang magkasalungat ang kahulugan.
7. Pag-uyam – pagpuri ngunit pangungutya ang kahulugan.
8. Pagpapalit-Saklaw – binabanggit ditto ang bahagi na tumutukoy sa kabuoan.
9. Pagpapalit-Tawag – paghalili ng katawagan sa bagay na tinutukoy.
10. Paglumanay – pahayag na pinabababa ang tindi mg emosyon.
5. LARAWANG – DIWA – salitang binabanggit sa tula na nag-iiwan ng malinaw at tiyak na larawan sa
isipan ng mambabasa.
6. SIMBOLISMO – salita sa tula na may kahulugan sa mapanuring isipan ng mambabasa.
MODULE 6: ANG DULA AT DULAAN
DULA – hango sa salitang griyego na “drama” na nangangahulugang gawin o ikilos. Panggagaya sa buhay
upang maipamalas sa tanghalan.
Aristotle: ito ay isang imitasyon o panggagad ng buhay.
Schiller at Madame De Staele: isang uri akdang may malaking bias sa diwa at ugali ng isang bayan.
Sauco: larawan ng buhay na sinasangkap ng wika, damdamin at sining.
Arrogante: pampanitikang panggagaya sa buhay upang maipamalas sa tanghalan nailalarawan ang buhay ng
tao na maaaring malungkot, masaya, mapagbiro.
MGA ELEMENTO NG DULA
1. Iskrip o nakasulat na dula - pinakakaluluwa ng isang dula. Ang lahat ng bagay na isasaalang-alang at
nararapat na naaayon sa isang iskrip. Walang dula kapag walang iskrip.
2. Gumaganap o Aktor - nagsasabuhay sa mga tauhan sa iskrip. Sila ang nagbibigkas ng dayalogo, nagpapakita
ng iba’t ibang damdamin.
URI NG TAUHAN
• Antagonista – ang tauhang sumasalungat at humahadlang sa protagonista upang matupad niya ang
kanyang tungkulin o layunin.
• Protagonista - Nakapokus ang mga pangyayari, dahilan ng mga pangyayari kung bakit may dula at
umusbong ito.
•  Bayani (hero/heroine) - ang protagonistang nakakuha ng ating pagmamahal o paghanga.
•  Bilog na tauhan – tauhang may iba’t ibang uri ng personalidad at tila ba may buhay sa labas pa ng
salaysay.
• Karakter na istak (stock) – ang katangian ay eksaherado at karaniwan na kumakatawan sa isang tipo o
uri ng kalikasan ng tao.
• Katulong na mga tauhan (minor/supporting) – tumutulong sila sa pagsusulong ng aksyon subalit hindi
sila ang sanhi o biktima nito.

