ÃkÞkoðhý «Ëq»ký
● ÃkÞkoðhýLkwt «Ëq»ký yuf ¾qçk s økt¼eh Mkk{krsf
Mk{MÞk Au. íkuLkk fkhýu {kýMk Mkrník Mk{økú MkSðMk]rüLke
{w~fu÷eyku ðÄe hne Au ÃkÞkoðhý{kt hnu÷kt ík¥ðku{kt ÚkE
hnu÷k VuhVkhkuLkk fkhýu SðLkËkÞe ðkÞwyku, Ãkkýe,
s{eLk, ðLkMÃkrík ík{k{{kt VuhVkhku ÚkÞk Au. Ãkrhýk{u
fwËhíke MðYÃku MkkÚkuLkk MkSðkuLkk MktçktÄku{kt ½ýk VuhVkhku
ÚkkÞ Au. ÃkkrhÂMÚkríkfe Mk{íkw÷k yMktíkwr÷ík Úkíkkt {kLkðòík
Mk{ûk Ãkzfkhku Q¼k ÚkkÞ Au. ÃkÞkoðhý{kt Vu÷kÞu÷wt «Ëq»ký
yu ykÄwrLkf MkwrðÄkyku yLku MkwÄkhkykuLkwt Ãkrhýk{ Au.
«Ëq»ký Vu÷kðkÚke ½ýk çkÄk VuhVkhku LkkUÄkÞk Au, su Mk{økú
SðMk]rü {kxu ½kíkf Mkkrçkík ÚkE hÌkk Au.
● «Ëq»ký {kxu sðkçkËkh Ãkrhçk¤ku :
rLkðMkLkíktºkLke «kf]ríkf Mktíkw÷LkLke ÂMÚkrík{kt
yÔÞðMÚkk yLku «Ëq»ký WíÃkÒk fhLkkh ÃkËkÚkkuo fu QòoLkk
fkuEÃký MðYÃkLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. h[LkkLkk ykÄkhu yk
«fkhLkk «Ëq»kfkuLku çku ¼køk{kt ðnU[ðk{kt ykÔÞk Au.
(i) fwËhíke «Ëq»kf (ii) {kLkðMkŠsík «Ëq»kf.
à fwËhíke heíku Mkòoíkk «Ëq»kýLke ÔÞðMÚkk þõÞ çkLku
Au. Ãkhtíkw {kLkðMkŠsík «Ëq»kfLke ÔÞðMÚkk þõÞ çkLkíke
LkÚke. ykiãkurøkf Ëuþku{kt «Ëq»kf Ãkrhçk¤kuLkwt ¾qçk s {kuxk
ÃkkÞu MksoLk ÚkkÞ Au, su yk {wsçk Au.
à rðMksoLk Úkíkk Äw{kzk, f[hku, Äq¤, ÃkuxÙkur÷Þ{
f[hku.
- fkçkoLk {kuLkkuõMkkEz
- MkÕVh zkÞkuõMkkEz
- f÷kuheLk
- f÷kuhkEz, çkúku{kEz íkÚkk ykÞkuzkEz
- MkÕVÞwrhf yìrMkz
- Äkíkwyku-MkeMkw, ÷ku¾zt , ͪf, ¢kur{Þ{,
yuMçkuMxkuMkLkk fý
- stíkwLkkþfku, Vqøk
- fkçkorLkf «Ëq»kf - çkuLÍeLk, yuMkurxf yìrMkz
- «fkþÚke Mkòoíkk hMkkÞýku - ykuÂõMkzkEÍz Vkuxku
fur{f÷, ykuÍkuLk, LkkExÙks u Lk ykuõMkkEz ðøkuhu.
● yMkhøkúMík ûkuºk :
41
- ðkÞw «Ëq»ký - æðrLk «Ëq»ký
- s¤ «Ëq»ký - Äkíkw «Ëq»ký
- s{eLkLkwt «Ëq»ký -hurzÞku rðrfhý «Ëq»ký
ðkÞw «Ëq»ký (Air Pollution)
ðkíkkðhý yLku ðkÞwykuLkwt çkLku÷wt Au. Ãk]ÚðeLke [khu
íkhV yk ðkÞw Vu÷kÞu÷ ku Au. íku{kt LkkExÙkusLk, ykìÂõMksLk,
ykøkkuoLk, fkçkoLk zkÞkuõMkkEz {wÏÞ Au. þwØ ðkíkkðhý yu
{n¥ðLkku «kýðkÞw Au.
Mkk{kLÞ heíku fwËhíke íkÚkk {kLkðMkŠsík Ãkrhçk¤kuLkk
fkhýu WíÃkÒk Úkíkkt ík¥ðku ðkíkkðhý{kt ¼¤eLku yMktíkw÷Lk
Q¼wt fhu Au íkuLku ðkÞw «Ëq»ký fnuðk{kt ykðu Au.
ðkíkkðhý{ktLkk ðkÞw «Ëq»kýLku çku çkkçkík{kt rð¼krsík fÞko
Au :
(i) ðkÞwLkwt «Ëq»ký (ii) hsfý ÃkËkÚko «Ëq»ký
(i) ðkÞwLkwt «Ëq»ký (Gaseon Pollution) :
ðkíkkðhý{kt fkçkoLk zkÞkuõMkkEz, fkçkoLk
{kuLkkuõMkkEz, nkEzÙku fkçkoLk, nkEzÙku f÷kuhkuV÷kuhku fkçkoLk
yLku f÷kuhkuV÷kuhku fkçkoLk, MkÕVh zkÞkuõMkkEz, MkÕVh
xÙkÞkuõMkkEz, nkEzÙkusLk MkÕVkEz, MkÕVÞwrhf yìrMkz,
LkkExÙMk ykuõMkkEz (NO2), LkkErxÙf ykuõMkkEz (NO3),
ç÷e®[øk yusLx íkhefu ðÃkhkíkk f÷kuheLk ðøkuhu.
(ii) hs «Ëq»ký (Particalate Pollution) :
Äw{kzku, hsfý, çkk»ÃkÞwõík Äw{kzku, Srðík yLku
{]ík Sðkýwyku, Ãkhkøkhs íkÚkk yLÞ hs îkhk Úkíkwt «Ëq»ký.
