Professional Documents
Culture Documents
სახელმძღვანელო
თბილისი 2008
1
Tavi I
biznesis arsi da mniSvneloba
I. 1. biznesis koncefciebi
2
biznesis
koncefciebi
pragmatuli
pozitiur
i
kritikuli
3
safuZvlad daedo kapitalistur sazogadoebaSi arsebuli
winaaRmdegobebis marqsistul Teorias.
pragmatuli koncefcia bizness ganixilavs sazogadoebrivi progresis
konteqstSi, rogorc movlenas, romelic aucilebelia rogorc
biznesmenebisaTvis, romlebic gamomdinareoben sakuTari interesebidan,
aseve sazogadoebisaTvis, romelic biznesis safuZvelze akmayofilebs
saqonelsa da momsaxurebaze Tavis moTxovnilebebs. es Teoria biznesis
sferoSi warmoSobil winaaRmdegobebs ganixilavs, rogorc sazogadoebis
ekonomikuri progresis, ekonomikuri ganviTarebis wyaros. am koncefciis
ZiriTadi postulatebi SeiZleba Camoyalibdes Semdegi saxiT:
- biznesi aris adamianis cxovrebis aucilebeli da gardauvali
komponenti;
- winaaRmdegobani, romlebic warmoiqmneba biznesis sferoSi aris
ekonomikuri ganviTarebis wyaro;
- biznesi – es aris istoriulad mudmivi movlena.
pragmatuli, wina koncefciebisagan gansxvavebiT ar axdens biznesis
idealizebas. is warmoaCens mis pragmatul – sazogadoebrivad
sasargeblo mxareebs, ganmartavs biznesis progresul xasiaTs, ganixilavs
mas istoriul-logikur movlenaTa WrilSi.
4
monawileTa mier TavianTi interesebis Sesabamisi qmedeba;
monawileTa iniciativiani xasiaTi;
monawileTa mier personaluri riskis gaTaviseba;
garigebaTa albaTuri da realuri Sedegebis Sefasebis unari;
saqmiani urTierTobebis damyarebis SesaZlebloba;
maqsimaluri mogebis miRebis mizniT, molaparakebaTa momgebiani
warmeobis unari;
saqmianobis prioritetebis da saqmiani urTierTobebis logikis
dadgenis unari;
saqmiani urTierTobis monawileTa interesebis realizaciis
SesaZlebloba sxva monawileTa interesebisagan damoukideblad.
biznesi aris adamianebs Soris urTierTobani maTi erToblivi
saqmianobis procesSi, romlis drosac masSi monawile yvela subieqti
cdilobs, miiRos sakuTari mogeba. es urTierTobani winaaRmdegobrivi
xasiaTisaa, xolo subieqtebis miznebi erTob gansxvavebulia. maTi
dabalanseba xdeba garigebis procesSi. urTierTmomgebiani garigebebi,
saqmiani urTierTobebis gawonasworebuli, idealuri mdgomareobaa.
biznesis subieqtebi imyofebian mudmivi riskis pirobebSi, maT ara aqvT
garigebebis pozitiuri Sedegebis garantia. saqmiani urTierTobebis
monawileTa efeqtianoba damokidebulia maT unarze _ argumentirebulad,
dasabuTebulad daicvan TavianTi poziciebi. aq mniSvnelovania
saqmianobis prioritetebis swori SerCeva, maTi saqmiani urTierTobebis
logikisadmi daqvemdebareba.
biznesSi yvelaze mniSvnelovan komponents Seadgens misi subieqtebi.
iuridiuli TvalsazrisiT, biznesis subieqtSi igulismeba misi uflebebis
da movaleobebis matarebeli. amitomac aris, rom Tanamedrove sabazro
ekonomikaSi biznesis subieqtebs Seadgenen:
mewarmeebi, anu is pirebi, romlebic axorcieleben iniciativian,
inovaciur saqmianobas, TavianTi riskiT, iuridiuli da ekonomikuri
pasuxismgeblobiT;
samewarmeo asociaciebi da mewarmeobrivi koleqtivebi;
produqciis da momsaxurebis individualuri da koleqtiuri
momxmareblebi, momxmarebelTa kavSirebi da asociaciebi;
saxelmwifos is struqturebi, romlebic biznesis procesSi gamodian
SemkveTis rolSi.
aRsaniSnavia, rom terminebi _ `biznesi~ da `mewarmeoba~ Sina-
arsobrivad erTmaneTTan axlos dganan. amasTan, cneba `biznesi~
gacilebiT ufro farToa, vidre cneba `mewarmeoba~. cneba `biznesi~
moicavs ekonomikis yvela subieqtebs Soris urTierTobebs, ara marto
mewarmeebs, aramed momxmareblebsac, daqiravebul muSakebs, saxelmwifo
struqturebs.
gamokvlevis TvalsazrisiT, aRniSnul kursSi sainteresoa samewarmeo
biznesis Seswavla. samewarmeo biznesi aris biznesis erT-erTi da yvelaze
mniSvnelovani elementi, romlis Seswavla erTob aqtiuria. garda amisa,
mniSvnelovania momsaxurebis biznesis elementebis analizi. biznesis
safuZveli aris warmoebis saSualebebze, moxmarebis sagnebze da
momsaxurebaze kerZo sakuTreba. amdenad, biznesi moicavs, rogorc
samewarmeo, aseve samomxmareblo bizness.
5
Tu mwarmoeblisaTvis mTavari aris Semosavlis miReba (rogorc wesi
fulad formaSi), momxmareblebisaTvis aseTi Semosavlis wyaro aris
saqoneli (momsaxurebis formiT).
axdenen ra Tavisi samomxmareblo interesebis realizebas
samomxmareblo xelSekrulebebis safuZvelze, Rebuloben ra im gziT
Semosavals, MEmewarmeebi amavdroulad samomxmareblo biznesis subieqtad
gvevlinebian.
momxmareblebis roli biznesis Tanamedrove sistemaSi aisaxeba
Sesabamis TavSi _ `marketingi~ (ix. Tavi XIV). samewarmeo biznesTan
SedarebiT, samomxmareblo biznesTan Sexeba aqvs yvela moqalaqes.
amitomac aris, rom is asaxavs adamianebis erTobliv monawileobas
saqmiani urTierTobebis sistemaSi.
samomxmareblo biznesi aris gamawonasworebeli Zala da
stimulatori samewarmeo biznesTan mimarTebiT, radganac is aiZulebs
mewarmeebs, ara marto gauwion angariSi momxmareblebs, aramed aRiqvan
isini saqmian urTierTobebSi partniorebad.
samomxmareblo biznesis monawileebs warmoadgenen, rogorc fizikuri
pirebi, aseve is mewarmeebi, romlebic gvevlinebian sxva firmebis
produqciis momxmareblebad. ekonomikur literaturaSi [89.c.61]
ganixileba agreTve saxelmwifo biznesi, rac gulisxmobs saxelmwifo da
komerciul firmebs Soris urTierTobebs saxelSekrulebo sawyisebze.
6
miwaze. amitom, kapitalis dagroveba aris dafuZnebuli Sromis
ekonomikur iZulebaze.
feodaluri sazogadoebis daSlis da sabazo ekonomikuri
urTierTobebis safuZvlebis Casaxvis procesSi gaCnda kapitalis
dagrovebis axali formebi. am epoqaSi SeiZleba gamovyoT kapitalis
dagrovebis Semdegi formebi:
manufaqturebis Seqmna, sadac muSa aris mimagrebuli Sromis
iaraRebze (iseve, rogorc feodalur sazogadoebaSi glexi
miwaze);
kapitalis dagroveba mevaxSeobis gziT;
saxelmwifo moxeleebis mier calkeuli mewarmeebisaTvis
mewarmeobis sferoSi eqskluziuri uflebebis gadacema;
savaWro omebis warmatebuli warmoeba.
kapitalis dagroveba xdeboda agreTve aralegaluri formiTac;
kanonebis darRvevis, sxvisi qonebis miTvisebisa da sxva gzebiT.
aralegaluri kapitalis dagrovebas miekuTvneba:
saxelmwifo moxeleebis mier kanonis sawinaaRmdegod sxvadasxva
samewarmeo maqinaciebis warmoeba;
saxelmwifo moixeleebis aqcionerebis formiT axali kompaniebis
SeqmnaSi monawileoba;
korufcia, meqrTameoba, gamomZalveloba;
dapyrobili xalxebis koloniuri Zarcva;
dampyrobluri omebis warmoeba axali miwebis, samewarmeo
potencialis, samuSao Zalis zrdis mizniT.
7
III. etapi iwyeba XX saukunis 20-iani wlebidan da Tavdeba 80-ian wlebSi.
IV. etapi iwyeba XX saukunis 80-iani wlebidan dRemde.
XIX saukunis dasawyisisaTvis saqarTveloSi kvlavindeburad
dominirebda patriarqaluri, saojaxo mrewveloba da soflis meurneoba.
30-iani wlebidan intensiurad viTardeboda xelosnoba, mevenaxeoba,
vaWroba, gaCnda pirveli manufaqturebi, pirveli saaqcio sazogadoebebi.
cnobilma mkvlevarma f. gogiCaiSvilma Tavis SromaSi `xelosnoba
saqarTveloSi~1 safuZvlianad Seiswavla mewarmeobis warmoqmnis
safuZvlebi am epoqaSi.
mewarmeobisa da biznesis ganviTareba 1917-1921 wlebSi dakavSirebuli
iyo im saerTo movlenebTan, romlebic istoriaSi Sevida socialisturi
revoluciis saxiT. 1921 wlidan biznesi daeqvemdebara bolSevikur
ideologias da radganac marqsizmi bizness adamianebis eqsploataciis
wyarod miiCnevda, 1921 wlidan saqarTveloSi daiwyo misi Seferxebis
(upiratesad msxvil biznesmenTa represiebis gziT), xolo Semdgom
gauqmebis procesi.
XX saukunis 20-iani wlebidan 80-ian wlamde saqarTveloSi mimdinare
socialisturma reformebma gamoiwvia am qveynis, msoflios udidesi
nawilis ganviTarebis saerTo logikidan amogdeba. saqarTvelos
ekonomikuri CamorCenis mizezebi am periodSi msoflios qveynebisagan
gankerZoebaSi unda veZeboT. biznesi Seuferebeli aRmoCnda komunisturi
ideologiisaTvis, ris gamoc is idevneboda, xolo mewarmeebi represiebis
obieqtebi gaxdnen.
XX saukunis 80-ian wlebis bolos qveynis ganTavisuflebam ruseTis
imperiuli diqtatisagan qarTvel xalxs damaimedebeli perspeqtiva
dausaxa ekonomikuri ganviTarebis, msoflios civilizaciasTan Serwymis,
ekonomikuri Tavisuflebis xarisxis amaRlebis TvalsazrisiT. daiwyo
civilizebuli msoflios istoriuli ganviTarebis logikidan
xelovnurad amogdebuli qveynis socialur-ekonomikuri ganviTarebis
axali epoqa - sabazro-ekonomikur urTierTobaTa formirebis procesi.
XXI saukunis dasawyisSi am procesma farTo xasiaTi SeiZina da dRes ukve
Tamamad SeiZleba iTqvas, rom istoriuli logikis TvalsazrisiT, is
saqarTvelosaTvis ualternativo da Seuqcevadi procesia.
a) warmoebis faqtorebi
1
mewarmeobis ganviTarebis safuZvlebi saqarTveloSi ufro dawvrilebiT Seswavlilia
wignSi: f. gogiCaiSvili, xelosnoba saqarTveloSi. Tsu, 1976 w.
8
sazogadoebis resursebs ekonomistebi uwodeben warmoebis
faqtorebs. warmoebis pirvel faqtors miekuTvneba bunebrivi resursebi.
esenia: miwa, wylis, tyis resursebi, sasargeblo wiaRiseuli. meore aris
Sroma – anu adamianebi, romlebic awarmoeben saqonlsa da momsaxurebas.
warmoebis mesame faqtori aris kapitali, romelic Tavis mxriv iyofa
naturalur-nivTovriv da fulad kapitalad. naturalur-nivTobrivs
miekuTvneba: Senobebi, nagebobebi, manqanebi da sxva, fulad kapitals
miekuTvneba yvela saxeobis fuladi resursebi. warmoebis meoTxe faqtors
miekuTvneba mewarmeobis unari.
mewarmeebi arian is adamianebi, romelTac SeswevT unari, ufro
racionalurad gamoiyenon zemoT CamoTvlili resursebi. yvela saxeobis
mewarmeoba dakavSirebulia riskTan. mewarmeebi warumateblobis
SemTxvevaSi imyofebian safrTxis winaSe, rom dakargon, rogorc
sakuTari qoneba, aseve sazogadoebrivi mdgomareoba. xolo warmatebuli
mewarmeebi imkvidreben TavianT Rirseul adgils sazogadoebasa da
biznesSi. es SesaZlebloba aiZulebs maT saqmis wamowyebis, an misi
msvlelobis procesSi gaswion riski. miuxedavad imisa, rom yvela qveynis
ekonomika eyrdnoba erTi da igive warmeobis faqtorebs, am resursebis
raodenoba da xarisxi sxvadasxva qveyanebSi erTi da igive ar aris.
CrdiloeT amerikaSi aris didi raodenobiT nayofieri miwa,
kvalificirebuli muSaxeli, ganviTarebuli sawarmoo infrastruqtura,
progresuli teqnologiebi da tradiciulad Camoyalibebuli mewarmeoba.
amitomac aris aSS erT-erTi lideri msoflios ekonomikur sistemaSi.
saqarTvelo am TvalsazrisiT sastarto poziciebze imyofeba, rac
ganapiroba am qveynis istoriuli ganviTarebis Tviseburebebma.
Tanamedrove mewarmeobis ganviTarebis istoria saqarTveloSi
saistorio wyaroebis mixedviT iwyeba 1864 wlidan.
1917 wlidan 20-iani wlebis dasawyisamde samewarmeo bazari
saqarTveloSi daeTmo wvril mewarmeobas anu wvril bizness.
1921 wlidan e.w. axali ekonomikuri politika gaxda sofelsa da
qalaqs Soris saqonelgacvlis gaaqtiurebis safuZveli. soflis
meurneobaSi sasursaTo gadasaxadis politikam Seqmna safuZveli am
saqonelgacvliTi operaciebisaTvis.
Semdegi etapi saqarTveloSi iwyeba 20-iani wlebidan da mTavrdeba 80
wlebis Sua xanamde. Cveni qveynis istoriaSi am periodma gamoiwvia
saqarTvelos amogdeba msoflios saerTo ekonomikuri ganviTarebis
logikidan. msoflios qveynebis ekonomikuri ganviTarebisagan misi
CamorCenilobis mizezebi am etapSi unda veZeboT, radganac mewarmeoba,
rogorc komunisturi ideologiisaaTvis Seuferebeli, qveyanaSi
faqtobrivad aikrZala. mxolod XX saukunis 90-iani wlebis dasawyisSi
saqarTvelo misi ruseTis diqtatisagan Tavisuflebis Semdgom, aRwevs
mewarmeobisa da biznesis aRorZinebas qveyanaSi.
ekonomikuri sistema yvela calke aRebul qveynebSi asaxavs mis
istorias, tradiciebs, miznebs, politikas. is, rac mniSvnelovania erTi
kulturisaTvis SeiZleba arafers niSnavdes meoresaTvis da piriqiT.
rodesac vsaubrobT ama Tu im qveynis ekonomikuri sistemis
warmatebebze, yuradReba unda gavamaxviloT im kriteriumebze, romelic
SemuSavebulia am qveynebis mier maTi ekonomikuri warmatebisa Tu
warumateblobebis SefasebisaTvis. calkeul qveynebSi aseTi Sefasebis
kriteriumebia: ekonomikuri stabiluroba, dasaqmeba, Semosavlebis
Tanabarzomiereba da sxva.
9
amasTan, qveynebis umetesobisaTvis stabiluri ganviTarebis
(ekonomikuri zrdis) ZiriTad maCvenebels warmoadgens wlis ganmavlobaSi
warmoebuli erToblivi erovnuli produqtis moculoba. eep es aris ama
Tu im qveynis mier misi warmoebis faqtorebis gamoyenebiT, erTi wlis
ganmavlobaSi warmoebuli produqciis da momsaxurebis erToblioba,
gamoxatuli RirebulebiT an naturalur erTeulebSi.
ekonomikuri ganviTarebas ufro srulyofilad asaxavs erToblivi
Sina produqtis maCvenebeli, romelic aseve aris momsaxurebisa da
saqonlis erToblioba da, amasTanave, maCvenebeli aRricxavs ucxouri
kompaniebis Semosavlebs mocemuli qveynis SigniT da im Semosavlebs,
romlebic miiReba am qveynis sazRvargareT moqmed kompaniebSi. am
maCveneblebis dinamikis dadgena ama Tu im qveyanaSi gvaZlevs
SesaZleblobas, davadginoT ekonomikuri ganviTarebis tendencia.
mocemuli maCveneblebi gamoiyeneba agreTve calkeuli qveynebis
ekonomikuri ganviTarebis Sedarebis mizniT. sizustisaTvis agreTve
gamoiyeneba iseTi maCvenebeli, rogoric aris eep da eS xvedriTi wili
erT sul mosaxleze gadaangariSebiT.
miuxedavad didi analitikuri funqciisa, eep srulad ver asaxavs
qveynis ekonomikaSi mimdinare procesebs. es motivirebulia imiT, rom eep-
Si ar aisaxeba Crdilovani ekonomikis xvedriTi wili. amasTan, ekonomikis
es segmenti calkeul qveyanaSi aris mniSvnelovani. iseT ganviTarebul
qveyanaSi, rogoricaa aSS Crdilovani ekonomikis xvedriTi wili Seadgens
842 miliard dolars weliwadSi, anu eep-s 15 %-s.[277,p.71]. marTalia,
saqarTveloSi es maCvenebeli bolo wlebSi mniSvnelovnad Semcirda,
magram is kvlavindeburad maRalia da Seadgens eep-s 8%-s.2
2
saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis saxelmwifo
departamentis monacemebi. Tb. 2007. gv. 18.
10
rogorc TviTregulirebadi meqanizmi. ù`uxilavi xeli~ am meqanizmSi
aregulirebs im raodenobiT saqonlis warmoeobas, romelic aucilebelia
sazogadoebisaTvis saxelmwifos mxridan raime Carevis gareSe.3[232,p.27]
amasTan, j. keinsis mixedviT saxelmwifo valdebulia, aucileblobis
SemTxvevaSi garkveuli doziT CaerTos regulirebis procesSi.4
resursebis ganawilebis ekonomikuri sistema mTeli rig qveynebSi
warmodgenilia Sereuli kapitalizmis saxiT. aseTia, magaliTad, aSS-s
kapitalizmi.
Sereuli kapitalizmis SemTxvevaSi, kerZo pirebs gaaCniaT
SesaZlebloba damoukideblad gansazRvron Tu vin, ra raodenobiT da
visTvis awarmoos saqoneli da momsaxureba. Tavisufali mewarmeoba
asaxvas hpovebs Tavisufali, SeuzRudavi bazris principebSi. amitomac
aris, rom aseT ekonomikas Tavisufal sabazro ekonomikas uwodeben.
praqtikulad, es niSnavs, rom Tu Tqven xarT mwarmoebeli, maSin gaqvT
SesaZlebloba, daawesoT Tqvens saqonelze nebismieri fasi, romelic ar
aRemateba am saqonelze sabazro fass da piriqiT, Tu Tqven xarT
momxmarebeli SegiZliaT, SeiZinoT nebismieri saqoneli TqvenTvis misaReb
fasSi. Tavisufali mewarmeobis sistemaSi mniSvnelovan rols TamaSoben
damoukidebeli mewarmeebi. isini swavloben mosaxleobis moTxovnebs,
axdenen im resursebis mobilizebas, romlebic aucilebelia maTi
ekonomikuri damoukideblobisaTvis. amdenad, mewarmeoba da biznesi aris
kapitalisturi sazogadoebis ZiriTadi atributebia.
sistemas, romelic yvelaze naklebad warmoadgens individumis
ekonomikur Taviuflebas ewodeba komunizmi. am sistemis amosavali aris
warmoebis saSualebebze sazogadoebrivi sakuTreba da resursebis
gegmiuri ganawileba. 5 ukanaskneli am sistemisaTvis imdenad
mniSvnelovania, rom mas xSirad uwodeben gegmiur ekonomikas. am
sistemis prioriteti aris socialuri Tanasworobis principi. am
sistemaSi mewarmeoba interpretirebulia, rogorc eqspluatacia. gegmiuri
ekonomika damaxasiaTebelia iseTi qveynebisaTvis, rogoric aris
CrdiloeT korea da kuba.
komunizmis principebi calkeul qveynebSi gansxvavebulad moqmedebs,
magram maTTvis saerToa is, rom warmoebis saSualebebi saxelmwifos
kontrolis qveS imyofeba. kerZo sakuTreba vrceldeba mosaxleobis
pirad nivTebze da maTi Sidameurneobis calkeul sagnebze. resursebis
ganawileba xorcieldeba mkacri centralizebuli dagegmvis gziT.
gegmiur ekonomikas gaaCnia, rogorc Rirsebani, aseve naklovanebani.
misi Rirebuleba aris is, rom aseTi ekonomikisaTvis damaxasiaTebelia
mosaxleobis SezRuduli socialuri diferenciacia. umuSevroba da
inflacia saxelmwifos mxridan kontrols eqvemdebareba. amasTan, aseT
qveynebSi ar arseboben samewarmeo saqmianobis stimulebi. maTTvis
damaxasiaTebelia saqonlisa da momsaxurebis ganviTarebis dabali
tempebi, rac, Tavis mxriv, gansazRvravs sazogadoebrivi progresis,
ganviTarebis motivaciis dabal dones.
3
Robert Meilbroner and Lester C. Thurow. Economics Explaned, uptadet ed. New York: Simon L. Schuster, 1987,
27.
4
am problemebis irgvliv ufro dawvrilebiT ix.: T. Sengelia, makroekonomikuri
analizis ontologia: keinsianelebidan klasikosebisaken. Tsu, 2001.
5
T. Sengelia. ekonomikuri daregulirebisa da regulirebis sinTezi gardamavali
ekonomikis pirobebSi. J. ekonomika, #10-11, 2002.
11
miuxedavad amisa, rom msoflioSi wminda komunizmis momxreTa
raodenoba dRiTidRe mcirdeba, rCebian komunisturi ideologiis
orTodoqsi mimdevrebic.
gansakuTrebuli intensivobiT ekonomikis restruqturizacia
mimdinareobs aRmosavleT evropaSi: erTiani germania, poloneTi, ungreTi,
rumineTi, CexeTi da slovakeTi daadgnen sabazro ekonomikis gzas.6 1991
wlis dekemberSi Tavisi arseboba Sewyvita sabWoTa kavSirma, romelmac 74
wlis ganmavlobaSi iarseba, rogorc unitarulma, imperialisturma
saxelmwifom, romelsac saTaveSi edga komunisturi partiis
nomenklaturuli diqtatura. yofili kavSiris respublikelebi aqtiurad
Seudgnen sakuTrebis restruqturizaciis, saxelmwifo qonebis
gansaxelmwifoebriobis, privatizaciis gzas. amasTan, sabazro reformebi
am qveynebSi xasiaTdeba politikuri arastabilurobiT, umuSevrobisa da
inflaciis maCveneblebis zrdiT. droebiT daeca xalxis cxovrebis
donec.7
CineTSi miuxedavad imisa, rom SenarCunebulia komunisturi marTvis
reJimi aqtiurad tardeba sabazro ekonomikuri reformebi, Camoyalibda
saSualo da wvril mewarmeTa fena. CineTis xelmZRvaneloba xels uwyobs
dasavleTis menejmentis aTvisebasa da sabazro reformebis daCqarebas.
1997 wlidan hongkongma Sewyvita Tavisi arseboba, rogorc britanulma
koloniam da aRmoCnda CineTis mmarTvelobis qveS. amis gamo bevrma
mewarmem datova hongkongi da gadavida sacxovreblad kanadaSi.
daaxloebiT 29 aTsma adamianma gadainacvla hongkongidan kanadaSi da
maTi ricxvi winaswari prognozebiT 200 aTasamde gaizrdeba. [249, p 5]
ekonomikuri sistemebis mesame tipi aris socializmi, romelic
ekonomikuri Tavisuflebis xarisxiT imyofeba Sualedur mdgomareobaSi
komunizmsa da kapitalizms Soris. komunizmis msgavsad, socializmSi
sakmaod masStaburad aris warmodgenili saxelmwifo dagegmva,
saxelmwifo gvevlineba miwisa da kapitaluri resursebis mflobelad.
amasTan, saxelmwifo ereva im dargebis saqmianobaSi, romlebsac gaaCniaT
strategiuli mniSvneloba. transportSi, medicinaSi, kavSirgambulobaSi
da sxva dargebSi saxelmwifo gvevlineba, rogorc warmoebis
saSualebebze saxelmwifo sakuTrebis mflobeli da adgens saboloo
produqtis ganawilebis meqanizms. kerZo sakuTreba daiSveba mxolod im
dargebSi, romelTac ar gaaCniaT strategiuli mniSvneloba. firmebi da
individumebi iTviseben TavianTi Semosavlebis mxolod nawils,
gadasaxadebi aseT saxelmwifoebSi maRalia, radganac saxelmwifos uwevs
jandacvis, samedicino momsaxurebis, mSeneblobis da sxva danaxarjebis
sruli anazRaureba.
ukanasknel wlebSi socializmi kerZo sakuTrebas uSvebs ekonomikis
sabaziso dargebSi. ase magaliTad, laTinur amerikaSi, meqsika da Cile
yidis saxelmwifo satelefono kompaniebs da aviaxazebs. boliviam,
kolumbiam da kostarikam 80-iani wlebis Sua periodSi daiwyes
Tavisufali bazris ekonomikuri sistemis Seqmna da dRes maTi warmoeba
12
da eqsporti sagrZnoblad amaRlda. argentina da brazilia gadavida
Tavisufali vaWrobis gzaze da sxva.8
8
Miriam Bensman. Latin America’s Year of the Deal//Institutional Investor. 1992. March 67-76
9
ufro dawvrilebiT am problemebis irgvliv ixileT: T. Sengelia, inovaciebi da
dinamikuri sabazro procesebis modelebi. makro-mikroekonomika #3, 2000 w. gv. 18-20
13
konkurenciisaTvis erT-erTi gadamWreli mniSvneloba gaaCnia
fasebis zomier politikas, fasebze swor, gaazrebul da racionalur
dakvirvebas. magaliTad, amerikuli kompania `tiko belis~ konkurenti
gaxlavT msoflio bazarze damkvidrebuli da CvenSi kargad cnobili
kompania `makdonaldsi~. es kompaniebi awarmoeben gamburgerebs da swrafi
kvebis produqtebs. `tiko belma~ daiwyo fasebis Semcireba 89 centidan 59
centamde, ramac gamoiwvia realizaciis donis amaRleba 27%mde, kompania
`tiko~ amiT ar dakmayofilda da Seamcira fasebi 23 dan 16 saxeobis
nawarmze, riTac gayidvebis moculoba gaizarda 19%-iT, maSin, rodesac
mTlianad gayidvebi swrafi kvebis obieqtiebSi saanalizo periodSi
gaizarda mxolod 3%-iT. ra mizani aqvs aseT intensiur fasdaklebas?
miuxedavad imisa, rom gasaRebis moculoba izrdeba, kompaniis mogeba
stabiluria, rac gamowveulia imiT, rom kompania TandaTanobiT aCvevs mis
momxmarebels Tavis sakuTar produqcias. amdenad, am kompaniisaTvis
fasebis Semcirebas azri aqvs mxolod im SemTxvevaSi, Tu izrdeba
gasaRebis moculoba, anu farTovdeba misi momxmareblis raodenoba
konkurentebis xarjze. da marTlac, `tiko belis~ mogeba 1990 wels 37%-
iT gaizarda, ramac 150 mln. dolari Seadgina, gasaRebis 19%-iT zrdis
xarjze. [184, p. 4].
`makdonaldsi~ iZulebuli gaxda Seemcirebina fasebi mis ZiriTad
nawarmze. radganac `makdonalds~ seriozuli konkurentebi saqarTveloSi
ar gaaCnia, is Tavis nawarmze kvlavindeburad inarCunebs maRal fasebs,
Tumca mdgomareoba qarTul bazarze icvleba swrafi kvebis sxva firmebis
intensiuri Semosavlis gziT.
amdenad, zemoT moyvanili magaliTi gviCvenebs, rom es firmebi
cdiloben, gazardon mogeba danaxarjebis mkacri kontrolisa da
saqonelbrunvis zrdis gziT. aseTi konkurenciuli strategia
orientirebulia saqonlis realizaciis zrdaze. amasTan, saqonlis
realizaciis zrda aris mibmuli im xarisxTan da servisTan, romelsac
firmebi sTavazoben momxmarebels.
meore konkurenciuli strategia gulisxmobs ara fasebis `dagdebas~,
aramed momxmareblisadmi axali servisisa da produqciis SesTavazebas.
ase magaliTad, amerikuli kompania `el torito~ imave momxmareblebzea
orientirebuli, romelzec `tiko belia~, magram es kompania mis kvebis
produqts `buritos~ yidis ufro Zvirad, vidre ukanaskneli. es
ganpirobebulia imiT, rom is sTavazobs momxmarebels did porciebs,
myudro atmosferos, ufaso delikatess. `el torito~ emsaxureba nakleb
klientebs, vidre `tiko beli~, misi mogeba stabilurad izrdeba xarisxis
zrdis da momsaxurebis gaumjobesebis xarjze. [233, p.3]
Tavisufali bazari es ara marto fasebisa da momsaxurebis
gaumjobesebaa, konkurenciuli motivi mewarmeebs aiZulebs eZebon axali,
inovaciuri midgomebi produqciisa da momsaxurebis realizaciis mizniT,
rac mogebis zrdis TvalsazrisiT qmnis damatebiT SesaZleblobas.
amdenad, inovaciebi mogebis zrdis damatebiT faqtorad gvevlineba.
14
aramed mTavari aq aris moTxovna - miwodebis nafardoba10 ekonomikuri
TvalsazrisiT, miwodebis qveS igulisxmeba saqonlisa da momsaxurebis
garkveuli odenoba, romelic SesaZlebelia mwarmoeblebma moawodon
momxmareblebs drois garkveul droSi gansxvavebuli fasebSi. moTxovna
es aris saqonlisa da momsaxurebis is odenoba, romelic SesaZlebelia,
momxmarebelma Seisyidos mocemul fasad mocemul dros.
moTxovna-miwodebis Teoriis safuZvelSi devs martivi logika:
momxmareblebi yiduloben met saqonels dabal fasebSi da naklebs
maRalSi. mwarmoeblebi sTavazoben met saqonels maRal fasebSi da
naklebs dabal fasebSi. sxva sityvebiT rom vTqvaT, miwodebisa da
moTxovnis moculoba aris urTierTdakavSirebuli da wonasworoba maT
Soris aisaxeba mocemuli momentis sabazro fasSi.
sabazro ekonomikaSi moTxovna-miwodebis ZiriTadi regulatori aris
mogeba. ase magaliTad, TeatrSi ufro meti komediuri Janris speqtakli
idgmeba maSin, rodesac maTze bileTebi iyideba kargad, magram Teatrs
SeuZlia dadgas meti raodenobiT tragediebi an dramebi Tu bileTebi
iyideba ukeTesad. Teoriuli Tvalsazrisi, am gadawyvetilebaTa
motivatori aris iseTi mdgomareoba, romlis drosac momxmareblebi
Rebuloben imas, rac undaT, xolo mewarmeebi mogebis amaRlebis mizniT,
cdiloben, gaiTvaliswinon sazogadoebis moTxovnileba.
amdenad, momsaxurebasa da saqonelze sabazro fasebi ganisazRvreba
moTxovna-miwodebis kanonis Sesabamisad. warmovidginoT, rom vyidiT
Tanamedrove saTvaleebs 35 dolarad da gagvaCnia 650 saTvale, imis gamo,
rom am fasad saTvaleebi iyideba cudad, iZulebuli gaxdiT dagewiaT
fasi 20 dolaramde, ris gamoc vaWroba gaaqtiurda da brunvis zrdam
gamoiwvia mogebis gadideba. amasTan, garkveuli drois Semdeg
momwodebelma aswia fasi am produqciaze, ris gamoc misgan ver
SeisyidiT saTvaleebs anu bazarze arsebobs moTxovna iaf saTvaleebze,
magram ar aris miwodeba. logikurad wamoiWreba sakiTxi, arsebobs Tu
ara bazarze fasi, romelic misaRebia, rogorc momxmareblisaTvis, aseve
momwodeblebisaTvis? - aseTi fasi arsebobs – es is fasi, romlis drosac
moTxovnis moculoba bazarze utoldeba miwodebis moculobas.
es urTierTdamokidebuleba grafikulad Semdegi saxiT aisaxeba:
10
ufro dawvrilebiT am problemas SesaZlebelia gavecnoT wignSi: T. Sengelia.
makroekonomikuri analizis ontologia. klasikosebidan keinsianelebisaken. Tsu, 2001.
15
naxati #2 moTxovnisa da miwodebis Tanafardoba.
moTxovna - M , miwodeba – S, wonasworoba – E
rogorc am naxatidan Cans, vertikalurad aris warmodgenili
fasebis cvlileba, horizontalurad - saaTebis raodenoba. SM monakveTi
aris moTxovnis mrudi. mruds ekonomikaSi SeiZleba aRiniSnavdes swori
xazic. Cvens mier warmodgenili magaliTis Sesabamisad, gvaqvs survili,
momxmarebels mivawodoT meti saTvale 35 dolarad da ara 20-ad,
amisaTvis dagvWirdeba ufro Zvirad Rirebuli sagamofeno darbazi,
reklama da sxva. anu sxva Tanabar pirobebSi miwodebis sidide izrdeba
fasis zrdasTan erTad. es damokidebulebac SeiZleba aisaxos
grafikulad. S-xazi gviCvenebs, rom sasurvelia gaiyidos 30 saTvale 35
dolarad, 25 saTvale – 30 dolarad da a. S. survili – viyidoT
saqoneli izrdeba fasebis SemcirebasTan erTad. da piriqiT rac ufro
metia fasi miT ufro didia miwodeba. xazi, romelic asaxavs miwodebis
da moTxovnis fasis sidides Soris urTierTdamokidebulebas aris
miwodebis mrudi. SeuZlebelia gayidos 30 saTvale 35 dolarad,
momxmarebels SeuZlia am fasSi mxolod 10 saTvale iyidos. mowodebis
sidides am SemTxvevaSi Seadgens 30 saTvale. sruliad SesaZlebelia, rom
am pirobebSi saqonlis nawili gayidvis gareSe darCes Tu fass ar
CamovwevT. rogor SeiZleba aviciloT es garemoeba? mxolod erTi gziT,
Tu SevinarCunebT im E wertils, sadac ikveTeba moTxovnisa da miwodebis
mrudeebi. am wertilze Cans, rom 25 dolarad momxmareblebi mzad arian
SeiZinon 20 saaTi. amdenad, 25 dolari is fasia, sadac moTxovna da
mowodeba gawonasworebul mdgomareobaSi imyofeba, amitomac aris, rom am
fass wonasworobis fass vuwodebT.
wonasworobis fasi 20 saTvale 25 dolarad ar aris panacea,
gamzadebuli recepti, is icvleba sabazro faqtorebis zegavleniT.
magaliTad, masze moqmedebs moda an sabazro agentebma SeiZleba es fasi
momxmarebelTa gadmobirebis mizniT xelovnurad aswion an daswion.
amitomac aris, rom bazarze aucilebeli xdeba sabazro faqtorebis
mudmivi analizi, maTi axleburi gadafaseba.
fasebi did zegavlenas axdenen calkeuli dargebis ganviTarebaze.
isini ubiZgeben mewarmeebs, Cadon fuli im dargebSi, romlebic
momgebiania. 80-ian wlebSi aSS-s kreditis siiafem ubiZga samSeneblo
firmebs, bostonidan san-tiagomde CaedoT msxvili fuli am biznesSi.
ekonomikuri situaciis gauaresebam aiZula samSeneblo firmebi, daegdoT
binebisa da ofisebis fasebi, ramac mniSvnelovnad azarala isini.
saqarTveloSi amave mizeziT, samSeneblo bumi SeimCneva 90-iani wlebis
meore naxevridan.
amdenad, ekonomikis dacemis pirobebSi, fasebi samSeneblo
industriis produqciaze ecema, radganac miwodeba uswrebs moTxovnas.
samagierod, ekonomikuri aRmavlobis periodSi, am firmebs eZlevaT
fasebis zrdis SesaZlebloba.
Teoriulad moTxovna-miwodebis kanoni msoflio masStabSi ise unda
moqmedebdes, rogorc nacionaluri ekonomikis CarCoebSi, magram es ase
ar aris, radganac saxelmwifoebi iReben am mimarTulebiT damoukidebel
zomebs (proteqcionizmi, fasebis regulireba da sxva), rac gansazRvravs
16
TiToeuli qveynisaTvis fasebis politikis dargSi individualur
midgomas.
fasebi didi zegavlenas axdens Sromis bazarze. samuSaos mimcemsa da
personals Soris urTierToba fasebis meqanizmis moqmedebiT
ganisazRvreba. momuSaveebi yidian TavianT samuSao dros im mewarmeebze,
romlebic mets ixdian. Tu Sromis bazarze didi raodenobiT gaCnda
kvalificiuri samuSao Zala, maSin misi mizidva samuSaos mimcems mxolod
maRali xelfasebis dawesebiT SeuZlia. xelfasebi, rogorc wesi ufro
dabalia im sferoebSi, sadac aris kvalificiuri kadrebis naklebi
odenoba. aRniSnulidan gamomdinare, Sromis bazarze moqmedebs moTxovna-
miwodebis igive faqtorebi, rac saqonlis, momsaxurebisa da kapitalis
bazarze.
17
mSeneblobis Sesaxeb, samSeneblo kompaniis muSebi xelfasis saxiT
miiReben met fuls, Tu es muSebi SeiZenen avtomobilebs, saavtomobilo
kompaniebi miiReben met Semosavals, anu aseT kavSirs, rodesac erTi
ekonomikuri cvladis mateba an kleba axdens zegavlenas sxva
cvlilebaze, rac saboloo jamSi aisaxeba mTlianad ekonomikuri
sistemaze, ewodeba multiplikaciuri efeqti. anu fuli ar Cerdeba erT
romelime bazris CarCoebSi, is mudmivad gadaedineba sxva bazrebze.
Sromis
bazrebi sasaqonlo
xelisufleba
bazrebi
sazogadoebrivi gadasaxadebi
saqoneli da
momsaxureba
samomxmareblo danaxarjebi
fuladi Semosavlebi
kerZo Sidameurneobebi
Sroma da sxva momsaxureba
samomxmareblo saqoneli
18
dacvaze, romelic dawesebulia. saxelmwifos bazari ar gulisxmobs
vaWrobis srul Tavisuflebas. ase magaliTad, SeuZlebelia calkeuli
saxeobis wamlis yidva receptis gareSe. Tavis mxriv, kompaniebi
valdebulni arian, TavianTi mogebis nawili uwiladon saxelmwifos
gadasaxadebis saxiT. amdenad, myardeba ormxrivi urTierToba
saxelmwifosa da bizness Soris. arsebuli sakanonmdeblo bazis
farglebSi saxelmwifo iZleva Tavisufali biznesis myar garantiebs,
xolo biznesi sazogadoebis winaSe angariSvaldebulia gadasaxadebis
formiT.
imdenad, ramdenadac konkurencia aris ekonomikurad sasargeblo
movlena, saxelmwifo ver dauSvebs mis SezRudvas. bazris idealuri
modelis TeoriaSi yvelaze srulyofili aris wminda konkurenciuli
bazari. am Teoriis Sesabamisad nebismierma firmam ver unda miaRwios
iseT masStabebs, rom moipovos dargSi monopolizebuli mdgomareoba da
daarRvios Tavisufali faswarmoqmnis meqanizmi anu daawesos
arakonkurenciuli – monopolisturi fasebi.
praqtikaze es kanonzomiereba xSirad irRveva. is damokidebulia
dargis specifikasa da warmoebis masStabebze. magaliTad, Tu qimwmendis
sawarmos koncentraciis masStabebi ar moiTxovs am biznesis zrdas,
saavtomobilo warmoebaSi ki piriqiT, rac ufro didia ukanasknelis
masStabebi, miT metia warmoebis moculoba da Sesabamisad bazris
gakontrolebis SesaZleblobani. im tipis dargebs, sadac dominireben
mwarmoeblebis patara jgufebi ewodeba oligopoliuri dargebi.
miuxedavad imisa, rom oligopoliuri kavSiri ar ikrZaleba, saxelmwifo
zRudavs am tipis firmebis gaerTianebas, radganac isini uaryofiTad
moqmedeben konkurenciaze da xels uwyoben oligopoliuri fasebis
dawesebas.
saxelmwifo agreTve iyenebs yvela Rones, raTa ar warmoiSvas
monopolisturi kavSirebi. monopolia – es aris dargSi an bazris
calkeul segmentSi, funqcionirebadi kompania, romelic mTlianad
akontrolebs saqonlis warmoebas da fasebs. amasTan, is ar aZlevs sxva
kompaniebs monopolistur bazarze Sesvlis SesaZleblobas da amiT
zRudavs konkurenciuli garemos warmoqmnis pirobebs. arsebobs
xelovnuri monopoliebi. magaliTad, saxelmwifos mier Seqmnili
komunaluri momsaxurebis monopoliebi, sadac saxelmwifo mkacrad
akontrolebs bazarze maTi qcevis normebs. XX saukunis dasawyisidan
monopolisturi kompaniebis saqmianoba ikrZaleba mravali qveynis kanoniT.
saxelmwifo SezRudvebis garda, arsebobs monopoliebisa da
oligopoliebis saqmianobis bunebrivi SezRudvis meqanizmic. cnobilia,
rom momxmarebeli bazarze yovelTvis eZebs ufro iaf saqonels, amitom
mas SeuZlia, moZebnos monopolisturi fasis alternativa. garda amisa,
momxmarebels aqvs SesaZlebloba isargeblos ufro iafi importirebuli
saqonliTac, rac xelovnurad zRudavs oligopoliebs.
zogierTi qveynebi cdiloben, erTi an ori msxvili kompania iqonion
im mosazrebiT, rom man gauwios konkurencia sazRvargareTis analogiur
msxvil kompaniebs. cxadia isic, rom calkeuli kompaniebis koncentracia
da kooperireba amyarebs maT poziciebs msoflios bazarze.
ekonomikuri sistema ar xasiaTdeba stabilurobiT. misTvis
damaxasiaTebelia, rogorc aRmavloba, aseve daRmavloba da recesia, anu
is periodi, rodesac mimdinareobs erovnuli Semosavlis mkveTri dacema,
ecema warmoeba da dasaqmeba. 1954 wlidan aSS-s ekonomikaSi ekonomistebi
19
iTvlian aRmavlobisa da daRmavlobis, ekonomikuri ciklis 34 SemTxvevas.
saSualo aRmavlobis periodi grZeldeba 3 weli, maSin rodesac recesiis
periodi – 11 Tvea. [105,p.1]. saqarTveloSi ukanasknel wlebSi ekonomikuri
dacemis periodi grZeldeba 1992-1996 wlebSi, 1997-1999 wlebSi ekonomikam
daiwyo gamococxleba, xolo 2003 wlidan igrZnoba aRmavloba.11
miuxedavad imisa, rom ekonomikuri ciklebi.12 prognozirebadia, maT
axlavT ekonomikisaTvis rogorc dadebiTi, aseve uaryofiTi movlenebi.
dacemis periodSi momxmareblis mier saqonlis Sesyidva mcirdeba, amas
Tan axlavs umuSevrobis zrda da kompaniebis daxurva, rac kidev ufro
amcirebs moxmarebas. imisaTvis, rom es ekonomikuri problemebi
daregulirdes, saxelmwifo mimarTavs kontrzomebs. manipulirebs
gadasaxadiT, saprocento ganakveTiT, fuladi masis saerTo moculobiT.
ekonomikur sistemaze zemoqmedebis mizniT, is iyenebs sagadasaxado
(fiskalur), fulad-sakredito da monetarul politikas. sagasaxado
(fiskaluri) politikis arsi mdgomareobs saxelmwifos Semosavlebisa da
gasavlebis regulirebaSi, ekonomikuri zrdis, rogorc stimulirebis,
aseve SeCerebis mizniT. fulad-sakredito (minetaruli) politika
gamoiyeneba fuladi masis zrdis Semcirebis gziT, mTlianad ekonomikur
sistemaze zemoqmedebis mizniT (ufro dawvrilebiT am sakiTxis
ganvixilavT Semdeg TavebSi).
aRmavlobis stadiaze aSS-is ekonomikas SeuZlia samuSaoTi
uzrunvelyos mosaxleobis 95%, dacemis stadiaSi 1990-1991 wlebSi
umuSevrobis donem miaRwia 7%-s.
dacemis periodSi umuSevroba xdeba erT-erTi mTavari socialuri
problema. ase iyo XX saukunis 30-ian wlebSi, didi depresiis periodSi,
rodesac umuSevrobam moicva msoflioSi samuSao Zalis 25%, am periodSi
ar arsebobda socialuri dacvis Tanamedrove sistema, ris gamoc
umuSevarTa ojaxebi siRaribisa da SimSilobis zRvris miRma
imyofebodnen.
im SemTxvevaSi, Tu samewarmeo aqtivoba ecema da izrdeba umuSevroba,
xelisufleba iZulebulia, aiRos saxelmwifo sesxi, rac miiRweva
obligaciebis an sxva fasiani qaRaldebis gamoSvebiT, raTa am gziT
amoRebuli saxsrebi biznesis mxardaWerasa da umuSevrobis Sekavebas
moaxmaros.
miuxedavad imisa, rom sagadasaxado politikam daamtkica Tavisi
efeqtianoba, xSirad ekonomikaSi Camoyalibebuli situacia aZnelebs mis
zemoqmedebas ekonomikur ciklebze. aSS dRes daaxloebiT 250-300
miliardi dolariT ufro mets xarjavs vidre Rebulobs. problema
mdgomareobs imaSi, rom saxelmwifo sesxebs dRes konkurencias uwevs
komerciuli da kerZo sesxebi. saqme imaSi gaxlavT, rom dRes saxelmwifo
SekveTebis saxiT da firmebi `iTviseben fuls~, gascemen sesxebs erTi da
imave momxmarebelze. am sakredito bazarze saxelmwifo, rasakvirvelia,
myar poziciebs inarCunebs, rac Tavis mxriv aZevebs sxva mewarmeebs am
sakredito bazridan. ekonomika zaraldeba kap.dabandebebis simciriT da
samomxmareblo xarjebis zrdiT. es Tavis mxriv uaryofiTad moqmedebs
11
ufro dawvrilebiT ekonomikuri ciklebis problemas gaecaniT T. Sengelias
naSromebSi: `ekonomikuri ciklebi da saqarTvelos realoba~ sfsfi Sromebi t. VIII,
Tbilisi, 2004;
13
T. Sengelia ekonomikuri ciklebi da dinamiuri sabazro procesis modelebi J.mikro-
makroekonomika.