3. Tanghalan - Anumang pook na pinagpasyahang pagtanghalan ng isang dula ay tinatawag na tanghalan.

4. Tagadirehe o Direktor - Ang direktor ang nagpapakahulugan sa isang iskrip.
5. Manonood - sapagkat ang layunin ng dula’y maitanghal at kapag sinasabing maitanghal dapat mayroong
makasaksi o manood.
6. Tema - Ang pinakapaksa ng isang dula. Naililitaw ang tunay na emosyon ng mga aktor sa tulong ng paglinaw
ng tema ng dula.
ASPEKTO NG KWENTO NG DULA
• Diyalogo at Kilos - Ang dramatikong diyalogo ay masining, pili at pinatindi batay sa sitwayon. Hindi
dapat kaligtaan ang pagiging natural sa pagsasalita. Ang pagsasalita ay may sariling katangian—tiig,
bigkas, diin, bilis, lawak.
 • Banghay - basehan ng kayarian ng isang dula. Masining na pagkakasunud-sunod ng magkakaugnay na
pangyayari. Hinahati-hati sa mga yugto o bahagi at ang bawat yugto ay sa mga tagpo o eksena.
1. Eksposisyon – ipinakikilala ang mga karakter, nagsisimula ang paglalarawang tauhan o
karakterisasyon at nagpapasimuno ng aksyon.
2. Komplikasyon –Nagaganap ito kapag ang isa o higit pang pangunahing tauhan ay nakaranas ng mga
gusot o problema o kapag ang kanilang relasyon ay nagsisimulang magbago.
3. Krisis – Nagaganap sa panahon ng pinakarurok ng intensidad ng damdamin at kadalasan ay
kakikitaan ang desisyon ng maliwanag na tunggalian ng protagonista at ng antagonista.
4. Pababang Aksyon at Kakalasan – Nag-uugat ito sa pagkawala ng kontrol ng protagonista at ang
pinal na catastrophe ay hindi na maiiwasan sa pagdating tulad ng nagaganap sa isang trahedya.
5. Resolusyon – nalulutas, nawawaksi at natatapos ang mga suliranin at tunggalian sa dula
MAHAHALAGANG KONSEPTO NG DULA
•  Catastrophe (sakuna) – ang pagtatapos ng isang trahedya. Galing ito sa wikang Griyego na
nangangahulugang “pababang kilos.”
•  Deus ex machine – sa matatandang dula, ito ay ang pagbaba ng isang diyos sa tanghalan upang iligtas
ang protagonista sa kapahamakan.
•  Direksyon sa tanghalan (stage direction) – ang paglalarawan ng pag-uugali at pagkilos ng tauhan na
hindi taglay ng mga dayalogo.
•  High comedy – komedya nakatuon sa matalinong pag-iisip batay na rin sa pagiging malikhain ng
banghay at kahusayan sa pananalita.
•  In medias res – sa mga klasikong dula, ang pagsisimula sa kalagitnaan ng salaysay.
•  Koro (chorus) – sa dulang Griyego, ito ay isang pangkat ng mga tauhan na kumakanta o sumasayaw
nang sabay-sabay.
•   Tagpo/Eksena (Scene) – isang yunit ng aksyon na nagaganap sa isang tiyak na oras at lugar.
•  Tanghal – ang bahaging ito ang ipinanghahati sa yugto kung kailangang magbago ng ayos ang
tanghalan.
•  Yugto (Act)– isang yunit ng aksyon sa dula at maaaring may ilang tagpo.
MGA URI NG DULA
1. Parsa- Nagdudulot ito ng katatwanan sa mga tagapanood sa pamamagitan ng paggamit ng
eksaheradong pantomina, pagbobobo(clowning), mga nakakatawa, komikong pagsasalita.
2. Komedya- Naglalahad ng isang banghay sa sitwasyong nakahihigit kaysa parsa, higit na seryoso at
kapani-paniwala, ngunit hindi naman sobra.
3. Melodrama- Tumutukoy ito hindi lamang sa kawili-wiling misteryo, ngunit maging sa mga dulang may
mapuwersang emosyon o damdamin na puno ng mga simpatetikong mga tauhan.
4. Trahedya- Kumakatawan ito sa mga tauhan na ang lakas ng isip ay nakatuon sa kanilang kalikasan ng
sariling moralidad at sila’y nagagapi sa mga puwersa o laban sa kanila. Ayon kay Aristotle, ang ganap
na trahedya ay dapat gumagad sa mga kilos na nagkakaroon ng awa at takot.
5. Saynete- Ang layunin nito ay magpatawa ngunit ang mga pangyayari ay karaniwan lamang.
Mga uri ng Dulang Pilipino
Katutubong Dula Panahon ng Kastila Panahon ng Amerikano
Bikal at Balak Moro-moro Sarsuela
Karilyo Senakulo Dulang Musikal
Bayok at Imbayoka Karagatan Dulang Pantanghalan na may
iba’t ibang tema
Pamanhikan Duplo
Daling-daling Salubong
Dungaw-aw Moriones
Hugas Tibag