● «Ëq»kýÚke Úkíke yMkhku :
«Ëq»kýÚke Mk{økú ¼kiríkf yLku sirðf ûkuºkLku yMkh
Úkíke nkuÞ Au. íkuLku ºký heíku ðøkeofí] k fhe þfkÞ.
(i) nðk{kLk íkÚkk s¤ðkÞw Ãkh yMkh
(ii) {kLkðMðkMÚÞ Ãkh yMkh
(iii) sirðf Mk{wËkÞ Ãkh yMkh
(i) nðk{kLk íkÚkk s¤ðkÞw Ãkh yMkh :
 yuhftrzþLkh, hu£eshuxh, Vku{, Ã÷kÂMxf, hçkh,
nuhzÙkÞh, hkMkkÞrýf ËðkLkku Atxfkð, yÂøLkþ{Lk {kxu
hMkkÞýkuLkku Atxfkð suðe «r¢Þk{kt f÷kuhkuV÷kuhku fkçkoLk
(CFC) íkÚkk MkwÃkh MkkurLkf sux rð{kLkkuLkk Äw{kzk{kt hnu÷k
LkkExÙkusLk ykufMkkEzLkk fkhýu Mk{íkkÃk {tz¤{kt hnu÷k
ykuÍkuLk ðkˤku ½xðkÚke «r¢Þk{kt MkqÞoLkk ðÄw rðrfhýku
«ðuþíkk Ãk]Úðe ÃkhLkwt íkkÃk{kLk ðÄu Au íkÚkk QòoLkwt yMktíkw÷Lk
Q¼wt ÚkkÞ Au. íkkÃk{kLk ðÄðkÚke çkhVLkk Ãkðoíkku ykuøk¤u Au,
ø÷urMkÞMko ykuøk¤ðkÚke Mk{wÿ{kt ÃkkýeLkwt Míkh ðÄu Au yLku
íkuLkk fkhýu ËrhÞkfktXkLkku «Ëuþ zqçk{kt òÞ Au.
à ðkíkkðhý{kt fkçkoLk zkÞkuõMkkEzLkwt «{ký ðÄíkk
økúeLk nkWMk yMkh{kt ðÄkhku ÚkkÞ Au. íkuLkk fkhýu íkkÃk{kLk
ðÄu Au yLku Ãkrhýk{u ðkíkkðhý{kt ðÄw økh{eLkku yLkw¼ð
ÚkkÞ, çkhV Ãkeøk¤u Au.
(ii) {kLkðMðkMÚÞ Ãkh yMkh :
«Ëq»kýLkk fkhýu {kLkðMk{wËkÞ Ãkh Ãký ½uhe
yMkhku òuðk {¤u Au.
à fkçkoLk {kuLkkufMkkEz ÷kune îkhk rn{kuø÷kuçkeLk{kt
¼¤u yLku íku heíku ykìÂõMksLk fhíkk 200 økýw ðÄw «{ký
òuðk {¤u Au, suLkkÚke ïkMk YtÄkÞ Au.
à ykuÍkuLkLkwt «{ký ½xíkk MkqÞoLkk rfhýku{kt hnu÷kt
Ãkkhòtçk÷e rfhýku rðrfhý yMkh fhu Au, su Äku¤e [k{ze
ÄhkðLkkh ÷kufku{kt [k{zeLkwt fuLMkh fhu Au.
à MkÕVh zkÞkuõMkkEz Ähkðíkk ðkÞwykuLkk fkhýu ïkð
÷uðk{kt íkf÷eV Ãkzu Au. ykt¾, øk¤k fu VuVMkktLkk hkuøkku{kt
ðÄkhku ÚkkÞ Au.
à LkkErxÙf ykuõMkkEzLkk fkhýu {kU{k ÃkuZkt MkqS
sðkLkwt LkkUÄkÞwt Au.
à ðknLkkuLkk «Ëq»kýÚke nðk{kt Vu÷ kíke hsfýku{kt
MkeMkwt, yuMçkuMxkuMk, sMkík, íkktçkw suðk ÄkíkwykuLkk fý
ïkMk{kt òÞ Au, su þheh{kt ½kíkf hkuøk Mksuo Au.
à nkrLkfkhf økuMkLkk ïMkLkLkk fkhýu {kuík ÚkðkLkk
rfMMkkyku Ãký LkkUÄkÞk Au.
à ¼kuÃkk÷ økuMk Ëw½oxLkk 3 rzMkuBçkh, 1984 Lkk hkus
ÞwrLkÞLk fkçkkoEzLkk fkh¾kLkk{ktÚke r{ÚkkE÷ ykEMkku
MkkÞLkux Lkk{Lkwt hMkkÞý Ähkðíkku ðkÞw Vu÷kíkk 25,000 sux÷k
42
÷kufkuLkkt {kuík ÚkÞkt. yk fkh¾kLkk{kt stíkwLkkþf ËðkykuLkwt
WíÃkkËLk Úkíkwt níkwt. yk økuMkLke yMkhLkk fkhýu øk¼oMÚk
þeþwyku, Lkðòík çkk¤fku, ð]Øku ðøkuhuLku ïkMkLke økt¼eh
rçk{khe ÚkE íkÚkk 10,000 ÷kufku fkÞ{e rðf÷ktøk çkLÞk, íkku
30,000 ÷kufku{kt yktrþf ¾k{eyku òuðk {¤e.
à ðkíkkðhý{kt íkkÃk{kLk ðÄíkk ðLkMÃkríkLkk «fkh,
½Lkíkk, ÂMÚkhíkk Ãkh yMkh Ãkzu Au.
à MkÕVh zkÞkuõMkkEz ðÄíkk MkkRf÷ {kuíkLku ¼uxu Au.
íkku ðLÞ MktÃkr¥k Ãký Lkkþ Ãkk{u Au. yLÞ ðkÞwykuLke yMkhÚke
ðLkMÃkrík{kt Mkzku ÚkðkLke ½xLkk Ãký MkòoÞ Au.
● ðkÞw «Ëq»ký rLkÞtºkýLkk WÃkkÞku :
ðkÞw «Ëq»kýLkk rLkÞtºký {kxu Lke[u {wsçkLkk WÃkkÞku
sYhe çkLÞk Au.