20
eep-s da mSp-s moculobaze. aRniSnulidan gamomdinare, imis nacvlad, rom
astimuliros ekonomikur aRmavloba, saxelmwifo xarjebis zrda iwvevs
ukuefeqts. [234, pp. 52-61]. sagadasaxado politikas gaaCnia pirdapiri
kavSiri meore movlenasTan, romelic moiTxovs aseve saxelmwifos
mxridan regulirebas. es aris inflacia, romelic aisaxeba saqonlisa da
momsaxurebis fasebis mkveTr zrdaSi. inflacia SeiZleba gamoiwvios
mravalma faqtorma (magaliTad importirebul saqonelze fasebis zrdam),
magram maT Soris yvelaze arsebiTia saxelmwifo sesxebi. maSin, rodesac
saxelmwifo ekonomikis mxardaWeris mizniT uSvebs msxvil saxelmwifo
sesxebs, brunvaSi myofi fulis saerTo masa izrdeba. Tu didi fuladi
masa modis saqonlisa da momsaxurebis ucvleli raodenobaze, inflacia
zrdis tendenciiT xasiaTdeba.
Teoriulad saxelmwifom inflaciis tempis zrdis SemTxvevaSi unda
dafaros Tavisi vali ekonomikidan zedmeti fulis masis amoRebis gziT,
ris safuZvelzec, inflaciis tempebi ecema saSualo inflaciis donemde.
es sistema warmatebulad muSaobda XX saukunis 50-ian 60-ian wlebSi,
magram 90-ian wlebSi am RonisZiebaTa miuxedavad, inflacia msoflios
mraval qveyanaSi kvlavac gamococxlda da 14%-s miaRwia.
inflaciis aseTi done iwvevs sazogadoebis ekonomikuri aqtivobis
Semcirebas. adamianebi maragebis Seqmnis mizniT, `inflaciuri molodinis~
reJimSi yiduloben met saqonels, isini ar eridebian kreditis aRebasac.
kreditebis mopovebisaTvis konkurenciul brZolaSi izrdeba saprocento
ganakveTebi, rac sariskos xdis mewarmeebis mxridan sakredito
resursebis aTvisebas da amcirebs saqmian aqtivobas.
firmebi da mosaxleoba, imis magivrad, rom fuli Caidos axali
sawarmoebis mSeneblobaSi anu iseT sferoSi, romelic ufro
mniSvnelovania ekonomikisaTvis zrdis fulis xarjvas, mimdinare
saWiroebisaTvis.
am fsiqologiuri Taviseburebebis gamo, Zneli xdeba inflaciis
tempebis moTokva. amasTan, 80-ian wlebSi msoflioSi gaCnda rigi
faqtorebisa, romlebmac xeli Seuwyo inflaciis donis Semcirebas da
deflacias. es faqtorebia: navTobis kartelebis Sesusteba (ukanaskneli
navTobze fasebis xelovnur zrdas navTobis mopovebis SemcirebiT
aRwevda); brunvaSi arsebuli fuladi masis saxelmwifo obligaciebis
gamoSvebis gziT Semcireba, mrewvelobis saxelmwifo regulirebis
masStabebis zrda da sxva. am RonisZiebebma SesaZlebeli gaxada, inflacia
6%-mde Semcirebuliyo.
ekonomikuri stabilizaciisaTvis erT-erTi meTodi aris dolaris
kursis regulireba. dolaris fasis manipulirebiT, mTavrobas SeuZlia,
astimuliros an piriqiT _ Seakavos importisa da eqsportis moculoba.
imdenad, ramdenadac saerTaSoriso vaWroba dRes Seadgens eep-s
mniSvnelovan nawils, is arsebiT zegavlenas axdens qveynis ekonomikuri
stabilurobis doneze.
laris maRali kursis SemTxvevaSi, SesaZlebelia, viyidoT meti
dolari, ieni, inglisuri funti _ sterlingi da sxva. es aiafebs sazRva-
rgareTidan Semosatan produqcias da piriqiT _ sazRvargareT aZvirebs
qarTul produqcias. sxva sityvebiT, rom vTqvaT, `Zviri~ lari
astimulirebs imports da akavebs saqonlis eqsports. laris dabali
kursis SemTxvevaSi, eqsportze orientirebuli kompaniebi ganicdian
zarals, xolo qveyana ganicdis sasaqonlo balansis deficits. roca
lari `Zviria~ SeimCneva sapirispiro situacia.
21
erT-erTi faqtori, romelic gansazRvravs saerTaSoriso gacvlebSi
laris fass, aris saxelmwifos fulad-sakredito politika. rodesac
saxelmwifo amcirebs fulad masas, saprocento ganakveTebi izrdeba.
xolo inflaciis tempi mcirdeba. aseTi pirobebi izidavs investorebs.
saqarTveloSi fuli Semoedineba, rac zrdis laris `fass~ sxva
valutasTan SedarebiT. ukanasknels SeiZleba gaaCndes ori mniSvnelovani
Sedegi: jer erTi, sazRvargareTis kompaniebi ganicdian sainvesticio
kapitalis deficits, radganac fuli, romelic maT gaaCniaT dabandebuli
saqarTvelos ekonomikaSi; meores mxriv _ qarTveli eqsportiorebi ar
awydebian siZneleebs saqonlis sazRvargareT gayidvis procesSi, ris
gamoc izrdeba warmoebis moculoba da mcirdeba umuSevroba.
da piriqiT, rodesac saxelmwifo zrdis dafinansebis moculobas,
rogorc es iyo saqarTveloSi 2004-2006 wlebSi, saprocento ganakveTebi
izrdeba. es iwvevs sazRvargareTis dabandebebis Semcirebas saqarTvelos
ekonomikaSi da laris fasis Semcirebas. eqsporti mcirdeba, xolo
importi izrdeba. laris fassa da sxva valutebis optimaluri
Tanafardobis dadgena erTob rTulia, radganac is damokidebulia ara
marto saqarTveloze, aramed sxva qveynebzec. realoba aseTia _ rogorc
ar unda gvindodes idealuri finansuri klimatis Seqmna, araviTar
Zalebs, maT Soris saxelmwifos, ar SeuZlia ekonomkuri ganviTarebis
sruli gakontroleba.
2006 wels saqarTveloSi paralelur reJimSi mimdinareobda
inflacia da erovnuli fulis (laris) xelovnuri gamyareba anu laris
revalvacia. 2005-2006 wlebSi laris kursi 2,1 dan 1,72 mde Camovida,
dolarizaciis koeficientma 2006 wlis seqtemberSi 90 procenti Seadgina
anu fizikuri pirebis yoveli aTi danazogidan 9 iyo dolarebSi.
inflaciis Sedegad, amave periodSi mniSvnelovnad gauaresda fizikuri
pirebis depozitebi. amdenad, am magaliTidan Cans, rom laris kursis
gamyareba unda modiodes inflanciis tempis Semcirebis paralelur
reJimSi, winaaRmdeg SemTxvevaSi is mZimed daawveba depozitebs. laris
gamyareba erTis mxriv SeiZleba amcirebdes inflaciur zewolas, vinaidan
importi iafdeba, amavdroulad is aZvirebs saqarTvelos saeqsporto
produqcias, rac amcirebs mis konkurentunarianobas. laris gamyareba
unda aRiqmebodes, rogorc importisa da eqsportis miwodebisa da
moTxovnis regulirebis meqanizmi.
22
qveynebze, sadac importizaciis maCvenebeli maRalia. maT ricxvSi
aRmoCnda saqarTveloc.
ekonomikuri transformaciis etapze myofi qveynebisaTvis inflaciis
6 procentze meti maCvenebeli maRalia, is xels uSlis biznesis
aqtivobas. 2006 wlis ivlisSi wliuri inflacia 14,5%-s Seadgenda,
seqtemberSi is 11%-mde daeca. saqarTvelos statistikis departamenti
inflaciis 311 danaxarjebis produqciidan angariSobs, rac inflaciis
periodSi am produqciaze fasebis mkveTri matebiT aisaxeba. 13
inflaciis SezRudvis fulad-sakredito politikis berkets
miekuTvneba: sadepozito auqcionebi, romlis drosac xdeba mimoqcevidan
erovnuli valutis amoReba. ase magaliTad, 2006 wlis agvistoSi
brunvidan amoRebuli iqna 25 milion larze meti.14 mniSvnelovania
sakredito auqcionebi, repo operaciebi da sxva.
mimoxilviTi SekiTxvebi:
13
saqarTvelos ekonomikis saministros statistikis saxemwifo departamentis monacemebi.
Tb. 2006
14
saqarTvelos erovnuli bankis monacemebi. Tb. 2006.
23
aris am strategiis realizacia yvela kontragentis mimarT,
konkretul droSi, konkretul urTierTobaTa formiT.
4. rasTan aris dakavSirebuli biznesis Camoyalibebis istoriuli
procesi?
biznesis Camoyalibebis istoriuli procesi aris dakavSirebuli
sxvadasxva sazogadoebriv-ekonomikur formaciebSi kapitalis
Tavdapirvel dagrovebasTan.
5. gagvimarteT ra aris ekonomikuri sistema?
ekonomikuri sistema aris saqonlisa da momsaxurebis warmoebis,
ganawilebisa da gacvlis is procesi, romelic damkvidrebulia
mocemul sazogadoebriv sistemaSi.
6. dagvisaxeleT ekonomikuri sistemis sami ZiriTadi tipi, ganmarteT
maT Soris arsebuli sxvaoba?
ekonomikuri sistemis sami tipia: kapitalizmi, komunizmi,
socializmi.
kapitalizmi aris sitema, sadac warmoebis faqtorebi miekuTvneba
kerZo pirebs, moqalaqeebi sargebloben farTo ekonomikuri
TavisuflebiT, magram maT gaaCniaT ekonomikuri riski, biznesis
warmoebis procesSi.
komunizmi es aris sistema, sadac saxelmwifo flobs warmoebis
yvela faqtors da Rebulobs yvela sameurneo gadawyvetilebas.
socializmi aris sistema, sadac saxelmwifo flobs da
gankargavs zogierT wamyvan dargs, magram uSvebs kerZo sakuTrebas
biznesis calkeul sferoebSi.
24
Tavi II
biznesis garemo, eTikuri da
socialuri pasuxismgebloba
25
biznesis garemos gansazRvraven stiqiuri Zalebi _ es is Zalebia,
romlebic arseboben Tavs iCenen biznesis yoveldRiur yofaSi da
romelTa arseboba ganisazRvreba droiT.
biznesis garemoze zemoqmedebis TvalsazrisiT, SesaZlebelia,
gamovyoT gamsxvilebul faqtorTa nusxa, romlebic erTiandebian
biznesis mikro, makro da saerTaSoriso faqtorebSi.
sameurneo subieqtebis doneze ganxiluli mikrogaremo firmis
saqmianobaze pirdapir zemoqmedebas axdens. is moicavs: mimwodeblebs,
momxmareblebs, konkurentebs, daqiravebul muSebs, kanonebs, saxelmwifo
organoebs, profkavSirebs.
erovnuli ekonomikis masStabebSi biznesis makrogaremo sameurneo
subieqtis saqmianobaze irib, magram arsebiT zegavlenas axdens. is moicavs:
qveynis ekonomikur mdgomareobas, bazris institutebs, samecniero-teqnikur
progress, sazogadoebriv-kulturul dones, fizikur da geografiul
mdebareobas, politikur da saerTaSoriso faqtorebs da sxva.
saerTaSoriso garemo biznesze irib zegavlenas axdens. erovnul
ekonomikaze zegavlenis TvalsazrisiT, is vlindeba sazRvargareTis
investiciebis, importiorebis, erToblivi sawarmoebis, mravaldargovani
korporaciebis saqmianobaSi.
ganvixiloT biznesis garemo misi doneebis mixedviT.
biznesmenisaTvis yvelaze mniSvnelovani aris is, rom ganWvritos. Tu
ra zomiT axdens zegavlenas mikrodone misi firmis saqmianobaze. iq,
upirveles yovlisa, unda Sefasdes mimwodeblebi da momxmareblebi, anu
kontragentebi. kontragentebi arian fizikuri an iuridiuli pirebi,
romelTa valdebuleba ganisazRvreba xelSekrulebiT. bazris
kontragentebad gvevlineba: gamyidveli da myidveli, damqiravebeli da
muSaki, kreditori da msesxebeli, anu bazris is subieqtebi, romlebic
monawileoben gacvlis procesSi.
firmas SeuZlia, awarmoos an gayidos is saqoneli, romelic sxva
firmis saqmianobisaTvis aris amosavali. am SemTxvevaSi is xdeba
mimwodebeli. amdenad, mimwodebeli aris saqonlisa da momxmareblebis
gamanawilebeli, mimwodeblebis saimedooba biznesis procesSi aris
ZiriTadi komponenti.
Tu firma awarmoebs imave produqcias, rasac qmnian misi profilis
msgavsi firmebi, isini xdebian konkurentebi. konkurentebi pirdapir
zegavlenas axdenen firmis saqmianobaze.
daqiravebuli muSebi profkavSirebSi TavianTi uflebebis dacvis
mizniT erTiandebian.. profkavSirebi ayeneben xelfasebis zrdis,
samedicino dazRvevis, Sromis pirobebis gaumjobesebis moTxovnebs.
amdenad, biznesze zemoqmedebis TvalsazrisiT, isini angariSgasawev Zalas
warmoadgenen.
biznesis saqmianobis reglamentacias axdenen kanonebi da saxelmwifo
organoebi.
mewarmes SeuZlia, airCios nebismieri formis biznesi, romelic
reglamentirebulia saxelmwifos mier dadgenili kanonebiT. kanonebis
Seusrulebloba iwvevs biznesisa da sazogadoebis dapirispirebas.
amitomac aris, rom biznesi unda eqvemdebarebodes sagadasaxado, sabaJo da
sxva kanonmdeblobis moTxovnebs.
bolo periodSi mikrogaremos cneba gafarTovda da is moicavs:
safinanso struqturebs, romlebic zegavlenas axdens firmis sainvesticio
aqtivobaze (bankebi, investorebi), masobrivi informaciis saSualebebs,
26
romlebic axdenen firmebis reklamirebas, sazogadoebriv organizaciebs,
politikur institutebs, religiur organizaciebs da sxva.
biznesze zegavlenis TvalsazrisiT, makrogaremo SeumCneveli da
amasTan arsebiTia. aq mniSvnelovania qveynis ekonomikuri mdgomareoba. is
gansazRvravs momxmareblebs, erTobliv moTxovnasa da miwodebas Soris
Tanafardobas, fuladi resursebis im odenobas, romelic SeiZleba
daxarjon momxmarebelma, saqonlis fass da sxva.
qveynis konomikuri mdgomareoba zegavlenas axdens safinanso, Sromis
bazrebze, sakredito resursebis doneze da sxva.
socialur-kulturuli garemo moicavs yoveldRiur yofiT
Rirebulebebs, qveynis mosaxleobis tradiciebs. mosaxleobis asakobrivi
da socialuri struqtura gansazRvravs firmis warmoebis xasiaTs, im
moTxovnilebas, romelic gaaCnia sazogadoebas. ase magaliTad,
mosaxleobis raodenobis Semcirebam SeiZleba gamoiwvios bazarze samuSao
Zalis miwodebis Semcireba. mosaxleobis kultura biznesze zegavlenas
axdens, rogorc mikro aseve makrodoneze. firmebisaTvis mniSvnelovania
erebis kulturuli TaviseburebaTa Seswavla da amis safuZvelze
produqciis warmoeba. socialur-kulturuli garemo did zegavlenas
axdens agreTve momsaxurebis sferoebze, romelic srulad unda
daeqvemdebaros mis moTxovnebs.
geografiuli garemo biznesze arsebiT zegavlenas axdens. ase
magaliTad, saqarTvelos unikaluri flora da fauna iZleva
SesaZleblobas turizmis ganviTarebisaTvis, qveynis geografiuli
mdebareoba did areals qmnis saturizmo funqciis SesaZenad da sxva.
instituciuri, organizaciul-samarTlebrivi garemo gulisxmobs im
institutebis arsebobas, romlebic zemoqmedeben biznesis Taviseburebebze.
isini moicaven: bankebs, romlebic ewevian finansur momsaxurebas;
specializebul firmebs, romlebic ewevian sakonsultacio, sabuRaltro
momsaxurebebs; umaRles saswavlebebs, romlebic uzrunvelyofen kadrebis
aRzrdas; satransporto, sareklamo saagentoebs, sadazRvevo kompaniebs da
sxva. yvela es instituti xels uwyobs biznesis normalur funqcionirebas.
saerTaSoriso garemo vlindeba importirebis, sazRvargareTis
investorebis, erToblivi sawarmoebis, mravalerovnuli korporaciebis
saqmianobaSi.
erovnuli biznesis importiorebi cdiloben, asaTviseblad gamoiyenon
saqonlis winsvlis yvela meTodi. samomxmareblo bazari saqarTveloSi
dReisaTvis ZiriTadSi importirebuli saqonliTaa gajerebuli. imdenad,
ramdenadac mosaxleobis gadaxdis unarianoba dabalia, qarTul bazarze,
upiratesad, warmodgenilia iaffasiani Turquli da Cinuri warmoSobis
saqoneli, romelsac Tavisi siiafis gamo, adgilobrivi saqoneli ver uwevs
konkurencias. meores mxriv, qveyanas gaaCnia mwiri saeqsporto potenciali.
saerTaSoriso garemoSi vlindeba biznesis integraciis
SesaZleblobani. iqmneba erToblivi sawarmoebi, romlebic aerTianeben
sxvadasxva qveynebis mewarmeebs. msxvili investiciebi Tavs mravalferovan
korporaciebSi avlenen. ekonomikis ganviTarebis Tanamedrove done,
moiTxovs sameurneo subieqtebis saeTaSoriso Sromis danawilebaSi
CarTvas, anu biznesis sazRvargareT gatanas.
biznesis garemo unda ganvixiloT, rogorc sameurneo subieqtis
funqcionirebis piroba. mas pirobiTad yofen: pirdapiri da iribi
zemoqmedebis garemod. aseT dayofas arsebiTi mniSvneloba aqvs, radganac
biznesSi, upirveles yovlisa, unda ganisazRvros is faqtorebi, romlebic
27
masze pirdapir zegavlenas axdenen da mxolod amis Semdeg dadgindes
iribi faqtorebi.
urTierTgacvlis Sedegad, firma da garemo mudmiv urTierTkavSirSi
da urTierTdamokidebulebaSi imyofeba, axali firmebis Seqmna aris axali
garemos Camoyalibebis winapiroba. biznesis Taviseburebani damokidebulia
imaze, Tu ramdenad aris ganviTarebuli garemo.
28
samarTlebrivi sivrce
reformebi
evoluciuri revoluciuri
29
_ saqarTvelos sagadasaxado kodeqsi (2004);
_ sabaJo mosakreblis Sesaxeb (1998);
sxvadasxva mizezis gamo, samarTlebriv dokumentebs Soris SeiZleba
aRmoCndes winaaRmdegoba. es Seusabamoba qmnis kvazisamarTlebriv
garemos, ris Sedegadac biznesmens eqmneba SesaZlebloba, daarRvios erTi
kanoni, radganac is imyofeba sxva kanonebis dacvis qveS.
garda ekonomikuri kanonebisa, bizness aregulirebs sxva
sakanonmdeblo aqtebi. esenia:
1. samoqalaqo da sisxlis samarTlis kanonmdebloba, romelic
axdens moqalaqeTa saerTo qcevis normebis reglamentacias, maT
Soris samewarmeo da biznesis sferoebSi.
2. saerTaSoriso samarTlis normebi, dadgenili saerTaSoriso
xelSekrulebebis safuZvelze, romelTa erT-erTi nawili axdens
calkeuli qveynebis samewarmeo qcevis normebis reglamentacias.
16
словарь иностранных слов. Под ред. И.К. Казоновой. М. 1999. стр. 361
30
aseTi midgomebi damaxasiaTebelia postsabWoTa sivrcis im
qveynebisaTvis, romlebic daadgnen ekonomikuri gardaqmnebis gzas.
civilur samyaroSi politika aris orientirebuli biznesis
ganviTarebaze arapolitikuri niSniT. amis saukeTeso magaliTebia
`ruzveltis axali kursi~, `reiganomika~, `teCerizmi~ da sxva.
ganviTarebul qveynebSi politikuri partiebi iswrafvian
xelisuflebisaken am qveynebis ekonomikuri progresis mizniT, rameTu
ekonomikuri progresi qveynis politikuri stabilurobis garantia.
amitomac aris, rom ekonomikurad Zlieri qveynebi ar xdebian politikuri
gadatrialebebis, revoluciebis sxva politikuri kataklizmebis
msxverplni.
aRniSnuli adasturebs imas, Tu raoden did zegavlenas axdens
politika qveynis ekonomikur ganviTarebisa da biznesis progresze.
31
aRniSnuli koncefciis kidev erTi momxre gaxda robert vudi, firma
„sirs~-is xelmZRvaneli. 1936 wels vudi wliur angariSSi axsenebs „im
farTo socialur valdebulebebs, romelTa maTematikuri gamosaxva SeuZ-
lebelia, magram miuxedavad amisa, maT pirvelxarisxovani mniSvneloba
aqvT~. vuds mxedvelobaSi hqonda sazogadoebis Zlieri arapirdapiri gav-
lena organizaciaze, romelic funqcionirebs am sazogadoebaSi. is amtki-
cebda, rom danaxarjebis - sazogadoebisaTvis im sargeblobis, raodenob-
rivi gamosaxva, romelic gamowveulia biznesis socialuri pasuxis-
mgeblobiT advili ar aris. saqmian sawarmoTa xelmZRvanelebs Soris
vudma erT-erTma pirvelma aRiara „farTo publikis mravalfenianoba~ (ga-
moyo momxmareblebi, muSakebi, aqciaTa mflobelebi), romelsac firma em-
saxureba.
biznesis socialuri pasuxismgeblobis koncefciis SemuSavebasa da
popularizaciaSi gansakuTrebiT mniSvnelovani roli Seasrula im peri-
odSi cnobili ekonomistebis f. bertisa da g. minzis naSromma _ „Tana-
medrove korporacia da kerZo sakuTreba~. saxeldobr, maT Camoayalibes
Tezisi, romlis Tanaxmadac, korporaciuli sistemis sicocxlisunariano-
bis uzrunvelsayofad, is, vinc akontrolebs msxvil korporaciebs, unda
gardaiqmnas „sruliad neitralur teqnokratiad, romelic abalansebs sa-
zogadoebaSi sxvadasxva jgufis moTxovnilebaTa mravalferovnebas da
TiToeul maTgans Semosavlebis nawils miakuTvnebs sazogadoebrivi po-
litikis, da ara kerZo angarebis safuZvelze [102, c.242]. ramdenadac kor-
poraciebi kerZo mesakuTreobiTi institutidan kerZo samewarmeo institu-
tad Camoyalibda, - amtkicebdnen avtorebi, - igi socialuri Zala xdeba,
romelic ar SeiZleba Tavisufali iyos socialuri pasuxismgeblobidan.
Tumca, bsp-s Sexedulebebma momdevno wlebSi mxardaWera ver miiRo,
Tu gavixsenebT im periodSi arsebul mdgomareobas, es arc aris gasakvi-
ri. 30-ian wlebSi (didi depresiis periodi) amerikuli sawarmoebis Ziri-
Tadi sazrunavi-elementarulad TviTgadarCena iyo. aseT dros bizness
mogebisa da samuSaoebis garda veravin verafers ver mosTxovda.
profesor li prestonis mixedviT, biznesis socialuri rolis kon-
cefcia TandaTanobiT icvleba 50-ian wlebSi. nawilobriv es ganapiroba
biznessa da saxelmwifos Soris TanamSromlobis ganviTarebam II msof-
lio omisa da mis Semdgom, „civi omis~ periodSi. am periodSi Seiqmna eko-
nomikuri ganviTarebis komiteti, romelSic msoflios yvelaze gamoCeni-
li adamianebi gaerTiandnen. Tumca, komitetis mizani iyo mTavrobis kon-
sultireba ekonomikur da komerciul sakiTxebSi, igi gacilebiT mniSvne-
lovani aRmoCnda, ramdenadac am gziT gafarTovda saqmiani samyaros mona-
wileoba socialuri da saxelmwifoebrivi politikis gadawyvetaSi.
bsp-s koncefciam farTo ganviTareba omis Semdgom periodSi hpova.
1953 wels gamoqveynda amerikeli ekonomistis g. bouenis wigni „biznesis
socialuri pasuxismgebloba~. masSi avtorma Camoayaliba socialuri pa-
suxismgeblobis doqtrina rogorc „biznesmenebis valdebuleba miiRos is
gadawyvetilebebi da airCios saqmianobis is mimarTulebebi, romlebic sa-
survelia sazogadoebis miznebisa da faseulobebis TvalsazrisiT~ [102,
c.242].
biznesis socialuri rolis Sesaxeb diskusiam 60-ian da 70-ian wlebSi
garkveul movlenebs misca biZgi. 60-ian wlebTan dakavSirebiT jekobi aR-
niSnavs, rom sazogadoebriv azrovnebaSi gaCnda biznesis opozicia. sazo-
gadoebis sxvadasxva fenaSi Cndeba aqtiuri interesi iseT sakiTxebTan mi-
marTebiT, rogoricaa samoqalaqo samarTali, vietnamis omi, mrewvelobis
32
dabinZureba narCenebiT da saerTod garemos mdgomareoba, agreTve konsiu-
merizmi (momxmarebelTa moZraoba). 70-80-ian wlebSi wina planze iwevs ga-
niaraReba, atomuri energetika, mesame samyaros qveynebis SimSilisagan
xsna, florisa da faunis dacva da sxv.
k. uoltoni Tanamedrove bsp-s Semdeg komponentebs gamoyofs: pirveli
_ ar SeiZleba daveyrdnoT piradi gamorCenis koncefcias, vinaidan, mas
yovelTvis ar mosdevs sazogadoebis keTildReoba. im SemTxvevaSi, Tu sa-
zogadoebis kerZo da sazogadoebriv dovlaTs Soris konfliqti wamoiW-
ra, pirveli meores unda daeqvemdebaros. meore _ amerikuli ekonomikuri
sistema upiratesad pluralizmisa da konstitucionalizmis principebs
emyareba, vidre laisser-faire-s. mesame _ sazogadoebis keTildReobas ver uz-
runvelyofs calke mTavroba, an kerZo organizaciebi. amdenad, bolo un-
da moeRos xelisuflebisa da biznesis dapirispirebas. meoTxe _ korpora-
ciebis xelmZRvanelebma unda daabalanson konkurirebadi interesebi da
daadginon prioritetebi, romlebic iTvaliswineben rogorc investorebis,
muSebis, momxmareblebis, mimwodeblebis da konkurentebis, ise nacionalu-
ri da adgilobrivi Temebis, sxva nebayoflobiTi organizaciebis da ara-
organizebuli jgufebis interesebs. mexuTe, am interesebis dabalansebiT,
korporaciam unda ukuagdos „aragonivruli moTxovnebi~ [102,c.242]. amri-
gad, bsp-s koncefcia efuZneba korporaciebisa da sazogadoebis mWidro
urTierTkavSiris arsebobis aRiarebas.
arizonis universitetis profesori k. devisi Tvlida, rom „socialu-
ri pasuxismgeblobis arsi gamomdinareobs iqidan, Tu rogor ekidebian
biznesis warmomadgenlebi TavianTi qmedebis eTikur Sedegebs, vinaidan
maT SeuZliaT sxvebis interesebze zemoqmedebis moxdena~. misi azriT,
„axali pirobebi niSnavs imas, rom biznesi unda dafiqrdes imaze, Tu ro-
gor awarmoos efeqtianad ekonomikur faseulobebTan erTad socialuri
faseulobebi. sazogadoeba ar uaryofs mogebis ideas, magram afarTovebs
am cnebas, gulisxmobs ra masSi rogorc socialur, ise ekonomikur moge-
bas~. „socialuri pasuxismgeblobis cnebis qveS k. devisi gulisxmobda
kerZo organizaciebis mier TavianTi qmedebis ganxorcielebas sazogadoe-
bis winaSe valdebulebebis gaTvaliswinebiT. mocemul konteqstSi igi
upiratesobas aniWebda cnebebs „socialurad pasuxismgebeli biznesi~ da
„socialuri kapitalizmi~ [102, c. 242].
amgvarad, gansazRvruli socialuri pasuxismgebloba k. devisisaTvis
ufro metia, vidre, ubralod kanonis Sesabamisad moqmedeba, ramdenadac
„saqmiani gadawyvetilebis ara mTeli sistemuri zemoqmedeba gaTvaliswi-
nebulia kanoniT~. socialuri pasuxismgebloba, xazs usvamda igi, iTva-
liswinebs „firmis mier socialuri valdebulebebis aRiarebas kanonis
moTxovnilebaTa farglebs gareT~ [102, c.243].
mTlianobaSi, devisi amtkicebda, rom socialuri pasuxismgebloba ar
SeiZleba ganixilos rogorc pasiuri reaqcia sazogadoebriv molodinze,
vinaidan, aseT SemTxvevaSi biznesi emociebisa da winaaRmdegobrivi mizne-
bis tyveobaSia. biznesmenis socialuri pasuxismgebloba unda mdgomareob-
des imaSi, rom igi „xelmZRvanelobs socialur sferos, nacvlad imisa,
rom ubralod gamoexmauros sazogadoebis moTxovnilebas. igi urTierTq-
medebs sazogadoebasTan da exmareba mas socialuri gadawyvetilebebis
miRebaSi, rasac xels uwyobs Tavisi gansakuTrebuli unariT da codniT.
igi aanalizebs sistemur zemoqmedebas da koreqtirebadi qmedebebis inici-
atorad gvevlineba seriozuli problemebis gaCenamde~. amgvari mosazrebe-
bidan gamomdinare, devisi ayalibebs erTgvar „pasuxismgeblobis rkinis
33
kanons~, romlis arss Semdegi Tezisi gamoxatavs: „saboloo jamSi is,
vinc Zalauflebas ar iyenebs ise, rogorc amas sazogadoeba Tvlis saWi-
rod, kargavs mas~ [102, c. 244].
aRniSnuli TvalsazrisiT, sainteresoa kaliforniis universitetis
profesoris p. seTis mosazrebebi da argumentebi. misi azriT, korporaci-
ebis qmedeba sam aspeqtSi ganisazRvreba. rogorc socialuri valdebule-
ba, socialuri pasuxismgebloba, da socialuri gamoxmaureba. korporaci-
ebis qmedeba, romelic bazris moTxovnebiT, an iuridiuli kanonebiTaa
SezRuduli, ganisazRvreba rogorc korporaciis socialuri valdebule-
ba. rogorc seTi Tvlis, socialurad pasuxismgebeli moqmedeba „ar mo-
iTxovs radikalur ganxeTqilebas korporaciuli saqmianobis Cveulebriv
formebTan... es aris ubralod win gadadgmuli nabiji, manam, sanam socia-
luri molodini kodificirebuli iqneba kanonSi~. socialuri gamoxmaure-
bis arsi mdgomareobs SemdegSi: „korporaciebi politikisa da programe-
bis iniciatorebi unda iyon, maTi mowodeba unda iyos mimdinare an moma-
vali operaciebis negatiuri Sedegebis minimumamde dayvana vidre isini
krizisul masStabebs miaRweven da biznesis winaaRmdeg mimarTuli kidev
erTi saprotesto talRis katalizatorebi gaxdebian~ [102, c. 243].
am sakiTxis swori gagebisaTvis aranakleb sainteresoa TviT saqmiani
wreebis warmomadgenelTa poziciebi. yvelaze naTlad es poziciebi gadmo-
cemulia aSS-s „didi biznesis~ gavleniani organizaciis ekonomikuri gan-
viTarebis komitetis ganacxadSi, romelic 1971 wels gamoqveynda. bsp-s Si-
naarsis da realizaciis gzebis sakiTxebze ganacxadis avtorebma sami
koncentriuli wris koncefcia wamoayenes: pirveli _ Sida wre moicavs
korporaciebis metnaklebad mkafiod Camoyalibebul valdebulebebs eko-
nomikuri funqciebis efeqtian Sesrulebaze _ saqonlisa da momsaxurebis
warmoeba, samuSao adgilebis Seqmna da ekonomikuri zrdis uzrunvelyo-
fa. saSualo wre moicavs pasuxismgeblobas zemoaRniSnuli funqciebis
Sesrulebaze cvalebadi socialuri prioritetebisa da faseulobebis
gaTvaliswinebiT. mxedvelobaSi miiReba sawarmos saqmianobis gavlena ga-
remoze, samsaxurSi daqiravebisas erovnul umciresobaTa warmomadgenle-
bis wilis gazrda da „adamianur faseulobaze~ aqcenti, momxmarebelTa
survilis gaTvaliswineba da a.S. gare wre moicavs biznesis wamoWril da
jer kidev gaurkvevel valdebulebebs, romlebic iTvaliswinebs mis aqti-
ur monawileobas garemos gaumjobesebaSi.
problemis SemuSavebisas da TavianTi xedvis Camoyalibebisas ganacxa-
dis avtorebi gamomdinareoben „ganaTlebuli sargeblis~ koncefciidan.
„dRes farTodaa aRiarebuli, _ naTqvamia ganacxadSi, _ rom korporaciis
interesebi mWidrod ukavSirdeba sazogadoebis keTildReobas, romlis
ganuyofel nawils biznesi warmoadgens. gacnobierebulia, rom korpora-
cia damokidebulia sazogadoebis keTilganwyobaze, romelsac SeuZlia
xeli Seuwyos an Seaferxos misi arseboba da ganviTareba xelisuflebaze
sazogadoebrivi zewoliT. amdenad, xazgasmulia ganacxadSi, „ganaTlebu-
li sargeblis~ TvalsazrisiT korporaciebma aucileblad xeli unda Se-
uwyon sazogadoebriv keTildReobas~ biznesisaTvis gacilebiT xelsa-
yrelia hyavdes ganaTlebuli da ukeTes pirobebSi mcxovrebi mosamsaxure-
ebi da myidvelebi, vidre Raribi da gaunaTlebeli. amitomac biznesma un-
da ikisros „pasuxismgeblobis samarTliani nawili~ socialur gaumjobe-
sebaze, raTa safrTxe ar Seeqmnas korporaciebis interesebs.
am debulebidan gamomdinare, ganacxadSi mocemulia biznesis valde-
bulebebis sistematizirebis mcdeloba cxra ZiriTadi mimarTulebis mi-
34
xedviT, sadac TiToeuli maTgani problemebis garkveul erTobliobas
moicavs, rogoricaa ganaTleba, dasaqmeba da samuSao Zalis momzadeba, sa-
moqalaqo uflebebi, qalaqebis ganaxleba da ganviTareba, garemos dabin-
Zurebis Semcireba, bunebrivi resursebis dacva, dasveneba, kultura da
xelovneba, samedicino daxmareba, xelisuflebis saqmianobis srulyofa.
ganaTlebis sferoSi ekonomikuri ganviTarebis komiteti bizness Semdeg
valdebulebebs akisrebs: pirdapiri safinanso daxmarebebi skolebs, sti-
pendiebis, dotaciebis da swavlis safasuris Setanis CaTvliT; skolis
biujetis gazrdis xelSewyoba; mowyobilobis da kvalificiuri persona-
lis wardgena; konsultacia saskolo programebis Sedgenisas an sxva sa-
xis xelSewyoba; axali skolebis mSenebloba da maTi saqmianobis gaZRo-
la, kolegebis daxmareba marTvasa da dafinansebaSi.
socialuri pasuxismgeblobis koncefciis mniSvnelobaze metyvelebs
is faqti, Tu ra mondomebiT cdiloben mowinaaRmdegebi misi ZiriTadi de-
bulebebis diskreditirebas. ase, Cikagos skolis erT-erTma cnobilma
warmomadgenelma, m. fridmenma, socialuri pasuxismgeblobis koncefcia
daaxasiaTa rogorc „fundamentalurad ZirgamoTxrili doqtrina, romlis
farTo gamoyeneba angrevs Tavisufal sazogadoebas~. Tu Tavisufal eko-
nomikaSi, amtkicebda igi, arsebobs erTi da mxolod erTi bsp – „resurse-
bis gamoyeneba da mogebis gazrdaze mimarTuli saqmianobis ganxorciele-
ba manam, sanam igi rCeba, TamaSis wesebs icavs, e.i. monawileobs Tavisu-
fal Ria konkurenciaSi yovelgvari tyuilisa da TaRliTobis gareSe~. am
mosazrebas m. fridmeni gansakuTrebiT TanmimdevrobiT atarebda statiaSi
saxelwodebiT – „bsp mdgomareobs mogebis zrdaSi~. socialuri pasuxism-
geblobis ubralod aRiarebac ki, misi azriT, „ganamtkicebs isedac arse-
bul mosazrebas imaSi, rom mogebisadmi ltolva cudi da amoraluria da
igi unda gakontroldes garkveuli ZalebiT~. rogorc ki es mosazreba
aRiarebuli iqneba, ganagrZobs fridmeni, bazris alagmvas daiwyebs ara
mmarTvelTa „socialuri sindisi~, rogori maRalganviTarebulic ar unda
iyos igi, aramed „mmarTveli biurokratebis rkinis muSti~.
SeuZlebelia, ar daveTanxmoT im mkvlevarebs, romelTa mosazrebiT
biznesis mier mTlianobaSi farTo Sexedulebis aRiareba korporaciebis
socialur rolze ganpirobebulia iseTi faqtorebiT, rogoricaa korpo-
raciebsa da sazogadoebas Soris uwyveti kavSiris arsebobis gacnobiere-
ba, sakuTrebis gamoyofa marTvisagan, Tavisufali mewarmeobis ideologii-
sa da praqtikis krizisi, bazris „uxilavi xelis~ rogorc socialur da
ekonomikur urTierTobaTa mTavari da erTaderTi regulatoris klasiku-
ri warmodgenis krizisi. aranakleb mniSvnelovania is faqtic, rom kerZo
mewarmeobis sistema srulebiTac ar aris sayovelTao keTildReobis ga-
ranti. saqmian wreebSi gabatonebul mosazrebas imis Taobaze, rom kerZo
mewarmeobis sistema sazogadoebis yvela wevrisaTvis maqsimaluri keTil-
dReobis miRwevis SesaZleblobas iZleva, sul ufro meti adamiani ayenebs
eWvqveS.
rogorc j. maki aRniSnavda, biznesis axali midgoma sazogadoebis wi-
naSe socialur pasuxismgeblobaze, XX saukuneSi kerZo korporaciebis
funqcionirebis Secvlil pirobebze biznesis reaqciis Sedegs warmoad-
genda. „axali midgoma – werda igi, - sakmaod naTeli iyo: rogorc ki cxa-
di gaxda, rom kerZo mewarmeobis sistema Tavs ver arTmevs sazogadoebis
winaSe erT-erT ZiriTad valdebulebas (rogorc mas mTavroba ganmartav-
da), rogorc ki misi qmedeba romelime mimarTulebiT sazogadoebis mniSv-
nelovani nawilisaTvis miuRebeli xdeba, saqmeSi mTavroba erTvoda, raTa
35
eiZulebina biznesi, gaeumjobesebina misi saqmianoba saTanado gankargule-
bebiT, an masze valdebulebebis dakisrebiT~ [102, c. 245].
cxadia, rom moklevadian perspeqtivaSi socialuri pasuxismgeblobis
realizaciis danaxarjebi SesaZlebelia winaaRmdegobaSi movides korpo-
raciebis fuZemdeblur principebTan, saxeldobr, mogebis maqsimizacias-
Tan warmoebis danaxarjebis zrdis Sedegad. Tumca, grZelvadian perspeq-
tivaSi es danaxarjebi anazRaurdeba imiT, rom izrdeba korporaciis
prestiJi da Sesabamisad, legitimuroba sazogadoebis TvalSi, ramac ar
SeiZleba gavlena ar moaxdinos mis mdgomareobaze da saqmianobis efeqti-
anobaze.
grZelvadian perspeqtivaSi korporaciebis monawileoba socialur
saqmianobaSi mogebis maqsimizaciis SesaZleblobas iZleva. aRniSnulTan
dakavSirebiT specialistebi aseTi saqmianobidan sargebels Soris aRniS-
naven danaxarjebis Semcirebas, romelic aucilebelia xelisuflebis sa-
kanonmdeblo da aRmasrulebeli organoebis winaSe dasacavad, ZviradRi-
rebuli saxelmwifo Carevis Sedegebis, socialuri uwesrigobebis Sede-
gad warmoqmnili sawarmos qonebis zianiT gamowveuli danakargebis
Sesamcireblad da a.S. aranakleb mniSvnelovania biznesis socialuri saq-
mianobis stimulirebisaTvis saxelmwifos mier aucilebeli sakanonmdeb-
lo zRvaris da „socialuri investiciebis~ momgebianobis pirobebis uz-
runvelyofa.
saxelmwifos mastimulirebel funqciaTa ricxvs miekuTvneba biznesi-
saTvis saxelmwifoebrivi kontraqtebis da stimulebis SemoTavazeba, yve-
la sawarmosaTvis moqmedebis erTiani savaldebulo normebis dadgena,
dasjis meqanizmis danergva im firmebisTvis, romlebic ar icaven TamaSis
dadgenil wesebs da a.S. rogorc n. jekobi marTebulad aRniSnavda, „biz-
nesi mxolod maSin axdens Tavisi potencialis srulad realizebas cxov-
rebis xarisxis gaumjobesebis saqmeSi, rodesac mTavroba qmnis socialu-
rad sasurveli saqonlisa da momsaxurebis bazars~ [102, c. 246].
didi mniSvneloba aqvs korporaciebsa da sazogadoebas Soris komu-
nikaciebis gaumjobesebas, amasTan, korporaciebis mier sazogadoebis
moTxovnilebebis gamovlenis da maTze operatiulad reagirebis unars.
rogorc zogierTi avtori miuTiTebs, xSirad problema mdgomareobs ara
imdenad kerZo da saxelmwifo seqtorebs Soris funqciebis ganawilebaSi,
ramdenadac efeqtiani meqanizmis SeqmnaSi, romelic uzrunvelyofs maT pa-
suxismgeblobas TavianTi movaleobis Sesrulebaze.
aRniSnulTan dakavSirebiT, interess iwvevs zogierTi amerikeli av-
toris Zalisxmeva korporaciaTa saqmianobis socialuri efeqtis raode-
nobrivi gazomvis meTodologiis SemuSavebaze.
aseTi meTodologia SemoTavazebulia saxeldobr, wignSi _ „aramdg-
radi niadagi: korporaciebis socialuri politika dinamiur sazogadoeba-
Si~, romelic 1974 wels gamoqveynda. igi moicavs Semdeg oTx meTods: pir-
veli _ „socialuri indikatorebis~ gamoyeneba, romelmac unda gansazRv-
ros cxovrebis xarisxis indeqsi raodenobrivi parametrebis gazomvisa
(rogoricaa Sromis pirobebi, jandacvis, transportis mdgomareoba) da
korporaciebis saqmianobis cxovrebis xarisxze zemoqmedebis momdevno Se-
fasebis safuZvelze. meore _ biznesis socialur garemoze zemoqmedebis
Sefasebis meTodi erTgvari „socialuri angariSis~ Sedgenis gziT Cveu-
lebrivi sabalanso formiT, romelic iTvaliswinebs kompaniis saqmianobi-
dan socialur sargebels da danaxarjebs muSebisaTvis, klientebisaTvis,
mimwodeblebisaTvis, da mTlianad sazogadoebisaTvis. magaliTad, garemos
36
gaumjobeseba da adgilobrivi gadasaxadebi miekuTvneba adgilobrivi sa-
zogadoebis socialur sargebels, xolo moxmarebuli adgilobrivi mom-
saxurebis Rirebuleba _ socialur danaxarjebs. mesame _ kompaniebis ran-
Jirebis meTodi maTi socialuri saqmianobis mixedviT, magaliTad, garemo-
ze kontrolis normebis dacvis sferoSi. meoTxe _ socialuri programis
marTvis meTodi, romelic mimarTulia sistemis SemuSavebaze, romelic
moicavs socialur programebze danaxarjebis Sefasebas da biujetis „go-
nivruli~ Sedgenisa da kapitaldabandebebze „socialuri Semosavlis~
gazrdis SesaZleblobas iZleva.
mTlianobaSi socialuri, pasuxismgeblobis koncefcia gulisxmobs
sazogadoebis yvela sferos, maT Soris sazogadoebisa da korporaciebis
mWidro urTierTkavSiris aRiarebas da aqedan gamomdinare, iTvaliswinebs
farTo socialuri valdebulebebis korporaciebze dakisrebis aucileb-
lobas. maTi azriT, xelmZRvanelobs ra socialuri prioritetebis siste-
miT, romelic ganisazRvreba mTavrobis mier da moqmedebs ra momgebiano-
bis kriteriumis safuZvelze, korporaciebi xels uwyoben socialuri sis-
temis srulyofas, romlis miznebi gamoxatavs mosaxleobis farTo fene-
bis moTxovnilebebs.
amasTan, mniSvnelovania imis gaTvaliswineba, rom ar SeiZleba korpo-
raciebis warmodgena erTian monolitad, romelic mTeli sazogadoebis
interesebis gamomxatveli miznebisa da amocanaTa kompleqsis realizacii-
saTvis moqmedebs. kolumbiis universitetis profesori n. Cemberleni
marTebulad aRniSnavda, rom korporaciebi mZlavr dominirebul Zalas
warmoadgens Tanamedrove industriulad ganviTarebul sazogadoebaSi,
magram maTi erToblivi simZlavre ar aris gaerTianebuli, koleqtiuri,
ar aris organizebuli, raTa man SeZlos sazogadoebis saWirboroto
problemebis gadawyvetaze orientireba. „aseTi orientacia, _ amtkicebda
Cemberleni, _ SesaZlebelia moxdes mxolod mTavrobis daxmarebiT, rome-
lic gardaqmnis wesebs (SezRudvebs), romlis farglebSic moqmedebs yve-
la korporacia~ [102, c. 247].
erTiani organos ararsebobis gamo, romelsac Seswevs unari, uzrun-
velyos SeTanxmebuli moqmedeba, korporaciebi xSirad mTavrobis politi-
kuri kursis sawinaaRmdegod moqmedeben, Tvlian ra, rom saxelmwifo Care-
vis meqanizmebis ganmtkiceba SeiZleba maT poziciebs daemuqros. amitom
SeiZleba Cemberleni marTalicaa, rodesac ambobs, rom biznesmenebs far-
TomasStabian institucionalur reformas urCevniaT mcire, TandaTanobi-
Ti cvlilebebi, romlebic, uwinares yovlisa, korporaciuli sistemis in-
teresebidan gamomdinareobs, e.i. isini mzad arian, ikisron SezRuduli pa-
suxismgebloba.
Tumca, aseTi SezRuduli pasuxismgeblobis realizaciac ki, mTeli
rigi faqtoriT izRudeba, maT Soris, uwinares yovlisa, mogebis miRebis
mosazrebiT sxva korporaciebTan konkurentunarianobis SesanarCuneblad,
da moculobisa da zrdis tempebis SenarCunebisken swrafviT, niWieri mu-
Sakebis mosazidad, an Zveli gamocdili kadrebis SesanarCuneblad. amas-
Tan dakavSirebiT, aucilebelia, aRiniSnos, rom korporaciebis socialu-
ri pasuxismgeblobis problema ar wamoiWreboda, Tuki nebismieri sasar-
geblo, rogorc sazogadoebis miznebidan, ise biznesis interesebidan ga-
momdinare, resursebis gamoyeneba momgebiani iqneboda. socialuri mizne-
bis realizaciaze gaweuli xarjebi firmebis mogebas akldeba. esaa, maga-
liTad, danaxarjebi ganaTlebaze da kerZod, samuSao Zalis momzadebaze.