PAGTATANGHAL NG DULA:
AKROSTIK na pinakabatayan habang ika’y nasa tanghalan.
S – seen before heard (Makita muna bago marinig)
T – talk in projection (Magsalita na may tamang tindig)
A – act realistically (Umarte ng totoo)
G – give your all (Ibigay ang lahat)
E – exaggerate (Eksaherado)
MGA DULA AT DULAAN
DUPLO - Dalawang helera ng mga upuan ang nakaayos sa batalan. Dito nakaupo ang Villacas at Villacos, sa
gitna ng grupo nakaupo ang hari o ang duplero. Pagkatapos, dagli nang sisimulan ng hari ang laro sa
pamamagitan ng pagbato ng bola o panyo sa isa sa mga Villacos. Yuyuko ang Villaco sa hari at dadalhin ang
bola o panyo sa isang Villaca sa sumagot sa talumpati na ginawa ng Villaco.
TIBAG - Pagsasadula ng paghahanap nina Reyna Elena at Prinsipe Constantino sa krus na pinagpakuan kay
Hesus. Ginaganap ito tuwing Mayo sa mga lalawigan ng Bulucan, Nueva Ecija, Bataan at Rizal.
MORO – MORO - Dulang panlansangan. Ang makasaysayang laban na ito ay nagsimula noong ika-16 na siglo n
gang mga kristiyanong Malay, Pilipino sa Luzon at Visaya ay sumama sa pakikidigma ng mga Espanyol laban sa
mga Pilipinong Muslim na nasa Timog.
SENAKULO - Isang dulang nagsasalaysay ng buhay at kamatayan ng Poong Hesukristo.
KARAGATAN - Mula sa alamat ng isang Prinsesa na naghulog ng singsing sa karagatan, nangako na
papakasalan niya ang binatang makakakuha nito.
PANGANGALULUWA - Kilala bilang todos los santos. Ito ay dulang tumatawag ng kaluluwang naninihran sa
purgatory.
SANTACRUZAN - Prosesiyon na isinasagawa sa huling bahagi ng pagdiriwang ng Flores de Mayo.
Isinasalarawan nito ang paghahanap sa banal na krus ni Reyna Elena, ang ina Constantino.
MORIONES - Ginaganap tuwing semana santa sa lalawigan ng Marinduque upang sariwaan ang paghihirap at
pagkamatay ni Kristo. Ang salitang Moriones ay mula sa salitang Kastila na “Morion” na ang ibig sabihin ay
helmet o visor.
SALUBONG - Pagtatanghal ng pagtatagpo nang muling nabuhay na Panginoong Hesus at ni Mariya.
KARILYO - Pagpapagalaw ng anino ng mga pira-pirasong kartong hugis-tao sa likod ng komot na puti na may
ilaw.
MODULE 7: KASAYSAYAN NG DULA
DULA - Arrogante (1991), ang dula ay isang pampanitikang panggagaya sa buhay upang maipamalas sa
tanghalan.
1. PANAHON NG KATUTUBO
MGA KATUTUBONG DULA
Bikal at Balak - ay nilalahukan ng dalawang babae o lalaki. Ang mang-aawit ay magkahiwalay na nakaupo sa
magkabilang panig ng silid, habang nasa gitna ang mga manonood. Balak, ang pagsusuyuan ng dalaga’t binata
sa pamamagitan ng awit na umiindayog at matalinghaga.
Karilyo - pagpapagalaw ng anino ng mga pira-pirasong kartong hugis-tao sa likod ng komot na puti na may
ilaw. Bayok at Embayoka - pagtatalong patula ng mga Maranaw na nilalahukan ng isang lalaki at isang babae
na binabayaran ng salapi o kasangkapan pagkatapos ng palabas.
Dallot - awit ng pag-ibig sa mga Ilokano. Ang lalaki ay tutula at nagpapahayag ng pag-ibig at ito’y sasagutin ng
babae ng patula. Habang nag-aawitan ang dalaga’t binata ay pinapasa ang “oasi” isang uri ng alak.
Dung-aw - Tradisyon ng mga Ilokano, isang tulang panambitan na binibigkas sa piling ng bangkay ng anak,
asawa o magulang.
Hugas Kalawang - tradisyon ng mga taga-gitnang Luzon, isinasagawa ito pagkaraan ng pagtatanim ng palay.
Daling-Daling - Tradisyunal na dula ng mga Tausug sa Sulu. Nangangahulugang “Mahal ko Ito rin ay Isang
ritwal na nag-aanyaya sa mga manonood na umawit habang ang magsing-irog ay sumasayaw.
2. PANAHON NG KASTILA-Dumating ang mga Kastila sa bansa taglay ang tatlong 3G’s.
Sila rin ang nagpakilala ng konseptong maharlika o dugong bughaw sa mga Pilipino na mababatid sa mga
akdang awit na ang mga pangunahing tauhan ay mga hari, reyna, prinsipe at prinsesa.
MGA DULA
Senakulo - Isang dulang nagsasalaysay ng buhay at kamatayan ng Poong Hesukristo.
Moro-moro - Dulang panlansangan, ay Isang matandang dulang Kastila na naglalarawan ng pakikipaglaban ng
Espanya sa mga Muslim noong unang panahon.
Tibag - pagsasadula ng paghahanap nina Reyna Elena at Prinsipe Constantino sa krus na pinagpakuan kay
Hesus. Ginaganap ito tuwing Mayo.
PANUNULUYAN - prusisyong ginaganap tuwing bisperas ng pasko. Ito ay tungkol sa paghahanap ng bahay na
matutuluyan ng Mahal na Birhen sa pagsilang kay Hesukristo.
3. PANAHON NG AMERIKANO -Sumiklab ang mga pelikula at Dulang Musikal.
4. PANAHON NG HAPON - nagkaroon ng puwang ang dulang Tagalog sa panahon ng Hapones dahil napinid
ang mga sinehang nagpapalabas ng mga pelikulang Amerikano. Ang malalaking sinehan ay ginawa lamang
tanghalan ng mga dula.Karamihan sa mga dulang pinalabas ay salin sa Tagalog mula sa Ingles. Ang mga
nagsipagsalin ay sina Francisco Rodrigo,Alberto Cancio at Narciso Pimentel.
MGA DULA
a. Panday Pira na isinulat ni Jose Ma. Hernandez
b. Sa Pula, Sa Puti naman ay kay Francisco Soc. Rodrigo. Bulaga ni Clodualdo Del Mundo
c. Sino ba kayo? Dahil sa Anak at Higante ng Pata ni Julian Cruz Balmaceda.
MGA KATANGIAN
1. Nagsasalaysay ng madulang pangyayarI. Ang paksa ay nauukol sa iba’t ibang karanasan sa buhay ng
tao.
2. Gumagamit ng mga payak na pangungusap upang madaling maunawaan.
5. KASALUKUYANG PANAHON - mas umunlad, maraming nagbago at marami na tayong iba’t ibang dula gaya
ng panradyo, pantelebisyon at pampelikula. Sa panahong ito, ang mga dula ay itinatanghal sa mas malaking
entablado at aktwal nang napapanood ng mga tao.