à ðkÞw «Ëq»ký ytøku ÷kufku{kt òøk]rík yu Mkki «Úk{
yLku «kÚkr{f sYrhÞkík Au. ðkÞw «Ëq»kýe Úkíkkt LkwfþkLk
yLku íku ytøku hk¾ðk{kt ykðíke Mkkð[uíkeÚke ÷kufkuLku ðkfuV
fhðk sYhe Au.
à ðkíkkðhý{kt Akuzðk{kt ykðíkk ðkÞwykuLkk
rLkÞtºký {kxu ¾kMk Ãkøk÷kt sYhe Au, suÚke «Ëq»ký ðkÞwykuLkwt
«{ký ½xu.
à ½kíkf ðkÞwyku, su {kLkðMk{ks Ãkh økt¼eh yMkhku
LkeÃkòðu Au, íkuðk ðkÞwykuLkk «Ëq»kýLku yxfkððwt òuEyu
íkÚkk WíÃkkËLk fhkíkkt hMkkÞýku Ãkh rLkÞtºký {wfðwt òuEyu.
à «Ëq»ký ykuAwt fhu íkuðk MkkÄLkku yLku ðknLkku íkÚkk
xìfLkku÷kìS rðfMkkððe òuEyu.
à «Ëq»ký rLkÞtºký {kxu ðÄwLku ðÄw ð]ûkkhkuÃký Ãkh
¼kh {qfðk{kt ykÔÞku Au. støk÷kuLke ò¤ðýe íkÚkk þnuhe
rðMíkkhku{kt ð]ûkku WAuhðk {kxu yr¼ÞkLk nkÚk Ähðk
òuEyu.
à «Ëq»ký fhu íkuðe Mkk{økúe, ík¥ðkuLkk WíÃkkËLk íkÚkk
ðkÃkhðk Ãkh «ríkçktÄ yÚkðk hkuf ÷økkððe òuEyu.
f÷kuhkuV÷kuhku fkçkoLk yLku nkEzÙkuf÷kuhkuV÷kuhku fkçkoLkLkk
ðÃkhkþ Ãkh íkkfeËu «ríkçktÄ {qfðku òuEyu.
s¤ «Ëq»ký
 ðkíkkðhýLkk suðwt s {n¥ðLkwt s÷kðhý Au. MkSð
Mk]rüLku sYhe Ãkku»kf ÿÔÞku ÃknkU[kzðk{kt ÃkkýeLkku Vk¤ku ¾qçk
s {n¥ðLkku Au. yk WÃkhktík Ãkkýe Ãkkuíku Ãký ¾rLks ík¥ðku
Ãkqhkt Ãkkzu Au. ykiãkurøkfefhý, þnuhefhý íkÚkk
{kLkððMkrík{kt ÚkE hnu÷k ðÄkhkLkk fkhýu ÃkkýeLku ðÃkhkþ
¾qçk s ðÄe økÞku Au. íkuLkk fkhýu ÃkkýeLke økwýð¥kk{kt Ãký
½xkzku ÚkÞku Au.
à ÃkkýeLke ¼kiríkf, hMkkÞrýf yLku sirðf
rðrþüíkkyku{kt {kLkðSðLk Ãkh yLku yLÞ Sðku Ãkh
nkrLkfkhf yMkhku WíÃkÒk fhLkkhe çkkçkíkLku s¤«Ëq»ký fnu
Au.
à rðï ykhkuøÞ MktMÚkk - WHO îkhk fhkÞu÷e
ÔÞkÏÞk yLkwMkkh fwËhíke heíku yÚkðk f]rºk{ heíku WíÃkÒk Úkíkkt
ÃkËkÚkkuoÚke ÃkkýeLkwt «Ëq»ký MkòoÞ Au íkÚkk ykìÂõMksLk ykuAku
ÚkkÞ Au su sirðf heíku LkwfþkLkfkhf çkLku Au yLku hkuøk Vu÷ kðu
Au.
● {wÏÞ s¤«Ëq»ký :
ÃkkýeLkwt «Ëq»ký rðrðÄ heíku ÚkkÞ Au yLku íku{kt
¼kiríkf heíku {kLkð îkhk ðÃkhkþLke ðMíkwyku s nkuÞ Au.
«íÞufLke ¼kiríkf yLku hkMkkÞrýf rðþu»kíkkyku y÷øk
y÷øk nkuÞ Au. fux÷wtf «Ëq»ký Ãkkýe{kt ¼¤e òÞ Au,
sÞkhu fux÷wtf y÷øk hnuíkwt nkuÞ Au íkuLkkÚke ÃkkýeLkku htøk,
MðkË yLku ÷kûkrýfíkkyku çkË÷kE síke òuðk {¤u Au íkuLkk
fkhýu ÃkkýeLkku {wÏÞ økwýÄ{o ½xu Au fu çkË÷kíkku òuðk {¤u
Au. ykðk Ãkkýe{kt «Ëq»ký Mksoíkk «Ëq»kfkuLku çku ¼køk{kt
ðnU[ðk{kt ykðu Au.
(i) ¼kiríkf «Ëq»kf (ii) hkMkkÞrýf «Ëq»kf
à fkËðfe[z, íku÷, Mkqû{ hsfý, fexkýwyku, htøk
ðøkuhu ¼kiríkf «Ëq»kf økýkÞ Au, sÞkhu f÷kuhkEz,
MkÕVkEz, fkçkkuoLkux, yu{kurLkÞk, LkkExÙks u Lk, stíkwLkkþfku,
f]rºk{ hMkkÞýku, rðrfhý Ähkðíkkt ík¥ðku, Ãkkhku ðøkuhu
hMkkÞrýf «Ëq»kfku Au.
yk «fkhLkk «Ëq»kfLkk WËT¼ðLkk ykÄkhu [kh
¼køk Ãkkzðk{kt ykÔÞk Au.
43
(i) ykiãkurøkf hMkkÞrýf f[hku : Wãkuøkku îkhk «r¢ÞkLkk
ytíku Ãkkýe{kt Vu÷kððk{kt ykðíkk «Ëqr»kík f[hk{kt hnu÷k
hMkkÞýku îkhk yk «fkhLkwt «Ëq»ký Vu÷kðu Au.
(ii) f]r»k ykÄkrhík «Ëq»kf : stíkwLkkþf Ëðkyku, hkMkkÞrýf
¾kíkhku, yLÞ Ëðkyku f]r»k ykÄkrhík «Ëq»ký Au.