37
Tumca, asea Tu ise, korporacias ukve ar SeuZlia uaryos Tavisi pa-
suxismgebloba rogorc sazogadoebis, ise TavianTi muSakebis winaSe. es
faqti miT ufro angariSgasawevia, Tu vaRiarebT, rom Tanamedrove korpo-
racia Tavisi moculobiTa da saqmianobis masStabebiT warmoadgens ufro
sazogadoebriv, vidre kerZo instituts. sxvadasxva dainteresebuli jgu-
febis pretenziebisa da dapirispirebis daregulirebaSi monawileobiT,
wminda ekonomikur funqciebTan erTad, igi politikur funqciebsac asru-
lebs. im SemTxvevaSic ki, roca korporaciebis moqmedebis Tavisufleba
izRudeba saxelmwifos mier an raime sxva faqtoriT, korporacia moqme-
debs iseT sazogadoebriv garemoSi, sadac mas efeqtiani funqcionireba
SeuZlia mxolod im SemTxvevaSi, Tuki sazogadoebas daarwmunebs Tavisi
moqmedebis sisworeSi.
korporaciaTa socialuri pasuxismgeblobis sazRvrebi miT ufro
farToa, rac ufro didia maTi miswrafeba sazogadoebis winaSe Tavisi
legitimurobis damkvidrebaSi. am aspeqtSi korporaciebis winaSe mdgari
erT-erTi mTavari amocanaa im programebis ekonomikuri dasabuTeba, rom-
lebic socialur sferoSi unda gaataron.
amave dros, Tavis mxriv, sazogadoeba uflebamosilia, elodos bizne-
sisagan socialuri pasuxismgeblobis ama Tu im dones iseT sakiTxebSi,
rogoricaa garemos dacva, transportis usafrTxoebis uzrunvelyofa, mo-
saxleobis socialurad daucveli fenebis materialuri uzrunvelyofa
da a.S. magram biznesis teqnikuri, finansuri da sxva SesaZleblobebi am
mxriv SeuzRudavi ar aris. ama Tu im korporaciis an mTlianobaSi bizne-
sis SesaZleblobebis Sefasebisas ar SeiZleba im faqtis daviwyeba, rom
nebismieri saqmiani sawarmos sicocxlisunarianobisa da arsebobis mTava-
ri pirobaa misi ekonomikuri rentabeloba. korporaciebis socialuri ro-
lis SefasebaSi mTavari sirTule mdgomareobs aseTi Sefasebis raime mka-
fiod SemuSavebuli kriteriumebis ararsebobaSi.
biznesis socialuri pasuxismgeblobis uamravi ganmarteba arsebobs.
yvelaze zogadi saxiT, biznesis socialuri pasuxismgebloba aris bizne-
sis zemoqmedeba sazogadoebaze.
organizaciebi, romlebic operireben biznesis socialuri pasuxism-
geblobis sferoSi, sxvadasxvanairad ganmartaven am cnebas. Cven mxolod
ramdenime maTgans moviyvanT.
saerTaSoriso organizacia „biznesi socialuri pasuxismgeblobi-
saTvis~ am termins ganmartavs, rogorc „komerciuli warmatebis miRwevas
iseTi saSualebebiT, romelic icavs eTikur principebs da pativiscemiT
epyroba adamianebs, sazogadoebas da garemos~.
„biznes-liderebis saerTaSoriso forumi~-s ganmartebiT bsp-Si igu-
lisxmeba biznesis iseTi warmarTva, romelsac sargebloba moaqvs sazoga-
doebisaTvis da xels uwyobs socialurad, ekonomikurad da ekologiu-
rad mdgrad ganviTarebas biznesis sazogadoebaze pozitiuri gavlenis
maqsimizaciisa da negatiuri gavlenis minimizaciis gziT.
„biznesis msoflio sabWo mdgradi ganviTarebisaTvis~ bsp-s gansazRv-
ravs rogorc biznesis valdebulebas, Tavisi wvlili Seitanos mdgrad
ekonomikur ganviTarebaSi, SromiT urTierTobebSi muSakebTan, maT oja-
xebTan, adgilobriv sazogadoebriv dajgufebebTan da mTlianad, sazoga-
doebasTan maTi cxovrebis xarisxis gasaumjobeseblad.
„sistemuri biznes-teqnologiebis centri „SATIO~: „bsp-aris biznesis
nebayoflobiTi wvlili sazogadoebis ganviTarebisaTvis socialur, eko-
nomikur da ekologiur sferoSi, romelic uSualodaa dakavSirebuli
38
kompaniis ZiriTad saqmianobasTan da scildeba kanoniT dadgenil mini-
mums~.
aucilebelia, erTmaneTisagan ganvasxvavoT iuridiuli da socialuri
pasuxismgebloba. iuridiuli pasuxismgeblobis qveS igulisxmeba konkre-
tuli kanonebis da saxelmwifoebrivi regulirebis normebis dacva, rom-
lebic gansazRvraven, Tu ra SeuZlia, da ra ar SeuZlia gaakeTos organi-
zaciam. TiToeul sakiTxTan mimarTebiT, dadgenilia asobiT da aTasobiT
normebi da normativebi. magaliTad, Tu ramden toqsikur nivTierebas Sei-
cavs samrewvelo narCenebi; rogor gamoiricxos diskriminacia samsaxurSi
daqiravebisas; rogoria minimaluri moTxovnebi produqciis usafrTxoebi-
sadmi; ra tipis saqoneli SeiZleba gaiyidos sxva qveynebSi da a.S. organi-
zacia, romelic icavs im kanonebsa da normativebs, iuridiulad pasuxism-
gebelia, magram es imas ar niSnavs, rom igi socialurad pasuxismgebelia.
socialuri pasuxismgebloba, iuridiulisagan gansxvavebiT, gulisxmobs
organizaciis mxridan socialur problemebze nebayoflobiT gamoxmaure-
bas.
biznesis socialur pasuxismgeblobas mravalsafexurianoba axasia-
Tebs:
_ sabaziso done iTvaliswinebs Semdegi valdebulebebis Sesrulebas:
gadasaxadebis, Sromis anazRaurebis drouli gadaxda, axali samuSao ad-
gilebis Seqmna;
_ meore done iTvaliswinebs muSakebis ara mxolod muSaobis, aramed
cxovrebis adekvaturi pirobebiT uzrunvelyofas: muSakTa kvalifikaciis
amaRleba, sacxovrebeli binebis mSenebloba, socialuri sferos ganviTa-
reba. pasuxismgeblobis aseT tips pirobiTad „korporaciul pasuxismgeb-
lobas~ uwodeben.
_ umaRlesi done gulisxmobs saqvelmoqmedo saqmianobas.
ganasxvaveben biznesis socialur pasuxismgeblobis Sida da gare mi-
marTulebebs;
biznesis socialur Sida pasuxismgeblobas miekuTvneba:
_ Sromis usafrTxoeba;
_ Sromis anazRaurebis stimulireba;
_ TanamSromelTa damatebiTi samedicino da socialuri dazRveva;
_ adamianuri resursebis ganviTareba saswavlo da kvalifikaciis
amaRlebis programebis mixedviT;
_ kritikul situaciebSi muSakebisaTvis daxmarebis gaweva.
biznesis socialur gare pasuxismgeblobas miekuTvneba:
_ sponsoroba da qvelmoqmedeba;
_ zrunva garemos dacvaze;
_ urTierTqmedeba adgilobriv sazogadoebriv dajgufebebTan da xe-
lisuflebasTan;
_ mzadyofna krizisul situaciebSi monawileobis misaRebad;
_ saqonlisa da momsaxurebis momxmareblebs Soris pasuxismgebloba
(xarisxiani saqonlis gamoSveba).
ganasxvaveben agreTve Ria da farul bsp-s.
bsp-s Ria forma niSnavs kompaniis nebayoflobiT monawileobas iseTi
sakiTxebis gadawyvetaSi, romlebiTac dainteresebulia sazogadoeba kom-
pania, Cveulebriv, damoukideblad gansazRvravs programebsa da strategi-
ebs, romlebic TviT am kompaniis da mis steikholderebis (dainteresebu-
li pirebis) mier aRiqmeba, rogorc pasuxismgebloba sazogadoebis winaSe.
39
bsp-s faruli forma gulisxmobs qveynis oficialur da araoficia-
lur institutebs, romelTa meSveobiT kompaniebis pasuxismgebloba sazo-
gadoebrivi institutebis winaSe SeTanxmebulia kompaniebTan an uSualod
ekisreba maT. bsp-s faruli forma, Cveulebriv, moicavs im faseulobebs,
normebsa da wesebs, romlebic xSirad ganapirobeben savaldebulo
moTxovnebs korporaciebTan mimarTebiT iseT sakiTxebSi, romlebsac qvey-
nis sazogadoebrivi, politikuri da ekonomikuri interesebi ganixilavs,
rogorc iuridiuli pirebis movaleobebs.
aSS-s bsp Ria modelis, xolo didi britaneTis faruli modelis ni-
muSs warmoadgens. maT Cven mogvianebiT ganvixilavT. korporaciis socia-
luri aqtiuroba gamoixateba socialuri programebis ganxorcielebaSi.
socialuri aqtiurobis programebis ganmasxvavebel Taviseburebebs warmo-
adgens maTi ganxorcielebis nebayoflobiToba, sistemuri xasiaTi da
korporaciis ganviTarebis misiasTan da strategiasTan kavSiri.
korporaciebi ganaxorcieleben Semdegi tipis programebs:
_ sakuTar programebs;
_ saxelmwifoebrivi marTvis adgilobriv, regionalur da federa-
lur organoebTan partniorobis programebs;
_ arakomerciul organizaciebTan partniorobis programebs;
_ sazogadoebriv organoebTan da profesionalur gaerTianebebTan
TanamSromlobis programebs.
rac Seexeba korporaciuli socialuri programebis marTvas, igi Sem-
degi etapebisgan Sedgeba:
_ korporaciis socialuri politikis prioritetebis gansazRvra;
_ socialuri programebis marTvis specialuri struqturis Seqmna;
_ saswavlo programebis Catareba socialuri pasuxismgeblobis sfe-
roSi;
_ korporaciis socialuri programebis realizacia;
socialuri programebi es aris korporaciis mier nebayoflobiT gan-
xorcielebuli saqmianoba garemos dacvis, personalis ganviTarebis, Sro-
mis xelsayreli pirobebis Seqmnis, adgilobrivi sazogadoebrivi dajgu-
febebis xelSewyobis mimarTulebiT; saqvelmoqmedo saqmianoba da keTil-
sindisieri saqmiani praqtika. amasTan, mTavar kriteriums warmoadgns
programebis Sesabamisoba biznesis ganviTarebis miznebsa da strategias-
Tan.
_ korporaciis socialuri programebis Sedegebis Sefaseba da dain-
teresebul pirebze dayvana.
socialuri programebis ZiriTadi mimarTulebebia:
keTilsindisieri saqmiani praqtika – korporaciis socialuri prog-
ramebis mimarTuleba, romlis mizania mimwodeblebs, biznes-partniorebs
da korporaciis klientebs Soris keTilsindisieri saqmiani praqtikis mi-
Rebisa da gavrcelebis xelSewyoba;
bunebisdacviTi saqmianoba da resursdazogva – korporaciis socia-
luri programebis mimarTulebebi, romlebic xorcieldeba korporaciis
iniciativiT garemoze mavne zemoqmedebis Semcirebis mizniT (bunebrivi re-
sursebis ekonomiuri moxmarebis, narCenebis ganmeorebiTi moxmarebisa da
utilizaciis, garemos dabinZurebis aRmofxvris, ekologiurad usafrTxo
sawarmoo procesis organizaciis, ekologiurad usafrTxo satransporto
gadazidvebis organizaciis programebi);
adgilobrivi sazogadoebis ganviTareba – korporaciis socialuri
programebis mimarTuleba, romelic nebayoflobiT sawyisze xorcieldeba
40
da mowodebulia, wvlili Seitanos adgilobrivi sazogadoebis ganviTare-
baSi (socialuri programebi da mosaxleobis socialurad daucveli fe-
nebis xelSewyobis aqciebi, bavSvebisaTvis daxmarebis gaweva, sabinao-komu-
naluri meurneobis da kulturul-istoriuli mniSvnelobis obieqtebis
SenarCunebis da ganviTarebis xelSewyoba, adgilobrivi kulturul-sagan-
manaTleblo da sportuli organizaciebisa da RonisZiebebis sponsoroba,
socialurad mniSvnelovan gamokvlevaTa xelSewyoba, saqvelmoqmedo aqci-
ebSi monawileoba);
personalis ganviTareba – korporaciebis socialuri programebis mi-
marTulebaa, romelic tardeba personalis ganviTarebis strategiis far-
glebSi niWieri TanamSromlebis mozidvisa da SenarCunebis mizniT (swav-
leba da profesionaluri ganaTleba, Sromis anazRaurebis motivaciuri
sqemebis gamoyeneba, dasvenebis pirobebis Seqmna, organizaciaSi Sida ko-
munikaciebis SenarCuneba, muSakTa monawileoba mmarTvelobiTi gadawyve-
tilebebis miRebaSi;
socialurad pasuxismgebeli restruqturizacia – korporaciis soci-
aluri programebis mimarTuleba, romelic uzrunvelyofs restruqturi-
zaciis Catarebas socialuri pasuxismgeblobis principidan gamomdinare,
uwinares yovlisa, korporaciis personalis interesebSi;
socialurad pasuxismgebeli investireba – investireba, romelic
mdgomareobs ara marto finansuri Semosavlebis gazrdaSi, aramed socia-
luri miznebis realizaciaSi, Cveulebriv, eTikuri normebis dacviT moq-
med korporaciebSi investirebis gziT.
socialuri programebis realizaciis instrumentebia:
1. saqvelmoqmedo Semowirulobebi da sponsoris daxmareba _ daxmare-
bis forma, romelic gaiweva korporaciis mier socialuri programebis
gasatareblad rogorc fuladi, ise naturaluri formiT (produqcia, ad-
ministraciuli saTavsoebi, transporti, saprizo fondebi da sxva);
2. korporaciis TanamSromelTa delegireba – korporaciis TanamSro-
melTa nebayoflobiTi CarTva daxmarebis mimRebze drois, codnis, Cveve-
bis, informaciis, kontaqtebis usasyidlo gadacemis gziT;
3. fuladi grantebi – safinanso daxmarebis forma, romelic gamoiyo-
fa ganaTlebis sferoSi socialuri programebis sarealizaciod da gamo-
yenebiTi kvlevebis Casatareblad. grantebi – socialuri programebis rea-
lizaciis erT-erTi yvelaze xelmisawvdomi da tradiciuli instrumentia.
rogorc wesi, grantebi ama Tu im xarisxiT, dakavSirebulia korporaciis
ZiriTad saqmianobasTan da biznesis strategiul mizanTan;
4. korporaciuli sponsoroba – korporaciis mier sxvadasxva resur-
sebis miwodeba obieqtebisa da nagebobebis Sesaqmnelad, organizaciebisa
da RonisZiebaTa mxardasaWerad, romelic, rogorc wesi, sazogadoebriv
xasiaTs atarebs, TavianTi saqmianobis reklamis mizniT;
5. korporaciuli fondi – fondi, romelic iqmneba korporaciis mier
misi socialuri saqmianobis realizaciis mizniT;
6. socialuri investiciebi – finansuri daxmarebis forma, romelic
gamoiyofa korporaciis mier grZelvadiani da rogorc wesi, erToblivi
partnioruli socialuri programebis sarealizaciod, romelic gamiznu-
lia socialuri daZabulobis Sesamcireblad da sazogadoebis sxvadasxva
fenis cxovrebis donis asamaRleblad;
7. socialurad mniSvnelovani marketingi – safinanso daxmarebis
forma, romelic mdgomareobs konkretuli saqonlis gayidvidan garkveu-
41
li procentis gacemaSi korporaciis socialuri problemebis gasatareb-
lad;
8. sponsoroba – iuridiuli an fizikuri piris (sponsoris) mier
wvlilis Setana (qonebis gadacema, inteleqtualuri saqmianobis Sedege-
bis, momsaxurebis gaweva, samuSaoebis Catareba) sxva iuridiuli, an fizi-
kuri piris saqmianobaSi, im pirobiT, rom es ukanaskneli reklamas gau-
wevs mis saqonels, sponsorobas.
sazogadoebaSi biznesis rolis Sesaxeb diskusiam korporaciebis so-
cialurad pasuxismgebeli moqmedebis Taobaze uamravi argumenti warmoqm-
na rogorc mis sasargeblod, ise winaaRmdeg.
argumentebi socialuri pasuxismgeblobis sasargeblod:
1. biznesisaTvis xelsayreli grZelvadiani perspeqtivebis Seqmna. fir-
mebis socialuri qmedebebi aumjobesebs sazogadoebis cxovrebas, an Tavi-
dan icilebs saxelmwifos Carevis aucileblobas. rac ufro uzrunvel-
yofilia sazogadoeba socialuri TvalsazrisiT, miT ufro xelsayreli
pirobebi iqmneba biznesisaTvis. garda amisa, im SemTxvevaSic ki, rodesac
socialur qmedebebTan dakavSirebuli danaxarjebi maRalia, grZelvadian
perspeqtivaSi isini mogebis stimulirebas axdenen, ramdenadac momxmareb-
lebSi, mimwodeblebSi da sazogadoebaSi kompaniis mimzidveli imiji ya-
libdeba.
2. farTo publikis moTxovnilebebis da molodinis cvlileba. biz-
nesTan dakavSirebuli socialuri molodini XX saukunis 60-iani wlebi-
dan icvleba. sazogadoebis mxridan axal moTxovnilebebsa da kompaniebis
realur gamoxmaurebas Soris sxvaobis minimumamde dasayvanad, maTi CarT-
va da monawileoba socialuri problemebis gadawyvetaSi sasurveli da
aucilebelic ki xdeba.
3. resursebis arseboba socialuri problemebis gadaWraSi daxmare-
bis gasawevad. ramdenadac biznesi mniSvnelovan finansur da adamianur
resursebs flobs, mas SeuZlia misi nawili gaiRos socialuri saWiroe-
bisaTvis.
4. moraluri valdebuleba socialurad pasuxismgebeli qmedebisaTvis.
kompania sazogadoebis wevria, amdenad Tavis saqmianobaSi igi moraluri
normebiT unda xelmZRvanelobdes. sazogadoebis individualuri wevrebis
msgavsad, kompania unda moqmedebdes socialuri pasuxismgeblobis mixed-
viT da xels uwyobdes sazogadoebis moraluri sawyisebis ganmtkicebas.
metic, ramdenadac kanonebiT SeuZlebelia cxovrebis yvela mxaris mocva,
kompaniebma pasuxismgebeli qmedebebiT mxari unda dauWiron sazogadoe-
bas, romelic dafuZnebulia wesrigsa da kanonierebaze.
argumentebi socialuri pasuxismgeblobis winaaRmdeg:
1. mogebis maqsimizaciis principis darRveva. resursebis nawilis ga-
moyofa socialur saWiroebaze mogebis maqsimizaciis principis moqmede-
bas amcirebs. kompania socialurad pasuxismgebelia, Tu mxolod ekonomi-
kur interesebzea orientirebuli da socialur problemebs utovebs sa-
xelmwifo organoebs, saqvelmoqmedo institutebs da saganmanaTleblo
organizaciebs.
2. danaxarjebi socialur pasuxismgeblobaze socialur saWiroebaze
gamoyofili saxsrebi firmebisaTvis danaxarjebia. saboloo jamSi, es da-
naxarjebi momxmareblebze gadadis fasebis momatebis saxiT. garda amisa,
is firmebi, romlebic saerTaSoriso bazarze saqmianoben, sxva qveynis
firmebTan SedarebiT, romlebic ar awarmoeben socialur danaxarjebs,
42
arasasurvel mdgomareobaSi aRmoCndebian. Sedegad, mcirdeba maTi gasaRe-
ba saerTaSoriso bazarze.
3. sazogadoebis winaSe angariSebis arasakmarisi done. ramdenadac
mmarTvelebs ar irCeven, isini ar arian uSualod angariSvaldebulni sa-
zogadoebis winaSe. sabazro sistema kargad akontrolebs firmebis ekono-
mikur maCveneblebs da cudad – maT socialur aqtiurobas. vidre sazoga-
doeba ar SeimuSavebs sawarmoebis pirdapiri angariSgebis wess, ukanaskne-
li ar miiRebs monawileobas socialur qmedebebSi, romlebzec is ar
Tvlis Tavs pasuxismgeblad.
4. socialuri problemebis gadaWrisaTvis codnis ukmarisoba. nebismi-
eri kompaniis personali yvelaze kargadaa momzadebuli ekonomikis, baz-
ris da teqnikis sferoSi. mas aklia gamocdileba, romelic mniSvnelovani
wvlilis Setanis saSualebas miscemda socialuri xasiaTis problemebis
gadaWraSi. saxelmwifo dawesebulebebSi da saqvelmoqmedo organizacieb-
Si momuSave specialistebma xeli unda Seuwyon sazogadoebis srulyofas.
biznesis socialuri pasuxismgeblobis mimarT oTxi ZiriTadi midgo-
ma arsebobs: 1) sabazro. 2) midgoma saxelmwifoebrivi regulirebis pozi-
ciidan. 3) midgoma „korporaciuli sindisis~ poziciidan. 4) midgoma „da-
interesebuli piris~ poziciebidan.
sabazro midgoma. igi korporaciebis saqmianobis regulirebis mza
formas uzrunvelyofs da Tavidan icilebs saxelmwifos biurokratiuli
Carevis aucileblobas. sabazro midgomis Tanaxmad, momxmarebeli yovelT-
vis ufro xelsayrel mdgomareobaSia iseT sazogadoebaSi, sadac korpo-
raciebi Tavisufali konkurenciis pirobebSi mxolod mogebis zrdis
principiT xelmZRvaneloben. es midgoma mniSvnelovan mxardaWeras pou-
lobs zogad ekonomikuri TeoriaSi.
am midgomis susti mxare imaSia, rom igi ar moicavs socialur prob-
lemebs, romlebic warmoadgenen e.w. bazris „Cavardnebis~ gamoxatulebas
(mag., metalurgiuli qarxana mdinares abinZurebs Sxamiani narCenebiT da
zrdis kiboTi daavadebulTa raodenobas). amgvari Tanmdevi efeqtebis
sul ufro mzardi xasiaTi Tanamedrove industriul qveynebSi iwvevs imis
aucileblobas, rom Tavisufali bazris „uxilav xels~ SeiZleba daxmare-
ba dasWirdes. magram, vin gauwevs mas am daxmarebas? saxelmwifo? msxvili
samrewvelo gaerTianebebi? korporaciebis specialuri qvedanayofebi?
sabazro midgomis Tanaxmad, rogorc ki bazris garda sxva vinmes van-
dobT korporaciis saqmianobis regulirebas, ixsneba pandoras yuTi biu-
rokratiuli marTviT da ekonomikuri araefeqtianobiT. amrigad, erTi
problemis gadawyvetiT, uamravi sxva iCens Tavs. Tumca, „Cavardnis~, an
Tanmdevi efeqtebis problema, rasakvirvelia, arcTu umniSvneloa da sa-
bazro midgoma kidev ufro naklebad mimzidvelia, Tu uars vityviT baz-
ris Tavisufal konkurenciaze da vaRiarebT oligarqebis da monopolie-
bis mxridan bazarze zewolis uamravi formis arsebobas. miuxedavad ami-
sa, bsp-s mimarT aseT midgomas uamravi mimdevari gauCnda aSS-sa da sxva
qveynebSi.
midgoma saxelmwifo regulirebis poziciebidan. am midgomis uamravi
„momxre~ da „sapirispiro~ argumenti damokidebulia TiToeuli adamianis
warmodgenaze mTavrobasa da adamianis bunebaze. am midgomis momxreTa
umravlesoba saxelmwifo struqturebs ganixilavs, rogorc saqmian cxov-
rebaze uflebamosil damkvirveblebs, Tumca, saxelmwifo regulireba
arasodes ar aris srulyofili. metic, rogorc wesi, isini Tvlian, rom
43
adamianebi, TavianTi bunebidan gamomdinare, daSinebas saWiroeben, raTa
codva ar Caidinon (sxvadasxva iuridiuli saSualebebiT).
am midgomis sasargeblod mohyavT argumenti, rom kanoni xSirad eTi-
kuri gadawyvetilebebis safuZvlad gamoiyeneba, miuxedavad imisa, rom igi
cudadaa morgebuli am miznebs. amis mizezi ki, savaraudod, moqalaqeTa
umravlesobis dabali zneobrivi donea. rogorc kvlevebidan Cans, bevri
adamianisaTvis, gansxvaveba swor da araswor saqciels Soris ganisazRv-
reba maTi kanonierebis xarisxiT. aseT SemTxvevaSi kanoni SeiZleba eTiku-
ri saqcielis donis amaRlebis instrumentad mogvevlinos. Tumca, aris
erTi „magram~. Tu kanons mivaniWebT sazogadoebis zneobrivi aRmzrdelis
rols, is unda iyos „kargi~ kanoni. kargi im gagebiT, rom unda iyos kar-
gad mofiqrebuli, mkafiod Camoyalibebuli da Tanmimdevrulad gatardes
cxovrebaSi. samwuxarod, kanonTa umravlesoba iSviaTad akmayofilebs
Tundac erT-erTs am moTxovnilebebidan. es faqtori mniSvnelovnad akni-
nebs saxelmwifoebrivi kanonis zneobriv aRmzrdelobiT rols.
sazogadoebrivi regulirebis poziciebidan midgomis naklovanebebi
ukavSirdeba Tanamedrove industriul saxelmwifoSi biznesis marTvis
did sirTuleebs. msoflios umetes qveyanaSi samoqalaqo kanonmdeblobas
sisxlis samarTlis kanonmdeblobasTan SedarebiT naklebi sicxade da
Tanmimdevruloba axasiaTebs. Tu gaviTvaliswinebT imasac, rom sisxlis
samarTlis kanonebi araTanmimdevrulobiT gamoirCevian, maSin gasagebia
Tu ratom aSfoTebT biznesmenebsa da specialistebs samoqalaqo kanonm-
deblobis gamoyeneba biznesis saqmianobis regulirebisaTvis. metic, miu-
xedavad imisa, rom zogierT saxelmwifo uwyebas ekisreba mrewvelobis
romelime dargis saqmianobis regulireba, xSirad igi TviTon xdeba damo-
kidebuli sxva dargze. amis mizezi ramdenime faqtoria:
_ jer erTi, nebismieri dargi moiTxovs specifikur midgomas marTva-
Si da saxelmwifo struqturebs daxmarebisaTvis amave dargSi momuSave
eqspertebTan uwevT urTierToba. es iwvevs saTanado kritikis ararsebo-
bas, marTvaSi „TviTmomsaxurebas~. Sedegad dargi TviTon adgens reguli-
rebis wess da uZRveba sakuTar saqmianobas saxelmwifoebrivi struqture-
bis arcTu mkacri kontrolis qveS.
meorec, Zalian xSirad saxelmwifo mmarTvelobiTi struqturebis mu-
Sakebi Sesabamisi dargidan arian mosuli da saxelmwifo samsaxuris das-
rulebisas isev dargSi brundebian. aseT muSakebs Sinagani konfliqti
awuxebT: erTis mxriv, maT undaT, Rirseulad Seasrulon TavianTi
mmarTvelobiTi movaleobebi, meores mxriv, ar undaT urTierTobis gamwva-
veba TavianT momaval damqiraveblebTan.
am siZneleebis miuxedavad, midgoma saxelmwifo regulirebis pozici-
ebidan efeqtiani aRmoCnda biznesis marTvis zogierT dargSi (gansakuTre-
biT momxmarebelTa dacvaSi). metic, ucnobia, ramdenad garTuldeba saqme,
Tuki saxelmwifos mxridan ar moxdeba biznesis regulireba. cxadia, rom
ar SegviZlia am midgomis arc mTlianad uaryofa da arc enTuziazmiT mi-
Reba.
midgoma korporaciuli sindisis poziciebidan. am poziciis Zlieri
mxare mdgomareobs imaSi, rom misi kriteriumia moraluri pasuxismgeblo-
ba, romelic warmoiqmneba korporaciis SigniT (da ara rogorc gare faq-
tori), e.i. aq arsebobs TviTregulirebis SesaZlebloba (da ara moTxovna-
miwodebis urTierTobaTa regulireba saxelmwifo struqturebis mier).
bazris da saxelmwifos maRaleTikuri qcevis stimulirebis aSkara uuna-
robis fonze (vinaidan maTi funqciebi, mimarTulia mavne qmedebebis aR-
44
mofxvraze), korporaciuli sindisis poziciebidan midgoma warmoadgens
gare regulirebis mravlismomcem xerxs.
am midgomis mamoZravebelia jansaRi, eTikurad gamowrTobili korpo-
raciuli kultura. am kulturis faseulobebi SeiZleba Tavmoyril iqnas
korporaciis eTikur kodeqsSi, an ubralod aisaxos mis reputaciaze. ne-
bismier SemTxvevaSi korporaciuli sindisis poziciebidan midgoma eyrd-
noba ZiriTadad zogadsakacobrio faseulobebs, romelsac ufrTxildeba
rogorc xelmZRvaneloba, ise xelqveiTebi.
midgoma „dainteresebuli pirTa~ poziciebidan. biznesSi klasikuri
mosazreba mdgomareobs imaSi, rom korporaciebs gaaCnia valdebulebebi
aqcionerebis winaSe, romelic wminda da uryevia. korporaciebis moqmede-
ba, an umoqmedoba nakarnaxevi unda iyos aqcionerebze zrunviT, romlebic
dainteresebulni arian iseTi maCveneblebiT, rogoricaa: aqciebis sabirJo
kursi, Semosavali aqciaze, an nebismieri sxva safinanso maCvenebeli. iTv-
leba rom, aqcionerTa interesebze zrunva xelmZRvanelobis erT-erTi mo-
valeoba unda iyos. amrigad, nebismieri qmedeba, miRebuli xelmZRvanelo-
bis mier, saboloo jamSi unda Sefasdes imis mixedviT, emsaxureba Tu ara
igi korporaciebisa da misi aqcionerebis interesebs.
Tanamedrove pirobebSi gaCnda axali midgoma korporaciebis marTvi-
sadmi, misi rogorc sazogadoebis socialuri struqturis nawilis gage-
biT, romlis winaSec igi pasuxismgebelia. es midgoma dakavSirebulia cne-
basTan „dainteresebuli pirebi~.
termini „dainteresebuli pirebi~ (stakeholder), pirvelad gamoiyenes
1963 wels stenfordis kvleviTi institutis Sida memorandumSi. mas mie-
kuTvneba „is jgufebi, romelTa mxardaWeris gareSe organizacia wyvets
Tavis arsebobas~ [94,c.178]. dainteresebul pirTa CamonaTvali Tavdapirve-
lad moicavda aqcionerebs, muSa-mosamsaxureebs, myidvelebs, mimwodeb-
lebs, kreditorebs da sxv. am koncefciaze dafuZnebuli analizi, rome-
lic saTaves iRebs i. ansofis da r. stiuartis (korporacia Locrhecd-is
dagegmvis ganyofileba), Semdeg ki m. doSeris da r. stiuartis (stendor-
fis kvleviTi institutis) naSromebSi, mniSvnelovan rols asrulebda da
axlac asrulebs korporaciebis saqmianobis dagegmvis procesSi.
es Teoria mogvianebiT ramdenime mimarTulebiT ganviTarda misi
erT-erTi avtori iZulebuli gaxda eRiarebina, rom „dainteresebul pir-
Ta~ zusti wanamZRvrebis dadgena SeuZlebelia. Tavis klasikur naSromSi
i. ansofi am Teoriis debulebebs iyenebs. Tumca, rogorc mogvianebiT aR-
moCnda, „movaleobebi~ da „miznebi~ ar arian „sinonimebi~. „dainteresebul
pirTa~ TeoriaSi isini erT cnebamdea dayvanili. am Teoriis mixedviT,
firmis miznebi aucilebelia ganisazRvros am firmaSi „dainteresebul
pirTa~ (menejerebis, muSebis, aqcionerebis, mimwodeblebis, kreditorebis
da a.S.) winaaRmdegobrivi moTxovnilebebis dabalansebis gziT.
analogiur mosazrebas ansofi sxva avtorebsac miawers, magram ganag-
rZobs „dainteresebul pirTa Teoriis~ uaryofas ekonomikur da socia-
lur miznebad dayofis sasargeblod, amasTan, es ukanasknelni axdenen
„meorad cvalebad da Semaferxebel gavlenas~ pirvelze.
XX saukunis 60-iani wlebis bolos da 70-iani wlebis dasawyisSi „da-
interesebul pirTa~ koncefciis damuSaveba nel-nela mimdinareobs. gamo-
naklisia Svedi erik renmanis naSromi, romelmac es koncefcia samrewve-
lo demokratias moargo. 70-iani wlebis naxevarSi mkvlevarTa jgufma
sistemebis Teoriis dargSi rasel akofis meTaurobiT „ganmeorebiT aRmo-
aCina~ analizi am koncefciis safuZvelze, an, ukidures SemTxvevaSi, anso-
45
fis SeniSvna ufro seriozulad aRiqva. warmoadgens ra organizacias,
rogorc Ria sistemas, akofi amtkicebs, rom uamravi socialuri proble-
mis gadaWra SeiZleba ZiriTadi institutebis gardaqmnisa da sistemaSi
„dainteresebul pirTa~ xelSewyobiTa da urTierTqmedebiT.
70-iani wlebis dasawyisSi harvardis universitetTan arsebulma biz-
nesis skolam Caatara gamokvlevebi korporaciebis socialuri pasuxism-
geblobis sferoSi. miRebul iqna sakmaod STambeWdavi Sedegebi, magram,
gansakuTrebiT mniSvnelovania socialuri pasuxismgeblobis pragmatuli
modelis SemuSaveba, romelmac miiRo „korporaciebis socialuri pasuxis-
mgeblobis~ modelis saxelwodeba, sadac harvardis mecnierebma socialu-
ri problemebis analizi strategiisa da organizaciis tradiciul sfe-
roebs daukavSires.
70-iani wlebis bolos aSkara gaxda strategiuli marTvis procesebis
gafarToebis aucilebloba, romelSic gaTvaliswinebuli iqneboda saxel-
mwifosTan dakavSirebuli biznesis aratradiciuli problemebi saerTo
interesebiT gaerTianebuli jgufebis, profgaerTianebebis, sazRvargare-
Tuli konkurentebis, aqcioner-disidentebis1 mier da rTuli probleme-
bi, iseTi, rogoricaa muSaTa uflebebi, Tanabari SesaZleblobebi, gare-
mos dabinZureba, momxmarebelTa uflebebi, tarifebi, saxelmwifoebrivi
regulireba. aseTi procesebis ganviTarebis mizniT 1977 wels hartonis
skola Tavis gamoyenebiT kvlevaTa centrSi Seudga „dainteresebul pir-
Ta~ proeqtis Seqmnas. am proeqtis miznebi iTvaliswinebda marTvis iseTi
Teoriis SemuSavebas, romelic xelmZRvanelobas mudmivad cvalebad viTa-
rebaSi korporaciis strategiis Camoyalibebis saSualebas miscemda. gamo-
iyeneboda moqmedebaTa modeli, romlis meSveobiT „dainteresebul pirTa~
Teoria realur SemTxvevebze iqna agebuli.
amJamad am proeqtis farglebSi „dainteresebul pirTa~ koncefciis
arsi gamoiyeneba sam doneze: rogorc menejmentis Teoria, rogorc proce-
si praqtikosebisaTvis strategiul marTvaSi gamoyenebisaTvis da rogorc
koordinatTa sistema analizisaTvis. Teoriul doneze aucilebelia, avx-
snaT aqcioneris Secvla „dainteresebul pirze~. pirveli sirTule am do-
neze _ cneba „dainteresebuli piris~ mkafio ganmartebaa. Tavdapirveli
ganmarteba, romelic mocemul iqna stenfordis kvleviTi institutis mi-
er, zedmetad zogad xasiaTs atarebs, imisaTvis, raTa movaxdinoT strate-
giulad mniSvnelovani jgufebis identificireba, konkretuli jgufebis
moqmedebebze, miznebze da motivebze strategiulad sasargeblo informa-
ciis misaRebad, saWiroa ufro konkretuli da Sinaarsobrivi ganmarteba.
r. fridmenma da d. ridma warmoadgines „dainteresebuli piris~ ori
ganmarteba: erTi _ farTo gagebiT, romelic moicavs jgufebs, sadac mo-
kavSireebi, an mowinaaRmdegebi arian, da meore – viwro gagebiT, romel-
Sic ZiriTadad stenfordis kvleviTi institutis ganmartebis arsia gad-
mocemuli, magram, ufro dakonkretebuli.
„dainteresebuli piri~ farTo gagebiT – nebismieri jgufi an piria,
romelsac SeuZliaT gavlena moaxdinon organizaciis mier miznis miRwe-
vaze. am mosazrebiT „dainteresebul pirebs~ warmoadgenen saerTo intere-
sebiT gaerTianebuli sazogadoebrivi jgufebi, samTavrobo organizacie-
bi, profgaerTianebebi, konkurentebi, kavSirebi, agreTve muSa-mosamsaxure-
ebi, myidvelTa jgufebi, aqciaTa mflobelebi da a.S.
„dainteresebuli piri~ viwro gagebiT – nebismieri jgufi an piria,
romelzec organizaciis Semdgomi sicocxlisunarianobaa damokidebuli.
am gagebiT „dainteresebuli pirebs~ warmoadgenen muSa-mosamsaxureebi,
46
myidvelTa jgufebi, zogierTi mimwodebeli, ZiriTadi samTavrobo orga-
noebi, zogierTi finansuri organo da a.S.
„dainteresebuli piris~ koncefciis ganxorcielebis konkretuli re-
komendaciebi Zalian mravalferovania. es SeiZleba iyos, magaliTad, „da-
interesebul pirTa~ jgufebis CarTva strategiul gadawyvetilebaTa mi-
Rebis procesSi. ase, aSS-Si sazogadoebrivi sargeblobis zogierTi sa-
warmo xSirad mimarTavs „dainteresebul pirTa~ ricxvidan konsultaciu-
ri jgufebis momsaxurebas.
1aqcioner-disidenti-aqcioneri, romelci ar eTanxmeba kompaniis xel-
mZRvanelobis politikas.
47
is mSp-s; „Royal Dutch Shell~-is wliuri Semosavlebi ufro maRalia, vidre
belgiis, CexeTis an argentinis mSp; „General Motors~- is mTliani wliuri Se-
mosavlebi avstriis mSp-s aRemateba; „Mobil~-is Semosavlebi daniis da fi-
neTis mSp-s aRemateba; „Ford Motor Company~-is yovelwliuri Semosavlebi me-
tia tailandis mSp-ze da sxv. [94, c. 60].
Tanamedrove korporaciebis erT-erTi naklia biurokratiuli organi-
zaciuli struqturebis gardauvali zrda.
amasTan, izrdeba biurokratiuli struqturebisTvis damaxasiaTebeli
tendencia, romelic ierarqiulad zemdgomi pirisadmi usityvo morCileba-
Si mdgomareobs. es tendencia Trgunavs pirad iniciativas, amasTan, uamrav
eTikur problemas uqmnis im pirebs, romlebic pasuxismgebelni arian ga-
dawyvetilebebis miRebaze. es, Tavis mxriv, ganapirobebs iseT viTarebas,
rodesac kargi da patiosani adamianic ki cud da uRirs saqciels sCa-
dis, Tumca, es korporaciis sakeTildReod keTdeba.
Tanamedrove biznesis organizaciaSi meore istoriuli cvlileba –
informaciuli revoluciaa. kompiuteris SeqmnasTan erTad cxovreba de-
damiwaze Zirfesvianad icvleba. kompiuterma namdvili informaciuli re-
volucia moaxdina, man gacilebiT meti zegavlena moaxdina sazogadoeba-
ze, vidre samrewvelo revoluciam XVIII saukuneSi.
biznesis Tanamedrove profesionalebi _ informaciuli eris mTavari
ideologebi – pasuxismgebelni arian qcevis eTikuri kanonebis cxovreba-
Si gatarebaze (zogjer maT kompiuterul eTikas, qselur eTikas da a.S.
uwodeben). es ganapirobebs kidevac biznesis profesionalebis mier eTikis
Seswavlis aucileblobas.
rogorc aRvniSne, biznesis eTika aris samecniero disciplina, rome-
lic saqmian cxovrebaSi eTikuri principebis gamoyenebas Seiswavlis (ix.
naxati 5).
moralis
Teoria
biznesis menejmenti
eTika
fsiqologia
ekonomika
48
reTve, mis nawilebs Soris. mikroeTikis qveS _ firmis (korporaciis) Sig-
niT, korporaciebs Soris, da aqciebis mflobelebs Soris moralur ur-
TierTobaTa specifikis gamokleva.
makrosubieqtTa Soris moralur urTierTobaTa sistemaSi specialis-
tebi or dones gamoyofen: horizontalurs da vertikalurs. horizonta-
lur doneze ganixilaven moralur urTierTobebs erTnairi maxasiaTeble-
bis mqone subieqtebs Soris, sxvadasxva firmebs (korporaciebs) Soris;
vertikalur doneze – moralur urTierTobebs subieqtebs Soris, romleb-
sac sxvadasxva maxasiaTebeli da Tvisebebi gaaCniaT. magaliTad, urTier-
Tobebi saxelmwifosa da korporaciebs Soris; korporaciebsa da sazoga-
doebas Soris, korporaciebsa da garemos Soris.
adamianebis umravlesoba eTikur gadawyvetilebebs mikrodoneze
iRebs, e.i. roca adamiani pasuxismgebelia Tavis qmedebaze da iRebs ga-
dawyvetilebebs, romelic exeba kolegebs an mcire dajgufebas. magram,
zogierTi adamiani adre Tu gvian gadawyvetilebas iRebs makrodoneze,
magaliTad, rodesac uSualod monawileobs saxelmwifos erovnuli po-
litikis formirebaSi.
49
miuxedavad am reformebisa, didi represiis wlebamde mogebis miReba
daSvebuli iyo nebismieri gziT, rac warmoadgenda biznesis ZiriTad
masazrdoebel wyaros. 1929 wels aSS-Si adamianebi ganTavisufldnen
biznesis brma morCilebisagan. maSin, rodesac umuSevrobis donem miaRwia
25%-s, daikarga rwmena `uxilavi xelis fenomenis~, avtomaturad marTuli
kapitalizmis, ekonomikuri situaciis daregulirebis miznis mimarT,
gaizarda zewola mTavrobaze. am periodSi msoflios rig qveynebSi
miRebul iqna momuSaveTa, momxmarebelTa da investorTa dacvis kanonebi.
ase magaliTad, aSS-Si prezident franklin ruzveltis zewoliT,
kongresma miiRo socialuri dacvis kanonTa krebuli, romelTa
Sesabamisad, muSebs miecaT sakuTari uflebebis dasacavad
profkavSirebSi gaerTianebis ufleba, dadginda minimaluri xelfasis
norma, SeizRuda kviraSi samuSao dReebis xangrZlivoba, miiRes
arakeTilsindisieri konkurenciis, ukanono reklamis kanonTa krebuli,
investorebis dacvis mizniT, Seiqmna fasiani qaRaldebis komisia.
biznesisadmi ndoba gaizarda didi depresiis Semdgom wlebSi da
sagrZnoblad amaRlda meore msoflio omis dasawyisSi. 50-ian wlebSi
msoflioSi bizness, mTavrobasa da sazogadoebas Soris urTierToba
sagrZnoblad daregulirda. 60–ian wlebSi msoflios sazogadoeba
gaaqtiurda sami: garemos dacvis, erovnuli usafrTxoebis, momxma-
rebelTa, da samoqalaqo sazogadoebis uflebebis dacvis mimarTulebiT.
sazogadoebrivi aqtivobis zrdis Sedegad, kompaniebi, romlebic angariSs
uwevdnen am faqtors, sazogadoebrivi interesebis Sesabamisad axdendnen
aqtiur cvlilebebs. sxva kompaniebs am cvlilebebis ganxorcieleba
aiZula mTavrobam, an arasamTavrobo seqtorma.
am cvlilebebis miuxedavad, Tanamedrove pirobebSi, adamianebi isev ver
endobian bizness. sociologiuri gamokvlevebiT, gamokiTxuli sami
adamianidan ori, miiCnevs, rom dRevandeli biznesis sfero ar iZleva
mosaxleobis dasaqmebis garantiebs, ar iTvaliswinebs sazogadoebis
intersebs, arasakmarisad iTvaliswinebs ekologiuri dabinZurebis
problemebs, eweva arakeTilsindisier faswarmoqmnis politikas, moqmedebs
eTikuri normebis dacvis gareSe. [149, p. 240].
firmebis xelmZRvanelebic ki miiCneven, rom saqmian samyaroSi ar aris
daculi biznesis eTikuri normebi: aTi gamokiTxuli menejeridan rva
Tvlis, rom biznesmenebi ar icaven eTikur normebs TavianT saqmian
praqtikaSi, xolo erT meoTxeds miaCnia, rom am normebis dacva vnebs
warmatebul karieras. [149, p. 237].
dominirebs azri imis Sesaxeb, rom problema mdgomareobs TviTon
kapitalizmSi, romelic axdens Semdeg daSvebas: Tu adamianebi Tavi-
suflebi arian TavianTi miznebis miRwevis saSualebebSi, isini damo-
ukideblad unda wyvetdnen sakuTari biznesis beds: anu bazris `uxilavi
xeli~ ufro kargad aregulirebs interesebs biznesSi, vidre kanonebi da
wesebi. es daSveba SeiZleba amarTlebdes egoistur midgomebs biznesSi da
im eTikur gadawyvetilebebs, romlebic gamomdinareobdnen principidan:
`sicocxlisunariania is, vinc ukeT egueba garemos~.
50
TavianTi zneobrivi normebidan gamomdinare Rebuloben gadawyvetilebebs
im SemTxvevaSi, Tu yvela korporaciaSi individi grZnobs pasu-
xismgeblobas, eqvemdebareba zneobriv normebs, organizaciac warma-
tebulia. mTavari aq aris is, rom yvela pirovnebam gaiTavisos misi
moqmedebis Sedegebi da daeqvemdebaros swori arCevanis moTxovnebs.