MODULE 8: PANAHON NG PAGKAMULAT (1872-1896)

PANAHON NG PAGKAMULAT (1872-1896) - nagising ang matagal nang nahihimbing na damdaming
makabayan ng mga Pilipino. Kinabibilangan ito ng mga intelektwal na sina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar,
Graciano Lopez- Jaena, Antonio Luna, Jose Ma. Panganiban, Pedro Paterno at Pascual Poblete. Ang Kilusang
Propaganda itinatag ng mga Pilipinong intelektwal na naghahangad ng pagkakaroon ng pagbabago sa mga
batas na ipinatutupad ng mga Kastila at reporma sa Sistema ng kanilang pamamahala sa Pilipinas.
Hindi tahasang naghihimagsik ang mga kabataan. Humihingi lamang sila ng mga pagbabago tulad ng:
1. Gawing pantay-pantay ang mga Pilipino at kastila sa harap ng batas.
2. Gawing lalawigan ng Espaňa ang Pilipinas.
3. Ibalik ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa Kortes ng Espaňa.
4. Pairalin ang sekularisasyon sa mga parokya.
5. Kalayaang Pangkatauhan tulad ng pamamahayag, pananalita at pagtitipon.
MGA PILIPINONG NABIBILANG SA KILUSANG ITO AY ANG SUMUSUNOD:
Dr. Jose P. Rizal ay isinilang noong Hunyo 19, 1861 Sa Calamba, Laguna Si Rizal o mas kilala sa palayaw na
pepe. Siya ay isang manggagamot, makata, nobelista, pintor, dalubwika, siyentipiko at higit sa lahat, siya ang
pambansang bayani ng pilipinas. Ilan sa mga akdang isinulat ni rizal ay ang;
 Sa Aking mga Kabata ,ito ang kauna-unahang tulang isinulat ni Jose Rizal sa edad na walo. Ipinahayag
niya sa tulang ito ang kanyang pagpapahalaga at pagmamahal sa sariling wika.
 Noli Me Tangere ,ito ay nobelang panlipunan na sinulat ni Rizal. Tinatalakay sa nobelang ito ang
kabulukan sa lipunan sa panahon ng Kastila. “Huwag Mo Akong Salangin” o “ Touch Me Not” ang
kahulugan ng nobelang ito na inihandog ni Rizal sa inang bayan.
 El Filibusterismo, karugtong ito ng nobelang Nole Me Tangere na nangangahulugang “ Ang
Pagsusuwail”.
 Mi Ultimo Adios ( Ang Huling Paalam ) – ito ang itinuturing na kahuli-hulihang akdang naisulat ni Rizal.
Ang kauna-unahang nagsalin ng tulang ito sa wikang Tagalog ay si Andres Bonifacio.
 Sa Mga Kababaihang Taga-Malolos – isa itong liham na ipinadala ni Rizal sa mga kababaihan ng Malolos
upang batiin ang mga ito sa kanilang paninindigan at pagnanais na matuto.
Marcelo H. del Pilar - kilala sa mga sagisag na Plaridel, Dolores Manapat, Piping Dilat at Pupdoh Si Marcelo H.
del Pilar na isinilang noong Agosto, 1850. Itinatag niya ang pahayagang Diariong Tagalog noong 1882 at
humalili siya kay Graciano Lopez- Jaena sa pagiging patnugot ng pahayagang La Solidaridad. Ilan sa mga
natatanging akda ni Marcelo H. del Pilar ay ang:
1.Dasalan at Tocsohan – tinuligsa ni del Pilar sa akdang ito ang mga prayle. Ang mga salita sa panalangin o
dasal ay pinalitan niya ng mga panunukso sa paring Kastila
2. Caiigat Cayo – isa itong librito na nagtatanggol sa Noli Me Tangere laban sa ginawang pagtuligsa rito ni
Padre Jose Rodriguez.
3. Sagot ng Espanya sa Hikbi ng Pilipinas – ito ang tulang isinulat ni del Pilar bilang sagot sa tulang sinulat ni
Herminigildo Flores na kanyang dating guro.
Graciano Lopez-Jaena - Tubong Jaro, Iloilo si Graciano. Noong 1876, isinulat niya ang isang akdang tumutuligsa
at naglalarawan sa mga paring masisiba, ambisyoso at hindi karapat-dapat na alagad ng simbahan.
Pinamagatan niya itong Fray Botod.. Si Graciano Lopez-Jaena ang nagtatag ng pahayagang La Solidaridad.
Antonio Luna - gumamit siya ng sagisag na Taga-ilog. Bagamat isang parmasiyutiko si Antonio Luna, nakapag-
ambag din siya sa larangan ng panitikan. Ilan sa mga akdang naisulat niya ay ang Impresiones na naglalarawan
sa labis na kahirapang dinaranas ng isang pamilyang naulila sa ama na isang kawal at Noche Buena na
naglalarawan naman ng aktwal na buhay ng mga Pilipino noon.
Mariano Ponce - isang matibay na haligi ng kilusang Propaganda si Mariano Ponce. Siya ay tubong Baliwag,
Bulacan. Gumamit siya ng mga sagisag na Tikbalang, Naning at Kalipulako. Isa sa mga akdang sinulat ni
Mariano Ponce ay ang dulang Ang Pagpugot kay Longhino na itinatanghal sa Malolos Bulacan.
Pedro Paterno - nakilala si Pedro Paterno sa kanyang nobelang Ninay na sinasabing kauna-unahang nobelang
panlipunan sa Kastila na sinulat ng isang Pilipino. Isang tunay na manunulat na manunulat na masigasig na
tagapagpalaganap ng damdaming makabayan ng mga Pilipino.
Jose Ma. Panganiban - isang magaling na mamamahayag at mananalumpati si Jose Maria Panganiban o mas
kilala sa sagisag na Jomapa. Tubong Camarines Sur. Si Jomapa na kilala sa pagkakaroon ng Memoria
fotograpica. Ilan sa mga akda niya ay ang A Nuestro Obispo, El Pensamiento at Noche de Mambulao.
Pascual Poblete - Siya ang kauna-unahang nagsalin ng Noli Me Tangere sa wikang Tagalog. Siya ay isang
magaling na mamamahayag na kasamahan ni Marcelo H. del Pilar sa pahayagang Diariong Tagalog. Dahil sa
pagiging magaling sa larangan ng pamamahayag, tinagurian si Pascual Poblete bilang Ama ng Pahayagan
 Ang naging behikulo sa pagpapahayag ng mga propagandista’y ang sanaysay at hindi ang katha
sapagkat kailangang maipahayag nila ang mga nais nilang pagbabago. Inilarawan nila ang katiwaliang
ginawa ng mga prayle. Ang mga prayle’y kinabibilangan ng mga Agustino, Recoleto, Dominico,
 Kristiyano, at Franciscano. Hindi sila nanunuligsa sa pamahalaan sapagkat ang nais lamang nila’y
reporma. Ang tinuligsa nila’y ang mga ginagawa ng mga prayle na taliwas sa mga itinuturong talaga sa
simbahan. Damdaming anti-prayle ang namayani.