(iii) þnuhe «Ëq»ký : þnuhe rðMíkkhyku{kt øktËw Ãkkýe,
{¤{qºk, «ðkne yLku ½Lk f[hku, {]ík «kýe yLku ÃkûkeykuLkk
fkhýu Vu÷kíkwt «Ëq»ký ðøkuhu çkkçkíkku þnuhe «Ëq»kf íkhefu
økýkÞ Au.
(iv) fwËhíke «Ëq»kf : fwËhíke heíku Vu÷kíkk «Ëq»ký{kt ðtxku¤,
ðkðkÍkuzk, ÃkqhLkk fkhýu «Ëqr»kík Úkíkwt Ãkkýe, ßðk¤k{w¾e{kt
rðMVkuxÚke ÷kðk Vu÷kíkk, Íkz-ÃkkLkLke ¾hðkÚke Ãkkýe{kt
Úkíkwt «Ëq»ký suðe çkkçkíkku Au.
● s¤«Ëq»kýLke íkeðúíkk :
ÃkkýeLkwt «Ëq»ký Mkk{kLÞ heíku ¾wÕ÷k Mkhkuðh, fqðk,
LkËe{kt ÚkðkLke çkkçkík Mkk{kLÞ çkLke økE Au yLku íku Mk{Þu
«Ëq»kýLke íkeðúíkk fux÷e Au íku yøkíÞLkwt çkLku Au. ÃkkýeLkku
pH {kÃkðkÚke yk çkkçkík MÃkü ÚkkÞ Au. òu pH 7 Úke 8.5
MkwÄe nkuÞ íkku íkuLku þwØ ÃkkýeLke fuxuøkhe{kt økýðk{kt ykðu Au
Ãkhtíkw òu pH MkkíkÚke ykuAku nkuÞ yÚkðk 8.5 Úke ðÄkhu nkuÞ
íkku «Ëq»kýLke ÔÞkÏÞk{kt ykðu Au. yk{ Aíkkt 8.5 Úke ykuAku
yLku 9.2 Úke ðÄkhu nkuÞ íkku íkuLku «Ëqr»kík s¤ íkhefu
økýðk{kt ykðu Au. pH7 Úke ykuAku nkuÞ íkku yurMkrzf ík¥ð
ðÄw økýkÞ yLku 7 Úke ðÄw nkuÞ íkku çkuEÍ ðÄw økýkÞ.
● s¤ «Ëq»kýLkwt ðøkeofhý :
Ãkkýe WÃk÷çÄ ÚkðkLkk †kuíkLkk ykÄkhu ÃkkýeLkk
«Ëq»kýLkwt Ãký ðøkeofhý fhðk{kt ykÔÞwt Au. (i) s{eLk ÃkhLkwt
ÃkkýeLkwt «Ëq»ký (ii) MkhkuðhLkk ÃkkýeLkwt «Ëq»ký (iii)
¼qík¤Lkk ÃkkýeLkwt «Ëq»ký (iv) Mk{wÿLkk ÃkkýeLkwt «Ëq»ký.
s{eLk ÃkhLkk «Ëq»ký{t LkËe, Mkhkuðh, ík¤kð ðøkuhu
¾wÕ÷k ÃkkýeLkkt MÚk¤kuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. íku{kt ðhMkkËLkwt
Ãkkýe nkuÞ Au yÚkðk çkŠV÷k Ãknkzku-ø÷urþÞMko{ktÚke çkhV
ykuøk¤ðkLkk fkhýu {¤íkwt Ãkkýe nkuÞ Au.
à ðhMkkËLkwt Ãkkýe þwØ {kLkðk{kt ykðu Au, Ãkhtíkw
¾hu¾h íku þwØ nkuíkwt LkÚke, fkhý fu, íku{kt nðk{ktLkk hsfý,
«Ëqr»kík ðkÞwykuLke yMkh òuðk {¤u Au. þnuhku yLku
ykiãkurøkf rðMíkkhku{kt Ãkkýe{kt MkÕVux, f÷kurhLk, MkkurzÞ{,
{uøLkurþÞ{, fuÂÕþÞ{ yLku ÃkkuxurþÞ{Lkk yýwyku òuðk {¤u
Au. yk WÃkhktík ðhMkkËe Ãkkýe ¾uíkhku{ktÚke LkËe{kt ykðíkk
Ãkkýe{kt Ãkkf{kt ÚkÞu÷k hkuøkLke yMkh, stíkwLkkþf Ëðk,
¾kíkh ðøkuh u nkuÞ Au.
à Íuhe ÃkËkÚkkuo Ãkkhku, MkeMkwt, fuÂÕþÞ{, sMkík,
yuMçkuMxkuMkLkk fýku Ãký Ãkkýe{kt òuðk {¤u Au.
à hurzÞku yuÂõxð ÃkËkÚkkuo su yýw{Úkf fu
«ÞkuøkfuLÿku{kt hnu÷k ÃkkýeLkk fkhýu çknkh «Mkhu Au. ð¤e
íku yLÞ hkMkkÞrýf ÃkËkÚkkuo MkkÚku «r¢Þk fheLku íkuLku ðÄw
yMkh ÃknkU[kzu Au.
à ðknLkku, fkh¾kLkk fu yLÞ Ã÷kLx{kt «r¢ÞkLkk
fkhýu WíMkŠsík Úkíkku ðkÞw SO2 ðkíkkðhýLke çkk»Ãk{kt ¼¤u
Au yLku íku MkÕVÞwrhf yìrMkz - H2SO4 Lkwt rLk{koý fhu Au íkuLkk
fkhýu s yìrMkz ð»kko ÚkkÞ Au.
à LkËe, Lkk¤k{kt fkh¾kLkkyku îkhk f[hku,
hkMkkÞrýf ÃkËkÚkkuo Ãkkýe{kt ðnkððk{kt ykðu Au.
à çkuõxurhÞk yLku ðkÞhMk îkhk xkEVkuEz, fku÷uhk,
{÷urhÞk, f{¤ku, xe.çke. suðk hkuøk ÃkkýeÚke s Vu÷ kÞ Au.