Znelia, gansazRvro is, Tu rogor unda moiqce konkretul
situaciaSi. am problemisadmi erT-erTi midgoma mdgomareobs imaSi, rom
SevadaroT Cveni qmedebebi sazogadoebis mier dadgenil wesebs. Cven
religiur-eTikur kulturaSi isini asaxulia qristianul filosofiur–
religiur normebSi bibliis saxiT. qristes mcnebebSi vkiTxulobT: `ara
kac hkla~, `ara imruSo~, `ara iqurdo~, `ar gamoxvide cru mowmed Seni
moyvasis winaaRmdeg, ar isurvo Seni moyvasis saxli, arc misi msaxuri da
arc araferi rac Seni moyvasisaa~. ieso qadagebs: `ara puriTa erTiTa
cocxlobs kaci, aramed RvTis piridan momdinare yoveli sityviT~. 16
macxovari gvaswavlis: `sanTels rom aanTeb, WurWelqveS ki ar dgamen,
aramed sasanTleze, yvelas gaunaTos saxlSi~.17 `ar arsebobs dafaruli,
rom ar gacxaddes da arc ram damaluli, rom ar gamJRavndes~.18 `iTxoveT
da mogecemaT, eZebeT da ipoveT, daakakuneT da gageRebaT~. 19 qristianuli
sarwmunoeba ar ganikiTxavs arc mdidar adamians da arc simdidris
wesieri gziT mopovebas gmobs. didi sjulis kanonSi weria: `simarTliT
SeZenili da sikeTisaTvis daxarjuli simdidre ar unda davamciroT~.5
amasTanave sakuTriv simdidris mopoveba ar SeiZleba gaxdes adamianis
cxovrebis erTaderTi mizani. ufali gveubneba `aravis ar SeuZlia or
batons emsaxuros: an erTi unda sZuldes da meore uyvardes; anda im
erTs SeeTvisos da meore daamciros. ver SeZlebT RmerTsac emsaxuroT
da mamonsac~20 (`mamona~ siriulad simdidres niSnavs). amasTan erTad
qristianuli sarwmunoebiT gaziarebulia azri, rom swavlis, sibrZnis,
gonierebis, gamocdilebis gareSe SeuZlebelia simdidris SeZena, biznesis
warmoeba. `bednieria is kaci, vinc hpova sibrZne da vinc goniereba
SeiZina, radgan misi SeZena sjobs vercxlis SeZenas da misi mosavali
xalas oqros~21 amitomac aris, rom umTavresi biznesis warmoeba,
qristianuli eTikisa da moralis warmoebis dacviT, misi sazogadoebrivi
pasuxismgeblobis amaRlebisaTvis da es morali adamianSi unda
Camoyalibdes, rogorc Sinagani moTxovnileba misi ganviTarebis yvela
safexurze. macxovari gvaswavlis: `gamouSviT bavSvebi da nu abrkolebT
maT CemTan mosasvlelad, radgan magaTnairebisaa caTa sasufeveli~ 22
biznesmenebs unda axsovdeT, rom caTa sasufevelSi yovelive amqveyniuri
fuli, simdidre, fufuneba ar arsebobs. darCeba mxolod saxeli,
romelic adamians saukuno cxovrebas ganumzadebs, `radgan viciT, rom
roca daingreva es Cveni miwieri saxl-karavi, Senoba gvaqvs caSi,
xelTuqmneli saxli, saukuno~23
16
axali aRTqma da fsalmunebi, Tavi 4. gv. 5.
17
maTes saxareba 5. gv. 8.
18
markozis saxareba 4. gv. 75.
19
maTes saxareba 7. gv. 13.. A
5. maTes saxareba 6. gv. 24.
20
marTlmadidebluri RvTismetyvelebis sruli enciklopediuri leqsikoni. t. I. gv. 346.
m. 1992 (rus)
21
igavi 2:6-8, 3:13,14
22
maTes saxareba 19:14
23
maTes saxareba 5:7
51
am religiur-eTikuri wesebis genialobis da dacvis aucileblobidan
gamomdinare, TanamedroveobaSi arsebobs sami filosofiuri principi,
romlebic gansazRvraven biznesSi moqmedebis siswores. es principebia:
utilitarizmi, adamianis uflebebis pativiscema da samarTlianoba.24
utilitarizmi aris eTikuri gadawyvetilebebis miRebis filosofiuri
principi, romlis safuZvelSic adamianis umravlesobisaTvis maqsimaluri
sikeTis miReba devs. amdenad, menejeri, romelic eqvemdebareba am
koncefcias, gansazRvravs yvela alternatiuli gadawyvetilebis
zemoqmedebas dainteresebul mxareze da amis Sedegad Rebulobs
gadawyvetilebas, romelic adamianis did jgufs maqsimalur kmayofilebas
moutans. am midgomis mTavar Rirebulebas warmoadgens is, rom
gadawyvetilebis mimRebs gaaCnia am gadawyvetilebis Sedegis ganWvretis
unari. am gadawyvetilebebs unda moqondes sikeTe adamianTa umravle-
sobisaTvis.
meore midgoma mdgomareobs imaSi, rom is orientirebulia adamianis
pativisa da Rirsebis uflebebis dacvaze. adamianis uflebebis dacvis
filosofiuri principi niSnavs, rom biznesSi aucilebelia pativi vceT
sxva adamianebis Rirsebas, uari vTqvaT nebismier gadawyvetilebaze,
romelic laxavs maT. praqtikaSi es mJRavndeba imaSi, rom Tqven ar
moatyuebT partniors da ar gamoiyenebT im meTodebs, romlebic aiZulebs
mas imoqmedos sakuTari interesebis winaaRmdeg; pativs scemT adamianebis
uflebas Seinaxon saidumlo an sajarod gamoTqvan azri; ar aiZulebT,
gamovidnen TavianTi religiuri da eTikuri mrwamsis winaaRmdeg; ar
dasjiT adamians samarTlisa da sasamarTlos gareSe. TanamedroveobaSi
seriozulad JRers Sidsis infeqciis da narkomaniis problemebi. amasTan,
civilizebuli kompaniebi cdiloben, pativi scen adamianis uflebas, ar
gaamxilon is saidumloeba, romelic zians ayenebs kompaniasa da sxva
adamianebis interesebs.
samarTlianoba es aris eTikuri gadawyvetilebebis miRebis filo-
sofiuri principi, romelic sikeTeTa gadanawilebis procesSi adamianTa
uflebebze Tanabar pasuxismgeblobas efuZneba. es principi gulisxmobs,
rom yvela adamians unda moveqceT erTnairad, rom sazogadoebrivi
normebi Tanabrad Sesasrulebelia yvelasaTvis da isini, vinc zians
ayeneben kompaniis interesebs, pasuxs unda agebdnen mis winaSe.
amdenad, samarTliani gadawyvetileba misaRebia yvela mxarisaTvis _
patiosani, miukerZoebeli, gonivruli gadawyvetileba.
es sami midgoma ara Tu gamoricxavs erTmaneTs, aramed piriqiT, rig
SemTxvevaSi misaRebia erTdroulad samive midgomis gamoyeneba. kompaniebi
cdiloben, miiRon iseTi gadawyvetilebani, romlebic daakmayofileben
sazogadoebis umravlesobis moTxovnebs, riTac ar irRveva arc erTi
adamianis ufleba. iziareben ra am filosofiur principebs, kompaniebi
unda iTvaliswinebdnen ekonomikur sistemaSi Semavali sxva jgufebis
interesebs. iseTebs, rogoricaa: sazogadoeba, momxmareblebi, muSakebi,
investorebi.
24
Manuel Velasquez. Organization all states manship and Dirty Politics. Organizational Dinamics. 1983. Autumn
67-74.
52
aRsaniSnavia, rom biznesis eTikuri normebi unda aisaxos ekologiur
garemoSi. kompaniebi xSirad zemogebis miRebis mizniT, arRveven
ekologiur wonasworobas, riTac qmnian winapirobebs gakotrebisaTvis.
aSS-s kompania _ `bizfoz nobel ink-i~ awarmoebda mRebav nivTierebebs.
amasTan, sawarmoo narCenebi gahqonda iqve arsebul tyis masivSi, romelic
aseve mis sakuTrebas Seadgenda. rodesac es faqti gamovlinda, kompanias
daevala am narCenebisagan tyis masivis gawmenda, rac mas 60 milioni
dolari daujda. kompaniis saqonelbrunva Seadgenda 30 milion dolars,
ris gamoc is gakotrda. [106, p. 4].
rogoria kompaniis mier miRebuli gadawyvetilebebis Sedegebi?
esenia: misi safinanso kraxi, damatebiTi umuSevroba. amasTan tyis masivi
darCa dabinZurebuli, radganac misi gasufTaveba mTavari, damnaSavis mier
ver moxerxda. amdenad, am situaciaSi ar arsebobs gamarjvebuli,
erTnairad izarala sazogadoebamac da mwarmoebelmac.
toqsikuri narCenebi ar aris bunebrivi garemos dabinZurebis
erTaderTi wyaro. dRes msoflioSi erT-erTi mniSvnelovani problema
aris agreTve atmosferos haeris dabinZureba. iseT maRalganviTarebul
qveynebSic ki rogoricaa AaSS, inglisi, safrangeTi, 3-dan 2 moqalaqe
yoveldRiurad sunTqavs haers, romelic ar Seesabameba ekologiur
normebs, yovelive es iwvevs yovelwliurad 50 aTasi adamianis naadrev
sikvdils. [161, pp. 27-42].
saqarTveloSi mdgomareoba gacilebiT mZimea. jandacvis
saministros monacemebiT, haeris dabinZurebis maCvenebelma centralur
qalaqebSi, gansakuTrebiT ki TbilisSi kritikul zRvars miaRwia, rac
ganpirobebulia avtomanqanebSi arastandartuli araekologiuri sawvavis
(mZime metalebis maRali Semcvelobis), realizaciam, romelic adamianebSi
iwvevs onkologiur daavadebebs da sxva Tandayolil anomaliebs.
ukanasknel wlebSi msoflioSi, gansakuTrebiT amerikaSi da evropaSi,
aRiniSneba SeSfoTeba atmosferos dabinZurebis gamo. haeris dabinZureba
adamianTa sikvdilianobis ZiriTadi risk-faqtori gaxda. erT adamianze
evropaSi 36 kg myari Sewonili nawilakebi modis, xolo NNO2-is
potenciuri zemoqmedebis qveS imyofeba evropis mosaxleobis 25%.
jandacvis msoflio organizaciam daadgina, rom myari Sewonili
nawilakebiT (PM) dabinZurebuli haeris gamo, yovelwliurad msoflioSi
naadrevad iRupeba 800 aTasi, xolo evropaSi 290 aTasi adamiani. XX
saukunis boloSi aSS-Si haeris dabinZurebiT gamowveulma zaralma 18
mlrd dolari Seadgina, inglisSi 250 mln funti-sterlingi, iaponiaSi
200 mln ieni. amitomac aris, rom es problema prioritetulia msoflios
qveynebisaTvis. is aisaxa mraval saerTaSoriso programaSi, romelTa
Soris mniSvnelovania msoflios jandacvis organizaciis mier evropis
regionSi mimdinare `janmrTeloba _ 21~. programis me-10 amocanis
Sesabamisad, 2015 wels regionis mosaxleobisaTvis unda Seiqmnas
usafrTxo fizikuri garemo.25
saqarTvelos reliefuri pirobebi wina wlebSi qveynis teritoriaze
aSenebuli sawarmoebis araracionaluri ganlageba, paraleluri
avtosatransporto magistralebi, gzis safaris da avtotransportis
aradamakmayofilebeli ekologiuri mdgomareoba da sxva ganapirobebdnen
25
garemos obieqtebis xarisxobrivi mdgomareoba saqarTveloSi da masTan dakavSirebuli
zogierTi socialuri problema. saqarTvelos strategiuli kvlevebisa da ganviTarebis
centris biuleteni #100, 2006 wlis seqtemberi, gv 5.
53
atmosferuli haeris dabinZurebasa da mosaxleobis janmrTelobis
mdgomareobaze arasasurvel zegavlenas.
saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis saministros
2006 wlis monacemebiT, atmosferuli haeris dabinZurebaSi lideroben: ss
zestafonis feroSenadnobTa qarxana (34,9%); Sps baTumis navTobterminali
(16,5%); ss kaspicementi (11,2%); ss rusTavcementi (7,7%). mTlianobaSi
ekonomikis sxvadasxva seqtoridan mavne nivTierebaTa gamofrqvevaSi
pirvel adgilzea naxSirJangi (CO-39%); meoreze _ meTani (CH4-21,6%);
mesameze _ naxSirwyalbadi(CH- 20,5%); meoTxeze _ myari nawilakebi (6,3%).26
avtotransportis gamonabolqvebi moicaven 200-ze met mavne
nivTierebas. kibos kvlevis saerTaSoriso saagentos monacemebiT,
dizelis Zravis gamonabolqvi ufro Zlieri kancerogenulia vidre
benzinis Zravis.
2005-2006 wlebSi Catarebuli gamokvlevebis Tanaxmad, Tbilisis
centralur prospeqtebze manqanebis gamonabolqvSi tyviis koncentratebi
1,5-1,7 _ jer aWarbebda dadgenil higienur standartebs, amis gamo
mosaxleobis sisxlSi tyviis raodenoba aRemateboda dasaSveb normas (10m
kg/100ml) orjer (21,1 m kg/100ml-ze).27
haeris dabinZurebis yvelaze mZime forma es aris airebi, romlebic
warmoiSoba naxSirwyalbadze mzis sxivebis zegavleniT (es aris gazebi,
romlebic warmoiSoba bunebrivi saTbobebis wvis procesSi), meore forma
es aris mJave wvimebi, rodesac azotis mJava Sedis reaqciaSi haerTan da
warmoqmnis mJave wvimebs, romlebic anadgureben ekologiur garemos. es
nivTierebani wrmoiqmneba im sawarmoebSi, romlebic iyeneben sawvavad
qvanaxSirs. . [250, p. 6].
dReisaTvis erT-erTi mniSvnelovani problema aris dedamiwis
irgvliv arsebuli ozonis damcavi Sris SeTxeleba, romelsac iwvevs
qlorftornaxSirwyalbadi. es aris nivTiereba, romelic gamoiyeneba
samacivro danadgarebSi gamacivebeli nivTierebis saxiT. agreTve mas
Seicavs dezodorebi da samrewvelo spreebi. mecnierebi fiqroben, rom
ozonis Sris Semdgomi SeTxeleba gamoiwvevs dedamiwaze totalur
daTbobas, risi tendenciac ukve SeiniSneba. amis magaliTi 2005 wlis
zafxulis sicxeebia, sadac temperatura 40-43 graduss aRwevda.
msoflioSi msxvili kompaniebi yovelwliurad atmosferoSi uSveben 2,7
mln funtis odenobis qimiur narCenebs, romelsac emateba kompaniebis
mier atmosferos dabinZureba. am nivTierebaTa didi nawili
kancerogenuli Tvisebebis matarebelia. [16, p. 8].
msoflios erT-erTi urTulesi problema dRes aris wylis
dabinZureba. mTel rig msxvil qalaqebSi umwvaves deficits ganicdian
sasmel wyalSi, romelic moxmarebisaTvis vargisia. aseTi problemaa
moskovSi da sxva qalaqebSi. aSS-is mecnierTa gaTvliT, tbebis da
mdinareebis 10% dabinZurebulia. es problema sawarmoebis mier
mdinareebSi da tbebSi narCenebis usistemo CaRvris Sedegad SeiZleba
gamwvavdes. saqarTveloSi bolomde ar aris gansazRvruli sawarmoebis
mxridan narCenebis wyalSi CaRvris monitoringis da umkacresi dacvis
meqanizmi. es exeba baqo-sufsis navTobsadens da terminals, sadac
navTobis zRvaSi gaJonvis faqtebi dafiqsirda. saqarTvelom, rogorc
54
aTaswleulis deklaraciis xelmomwerma mxarem, erovnuli ganviTarebis
strategiaSi aTaswleulis ganviTarebis uzrunvelyofis valdebuleba
aiRo. aRniSnulma asaxva hpova 1991 wlis londonis mesame evropuli
konferenciis oqmis _ `wyali da janmrTeloba~ xelmoweraSi. am
dokumentis mixedviT, qveynis mosaxleobis wylis xarisxis da momaragebis
strategiis mTavar mizans warmoadgens 2015 wlisaTvis yvela ojaxis
uzrunvelyofa xarisxiani sasmeli wyliT.
qveynis mosaxleobisaTvis centralizebuli wyalsadenis sistemiT
mowodebuli wylis xarisxze Catarebuli gamokvlevebi cxadyofen, rom
saqarTvelos mosaxleobisaTvis miwodebuli wyali ar Seesabameba
saxelmwifo standartebs. qveynis qalaqebisa da raionebis 44%-is
centraluri wyalmomaragebis sistemis damabinZurebel komponentebs
Seadgenen: amiaki(7,6%), nitratebi (6,0-7,1%), toqsikuri cementebi (2,5%). am
mizezebis gamo sxvadasxva infeqciebiT daavadebul avadmyofTa
mkurnaloba 2000-2005 wlebSi saxelmwifos daujda: SigeloziT _ 34258-dan
310774 laramde, diareiT _ 186220-dan 391368 laramde, A - Ti hepatitis
3410893-dan 89943770 laramde.28
erT-erTi mniSvnelovani problema aris niadagis dabinZureba mavne
nivTierebebiT, romelic janmrTelobisaTvis faruli safrTxeebis
matarebelia. saqarTveloSi sabWour periodSi iqmneboda mavne narCenebis
samarxebi, romlis mdgomareobis da monitoringis problema
TanamedroveobaSi eWvis qveS dgas. mavne nivTierebebi, rogorc wesi,
miwaSi arsebuli miwisqveSa wylebSi Serevis meSveobiT iwveven ekosferos
dabinZurebas, rac saboloo jamSi aisaxeba adamianebis umZimes
daavadebebSi.
ekosistemis dabinZurebis problemebi gansakuTrebiT mwvaved dadga
XX saukunis 60-iani wlebidan, rodesac ekologiam anu mecnierebam
bunebis Sesaxeb, moipova popularoba. Tanamedrove pirobebSi saqa-
rTveloSi funqcionirebs ramodenime aTeulobiT ekologiuri kanoni,
romlebic aregulireben bunebisa da bunebrivi resursebis dabinZurebis
normebs qveyanaSi. am mxriv, efeqturad funqcionirebs ekosistemaze
zedamxedvelobis policiuri meqanizmic, romelmac bolo wlebSi
Zireuli cvlileba ganicada.
amasTan erTad, Tanamedrove civiluri biznesis samyaro gadadis
ekologiuri zedamxedvelobis pirdapiri diqtaturis meTodebidan,
sabazro marTvis meqanizmebze kvotis gayidvis.. am mxriv sainteresoa aSS-
s gamocdileba, sadac calkeul kompaniebs miecaT ekologiuri
dabinZurebis ufleba. meTodi mdgomareobs SemdegSi: kompaniebs
ekologiuri zedamxedvelobis organoebi umtkiceben dasaSvebi dabi-
nZurebis kvotebs, romlebic damokidebulia kompaniis warmoebis tipze da
masStabebze. Tu kompania nebayoflobiT amcirebs ekologiuri da-
binZurebis dones am limitze dabla, mas eZleva SesaZlebloba kvotis
darCenili nawili miyidos sxva kompanias. dRes ukve seriozulad
ganixileba dabinZurebis uflebebis erovnuli an msoflio bazis Seqmnis
sakiTxi, radganac ukanaskneli astimulirebs kompaniebs, ufro swrafad
gaataron ekologiuri reformebi. [135, p. 67].
ekologiuri dabinZurebisadmi Tanamedrove midgoma mdgomareobs
imaSi, rom ekologiuri dacvis sakiTxebze danaxarjebi kompaniebma unda
Seudaron Sedegebs. amaSi mdgomareobs inovaciaTa, socialur-ekonomikuri
28
biuleteni gv. 25.
55
efeqtianobis dadgenis meTodikac.29 kompaniebis saqmianobis mravali saxea
sazogadoebisaTvis mniSvnelovani, amasTan erTad, isini miiRwevian
ekologiuri dabinZurebis xarjze. raSi mdgomareobs gadawyvetilebaTa
alternativa? xangrZliv problemebze orientirebuli problemis
gadawyveta mdgomareobs imaSi, rom SevuqmnaT bizness is maorientirebeli
motivebi da SesaZleblobani, rom man daakmayofilos sazogadoebis es
dualisturi midgomebi moTxovnis dargSi.
dReisaTvis yvelaze perspeqtiuli mimarTuleba, romelsac iyeneben
kompaniebi aris ara is, rom vebrZoloT ekologiuri dabinZurebis
Sedegebs, aramed gamovavlinoT am dabinZurebis mizezebi da movaxdinoT
maTi drouli neitralizeba, rac alternatiuli, ekologiurad sufTa
teqnologiebis danergviT miiRweva. ase magaliTad, kompania `M3~ 1975
wlidan axdens daaxloebiT 1500 produqtis realizebas, romlebic
mimarTulia ekologiuri dabinZurebis winaaRmdeg. aman kompanias moutana
daaxloebiT 1 miliard dolaramde mogeba. [116, p.12].
usafrTxoebis ufleba
29
T. Sengelia, inovaciaTa socialuri efeqtianoba. qarTul-inglisurad, Tbilisi, 1998
56
darRvevas SesaZlebelia, mohyves sisxlis samarTlis pasuxismgebloba an
bazarze gamowveuli saqonlis moTxovnis motivirebuli dacema, romelic
aseve am dargSi saxelmwifo regulirebiT ganpirobebulia. ase
magaliTad, kompania `audis~ mier gamoSvebuli avtomanqana _ `audi _
5000~-is erT-erTi ZiriTadi maxasiaTebeli gaxldaT siCqaris CarTvis
Sedegad swrafi aCqarebis meqanizmi, ramac gamoiwvia avtosagzao
SemTxvevaTa mkveTri zrda. rodesac am informaciam gaJona teleeTerSi,
mocemuli modelis gayidvebi mniSvnelovnad Semcirda da ori wlis
Semdeg Tavdapirveli gayidvebis naxevari Seadgina. miuxedavad imisa, rom
Tavdapirvelad firma amas mZRolebis uyairaTobiT xsnida, mas mainc
mouwia am tipis avtomobilebis gamoSvebis Sewyveta da gadacemaTa
kolofis srulyofa. specialistebis azriT, am faqtorma `audis~ tipis
avtomobilebis mimarT momxmarebelTa uaryofiTi fsiqologiuri
ganwyobis formireba moaxdina, ris gamoc firmas xuT wlamde dasWirdeba
mis mier gamoSvebuli produqciis reputaciis aRdgenisaTvis. [190, p. 3].
80
70
60 mamakacebi
50 qalebi
40 TeTrkanianebi
30 zangebi
20
azielebi
10
0 laTinoamerikelebi 58
sqema #1 1995-2005 wlebSi aSSi
samuSao Zalis dinamika (%-Si)
am sqemidan Cans, rom aSS-Si 1995-2005 wlebSi dasaqmebis TvalsazrisiT
gaTanabrebis procesi mimdinareobs. msoflios wamyvan qveynebSi
dasaqmebis stimulirebis sakiTxebisadmi arsebobs ormxrivi midgoma:
mravalerovan qveynebSi arseboben imis momxreebi, rom erovnuli
umciresobani unda gauTanabrdnen dasaqmebis sferoSi erovnul
umravlesobebs. meore midgomis momxreebi emxrobian am sakiTxSi
saxelmwifo Caurevlobis politikas.
pirveli koncefciis momxreebi mouwodeben xelisuflebas im
specialuri programebis realizaciisaken, romlebic xels Seuwyoben
erovnul umciresobebs samsaxurebrivi karieris zrdaSi. saxelmwifo
Caurevlobis koncefciis Tanaxmad, yvela adamiani unda Sefasdes misi
damsaxurebis mixedviT, misi rasis, sqesis, religiuri mrwamsis Tu
asakisagan damoukideblad. maTi azriT, erovnuli umciresobebisaTvis
SeRavaTebis daweseba ar Seesabameba dasaqmebis sferoSi biznesis
interesebs, is iwvevs adamianebisaTvis ormagi standartebis dawesebas,
radganac kompaniebs mouwevT gaiTvaliswinon ara mxolod biznesis
interesebi, aramed sxva faqtorebic dasaqmebis sferoSi, rac ar pasuxobs
Tavisufali biznesis moqmedebis wesebs.
im sakiTxTan mimarTebiT, Tu ramdenad Sors SeiZleba wavides
dasaqmebis sferoSi erovnul umciresobaTa mxardaWeris politika,
msoflioSi ar aris miRweli sazogadoebrivi konsensusi. qvemoT
warmodgenilia damqiravebelTa mxridan erovnul umciresobaTa
mxardaWeris is zomebi, romlebic gaziarebulia saerTaSoriso samarTlis
normebiT:
1. kompaniebs SeuZliaT, ganaxorcielon specialuri programebi
orientirebuli qalebis an sxva umciresobaTa dasaqmebaze.
cdiloben moaxdinon am sferoSi balansis dadgena.
2. umciresobaTa mxardaWeris specialuri RonisZiebebi:
sasamarTloebs SeuZliaT, aiZulon kompaniebi samuSaoze ayvanis
procesSi Sewyviton umciresobaTa diskriminacia.
3. kvotebi: SesaZleblia dawesdes dasqmebis kvotebi erovnul
umciresobaTa kategoriebis mixedviT.
ukanaskneli 20 wlis ganmavlobaSi mxardaWeris politikis
safuZvelze momuSave qalebis mdgomareoba safuZvlianad Seicvala. 60-ian
wlebSi msoflio feministurma moZraobam moicva, ramac gazarda qalebis
motivacia samsaxurebrivi karieris saqmeSi. dRes qalebi met dros
xarjaven profesiul swavlebaze, Seicvala sqesobrivi niSniT xelfasis
struqtura. mowinave qveynebSi qalebi erTidaimave samuSaoze igive
xelfass Rebuloben, rasac mamakacebi. amasTan erTad, DdResac
SenarCunebulia barieri qalisa da mamakacis dasaqmebis sakiTxSi.
mamakacebi dominireben mTel rig wamyvan Tanamdebobebze. ase magaliTad,
iseT civilizebul qveyanaSic ki rogoric CrdiloeT amerikaa msxvil
kompaniebSi yoveli 100 umaRlesi menejeris Tanamdebobidan mxolod 3
uWiravT qalebs. [107,p.11]. saqarTveloSi es maCvenebeli gacilebiT
maRalia.
samsaxurebrivi karieris TvalsazrisiT, qalebs 2 jgufad yofen:
pirveli _ is mandilosnebi, romelTac miaCniaT, rom samsaxurebrivi
kariera aris cxovrebis ZiriTadi prioriteti da is mandilosnebi,
romlebic proporciulad anawileben dros ojaxsa da karieras Soris.
sociologiurma gamokiTxvebma daadastura, rom Tanamedrove civi-
lizebul samyaroSi prioriteti eniWeba meore tipis qalebs. [107, pp. 40-48].
59
arsebobs kidev erTi metad seriozuli problema, romelic
warmoiSoba momuSave qalebTan mimarTebaSi. es aris seqsualuri Zaladoba
(anu iseTi moqmedeba, romlis Sedegadac qalebi samuSaoze ganicdian
seqsualur zewolas) Tanamdebobrivi zrdis sferoSi. aSS-is
gamokiTxvebiT respondentebis umravlesobam daadastura, rom aTi
gamokiTxuli respodentidan 4 awydeba samsaxurebrivi movaleobis
Sesrulebis procesSi am problemas, amasTan, mxolod 5%-s gamoaqvs es
faqtebi saaSkaraoze. [251, pp. 11-14].
Tanamderove korporaciebi `naniveli~, `diuponi~ da sxva miekuTvnebian
im komopaniaTa ricxvs, romlebmac gaaZlieres TavianTi midgomebi am
movlenis SezRudvis TvalsazrisiT, rac gamoixata sxvadasxva formis
treiningebis Catarebasa Tu samaxsovroebis gamoSvebaSi.
msoflio qveynebSi dReisaTvis seriozulad dgas Sromis
usafrTxoebisa da jandacvis problema. wamyvani qveynebis mTavrobebi am
mimarTulebiT amuSaveben specialur programebs. es motivirebulia
ramodenime mizeziT: erTis mxriv sazogadoebrivi warmoebis donis
zrdasTan erTad izrdeba zrunva sakuTari muSakebis janmrTelobaze, da
meores mxriv, kompaniebi mniSvnelovnad zaraloben im kompensaciis gamo,
romelsac isini ixdian sawarmoo travmebis zrdis gamo. ase magaliTad,
kompania `alkoam~, romelic aSS-Si awarmoebs alumins, gaaumjobesa ra
Sromis usafrTxoebis maCvenebeli 25%-mde, 3 weliwadSi miiRo damatebiTi
ekonomia 10-12 aTasi dolaris odenobiT. rac imaze metyvelebs, rom dRes
saerTaSoriso kompaniebisaTvis ufro momgebiani xdeba zrunva Tana-
mSromelTa jandacvaze, vidre zemogebis miRebis mizniT janmrTe-
lobisaTvis saSiSi Sromis pirobebis Seqmna.
60
kompaniebs SesaZleblobebs aZlevs, xanmokle periodiT warmarTon
TavianTi saqmianoba.
calkeul xelmZRvanelebs gaaCniaT SesaZlebloba, piradi gamdidrebis
gziT gamoiyenon fuladi resursebi, romlebic kompaniaSi inve-
storebisagan Semodis, miTumetes, rom kompaniis menejers aqvs uamravi
arapirdapiri SesaZlebloba am ukanono gziT moipovos fuladi saxsrebi.
am TvalsazrisiT, erT-erTi gansakuTrebulad xSirad gamoyenebuli
mimarTuleba aris TaRliTuri operaciebi danaxarjTa muxlebis mixedviT.
meore gza aris miwodebis fasis xelovnuri aweva da am gziT miRebuli
sxvaobis gadanawileba mimwodebelsa da mwarmoebels Soris.
ukanasknel wlebSi sul ufro fexs idgams Sida informaciiT
vaWrobis praqtika, anu kompaniebis muSakebi moipoveben samsaxurebriv
informacias im mogebis Sesaxeb, romelic miiReba aqciebze fasebis
cvlilebis Sedegad, rac `yidva-gayidvis~ obieqti xdeba. aseTi tipis
saqmianoba ewinaaRmdegeba kanonmdeblobas, magram misi gamovlena metadre
Znelia.
rodesac kompaniebis finansuri mdgomareoba rTuldeba, rig
SemTxvevaSi aqciebis gayidva bazarze pirveli rigiTobiT xdeba im
menejerebis mier, romlebic am informacias floben, rac SemdgomSi
rTul mdgomareobaSi ayenebs aqciebis im mflobelebs, romlebsac ar
gaaCniaT informacia kompaniis mogebis Sesaxeb, rac aseve ver Tavsdeba
biznesis warmoebis eTikur CarCoebSi.
mogebis maqsimizaciisaken ltolvaSi kompaniebi iyeneben kanoniT
dauSvebel sxvadasxva meTodebs. kanoniereba da eTikuroba calkeuli
menejerebisaTvis urTierTgamomricxavi cnebebia. SeuZlia Tu ara
kompanias misces qrTami kontraqtis lobirebisaTvis sazRvargareTis
Tanamdebobis pirs, rasakvirvelia es ewinaaRmdegeba kanons, Tumca
calkeuli kompaniebi am MmeTods mimarTaven.
metad gavrcelebulia msoflioSi samewarmeo dazverva. rigma
kompaniebma ukanaskneli mogebis aramarTlzomierebis gamo safuZvliani
zarali ganicades. ase magaliTad, sasamarTlos gadawyvetilebis saxiT
kompania `jonson end jonsons~ daevala gadaexada kompania `zm~-isaTvis
113 mln dolari, radganac man 20 aTasi dolarad Seisyida kompania
`jonson end jonsonis~ erT-erTi ukmayofilo TanamSromlisagan kompania
~zm~-is axali, jer kidev daunergavi teqnologia. [165,p.10]. `jeneral
eleqtriks~ sasamarTlo gadawyvetilebiT daevala gadaexada 10 mln
dolaris jarima samxedro kontraqtis xelovnuri gabervis gamo. [138.p.10]
7,6 milioni dolariT dajarimda kompania `kraisleri~, romelic Zveli
manqanebs maTi modernizaciis Semdeg yidda, rogorc axlebs. [165,p.8]. es
magaliTebi mowmoben imas, rom biznesis sferoSi daSvebulia mxolod is,
rac ar ewinaaRmdegeba saxelmwifos mier dadgenil samarTlis normebs.
zemogebis miRebis survili aiZulebs gamWriax menejrebs, eZebon misi
miRebis yvela kanonieri Tu ukanono gza, rac xSir SemTxvevaSi, rogorc
kompaniebisaTvis aseve menejrebisasTvis uaryofiTi SedegebiT Tavdeba.
sad gadis sazRvari qrTamsa da dasaCuqrebas Soris? Tu qrTami aris
kriminaluri biznesis forma, dasaCuqreba mTel rig qveynebSi miCneulia
biznesis warmoebis meTodad.
vTqvaT, samewarmeo mizniT gavemgzavreT mozambikSi. partniorTan
faqtobrivad mivaRwieT SeTanxmebas, magram molaparakebebis bolos
gairkva, rom is iTxovs dasaCuqrebas garkveuli Tanxis odenobiT, amasTan
ar gaqvT survili gasceT Tanxa, raTa ar daarRvios biznesis warmoebis
61
eTikuri normebi. sad gadis sazRvari kanonis darRvevasa da saqmian
eTikas Soris, romelic akmayofilebs mocemuli qveynis tradiciebs.
imisaTvis, rom gadavwyvitoT es amocana, aucilebelia, winaswar gavecnoT
mocemuli qveynis tradiciebs. afrikisa da aziis qveynebis umetesobas
gaaCnia tradicia, romlis Sesabamisad, biznesis warmoebis swor tonad
aris miCneuli saCuqrebis gacvla. gamWriaxe biznesmeni unda ecnobodes am
tradiciebs, raTa isini warmatebulad gamoiyenos eTikuri normebis
daurRvevad Tavis sasargeblod.
ganviTarebad qveynebSi saqmianobis warmarTvisaTvis aucilebelia,
gaviTvaliswinoT tradiciis sami saxeoba, romlebic safuZvlad edeba am
qveynebSi saqmiani eTikis normebs. esenia: `xSuli wre~, urTierT
momsaxurebis sistema, saCuqrebis gacvla.
ganviTrebad qveynebSi adamianebs miaCniaT, rom erTobliv bizness
unda warmarTavdes mxolod im adamianebis wre, romlebic warmoadgenen
erTmaneTis naTesavebs an axlo megobrebs. es aris `xSuli wre~,
romelSic sxva `autsaiderebis~ adgili ar aris. mocemuli faqtoris
gamoyeneba am qveynebSi biznesis sawarmoeblad mniSvnelovania imdenad,
ramdenadac mocemul SemTxvevaSi `insaidebs~ icnoben da endobian.
urTierT momsaxurebis sistemaSi biznesSi monawile ramodenime
subieqts Soris SeiZleba damyardes iseTi myari kavSirebi, urTierT
ndobis iseTi maRali niSnuli, rodesac erTi partniori mis mier
warsulSi gaweuli momsaxurebis gamo, davalebulia meores winaSe amitom
mas aucileblobis SemTxvevaSi Tamamad SeuZlia mosTxovos partniors
raime saxis momsaxurebis gaweva. vTqvaT, mogeciT uangarod 1000 dolaris
Tanxa biznesis gafarToebisaTvis. mdgomareobis stabilizaciis Semdgom,
Tqven Cemi pirvelive moTxovnis Semdeg gagaCniaT realuri stimuli, rom
momceT 2000 dolaris Tanxa anu, urTierTndobis faqtori am SemTxvevaSi
Tavis dadebiT rols TamaSobs.
tradiciis mesame saxeoba aris saCuqrebis gacvla. saCuqrebis miReba
gacilebiT metia, vidre ubralo Jesti. aRsaniSnavia isic, rom am tipis
urTierTobani safuZvels udeben myar, xangrZliv, momavalze ori-
entirbul, partniorul kavSirs. am dargis specialisti d. fedimeni wers:
`saCuqrebi aris ubralod katalizatori. idealur pirobebSi es procesi
unda gaxdes movlenaTa daumTavrebeli wre, romelic moicavs vizitebs,
megobrul Jestebsa da momsaxurebas, romelic mTeli maTi cxovrebis
manZilze~ mdinaresaviT miemarTeba erTi monawilidan meoresaken.
amdenad, am meTodebis gamoyenebiT, biznesmenebma SesaZlebelia
daimsaxuron ndoba, miiRon adgilobriv bazarze Tavisufali SeRwevis
SesaZlebloba, ucxo sabazro garemoSi minumamde daiyvanon riski. am
procesSi mniSvnelovania is, rom erTmaneTisagan ganvasxvavoT dasaCuqreba
da qrTami. Tu afrikeli an azieli partniorebi moiTxoven garkveul
Tanxas, aucilebelia dazustdes am Tanxis moculoba da mizani, rac
ufro naklebia es Tanxa, miT ufro naklebad emTxveva is qrTamis
Sinaarss. mniSvnelovania aseve is, rom gaarkvioT visTvisaa es Tanxa
gankuTvnili. im SemTxvevaSi Tu is gadaecema mesame pirs an
xelisuflebis warmomadgenels, is qrTamia.
msxvil amerikul korporaciebs kargad aqvT damuSavebuli fuladi
dasaCuqrebis meTodologia. isini ar aZleven fuls kerZo pirebs, aramed
iZlevian uprocento subsidiebs saavadmyofoebis an skolebis mSene-
blobisaTvis, uzrunvelyofen teqnikur daxmarebas, iZlevian samuSao
adgilebs kompaniebis filialebSi, anu amiT mocemul qveyanaSi iqmneba
62
biznesisisadmi keTilganwyobis atmosfero. amiT maT eqmnebaT dadebiTi
imiji, maRali reputacia, rom saqmis warmoebisaTvis gaices qrTami.
sazogadoebaSi im adgilobrivi Cinovnikebis avtoriteti, romlebic
Rebuloben am subsidiebs mniSvnelovnad izrdeba.
Sesabamis sferoSi codna aZlevs biznesmenebs saSualebas yovelgvari
qrTamis gareSe warmatebulad awarmoon TavianTi saqme, rogorc sakuTari
Tavis, aseve sazogadoebis sasargeblod.
63
gasafarToeblad. dRes ar arsebobs mecnierulad dasabuTebuli norma-
tivebi, romliTac kompaniebs SeuZliaT isargeblon am prioritetebis da-
dgenis procesSi.
mimoxilviTi SekiTxvebi:
64
maluri odenobisaTvis), adamianis uflebaTa dacvas (adamianTa Rirsebis
pativiscemas) da samarTlianobas (sikeTeebis da pasuxismgeblobis
samarTlian ganawilebas).
5. CamogviTvaleT momxmarebelTa oTxi ZiriTadi ufleba?
momxmareblebs gaaCniaT usafrTxoebis, informaciis miRebis,
arCeviTobis, TavianTi moTxovnebis dasmis ufleba.
6. CamogviTvaleT TaRliTobis is ori ZiriTadi gza, romlis gamoc
investorebi ver Rebuloben TavianT mogebas?
investorebi rCebian motyuebulni: 1) rodesac kompaniebi da calkeuli
pirebi piradi angarebis mizniT axdenen investiciebiT manipulirebas. 2)
kompaniis warmomadgenlebi sakuTari mizniT, iyeneben aqtivebs da
investiciebs, riTac amcireben investorebis Semosavlebs.
7. CamogviTvaleT xuTi mimarTuleba, romliTac komopaniebi
axorcieleben TavianTi eTikuri da socialuri pasuxismgeblobis
realizebas?
kompaniebi Rebuloben EeTikur kodeqss; unergaven TanamSromlebs
maRali moraluri normebisadmi pativiscemis grZnobas; amowmeben misaRebi
muSakebis patiosnebas; ewevian qvelmoqmedebas.
65
Tavi III
biznesis organizaciis formebi
66
individualuri moTxovnilebebis SeswavlaSi. es saqmianoba sruldeba
individualuri saqonlis realizaciis mizniT, anu Cven mas ver
mivakuTvnebT momsaxurebis sferos. amasTan, am sferoSi ar mimdinareobs
saqonlis warmoeba, anu is ar miekuTvneba warmoebis sferosac.
momsaxurebasa da warmoebas Soris aq mkacri sazRvari ar arsebobs,
radganac warmoebas axlavs momsaxureba.
meore msoflio omis Semdeg momsaxurebis sfero gansakuTrebiT
intensiurad ganviTarda. momsaxureba yvela qveynis, ekonomikaSi
gansakuTrebul rols TamaSobs. 1940 wels am sferoSi dasaqmebuli iyo
muSebis naxevarze meti. bolo wlebSi industriulad ganviTarebul
qveynebSi izrdeba momsaxurebis xvedriTi wili. amis mizezi mdgomareobs
imaSi, rom warmoebis srulyofam SesaZlebeli gaxada sawarmoo sferoSi
Semcirebuliyo dasaqmebulTa xvedriTi wili. ukanasknelni dasaqmndnen
momsaxurebis sferoSi (restornebis, iuridiuli momsaxurebis da sxva
biznesSi), meore mizezi aris teqnikuri progresi. imis magivrad, rom
msxvilma kompaniebma awarmoon sakuTari sakompiutero, samarketingo da
sxva tipis momsaxureba, isini am amocanebis gadasawyvetad mimarTaven
wvril an saSualo firmebs, romlebic specializdebian am sferoSi.
momsaxurebis sfero dRes ise intensiurad viTardeba, rom sabanko
seqtori, savaWro qseli da sarestorne biznesi aWarbebs moTxovnas.
[252,p.5] amasTan, calkeul dargebSi momsaxurebis seqtors aqvs
gansxvavebuli perspeqtiva.
swrafad ganviTarebads dRes warmoadgens sacalo da sabiTumo
vaWrobis sfero. aq aris warmodgenili rogorc wvrili saojaxo firmebi,
aseve msxvili sabiTumo gamanawilebeli kompaniebi. amasTan, mimdinareobs
wvrili firmebis etapobrivi gamoZevebis procesi am bazridan. maT
enacvlebaT msxvili supermarketebi. msxvil sferod rCeba finansebi da
dazRveva. aq aris warmodgenili, rogorc msxvili safinanso institutebi,
aseve saSualo sadazRveo kompaniebi. ukanasknel aTwleulSi es seqtori
intensiurad farTovdeba.
transporti da komunikaciebi ukanasknel aTwledSi aseve mniSvne-
lovnad ganviTarda da es privatizaciis erT-erTi Sedegia. aviakompaniebis
Seqmna, eleqtrodistribucia Tu telekomunikaciuri sistemebi moiTxovs
msxvil kapitaldabandebas.
Cqari tempebiT viTardeba `sxva momsaxureba~. aq Sedis saparikmaxero
salonebi, kerZo skolebi, saremonto saxelosnoebi, sastumroebi,
samedicino kerZo dawesebulebebi, dasvenebis parkebi da sxva.
yvelaze didi perspeqtiva gaaCnia turizms, rogorc swrafad mzard da
rentabelur dargs.
sawarmoo seqtoris aRorZineba xdeba 90-iani wlebidan. aq dominirebs
mSenebloba. es aris dargi, romelic yvelaze ufro reagirebs saprocento
ganakveTebze. Tu saprocento ganakveTi maRalia, mSeneblobis moculoba
ecema da piriqiT.
67
Sesaxeb~ dadgenilia sawarmooTa Semdegi organizaciul-samarTlebrivi
formebi:
1. individualuri sawarmo;
2. solidaruli pasuxismgeblobis sazogadoeba;
3. komindaturi sazogadoeba;
4. SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoeba;
5. saaqcio sazogadoeba;
6. kooperativi.
individualuri kerZo firma _ es aris is firma, romelic miekuTvneba
erT pirovnebas, Tumca masSi SeiZleba dasaqmebuli iqnes ramodenime
aTeulobiT adamiani. es aris saqmiani sawarmoos organizebis yvelaze
iaffasiani da martivi forma. upiratesad, es forma dominirebs sacalo
vaWrobis, momsaxurebis, saojaxo meurneobis sferoebSi. `mewarmeTa
Sesaxeb~ kanonis Sesabamisad, individualuri mewarme ar aris iuridiuli
piri, is Tavis ufleba-movaleobas axorcielebs, rogorc fizikuri piri.
individualur kerZo firmas gaaCnia rigi upiratesobebi. yvelaze
ZiriTadi aris is, rom aseTi firmebi martivia dafuZnebis
TvalsazrisiT. mis Sesaqmnelad sakmarisia registracia. sakuTrebis am
fo-rmaSi yvela saxeobis gadawyvetilebani (ra vawarmooT, vin davasaqmoT,
rogor gavanawiloT mogeba da sxva) miiReba individualurad. kidev erTi
upiratesoba am tipis firmebisa aris konfedencialoba. aseTi tipis
sawarmoebis finansuri da sawarmoo mdgomareoba cnobilia mxolod
sagadasaxado organoebisaTvis, anu am firmis mflobeli ar aris
angariSvaldebuli sazogadoebis winaSe, rogorc es xdeba korporaciis
SemTxvevaSi. aSS-Si, am tipis firmebs eZlevaT ufleba, gaxsnan bankSi e.w.
`koka~ angariSi. am angariSze Cairicxeba am firmebis garkveuli Tanxebi,
romlebic qmnian sapensio fonds. aseTi Semosavlebi ar ibegreba maTi
angariSidan moxsnamde, rac SesaZlebelia mxolod pensiaze gasvlis
Semdeg.
miuxedavad imisa, rom individualuri sawarmo SeiZleba iyos
nebismieri zomis, maTi umravlesoba miekuTvneba mcire bizness. aseTi
tipis firmebs aqvT uaryofiTi Taviseburebanic. jer erTi, isini efuZvneba
SedarebiT mcire kapitals da amitomac awydebian winaaRmdegobebs
sesxebis aRebis SemTxvevaSi. amasTan, mcire sawarmoebs moklevadiani
krediti miecemaT ufro maRali saprocento ganakveTiT, vidre msxvil
korporaciebs. erTpirovnuli mmarTveloba niSnavs erTpirovnul
pasuxismgeblobas firmis menejmentze. amdenad, firmis gafarToebis
tendencia damokidebulia erTi piris talantsa da unarze, romelic,
rogorc wesi, damoukideblad Rebulobs gadawyvetilebebs, rac
faqtobrivad ar iZleva am gadawyvetilebaTa sxva pirebze gadanawilebis
SesaZleblobas, anu am biznesis mTavari uaryofiTi Tviseba aris misi
mflobelis ganusazRvreli pasuxismgebloba. kanonis Sesabamisad firma da
misi mflobeli aris gaigivebulia. nebismieri tipis danaxarjebze
pasuxismgebeli aris mxolod am firmis mflobeli. uaryofiTia am saxis
biznesis memkvidreobiToba, anu firmis mflobelis sikvdilis Semdeg misi
biznesi gadaecema memkvidreebs, im SemTxvevaSi Tu biznesi agebuli iyo
misi mflobelis talantsa da kvalifikaciaze eWvqveS dgeba misi momavlis
sakiTxi.