 Si Rizal ang naglalarawan ng “sakit sa lipunan” sa kanyang Noli Me Tangere ( Huwag mo akong
Salingin ). Sinabi niyang ang mga pangyayaring isinaad niya roon ay totoong naganap at maaari niyang
patunayan. Sa kanyang dalawang nobela, inilarawan niya ang katiwalian ng mga prayle ngunit ipinakita
rin niya ang pagiging makatarungan ng Gobernador- Heneral. Hindi niya pinagtagumpay ang pag-aalsa
sa El Filibusterismo sapagkat naniniwala siyang hindi pa nagkakaroon ng pag-iisa sa layunin ang mga
tao at tiyak na hindi magtatagumpay ang mga ito. Nagpapatunay rin na isa siyang repormista at hindi
rebolusyunaryo. Sa mga propagandistang nabanggit ay higit na napakatapang ng paglalahad ni Marcelo
H. Del Pilar. Wala siyang pangingimpi sa panunuligsa nang deretsahan sa mga prayle na higit na
pinatunayan ng kanyang “ Dasalan at Tocsohan.”
MODULE 9: PANAHON NG HIMAGSIKAN (1896-1900)
Ang pagkakatapon kay Rizal sa Dapitan noong 1892 ang naging babala ng di-pagtatagumpayan ng mga
propagandista. Gayunman, hindi naman nanlupaypay ang ibang masigasig sa paghingi ng reporma. Ang iba’y
hindi na naniniwala silang kailangan na ng marahasna pagbabago.
Nagbago ang takbo ng panahon sa pagkakatatag ng Katipunan noong gabi mismo nang mabalitaang
ipapatapon si Rizal sa Dapitan. Si Andres Bonifacio kasama nina Valentin Diaz, Teodoro Plata, Ladislao Diwa,
Deodato Arellano at ilan pang may diwang makabayan ay lihim na nagpulong noong ika-7 ng Hulyo,1892 sa
isang bahay sa Azcarraga ( Claro M. Recto, malapit sa Elcano, Tondo). Itinatag nila ang Kataas-taasang
Kagalang-galangan na Katipunan nang Bayan ( K.K,K. ) o Katipunan. Nagsanduguan sila at inilagda sa
pamamagitan ng kaniykaniyang dugo ang kanilang pangalan bilang kasapi ng samahan. May tatlong layunin
ang katipunan:
 Politikal- maihiwalay ang Pilipinas sa Espaňa
 Moral- mang maturuan ng katatagan at kagandahang-asal nang malayo sa pagiging panitiko at
 Sibiko- maging mapagtanggol sa mga mahihirap at naaapi.
Masasabing ang La Liga Filipina ni Rizal ang naging instrumento rin sa pagtatag ng Katipunan. May tatlong
sanggunian ito:
 Kataas-tasang Sanggunian
 Sannguniang Bayan at;
 Sannguniang Balay
Ang mga manunulat na natampok sa panahong ito’y sina Andres Bonifacio ( Ama ng Katipunan ) at Emilio
Jacinto ( Utak ng Katipunan). Kabilang din dito si Pio Valenzuela. Ang wikang natatampok nang panahong ito’y
ang Tagalog. Kung sa panulat man ni Bonifacio’y sinasabi niyang ang tinutukoy dito’y ang mamamayang
Pilipino, hindi naman niya matawag na mga Pilipino sapagkat ang mga Pilipino noo’y ang mga Kastilang
ipinanganak sa Pilipinas, hindi rin naman maaaring gamitin ang Indio sapagkat ito’y panlilibak ng mga Kastila.
Naging aktibo ang mga Katipunero , gabi-gabi’y may pagpupulong sila at nadarama ng mga Kastila na may
mga nagaganap sa kapaligiran lalo na sa Kamaynilaan at sa Gitnang Luzon.
Noong ika-19 ng Agosto, 1896, Nabunyag kay Padre Mariano Gil sa pamamagitan ni Teodoro Patiňo ang
tungkol sa Katipunan. Dahil sa Pangyayaring ito, wala nang iba pang magagawa kundi ang makipaglaban. Kaya
noong ika -23 ng Agosto, ipinahayag nina Bonifacio ang kanilang layunin sa pakikipaglaban sa Pugad-lawin.
Pinunit nila ang kanilang mga sedula at isinagaw ang “MABUHAY ANG PILIPINAS!”
Andres Bonifacio ( 1863-1897) - ang masasabing nagsindi ng titis ng paghihimagsik. Kabilang siya sa trilohiya
nina Flores del Pilar. Siya ang sumulat ng Ikatlong tula, “ Katapusang Hibik ng Pilipinas”.
Emilio Jacinto (1875-1899) - Kilalang “Utak ng Katipunan” si Emilio Jacinto. Kasama niya si Pio Valenzuela sa
pamamatnugot ng Kalayaan, pahayagan ng Katipunan. Sumulat siya ng “ Kartilla ng Katipunan,” mga kautusan
para sa kaanib ng Katipunan. Ang akdang ito ang pinagbigyan ni Bonifacio.
“Liwanag sa Dilim” ay isang katipunan ng mga sanaysay na busog sa makatas na kurokuro. Kinapapalooban ito
ng tungkol sa karapatan, kalayaan , pagpapantay-pantay , paggawa , paniniwala , pamahalaan at pag-ibig sa
bayan.
“Ningning at Liwanag” na maraming nasisilaw sa ningning , kaya ang mga nakaayos-mahirap ay tinitingnan
nang mababa at iyong nakaayos-mayaman kahit na magnanakaw ay hindi pinupuna.
Pio Valenzuela - Sumulat din ng nakapupukaw na panitik. Katulong siya ni Emilio Jacinto sa pamamatnugot ng
Kalayaan. Isang sanaysay na alay sa bayan ang isinulat niya na pinamagatang “Catwiran.”
Mga Pahayagan Noong Panahon ng Himagsikan
Sanaysay at pahayagan ang naging behikulo sa pagpapabatid sa mga tao ng mga tunay na nangyayari sa
kapaligiran. Ito ang naging mabisang tagaakay sa mga tao upang tahakin ang landas tungo sa pagkakaroon ng
kalayaan Ilang sa mga pahayagan noon ang:
1.) Kalayaan- ang pamansag ng Katipunan. Itinatag ito noong 1896. Pinamatnugutan ito ni PioValenzuela.
2.) Diario de Manila, ang pantulong ng Kalayaan. Natagpuan ng mga kastila ang limbagan nito kaya’t may
katibayan sila sa mga plano ng mga Katipunero.
3.) El Heraldo de la Revolicion. Makalwa sanlinggom kung lumabas ang pahayagang ito. Limbag ito sa Unang
Republika ng Pilipinas noong 1898. Itinaguyod nito ang kaisipang pampulitika. Nang lumaon, naging Heraldo
Filipino ang pangalan nito at kalaunan ay naging Indice Official at Gaceta de Filipinas. Tumagal ang pahayagang
ito mula ika- 28 ng Disyembre, 1898 hanggang kalagitnaan ng 1899. Layon nitong pag-alabin ang damdaming
makabayan tulad din ng mga naunang pahayagan.
4.) La Independencia. Naging patnugot nito si Antonio Luna. Itinatag ito noong ika- 3 ng Setyembre, 1898.
5.) La Republika Filipina. Pinamatnugutan at itinatag ni Pedro Paterno noong 1898.
6.) Ang Bayang Kahapis- hapis. Lumabas noong ika-24 ng Agosto, 1899.
7.) Ang Kaibigan ng Bayan. Lumabas noong 1898.
8.) Ang Kalayaan. Tagapamalitang Tagalog at Capampangan, Tarlac, 1899.
Himagsikan Laban sa Amerikano      
      Patuloy ang pakikipaglaban ng mga Pilipino sa mga Kastila. Ang Gobernador – Heneral noo’y si Primo de
Rivera. Kinsi niya makumbinsi ang mga Pilipino upang magsalong ng sandata. Nagkaroon ng tinatawag na
Republika ng Biak-na-Bato. Si Aguinadlo ang pangulo. Si Mariano Trias ang pangalawang pangulo. Ang
Saligang-Batas nito’y nilagdaan noong unang araw ng Nobyembre, 1897.
      Sa tulong ni Pedro Paterno, nalagdaan ang panig ng Plipino at Kastila na kinatawan nina Paterno at Rivera.
Napagkasunduang si Aguinaldo’y kusang magpapatapon sa ibang bansa at si Primo de Rivera’y magkakaloob
ng malaking halaga sa mga rebelde’t mga pamilya ng mga nasalanta sa himagsikan.
      Natatag ang unang Republika noong ika-12 ng Hunyo, 1898. Narinig sa unang pagkakatao ang Marcha
Nacional Filipino ni Juan Felipe. Itinaas ang bandila ng Pilipinas na ginawa sa Hong Kong nina Marcela
Agoncillo. May mga diplomatikong nagsisiskap upang ganap na makamit ang kalayaan ngunit ang Kasinduan sa
Paris ang siyang isinakatuparan ng mga Amerikano. Na ang Pilipinas ay sasakupin ng mga Amerikano. Naganap
ito noong Disyembre, 1898. Hindi tumugot ang mga Pilipino sa pakikipaglaban. Ang panulat ay mabisa pa ring
sandata sa pagpapahayag ng mga niloloob ng sambayanan at sa panahong ito, ang pangalan naman ni Mabini
ang natampok. 
Apolinario Mabini (1864-1903) - Si Mabini ang “Utak ng Himagsikan” Ang ginamit niyang wika’y Kastila.
Tinagurian din siyang “Dakilang Lumpo” sapagkat sa kabila ng kanyang kapansanan ay kinatatakutan pa ang
kaniyang panulat at kailangan siyang ipatapon. Sinulat niya ang El Desarollo y Caida de la Republica Filipina at
ang “El Verdadero Decalogo” Humigit- kumulang, ganito ang nilalaman ng kaniyang dekalogo:

1. Ibigin mo ang Diyos at ang iyong karangalan nang higit sa lahat. Ang Diyos ang batis ng lahat ng
katotohanan, karunungan at lahat ng gawain. Ang karangalan ang nag-uutos upang maging matapat,
mabait at masipag sang isang tao.
2. Sambahin ang Diyos sa paraang minamarapat ng iyong budhi.
3. Linangin mo ang mga katangiang kaloob sa iyo ng Diyos.
4.  Ibigin mo ang iyong bayan sunod sa Diyos at sa iyong karangalan.
5. Pagsumikapan mong lumigaya ang iyong bayan nang una sa iyong sarili sapagkat kung maligaya ang
bayan ang lahat ng naninirahan ay maligaya rin.
6. Pagsumikapan mong makamit ang kasarinlan ng iyong bayan. Ang kaniyang kasarinlan ay kalayaan mo.
7. Kilalanin lamang ang kapangyarihan ng inihalal mo sapagkat ang kapangyarihan ay galing sa Diyos at
dahil sa ang Diyos ay nagsasalita sa pamamagitan ng budhi ng bawat tao.
8. Pagsumikapang makapagtatag ng isang Republika sa iyong bayan.
9. Mahalin ang kapwa tulad ng pagmamahal sa sarili.
10. Itangi mo ang iyong kababayan higit sa kapwa mo.