à Akuz-ÍkzLku Ãkku»kf ík¥ðku, LkkExÙkusLk, VkuMVhMk,
ÃkkuxurþÞ{, {uøLkurþÞ{, øktÄf yLku fuÂÕþÞ{ ðøkuhu
hkMkkÞrýf ík¥ðku, ¾kíkh, rzxsoLx suðk ÃkËkÚkkuo ykÃkðkÚke
Ãkkýe{kt íkuLkwt «Ëq»ký Vu÷kÞ Au.
à {kxe íkÚkk ¾LkesLkk hsfý Ãkkýe{kt Vu÷kÞ Au.
- ¾kuËfk{ íkÚkk þkhfk{ Ëhr{ÞkLk ¾rLks yLku
hkMkkÞrýf ík¥ðku {eXwt, ¾rLksíku÷, yìrMkz yLku ûkkh
ðøkuhuÚke Ãký Ãkkýe{kt «Ëq»ký Vu÷kÞ Au.
à hkMkkÞrýf íkÚkk Äkíkw Wãkuøk fu rðãwíkþÂõíkÚke
[k÷íkk Þtºkku{ktÚke rLkf¤íkk ÃkËkÚkkuoÚke «Ëq»ký ÚkkÞ.
à hurzÞku yìÂõxð rðrfhýkuÚke Úkíkwt «Ëq»ký.
à sið hMkkÞrýf ík¥ðku Ã÷kÂMxf, stíkwLkkþf Ëðkyku
ðøkuhu.
à øktøkk LkËe{kt «Ëqr»kíkLkk Ãkøk÷u s 1985{kt øktøkk
«Ëq»ký rLkÞtºký Mk¥kk{tz¤ h[ðk{kt ykÔÞwt.
à Mk{wÿ{kt Ãký LkËeLkk «Ëqr»kík Ãkkýe ðnu÷ktÚke Mk{wÿ
«Ëq»ký ÚkÞwt Au yLku Ãkrhýk{u ÃkÞkoðhýeÞ «&™ku MkòoÞk Au.
íkuLke yMkh {kA÷eyku Ãkh, Ãkhðk¤k Ãkh yLku yLÞ
44
ðLkMÃkrík Mk]rü Ãkh Ãkzu Au. yk WÃkhktík Mkkøkh ÃkrhðnLk
Ëhr{ÞkLk ¾rLks íku÷ Zku¤kðkLke Mk{MÞkÚke økt¼eh LkwfþkLk
ÚkkÞ Au.
à 1991{kt y¾kíke Ëuþku{kt Ehkf-fwðiík ðå[uLkk
ÞwØ Lkk Ãkøk÷u hk»xÙ Mkt½u ònuh fhu÷ k ÞwØLku fkhýu Ãký
ÃkÞkoðhýLku ½ýwt LkwfþkLk ÚkÞwt. íku Ëhr{ÞkLk ¾rLks íku÷
Vu÷ kðkLkk fkhýu 300 rf.{e. MkwÄe yMkh òuðk {¤e níke.
● rLkÞtºký :
Ãkkýe{kt Vu÷kíkk «Ëq»kýLkk rLkÞtºký {kxu ½ýk
Ëuþkuyu {n¥ðLkkt Ãkøk÷kt ÷eÄk Au. ¼khík Mkhfkhu s¤
«Ëq»ký rLkÞtºký yrÄrLkÞ{ y{÷e çkLkkÔÞku Au íku yLkwMkkh
«Ëqr»kík ÃkkýeLku LkËe fu Mk{wÿ{kt Akuzðk Ãkh «ríkçktÄ Au yLku
íku yuf MkòÃkkºk økt¼eh økwLkku çkLku Au.
à þnuhe rðfkMk Mk¥kk{tz¤kuLku s¤«Ëq»ký yxfkððk
{kxu ¾kMk WÃkkÞku fhðk sýkððk{kt ykÔÞwt Au.
à Ãkkýe{kt Ãkkuhk¼ûkf {kA÷e, fk[çkk, {økhLkwt
MktðÄoLk fhðk{kt ykðu Au.
à ¾rLks íku÷ Zku¤kðkÚke ÚkÞu÷wt «Ëq»ký yxfkððk
yuðk Sðkýwyku îkhk íkuLkku Lkkþ fhðk{kt ykðu Au.
s{eLkLkwt «Ëq»ký
fwËhíke fu f]rºk{ heíku s{eLk Ãkh Úkíkk swËk swËk
«fkhLkk «Ëq»kýLku s{eLkLkwt «Ëq»ký fnu Au yLku íkuLkk fkhýu
s{eLkLke økwýð¥kkLku yMkh òuðk {¤u Au.
à s{eLkLkk «Ëq»kýLku fkhýu íku s{eLkLke V¤ÿwÃkíkk
Ãkh yMkh ÚkkÞ Au. {kxe{kt hnu÷k Mkqû{ Sðku, ¼us,
s{eLkLkk ík¥ðku ðøkuhuLku yMkh ÚkkÞ Au.
à s{eLkLkk ðÃkhkþ{kt ÚkÞu÷k VuhVkhLkk fkhýu ðLk
rðMíkkh{kt ½xkzku ÚkÞku Au. ¾kíkh, stíkwLkkþf fu ¾uíke {kxu
sYhe hMkkÞýkuLkku ðÄw Ãkzíkku WÃkÞkuøk s{eLk{kt «Ëq»ký Mksuo
Au.
à «Ëqr»kík ÃkkýeLkku WÃkÞkuøk ðÄíkk yk «Ëq»ký
ykøk¤ ðÄu Au yLku íku s{eLk{kt Vu÷ kÞ Au.
à s{eLk Ãkh ®Mk[kELkk Ãkkýe, støk÷{kt ykøk
÷køkðe, ¾kçkkur[Þkt ðøkuhuÚke Ãký «Ëq»ký ÚkkÞ Au.
(i) ¼kiríkf fkhý
 (ii) sir ðf fkhý
(iii) nðkLkk fkhýu
(iv) hkMkkÞrýf fkhý
(v) þnuhe fu ykiãkurøkf f[hkLkk fkhýu
à s{eLk Ãkh ¼khu ðhMkkË, ðÄw Ãkzíkwt íkkÃk{kLk fu
ÃkðLk, ðLkMÃkríkLkk ykðhý fu ðLkLkk rðLkkþLkk fkhýu Ãký
yMkh ÚkkÞ Au.