Tu arsebobs biznesis damoukidebeli dawyebis safrTxe, upriania misi
riskis gadanawileba, anu misi dawyeba partniorTan erTad. aseT
68
SemTxvevaSi iqmneba amxanagoba _ es aris ori an meti piris gaerTianeba
erToblivi biznesis warmoebisa da erToblivi mogebis miRebis mizniT.
amxanagobis SemTxvevaSi partniorebs Soris nawildeba yvela saxeobis
valdebuleba dawyebuli amxanagobis marTvidan, damTavrebuli mogebis
Tu zaralis gadanawilebamde. amxanagoba Tavisi masStabebis mixedviT,
SeiZleba iyos rogorc mcire masStabebis sawarmo, romelsac marTavs ori
an meti pirovneba, aseve mravalaTasiani transnacionaluri kompania.
arsebobs amxanagobis sami ZiriTadi saxeoba. esenia: saerTo amxanagoba,
romelSic yvela partniori Tanabari uflebebiT sargeblobs da aseve
saerToa maTi pasuxismgebloba firmis winaSe. SezRuduli
pasuxismgeblobis sazogadoeba (amxanagoba) sadac erTi an ramodenime
adamiani gamodis firmis mTavar partniorebad, da mTlianad axorcieleben
mis menejments, xolo sxva partniorebi arian mxolod investorebi da ar
monawileoben firmis marTvaSi, amitomac ewodeba maT SezRuduli
pasuxismgeblobis. mesame forma aris SezRuduli pasuxismgeblobis
kvalificiuri amxanagoba _ romelic moqmedebs rogorc korporacia,
romelsac aqvs ufleba gayidos partnioruli uflebebi safondo birJaze.
individualur kerZo firmebs da amxanagobebs aqvT rigi upira-
tesobebisa: jer erTi mewarmeobis am formebis Seqmna organi-zaciulad
martivia. SedarebiT rTulia xelSekrulebis gaformeba, sadac gawerilia
partniorebis uflebebi da movaleobani, rac moiTxovs damatebiT
iuridiul konsultacias. amxanagobebis upiratesoba mJRavndeba imaSic,
rom maT marTvaSi (menejmentSi) monawileobs ramodenime partniori da
Sesabamisad, kargad SerCeuli gundis SemTxvevaSi, es qmnis warmatebuli
biznesis perspeqtivas. amxanagobas upiratesoba gaaCnia individualur
sawarmosTan SedarebiT kreditebis mopovebis TvalsazrisiTac, radganac
valis gadaxdis valdebuleba Tanabrad nawildeba partniorebze da maT
qonebaze. amxanagobis wevris gasvlis (sikvdilis) SemTxvevaSi advili
xdeba axali partnioris moZebna, romelic axal stimuls matebs ukve
arsebul bizness.
amasTan erTad, amxanagobebs gaaCniaT naklovanebanic. misi ZiriTadi
naklovaneba mdgomareobs amxanagobis wevrebis SeuzRudav pasuxismge-
blobaSi. Tu romelime partniori dauSvebs seriozul profesiul an
finansur Secdomas, masze pasuxs agebs amxanagoba mTeli misi qonebiT,
rac qmnis biznesis gakotrebis safrTxes. Tumca dRevandel sadazRvevo
praqtikaSi ukve SesaZlebeli xdeba finansuri riskebis dazRveva, rac
damatebiT xarjebs moiTxovs biznesis stabilurobisTvis. kidev erTi
naklovaneba aris is, rom biznesis erToblivi warmarTvis SemTxvevaSi
izrdeba partniorebs Soris komfliqtebis warmoqmnis potenciuri
SesaZlebloba. es dakavSirebulia imasTan, rom TiToeuli maTgani
cdilobs, moeqces biznesis mmarTvelobis saTaveSi. `skamebisaTvis~
brZolis procesSi axalgazrda partniorebs Soris, rogorc wesi,
warmoiqmneba `samewarmeo antagonizmi~, rac aseve xels uSlis biznesis
warmarTvas.
biznesis organizaciis yvelaze msxvili forma aris korporacia.
Tanamedrove korporaciebi Camoyalibdnen XIX saukuneSi, rac dakavSi-
rebuli iyo samrewvelo revoluciis aRmavlobasTan, radganac am
periodSi saWiro iyo kapitalis gamsxvileba, misi gaerTianeba msxvili
proeqtebis ganxorcielebis mizniT. es proeqtebi imdenad mniSvnelovani
iyo, rom maTi ganxorcieleba ar SeeZlo arc erT individualur mewarmes.
amitom, aucilebeli gaxda biznesis wilebis gayidva, raTa yovel Cadebul
69
dolarze mepaiebs mieRoT am biznesidan mogeba. mewileebi ar
monawileoben korporaciis marTvaSi; amasTan, maT aqvT ufleba, kenWi
uyaron im sakiTxebs, romlebic dakavSirebulia biznesSi maT
interesebTan. imisaTvis, rom wili daculi yofiliyo riskisagan, maTi
pasuxismgebloba ganisazRvreboda, mxolod maT mier Setanili pais
farglebSi.
am gadawyvetilebam gansazRvra is, rom rig wamyvan qveynebSi
korporaciebi gadaiqca erovnuli ekonomikis wanyvan Zalad. sakano-
nmdeblo da normatiuli bazis ganviTarebasTan erTad korporaciebma
SeiZines maTi yvelaze msxvili mepaies atributebi. aseTi kompaniis da misi
aqcionerebis an mflobelebis urTierTkavSirSi unda veZeboT
korporaciebis Zlierebis ZiriTadi wyaro, radganac korpomarTva aris
gancalkevebuli sakuTrebisagan da korporaciis mflobelebs SeuZliaT,
gaanTavisuflon korporaciis menejeri, Tu isini aseT gadawyvetilebas
koleqtiurad miiReben. amasTan erTad, radganac aqciebi SeiZleba gaiyidos
an gadaeces memkvidreobiT, kompaniis mflobelTa Semadgenloba icvleba,
magram misi marTvis struqtura ar ganicdis amiT adekvatur cvlilebebs.
korporaciebi SeiZleba iyos saSualo da msxvili. aSS-is 500 korporaciis
jamuri brunva Seadgens weliwadSi 2 trilion dilars, dasaqmebulTa
ricxvi 12,4 mln. adamiania. mxolod `jeneral motorzSi~ aris 760 aTasi
muSaki. [220,p.18].
korporaciebi SeiZleba iyos sxvadasxva tipis, rac asaxavs maTi
ganviTarebis dinamikas. korporaciebi SeiZleba iyos saxelmwifo an kvazi
saxelmwifo.30 saxelmwifo korporaciebs sxvadasxva qveyanaSi sxvadasxva
daniSnuleba gaaCniaT. mag.: saqarTveloSi _ navTobis korporacia, ruseTSi
_ rosenergo, rac gulisxmobs saxelmwifos mxridan garkveuli resu-
rsebis gakontrolebas. aSS-Si aseTi korporaciebi iqmneba miznobrivad.
mag.: adgilobrivi skolebis marTvis an Tundac teritoriuli erTeulis
marTvis mizniT (mag. tenesis dablobis marTvis mizniT). kvazisaxelmwifo
korporaciebi iqmneba komunaluri momsaxurebis, wylis, gazis miwodebis
da sxva mizniT. kerZo korporaciebi _ es is korporaciebia, romlebic
imyofebian kerZo pirebis mflobelobaSi. maTi mflobelebi ufleba-
mosilebi arian Seisyidon aqciebi fasiani qaRaldebis bazarze. maT
gaaCniaT mogebis zrdis ufro Zlieri stimulebi vidre saxelmwifo
korporaciebSia.
saxelmwifo da kerZo korporaciebi SeiZleba iyos, rogorc
komerciuli aseve arakomerciuli. arakomerciul korporaciebs gaaCnia
araekonomikuri miznebi, maTi amocanebi vrceldeba ganaTlebis, qvelmo-
qmedebis da sxva sazogadoebriv interesebze. kardiologTa asociacia an
Tundac harvardis universiteti, arakomerciuli korporaciebia. kome-
rciuli korporaciebi iqmneba, raTa mogeba moutanon maT mflobelebs.
korporaciebi ASeiZleba iyos Ria da daxuruli tipis. Ria tipis
korporaciebi aqtiurad yidian TavianT aqciebs Ria bazarze. ukanasknels
SeiZleba mivakuTvnoT, rogorc kerZo aseve kvazisaxelmwifo
korporaciebi. daxuruli tipis korporaciebi ar yidian TavianT aqciebs
Ria bazarze, anu sakuTar saxsrebs iyeneben warmoebis gafarToebisTvis an
afinanseben biznesis ganviTarebas sabanko wyaroebidan. es aZlevs maT
mflobelebs uflebas, srulad gaakontrolon TavianTi maT da icavs
kompanias sakontrolo paketis gayidvisagan.
30
kvazi (laTinurad quasi – TiTqosda), rac niSnavs aranamdvils.
70
garda aRniSnulisa, arsebobs profesiuli korporaciebi, romlebic ar
miekuTvnebian Ria tipis korporaciebs, xolo maTi aqcionerebi bazarze
yidian sxvadasxva tipis momsaxurebas (samedicinos, sainJinros, iuri-
diuls).
sxva tipis korporaciebs miekuTvnebaT e.w. S_ korporaciebi. es aris
korporaciisa da amxanagobis hibridi. am SemTxvevaSi Semosavlebi da
gasavlebi modis uSualod korporaciis mflobelebze. amasTan erTad S _
korporaciebis aqciebis, iseve rogorc Cveulebrivi korporaciebis
aqciebis mflobelebs, gaaCniaT SezRuduli pasuxismgebloba. S _ korpo-
raciebs gaaCniaT SezRudvebi. aSS-is kanonebiT am korporaciaSi ar
SeiZleba Sediodes 35-ze meti aqcioneri, mas ar SeiZleba gaaCndes sxva
korporaciis aqciebis 80%-ze meti da mas ar aqvs ufleba, Semosavlis 25%-
ze meti miiRos pasiuri wyaroebidan, iseTebidan, rogoricaa ijara,
ganakveTi da sxva.
yvela korporacia aris damoukidebeli organizacia. Svilobili
korporaciebi nawilobriv an srulad miekuTvneba sxva korporaciebs,
romelTac dedobili kompaniebi ewodeba, ukanasknelni srulad
akontroloben Svilobil korporaciebs. dedobili kompaniebis
gansakuTrebuli tipi aris xoldingi, romelic ar ereva Svilobili
kompaniis saqmianobaSi, aramed flobs mxolod aqciebs, rogorc
investirebul kapitals.
korporaciebi garda aRniSnulisa, gansxvavdebian biznesis adgilmde-
bareobis mixedviT. sazRvargareTis korporacia aris is firma, romelic
eweva bizness erT qveyanaSi, xolo registrirebulia meoreSi.
adgilobrivi korporaciebi aris is firmebi, romlebic ewevian bizness im
qveyanaSi, sadac gaiares registracia da miiRes saqmianobis licenzia.
71
raodenobaze. piri romelsac 1000 aqcia aqvs, ufro met xmas flobs vidre
piri, romelmac SeiZina 100 aqcia.
ukanaskneli 20 wlis ganmavlobaSi sazRvargareTis qveynebSi
instituciuri investorebi, iseTebi rogoricaa sapensio fondebi,
sadazRveo kompaniebi, ganaTlebaze SemowirulobaTa fondebi da sxva
nacionaluri korporaciebis umsxvilesi aqcionerebi gaxdnen. dRes maT
ekuTvnis aSS-is kompaniaTa aqciebis naxevarze meti. [117,p.32]. es msxvili
invrstorebi TamaSoben did rols korporaciebis marTvaSi. ase
magaliTad, niu-iorkis sazogadoebrivma sapensio fondma daarwmuna firma
`eksoni~, rom mas direqtorTa sabWoSi aerCia garemos dacvis specialisti,
mas Semdeg, rac 1989 wels moxda navTobis gaJonva aliaskaze. [192,p.18].
weliwadSi erTxel yvela aqcioneri, romelsac gaaCnia xmis ufleba,
ikribeba, raTa airCes direqtorTa sabWo. isini aseve irCeven im
damoukidebel auditoriul firmas, romelic awarmoebs korporaciis
finansuri saqmianobis Semowmebas. Tu aqcionerebs ar SeuZliaT piradad
miiRon monawileoba aqcionerTa krebaSi, maT SeiZleba, sxva pirebs
gadascen e.w. kenWisyraSi monawileoba, romelic warmoadgens uflebas _
ndobiT aRWurvilma pirma miiRos monawileoba kenWisyris procedurebSi.
direqtorTa sabWos ZiriTad funqcias Seadgens xelmZRvanelobis
SerCeva da korporaciis mimdinare marTva. direqtorTa sabWo Rebulobs
yvela mimdinare gadawyvetilebas. magaliTad, axali qarxnis mSenebloba,
korporaciis axali prezidentis daniSvna, Svilobili kompaniis yidva da
sxva. kompaniis masStabebidan gamomdinare, direqtorTa sabWo SeiZleba
iyvnen 3-dan 35 wevramde. tipiuri sabWo moicavs 15_25wevrs. zogierT
korporaciaSi direqtorTa sabWoSi SeiZleba iyos kompaniebis
administraciuli xelmZRvanelebic.
korporaciis marTvaSi direqtorTa sabWos calkeuli wevris
monawileobis xarisxi araerTgvarovania. sabWos wevrebs Soris zogierTi
realurad akontrolebs korporaciis mmarTvelebis saqmianobas, xolo
meore nawili ubralod `svams beWeds~ menejerTa gadawyvetilebaTa
dasturis niSnad. direqtorTa sabWos wevrebi arian TavianT
gadawyvetilebebze aqcionerebis winaSe angariSvaldebulni. ase maga-
liTad, kompania `trans iunior korporeiSenis~ direqtorTa sabWos
wevrebma miiRes pirvelive winadadeba da 23,5 milioniT azarales
aqcionerebi. amis gamo, delaveris (aSS) Statis umaRlesma sasamarTlom
daavaldebula isini gadaexadaT kompaniis aqcionerTa sasargeblod
sakuTari qonebidan 13,5 mln. dolari. [179,p.126].
realuri xelisufleba korporaciaSi ekuTvnis aRmasrulebel
direqtors. is valdebulia, gaataros is politika, romelsac adgens
direqtorTa sabWo. aRmasrulebeli direqtori SeiZleba iyos sabWos
Tavmjdomare an kompaniis prezidenti an iTavsebdes orive Tanamdebobas
erTad. rogorc wesi, aRmasrulebeli direqtori aqcionerTa krebas
sabWoSi dasamtkiceblad warudgens Tavis megobrebs, partniorebs an
saqmian nacnobebs. imdenad, ramdenadac es pirebi garkveulad davalebulni
arian direqtoris winaSe isini, rogorc wesi iziareben mis midgomebs.
miuxedavad amisa, bolo wlebSi iseTi firmebis aRmasrulebeli
direqtorebi, rogoricaa `alkoa~, `melon benki~ da sxva aRmasrulebeli
direqtorebi, direqtorTa sabWos mier iqna gadarCeuli imis gamo, rom
ukanasknelebma CaTvales, rom aRmasrulebeli direqtorebis politika
azaralebda aqcionerTa interesebs. [192,p.66].
72
sakuTrebis arcerT formaSi ar xdeba im masStabiT fuladi
resursebis, ZiriTadi saSualebebis, adamianuri da materialuri
kapitalis koncentracia, rogorc es korporaciaSia. amitomac aris, rom
korporacia aqcionerTa interesTa marTvis saukeTeso meqanizmia da mas
gaaCnia rigi upiratesobebisa. erT-erTi maTgani aris SezRuduli
pasuxismgebloba, anu aqcionerebi pasuxs ar ageben kompaniis saqmianobaze
mTeli TavianTi qonebiT vTqvaT, Tu SeiZineT aqciebi da kompania
gakotrda, bunebrivia, Tqven pasuxs ar agebT kompaniis valebze, aramed
gekargebaT es aqciebi. amasTan erTad, direqtorTa sabWo da menejerebi
pasuxs ageben kompaniis saqmianobaze, Tu maT arasworad warmarTes
TavianTi saqmianoba, rogorc es aRwerili iyo zemoT moyvanil
magaliTSi.
Ria tipis korporaciebs garda amisa gaaCniaT, likvidurobis upi-
ratesoba, rac niSnavs, rom mflobelebs nebismier dros SeuZliaT aqcion
isini fulad, misi Ria bazarze gatanis SemTxvevaSi. es korporacias
mimzidvels xdis, radganac amxanagobaSi an individualur firmaSi
Cadebuli fulis amoReba erTob Znelia.
amasTan erTad, korporaciebs gaaCniaT TavianTi uaryofiTi
Tvisebebic. magaliTad, Ria tipis saaqcio sazogadoebani valdebulni
arian gamoaqveynon angariSi TavianTi finansuri mdgomareobis Sesaxeb,
garda amisa aseTi aseTi tipis informacia konkurentebisaTvis qmnis
nayofier saanalizo areals. naklovanebaa isic, rom korporaciis
registracia, misi aqciebis beWdva, gavrceleba sakmaod Sromatevadi
proceduraa.
cxadia isic, rom korporaciebis mimarT saxelmwifo iyenebs
gadasaxadebis ufro maRal dones, garda amisa aqcionerebi calke ixdian
saSemosavlo gadasaxads. es imas niSnavs, rom korporaciis mogeba orjer
ibegreba: ganawilebamde da ganawilebis Semdeg. Tanamedrove
korporaciebi cdiloben gaxsnan firmebi ofSorul zonebSi. mag.: panamaze,
bahamis kunZulebze, bermutis kunZulebze da sxva, radganac aq ar
arsebobs mogebaze gadasaxadi.
73
wlebis bolos STanTqmis ZiriTadi forma mdgomareobda sakontrolo
paketis SesyidvaSi.
gaerTianeba da STanTqva warmoadgens kompaniebis Serwymis SedarebiT
radikaluri xerxs. xSirad kompaniebi iyeneben ufro zomier xerxebs
TavianTi interesebis gaerTianebisaTvis. magaliTad, or an sam kompanias
SeuZlia Seqmnas erToblivi sawarmo, raime erToblivi produqciis
realizaciis mizniT. aseTi sawarmo SeiZleba martivad daiSalos
proeqtis miznebis realizaciis Semdeg. es forma waagavs konsorciums.
magaliTad, `jeneral eleqtriki~, franguli firma `tompsoni~,
holandiuri firma `filips eleqtroniksi~, telekomunikaciebis axali
sistemis Seqmnis mizniT gaerTiandnen erTobliv saerTaSoriso
konsorciumSi. [230,p.102]
erToblivi saqmianobis organizaciis erT-erTi meTodi aris agreTve
kooperativis Seqmna. kooperativSi erTiandeba adamianTa jgufi an mcire
kompaniebi, romlebic xasiaTdebian erToblivi miznebiT. kooperativis
gansxvaveba saaqcio sazogadoebisagan mdgomareobs imaSi, rom isini
mTlianad inawileben miRebul mogebas. maSin, rodesac saaqcio
sazogadoebaSi nawildeba mxolod dividendebi.
kompaniebis 95%-Si Serwyma da STanTqva xdeba urTierTSeTanxmebis
bazaze. amasTan, Tanamedrove biznesis samyaroSi 5% Serwymis da STanTqva
xdeba cnobili gziT, romelsac biznesSi `mtruli Serwyma~ ewodeba. anu,
rodesac erTi kompania uqmnis meore kompanias iseT pirobebs, raTa
ukanaskneli mas iZulebiT Seerwyas. `mtruli Serwymis` ori gza arsebobs:
I. aqciebis Sesyidva tenderze; II. aqcionerebis xmebis gadmobireba. pirvel
SemTxvevaSi kompania `agresori~ korporacias aZlevs winadadebas
ukanasknelis aqciebis Sesyidvis Taobaze fiqsirebuli fasiT. es fasi,
rogorc wesi, mimdinare fasebze maRalia. amitom, aqcionerebi da-
intersebulni arian, raTa gayidon maTi aqciebi. kompania `agresori~
cdilobs, Seisyidos sakontrolo paketis tolfasi aqciebis raodenoba
da miaRwios ditreqtorTa sabWos da menejerebis misi interesebis
mixedviT Secvlas. meore meTodis mixedviT, kompania agresori cdilobs,
moipovos xmebis is raodenoba, romelic iwvevs direqtorTa sabWos cvlas
mis sasargeblod. es aris sakmaod rTuli meTodi, radganac arsebuli
kompaniis xelmZRvanelebi SesaniSnavad icnoben TavianT aqcionerebs.
Seswavlili 60 umsxvilesi kompaniidan, mxolod 30%-Si xdeboda
aqcionerTa xmebis gadmobireba. [248,p.121].
korporaciebis Serwymis da gaerTianebis politika specialistebis
mxridan arc Tu usafuZvlo kritikas iwvevs. am procesis mowi-
naaRmdegeebi amtkiceben, rom Serwyma iwvevs Sesyiduli korporaciis
valebis momsaxurebas da amis gamo izrdeba kapitaldabandebani sawarmoo
aqtivebSi. imis magivrad, rom gazardon ZiriTadi kapitali, kritikosebis
azriT, aseTi kompaniebi ebmebian uTavbolo sakuTrebiTi yidva-gayidvis
TamaSSi, ris gamoc iReben didi odenobiT kreditebs. amis magaliTia
kampos imperiis ngreva, romlis damfuZnebeli iyo cnobili milioneri
robert kampo, romelmac msxvili univermaRebis qselis Sesasyidad
gadaixada 10 mlrd. dolari. miuxedavad imisa, rom es maRaziebi iyo
Zalze popularuli, isini ar iZleodnen sakmaris mogebas, ris gamoc 90-
iani wlebis bolos kampo gakotrda.
SeerTeba da STanTqva Zviri ujdeba, rogorc adamianebs aseve mTels
regionebs. yvela saxis SeerTeba iwvevs kadrebis rotacias. xdeba
regionebis masStabiT warmoebis erTi adgilidan meoreSi gadatana da
74
sxva. saxelmwifo xSirad zRudavs STanTqvas. ase magaliTad, aSS-s 30-mde
StatSi moqmedebs kanonebi, romlebic icavs maT teritoriaze moqmed
korporaciebs.
Serwymas da STanTqvas aqvs pozitiuri mxareebic, rig SemTxvevaSi am
garigebebis gamo izrdeba aqcionerTa mogeba. garda amisa korporaciebi
cdiloben aamaRlon TavianTi warmoebis efeqtianoba, raTa ar gaxdnen
sxva kompaniebis samizne.
Tanamedrove Serwyma da STanTqva Zlier gansxvavdeba 80-ian wlebSi
arsebuli agresiuli operaciebisagan. dRes msxvili korporaciebi am
saxis operaciebs awarmoeben strategiuli mizniT. imis magivrad, rom
gamoiyenon sasesxo kapitali Serwymisa Tu STanTqvis operaciebis
gansaxorcieleblad, isini iyeneben sakuTar saxsrebs, rac xSir
SemTxvevaSi warmatebuli biznesiT sruldeba. amis saukeTeso magaliTia,
firma `att~-s mier, firma `en-si-ar~-is yidva, ris gamoc sagrZnoblad
gaumjobesda firma `att~-s mdgomareoba kompiuterul bazarze. xSirad
aseTi Sesyidvebi warmoebs geografiuli bazris mopovebis mizniTac. ase
iyo `roSe xoldingis~ SemTxvevaSi, romelmac Seisyida firma `grintmusi~
bioteqnologiuri produqciis mwarmoebel bazarze, riTac sagrZnoblad
gaafarTova Tavisi geografiuli moqmedebis areali. [194,p.8].
mimoxilviTi SekiTxvebi:
75
mocemuli firmis sakuTrebas floben wilobrivad. korporacia _ es
kanonier CarCoebSi dafuZnebuli formaa, romelic flobs igive
uflebebs, rasac individualuri sawarmoo.
4. CamoTvaleT individualuri kerZo firmis upiratesobani da
naklovanebani?
upiratesobebia: 1) isini martivia organizebis TvalsazrisiT; 2)
mflobeli srulad damoukidebelia; 3) mflobeli srulad gankargavs
mogebas; 4) kompaniis safinanso saqmianobis da ganviTarebis strategias
gansazRvravs mesakuTre. naklovanebebia: 1) safinanso resursebis
SezRuduloba; 2) mflobelis ganusazRvreli pasuxismgebloba; 3) riskis
erT kacze gadanawileba.
5. ra gansxvavebaa sruli da SezRuduli pasuxismgeblobis
sazogadoebas Soris?
srul sazogadoebas flobs partniorebi, romlebic Tanabrad ageben
pasuxs sazogadoebis valebze. SezRuduli pasuxismgeblobis
sazogadoebaSi erT partniors mihyavs saqme, xolo sxvebi gamodian pasiur
investorebad. yvela partniori pasuxs agebs sazogadoebis
valdebulebebze Tavisi wilis farglebSi.
6. romelia korporaciis marTvis organoebi?
korporaciis struqturis safuZvels Seadgenen aqcionerebi. isini
irCeven direqtorTa sabWos, romelic irCevs korporaciis umaRlesi
rangis xelmZRvanelebs. aqcionerebi da sabWos wevrebi iziareben
korporaciis aRmasrulebeli direqtoris politikas.
7. miuTiTeT, ra upiratesobebi gaaCnia korporacias?
mas SeuZlia kapitalis didi moculobis mobilizeba. aqcionerebi
daculia finansuri pasuxismgeblobisagan, maTi investiciebi aris
likviduri.
76
Tavi IV
biznesis dawyebis organizacia.
77
gaaCniaT zrdis SezRuduli SesaZleblobebi. am kategoriis firmebs
miekuTvneba saadvokato individualuri kantora, yvavilebis maRazia an
mcire zomis safunTuSe. am tipis sawarmoebs uwodeben saojaxos.
aseTi tipis firmebisagan gansxvavebiT, arsebobs mcire sawarmoebi,
romlebsac uwodeben `mcires~ mxolod maTi siaxlis gamo, sinamdvileSi
es aris swrafad mzardi obieqtebi, romlebic farTod iyeneben
investiciebs da dafinansebis sxva wyaroebs. aseT firmebs marTavs ara
erTi kaci, aramed adamianebis jgufi.
yvelaze swrafi tempis ganviTarebadi mcire sawarmoebis sias
aqveynebs Jurnali `ink-i~. swrafad mzard kompanias am Jurnalis
monacemebiT miekuTvneba is, romlis realizaciis moculoba
yovelwliurad izrdeba 103%-iT, xolo momuSaveTa raodenoba 23 axali
TanamSromliT. sxvadasxva wlebSi Jurnal `iank-Si~ mcire sawarmoebad
moixsenieboda `maikrosofti~ `dominouz pica~ da sxvebi [180,p.32],
romlebic dRes im tipis korporaciebSi lideris adgilebs inarCuneben.
mcire biznes Tavisi istoriuli warsuli da ganviTarebis
tendenciebi aqvs. mcire biznesi Caisaxa da ganviTarda aSS-i, rac
evropidan emigraciis did taRlasTan iyo dakavSirebuli. emigrantebs
auTvisebel miwebze sWirdebodaT momsaxureba. ase gaCnda pirveli
ojaxuri Toneebi, samrecxaoebi, restornebi da sxva. dRes mcire
sawarmoebi msoflios ekonomikis sayrdens warmoadgenen. amasTan,
Seicvala am sferoSi proporciebic. Tu 1800 wels mosaxleobis 80%
dasaqmebuli iyo mcire biznesis sferoSi, dReisaTvis es cifri Seadgens
mxolod 20% [193,p. 12], rac kapitalis koncentraciiT da momsaxurebis
sferoSi dasaqmebulTa, raodenobis zrdiT aris ganpirobebuli. es
procesebi gansakuTrebulad ganviTarda II msoflio omis Semdgom.
kapitalis koncentracias axlavs ekonomia, romelic gamowveulia
saqmianobis masStabiT e.w. `masStabis efeqti~ da es cxadia, radganac
msxvili mwarmoeblebs eZlevaT SesaZlebloba, awarmoon saqoneli ufro
naklebi danaxarjebiT, rac aisaxeboda konkurenciul fasebSi da rogorc
Sedegi, mcire sawarmoebi ver uZlebdnen aseT konkurenciul pirobebs.
kapitalis koncentraciis Sedegad mdgomareoba safuZvlianad Seicvala,
calkeuli msxvili mewarmeebi mTlianad dargebs daepatronen.
ukanasknel 10-15 weliwadSi kapitalis koncentraciis tendencia
msoflioSi Semcirda. es motivirebulia momsaxurebis sferos
ganviTarebis swrafi tempiT, rac, Tavis mxriv, ar moiTxovs `maStabis
efeqts~.
warmoebis organizaciis gaumjobesebis, teqnikur siaxleTa swrafi
danergvis safuZvelze, mcire sawarmoebi mewarmeobis efeqtian formad
iTvlebian da isini xSir SemTxvevaSi msxvili korporaciebis seriozuli
konkurentebi xdebian. mcire biznesSi warmoebis organizaciis simartive,
marTvis moqnili struqtura da sxva faqtorebi iZlevian maRali donis
momsaxurebis gawevis an umaRlesi xarisxis konkurentunariani
produqciis warmoebis saSualebas.
mcire sawarmoebis esoden swraf ganviTarebas Tavisi obieqturi
mizezebi gaaCnia:
adamianis mentalitetiT, mosaxleobis didi nawili iswrafvis
sakuTari biznesisaken. garda amisa, konkurenciuli brZola aiZulebs
msxvil korporaciebs, gadaxedon maTi sakadro politikis pirobebs.
sakadro rotaciebi iwvevs uamravi niWieri specialistis gamonTa-
visuflebas korporaciuli biznesisagan da maT gadadinebas mcire bi-
78
znesSi.
emansipaciam gamoiwvia sazogadoebrivi Sromis procesSi qalis
funqciis amaRleba. amis gamo, 80-ian wlebSi germaniaSi 1,2, aSS-i 2
milionma qalma wamoiwyo sakuTari saqme. am tendenciis zrdis Se-
mTxvevaSi, qalebis da mamakacebis xvedriTi wili mcire biznesSi momaval
10 weliwadSi gaTanabrdeba [234,p.43]. qalebi mcire biznesSi, rogorc
wesi dasaqmebulni arian saojaxo mcire sawarmoebSi an arasruli
samuSao dRis xarjze [145, p.182].
am faqtorebma ukanasknel 10 weliwadSi msoflioSi mcire biznesis
aRorZineba gamoiwvia. mcire biznesis ganviTarebaze did zegavlenas
axdens ekonomikis cikluroba. rogorc wesi, mcire biznesis wamowyeba
ufro efeqtiania aRmavlobis fazaSi, Tumca mcire sawarmoebi naklebad
grZnoben sakredito resursebis deficits, romelic ganpirobebulia sxva
etapebze bankebis sifrTxiliT.
daaxloebiT 200 aTasi adamiani aSS-Si yovelwliurad axdens axali
firmebis organizacias [221,p.12]. mcire biznesi aq, rogorc wesi, iwyeba 20
aTasi dolaris sastarto kapitaliT. mosaxleobis 2/3, qmnis damwyeb
kompaniebs, anu isini iwyeben bizness nulidan. arsebobs mcire biznesis
dawyebis sxva gzebic, ukve arsebuli firmebis yidva an biznesis
memkvidreobiT miReba. mosaxleobis mxolod 11% iwyebs mcire bizness
frenSaizingis gziT [225,p.11]. sakuTari kompaniebis damfuZnebelTa
umetesoba, winaswar Rebulobs gamocdilebas mcire sawarmoebSi
saqmianobiT, rac Semdgom maT aZlevs sakuTari saqmis swori gaZRolis
SesaZleblobas, maTgan 88% saqmis warmatebas miawers TavianT
gamocdilebas da ara genialur ideebs [282,pp.41-42].
ukanasknel aswleulSi samuSao adgilebis naxevarze meti modis im
firmebze, sadac dasaqmebulia 100 kacze naklebi. samuSao adgilebi,
romlebic iqmneba mcire biznesSi, garkveuli mosazrebiT, arsebiTad
gansxvavdeba im samuSao adgilebisagan, romlebic iqmneba msxvil
kompaniebSi. upirveles yovlisa, mcire firmebi, rogorc wesi, uxdian
muSakebs nakleb ZiriTad da damatebiT xelfass, xolo samuSao
adgilebis 25% aris datvirTuli arasruli samuSao dReis grafikiT.
mcire sawarmoebSi arian dasaqmebuli muSakebi, romelTa saSualo asaki
ufro maRalia vidre msxvil kompaniebSi. bevr maTgans winaT ar
umuSaviaT am dargSi. mcire firmebis muSakebs, rogorc wesi ar gaaCniaT
iseTi ganaTleba, rac mxsvili firmebis warmomadgenlebs. im muSakebis
dasaqmebiT, romlebic ganaTlebis doniT ar Seesabamebian msxvili
firmebis moTxovnebs, mcire sawarmoebi gvevlineba qveyanaSi
stabilurobis mniSvnlovan faqtorad [264,p.12].
garda imisa, rom mcire biznesSi xdeba axali saqonlisa da
momsaxurebis danergva, is amavedroulad xels uwyobs dasaqmebas da
mniSvnelovan rols TamaSobs msxvil korporaciebis saqmianobaSi.
saqonlis realizaciisa Tu momsaxurebis TvalsazrisiT, msxvili
kompaniebi strategias wvril mimwodeblebze orientaciiT ageben. ase
magaliTad, kompania `liz kleiborns~, romelic erT-erTi wamyvania
tanisamosis daproeqtebaSi, ar gaaCnia sakuTari sawarmoebi, mTeli
tanisamosi iwarmoeba sakontraqto sawyisebze kontraqtori –
autsaiderebis mier. yovelive es am kompanias aZlevs SesaZleblobas,
SeinarCunos stabilurobis gancda maRali modis sferoSi [1282,p.33].
zogierTi saxeobis mcire firmebi arseboben imisaTvis, rom gaswion
mxolod momsaxureba. magaliTad, sarecxi manqanebis remonts, saaTebis
79
SekeTebas da sxva. bunebrivia, rom aseTi saxis saqmianobas msxvili
sawarmoebi ar ewevian.
dReisaTvis icvleba mdidari klientebis moTxovnilebebi. amitomac
aris, rom isini upiratesobas aniWeben arastandartul saqonels,
romelic Seqmnilia individualuri SekveTebiT. individualuri sacurao
avzebis warmoebiT aris cnobili kompania `svimeks~, romelmac mudmivad
cvalebad, sacurao auzebis bazaris mcire segmentSi moZebna Tavisi
adgili [282,p.28].
80
ufro dabali klasis maRali xarisxianis magaliTad avtomanqanebis
saqonelze gadasvla. saqonelze danaxarje- gaqiraveba damatebiTi
bis, fasebis Semcireba. momsaxurebis gareSe.
biznesis gaerTianeba. rodesac xdeba mewarme- magaliTad avtomatize-
obis ori sferos ga- buli samrecxao, sadac
erTianeba. iyideba sakvebi an gama-
grilebeli sasmelebi.
biznesis Tu saqoneli kargad magaliTad, nacionaluri
transportireba. iyideba erT regionSi, samzareulo kvebis
misi gadatana sxva obieqtebis gadaadgileba.
regionebSi.
masobriv bazarze specializirebuli magaliTad, Saqris an
gasvla. saqonlisaTvis ufro sarecxi fxvnilis dafa-
farTo momxmareblis soeba da farTo momxma-
moZebna. rebelze gayidva.
bazris Seviwroveba. didi bazris mcire soflad sakabelo
segmenetis aTviseba. televiziis danergva.
saqonlis asortimentis specializebuli wignis maRaziebi,
Seviwroeba. saqonlis gayidva. romlebic yidian
mxolod deteqtiuri
Janris romanebs, an
specialur (ekonomikur,
iuridiul samedicino da
sxva) literaturas.
fasebis konkurencia. saqonelis ufro dabal sabiTumo vaWrobis
fasSi gayidva. organizeba.
81
saubedurod, igive saxis saqmianobasa da saaRricxvo praqtikas
sagadasaxado davalianebis minimizaciasTan erTad, biznesis Rirebulebis
Semcirebamde mivyavarT. amis Sedegad, warmoiSoba garkveuli uTanxmoeba
sasurveli gziT biznesis mflobelisaTvis saqmianobis gaZRolasa da
biznesis gasayidad momzadebas Soris. marTalia, SesaZlebelia finansuri
dokumentebis iseTnairad gadakeTeba, rom aisaxos saqmis realuri
viTareba, magram aman biznesmeni, SeiZleba, rTul mdgomareobaSi Caayenos:
kerZod, mas SesaZloa, mouxdes damatebiTi gadasaxadebisa da jarimebis
gadaxda. amitom, biznesis momzadeba gasayidad am periodamde ramdenime
TviT adre unda daiwyos. drois es periodi mogcems saSualebas,
SeviswavloT sabuRaltro aRricxvis meTodebi, romelTa daxmarebiTac
ukanaskneli 3-5 wlis ganmavlobaSi mogebis aRricxva warmoebda.
Semowmebuli saaRricxvo dokumentebi finansuri angariSgebis
saukeTeso saxes warmoadgenen, rameTu yvelaze kargad aRiqmebian ukve
funqcionirebadi biznesis myidvelis mier.
Semdgom nabijs warmoadgens Rirebulebebis gansazRvrasTan
dakavSirebuli angariSis momzadeba. es angariSi gamoricxavs albaTobas
da fasebis dadgenis im meTods, romelsac biznesis mflobelTa
umetesoba eyrdnoba. xSirad isini arCevans akeTeben biznesis metismetad
maRal fasze. mxolod fasis TandaTanobiTi dawevis Semdeg SesaZlebelia
davadginoT, Tu ra Rirs realurad biznesi. maRal profesiul doneze
momzadebuli Sefasebis dokumentebi gamoricxavs msgavs problemebs.
Sesasyidi biznesis analizisaTvis momzadebul unda iqnes biznesis
Sesaxeb yovlismomcveli informaciuli paketi. masSi warmodgenil unda
iyos Semdegi punqtebi:
1. biznesis istoria;
2. biznesis marTvis meTodebis analizi;
3. informacia ZiriTadi kapitalis Sesaxeb;
4. informacia momwodebelis Sesaxeb;
5. bazarze moRvaweobis praqtikis mimoxilva;
6. informacia konkurenciebis Sesaxeb;
7. informacia momsaxure personalis Sesaxeb;
8. informacia mflobelTa Sesaxeb;
9. informacia dazRvevis saxeebis Sesaxeb;
10. mosalodneli samarTlebrivi an sxva gauTvaliswinebeli valde-
bulebebi;
11. bolo 3-5 wlis finansuri angariSebis mokle mimoxilva.
a) reklama presaSi
82
Cveulebriv informacia mcire Tu didi zomis biznesis gayidvis
Sesaxeb, warmoadgens am biznesis aRweras ramdenime mokle fraziT, sadac
miTiTebulia misi dasaxeleba, sakontaqto telefoni, faqsi, imeili an
safosto yuTis nomeri da sxva. sareklamo gancxadeba unda asaxavdes
biznesis saukeTeso Tvisebebs (rogorc finansurs, aseve arafinansursac).
zogierTi gancxadeba Seicavs informacias imis Taobaze, Tu ra saxis
fuladi investiciebia saWiro an ra gamocdileba moeTxoveba mocemul
bizness.
b) savaWro wyaroebi
g) Suamavlebi
83
IV.4. moqmedi biznesis Sefaseba
firmis maragebi
fasiani qaRaldebi
84
firmis uZravi qoneba
aq aucilebelia:
gavecnoT uZravi qonebis nusxas;
gansazRvroT uZravi qonebis asaki da mdgomareoba;
davadginoT Senobebisa da miwis realuri sabazro fasi;
davadginoT saWiroa Tu ara eqsprtizis Catareba;
saWiroebs Tu ara uZravi qoneba remonts an modernizacias;
misaRebia Tu ara saremonto xarjebi;
rogor xdeba uZravi qonebis dafinanseba;
dasaSvebia Tu ara ipoTeka;
saWiro iqneba Tu ara momavalSi damatebiTi uZravi qonebis SeZena;
aris Tu ara uZravi qoneba dazRveuli.
firmis manqana-danadgarebi
aq aucilebelia
gavecnoT kreditorul davalianebaTa nusxas da davadginoT, xom ar
arian isini koncentrirebuli raime angariSebze;
ganvsazRvroT gadasaxdeli Tanxebis asaki;
gamovarkvioT, xom ar aris sakamaTo raime Tanxa da Tu aseTi problema
arsebobs, davadginoT misi mizezebi;
ganvsazRvroT oficialurad gaumJRavnebeli da samomavlo
davalianebebi.
85
drois ra periods Seadgens lizingis darCenili vada ;
SesaZlebelia Tu ara saxelSekrulebo vadis gagrZeleba da Tu
SesaZlebelia, damokidebulia Tu ara is moijareze;
xdeba Tu ara saijaro gadasaxadis zrda, riT aris is gamowveuli,
samomxmareblo saqonelze fasebis indeqsebis cvlilebiT Tu uZrav
qonebaze dawesebuli gadasaxadebis zrdiT;
arsebobs Tu ara salizingo xelSekrulebaSi lizingis
SewyvetasTan dakavSirebuli punqti;
ra vadebisa da pirobebis SemTxvevaSi daTanxmdeba miwis mflobeli
saijaro vadis gagrZelebaze.
firmis personali
marketingi
firmis konkurentebi
86
myidvelis dafinansebis wyaro, nawilobriv, Sesasyidi biznesis
sididezea damokidebuli. saqmian organizaciaTa umravlesobis
(gansakuTrebiT, mcire zomis saqmiani organizaciebi) Sesyidva TviT
myidvelis saxsrebiT xdeba. myidvelma, aucilebelia, moaxdinos sawyisi
Tanxis gadaxda, amitom mas unda gaaCndes Sesabamisi sabrunavi kapitali.
im SemTxvevaSi, Tu saWiro Tanxebi ar aris advilad xelmisawvdomi,
myidvelma unda mimarTos dafinansebis gare wyaroebs. imisaTvis, rom
aseTi saxis finansuri daxmareba iqnes gaweuli, gamsesxebeli pirad
giraosTan erTad iTxovs monacemebs finansuri mdgomareobis Sesaxeb.
mcire zomis kerZo biznesis Sesasyidad iSviaTad gaicema sesxi, is
mxolod am biznesis aqtivebiTaa garantirebuli. gamsesxeblis azriT,
pirovnebis piradi Tavdebobidan yvelaze mniSvnelovania uZravi qoneba da
fasiani qaRaldebi. piradi Tavdebobis garda, gamsesxebelma unda
daadginos is, aris Tu ara myidveli patiosani da adamiani, gaaCnia Tu
ara mas sesxis dafarvis wyaroebi da kargad momzadebuli biznes-gegma.
Cveulebriv, sesxis micema xdeba bankebis an sxva safinanso insti-
tutebis meSveobiT.
gare wyaroebidan finansuri mxardaWeris miRebis Sansebi miT ufro
matulobs, rac ufro izrdeba Sesasyidi biznesis zomebi. bankebi,
sadazRvevo da venCuruli kapitalis kompaniebi, dainteresebuli arian
finansuri daxmarebis gawevaSi maSin, rodesac saqme exeba
msxvilmasStabian SeZenas. am SemTxvevaSi, sesxis amRebs unda gaaCndes
sesxis dafarvis stabiluri wyaro da kargad momzadebuli biznes-gegma.
garigebis dros gamsesxebelma, SesaZloa, ar moiTxovos
myidvelisagan piradi Tavdeboba da dajerdes mis mier mocemul
garantiebs. sesxis sididis zrdasTan erTad, Tavdebad biznesis
materialuri aqtivebi gamodian, ukanaskneli Seicavs debitorul
davalianebas, maragebs, danadgarebs da uZrav qonebas. gamsesxebeli
gansazRvravs sesxis gacemis pirobebs. sadazRvevo kompaniebisa da
venCurul kapitalistTa SemTxvevaSi, gamsesxebelma, SesaZloa, Sesasyid
biznesSi garkveuli wili da mniSvnelovani gadawyvetilebebis miRebaSi
monawileobis ufleba moiTxovos. Cveulebriv, sadazRvevo kompaniebi,
mxolod iseT garigebebSi Rebuloben monawileobas, romelic 10 milion
dolarze met Tanxas exeba. zemoT CamoTvlili finansuri kompaniebi sesxs
TiTqmis igive pirobebiT gascemen, rogorc bankebi, radganac maT ufro
didi daintereseba gaaCniaT, vidre bankebs, amitom isini mzad arian, ufro
didi riski gaswion.
kerZo biznesis Sesyidvis procesSi, aucilebelia aqtivebis
sistematizeba im mizniT, rom isini an TviT biznesis mflobelis, an
gareSe wyaros mier gaRebuli sesxis garantad gamovidnen. mflobeli im
SemTxvevaSia mowadinebuli, gawios finansuri daxmareba, Tu Tvlis, rom
es aucilebelia sasurveli Tanxis misaRebad. gare gamsesxebeli imaSi
unda iyos darwmunebuli, rom riski sesxis ardafarvis SemTxvevaSi
minimaluria, xolo garigeba ki – sakmaod momgebiani. safinanso
institutebi, rogorc wesi, Zalze konservatulebi arian, amitom, maTi
yuradReba valis dafarvazea koncentrirebuli. gare finansuri
daxmarebis misaRebad, aucilebelia gagvaCndes is informacia, romelic
unda miiRos gamsesxebelma gadawyvetilebis misaRebad. es monacemebi unda
Sediodes sesxis misaReb specialur moTxovnaSi da Seicavdes Semdeg
punqtebs:
sesxis aRebis mizani;
87
saWiro Tanxa;
sasurveli pirobebi;
valis dafarvis wyaro;
garantiebi;
biznesis istoria da buneba;
xelmZRvanel personalTa asaki, gamocdileba da ganaTleba;
produqcia (nawarmi) an momsaxureba;
momsaxurebis gavrcelebis raioni da ganawilebis sistema;
ZiriTadi klientura;
mimwodeblebi;
konkurentebi;
ZiriTadi kapitali;
biznesis sami wlis finansuri dokumentebi;
biznesis sami wlis sagadasaxado deklaraciebi;
mimdinare piradi finansuri dokumentebi;
biznesis samomavlo mogeba-zaralis uwyisi, sabalanso uwyisi da
sakaso konsolidirebuli biujeti (sul mcire, sami wlis).
88
- Tanxebsa da gadaxdis vadebs Soris gansxvaveba.
- sagadasaxado pirobebis SefardebiTi sargeblianoba, rogorc myi-
dvelisaTvis ise gamyidvelisaTvis, rac damokidebulia garigebis
Sinaarsze.
realuri sabazro fasi warmoadgens im fass, romliTac sakuTreba
gadadis gamyidvelidan myidvelis xelSi.
arsebobs biznesis Rirebulebis gansazRvris sxva meTodebic, iseTebi,
rogoric aris:
I etapi
89
mflobelis mier gaweuli xarjebi (rogoricaa: mivlinebis xarjebi,
piradi dazRveva da sxvaa;
procentebi;
araperioduli danaxarjebi (rogoricaa iuristebis araperioduli
honorarebi);
arafuladi danaxarjebi (rogoricaa amortizacia);
mowyobilobebis Secvla an axlis SeZena. (es danaxarjebi myidvelma
unda gaswios samomavlo fulis moZraobis gamoTvlis procesSi).
II etapi
____________
785 jami**
__________________________________________________________________
_
* dafuZnebulia 40%-ian mogebis normaze. diskontirebis koeficienti
klebulobs yovel momdevno weliwadSi.
** diskontirebul dagegmil fulis moZraobaTa jamis diskontirebuli
Rirebuleba. es monacemi emateba biznesis ZiriTadi kapitalis narCen
Rirebulebas, riTac miiReba biznesis mTliain Rirebuleba.
90
III etapi
IV etapi
91
gansazRvris procesSi, rogoric aris uZravi qoneba, romelic SesaZloa
ar iyos saWiro samomavlo fulis moZraobis dagegmvisTvis. amdenad, es
formula sasargebloa im saorientacio fasis dadgenis procesSi,
romelic molaparakebebis warmoebis dros gamoiyeneba.