Jose Palma - Maikli ang papel na ginagampanan ni Jose Palma sa kasaysayan at sa panitikan ng bayan. Siya ang
sumulat ng “Himno Nacional Filipino “(Pambansang Awit ng Pilipinas). Bagama’t sa Kastila niya ito isinulat at
marami nang salin ang nagawa, hindi maitatatwang siya ang naghandog sa bayan ng Pambansang Awit.
Pagwawakas - Maikli lamang ang sakop ng panahong ito sa panitikan at maging sa kasaysayan ng Pilipinas
ngunit sa panahong ito naipahayag ang mga damdaming nakuyom ng daang-daang taon. Sali-salimuot na
damdaming hindi maaaring ipahayag sa pamamagitan ng paghahabi ng magagandang mga pananalita.
Kailangang ipahayag sa pamamagitan ng tiyakan at maalab na mga pananalita upang ang mga mamamayang
hindi ganap na nagigising ay makisangkot sa mga nagaganap sa paligid. Sa panahong ito’y buong dilat na
ipinakikita’t ipinadaramang nararapat na makamit ang kalayaan upang maging maligaya ang bayan at kapag
ang bayan ay lumigaya ang kanyang mamamayan ay maligaya na rin. Sa himagsikan laban sa Katila’y wikang
Tagalog ang namayani sapagkat iyon ang nauunawaan ng maraming tao sa Pilipinas. Sa himagsikan laban sa
Amerikano ang wikang Katila naman ang ginamit sapagkat iyon naman ang hindi nauunawaan ng mga
dayuhang bagong dating at siyang nalalaman naman ng may mga matataas na tungkulin sa pamahalaan.
MODULE 10: PANAHON NG AMERIKANO
 Sa panahong ito, hindi gaanong naging mahalaga sa mga manunulat na Filipino kung hindi pa rin sila
ganap na malayang makasulat ng talagang nais nilang isulat. Katulad ng isang maliit na ibong matagal na
nakakulong, nang bigyan ng layang lumipad ay nasiyahan na muna sa paglipad-lipad sa labas ng hawla at hindi
mapangahas lumipad sa malayo.
Sa pahayag ni Lope K. Santos mahahati natin ang panahong ito (1901-1942) sa tatlo.
1.Panahon ng Paghahangad ng Kalayaan
2. Panahon ng Romantisismo
3.Panahon ng Malasariling Pamahalaan