à Mkqû{ Sðku, støk÷e Akuz-Íkz yLku yLÞ sirðf
yMkhkuLku sirðf fkhý økýkÞ. íku s{eLkLke V¤ÿwÃkíkk ykuAe
fhu Au.
à ßðk¤k{w¾e, ðknLkLkwt «Ëq»ký, ÞtºkkuLkwt çk¤íký
yLku yLÞ ðkÞwykuLkku f[hku Ãký s{eLkLkwt «Ëq»ký fhu Au
íkuLku ðkÞw fu nðkLkk fkhýu Úkíkwt «Ëq»ký fnuðkÞ.
● stíkwLkkþf îkhk «Ëq»ký :
Vuçkúwykhe, 1985{kt Lkihkuçke{kt ÃkÞkoðhý yLku
rðfkMk ytøkuLkwt yktíkhhk»xÙeÞ Mkt{u÷Lk ÞkuòÞwt níkwt. íku{kt
stíkwLkkþfku îkhk Úkíkk «Ëq»ký Ãkh ¼kh {qfðk{kt ykÔÞku níkku
yLku íkuLkk WíÃkkËLk Ãkh «ríkçktÄLke rn{kÞík fhðk{kt ykðe.
à Ëh ð»kuo ÷øk¼øk Mkkzk Mkkík fhkuz ÷kufkuLku stíkwLkkþf
ËðkykuLke yMkh òuðk {¤u Au yLku ÷øk¼øk 20,000
÷kufkuLkkt {kuík ÚkkÞ Au.
à ¼khík{kt 350 sux÷e stíkwLkkþf ËðkLkwt WíÃkkËLk
fhíke ftÃkLkeyku Au yLku íku 131 sux÷e Ëðkyku çkLkkðu Au.
à rðï{kt MkkiÚke ðÄw stíkwLkkþf Ëðkyku çkúkrÍ÷{kt
ðÃkhkÞ Au yLku MkkiÚke ðÄw WíÃkkËLk y{uhefk{kt ÚkkÞ Au.
à ¼khík{kt {÷urhÞkLke Mkk{u ðÃkhkíke stíkwLkkþf
ËðkÚke yuLkkurVr÷Mk {åAhu «ríkhkuÄf ûk{íkk fu¤ðe ÷uíkk
VheÚke {÷urhÞkLkku WÃkÿð ðæÞku Au. 1947{kt ze.ze.xe.Lkk
ðÃkhkþÚke Mkkzk Mkkík fhkuz ËËeoykuÚke ½xkzku ÚkELku 1961{kt
{kºk 50 nòh níkk. nðu VheÚke WÃkÿð ðÄíkk yksu 20
÷k¾ WÃkhktík ËËeoyku Au íku Mk{Þu ze.ze.xe.Lkk AtxfkðLkk
fkhýu ÷kufkuLku íkuLke yMkh Úkíke níke.
à ðLkMÃkrík Ãkh Aktxðk{kt ykðíke stíkwLkkþf ËðkLke
yMkh íku AkuzLkk V¤, Vq÷{kt òuðk {¤u Au WíÃkkËLkLkku
WÃkÞkuøk fhLkkh WÃk¼kufíkkLku Ãký íkuLkku ¾kuhkf{kt WÃkÞkuøk
Úkíkk stíkwLkkþf ËðkLke yMkh ÚkkÞ Au. DDT yLku BHC
45
suðe stíkwLkkþf ËðkykuLkwt «{ký {kLkðþheh{kt òuðk {éÞwt
Au. Ãkrhýk{u íkuLkku WÃkÞkuøk çktÄ fhðk{kt ykÔÞku.
● s{eLkLkk «Ëq»ký Ãkh rLkÞtºký :
s{eLkLkk «Ëq»kýLku fkhýu s{eLk{kt hnu÷k Ãkku»kf
ík¥ðku Ëqh ÚkkÞ Au yLku Ëðkyku fu ¾kíkhLke yMkh WÃk¼kuõíkk
MkwÄe ÃknkU[u Au yLku íkuLkk fkhýu rðrðÄ hkuøk ÚkkÞ Au. fuLMkh
Úkðk {kxu yk «fkhLkk stíkwLkkþfku sðkçkËkh {LkkÞ Au.
à s{eLkLkk «Ëq»kýLkk rLkÞtºký {kxu hkMkkÞrýf
¾kíkhku, stíkwLkkþfku, f]rºk{ hMkkÞýkuLkku rLkÞtºkýÃkqðof
WÃkÞkuøk fhðku òuEyu.
à Ãkkf {kxu sYhe s{eLkLke ÃkMktËøke fhðe òuEyu
yLku íku s «{kýu íku s{eLk Ãkh ÃkkfLkwt ykÞkusLk fhðwt
òuEyu.
à «Ëqr»kík ÃkkýeLkwt rLkÞtºký fhðwt òuEyu.
● hurzÞku yuÂõxð «Ëq»ký :
yýw rðMVkuxÚke yýw rðrfhýkuLkwt rðMksoLk ÚkkÞ Au.
yýwt çkkìtçkLkk ÃkheûkýÚke ðkíkkðhý{kt rðrfhý Vu÷kÞ Au
íkuLkk fkhýu íkuLkk ykEMkku xkuÃkLkk rðrfhý ðkíkkðhý{kt
òuðk {¤u Au. íkuLke yMkh MkeÄe {kLkðòík Ãkh ÚkkÞ Au
yux÷wt s Lknª ÃkuZeøkík yMkhku ÚkkÞ Au. ðLkMÃkrík Ãkh Ãký
rðrfhýkuLke ¾hkçk yMkh ÚkkÞ Au.
à çkeò rðïÞwØ Mk{Þu òÃkkLkLkk nehkuþe{k yLku
LkkøkkMkkfe þnuhku Ãkh ÍetfkÞu÷k yýw çkkìtçkLke rðrfhýLke
yMkh nS Ãký íkuLke ºkeS ÃkuZe{kt òuðk {¤e hne Au.
æðrLk «Ëq»ký
Mkk{kLÞ yðksLke íkeðúíkk ðÄu íÞkhu íku yðksLkwt
«Ëq»ký çkLku Au yLku yk «Ëq»kýLke yMkh òuðk {¤u Au.