92
korporaciis saxeliT aris dadebuli. aqciebze dafuZnebuli SeTanxmebis
dros gamyidvelis faruli valebis `memkvidreobiT~ miRebis riski
minimumamdea dayvanili im SemTxvevaSi, Tu myidvels mieniWeba gamyidvelis
davalianebaTa kompensaciis miRebis ufleba.
gayidva gadavadebiT. iSviaTad xdeba kerZo biznesis yidva-gayidva
sruli Tanxis gadaxdiT. TiTqmis yvela SeTanxmeba dafuZnebulia
gadavadebiT gayidvis kontraqtze, romlis Tanaxmadac, gamyidveli
Rebulobs garkveul Tanxas, xolo gasayidi fasis nawils TviTon
mflobeli afinansebs. mcire zomis kerZo biznesisaTvis sawyisi Senatani
gasayidi fasis 10-40% warmoadgens, amasTan, myidveli kompensaciis saxiT
iZleva sasesxo valdebulebas, romelic garantirebulia mxolod
biznesis aqtivebiT. aseTi valdebulebebis vada, Cveulebriv, 3-15 weliwads
Seadgens, xolo saprocento norma, xSir SemTxvevaSi 9-12%-ia.
Sesyidvebi aRebuli sesxis safuZvelze. `Leveraged buy out~ biznesis
Sesasyidad gamoyofili sesxis dafarvis garantad gvevlineba. Leveraged
buyout-is dros myidveli, Cveulebriv, an saerTod arafers ar ixdis, an
ixdis Zalian cotas, Tanac sesxs sakredito dawesebulebidan iRebs.
Sesyidvis aseTi meTodi aqtivebiT mdidari biznesisaTvis
gamoiyeneba. bizness, romelsac ar gaaCnia sruli Leveraged buyout-isaTvis
saWiro aqtivebi, SeuZlia arasruli Leveraged buyout-is ganxorcieleba.
aseTi struqturis dros myidveli afinansebs garigebis nawils da
Rirebulebis danarCeni nawilis dasafaravad gamoiyeneba sesxi, radgan
Leveraged buyout-is meTodi ufro metad amZimebs kompanias valebiT, vidre
dafinansebis sxva forma. myidveli unda iyos darwmunebuli imaSi, rom
mocemuli biznesi SeZlebs valis dafarvas.
biznesis yidva-gayidvis procesSi mniSvnelovani adgili uWiravs
molaparakebebis warmoebis kulturas. molaparakebaTa procesisaTvis
damaxasiaTebelia azrTa sxvadasxvaoba. am procesSi mxolod
realisturad moazrovne monawiles SeuZlia, SemoqmedebiTad miudges
problemis gadawyvetas. aucilebelia, TiToeulma mxarem icodes yvelaze
mniSvnelovani sakiTxebi, gaerkves imaSi Tu ratom ukavia partniors am
sakiTxTan dakavSirebiT negatiuri pozicia.
molaparakebis procesSi fasi SeTanxmebis mxolod erT aspeqts
warmoadgens. arseboben sxva aranakleb mniSvnelovani sakiTxebi, iseTebi
rogoricaa: valis dafarvis vada da gadasaxadebTan dakavSirebuli
problemebi da sxva. cxadia, rom gamyidvels molaparakebis procesSi
upiratesoba gaaCnia, rameTu igi ukeT icnobs gasayid bizness, myidveli am
upiratesobis Semcirebis mizniT, unda Seecados, rac SeiZleba ukeT
gaecnos Sesasyid bizness.
imisaTvis, rom vawarmooT molaparakeba, ar kmara mxolod biznesis
Seswavla. TiToeuli mxare kargad unda icnobdes meoris mier biznesis
yidvis an gayidvis motivebs da mis samomavlo gegmebs. molaparakebis
mxareebs unda esmodeT, Tu ra faqtorebi ganapirobeben mopirdapire
mxaris pozicias ama Tu im sakiTxTan dakavSirebiT. samuSao strategiis
ganviTareba, ara mxolod meore mxaris poziciebis codnas, aramed
sakuTari poziciis arsebobasac niSnavs. mxareebma werilobiT unda
Camoayalibon TavianTi poziciebi. agreTve, TavianT motivaciebSi unda
gansazRvron SesaZlo problemebi. am SemTxvevaSi, TiToeuli mxare
SeZlebs meoris mier dasaxuli miznebis ganWvretas.
myidvelma unda moiTxovos gamyidvelisagan, rom man ar awarmoos
sxva myidvelebTan molaparakeba maSin, roca ukve mimdinareobs
93
konkretuli SemoTavazebebis ganxilva. am stadiis dadgomamde gamyidve-
lebs is upiratesoba gaaCniaT, rom maT SeuZliaT ramodenime myidvelTan
erTdroulad awarmoon molaparakeba. molaparakebis msvlelobisas,
yvelaze mniSvnelovania sakiTxebis danaxva meore mxaris poziciidan
gamomdinare. aseTi midgoma aadvilebs SeTanxmebis miRwevas.
94
SemoTavazebebi, romelTa miRebac gamyidvelis mxridan yvelaze metadaa
mosalodneli, garkveulwilad, biznesis sididezea damokidebuli. Tu
myidveli individualur pirs warmoadgens, gamyidvelma unda moiTxovos
misi piradi finansuri uwyisi, xolo Tu myidveli sxva kompaniaa – misi
yovelwliuri angariSi. Tu myidveli sxva kompaniaa, aucilebelia
gansazRvroT, Tu ra dgas am Sesyidvis ukan. xom ara aqvs adgili
sinergizms an maStabur efeqtebs. myidvelma unda moamzados da
gamyidvels warudginos Sesyidvis Semdgomi biznes-gegma.
da bolos, aucilebelia guldasmiT SeviswavloT saqmiani
winadadebebi valdebulebebisa da aqtivebis Sesyidvis Taobaze. SesaZloa,
aqtivebze SemoTavazebuli fasi ufro dabali aRmoCndes, vidre aqtivebis
realuri Rirebuleba.
mas Semdeg, rac myidvelma da gamyidvelma saxelSekrulebo
kontraqts xeli moaweres, SeTanxmebis dasrulebamde aucilebelia
darCenili sakiTxebis dazusteba. aseTi sakiTxebia lizingis gadacema,
finansuri uwyisebis Semowmeba, licenziaTa gadacema, dafinansebis
pirobebis dadgena. Cveulebriv, am sakiTxebis gasaanalizeblad iniSneba
garkveuli TariRi. Tu ar moxda am sakiTxebis gadawyveta drois
garkveul vadebSi, xelSekrulebac gauqmebulad iTvleba. biznesis
xelSekrulebebi an rogorc maT uwodeben qlouzingebi, Cveulebriv ori
gziT unda gaformdes:
1. xelSekrulebas amzadebs iuristi. am proceduris dros myidvelis
an damoukidebeli iuristi, romelic orive mxaris interesebs
warmoadgens, amzadebs xelSekrulebisaTvis saWiro dokumentebs. myidveli
da gamyidveli rwmunebul iurists winaswar daniSnul dros xvdebian.
Sexvedraze myidveli da gamyidveli xels aweren dokumentebze.
saxelSekrulebo rwmunebuls SeuZlia, mxareebs daxmareba gauwios
azrTa sxvadasxvaobis SemTxvevaSi situaciis gawonasworebaSi.
gadasaxdeli Tanxa gadaecema saxelSekrulebo rwmunebuls da is mas
xelSekrulebis xelmoweris Semdeg gascems.
2. deponireba. deponirebis tipis xelSekrulebis dros gadasaxdeli
Tanxa, giravnobis sabuTi da sxva dokumentebi neitralur mxares, an
deponirebis agents gadaecema. deponirebis agentSi, Cveulebriv,
sadeponiro kompania an finansuri dawesebulebis sadeponiro
ganyofileba igulisxmeba. myidveli da gamyidveli xels aweren
sadeponiro instruqciebs, sadac miTiTebulia is sakiTxebi, romlebic
SeTanxmebis dasrulebamde unda ganixilon. mas Semdeg, rac yvela sakiTxi
ganxilulia, deponirebis agenti gascems adre gaformebul dokumentebsa
da Tanxebs. imarTeba saboloo oficialuri Sexvedra, romelzec xdeba
dokumentebze xelis mowera.
xelSekrulebis dasasruleblad saWiroa garkveuli saxis
dokumentebi. yidva-gayidvis dokumenti sabaziso dokumentia, romlis
safuZvelzec SeTanxmebis dasrulebisaTvis saWiro sxva dokumentebi
formdeba. qveviT moyvanilia im dokumentTa nusxa, romlebic yvelaze
xSirad gamoiyenebian SeTanxmebis bolo stadiaze. esenia:
xelSekrulebis furceli: miTiTebulia xelSekrulebis dadebis
TariRi, agreTve, xarjebis is raodenoba, romelic ifareba mxareebis
mier, im kreditis sidide, romelic TiToeulma mxarem unda miiRos.
sadeponiro xelSekruleba: gamoiyeneba mxolod deponirebis
xelSekrulebis gaformebis dros. am dokumentSi miTiTebulia
deponirebis pirobebi, sadeponiro agentis movaleobebi da is aucilebeli
95
pirobebi, rac deponirebuli Tanxebisa da dokumentebis gasacemadaa
saWiro.
giravnobis sigeli: miTiTebulia gadasacemi realuri aqtivebis
moculoba, agreTve, kompensaciis sidide, romelic am aqtivebisaTvis
iqneba gadaxdili.
sasesxo valdebuleba: gamoiyeneba mxolod ganawilvadebiTi
gayidvis dros. masSi miTiTebulia sesxis sidide da drois is periodi,
romlis ganmavlobaSic myidvelma gamyidvels es vali unda daubrunos.
agreTve, am dokumentSi miTiTebulia is kompensaciebi, romelsac
gamyidveli miiRebs, myidvelis mier valis gadauxdelobis SemTxvevaSi.
sagarantio xelSekruleba: warmoadgens garantias aqtivebis saxiT,
romelsac myidveli agiravebs sasesxo valdebulebisa da ZiriTadi valis
gastumrebis uzrunvelsayofad. masSi, agreTve, miTiTebulia drois is
periodi, romlis ganmavlobaSic myidveli Tanaxmaa, saqmeSi CauSvas
aqtivebi, romlebic uzrunvelyofen valis dafarvas.
arakonkurenciulobis xelSekruleba:, momsaxurebis gavrcelebis
raionis farglebSi, drois garkveuli periodis ganmavlobaSi icavs
myidvels da mis investiciebs gamyidvelis myisieri konkurenciisagan.
arakonkurenciulobis dokumenti zogjer Sesyidva-gayidvis xelSe-
krulebis Semadgenel nawils warmoadgens, zogjer ki rogorc calke
dokumenti isea warmodgenili.
xelSekruleba saqmianobis Sesaxeb: masSi miTiTebulia momsaxurebis
is tipi, romliTac gamyidvelma unda uzrunvelyos myidveli, kompensaciis
sidide, drois periodi, romlis ganmavlobaSic yovelkvireulad an
yovelTviurad myidvels unda miewodos zemoT aRniSnuli momsaxureba,
xelSekrulebis ZalaSi yofnis vada, is meTodi, romlis saSualebiTac
SesaZlebeli iqneba xelSekrulebis vadamde adre gauqmeba.
96
ukeTesia Tu damwyebi biznesmeni sawyis etapze am samarTlebriv
formas airCevs, xolo Semdgom, warmatebis SemTxvevaSi SeuZlia,
amxanagobaze an korporaciaze gadavides.
amxanagoba aris ori an meti piris, rogorc biznesis
Tanamflobelis TanamSromloba mogebis miRebis mizniT. amxanagobis
dafuZneba moiTxovs specialuri dokumentis _ `Articles of Partnership~
SemuSavebas. am dokumentSi Semavali punqtebi asaxaven partniorebis mier
biznesis saqmianobaSi Setanil wvlils (finansuri, materialuri, Tu
mmarTveluri tipis) da TiToeuli partnioris movaleobas. qveviT
moyvanilia zogierTi punqti, romelsac amxanagobis Sesaxeb
xelSekruleba moicavs:
saxeli, mizani, misamarTi;
xelSekrulebis xangrZlivoba;
partniorTa tipebi (saerTo an SezRuduli pasuxsimgeblobis,
aqtiuri an pasiuri);
partniorebis mier Setanili wvlili (saqmis dawyebisas,
mogvianebiT);
biznesis danaxarjebi (rogor ifareba);
uflebamosilebebi (TiToeuli partnioris uflebamosileba);
sxvadasxva valebi;
saaRricxvo wignebi, uwyisebi da aRricxvis meTodi ;
mogeba-zaralis ganawileba;
piradi sargeblobisaTvis amoRebuli Tanxebi an xelfasebi;
partnioris uflebebi;
partnioris gardacvaleba (firmis daSla);
personalis marTva;
valebis dafarva;
partnioris wilis gayidva;
arbitraJi;
amxanagobis Sesaxeb xelSekrulebaSi Setanili damatebebi,
Sesworebebi, an mTlianad xelSekrulebis Secvla;
uTanxmoebis gadawyveta;
gadaxdisuunaroba.
amxanagoba biznesis organizebis sxva formebisagan gansxvavdeba:
amxanagobis xanmokle sicocxlisunarianobiT; sul cota, erTi
partnioris SeuzRudavi pasuxismgeblobiT; aqtivebis TanaflobiT;
mmarTveluri movaleobebis ganawilebiT.
ganasxvaveben partniorTa ramdenime tips:
_ namdvili partniori. _ aqtiuri da cnobili, rogorc partniori.
_ aqtiuri partniori. _ SeiZleba iyos an ar iyos namdvili partniori.
_ faruli partniori. _ aqtiuri, magram ar aris cnobili, rogorc
partniori.
_ pasiuri partniori. _ araaqtiuri, amasTan ar aris cnobili, rogorc
partniori.
_ Cumi partniori. _ araaqtiuri (magram SeiZleba cnobili iyos, rogorc
partniori).
_ nominaluri partniori (yalbi partniori). _ ar aris namdvili
partniori, rameTu ar warmoadgens romelime mxares amxanagobis Sesaxeb
xelSekrulebaSi. nominaluri partniori iqceva ise rogorc realuri
97
partniori, an uflebas aZlevs sxva pirebs, imoqmedon misi, rogorc
partnioris saxeliT. amitom nominaluri partniori pasuxsimgebelia
mesame piris winaSe, romelmac mis saxelze krediti gasca.
qvepartniori. _ pirovneba, romelic ar warmoadgens amxanagobis
wevrs, magram erT-erT partniorTan dadebuli aqvs kontraqti, romlis
Tanaxmadac, qvepartniori iRebs garkveuli wils aseTi partnioris
saqmianobisa da mogebis wilidan.
SezRuduli pasuxismgeblobis anu komanditoruli partniori. _
kanoniT dadgenilia, rom komanditoruli partniori mxolod mis mier
biznesSi dabandebuli Tanxis dakargvis risks eweva. radgan aseTi
partniori ar Rebulobs monawileobas mmarTveluri gadawyvetilebebis
miRebasa Tu firmis xelmZRvanelobaSi, igi ar aris iseTive
pasuxismgebeli biznesis valebze, rogorc mTavari partniori.
firmis moRvaweoba SezRudulia mxolod erTi partnioris, rogorc
wamyvani Zalis, moqmedebiT.
amxanagobis wilis gauqmebis sirTule. momzadebuli werilobiTi
xelSekrulebis gareSe Znelia partnioris wilis gamosyidva.
korporacia biznesis sami organizaciuli struqturidan yvelaze
rTul formas warmoadgens. is misi mflobelTagan gansxvavebuli
iuridiuli piria.
amdenad, mas Semdeg rac SerCeulia perspeqtiuli biznesi
SesaZlebelia, davadginoT biznesis organizaciis forma.
Tu miRebulia gadawyvetileba individualuri kerZo formis gaxsnis
Sesaxeb, aucilebelia firmis wesdebis SemuSaveba, registracia, mimdinare
angariSis gaxsna bankSi, ijaris SemTxvevaSi saijaro qiris gadaxda da
sxva.
amxanagobis dafuZnebis SemTxvevaSi, aucilebelia, damfuZnebeli
xelSekrulebis, organizaciis wesdebis SemuSaveba. damfuZnebel
xelSekrulebaSi ganisazRvreba partniorebis ufleba-movaleobani.
korporaciis SeqmnisaTvis, aseve aucilebelia misi registracia,
damfuZnebeli dokumentebis SemuSaveba, Semdgom direqtorTa sabWos
dadgena, menejerTa raodenobis gansazRvra da sxva.
biznesis optimaluri forma damokidebulia rig faqtorebze:
safinanso resursebis odenobaze, warmoebis tipze; momuSaveTa
raodenobaze; gadasaxadebis moculobaze da sxva. am sakiTxebTan
mimarTebiT informaciebis mopoveba SeiZleba sagadasaxado departamentSi,
specializebul iuridiul Tu sabuRaltro firmebSi Tu sakonsultacio
centrebSi.
98
biznes-gegmas.
reziume aris biznes-gegmis mokle mimoxilva. is unda Seicavdes
Semdegi saxis informacias:
proeqtis dasaxeleba;
organizaciis daxasiaTeba. aq Sedis:
- organizaciis dasaxeleba;
- organizaciul-samarTlebrivi forma;
- sakuTrebis forma;
- sawesdebo fondi;
- momuSaveTa ricxovnoba;
- bolo wlis saqonelbrunva;
- safosto misamarTi, telefoni;
- sabanko angariSebi.
proeqtis aRwera (aq unda aRiniSnos bizness viwyebT nulidan, Tu
moxdeba maTi gafarToeba);
firmis aRwera, misi ganviTarebis ZiriTadi etapebi da niSnebi;
proeqtis moklevadiani da grZelvadiani miznebi, ra Semosavlebi
miiReba ra drois ganmavlobaSi;
taqtikuri gegma anu imis aRwera, Tu rogor miiRweva dasaxuli
amocanebi;
investiciuri moTxovna.
firmis aRweris procesSi aucilebelia, davaxasiaToT mocemuli
firma. CamovayaliboT misi sxva firmebisa da kompaniebisagan ganma-
sxvavebeli niSnebi. aq mniSvnelovania Semdegi sakiTxebis gaana-lizeba:
miznebi da amocanebi;
organizaciuli struqtura da sakadro Semadgenloba;
produqciis gasaRebis tendenciebi;
safinanso maCveneblebi;
firmis ZiriTadi upiratesobani;
nou-xau;
sezonuroba;
teqnologiuri done;
firmis Zlieri da susti mxareebi;
danaxarjTa analizi;
geografiuli mdebareoba.
biznesis gegmas SeuZlia mcire sawarmos momaval mflobels
daanaxos gza mogebisaken. is SeiZleba sxvadasxva formiT Camoyalibdes.
imisaTvis, raTa davsaxoT gza mogebisaken, saWiroa pasuxi gavceT
Semdeg kiTxvebs: romel bizness viwyebT? romel bazarze vmoRvaweobT?
vin iqneba momxmarebeli? vin arian konkurentebi? rogoria gasaRebis
strategia? ra dafinansebaa saWiro firmis funqcionirebisaTvis?
marTvis ra formebia saWiro firmaSi? rogoria biznes-gegmis Sedgenis
strategia?
srulyofili biznesis gegmis dawera dros, energiasa da moTminebas
moiTxovs. iyo dro, rodesac adamianebs mcire biznesSi mxolod
SromismoyvareobiT SeeZloT mieRwiaT warmatebisaTvis. dRes ukve ada-
mianebisaTvis damaxasiaTebeli saRi azri ver ganapirobebs warmatebas,
radganac Seicvala teqnologia, bazari da TviTon xalxic.
Tanamedrove biznesSi adamianebi mxolod imitom ar imyofebian rom
fuli akeTon, isini TavianT strategias ageben xangrZliv perspeqtivaze,
amitom biznes-gegmaSi winaswar gansazRvraven am strategiis Sinaarss.
99
ZiriTadi sakiTxi, romelic biznesis gegmis Sedgenis procesSi unda
ganvixiloT, mdgomareobs SemdegSi: realurad romel biznesSi varT?
erTi SexedviT, es SekiTxva SeiZleba araseriozulad mogveCvenos.
zogierTi menejeri kotrdeba imitom, rom ibneva Tavisi biznesis
gansazRvraSi. ra daniSnuleba aqvs saqonels momxmareblisaTvis? ratom?
sad? ras ar pasuxobs saqoneli? ra moTxovnilebas daakmayofilebs is
momavalSi? am kiTxvebze pasuxi iZleva SesaZleblobas, davaskvnaT, romel
biznesSi vimyofebiT.
biznes-gegmis tipiuri struqtura warmogvidgeba Semdegi saxiT:
1. reziume (mimoxilviTi ganyofileba);
2. firmis aRwera;
3. marketingi;
4. produqciis (momsaxurebis aRwera);
5. sabazro tendenciebi;
6. sawarmoo gegma;
7. safinanso gegma;
8. riskebis faqtorebi.
marketingi pirveli marketinguli gadawyvetileba miiReba maSin,
rodesac, davadgenT imas, Tu romel biznesSi vmoRvaweobT. Semdgom
aucilebelia sxva marketinguli problemebis gadaWra.
warmatebuli marketingi – biznesis mesakuTresTan iwyeba. is kargad
unda icnobdeT saqonels, bazars, momxmareblebsa da konkurentebs.
manam, sanam warmoebas davgegmavdeT, unda gadavwyvitoT – sad
iqneba bazari, ratom iyidian momxmareblebi saqonels, zrdadia Tu ara
bazari da sabazro wilis ramden procents daikavebs produqcia misi
warmoebisa da realizaciis pirvel, meore da mesame wels. warmoebis
miznebi da gegmebi aucilebelia iyos safuZvliani, isini unda
reagirebdnen CamoTvlil faqtorebze, rac miiRweva sabazro Sesa-
Zleblobebis da bazris gamokvleviT.
marketingis gamokvlevisas, aucilebelia, SeviswavloT: bazris
segmenti, davadginoT sad da visTvis vapirebT saqonlis miyidvas,
aucilebelia ganisazRvros bazris segmenti, rogorc geografiuli, aseve
momxmareblebis TvalsazrisiT.
konkurentebi. mniSvnelovania SeviswavloT is ZirTiadi konku-
rentebi, romlebic bazris am segmentebze moRvaweoben. SevafasoT maTi
sabazro wili da gayidvebi. gaviangariSoT maTi gayidvebis potenciuri
Semcirebis SesaZlebloba bazarze mocemuli kompaniis produqciis
gamoCenis Semdeg. aq aucilebelia davadginoT:
konkurentebis vinaoba da adgilmdebareoba;
sabazro wili procentebSi;
maTi gayidvebis moculoba;
am mizeziT SesaZlo danakargebis moculoba.
aucilebelia SeviswavloT da gavaanalizoT TiToeuli konku-
rentis Zlieri da susti mxareebi. CamovyalibdeT TiToeul maTganze, maT
ZiriTad saqonelze, mowyobiloba-danadgarebze, marketingul maxasia-
Teblebsa da axali produqciis ganviTarebis an bazarTan adaptirebis
unarze.
ra saSualebiT SevinarCunebT dagegmil sabazro wils? qvemoT
moyvanilia maxasiaTeblebis sia, (cxrili #2) romlebic gviCveneben
saqonlis konkurenciul upiratesobebs. aseTi sia TiToeul produqciaze
cal-calke dgeba.
100
saWiroa TiToeuli maxasiaTeblis gaanalizeba. magaliTad,
SedarebiT maRali fasi ar warmoadgendes uaryofiT movlenas, Tu
konkurentebTan SedarebiT saqoneli ufro maRali xarisxisaa. rac ufro
gavrcobilia gegma, miT metad exmareba is mewarmes saqmianobaSi. analizis
procesSi unda SeviswavloT produqciis Semdegi maxasiaTeblebi:
cxrili #2
produqciis maxasiaTeblebi
maxasiaTeblebi produqti
fasi produqti 1 produqti 2
gavrcelebis geografia
saimedooba
mravalmxrivoba
warmoebis siCqare an sizuste
moqmedebis an gamoyenebis simartive
eqsploataciis an remontis simartive
damontaJebis siadvile, Rirebuleba
zoma an wona
stili
sxva maxasiaTeblebi
101
gayidvebis moculobis dadgena
102
bankirebi da kreditorebi.
rodesac davadgenT Tu ramdeni fulia saWiro biznesis
dawyebisaTvis (an gafarToebisaTvis), aucilebeli xdeba ori garemoebis
gaTvaliswineba. mravali biznesi mogebas ar iZleva funqcionirebis meore
an mesame wlamde. Tu biznesi aseTia, dagvWirdeba finansuri rezervi,
raTa is vawarmooT am periodSi; meore mxriv, SeiZleba ukeTesi iyos
fuli Caidos aqciebSi, obligaciebSi an sxva fasian qaRaldebSi, manam
vidre mcire biznesis organizacia daiwyeba.
bizness an mis gafarToebas sWirdeba sesxi. aucilebelia, bankirs an sxva
damfinansebels vaCvenoT, Tu rogor da raSi iqneba daxarjuli nasesxebi
fuli. mniSvnelovania, rom gamsesxebelma zustad unda icodes, rogor
da rodis dabrundeba sesxi.
imisaTvis, rom ganvsazRvroT, ekonomikurad ganxorcielebadia Tu
ara biznes-gegma, monacemTa sami jgufi unda gaanalizdes:
mosalodneli gayidvebi da danaxarjebi uaxloes 12 TveSi.
fuladi saxsrebis moZraoba 12 Tvis ganmavlobaSi.
mimdinare sabalanso uwyisi.
amis Semdeg SesaZlebelia mivmarToT banks. unda gvaxsovdes _
bankiri an sxva gamsesxebeli aris megobari da ara mteri. amitom,
aucilebelia regularulad SevxvdeiT maT, gavuziaroT arsebuli
informacia da monacemebi. Tu gamsesxebeli mzad aris dagvexmaros, man
aucileblad unda icodes biznesis ara mxolod Zlieri, aramed susti
mxareebic.
mosalodneli gayidvebi da danaxarjebi. imisaTvis, rom
gansazRvroT, gaikvlevs Tu ara biznesi gzas bazarze, unda Sefasdes
gayidvebi da danaxarjebi 12 Tvis ganmavlobaSi. am amocanis gadaWraSi
dagvexmareba savaraudo gayidvebisa da danaxarjebis uwyisis da fuladi
saxsrebis prognozis Sedgena, xolo biznesis finansuri mdgomareoba
gansazRvruli droisaTvis SeiZleba, davadginoT mimdinare sabalanso
uwyisis Sedgenis safuZvelze.
mxolod momavali gayidvebis prognozirebiT biznesis mflobeli
vals ver gadaixdis. fuli unda Semovides saWiro dros, xolo mogeba ki
ganisazRvros wlis bolomde. rom gansazRvroT, realuria Tu ara
dagegmili gayidvebi da danaxarjebi, unda Semowmdes fulis moZraobis
prognozi 12 TveSi gayidvebisa da danarxarjebis mixedviT.
aq moyvanili formebi iZleva SesaZleblobas, SevafasoT fuladi
saxsrebis moZraoba (ix. cxrili #6 da cxrili #7):
cxrili #6
savaraudo gayidvebisa da danaxarjebis uwyisi erTi wlisTvis
sul
ianv.
ivl.
oqt.
Teb.
dek.
mar.
apr.
noe.
agv.
seq.
mai.
ivn.
1. sufTa
gayidvebi
2. TviTRire-
buleba:
nedleuli
muSaxeli
103
sawarmoo
zednadebi
xarjebi
energoresu-
rsebi
dazRveva da
begara
amortizacia
3. saerTo
mogeba
(a. _ b)
4. savaWro da
admini-
straciuli
xarjebi:
xelfasi da
sakomisio
gadasaxadebi
reklama
sxvadasxva
xarjebi
5. sufTa mogeba
operaciebidan
(3-4)
6. gadasaxadi
procentebze
7. sufTa mogeba
begaris gadaxda-
mde (5-6)
8. savaraudo
mogebis begara
9. sufTa mogeba
begaris gadaxdis
Semdeg (7-8)
cxrili #7
fuladi saxsrebis prognozi
ianv.
ivl.
oqt.
Teb.
noe.
mar.
apr.
dek.
agv.
ivn.
seq.
mai.
104
5. sxva mosalodneli
fuli
6. sul misaRebi
Tanxebi (4.+5)
7. sul fuli da
misaRebi Tanxebi
(3.+6)
8. sul fuladi gasa-
vlebi (Tvis ganmav-
lobaSi)
9. fulis balansi
Tvis bolos bankSi
da salaroSi (7.-8)
cxrili #7
kompaniis mimdinare sabalanso uwyisi
(Tqveni kompaniis saxeli)
(TariRi)
aqtivebi
mimdinare aqtivebi
fuli
debitoruli angariSebi
maragebi
fiqsirebuli aqtivebi
miwa
Senoba
mowyobilobebi
sul
minus amortizacia
s u l
valdebulebebi
mimdinare valdeblebebi
kreditoruli angariSebi
daricxuli da gadauxdeli xarjebi
moklevadiani sesxi
fiqsirebuli valdebulebebi
grZelvadiani sesxi
ipoTeka
sufTa Rirebuleba
s u l
105
biznesis organizacia.
prezidenti
prezidenti da
generaluri menejeri
gayidvebis
menejeri warmoebis kontroliori
menejeri
biznes-gegmis amoqmedeba
106
momgebiani iyo Tu ara biznesi ukanasknel 12 Tves.
gegmis miznobrivi daniSnulebis SesanarCuneblad misi xSiri
wakiTxvaa aucilebeli. mogeba-zaralis uwyisi yoveli Tvis an yoveli
kvartalis bolosaTvis moklevadiani ukukavSiris erT-erT tips
warmoadgens. Tumca, mogeba-zaralis uwyisi ufro zaralis uwyisi iqneba,
Tu mxolod mas daveyrdnobiT. damatebiT, aucilebelia fuladi
saxsrebis moZraobis gegmis ganaxleba, saWiroebis mixedviT, masSi
koreqtivebis Setana.
marTvis kontrolis im sistemam, romelic winaswar aris Seqmnili,
unda mogces zusti informacia maragebis, warmoebis, xarisxis, gayidvebis,
Semosavlebisa da danaxarjebis angariSebis Sesaxeb. rac ufro martivia
sistema, miT funqcionirebadia is. misi mizania, droulad miviRoT
mimdinare informacia, raTa koreqtireba gaukeTdes arCeuli kursidan
gadaxrebs.
aucilebelia maragebis kontroli, romlis mizania, momsaxurebis
maqsimumi SevTavazoT momxmarebels. rac ufro naklebia nedleulsa da
saqonelze danaxarjebi, miT ufro Cqara iqneba SesaZlebeli
momxmarebelTa damatebiTi saWiroebebis dasakmayofileblad kapitalis
xelaxali investireba.
biznesis gegmis Sedgenisas, aucilebelia, SevafasoT danaxarjebi
sawarmoo opearciebze. winaswar dadgenili standartebi dagvexmareba,
gansazRvroT samuSao dro, TanamSromelTa ganakveTebi, procesis mimdina-
reobis dro, Sesvenebasa da samuSaoebs Soris intervalis xarngrZlivoba.
perioduli sawarmoo angariSebi mogvcems saSualebas, SevamciroT
mimdinare danaxarjebi.
dabali xarisxis produqcia kompanias ukargavs momxmarebels. amis
garda, roca produqtis xarisxi aradamakmayofilebelia, miwodeba
ferxdeba, xdeba maragebis dagroveba, rasac finansuri daZabuloba
SeiZleba mohyves. maCveneblis dacemis pirobebSi, produqciis danakragebi
da wuni mosalodnelze ufro didia. xarisxis kontrolis sistemis
specifika damokidebulia warmoebis sistemis tipze.
biznes-gegmis realizaciis procesSi, maRali gayidvebis Sesa-
narCuneblad saWiroa pasuxi gasceT Semdeg kiTxvebs: ra raodenobisa da
Rirebulebis produqtebi gaiyida? ra fasSi? miwodebis ra vadebia
dadgenili? ra kreditebi miecaT momxmareblebs?
aucilebelia vawarmooT nulovani mogebis sistematiuri analizi,
radganac nulovani mogebis wertili aris menejmentis kontrolis
saSualeba, romelic giCvenebT, Tu ra raodenobis produqcia unda
gayidoT mocemul situaciaSi, raTa danaxarjebi davfaroT mogebisa da
zaralis gareSe.
biznesis dawyebis an gafarToebis dros unda gansazRvroT
gayidvebis is moculoba, romlis drosac axali saqoneli gamoisyidis
Tavs da daiwyebs mogebis motanas.
mogeba damokidebulia gayidvebis moculobaze, fassa da
danaxarjebze. ase rom, nulovani mogebis wertilis gamosaTvlelad,
Tavdapirvelad, unda ganvacalkevoT fiqsirebuli danaxarjebi (renta an
amortizaciis Tanxa) erTeul produqciaze cvladi danaxarjebisagan
(rogoricaa samuSao Zala da masalebi).
formula SeiZleba warmodges Semdegi saxiT:
sruli fiqsirebuli danaxarjebi
nulovani mogebis moculoba = ---------------------------------------------------------------------
107
fasi _ erTeul produqciaze
cvladi danaxarjebi
cvlilebebi biznes-gegmaSi
kompaniis marTva
108
nawildeba: TanamSromlebTan urTierToba 10%, angariSgebis warmoeba 10%,
uSualod gayidvebi 25%, warmoeba 20%, sameurneo teqnikuri momsaxureba
5%, mimwodeblebTan urTierToba 10%, finansuri problemebis marTva 10%,
perspeqtiuli dagegmva 5%, da sxva. 5% drois biujetis xarjva
warmodgenilia cxrilSi: (ix. cxrili #8)
cxrili #8
mewarmis drois biujetis ganawileba1
# 5 10 15 20 25 30 %
maCveneblebi
1 mosamsaxureebTan kavSiri
2 angariSgebis warmoeba
3 uSualo gayidvebi
4 warmoeba
5 sameurneo teqnikuri momsaxureba
6 safinanso problemebis marTva
7 perspeqtiuli dagegmva
8 da sxva
109
momxmareblis, maTTan SesaZlebel, kontaqtebi, fasebis politika, reklama
da sxva.
6. sakonstruqtoro samuSaoebis gegma. Tu saqonels esaWiroeba
sakonstruqtoro samuSaoebi, detalurad unda avRweroT, RonisZiebaTa
xasiaTi da maStabebi, maTze danaxarjebi, SesaZlo siZneleebi.
7. sawarmoo gegma. aq unda aisaxos informacia sawarmoo
simZlavreebis, mowyobilobebis Sesaxeb; biznes-gegmis ZiriTadi muxlebis
Sesrulebis SemTxvevaSi is warmoadgens kompaniis etapuri ganviTarebis
grafiks.
9. maqsimaluri riski da sirTuleebi. aq obieqturad unda aisaxos
riskTan dakavSirebuli yvela negatiuri faqtori.
10. safinanso informacia. am TavSi unda aisaxos saorganizacio da
saeqspluatacio danaxarjebis detalizebuli nusxa, aseve mogebis,
danaxarjebis, fuladi saxsrebis moZraobis samwliani prognozi.
amdenad, biznes-gegmis Sedgena da realizacia mudmivad ganaxlebadi
dinamiuri procesia, romlis warmarTvis doneze aris damokidebuli
firmis, perspeqtivaze orientirebuli warmateba.
rogoria is Secdomebi, romelsac uSveben damwyebi biznesmenebi da
ra unda gaviTvaliswinoT biznesis dawyebis dagegmvis procesSi. aq
aucilebelia, gaviziaroT is gamocdileba, romelic gaaCnia biznesis
sferoSi moRvawe gamocdil mewarmeebs [181,p.47-48].
1. unda gavmijnoT erTmaneTisagan hobi da biznesi. mravali
pirovneba midis biznesSi im imediT, rom maTi cxovrebiseuli mowodeba
SeiZleba gadaizardos biznesSi. aseT adamianebs, rogorc wesi sakuTari
biznesisadmi naklebad gaaCniaT kritikuli damokidebuleba. ase
magaliTad, Tu SesaniSnavad amzadebT namcxvrebs, es imas ar niSnavs, rom
SeZlebT namcxvrebis biznesis warmoebas.
hobi aris damxmare instrumenti teqnikuri an SemoqmedebiTi ideis
xorcSesxmisaTvis. biznesi warmatebulia mxolod maSin, rodesac mas
emateba sameurneo saqmianobis warmoebis dargSi specialuri codna.
amdenad, amocanis gadawyveta SeiZleba ori gziT: a) sanam daviwyebdeT ama
Tu im sferoSi bizness, aucilebelia, aviTvisoT minimaluri codna
msgavsi profilis sawarmoSi gamocdilebis miRebis gziT, SeviswavloT am
dargSi biznesis problemebTan dakavSirebuli informacia, miviRoT
Sesabamisi analitikuri informacia Tu teqnikuri codna. b) biznesi
umjobesia, daviwyoT im partniorTan, romelsac gaaCnia gamocdileba am
sferoSi.
2. meore Secdoma mdgomareobs imaSi, rom damwyebi biznesmenebi,
rogorc wesi, cdiloben, TavianTi firma mimzidveli gaxadon
yvelasaTvis.
mcire sawarmos mflobelebi, rogorc wesi fiqroben gaxadon maTi
biznesi orientirebul momxmarebelTa, rac SeiZleba farTo wreze. es
piriqiT, iwvevs imas, rom kompania mraval sferoSi awydeba problemebs,
nacvlad imisa, rom iyos Zlieri specializaciis mxolod erTi dargSi.
amdenad, gamosavali mdgomareobs imaSi, rom maqsimalurad Seviwrovdes
kompaniis saqmianobis sfero, ganisazRvros bazris segmenti da am
segmentze warimarTos yvela aucilebeli resursi (saqoneli, reklamis
saSualebebi, personali). imisaTvis, rom am segmentSi daviWiroT
Rirseuli adgili, aucilebelia garkveul asakobriv kategoriaze
(axalgazrdebi, moxucebi, Sua xnis xalxi) orientacia an vaWrobaSi
SerCeul unda iqnas erTi mimarTuleba (Camofasebuli saqonlis an
110
ZviradRirebuli saqonlis gayidva, momxmareblisa yuradRebiani
momsaxureba da sxv.).
3. Secdomaa saqmis wamowyeba fulis sakmarisi odenobis gareSe.
mxolod erTeuli kompaniebi Rebuloben saqmis dawyebidan mcire droSi
mogebas. bevri maTgani Tveebis an wlebis ganmavlobaSi ganicdian
danakliss manam, vidre gaxdebian momgebianni. amitom, aucilebelia: a) im
scenaris SemuSaveba, romelSic aisaxeba yovelTviuri minimaluri
Semosavali da maqsimaluri danaxarjebi saqmianobis dawyebidan pirveli
ori wlis ganmavlobaSi; davadginoT is saorientacio momenti, rodesac
Semosavlebi gadaaWarbebs gasavlebs; ganisazRvros im Tanxis odenoba,
romelic saWiroa xarjebis dasafaravad, aseve, is minimaluri
danaxarjebi, romlebic aucilebelia sawarmos gaxsnisaTvis. b) rodesac
sakuTari finasuri SesaZleblobani SezRudulia, aucilebelia,
davadginoT moculobis kreditis aReba SeiZleba Tu ara bankidan
minimaluri danaxarjebis dasafaravad.
4. didi mniSvneloba aqvs riskisa da saSiSroebis droze aRmoCenas
da neitralizebas. aq aucilebelia, Sedges gegma, sadac gaiwereba
mosalodneli safrTxeebi. yvelaze saSiSi aq aris kreditTan
dakavSirebuli safrTxe, amitom, es sakiTxebi winaswar unda gaiweros, anu
damwyebma mewarmem unda icodes finansuri krizisis SemTxvevaSi, saidan
unda elodes damatebiT dakrediteba-dafinansebas.
5. araswori fasis daweseba. aucilebelia, ganvasxvavoT sxvaoba
minimalur, gonebrivad dasabuTebul, saSualo da wamgebian fass Soris.
aq unda moiZebnos is balansi, romliTac erTis mxriv movizidavT
momxmarebels, xolo meores mxriv kompaniisaTvis uzrunvelyofs
optimalur mogebas.
6. kompaniaSi optimaluri stimulirebis politikis gaTvaliswineba.
ganviTarebadi kompania mudmivad moiTxovs TanamSromelTa stimulirebas.
es SeiZleba gamoixatos premiebSi, saCuqrebiT waxalisebaSi, xelfasis
awevaSi da sxva. ukontrolo CarCoebSi es procesi did dartymas ayenebs
kompanias da SeiZleba igi gakotrebamdec miiyvanos. amis Tavidan
asacileblad, mizanSewonilia, kompaniaSi Seiqmnas materialuri
stimulirebis fondi da masSi yovelTviurad mogebidan Cairicxos is
Tanxebi, romlebic daeqvemdebareba Semdgom kontrols.
7. TviTizolacia. msxvili kompaniebisagan gansxvavebiT, wvrili
kompaniebis mflobelebi gadawyvetilebebs erTpirovnulad Rebuloben,
anu gverds uqceven korporaciul interesebs, gadawyvetilebaTa miRebis
koleqtiur proceduras, romelic damaxasiaTebelia msxvili
kompaniebisaTvis. am tipis gadawyvetilebebs aqvs dadebiTi mxarec, anu
isini efeqturia operatiulobis TvalsazrisiT. eqstremalur situaciaSi
yvelaze optimaluri aris araoficialuri sabWos mowveva: buRaltris,
bankiris, iuristis, sxva analogiuri firmis mflobelis azris mosmena,
yovelTviuri erToblivi analizi im problemebisa, romelic dgas firmis
winaSe.
mimoxilviTi SekiTxvebi:
111
4. dagvisaxeleT mewarmeobis organizaciul-samarTlebrivi formebis
Rirseba-naklovanebani?
5. ra etapebi unda gaviaroT biznesis SesaZenad?
6. CamogviyalibeT biznes-gegmis struqtura?
112
Tavi V.
biznesis dawyebis finansuri uzrunvelyofa
113
dolaris sastarto kapitali [196,p.18].
mcire biznesis dafinansebis ufro metad ganviTarebuli wyaro aris
sabanko krediti. amasTan, gasaTvaliswinebelia is garemoebac, rom
bankebi, rogorc wesi, arcTu martivad gascemen sesxs damwyebi
sawarmoebisaTvis. mravali bankis pirobiT, mocemul biznesSi unda Caidos
sakuTari finansuri saxsrebis 25-dan 50%-mde. amasTan, damatebiT
garantad bankebi moiTxoven kreditze uZraobis Cadebas. bankebi, rogorc
wesi, mcire sawarmoebze ufro maRali procentiT gascemen, vidre msxvili
korporaciebisTvis. im wlebSi, rodesac saprocento ganakveTebi izrdeba
es garemoeba aferxebs mcire sawarmoebis ganviTarebas. yvela banki
muSaobs gansxvavebuli pirobebiT, saprocento ganakveTebic
gansxvavebulia, amitomac aris aucilebeli am pirobebis safuZvlianad
Seswavla. zogierTi banki astimulirebs mcire bizness. magaliTad,
`prokredit banki~ saqarTveloSi. upriania, kreditze moTxovna
erTdroulad ramodenime banks gadaeces. mcire biznesis mxardaWeris
mizniT, aSS-Si dafuZnebulia mcire-biznesis mxardaWeris sammarTvelo
(mbms). aSS-is sammarTvelo aris bankis winaSe imis garantori, rom is
gadaixdis valis 85-90%-s. is gascems 100-dan 750 aTas dolaramde sesxebze
garantiebs. amasTan erTad, sammarTveloSi gaxsnilia specialuri
programebi omis veteranTa, qalTa, nacionalur umciresobaTa pirdapiri
dafinansebis mizniT [196,p.58].
sesxis aRebis erT-erTi yvelaze misaRebi forma aris mimwodeblebis
krediti. magaliTad, maRaziis gaxsnis SemTxvevaSi arsebobs Sesa-
Zlebloba, davarwmunoT mimwodebeli, gasces saqoneli kreditSi. am Se-
mTxvevaSi, mimwodeblis riski minimaluria da Tu mimwodeblis saqoneli
ar gaiyida, is SeiZleba daubrundes mas. efeqturia saqonlis
realizaciis Semdeg angariSsworeba da am safuZvelze mimwodebelTan
xelSekrulebis dadeba.
mcire biznesis zogierTi warmomadgeneli ver gebulobs, Tu ratom
ar aZleven mas sesxebs sakredito dawesebulebebi. aseTi menejerebis
Secdoma imaSi mdgomareobs, rom isini ver acnobiereben im faqts, rom
bankebi da sxva sakredito organizaciebi xelmZRvaneloben garkveuli
principebiT, iseve rogorc biznesis sxva warmomadgenlebi. amitom,
aucilebelia, davadginoT kreditis aRebasTan dakavSirebuli Semdegi
ZiriTadi sakiTxebi: 1) firmis finansuri monacemebi; 2) kreditunarianoba;
3) kreditis saxeebi; 4) sesxis moculoba; 5) girao; 6) sakredito
SezRudvebi; 7) kreditis miRebis ganacxadi;
114
dokumentebi saTanado doneze momzadebuli; rogoria sakredito
davalianebis gadaxdis pirobebi; rogoria debitoruli davalianebis
gadaxdis pirobebi; xdeba Tu ara begaris droulad gadaxda; ra SekveTebi
aqvs firmas; ramdeni momuSavea kompaniaSi; rogoria dazRvevis Tanxa.
debitoruli angariSebi: aq mniSvnelovania: SesaZlebelia Tu ara,
rom debitoruli angariSebi ar daifaros an gadabarebul iqnas sxvebze;
rogoria debitoruli angariSebis brunvadoba; dagrovili debitoruli
angariSebis did moculobas xom ar ganapirobebs zogierTi momxmareblis
davalianebis dafarvaSi dagvianeba; aris Tu ara gaTvaliswinebuli
sakmarisi rezervebi saeWvo debitoruli angariSebis dasafarad;
debitoruli davalianebebidan vis aqvs yvelaze didi davalianeba da
mTliani angariSebis ramden procents Seadgens is.
sasaqonlo-materialuri maragi. aq Seswavlili unda iqnes: karg
mdgomareobaSia Tu ara saqoneli, an xom ar saWiroebs gadafasebas;
rogoria nedleulis maragebi; risi tolfasia warmoebis procesSi myofi
saqonlis raodenoba; ras udris mza saqonlis moculoba; xom ar miewoda
momxmarebels metismetad bevri produqcia; aris Tu ara firmis maragebis
brunvadoba biznesis imave sferoSi moRvawe firmebis analogiuri
maCveneblebis Sesatyvisi; Tqveni fuli metismetad didi xniT xom ar
aris dabandebuli maragebSi.
fiqsirebuli aqtivebi. aq unda gaanalizdes: ra tipis, asakis da
mdgomareobis mowyobilobebia firmaSi; rogoria ipoTekisa da sako-
ntraqto gayidvebis Taviseburebani; rogoria momavali Sesyidvebis
gegmebi;
kreditis saxeebi
115
znesis SesaZleblobaze da sesxis saxe gadamwyveti faqtoria sesxis
gasacemad.