A. PANAHON NG PAGHAHANGAD NG KALAYAAN

Nabigyan ng kalayaan ang mga Filipino subalit kataka-takang may malaking balakid na humadlang sa
pagsupling ng panitikang makabayan. Dapat na sumibol na uri ng panitikan ng panahong iyon ay nakukulayan
ng nasyonalismo: pagmamahal sa bayan, sariling kalinangan, panitikan at wika.
Dula ang ginamit ng mga manunulat upang ipahayag ang kanilang mga “ Paghihimagsik” tulad ng
masasaksihan sa Tanikalang Ginto ni Juan K. Abad at Kahapon, Ngayon at Bukas ni Aurelio Tolentino.
Pagtuturo ng Ingles
Naging malahiganteng hadlang sa panitikan ng ating katutubo ang daglian at malawakang pagtuturo ng
wikang Ingles. Ang mga musmos ay nagkaroon ng idolo kina Jack and Jill, Little Miss Muffet, Humpty Dumpty,
Little Bo-Peep, Muffin Man at Mother Goose. Natutunan din ng mga batang ito ang A is for Apple, D is for
Daffodil, E is for Elephant at S is for Snow kahit na sa Filipinas ay wala namang apple, daffodil, elephant at
snow.
Ipinakabisa at ipinabigkas ang mga kwentong patula nina Jack and Jill at Gorgie Porgie.
Jack and Jill went up the hill
To fetch a pail of water;
Jack fell down and broke his crown
And Jill came tumbling after

Gorgie Porgie, pudding and pie,

Kissed the girls and made them cry;
When the boys came out to play
Gorgie Porgie ran away

B. PANAHON NG ROMANTISISMO SA PANITIKAN

Katangiang Romantiko
- Nagasgas nang husto ang paboritong paksa, ang pag-ibig. Sa tuwi-tuwina, binibihisan lamang ng
iba’t-ibang anyo’t kulay, ito’y tungkol sap ag-iibigan ng isang mahirap at mayaman. Napapaloob din
ditto ang pag-aalitan ng pamilya ng dalaga’t binate na siyang paksa ng Romeo at Juliet ni
Shakespeare.
- Pagpaksa sa katutubong buhay sa mga lalawigan, lalong-lalo na sa malalayong nayon.
- Pinalutang din ang mga tauhang kahanga-hanga o iyong tinatawag na mga romantikong bayani.
- Nagbigay ng aral batay sa mga ipinangangaral ng relihiyong Kristiyanismo.
C. PANAHON NG MALASARILING PAMAHALAAN (Mga Samahan ng mga Manunulat)
Mahahati ang panahong ito batay sa mga itinatag na mga samahan ng mga manunulat noon.
1. Ang Aklatang-Bayan (1900-1921)
2. Ilaw at Panitik (1922-1934)
PANAHON NG AKLATANG-BAYAN
1. Maikling Katha o maikling kwento-isang sangay ng panitikan na nagsasaad ng tungkol sa buhay ng isang
pangunahing tauhan o isang bayani ng kuwento na may nilutas na isang suliranin at ang kasukdulan ay
aabutin sa pagkasumpong ng kalutasan ng nasabing suliranin.
Edgardo Allan Poe-tinaguriang “AMA NG MAIKLING KWENTO”.

Kasaysayan ng Maikling Kuwento

A. Ang Pasingaw at Dagli
Pasingaw-kadalasang tungkol sa mga dalagang hinahangaan, nililigawan, sinasamba nang lihim o
pinaparunggitan dahil sa nais tawagan ng pansin ang kapintasan sap ag-uugali o sa hitsura.
Dagli- kalaunan na nagging tawag sa pasingaw. Isang maikling salaysay na nangangaral, namumuna,
nagpapasaring at nanunuligsa.
B. Ang mga Alamat, Sala-salaysay, Panga-pangaral at Maiikling Kasaysayang Pampatawa- tumatalakay sa
mga pinagmulan ng mga bagay-bagay at mga lugar-lugar ay di maikakailang siyang unang namalasak sa
mga tao.
C. Ang Pagsilang ng Maikling Katha
Halimbawa: Sumpian Nawa ang mga Gintong Ngipin ni Lope K. Santos, Bagong Hudas ni Pedro R.
Antonio at Inayawang Pag-ibig ni Gonzalo Malay.

2. Ang Tula sa Panahon ng Aklatang-Bayan

Tula- maituturing na isa sa lalong kabigha-bighaning sangay ng panitikan ng kahit anong wika.
Tradisyong Pamana ni Francisco Balagtas sa Larangan ng Tula
Sa kanyang mga sinulat ay lutang na lutang ang mga damdaming ibinubulalas sa batis ng mga luhang nunukal;
ang mga dinanas na kasakit-sakit at kapigha-pighati; ang mga kalumbayang namumutiktik di lamang sa
pagkaulila sa minumutya kundi gayon din sa sariling magulang, mga kaibigan at nagdaang kahapon.
Mula sa kanyang dakilang obra-maestra, ang Florante at Laura ay namnamin natin ang kahapisa’t dusang
ipinapahayag.
#35 “ Ang kahima’t sinong hindi maramdamin
Kung ito’y makita’y magmamahabagin;
Matipid na luha ay paaagusin
Ang nagparusa ma’y pilit hahapisin”.
Ang mga pangunahing makata sa panahon ng Aklatang bayan ay buong layang sumunod sa bakas na iniwan ni
Francisco Balagtas sa tradisyong Romantiko. Nangunguna sina Patricio Mariano, Pedro Gatmaitan, Carlos
Gatmaitan, Cirio H. Panganiban, Inigo Ed Regalado,Florentino Collantes, Francisco Laxamana subalit
pinakalutang at pinakatampok sa kanilang lahat ay sina Kose Corazon de Jesus at Lope K. Santos.