íkuLkk fkhýu Q¼e Úkíke yþktrík, þkuhçkfkuh yLku íkuLke Úkíke
yMkhLku æðrLk «Ëq»ký fnu Au.
yðksLku zurMkçk÷-decible (db) {kt {kÃkðk{kt ykðu
Au yLku íkuLkwt Mkk{kLÞ «{ký Lke[u {wsçk Au.
«fkh zurMkçk÷
1. Mkk{kLÞ ûkeý yðks 0
2. Mkk{kLÞ ïMkLk-nðk-ÃkktËzkLkku Mkhðhkx 10
3. þktík MÚk¤Lkku yðks 20
4. çkòh-yðhsðhLkk {køko ÃkhLkku yðks 30 à ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe æðrLk «Ëq»kýÚke yMkhøkúMík
5. ÷kWz MÃkefh rðLkkLkk ¼k»ký-MktçkkuÄLk - 40 ÷kufku{kt LÞqhkurxf {uLxh rzMk-ykìzoh-{kLkrMkf yðMÚkíkk
çkq{kçkq{ Ãký ÚkÞkLkk rfMMkkyku LkkUÄkÞk Au.
6. ÷kWz MÃkefh Ãkh Mkk{kLÞ yðks 50 ● æðrLk «Ëq»ký Ãkh rLkÞtºký :
7. ykiãkurøkf rðMíkkh - ¾qçk s ½kU½kx 60 yðksLke ðÄw Ãkzíke íkeðúíkk Ãkh rLkÞtºký {kxu ½ýk
ðk¤ku rðMíkkh {n¥ðLkkt Ãkøk÷kt sYhe çkLÞkt Au.
8. sux rð{kLkLkku yðks 70 à Mkðkuoå[u yËk÷íku Mkðkhu 6 Úke hkºkeLkk 10 ðkøÞk
9. ÷kWz MÃkefh Ãkh {kuxk yðksu Mktøkeík- 80 çkkË æðrLk «Ëq»ký Ãkh rLkÞtºkýLkk ¾kMk ykËuþ ykÃÞk Au
¼k»ký yLku íku heíku hkºku 10 Úke MkðkhLkk 6 ðkøÞk MkwÄe ½kU½kxLku
10. nðkE Ãkèe Ãkh rð{kLkLkku yðks 100 SðLk SððkLkk yrÄfkh MðYÃku økýkðe íkuLke Ãkh «ríkçktÄ
11. hkufxu yuÂLsLkLkku yðks 150-200 Vh{kÔÞku Au.
yËk÷íkLkk yk ykËuþ yLkwMkkh hkºku 10 ÃkAe 50
● yðksLkk «Ëq»kýLke yMkh : dbÚke ðÄw yðks Lk fhe þfkÞ. hkºku 10 ÃkAe ÷kWz MÃkefh
yðksLkwt «Ëq»ký {kLkðSðLk Ãkh «ríkfq¤ yMkhku ðøkkzðk Ãkh «ríkçktÄ íkÚkk VxkfzkLkku yðks fhðk Ãkh Ãký
Mksuo Au. íkuLkk fkhýu Ÿ½{kt ¾÷u÷, [erzÞkÃkýwt, økwMMkku, {LkkE Vh{kðe Au.
¾÷u÷ suðe çkkçkíku Q¼e Úkíke nkuÞ Au. à yðks fhíkkt {þeLkku{kt ¾kMk «fkhLkk VeÕxh
yðksLku òu Mkw{Äwh heíku hsw fhðk{kt ykðu íkku íku ÷økkððk, {þeLk{kt yðks ½xkzk økúeStøk-ykuEr÷tøk
Mktøkeík{Þ æðrLk îkhk h[Lkkí{f çkLke hnu Au. ÔÞÂõíkLku fhðk, ðknLkkuLkk MkkÞ÷uLMkhLke MkVkE fhðk Ãkh ¼kh
«uhýk, ykLktË, MVqŠík, íkksøkeLkku yLkw¼ð ÚkkÞ Au íkÚkk {qfðk{kt ykðu Au.
n¤ðkþ yLkw¼ðu Au. íkuÚke rðÃkheík òu ½kU½kx{Þ yðks à rMkLku{køk]n, Mk¼køk]n, {trËh, {ÂMsË fu yLÞ
nkuÞ íkku íkuLkk ðíkoLk{kt Wîuøk, níkkþk, Wf¤kx, økwMMkku, Mkk{krsf MÚk¤ku Ãkh yðksLke íkeðúíkk ½xkzk æðrLkþku»kf
Ÿ[k yðksu çkku÷ðwt suðk ÷ûkýku òuðk {¤u Au. ÷økkððk, ÃkzËk ÷økkððkÚke «Ëq»ký ½xu Au.
à ðÄw Ãkzíkk ½kU½kx yLku yðksLke MkeÄe yMkh à æðrLk «Ëq»ký ½xkzðk ònuh rðMíkkhku{kt ð]ûkku
{kýMkLke Mkkt¼¤ðkLke þÂõík Ãkh ÚkkÞ Au. íkuLke Mkkt¼¤ðkLke ðkððk Ãkh ¼kh {qfðk{kt ykðu Au. ð]ûkku îkhk 10 Úke 15
MktðuËLkþe÷íkk ½xe òÞ Au. fÞkhuÞ ðÄw Ãkzíkku yðks íkuLkk zurMkçk÷ (db) yðks ½xkzðk{kt {ËË {¤u Au.
fkLkLkk ÃkzËkLku økt¼eh LkwfþkLk ÃknkU[kzu Au yLku íkuLkk fkhýu
çknuhkþ ykðe òÞ Au. yk WÃkhktík yLÞ SðkuLku Ãký
½kU½kxLke yMkhku òuðk {¤u Au.
à rð¿kkLke søkËeþ[tÿ çkkuÍu MktøkeíkLke ðLkMÃkrík Ãkh
Äkíkw «Ëq»ký (Metal Pollution)
yMkh ytøkuLkku «Þkuøk Ãký fÞkuo níkku yLku íku heíku ðLkMÃkrík ykÃkýk hku®sËk SðLk{kt ÄkíkwykuLkku WÃkÞkuøk ½ýku
ð]rØ WÃkh Ãký yðksLke íkeðúíkkLke yMkhku LkkutÄðk{kt ykðe nkuÞ Au. fuÂÕþÞ{ (Ca), {uøLkurþÞ{ (Mg), ðuLkurzÞ{ (V),
níke. ¢kur{Þ{ (Cr), ÷ku¾tz (fe), íkktçkw (Cu) suðe ÄkíkwykuLkku
à æðrLk «Ëq»kýÚke òu Ÿ½{kt ¾÷u÷ Ãkzu íkku íkuLke WÃkÞkuøk rðþu»k òuðk {¤u Au. yk{ Aíkkt òu íkuLkwt «{ký
Mkk{kLÞ ytík:†kðe «r¢Þk{kt Ãký ¾u÷÷ Ãkzu Au. yðksÚke ðÄe òÞ íkku ÄkíkwLkwt «Ëq»ký òuðk {¤u Au.