4. iqneba Tu ara sesxis dabruneba sakmarisad garantirebuli? sxva
sityvebiT rom vTqvaT, gaaCnia Tu ara moTxovnil Tanxas
gauTvaliswinebel SemTxvevebSi Sesabamisi SeRavaTebi. banki am xasiaTis
informacias Rebulobs im finansuri angariSebidan gamomdinare,
romlebic saSualebas iZleva, ganisazRvros biznesis perspeqtivebi
valis aRebis Semdeg.
bankis moklevadiani sesxis gamoyeneba SesaZlebelia debitoruli
angariSebis dasafinanseblad, vTqvaT, 30-60 dRiT an ufro xangrZlivi 5-6-
Tviani vadis sezonuri maragebis Sesaqmnelad. Cveulebriv, kreditorebi
elodebian moklevadiani sesxis ukan dabrunebas mas Semdeg, rac mizani,
romlisTvisac fuli iyo aRebuli, miRweulia: magaliTad, ganaRdebulia
debitoruli angariSebi (debitoruli angariSebis dasafinanseblad
gamoyenebuli sesxis SemTxvevaSi), an maragi `gardaqmnilia~ gasayid
saqonlad (maragis SesaZenad aRebuli sesxis SemTxvevaSi). aRniSnuli
tipis sesxs banki gascems garkveuli garantiebis (uzrunvelyofis)
pirobebSi, an ugarantiod im SemTxvevaSi, Tu klientis gadaxdi-
sunarianoba ar iwvevs eWvs (klients gaaCnia kargi reputacia kreditebis
dabrunebis TvalsazrisiT).
moklevadiani miznebis misaRwevad, bankis kreditis yvelaze xSirad
gamoyenebuli formaa arauzrunvelyofili sesxi. klientis sakredito
uzrunvelyofili sesxi iTxovs sesxis sanacvlod qonebis, an misi
nawilis dagiravebas. banki moiTxovs Tavis meanabreTa dacvas riskisgan
maSinac ki, rodesac biznesis warmatebis Sansebi sakmaod maRalia.
saSualo da grZelvadiani sesxebi, sesxis ganaRdebis periodi,
sakmaod didia, kerZod, saSualovadiani kreditisaTvis is Seadgens 1-5
weliwads, xolo grZelvadianisTvis – 5 weliwads da mets.
aseTi sesxi periodulad unda daifaros mogebis saSualebiT.
unda ganvasxvaoT erTmaneTisagan garkveuli vadiT aRebuli sesxi
da saaqcio (anu sainvesticio) kapitali. saaqcio kapitali ar brundeba,
es fuli warmoiqmneba biznesis nawilis gayidvis sanacvlod. saaqcio
kapitali kompaniaSi warmoiqmneba im aqcionerebis SenatanebiT, romlebic
mzad arian, daabandon kapitali masSi. isini ufro dainteresebuli arian
potenciuri mogebiT, vidre TavianTi investiciebis swrafi dabrunebiT.
116
biujetis, fuladi Semosavlebis prognozirebas.
firmis biujeti emyareba warsul gamocdilebas da momavali
periodis dagegmvas. fuladi saxsrebis moZraobis prognozi efuZneba
fuladi gasavlebisa da Semosavlebis Sefasebas saanalizo periodSi.
amrigad, biujeti da fuladi saxsrebis moZraobis prognozi erTad
warmoadgens samuSao kapitalis moTxovnilebebis dasakmayofilebel
gegmas.
samuSao kapitalis moTxovnilebebi rom davgegmoT, unda vicodeT
`Cash flow~ (im fuladi saxsrebis moZraoba), romelic generirebs
biznesSi. is moicavs fuladi Semosavlebisa da gasavlebis yvela ele-
ments. es elementebi warmodgenilia mogeba-zaralis uwyisSi, rome-lic
yoveli Tvis mixedviT ganisazRvreba.
garantiis saxeebi
117
moTavsebulia specialur sawyobSi an rCeba firmis SenobaSi erT-erTi
TanamSromlis kontrolis qveS. aseTi sesxebi gaicema standartul
saqonelze, romelic advilad iyideba.
ndobis qviTari. _ zogierTi saqoneli, magaliTad: manqanebi an
aveji, saWiroa, gamoifinos gasayidad. fulis sesxeba warmoadgens
erTaderT gzas, romliTac bevr mcire movaWres SeuZlia, moawyos aseTi
gamofena-gayidvebi. aseTi sesxi xSirad gaicema Tamasuqis an ndobis
qviTris (Trust receipt) warmodgenis SemTxvevaSi.
ndobis qviTari aris legaluri dokumenti, romelic adasturebs
Tqvens uflebas, gamoiyenoT sagamofeno are. ndobis qviTarze xelis
moweris procesSi xdeba:
saqonlis miRebis dadastureba;
bankis ndobis safuZvelze saqonlis SeZenaze SeTanxmebis dadeba;
bankis valis dabrunebaze saqonlis gayidvis Semdeg valdebulebis
aReba.
qonebis dagiraveba. _ moZravi qonebis dagiravebis safuZvelze
sesxis gacemisas, banki mxedvelobaSi iRebs qonebis mimdinare da
samomavlo Rirebulebas. aq aucilebelia Semdegi qonebrivi sakiTxebis
dadgena: ra siswrafiT ufasurdeba is? daculia Tu ara is xanZrisagan,
qurdobisa da dazianebisagan? aris Tu ara igi dazRveuli? am kiTxvebiT
banki arkvevs, daculia Tu ara am fulis msesxebelis qoneba.
grZelvadiani sesxis gacemis dros uZravi qoneba SeiZleba gamoyenebul
iqnes, rogorc girao, rodesac banki uZrav qonebas iRebs giraod, igi
swavlobs:
mis adgilmdebareobas;
mis fizikur mdgomareobas;
dakargvis SemTxvevaSi msesxeblis mier qonebis ukan gamosyidvis
uflebas, mis fass ;
Tanxas, romliTac igi aris dazRveuli.
debitoruli davalianeba. _ bevri banki iZleva kredits debitorul
angariSebze, ris Sedegadac, sakredito gadasaxads momxmareblebi
(debitorebi) ixdian.
bankma SeiZleba miiRos debitoruli angariSebi SetyobinebiT an
Setyobinebis gareSe. Setyobinebis pirobebSi, banki auwyebs saqonlis
myidvels, rom misi angariSi miRebulia da man banks unda gadauxados es
Tanxa. Setyobinebis gareSe msesxeblis momxmareblebi agrZeleben
angariSebis gadaxdas.
danazogebis angariSi. _ SesaZlebelia miviRoT krediti dana-
zogebis bankisaTvis gadacemiT. am SemTxvevaSi banki itovebs klientis
Semnaxvel wignaks. Tu giraod aris gadacemuli sabanko angariSi sxva
bankisaTvis, maSin kreditis mimcemma bankma SeiZleba moiTxovos imis
dasturi, rom angariSi miRebul iqna rogorc girao.
sicocxlis dazRveva. _ giraos sxva saxe aris sicocxlis dazRveva.
bankebi gascemen sesxad im Tanxas, romelzec dazRveulia klienti
sadazRvevo polisSi. amis Semdeg polisi gadaecema banks.
Tu es sadazRvevo polisi Sedgenilia mcire kompaniis mmarTvelze,
maSin korporaciis rezoluciiT nebadarTuli unda iyos am polisis
bankisaTvis gadacema. sadazRvevo kompaniaTa umetesoba iZleva uflebas,
bankTan xelmoweris vadis gasvlis Semdeg xelaxla moaweroT xeli
118
sadazRvevo poliss.
zogierT klients urCevnia gamoiyenos sicocxlis dazRveva,
rogorc girao, vidre isesxos fuli pirdapir sadazRvevo kompaniebi-
sagan. amis erT-erTi mizezi aris is, rom aseTi sabanko sesxi xSirad
ufro advili misaRebia da misi miReba ufro dabali procentiT SeiZleba.
aqciebi da obligaciebi. _ aqciebis da obligaciebis giraod
gamosayeneblad, isini gasayidad vargisi unda iyos. sabazro
mdgomareobis gauaresebis da realizaciasTan dakavSirebuli xarjebis
gaTvaliswinebiT, banki kompaniebs asesxebs maRalxarisxovani aqciebis
sabazro fasis ara umetes 75%-isa, magram saxelmwifo an municipalitetis
obligaciebis SemTxvevaSi, bankebma SeiZleba gascen maTi sabazro fasis
90%-is an meti odenobis sesxi.
bankma SeiZleba moiTxovos damatebiTi garantiebi im SemTxve-
vebisTvis, rodesac aqciebisa da obligaciebis fasi bazarze daecema
bankis mier dawesebul zRvarze qvemoT.
sakredito dawesebulebebi mxolod sesxis gadasaxadebis miRebiT
ar arian dainteresebuli. isini agreTve dainteresebuli arian im sesxis
mTxovnelebiT, visac myarSemosavliani biznesi gaaCnia. amitom, miuxedavad
imisa, moTxovnilia Tu ara girao sesxisaTvis, isini aweseben sakredito
SezRudvebs, raTa daicvan Tavi zedmeti riskisa da sesxis mTxovnelis
mier gatarebuli cudi menejmentisagan. zogierTi mflobel-menejeri am
SezRudvebs aRiqvams, rogorc zedmet tvirTs.
sxvebi am SezRudvebs ganixilaven, rogorc TavianTi menejmentis,
unar-Cvevebis (codnis, teqnikis) gaumjobesebis SesaZleblobas.
grZelvadiani sesxis misaRebad, rogorc sesxis mTxovneli aseve
kreditori aanalizeben Semdeg punqtebs:
msesxebeli kompaniis sufTa mogebis sidide;
kompaniis samomavlo perspeqtivebi;
menejmentis SesaZleblobebi;
im dargis samomavlo perspeqtivebi, romlis nawilic aris kompania.
aRniSnuli SezRudvebis raodenoba sesxis vadis zrdis kvalobaze
izrdeba. is SezRudvebi, romlebic SeiZleba dauwesdes kompaniebs,
umeteswilad TviT am kompaniazea damokidebuli. Tu kompania sakmaod
saimedoa, maSin SezRudvebis minimaluri done iqneba dawesebuli.
arasaimedo kompaniebisaTvis ki piriqiT, SezRudvebis done meti iqneba,
vidre Zlieri kompaniebisaTvis.
SezRudvebi, romlebsac SeiZleba Sexvdes sesxmsesxebeli kreditis
aRebisas aris Semdegi:
gadaxdis vadebi;
qonebis dagiraveba an garantiebis micema;
perioduli angariSgeba.
sakredito xelSekruleba, rogorc cnobilia, aris dokumenti,
romelic moicavs kreditis aRebis yvela pirobas. misi daxmarebiT
kreditori:
1) icavs Tavis kreditorul pozicias (icavs im sakredito pozicias,
romelic mas hqonda sesxis gacemis momentSi);
2) uzrunvelyofs sesxis droul dabrunebas.
kreditori Tvlis, rom sesxis amRebi unda flobdes iseT bizness,
romelic uzrunvelyofs sakmarisi saxsrebis gamomuSavebas, rogorc
119
sesxis dasafaravad, aseve sxva saWiroebebis dasakmayofileblad,
kreditors surs, rom msesxeblis fuladi Semosavali sakmarisad didi
iyos, raTa sesxis dafarvis dros ar moxdes sabrunavi kapitalis
mniSvnelovani Semcireba.
sakredito xelSekrulebaSi dawesebuli SezRudvebi naCvenebia im
nawilSi, romelsac SeTanxmebas (qovenanTs) uwodeben. uaryofiTi
qovenanTi aris is, risi gakeTebac sesxis amRebs ar SeuZlia
kreditorTan SeTanxmebis gareSe. magaliTad, mTliani sesxis Semdgomi
gazrda, sakredito xelSekrulebaSi dafiqsirebulze meti dividentis
gacema.
meore mxriv, dadebiTi qovenanTebi aris is, risi gakeTebac msesxe-
blisaTvis aucilebelia. magaliTad:
minimaluri sufTa sabrunavi kapitalis uzrunvelyofa;
Sesabamisi dazRvevis uzrunvelyofa;
sakredito xelSekrulebaSi dafiqsirebul vadebSi valis gadaxda;
kreditoris finansuri angariSebiT uzrunvelyofa.
unda gaviTvaliswinoT isic, rom sakredito xelSekruleba SeiZleba
gaumjobesdes, Seicvalos. da amasTan, SeiZleba gamonaklisebic iyos
daSvebuli.
rodesac sesxis aRebas gadawyvetilia, aucilebelia, dawvrilebiT
ganvixiloT sakredito pirobebi. es Zalze mniSvnelovania. moviTxovoT da
ganvixiloT dokumentebi manam, sanam garigeba moxdeba. kreditorebi
yovelTvis mzad arian TanamSromlobisaTvis.
arsebobs imis SesaZlebloba, rom kreditori mis mier wamoyenebuli
pirobebiT wava daTmobaze. mxedvelobaSi unda viqonioT isic, rom piro-
bebis ganxilvisas, SeiZleba dagvWirdes partnioris daxmareba.
aucilebelia miviRoT mxolod iseTi pirobebi, romelTa ganxorcieleba
ZaluZs firmas, radganac rodesac pirobebi miRebuli iqneba msesxeblis
mier da sesxi gamoiyofa, aucilebeli iqneba davicvaT isini.
banks agreTve sWirdeba informacia ganmcxadeblis piradi
finansuri mdgomareobis Sesaxeb. am informaciaSi mocemulia: ganmcxa-
deblis piradi fuladi saxsrebis moculoba; Semosavlis wyaroebi,
xelfasi da piradi investiciebi; aqciebi, obligaciebi, uZravi qoneba da
sxva sakuTreba, agreTve piradi valebi, Sesatani sadazRvevo gadasaxadis
da sxva davalianebis CaTvliT.
ganacxadis Sefaseba
120
2) mis Tvisebebs, 3) biznesis samomavlo gegmebs.
cxrili #9
fulis biujeti
sabiujeto
sabiujeto
sabiujeto
Tebervali
arsebuli
arsebuli
arsebuli
ianvari
marti
mosalodneli fuladi Semosavlebi
1. naRd fulze gayiduli
2. debitorebis Semonatani
3. sxva Semosavali
4. mTliani fuladi Semosavali
mosalodneli fuladi gasavlebi
5. nedleuli
6. gacemuli xelfasi
7. sxva sawarmoo xarjebi
(saeqspluatacio-saremonto xarjebis
CaTvliT)
8. reklama
9. savaWro xarjebi
10. administraciuli xarjebi
(mflobel-menejerTa xelfasis
CaTvliT)
11. axali sawarmoebi da mowyobilobebi
12. sxva gadasaxadebi
(begara; savaraudo mogebis begaris Ca-
TvliT; dabrunebuli sesxebi; pro-
centi)
13. mTliani fuladi gadasaxadi
14. mosalodneli fulis raodenoba
Tvis dasawyisSi
15. fulis zrda an kleba (4. –13)
16. mosalodneli fulis raodenoba
Tvis bolos (14. +15,)
17. fulis sasurveli balansi
(moculoba)
18. saWiro moklevadiani sesxi
(17.-16., Tu 17. metia)
19. fuli, romlis gamoyenebac SesaZle-
belia dividendebis gasacemad, kapita-
luri dabandebisa da/an moklevadiani
investirebisaTvis
(16.-17., Tu 16.metia)
fuli kapitaldabandebisaTvis
121
20. arsebuli Tanxebi
(19. dividendebis da a.S. gamoklebiT)
21. sasurveli kapitalis Tanxa
(11., axali sawarmoebi, mowyobilobebi)
22. saWiro grZelvadiani sesxi
(21. – 20., Tu 21. metia)
122
gascemen sasaqonlo-materialuri maragis SesaZenad. aseTi krediti
TviTanazRaurebadia, radgan uzrunvelyofs maragis realizaciis gziT
fulis miRebas. moklevadiani kreditis ukan dabruneba xdeba erT welze
nakleb vadaSi.
3. grZelvadiani. _ aseTi krediti gaicema erT welze meti vadiT, is
gamoiyeneba biznesis gafarToebisaTvis an modernizaciisaTvis. am
kreditis ukan dabruneba xdeba mogebis meSveobiT. Cveulebriv, aseTi
krediti gaicema msesxeblis mier uZravi qonebis dagiravebis an vadiani
kreditoruli Tamasuqis gacemis Semdeg.
4. saaqcio kapitali. _ am saxis fuli mis momwodebels ukan
arasdros ar ubrundeba. mas iReben investorebisaTvis mogebis nawilis
gadacemis gziT, anu amiT iyideba biznesis wili.
kreditors agreTve ainteresebs rogoria debitoruli davalianeba.
am sakiTxebis analizis procesSi unda davdaginoT, xom ar izrdeba
vadagadacilebuli da uimedo debitoruli davalianebebis moculoba?
xom ar gWirdebaT fuli uimedo debitoruli davalianebebis
sakompensaciod? rogoria biznesis mogebis norma? aq unda ganisazRvros:
xom ar aqvs adgili mogebis Semcirebas sakmarisi realizaciebis
pirobebSi? xom ar aris es ukanaskneli gamowveuli danaxarjebis
arasaTanado kontroliT? gakmayofilebT Tu ara Tqveni bazari? rogoria
Tqveni biznesis nulovani mogebis gamosavali? rogoria sesxis
dabrunebis gegmebi? aq unda davadaginoT realuria Tu ara dagegmili
mogeba da danaxarjebi? kreditori didi yuradRebiT ganixilavs biznesSi
fulis moZraobas, raTa daadginos SeuZlia Tu ara biznesis mflobels
miiRos Sesabamisi fuladi saxsrebi, rom gaumklavdes firmis
valdebulebebs. amis garda, kreditori unda darwmundes, rom fuli,
romelic saWiroa sabrunavi kapitalisaTvis, ar iqneba gamoyenebuli
fiqsirebuli aqtivebis SesaZenad, rac gamoiwvevs likvidurobis
Semcirebas.
specialistebis gamocdileba imas mowmobs, rom xSirad mcire
biznesis mflobelebs hgoniaT, rom finansuri siZneleebi gaaCniaT, maSin,
rodesac realurad menejeruli problemebi aqvT. aseT firmebSi kreditma
SeiZleba droebiT Seamsubuqos problemebi, magram momavalSi es
davalianeba kidev ufro gaarTulebs maT mdgomareobas. marto fuli ver
uzrunvelyofs karg menejments biznesSi.
mcire biznesis mflobelebi xSirad awydebian `fuladi krizisis~
problemas. es fuladi ukmarisoba susti dagegmvis Sedegia.
biznesis bevri myidvelis Secdoma is gaxlavT, rom isini xSirad
yidulobs imas, rac maT SesaZleblobebs ar Seesabameba. isini yiduloben
bizness ise, rom akliaT sakmarisi saoperacio fuli da gamocdileba. Tu
myidveli ar imaragebs sabrunav kapitals, ver ixdis arsebul angariSebs,
advili misaxvedria, ra Sedegi mohyveba amas.
fuladi Semosavlis gareSe biznesi ganicdis xSir ryevebs. es aris
gafrTxileba yvelas mimarT, visac kavSiri aqvs am biznesTan.
biznesmenTa mier daqiravebuli muSakebi da momxmareblebi pirvelni
arian, vinc amCneven situaciis daZabulobas. amis Semdeg isini am
situaciis gaTvaliswinebiT iwyeben TavianT momavlis dagegmvas.
fulis ukmarisobam SeiZleba firma gakotrebamde miiyvanos, maSinac
ki, rodesac mas saukeTeso produqcia gaaCnia da misi operaciebi
SemosavlianobiT gamoirCeva.
`fuladi krizisis~ Tavidan acilebisaTvis unda davadginoT, Tu ra
123
Tanxa Wirdeba bizness normaluri operaciebis Casatareblad, da Semdeg
finansebi ise daigegmos, rom miviRoT dagegmili fuli. saWiro fulis
raodenoba sxvadasxvaa, radganac gansxvavebulia biznesis sferoebi.
saSualod, sabrunavi kapitalis 5-dan 10%-mde fuladi kapitalis saxiT
unda iyos.
fuladi saxsrebis prognozi gviCvenebs, miRwevadia Tu ara
moqmedebis gegma, biujeti ki asaxavs fulis im sidides, romelic miiReba
biznesis warmoebis Sedegad.
upirveles yovlisa, fulis biujetis Sedgenis procesSi unda
gaviTvaliswinoT is mosalodneli danaxarjebi, romlebic gveqneba
sabiujeto periodSi, realizaciis is moculoba, romelic aucilebelia
am danaxarjebis dasafarad. maTi sxvaoba mogcemT periodis bolos
darCenili fulis moculobas. unda davadginoT maqsimaluri da
minimaluri mogeba imisaTvis, rom ganvsazRvroT fulis saWiro odenoba.
warsuli periodis gayidvebis moculobis analizi amis dadgenaSi
dagvexmareba. es gamoTvlebi gagviadvilebs maragebisa da debitoruli
angariSebis moculobis dagegmvas, romelTa Semdgomi kontroli mogvcems
saSualebas, sworad gansazRvroT sabrunavi kapitali.
fulis biujetis swori dagegmva yvelaze efeqtiani iaraRia saWiro
fuladi da biznesis resursebis dasagegmavad. fulis biujetis tipiuri
sqema warmodgenilia naxat. # Si. fulis biujetis dadgeniT miiRweva
finansuri operaciebis dagegmva, mosalodneli Semosavlebisa da da-
naxarjebis gaangariSeba. biujetis Sedgenis mizania fuladi saxsrebis
optimaluri raodenobis SenarCuneba da amiT nebismieri moulodne-
lobisaTvis mzadyofna. fulis biujetis dagegmvis mizania:
uzrunvelvyoT fulis efeqtiani gamoyeneba Semosavlebisa da
danaxarjebis dadgenis gziT da amis meSveobiT SevamciroT nasesxebi
kapitalis sidide;
ganvsazRvroT drois is periodi, roca fulis naklebobis gamo
aucilebelia damatebiTi kreditis aReba. amave dros, ganvsazRvroT
saWiro minimaluri kreditis raodenoba da am gziT uzrunvelyoT
iseTi mdgomareoba, rom minimaluri iyos biznesis kreditze damo-
kidebuleba;
davadginoT kreditis dabrunebis vada;
davadginoT fulis maragebSi da axal mowyobilobaSi investirebis
periodi;
gavarkvioT, ramdenad saWiroa biznesisaTvis damatebiTi sabrunavi
kapitali.
fulis biujetis Sedgenis periodSi aucilebelia viyoT re-
alistebi, imdenad ramdenadac es SesaZlebelia. SevecadoT, gadaWarbebiT
ar SevafasoT realizaciis moculobis sidide, SevamciroT danaxarjebi.
oqtomberi
noemberi
agvisto
ivlisi
125
s u l $21,500 $16,000 $13,000 $4,000 $2,000
arsebuli fuladi
saxsrebi
fuli xelze $2,000 $2,000 $18,000
fuladi Semosavlebi 10,000 $10,000 $15,000 20,000 31,000
s u l $12,000 $10,000 $15,000 $22,000 $49,000
Warbi fuli 0 0 $2,000 $18,000 $47,000
damatebiT saWiro fuli $9,500 $6,000 0 0 0
ianvari Tebervali
savaraudo faqtobrivi savaraudo faqtobrivi
1. fuli bankSi (Tvis
$1,400 $1,400* $1,850 $2,090*
dasawyisSi)
2. fuli salaroSi (Tvis
100 100 150 70
dasawyisSi)
3. saerTo fulis
$1,500 $1,500 $2,000 $2,160
raodenoba (1, +2.)
4. mosalodneli
1,200 1,420 900
realizacia naRd fulze
5. debitorebisagan
miRebuli fulis 400 380 350
mosalodneli sidide
6. sxva mosalodneli
100 52 50
fuladi Semosavlebi
7. saerTo fuladi
$1,700 $1,852 $1,300
Semosavlebi (4.+5.+6)
8. saerTo fuli da
$3,200 $3,352 $2,200
Semosavlebi (3.+7.)
9. saerTo danaxarjebi
1,200 1,192 1,000
(erTi Tvis)
126
10. fulis jamuri
$2,000 $2,160 2,300
sidide Tvis bolos (8.-9.)
cxrili #12
fulis moZraobis grafik-kontraqtis dadebidan sesxis dabrunebis
dromde
seqtemberi
oqtomberi
noemberi
agvisto
ivlisi
savaraudo fuladi
Semosavlebi
gayidvebi naRd fulze $800 $600 $700 $1,200 $2,800
debitorebi 10,000 10,200 15,800 20,000 31,600
sxva Semosavlebi 200 400 480 480 250
saerTo fuladi Semosavlebi $11,000 $11,200 $16,700 $21,680 $34,650
savaraudo fuladi gasavlebi
kreditorebi 17,000 11,000 8,200 2,700 2,200
gadaxdili xelfasebi 2,600 4,200 4,200 7,900 5,800
danaxarjebi 1,200 1,800 2,000 2,700 600
procentuli sargeblis
130 130 130 130 130
xarjebi
fiqsirebuli aqtivebi 2,500 460 600 800 100
gadasaxadebis rezervi 3,800* 3,800*
gasavlebi $23,430 $17,590 $15,130 $18,030 $12,630
fulis savaraudo namati ($12,430) ($6,390) $1,570 $3,650 $22,020
fuli Tvis dasawyisSi $4,200 $7,770 $1,380 $2,950 $6,600
kreditebi $16,000
sesxis dafarva $16,000
fuli Tvis bolos $7,770 $1,380 $2,950 $6,600 $12,620
mimoxilviTi SekiTxvebi:
127
Tavmdebebs Soris?
8. ra rols TamaSobs fulis gasesxebis dros sasaqonlo qviTari?
9. ra wesebiT xelmZRvanelobs kreditori?
10. ra SezRudvebi arsebobs sesxis aRebis dros?
11. rogor xdeba ganacxadis Sefaseba?
12. ra saxis kreditebi arsebobs?
128
Tavi VI
venCuruli kapitali da frenSaizingi, rogorc biznesis organizaciis
forma.
129
mas kredits.
bankebisa da venCuruli kapitalistebi afaseben firmis uaxloes
momavals da did mniSvnelobas aniWeben mis warsuls; venCuruli
kapitalis mflobelebi ki, yuradRebas aqceven firmis samomavlo
moRvaweobas grZelvadian perspeqtivaSi.
darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom mcire biznesis investirebis
Sesaxeb gadawyvetilebis miRebisas, venCuruli kapitalis firmebi da
calkeuli venCuruli kapitalistebi bevr iseT faqtors iTvaliswineben,
rasac bankebi. potenciur investorebsa da kreditorebs ainteresebT
firmis warsuli moRvaweobis Sedegebi, maT mier moTxovnili kapitalis
odenoba da misi samomavlo gamoyenebis gzebi, firmis finansuri
mdgomareoba da dagegmili Semosavlebis sidide. venCuruli
kapitalistebi met yuradRebas aqceven produqciisa da momsaxurebis
ZiriTad maxasiaTeblebsa da bazris sidides, vidre komerciuli bankebi.
bankebs ainteresebT is, Tu ra mdgomareoba gaaCnia kompanias
bazrze, raTa darwmundnen imaSi, rom kompaniis mier warmoebul
saqonelsa Tu momsaxurebas SeuZlia, uzrunvelyos realizaciis
moculobisa da fuladi Semosavlebis is odenoba, romelic sakmarisi
iqneba aRebuli sesxis dasafarad. bankebi ganixilaven firmis mier
warmodgenil proeqtebs, raTa Seafason firmis mflobelisa Tu
menejerebis mier winaswar Sesrulebuli samuSao.
venCuruli kapitalis firmebi floben kompaniebis aqciebs, anu misi
kapitalis garkveul nawils, amitom isini udidesi yuradRebiT ikvleven
arsebul an mosalodnel saqonels an momsaxurebas da mis potenciur
bazars. venCuruli kapitalis mflobelebi abandeben kapitals mxolod im
firmebSi, romlebsac SeuZliaT, swrafad gazardon realizaciis
moculoba da amiT gaadidon TavianTi Semosavlebi.
venCuruli kapitalis firmebi mcire mogebisaTvis fuls ar
abandeben. isini varaudoben investirebuli kapitalis 3 an 4-magad ga-
zrdas 5 - 7 weliwadSi.
ra Tqma unda, am tipis firmebma ician, rom maT mier investirebuli
kapitali yovelTvis ase rodi izrdeba. investiciebis mxolod mcire
nawili iZleva kapitalis 300-500%-iT zrdas, venCuruli kapitalistebi
eZeben iseT proeqtebs, romlebsac potenciurad didi mogebis motana
SeuZliaT, raTa amiT dafaron danakargebi im investiciebidan, romlebmac
ar gaamarTla.
venCuruli kapitali sarisko biznesia, radgan rTulia, gansazRvro
im kompaniebis Rirebuleba, romlebic ganviTarebis damwyeb stadiaze
imyofebian. amitom, bevri venCuruli kapitalis firma investirebuli
kapitalis odenobis, kapitalis maZiebeli kompaniis ganviTarebis donisa
da mdgomareobis dasadgenad, atarebs mkacr politikas da riskis
Sesamcireblad saWiro RonisZiebebs mimarTavs, raTa uzrunvelyos
investiciebis maqsimaluri dacva.
venCuruli kapitalis firmebis umetesoba dainteresebulia im
proeqtebis dafinansebiT, romlebic moiTxoven 250,00-idan 1,500,000-
dolaramde investiciebs. proeqtebi, romlebic moiTxoven $250,000-ze
nakleb Tanxas, maTTvis naklebad sainteresoa, administraciuli xarje-
bis sididis gamo. miuxedavad amisa, venCuruli kapitalis firmebma Se-
iZleba daafinanson is proeqtebic, romlebic nakleb Tanxas moiTxoven,
Tu isini mimzidvelni arian.
saSualod, venCuruli kapitalis firma iRebs 1000-ze met ganacxads
130
weliwadSi. daaxloebiT maTi 90%-is uaryofa Tavidanve xdeba, radganac
isini ar akmayofileben firmis mier miRebul politikas: geografiul,
teqnikur an bazris sferoebSi. darCenili 10% didi yuradRebiT
ganixileba da mowmdeba. es Semowmeba Zviri jdeba. firmebma produqtis
Sesafaseblad SeiZleba daiqiravon eqspertebi im SemTxvevaSi, Tu
ukanaskneli warmoadgens siaxles, an Tu teqnologiurad mimzidvelia.
bazris sididisa da kompaniis konkurenciuli mdgomareobis analizi
xdeba arsebul an potenciur momxmarebelTan, momwodeblebTan da sxva
agentebTan. kontraqtebis dadebiT kompaniis finansuri mdgomareoba
zustdeba auditorebis meSveobiT, agreTve mowmdeba biznesis organi-
zaciul-samarTlebrivi formis, misi registraciis sakiTxebi. kompaniis
menejmentis donesa da kompetenturobas venCuruli kapitalis firma
afasebs misi warsuli moRvaweobis saguldagulo analizis gziT.
TiToeuli kompaniis aseTi Tavdapirveli Semowmeba venCurul
firmebs 2,000-idan 3,000-dolaramde ujdeba. Semowmebis Sedegad, 15-dan
analizis 10-mde kompania xvdeba venCuruli firmebis interesebis sferoSi.
meore Semowmeba, pirvelTan SedarebiT ufro saguldagulo da Zviria da
amcirebs kompaniaTa ricxvs 3-mde, romelTaganac mxolod erTSi an orSi
xdeba fulis dabandeba.
131
menejmentis maRal doneSi da ara produqtis an bazris potenciur
SesaZleblobaSi.
bunebrivia, rom menejmentis donis Sefaseba rTul saqmes
warmoadgens. venCuruli firmis warmomadgeneli erT kviris ganmavlobaSi
swavlobs am sakiTxebs saanalizo kompaniis ofisebSi, raTa Seafasos misi
menejmentis gundis kompetenturoba da muSaobis stili.
venCuruli kompaniebi, rogorc wesi, iTxoven, rom kompanias
menejmentis gundi srulad hyavdes dakompleqtebuli. funqcionaluri
sferos yovel mniSvnelovan nawils – produqtis damuSavebas, marketings,
warmoebas, finansebs da kontrols – unda marTavdes am jgufis
gamocdili wevri. TiToeuli wevris pasuxismgeblobis done unda iyos
mkacrad gansazRvruli. ekonomikis sferoSi ganswavlulobasTan erTad,
menejmentis gundis yoveli wevri metad erTguli unda iyos kompaniisa da
misi momavlisadmi.
venCuruli kapitalis firmebi did mniSvnelobas aniWeben kompaniis
menejmentis gundis mier Tavis strategiaSi im originaluri elementis
SemuSavebas, romelic SeiZleba exebodes rogorc produqts, aseve bazars
an warmoebis process. es originaluri elementi SeiZleba iyos
produqtis axali saxe, an axali teqnologiis danergva, siaxleebi
menejmentSi, an axali teqnikuri SesaZleblobani. kompaniaSi aseTi
gansakuTrebuli niSani aucileblad unda moiZebnos, radganac
konkurenciis pirobebSi is upiratesobas aniWebs ukanasknels.
132
biografiuli monacemebi _ aq mocemulia ZiriTadi mflobelebisa
da momuSaveebis SromiTi gamocdilebisa da kvalifikaciis done.
mosalodneli problemebi _ aq saWiroa warmovadginoT informacia
potenciuri valdebulebebis, sauravis arsebuli sasamarTlo davebis, da
nebismieri sxva gauTvaliswinebeli movlenis Sesaxeb, romelmac SeiZleba
gavlena iqonios momaval gegmebze.
upiratesobani _ aq aucilebelia im upiratesobebis warmodgena,
romlebic saqonels, momsaxurebas, marketingul gegmebs an gasaRebis
arxebs gaaCnia da romlebic proeqts gansakuTrebul mimzidvelobas
aniWeben.
VI. 4. venCeruli firmebis dafinansebis pirobebi
mflobeloba
133
kompanias, damatebiTi fondebis saSualebiT, SeuZlia, sakmaod swrafad
gaizardos, rac mis mflobels miscems SesaZleblobas, ara marto
ainazRauros aqciebis gacemiT miRebuli danakargebi, aramed miiRos
saTanado mogeba; 2) amiT is uzrunvelyofs investiciebis zrdas im
doniT, rom venCurulma kapitalistebma miiRon gaweuli riskis
sanacvlod anazRaureba.
finansuri xelSekruleba, romelic iZleva sasurvel Sedegs 5 an 7
weliwadSi, ar aris idealuri, magram, sanam mxareebi realurad ar
miaRweven am Sedegs, isini ver iqnebian kmayofili miRweuli kompromisiT.
miuxedavad amisa, biznesis mflobelisaTvis Zalzed mniSvnelovania
momavalze orientireba.
kontroli
134
arsebobs sxvadasxva saxis venCuruli kapitalis formebi:
tradiciuli amxanagoba _ es kompaniebi fuZndeba mdidari ojaxebis
mier, raTa Tavisi fondebis nawili mcire kompaniebSi dasabandeblad
gamoiyenon.
profesiulad marTuli pulebi –iqmnebian sxvadasxva organi-
zaciebis fuladi fondebis safuZvelze da moqmedeben, rogorc tra-
diciuli amxanagobebi.
sainvesticio sabanko firmebi –umTavresad moRvaweoben maRali gar-
ntiebis pirobebSi, amasTan, isini rig SemTxvevaSi ayalibeben venCuruli
kapitalis sainvesticio sindikatebs.
sadazRvevo kompaniebi _ inflaciisagan dacvis mizniT, isini sesxis
amRebi kompaniisagan misi gacemis winapirobad aqciebis nawils iTxoven.
samrewvelo kompaniebi _ mcire kompaniebis dafinansebas
ganixilaven, rogorc TavianTi samecniero kvleviTi programebis
damatebiT saSualebas.
mcire biznesis sainvesticio korporaciebi _ mcire firmebs
venCurul kapitalTan erTad menejmentis sferoSi daxmarebasac
sTavazoben.
zemoT CamoTvlili venCuruli kapitalis firmebis garda, arseboben
calkeuli kerZo investorebi da fainderebi (finder - maZiebeli). isini
kargad icnoben fulis samyarosa da SeuZliaT, daexmaron mcire
kompaniebs aucilebeli safinanso resursebis moZiebaSi. fainderebi
umetesad TviTon ar afinanseben mcire bizness, isini arian Suamavlebi,
romlebic venCurul kapitalistebs saWiro kontaqtebis damyarebaSi
exmarebian.
135
savaraudo angariSebi mogvcems imis saSualebas, rom ganWvritoT
finansuri operaciebis Sedegebi da davgegmoT saSualo periodis
kreditebi da investiciebi.
kapitaluri ivnvestirebis analizi da kapitalis wyaroebis
Seswavla – unda momzaddes 5 wlian periodze. isini SesaZleblobas mo-
gvcems, davgegmoT grZelvadiani kreditebi, kapitalis ganlageba da mni-
Svnelovani investiciebi.
veravin ver mogvcems imis garantiebs, rom finansuri dagegmva
aucielblad mogvitans venCurul kapitals, magram mis gareSe
SeuZlebelia venCuruli kapitalistebisagan dadebiTi an uaryofiTi
pasuxis miReba.
kapitalis SeZenis kidev erTi forma aris msxvili korporaciebis
dafinansebis mopoveba. iseTi firmebi rogoric aris `ai-bi-em~,
`motorola~ `kodaki~ da sxva. awarmoeben pirdapir investiciebs mcire
sawarmoebSi [182,p.24]. garda amisa, msxvili kapitalistebi gadascemen
sainvesticio fondebis Tanxis nawils, romelsac marTaven venCuruli
firmebi.
msxvili firmebis interesebi gansxvavdeba venCuruli firmebis
interesebisagan. msxvili firmebi axdenen ara marto pirdapir
investirebas, aramed isini dainteresebulni arian perspeqtiuli mcire
firmebis SeZenasa an axali teqnologiebis SesyidvaSi.
rig qveynebSi, maT Soris aSS-Si bolo wlebSi aqtiurad
funqcionireben e.w. `firma-inkubatorebi~. nacionaluri inkubatoruli
asociaciis monacemebiT, inkubatorSi gamozrdili 10 firmidan 8 aRwevs
mniSvnelovan warmatebas [222,p.106]., am firmebis arsi mdgomareobs imaSi,
rom ramodenime mcire kompanias gaaCnia saerTo buRalteria,
specialistebi marketingis dargSi, SesaZlebelia saerTo mowyobilobis,
an avtoparkis arsebobac.
Tu swrafad mzardi firma inarCunebs stabilurobas ramodenime
wlis ganmavlobaSi, mas uCndeba SesaZlebloba, gazardos Tavisi kapitali
aqcionirebis gziT (Ria saaqcio sazogadoebis dafuZnebis gziT), anu mas
SeuZlia, gayidos sakuTari aqciebi Ria bazarze. amiT miiRweva ori mizani:
1) kompaniaSi xdeba damatebiTi fuladi saxsrebis mozidva. 2)
damfuZneblebs da sxva aqcionerebs eqmnebaT SesaZlebloba, gayidon wina
wlebSi iafad nayidi aqciebi Zvirad da miiRon damatebiTi mogeba.
am TvalsazrisiT sainteresoa bil geitris gamocdileba. firma
`mikrosoftis~ damfuZnebel 1986 wels gayida aqciebi Ria bazarze da
amiT SeiZina 58 milioni aSS-is dolari. am tipis operaciebiT geitsi
dResac cnobilia, rogorc aSS-is axalgazrda miliarderi.
miuxedavad imisa, rom aqciebis gayidviT miRebuli potenciuri
mogeba SeiZleba didi iyos, arsebobs siZneleebis albaTobac. yvelaferi
aris damokidebuli im moTxovnaze, romelic gaaCnia mosaxleobas am
aqciebze. meore problema aqciebis gayidvis SemTxvevaSi, aris dana-
kargebi. 10 milioni dolaris mogebis SemTxvevaSi kompania daaxloebiT
800 aTas dolars xarjavs aqciebis beWdvasa da ganTavsebaze, 330 aTas do-
lars sxvadasxva tipis emisiasa da aqcionerTa mogebaze.
136
aris frenSaizingi31. frenSaizingi aris biznesis organizaciuli forma,
romelic aZlevs mewarmes ukve cnobili saqonlis gayidvis an
momsaxurebis gawevis uflebas. anu es aris licenzia, romelic iZleva
ufro msxvili kompaniis savaWro niSnis gamoyenebis SesaZleblobas, an
misi saqonlis (momsaxurebis) sxva regionSi gayidvis uflebas. am
uflebis gamo, frenSaizis (licenziis) mflobeli, rogorc wesi, wvrili
firmis mepatrone, msxvili firmis mepatrones (frenSaizingis) warmoma-
dgenels uxdis erTjerad, xolo Semdgom TveebSi yovelTviur Senatanebs.
saqarTveloSi frenSaizingis samarTlebrivi urTierTobani aRwerilia
samoqalaqo kodeqsSi, kerZod, saxelSekrulebo samarTalSi32.
arsebobs frenSaizingis oTxi ZiriTadi forma:
1) sasaqonlo niSnis gamoyenebis frenSaizingi, rodesac frenSaizis
myidveli korporacias uxdis fuls sasaqonlo niSnis gamoyenebisaTvis;
2) mza produqciis gayidvis frenSaizingi, rodesac myidveli
yidulobs saqonels korporaciisagan, xolo Semdgom axdens mis
realizacias sakuTari fasebiT. magaliTad, am kategoriis saqonliT
vaWroben is firmebi, romlebic axdenen avtomobilebis an benzinis
gayidvas;
3) saqonlis warmoebis frenSaizingi, rodesac licenzianti
dedobili kompaniisagan iRebs misi saqonlis warmoebisa da realizaciis
uflebas. amasTan, gamoiyeneba kompaniisagan nayidi nedleuli da
masalebi. amis magaliTia, magaliTad qarxana _ `koka-kolas~ warmo-
madgenloba saqarTveloSi, romelic axdens gamagrilebeli sasmelebis
Camosxmas. koncentratebs am produqciis warmoebisaTvis is iRebs saTao
kompaniisagan;
4) saqmianobis saxeobaze frenSaizingi, romlis mixedviT
licenzianti yidulobs sakuTari firmis gaxsnis uflebas korporacia-
licenziantis saxelwodebis gamoyenebiT, misi saqmianobis profilis
SenarCunebiT. amis tipiuri magaliTia `nikalas~ tipis kvebis obieqtebis
qseli saqarTveloSi.
frenSaizingi warmoiSva XIX saukuneSi, rodesac iseTma kompaniebma,
rogoric aris `zingeri~, `interneiSnal xarvesteri~ da sxva, msoflioSi
daafuZnes firmebi, romelTac gaaCndaT maTi saqonlis eqskluziuri
gayidvis ufleba. XX saukunis dasawyisSi iseTi kompaniebi, rogorebicaa
`koka-koka~ `jeneral motorzi~ da sxva, aqtiurad iyenebdnen fre-
nSaizings TavianTi saqonlis da momsaxurebis gasayidad.
frenSaizingis popularoba ganpirobebulia sami ZiriTadi
faqtoriT: licenziis gamyidveli amyarebs Tavisi saqmianobis safuZvels,
licenziis myidveli igebs imitom, rom is iyenebs licenziis gamyidvelis
ukve cnobil, aprobirebul meTodologias, sazogadoeba igebs imitom,
rom is uwyvetad iRebs saqonelsa da momsaxurebas [223,p.61].
rogorc wesi, yvelaze met mogebas Rebuloben licenziis gamcemebi,
romelTac SeuZliaT licenziis myidvelTa xarjze, biznesis gafarToveba
sakuTari kapitalis am saqmeSi Caubmelad. aSS-is samxreTis universitetis
studentebma bil da julia braitsebma 10 aTasi dolari warumatebel
maRaziaSi Cades, romelic iogurtebiT vaWrobda. yuradRebiani momsa-
xurebis, kargi reklamis, marTvis swori meTodebis Sedegad braitsebma
funqcionirebis meoTxe Tves miiRes mogeba. Semdegi 6 wlis ganmavlobaSi
31
frenSaizingi (ing. franchise) niSnavs SeRavaTs, privilegias.
32
ix. saqarTvelos samoqalaqo kodeqsi. saxelSekrulebo samarTali. Tb., 2005. gv. 141.
137
maT gaxsnes kidev 7 maRazia, Semdgomi gafarToveba moiTxovda kredits,
amitomac am mewarmeebma daiwyes frenSaizingis licenziebis gacema da
dRes es kompania moicavs 300 obieqts [182,p.28].. licenziis gacemaiT isini
ara marto afarToebdnen TavianT bizness sxvisi saxsrebis xarjze,
aramed damatebiT Rebulobdnen yovelTviur mogebas licenziis
myidvelebisagan.
frenSaizingSi Cadebuli kapitali aris xelsayreli licenzi-
antisaTvisac, radganac riski SedarebiT mcirea. frenSaizingSi fulis
CadebiT cnobili xdeba, rom SeisyidiT ukve funqcionirebad,
warmatebulad moqmed sawarmos. garda amisa, sazogadoeba icnobs firmis
dasaxelebas da iqmneba reklamis uproblemo warmoebis SesaZlebloba.