÷kuneLkwt Ëçkký ðÄðkLke çkkçkík, ykt¾kuLku Ÿ½ Lk {¤íkk Mkk{kLÞ ðÃkhkþLke Äkíkwyku WÃkh fuzr{Þ{ (Cd),
¾U[ yLkw¼ððe, Ãkk[Lk «ð]r¥k Ãkh yMkh suðe çkkçkíkku Ãký ¢kur{Þ{ (Cr), Ãkkhku-{hõÞwhe (Hg), íkktçkw (Cu), rLkf÷
òuðk {¤u Au.
46
(Ni), sMkík (Zn) suðe Äkíkwyku ÃkÞkoðhýLkk «Ëq»ký {kxu Q÷xe, [¬h ykððkt, ÷kuneLkwt Ãkkýe Úkðwt, rn{kuø÷kuçkeLk
[[koLkku rð»kÞ çkLke Au. ½xe sðwt suðk «&™ku Q¼k ÚkkÞ Au.
à ykiãkurøkf {n¥ð Ähkðíke yk ÄkíkwykuLkku ðÃkhkþ à yk WÃkhktík V÷kuhkEz Ãkkýe{kt ðÄw nkuÞ íkku ËktíkLku
ðæÞku Au. hkus Lkðkt fkh¾kLkkyku MÚkkÃkkÞ Au. yk ÄkíkwykuLkk LkwfþkLk ÃknkU[kzu Au yLku òu yuÕÞwr{rLkÞ{Lkku WÃkÞkuøk Úkíkku
ðÃkhkþLke MkkÚku MkkÚku íkuyku f[hku Ãký yux÷ku s X÷ðkÞ Au. nkuÞ íkku V÷kuhkEzÞwõík ÃkkýeLkk ÷eÄu {øks{kt hnu÷e
Ãkrhýk{u ½Lk, «ðkne yLku ðkÞw f[hku ðÄe hÌkku Au, su fkurþfkykuLku LkwfþkLk ÚkkÞ Au.
ÄkíkwLkk «Ëq»ký{kt ðÄkhku fhu Au. à ¢kur{Þ{, rLkf÷, ykMkuorsf suðe Äkíkwyku Ãký ½ýwt
à Wãkuøkku îkhk Vu÷kðkíkk nðkLkk «Ëq»kýLku fkhýu LkwfþkLk fhu Au. ykMkuorLkfÚke [k{zeLkwt fuLMkh ÚkðkLkkt
nðk{kt yk ÄkíkwykuLkk ytþ Ähkðíke hsfý yLku ðkÞw WËknhý Au, íkku ¢kur{Þ{ yLku rLkf÷Úke [k{zeLkwt fu
«Ëw»ký òuðk {¤u Au. ïkMkLk¤eLkwt fuLMkh ÚkðkLkk WËknhý Au.
à Wãkuøkku LkËe, Lkk¤k, ík¤kð{kt «ðkne «Ëq»ký Akuzu
Au yLku íku{kt Ãký yk Äkíkwyku f[hku Vu÷kÞ Au, su «ðkne
ÃkkýeLku «Ëqr»kík fhu Au. *****
à ½Lkf[hku s{eLk Ãkh X÷ðkíkk s{eLk{kt Ãký
«Ëq»ký Vu÷kðu Au.
à Úkkf ÷køkðku, {kÚkwt Ëw:¾ðwt, ¼kh ÷køkðku, suðe
çkkçkíkku ïkMk{kt ÷uðkíkk yk «Ëqr»kík ðkÞw{kt hnu÷e
ÄkíkwykuLke yMkhLku ÷eÄu nkuÞ Au.
à yuf yLkw{kLk {wsçk ykiãkurøkf rðMíkkhku{kt nðk{kt
0.001 mg ÃkkhkLkwt «{ký nkuÞ Au íkku ¼kusLk{kt 0.005 mg
Ãkkhku {kýMk ÷uíkku nkuðkLkwt yLkw{kLk Au.
à furzÞ{ (Cd) yuf Íuhe Äkíkw Au yLku íku ¾ký¾Lkes
¾kuËfk{, hMkkÞý Wãkuøk{kt, MkwÃkh VkuMVux ¾kíkh yLku
yLÞ hMkkÞýku îkhk ÃkÞkoðhý{kt {¤u Au. Mkk{kLÞ heíku
ðku®þøk {þeLk, fqfh, £es ðøkuhu{kt furzÞ{Lkwt Ã÷u®xøk nkuÞ
Au. íkuLkkÚke {kýMkLkk ¾kuhkf{kt Mkk{kLÞ heíku 0.40 mg
furzÞ{ síkwt nkuðkLkwt yLkw{kLk Au. {kýMkLkk þheh{kt 0.30
mg sux÷wt fur zÞ{ hnuíkwt nkuÞ Au íkuLkku yzÄku ¼køk ð]»ký{kt
yLku Aêku ¼køk Þf]ík{kt nkuÞ Au. «Ëq»ký ðÄw nkuÞ íkku
furzÞ{ ðÄe òÞ Au. Äq{úÃkkLk fhLkkh{kt yk {kºkk ðÄw nkuÞ
Au, su ÓËÞhkuøk LkkUíkhu Au.
à MkeMkwt Ãký yuf Íuh Au. ÷ktçkk Mk{Þu þheh{kt íkuLkwt
«{ký ðÄe síkk økt¼eh yMkh òuðk {¤u Au. ðkíkkðhý{kt
Vq÷ -Íkz, {kxe yLku Ãkkýe {khVíku ÃknkU[íkwt MkeMkwt {kýMkLkk
þheh{kt 0.20 mg fu 0.25 mg sux÷wt «{ký Ähkðu Au íkuLkkÚke

47