Znelia axali funTuSis gamogonebiT konkurencia gauwio bazarze ukve
arsebul `hamburgers~.
frenSaizigis licenziis yidva ara mxolod garantirebuli
saqmianobis dawyebis SesaZleblobas iZleva, aramed misi saSualebiT
SeiZleba davZlioT damwyebi firmebisaTvis yvelaze mniSvnelovani -
fulis deficitis problema.
imisTvis, rom darwmundnen, gaaCniaT Tu ara licenziis myidvelebs
myari safinanso baza. rogorc wesi, licenziis gamcemebi iyeneben
ramdenime meTods: upirveles yovlisa, xdeba licenziis myidvelTa
Seswavla da SeirCevian is myidvelebi, romlebsac gaaCniaT misaRebi
safinanso baza. kompania ar gascems licenzias Tu licenziis myidvels
ar gaaCnia axali firmis gaxsnis danaxarjTa dasafaravad sakmarisi
saxsrebi.
myidvelis mier pirveli rigis kapitaldabandebani unda warimarTos
bazris Seswavlaze, personalis momzadebaze, Senobis ijariT aRebaze, an
mSeneblobaze. licenziantebs, ar gaaCniaT am xarjebis dafarvisaTvis
piradi sasxrebi, rogorc wesi, isini mimarTaven sesxs, Tundac
danaxarjTa nawilis dasafaravad.
licenziis gamcemebi iSviaT SemTxvevaSi ewevian safinanso
daxmarebas, xSirad is gamoixateba damwyebi mewarmis konsultaciebis
gawevaSi, imisaTvis, rom man aiTvisos firmis marTvis axali meTodebi.
mTeli rigi msxvili firmebi am mizniT xsnian sakuTar saswavlo
centrebs, romlebSic licenziis mimRebi gadis xanmokle (10 dRian)
swavlebas. zogjer licenziantebi sTavazoben konsultaciebs reklamis,
gadasaxadebis da biznesis sxva problemebis mixedviT.
yvela Tavis dadebiT momentebTan erTad, frenSaizings gaaCnia
naklovanebanic: upirveles yovlisa, frenSaizingi ar iZleva simdidris
garantias. is SeiZleba kidevac aris sakuTari saqmis organizaciis erT-
erTi mniSvnelovani sfero, magram arcTu iafia. specialistebis
SefasebiT, frenSaizingis Sesyidvis danaxarjebi 10-30% procentiT ufro
maRalia vidre sakuTari saqmis dawyeba [118,p.6].
erT-erTi cvladi frenSaizingSi aris is yovelTviuri gadasaxadi
anu Senatani, romelic unda Caericxos licenziis gamcems. gadasaxadebis
diapazoni meryeobs 1-dan 20%-mde gayidvebis moculobidan. didi
gadasaxadi gamarTlebulia, Tu licenzis mimRebi paralelurad
Rebulobs yovelRdiur daxmarebasac.
frenSaizingis uaryofiTi Tviseba aris isic, rom misi gamcemi
aZlevs individualur mewarmes SezRudul damoukideblobas. licenziis
mimRebi akontrolebs biznesis yvela wvrilmans, maT Soris
mosamsaxureTa uniformas da kedlebis fersac. licenziis amRebi
138
iZulebulia, Seisyidos saqoneli im fasSi, romelsac mas aZlevs firma,
romelmac gasca licenzia, rig SemTxvevaSi, frenSaizingi SeiZleba
arakanonier safuZvelze agebuli aRmoCndes. ase magaliTad, 1990 wels
amerikulma firmam _ `amerikan dekadma~ 375 kacze 3 mln dolaris
frenSaizingis licenzia gayida, rogorc Semdgom aRmoCnda, es iyo firmis
yalbi dasaTaureba da mis zurgs ukan araferi idga. marTalia, misi
mflobeli daiWires da 15 weli miusajes, magram man didi materialuri
da moraluri zarali miayena frenSaizingis myidvelebs [197,p.14].
yvelaze kargi SesaZlebloba frenSaizingis xelSekrulebiT
kapitalis Cadebisagan dasazRvevad aris im sawarmos detaluri Seswavla,
romelTanac unda daidos xelSekruleba. am sawarmoos finansuri
Sedegebis gaanalizebiT, darwmundebiT imaSi Tu, ramdenad stabilur
mdgomareobaSi imyofeba igi. frenSaizingis xelSekrulebis xelmoweramde
aucilebelia, is kvalificirebuli iurists gavacnoT.
upriania, gavecnoT mocemuli firmis frenSaizingis mflobelTa
azrsac. amasTan, sanam xelmoweriT gaformdeba frenSaizingis xelSe-
kruleb,a aucilebelia Semdegi sakiTxebis gaanalizeba:
aris Tu ara mkafiod Camoyalibebuli Tqveni, rogorc licenziantis
iuridiuli movaleobani, vrceldeba Tu ara isini Tqveni sawarmos
wevrebze?
vin agebs pasuxs sawarmos adgilmdebareobaze?
aris Tu ara daculi kanoniT im frenSaizingis savaWro niSani,
romelsac yidulobT? aqvs Tu ara licenziis gamcems ufleba, Se-
cvalos savaWro niSani Tanxmobis gareSe?
xom ar miucia licenziis gamcems zepiri dapirebebi? aisaxa Tu ara
isini xelSekrulebaSi?
rogoria Tqveni uflebebi xelSekrulebis ganaxlebis TvalsazrisiT,
ra pirobebi unda SeasruloT amisaTvis?
gaqvT Tu ara eqskluziuri ufleba am teritoriaze? SeuZlia Tu ara
licenziis gamcems frenSaizingis xelSekruleba gasces ko-
nkurentebze?
rogoria frenSaizingis xelSekrulebis darRvevis pirobebi, ra bedi
eweva aqtivebs am SemTxvevaSi?
ra pirobebiT SegiZliaT gayidoT Tqveni frenSaizingis wili?
xarT Tu ara valdebuli, saqoneli iyidoT mxolod licenziis gamyi-
dvelTan, Tu amisaTvis aris sxva damatebiTi pirobebi. ra pirobiT
SegiZliaT SearCioT saqonlis mimwodebeli?
Seiswavla Tu ara iuristma werilobiTi frenSaizingis xelSekruleba?
Seesabameba Tu ara is kanonis moTxovnebs [105,p.21].
frenSaizingis xelSekruleba aris oficialuri kontraqti,
romelic formdeba licenziis gamcemsa da licenziis myidvels Soris,
mijnavs maT Soris uflebamosilebas imdenad, ramdenadac am xelSe-
krulebis proeqts adgens licenziis gamyidveli; is arCevs misTvis
sasurvel pirobebs. amitom, ar aris aucilebeli, am pirobebis safuZvlad
aReba, isini unda gaxdes am or sameurneo subieqts Soris xangrZlivi
molaparakebis sagani.
139
urTierTobebis sxva formebTan SedarebiT warmatebis miRwevis ufro
didi Sansi gaaCniaT, amis garantireba mainc aravis ar SeuZlia. yvelaze
didi Secdoma, rac ki SeiZleba davuSvaT, es aris am biznesSi naCqarevad
Cabma, miuxedavad imisa, rom frenSaizingis saTaveSi umetes wilad kargi
reputaciis mqone firma dgas, zogjer mainc xdeba gamonaklisi: SeiZleba
zogierT frenSaizings uxeiro an finansurad susti firma edgas
saTaveSi.
rogorc aRiniSna, frenSaizngi aris samarTlebrivi da komerciuli
uTrierToba savaWro niSnis, safirmo dasaxelebis an sareklamo niSnis
mflobelsa da imaT Soris, vinc cdilobs am niSnis sakuTar biznesSi
gamoyenebis uflebis mopovebas. frenSaizingi gansazRvravs or mxares
Soris saqmis warmoebis erT-erT meTods. frenSaizingis firmebi I
msoflio omidan aris cnobili. samrewvelo dargebi, romlebic
frenSaizul sawarmoebs TavianTi saqonlisa Tu momsaxurebis
gasavrceleblad iyeneben, warmoebis sxvadasxva aspeqts moicaven. maT
ricxvSia avtomobilebis gayidva, uZravi qonebiT vaWroba, `swrafi kvebis~
sawarmoebisa Tu obieqtebis eqspluatacia, sagadasaxado dokumentebis
momzadeba da sxva.
frenSaizeri, romelic flobs savaWro niSans, yidis niSnis
gamoyenebis uflebas frenSaizze. amas ewodeba `produqtis an savaWro
saxelis frenSaizingi~. ufro rTul formas warmoadgens `biznesis
frenSaizingi~, romlis drosac saqmiani urTierToba grZeldeba or
mxares Soris da ufro farTo saxes iRebs. biznesis frenSaizingi
uzrunvelyofs adgilmdebareobis SerCevas, produqciis momzadebas,
momaragebas, marketingul gegmebsa da dafinansebasac ki. Cveulebriv,
frenSaizi vaWrobs im saqonliTa da momsaxurebiT, romliTac mas
frenSaizeri amaragebs, anda im saqonliTa da momsaxurebiT, romelic
frenSaizeris xarisxis standartebs pasuxobs.
frenSaizul meTods gaaCnia rigi aspeqtebisa, romlebic momaval
biznesmenebs izidavs. ukve Seqmnili produqciis realizacia da sabazro
saqmianobis ukve arCeuli strategiiT moqmedeba, axlad wamowyebuli
biznesis riskianobis Semcirebas ganapirobebs. statistikuri monacemebis
Tanaxmad, frenSaizul sawarmoebSi ufro naklebi iyo warumateblobis
xarisxi, vidre sxva tipis saqmian urTierTobaSi. frenSaizi savaWro
niSanTan erTad, frenSaizeris gamocdilebasac yidulobs. miuxedavad
amisa, frenSaizingi ar uzrunvelyofs iol warmatebas.
yvela ZiriTadi saqmiani gadawyvetilebis miRebisas, aucilebelia
alternativaTa gamoklveva, dagegmva da analizi. gamonakliss ar
warmoadgens frenSaizingi, romlis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis
procesSi aucilebelia, gaeces pasuxi ramdenime SekiTxvas.
upirveles yovlisa unda, ganvsazRvroT, iqneba Tu ara biznesi
warmatebis momtani im SemTxvevaSi, Tu ar CavTvliT frenSaizeris mier
SemoTavazebul xelsayrel pirobebs. aq aucilebelia davadginoT:
_ SemoTavazebuli saqoneli an momsaxureba axalia Tu ukve
damkvidrebuli? gaqvT Tu ara am produqciiT vaWrobaSi gamocdileba?
grZnobT Tu ara Zlier motivacias am saqonlisa Tu momsaxureobis
SemosaTavazeblad?
akmayofilebs Tu ara SemoTavazebuli produqcia moTxovnas? aris
Tu ara igi damkvidrebuli bazarze?
rogoria konkurencia?
Tu produqcia moiTxovs Semdgom momsaxurebas, vin aiRebs amaze
140
pasuxismgeblobas? frenSaizi? frenSaizeri? Tu arcerTi maSin
arsebobs Tu ara momsaxurebis sxva saSualebebi?
ra reputacia aqvs produqcias?
arseboben Tu ara momwodeblebi? ra reputacia gaaCniaT maT?
freSaizingis xelSekrulebis gaformebamde aucilebelia vewvioT
sul cota, erT frenSaizers mainc. davakvirdiT mis moRvaweobas, Se-
viswavloT frenSaizeris reputacia, stabiluroba da finansuri
siZliere. amisaTvis ki unda dazustdes:
ramdeni xania, rac frenSaizeri samrewvelo saqmianobaSia CarTuli?
ramdeni xania, rac firma frenSaizs gascems?
ramdeni frenSaizi gasca man ukve? maTgan ramdenia gacemuli Tqvens
regionSi?
gamoarkvieT frenSaizeris damokidebuleba Tqven mimarT, zrunavs Tu
ara firma Tqveni kvalifikaciis doneze? gaCqareben Tu ara xelSekru-
lebaze xelmoweras? dainteresebulia Tu ara firma grZelvadian
urTierTobebSi, Tu interesi sawyisi gadasaxadis miRebiT
Semoifargleba?
ra finansur mdgomareobaSi imyofeba frenSaizeri?
vin arian mTavari TanamSromlebi, mflobelebi da menejerebi? rogoria
maTi kvalifikaciis done?
SeadareT dapirebebi dokumentacias. darwmundiT imaSi, rom
warmodgenili saqoneli realuria da, rom ZiriTadi valdebulebebi
kontraqtSia Setanili, mzad iyaviT gadaWarbebuli moTxovnebisaTvis
da dawoliTi taqtikisaTvis.
SeafaseT Semosavlis ganawilebis pirobebi da SeadareT igi sxva
SesaZleblobebs. mogitanT Tu ara frenSaizi TqvenTvis sasurvel
sargebels? iqneb sxva SesaZleblobebis moZebna sjobdes?
rogoria frenSaizeris moRvaweobis istoria? administraciidan vinmes
winaaRmdeg yofila Tu ara aRZruli sisxlis samarTlis saqme an
yofila Tu ara igi CarTuli raime antisazogadoebriv aqciaSi?
arsebobs Tu ara sakmaTo sakiTxebi, romlebic moicaven frenSaizze
garkveuli zegavlenis mqone savaWro SezRudvebs?
141
2. ra grZelvadiani xarjebia dakavSirebuli frenSaizerTan?
mogebidan procentuli gadasaxadi frenSaizersiaTvis;
gamocdilebis gaziareba;
saerTo savaWro-samrewvelo reklama;
dazRveva;
dafinansebaze procenti.
3. iTxovs Tu ara frenSaizeri Tqvengan misi maragebis Sesyidvas?
aris Tu ara maT mier SemoTavazebuli fasebi sxva momwodeblebTan
SedarebiT konkurentuariani?
4. arsebobs Tu ara raime SezRudvebi sxva frenSaizeris
konkureciasTan dakavSirebiT?
5. ra pirobebia wamoyenebuli frenSaizuli xelSekrulebis
gagrZelebasTan dakavSirebiT?
zemoT CamoTvlili sakiTxebis gansaxilvelad, aucilebelia,
gamoviyenoT eqspertTa daxmareba. kontraqtis zogierTi punqti,
SesaZloa, sakamaTo aRmoCndes. es sakiTxebi freSaizingis xelSekrulebis
xelismoweramde unda dazustdes.
frenSaizuli saqmianobis wamowyeba seriozuli gadawyvetilebaa da
aq srulebiTac ar aris warmatebis garantia. Tqveni frenSaizingis
licenziis yidvis procesSi drois, energiisa da fulis gonier Serwymas,
SesaZloa, sakmaod saintereso da momgebiani saqmiani wamowyeba mohyves.
mimoxilviTi SekiTxvebi:
143
Tavi VII
saerTaSoriso biznesis safuZvlebi
seimi cucumi
144
VII. 1. saerTaSoriso biznesis ganviTareba
145
es daujdeboda sxva ers. SesaZlebelia imis Teoriuli daSveba, rom
irans SeiZleba gaaCndes absoluturi upiratesoba xorblis moyvanaSi,
magram es ver moaxdenda zegavlenas kanadis absolutur upiratesobaze,
radganac calkeulma qveynebma TavianTi absoluturi upiratesoba unda
gamoiyenon sxva qveynebisagan damoukideblad. [119, pp.856-857].
calkeuli qveynebi specializdebian imis warmoebaSi, rac maTTvis
gansakuTrebiT momgebiania. cvlian im saqonels, romelsac yvelaze
efeqtianad awarmoeben. amdenad, specializacia zrdis saqonlis jamur
miwodebas da amcirebs maT saerTo fass. amasTan erTad, politikuri
mosazrebebiT, qveynebi cdiloben, gonier farglebSi ama Tu im masStabiT
SeinarCunon im saqonlis warmoeba, romelic aucilebelia maTi
mosaxleobis moTxovnilebebis dasakmayofileblad. ase magaliTad, kana-
da xorblis moyvanasTan erTad cdilobs, moipovos sakuTari navTobi,
raTa ar iyos mTlianad mijaWvuli ucxour navTobze.
aRsaniSnavia, rom erTi saxeobis resursi SeiZleba Caenacvlos
meores. meore msoflio omis Semdeg arc erT qveyanas ar mouxdenia amis
iseTi mkafio demonstrireba, rogorc es moaxerxa iaponiam. man omis
Semdgom daiwyo bunebrivi nedleulis plastikuri masebiT Canacvleba,
ramac mas imdenad didi mogeba misca, rom qveyanaSi gaizarda
kvalificiuri sainJinro kadrebi, gadidda sainvesticio kapitali, ris
gamoc man SeiZina axali SefardebiTi upiratesoba. is dReisaTvis
specializdeba manqanaTmSeneblobaze, samrewevlo eleqtronikaze, zusti
instrumentebis warmoebaze da sxva.
icvleba aSS-is roli saerTasoriso ekonomikaSi. am qveynis roli
msoflio ekonomikaSi bevrad ganisazRvra im istoriulma relobam,
romelic am qveynis winaSe meore msoflio omis Semdeg warmoiSva. maSin,
rodesac iaponia da evropa mTel Tavis resursebs warmarTavda omis
Semdeg dangreuli ekonomikis aRdgenaze, aSS am omidan ekonomikuri
aRmavlobis maCveneblebiT gamovida. omis dros aSS-s ekonomika ori-
entirebuli iyo samxedro saWiroebebze. am miznobrivi orientiris
gamonTavisuflebis Semdeg am qveyanam swrafad daiwyo axali ekonomikuri
midgomis gansazRvra. evropaSi da iaponiaSi omis Semdgom wlebSi
resursebis didi deficiti igrZnoboda. es adgili msoflio bazarze
daikaves amerikulma korporaciebma. amdenad, meore msoflio omis Semdeg
CrdiloeT amerika saerTaSoriso biznesSi wamyvani moTamaSis adgils
ikavebs.
omis Semdgom evropaSi amerika ormag rols TamaSobs: is, erTis
mxriv, exmareba mokavSireebs ekonomikis aRdgenaSi, xolo meores mxriv
astimulirebs sakuTar korporaciebs damatebiTi mogebis miRebaSi.
`marSalis gegmis~ mixedviT, im 12 mliardi dolaridan, romelic omis
Semdgom gamoeyo evropas da iaponias, Tanxebis didi nawili amerikuli
saqonlis Sesyidvas, moxmarda xolo 2,5 miliardi gadaeca iaponias
subsidiis da savaWro kreditebis saxiT. [110, p.321].
omis Semdgom periodSi, TavianTi sagareo strategiis pirvel etapze,
amerikuli kompaniebis nawili produqcias awarmoebda msoflios
qveynebisaTvis, xolo meore etapze satransporto xarjebis Semcirebis
aucileblobam, gamoiwvia kompaniebis filialebis ganTavseba msoflios
sxvadasxva qveyanaSi. ase warmoiSva pirveli mravalerovnuli
korporaciebi.
imisaTvis, rom gadavwyvitoT, Tu sad ganvTavsoT biznesi,
aucilebelia, gaviTvaliswinoT qveynebis SefardebiTi upiratesobis
146
maCvenebeli. aqedan gamomdinare, biznesi unda ganTavsdes iq, sadac aris
iafi muSaxeli, nedleuli da kargad ganviTarebuli satransporto
sistema. amdenad, saerTaSoriso biznesis dargSi gadawyvetilebebs
safuZvlad udevs is ekonomikuri mosazrebani, romlebic SeiZleba ar
emTxveodes qveynis politikur interesebs.
qveynis sagareo vaWrobis sistemaSi didi mniSvneloba aqvs savaWro
balansis maCvenebels. savaWro balansi es aris qveynis mier
importirebuli saqonlisa da momsaxurebis Rirebulebis Tanafardoba,
eqsportirebuli saqonlisa da momsaxurebis RirebulebasTan. im
SemTxvevaSi, Tu eqspertis moculoba aRemateba importis moculobas,
savaWro balansis saldo aris dadebiTi anu mocemuli qveyana sxva
qveynebisagan yidulobs ufro met sqonels, vidre isini misgan. maSin,
rodesac importi aRemateba eqsports, savaWro balansis saldo aris
uaryofiTi anu fuladi nakadebi midis ukumimarTulebiT.
savaWro balansSi deficiti ar niSnavs, rom kompaniebi kargaven
konkurentunarianobas. ase magaliTad, aSS-is kompaniebis filialebi
sazRvargareT yovelwliurad awarmoeben 700 miliardi dolaris
saqonels, romelic ar gaiTvaliswineba aSS-is eqspertis maCveneblebSi.
amdenad, am maCveneblebis gaTvaliswineba mniSvnelovnad gazrdida
savaWro balansis dadebiT saldos. meore da aranakleb mniSvnelovani
faqtori aris is, rom importis mniSvnelovani zrda ganpirobebulia
sazRvargareT ganlagebuli im amerikuli kompaniebis saqmianobiT,
romlebic yovelTviurad am qveyanaSi agzavnian makompleqtebel nawilebs.
aseTebia: `ATT~ _ taivanSi, `jeneral eleqtriki~ _ singapurSi da sxva.
amdenad, kompaniebis mier amerikaSi gagzavnili makompleqtebeli
nakeTobani miekuTvneba importis maCveneblebs. import-eqsportis
maCveneblebis aseTi arseboba gansazRvravs savaWro balansis
maCveneblebis dabali sizustis xarisxs.
SedarebiT zusti maCvenebeli aris sagadamxdelo balansi, romelsac
agreTve uwodeben balanss mimdinare operaciebze. es aris saerTaSoriso
vaWrobis ganmazogadebeli maCvenebeli, romelic axasiaTebs erTi wlis
ganmavlobaSi qveyanaSi fulis saerTo nakadis Semodinebas misi gadinebis
gamoricxviT. sagadamxdelo balansSi Sedis savaWro balansi, da agreTve
is saxsrebi, romlebic miewodeba meore saxelmwifos daxmarebis saxiT da
ZiriTad kapitalSi - pirdapiri investiciebi. ase magaliTad, rodesac
kompania yidulobs sazRvargareTis firmas es gaiTvaliswineba
sagadamxdelo balansSi, magram ar gaiTvaliswineba savaWro balansSi,
analogiurad amisa, rodesac ucxoelebi yiduloben adgilobrivi
kompaniebis, aqciebs, obligaciebs, an uZraobas, es garigebebi aisaxeba
sagadamxdelo balansSi.
aRsaniSnavia, rom ukanasknel wlebSi saqarTvelos ekonomikaSi sul
ufro gaaqtiurda ucxouri investiciebis roli. es iwvevs mosaxleobis
mxridan ormxriv midgomas. mosaxleobis erTi nawili miiCnevs, rom es
procesi dakavSirebulia qveynis ekonomikuri damoukideblobis
fuZemdebluri principebis ngrevasTan. meore nawils miaCnia, rom
investiciebis Semodineba aris motivirebuli qarTuli bazris
SesaZleblobebiT. WeSmariteba mdgomareobs imaSi, rom es investiciebi
xels uwyobs qveynis ekonomikur zrdas.
Tanamedrove msoflioSi dRes ukve Tamamad SeiZleba iTqvas, rom
moxda integraciis da globalizaciis Teoriebis gadafaseba, sul ufro
dominirebs saxelmwifoebrivi integraciis koncefciebi. bunebrivia isic,
147
rom saqarTvelo miiswrafvis msoflio integraciuli procesebisaken.
miuxedavad saerTaSoriso savaWro urTierTobebis gafarToebisa,
saqarTvelosaTvis kvlavindeburad mniSvnelovania saeqsporto warmoebis
zrda. es naTlad Cans savaWro balansis deficitSi, romelmac 2006 wels
2,5 miliardi Seadgina, uaryofiTia eqsport-importis saldo
warmodgenili # 13 cxrilSi.
saqarTvelos eqsport-importis balansi 2000-2006 wlebSi.33
cxrili #13
33
saqarTvelos ekonomikis saministrosTan arsebuli statistikis saxelmwifo
departamentis masalebi, Tb. 2007
148
saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobaTa msvleloba
damokidebulia mTavrobis im gadawyvetilebebze, romlebic dakavSi-
rebulia saerTaSoriso vaWrobasTan, ucxour kapitaldabandebebTan da
valutis kursTan. am dargSi xelisuflebis ZiriTadi funqcia iseTi
saxelmwifo ekonomikuri politikis SemuSavebaa, romelic gaawonasworebs
kompaniebis, muSakebis da momxmareblebis interesebs. yvela monawile
subieqts saerTaSoriso vaWrobaSi gansxvavebuli mizani gaaCnia. amis gamo,
xelisufleba valdebulia, ganaxorcielos kontroli sakuTar resu-
rsebze, win aRudges garedan savaWro eqspansias da daicvas adgilobrivi
mewarmeebis interesebi, rac miiRweva proteqcionizmis politikiT.
34
proteqcionizmi _ es aris saxe-lmwifos politika, romelic orienti-
rebulia adgilobrivi kompaniebis dacvaze.
eqspertebis SefasebiT, msoflio vaWrobis naxevarze meti
eqvemdebareba adgilobrivi bazrebis dacvaze orientirebul sxvadasxva
tipis SezRudvebs. saxelmwifos mier gatarebuli proteqcionizmis
ZiriTad saxeebs miekuTvneba: tarifebi, kvotebi, subsidiebi, produqciis
SemzRudveli standartizacia da damsjeli RonisZiebani.
tarifebi _ es aris gadasaxadebi, romlebic vrceldeba
importirebul saqonelze. axlo warsulSi es gadasaxadebi qveynis mier
gmoiyeneboda, rogorc saxelmwifo Semosavlebis Sevsebis wyaro.
dReisaTvis tarifebis umetesi nawili proteqcionistuli xasiaTisaa.
isini zrdian fasebs importirebul saqonelze da amiT astimulireben
adgilobriv warmoebas.
didi depresiis wlebSi mravali qveyana cdilobda, SeenarCunebina
samuSao adgilebis raodenoba qveynis SigniT, ufro maRali tarifebis
SemoRebis gziT, magram aseTi tarifebi zRudavda saerTaSoriso
vaWrobas, ramac gamoiwvia msoflios ekonomikis dacema. imisaTvis, rom es
probleba daZleuliyo, da ar gaCeniliyo misi ganmeorebis SesaZlebloba,
meore msoflio omis Semdgom wlebSi, rigma qveynebma safuZveli
Cauyares gadasaxadebis Semcirebis moZraobas. msoflioSi am gada-
wyvetilebas xeli moawera 11 qveyanam. es xelSekruleba istoriaSi Sevida
`vaWrobisa da tarifebis dargSi generaluri xelSekrulebis~ saxiT.
tarifebTan erTad, importis Semcirebis mizniT, mravali qveyana
irCevs sxva taqtikas. erT-erT yvelaze gavrcelebuli meTodia kvotebis
daweseba. kvotebi zRudaven qveyanaSi inportirebuli produqciis
moculobas. kvotebi SeiZleba dawesdes mxolod ormxrivi molaparakebis
Sedegad. ase magaliTad, aseTi molaparakebis Sedegad iaponia iZulebuli
gaxda, xelovnurad Seemcirebina avtomobilebis kvotebis moculoba aSS-
is bazarze.
kvotirebis ukiduresi forma aris embargo. calkeuli saxeobis
produqtebiT, an mTlianad qveyanasTan vaWrobis akrZalva. ase magaliTad,
erayis kuveitSi SeWris Sedegad gaeros uSiSroebis sabWos gada-
wyvetilebiT, aikrZala erayis navTobis eqsporti gaeros wevr qve-ynebSi.
miuxedavad imisa, rom embargos safuZvlad udevs politikuri motivebi,
isini aseve gamoiyeneba qveynis Sina bazris dacvis mizniT. ase maga-
liTad, imisaTvis, rom daicvas Tavisi rZis produqtebi, kanada krZalavs
odeo margarinis imports. aSS krZalavs im saTamaSoebis imports, ro-
34
proteqcionizmi (laT. protectio) mfarveloba, xelSewyoba. warmoiSva 16-17 saukuneebSi
evropaSi. misi Teoriuli safuZveli Seqmnes merkantelistebma TavianTi swavlebiT,
romlebic saxelmwifos keTildRepbas sagareo vaWrobis dadebiT balanss
ujkavSirebdnen.
149
mlebic Seicaven tyviis Semcvel saRebavebs, rasac motivad udevs
mosaxleobis janmrTelobis dacvaze zrunva.
msoflios qveynebi adgilobrivi mewarmeebis stimulirebisaTvis
iyeneben subsidiebs, rac aZlevs maT imis SesaZleblobas, rom adgi-
lobrivma mewarmeebma awarmoon produqcia ufro dabali Rirebu-lebiT,
vidre maTma ucxoelma konkurentebma.
subsidiebi gaicema mzard dargebze im dromde, sanam adgilobriv
kompaniebs ar eqnebaT konkurentunariani produqciis gamoSvebis
SesaZlebloba. ase magaliTad, erToblivi sawarmo `iuropien eirbasi~,
romelic awarmoebs TviTmfrinavebs, mxardaWerilia germaniis safra-
ngeTis, inglisis, espaneTis mTavrobebis mier. msoflioSi yvelaze didi
raodenobiT subsidiebs gamoyofen soflis meurneobisaTvis. ganviTa-
rebuli qveynebi yovelwliurad axdenen sakuTari fermerebis 240 milion
dolaramde subsidirebas. evropulma Tanamegobrobam marto 1990 wels am
qveynebis fermerebis mxardaWerisaTvis daxarja 80 mln. dolari.
momxmareblebi aSS-Si Saqarze msoflios fasTan SedarebiT ixdian orjer
met Tanxas, xolo iaponelebi yiduloben qveynebSi warmoebul brinjs
msoflio fasze 7-8-jer ufro Zvirad. [237, p.14].
importis SezRudvis kidev erTi gza aris im, standartebis SemoReba,
romlebic adgilobriv mewarmeebs ufro xelsayrel pirobebSi ayeneben.
msoflios qveynebi awarmoeben licenziebs ucxoelebisadmi miyidvas
saqmianobis mTel rig sferoebSi.msoflios importis 90 procentisaTvis
es RonisZieba aris mniSvnelovani zRude [238,p.21]. sxva qveynebi moiTxoven
saimporti saqonlis specialur testirebas. ase magaliTad, iaponiam
daadgina sazRvargareTidan Semotanili brinjis sakuTari standarti, am
standartma mTlianad gamoaZeva brinjis eqsportiorebi adgilobrivi
bazrebidan.
miuxedavad imisa, rom msoflioSi viTardeba Tavisufali vaWroba da
qveynebi cdiloben am TvalsazrisiT erTmaneTs ar Seuqmnan barierebi,
rig SemTxvevaSi, saxelmwifoebi iZulebuli xdebian, daaweson SezRudvebi
im qveynebisaTvis, romlebic saerTaSoriso vaWrobaSi ukanono meTodebs
mimarTaven. ase magaliTad, 1988 wels aSS-Si miRebuli `vaWrobis Sesaxeb~
kanonis 301 muxlSi naTqvamia, rom prezidenti valdebulia, miiRos
damsjeli zomebi im ucxoeli mwarmoeblebis mimarT, romlebic iyeneben
amerikis bazarze SeRwevis saeWvo meTodebs.
qveynebi cdiloben, SezRudon TavianT bazarze im saxelmwifoebis
SeRweva, romlebic amas cdiloben adgilobriv bazarze fasebis
xelovnuri dawevis anu dempinguri fasebis dawesebis gziT. dempingi es
aris sazRvargareT gasayid saqonelze ufro dabali fasebis daweseba,
vidre am qveyanaSia. am mavne movlenis aRmofxvris mizniT, saxelmwifoebi
iyeneben antidempingur gadasaxads, ris gamoc importirebuli saqonlis
fasi izrdeba. aseT politikas gaaCnia ormagi buneba _ erTis mxriv is
icavs adgilobriv bazars, xolo meores mxriv _ zrdis produqciaze
fasebs.
miuxedavad imisa, rom iaponia iyenebs yvelaze met SezRudvas
msoflioSi, am qveynis ekonomika dinamiurad viTardeba. mravali
ganviTarebadi qveyana, Tavisi aRorZinebadi ekonomikis daCqarebis mizniT,
dReisaTvis xsnis sakuTar bazrebs, radganac savaWro barierebi
zRudaven ekonomikur ganviTarebas.. dsT-s sivrcis qveynebi dRes uars
amboben sabWoTa politikaze, romelic maT uqmnida xelovnur bariers.
sxva danarCen samyarosTan kavSirSi.
150
aRsaniSnavia, rom proteqcionizmis winaaRmdeg seriozuli
argumentebi ar arsebobs. gamokvlevebi cxadyofs, rom xangrZliv
perspeqtivaze orientirebuli proteqcionizmi zRudavs saerTaSoriso
vaWrobaSi monawile yvela mxaris interess. TanamedroveobaSi
proteqcionizmis winaaRmdeg arsebobs ramdenime argumenti:
1. proteqcionizmis ZiriTadi tvirTi modis momxmareblebze. rogorc
aRiniSna, sasoflo-sameurneo subsidireba am dargis produqciaze zrdis
fass. mecnierTa gaangariSebiT, savaWro barierebis arsebobis gamo,
momxmareblebi mxolod aSS-Si weliwadSi damatebiT 80 mlard dolarze
mets ixdian. [198,pp. 88-89].
2. is mewarmeebi, romlebic dakavebuli arian importirebuli
saqonlis gayidviT, proteqcionizmis politikis gamo, rTul
mdgomareobaSi imyofebian, radgan cvlilebebi am politikaSi iwvevs
gauTvaliswinebel zarals.
3. proteqcionizmi seriozul zarals ayenebs warmoebis sferoSi
dasaqmebul im kompaniebs, romelTa biznesis calkeuli saxe aris
damokidebuli importirebul makompleqtebel nakeTobebze da
mowyobilobebze. ase magaliTad, `jeneral motorzi~ da `jeneral
eleqtriki~ sakuTari ucxouri qarxnebidan axdens 80 miliard dolaris
makompleqtebeli nakeTobebis da detalebis importirebas, amitomac am
kompaniebisaTvis wamgebiania tarifebisa da kvotirebis Semotana.
arsebobs proteqcionizmis daZlevis sxvadasxva xelovnuri gza. ase
magaliTad, rodesac aSS-m akrZala sufTa Salis Semozidva CineTidan, am
qveynis mewarmeebma es barieri gadalaxes imiT, rom maT daiwyes
Salnarevi tiloebis warmoeba da realizacia aSS-s bazarze.
151
sasoflo-sameurneo subsidiebs, momsaxurebis eqsports, ganisazRvra
teqnologiuri mekobreobis SezRudvis politika da sxva.
regionalur WrilSi qveynebi qmnian regionul savaWro blokebs. es
blokebi maTi individualobis miuxedavad, saerTo niSnebiT xasiaTdebian:
isini blokis wevrebisaTvis auqmeben specifikur gadasaxadebs, im
qveynebisaTvis, romlebic ar Sedian blokSi aweseben sagadasaxado
SezRudvebs da sxva.
evropaSi erT-erTi uZvelesi bloki aris evropis ekonomikuri
Tanamegobroba (eeT), romelic aerTianebs dasavleT evropis 12 qveyanas.
es organizacia daarsda 1957 wels. eeT warmoadgens Tavisufali
partniorebis gaerTianebas, romelSic Sedis: belgia, didi britaneTi,
dania, safrangeTi, germania, saberZneTi, irlandia, italia, luqsenburgi,
niderlandebi, portugalia da espaneTi. es qveynebi cdiloben, miaRwion
erTmaneTis SemzRudavi barierebis moxsnas saerTaSoriso vaWrobis gzaze.
am SezRudvebis moxsniT eeT-is qveynebSi yalibdeba erTiani bazari, rasac
xels uwyobs erTiani valutis – evros SemoReba.
eqspertTa azriT, perspeqtivaSi es gaerTianeba saerTaSoriso
ekonomikaSi aSS-sTan da iaponiasTan erTad erT-erTi wamyvani Zala
gaxdeba. eeT-is roli mniSvnelovnad gaizarda bolo wlebSi, rodesac mas
SeuerTda avstria, islandia, lixtenStaini, norvegia, Svecia da
Sveicaria, romlebic Sediodnen Tavisufali vaWrobis evropul
asociaciaSi. savaWro blokebs Soris dadebul xelSekrulebebSi aris
warmodgenili cda erTiani evropuli bazris moTxovnaTa Sesabamisad
SesabamisobaSi moiyvanon eeT-s da Tvea-s gegemebi. miuxedavad imisa, rom
orive bloki funqcionirebs damoukideblad, maT Soris dadebuli
urTierTTanamSromlobis mravali dokumenti maT avaldebulebs
saerTaSoriso vaWrobaSi saerTo principebis dacvas. [111,p.12].
im SemTxvevaSi, Tu savaWro barierebi evropis sabWos qveynebs Soris
moixsneba, isini gamkacrdeba aSS-s da iaponiis mimarT. amis gamo iaponuri
da amerikuli kompaniebi cdiloben, daimkvidron TavianTi adgili evropis
bazarze manam, sanam warmoiqmneba es sirTuleebi.
gasul saukunis oTxmocdaaTian wlebSi Camoyalibda kidev erTi
savaWro bloki amerikis kontinentze. aSS-m da kanadam 1999 wlidan moxsna
am or qveyanas Soris yvela kvota da tarifi, am mimarTulebiT
mimdinareobs molaparakeba meqsikasTan. amdenad, gaaCnda Crdilo
amerikuli savaWro gaerTianebis Seqmnis perspeqtiva. aziaSi, sadac
SeimCneva regionuli ekonomikis ganviTarebis maRali tempi, iaponia
aZlierebs Tavis kavSirs honkongTan, koreasTan, tailandTan, singapurTan.
ekonomistTa nawili miiCnevs, rom regionuli savaWro blokebis
warmoqmna msoflios sam nawilad gayofamde migviyvans _ aSS-s, evropis
kavSiris da iaponiis irgvliv. maT miaCniaT, rom amiT SeizRudeba
msoflio vaWroba, gansakuTrebiT gaRaribdeba is qveynebi, romlebic ar
iqnebian am blokebSi gaerTianebuli.
152
SemdgomSi is Camoyalibda, rogorc gaeros specialuri organizacia,
romelic exmareba im qveynebs, romelTac gaaCniaT sagadasaxado
balansTan dakavSirebuli problemebi. msoflio bankis oficialuri
dasaxeleba aris rekonstruqciis da ganviTarebis banki. (is Seiqmna omis
Semdgomi ekonomikis dafinansebisaTvis). es organizacia konkretuli
saerTaSoriso mniSvnelobis proeqtebis dasafinanseblad iZleva kre-
ditebs dabali procentebiT. saerTaSoriso savaluto fondis da
msoflio bankis saxsrebis formireba xdeba gaerTianebuli erebis
organizaciis 135 qveynis sawevroebis xarjze. am Senatanebis yvelaze
didi wili modis dasavleT evropaze, aSS-ze da iaponiaze.
garda am organizaciebisa, arsebobs is regionaluri bankebi,
romlebic emsaxurebian mocemuli regionis ganviTarebas. aseTebia:
ganviTarebisa da rekonstruqciis evropuli banki, romelic warmarTavs
sesxebs dasavleTidan aRmosavleT evropaSi, milanSi arsebuli
ganviTarebis aziuri banki, romlis saxsrebis formireba xdeba iaponiis
xarjze, ganviTarebis amerikaTSorisi banki, romelsac upiratesad
afinansebs aSS da es saxsrebi xmardeba amerikis kontinentze arsebuli
susti saxelmwifoebis ganviTarebas.
formalur organizaciebTan molaparakebaSi monawileobis garda
sxvadasxva qveynebi TavianT ZiriTad savaWro partniorebTan atareben
ekonomikuri xasiaTis Sexvedrebs. am tipis SexvedrebSi, rogorc wesi,
monawileoben finansTa ministrebi. maTSi aisaxeba savaluto kursebis,
savaWro urTierTobaTa dabalansebulobis da sxva msoflio
mniSvnelobis sakiTxebi. am tipis Sexvedrebze mimdinareobs didi
xuTeulis (aSS, didi britaneTi, safrangeTi, germania, iaponia) Svideulis,
(xuTeuls mimatebuli kanada da italia) an aTeulis qveynebis jgufis
(Svideuls mimatebuli belgia, niderlandebi, Svecia, Sveicaria).
farglebSi konsultaciebi saerTaSoriso vaWrobis sakiTxebze.
imdenad, ramdenadac yvela qveyanas gaaCnia sakuTari savaluto
erTeuli, saerTaSoriso vaWrobis procesSi mimdinareobs am valutebis
gacvla. maSin, rodesac erTi qveynis kompania yidis saqonels meore
qveyanaSi aucilebeli xdeba valutebis gacvla. ase magaliTad, imisaTvis,
rom iaponurma kompaniam Seisyidos aSS-s xorbali, aucilebelia iaponuri
ienis gacvla dolarze. is proporciebi, romeliTac ieni, funti an
franki icvleba dolarze, markaze an larze qmnian savaluto (gacvliT)
kurss.
saerTaSoriso vaWrobaSi moqmedebs mcuravi savaluto kursebi.
mcurav savaluto sistemaSi ZiriTadi mamoZravebel Zalas warmoadgens
moTxovna-miwodebis kanoni. imdenad, ramdenadac moTxovna-miwodeba aris
mudmivad cvalebadi sidide, icvleba valutis kursebic. valutis kursebs
Soris Tanafardoba aris gansazRvruli. mocemuli qveynis ekonomikuri
mdgomareobiT vTqvaT, Tu espaneTis ekonomikaSi aris Zlieri inflaciuri
procesebi, izrdeba umuSevrobis done, espanuri valutis done ecema
stabiluri ekonomikis mqone qveynebTan SedarebiT.
rodesac aSS-s dolari aris Zlieri, anu misi Rirebuleba aris
SefardebiT maRali, saWiroa ufro meti ucxouri valuta dolaris
Sesasyidad. amis Sedegad amerikuli eqsportis done mcirdeba, xolo
importis done izrdeba, susti dolari astimulirebs eqsports da
amcirebs imports. igive rols TamaSobs eqsport-importis stimulirebis
TvalsazrisiT qarTuli lari an sxva nebismieri saxeobis valuta.
153
imisaTvis, rom ganvsazRvroT, Tu ra rols TamaSobs biznesis
aqtivobaSi valutis kursi da rogor zemoqmedebs is savaWro balansze,
ganvixiloT Semdegi magaliTi: 1980-1985 wlebSi dolaris Rirebuleba
mkveTrad amaRlda. aSS-s savaWro partniorebisaTvis es gaxda eqsportis
safuZveli. aSS-m daiwyo sainvesticio kapitalis amoReba im qveynebidan,
romlebic cdilobdnen amerikuli dolaris SeZenas maRali saprocento
ganakveTiT. dolaris maRali ganakveTis gamo, amerikul kompaniebs
warmoeqmnaT siZnelebi TavianTi saqonlis gayidvis procesSi, ris gamoc
Seiqmna sagadasaxado balansis deficiti. mTavroba iZulebuli gaxda,
SeeCerebina dolaris gamyarebis procesi. valutis gacvliTi kursi ecema,
rodesac izrdeba misi mowodeba da mcirdeba moTxovna. amis gamo,
mTavrobam gazarda dolaris miwodeba. dolaris kursma daiwyo dacema da
savaWro balansi mniSvnelovnad daregulirda.
155
frenSaizingi, erToblivi sawarmoebis Seqmna da sazRvargareTis firmis
Sesyidva sruli sakuTrebiT.
saerTaSoriso saqmiani urTierTobis yvelaze gavrcelebuli forma
aris saqonlis importi da eqsporti. saimporto maCveneblebi yvelaze
ufro damokidebulia sacalo vaWrobaze. Tanamedrove msxvil firmebSi
aris uamravi agenti, romelic dasaqmebulia sazRvargareT am
firmebisaTvis aucilebeli im saqonelisa da momsaxurebis moZiebiT,
romelic gansazRvravs maTi produqciis profils.
kompaniebi, romlebic ewevian eqsports, am process axorcieleben an
uSualod sazRvargareTis partniorebTan DSeTanxmebiT, an savaWro
Suamavlebis meSveobiT. mTel rig qveynebSi Seqmnilia savaWro palatebi,
specialuri saagentoebi, romlebic specializdebian savaWro
partniorebis Zebnasa da kontaqtebis gaformebaze.
saerTaSoriso biznesSi agreTve gamoiyeneba licenzireba.
licenzirebis SeTanxmeba aZlevs SesaZleblobas erT firmas awarmoos an
gayidos sxva firmis saqoneli da momsaxureba erTjeradi an perioduli
gadasaxadis xarjze. `koka-kolas~ recepturiT saqarTveloSi xdeba am
sawarmos gamagrilebeli sasmelis Camosxma. amis sanacvlod koka-kolas
saTao ofisi Rebulobs stabilur procents mogebidan. licenzirebas
waagavs saqmiani urTierTobis iseTi forma, rogoric aris frenSaizingi.
frenSaizingis obieqti SeiZleba iyos nebismieri samewarmeo sfero.
Rebulobs ra frenSizingis xelSekrulebas, firmas minimumamde dahyavs
danaxarjebi da is riski, romelic aris dakavSirebuli sazRvargareTis
bazarze SesvlasTan.
erToblivi sawarmoebi aris saerTaSoriso biznesis erT-erTi
efeqtiani forma. erTobliv sawarmoSi igulisxmeba ara marto proeqtis
realizaciis procesSi saerTo investiciebis gaweva, aramed xangrZlivi
perspeqtiviT samewarmeo saqmianoba.
rig qveynebSi investiciebis pirdapiri dabandebis TvalsazrisiT
arsebobs SezRudvebi. am mizeziT erToblivi sawarmoebi xdeba saerTo
biznesis warmoebis ZiriTadi forma. miuxedavad amisa, aris iseTi
qveynebic, romlebic ar krZalaven kapitalis individualur dabandebas
mocemul qveyanaSi.
adgilobrivi nedleulis da muSaxelis siiafis gamo, mniSvnelovania
individualuri sawarmoebis sazRvargareT daarseba. amis saukeTeso
magaliTia amerikuli kompania `livais strausi~, romelic msoflioSi
cnobil jinsebs uSvebs. misi msoflios qseli uzrunvelyofs gayidvebis
40 da mogebis 60 procents. am firmis sazRvargareTis warmomadgenlebs
SeaqvT mniSvnelovani wvlili san-franciskoSi ganTavsebuli saTao
ofisis ganviTarebaSi. ase magaliTad, am firmis produqciis bolo
modelebi SemuSavda argentinis da iaponiis warmoamdgenlobebSi da ara
saTao ofisSi. [183, p.76].
sazRvargareT saerTaSoriso saqmianoba dakavSirebulia garkveul
specifikasTan, romelic gamomdinareobs am qveynebis kulturuli,
eTikuri, religiuri Taviseburebebidan. isini unda gaTvaliswinebul
iqnas biznesis warmoebis procesSi. xSir SemTxvevaSi Cndeba problemebi
mxolod imis gamo, rom ar aris gaTvaliswinebuli ama Tu im qveynis
istoriuli Taviseburebani, Tundac produqciis SefuTvis procesSi.
zogjer vaWroba SeiZleba gaaumjobesos saqonlis SefuTvis formis an
fasis Secvlam. ase magaliTad, TeTri feri aris sikvdilis simbolo
iaponiasa da aziis qveynebis umetes nawilSi, mwvane niSnavs safrTxes an
156
avadmyofobas malaziaSi. amdenad, am ferebis gamoyeneba iwvevs uaryofiT
asociaciebs am qveynebis momxmareblebSi.
sxvadasxva qveyanaSi sityvebi araerTgvarovnad JRers, ase magaliTad
`ameriken motorzis~ avtomobili `motodori~ aris Zlierebis da Zalis
simbolo amerikaSi. amasTan, puerto-rikelebis enaze sityva `motodori~
niSnavs mkvlels, rac aSkarad ewinaaRmdegeba im qveynis interesebs, sadac
isedac Zalian maRalia avtokatastrofebis Sedegad sikvdilianoba.
rodesac inglisis navTobis mwarmoebelma kompaniam aRmoaCina, rom misi
erT-erTi saxeobis benzinis dasaxeleba `esso~ iaponur enaze niSnavda
`gatexil manqanas~, is mixvda Tavisi warumateblobis mizess am bazarze.
xSir SemTxvevaSi erTi da igive sityvebi inglisurenovan qveynebSi
sxvadasxvanairad JRers. magaliTad, amerikuli kompania, romelic
awarmoebda xelsaxocebs reklamaSi iyenebda frazas `you can use no finer
napkin at your dinner table~ (ukeTes xelsaxocebs Tqveni magidisaTvis Tqven ver
moZebniT). es reklama aSkarad winaaRmdegobrivi aRmoCnda inglisSi,
sadac sityva ,,napkin’’ pampersebs niSnavs. sxvadasxva qveynebSi
sazogadoebrivi nomrebi Zlier gansakuTrebulia, amitom sazRvargareT
biznesis warmoebisaTvis didi mniSvenloba aqvs adgilobrivi partn-
iorebis gamocdilebis Seswavlas. ase magaliTad, tailandSi franguli
firmis mier gamoiyeneboda reklama, sadac cxoveli moixmarda
saTvaleebs. cxovelebi tailandSi miekuTvneba umdables arsebebs, amitom,
adgilobrivi mcxovreblebi am saTvaleebs ver moixmardnen. bazrebis
safuZvliani Seswavla iZleva SesaZleblobas, Tavidan aviciloT mo-
salodneli uaryofiTi Sedegebi. qveynebis tradiciaTa codna, adgi-
lobriv mcxovreblebTan urTierToba, maTi Cvevebisadmi pativiscemiT,
mopyroba iZleva SesaZleblobas, warmatebulad vawarmooT biznesi.
imisagan damoukideblad, Tu romel qveyanaSi gvixdeba biznesis
warmoeba sul ufro didi mniSvneloba eniWeba am qveynis moqalaqeebTan
saqmian urTierTobas. filosofiuri TvalsazrisiT, amis saukeTeso xerxi
mdgomareobs imaSi, rom SeviswavloT da gavaanalizoT im erebis
Taviseburebani, romlebic miekuTvnebian sxva kulturebs. sxva
kulturebis warmomadgenlebi SeiZleba gansxvavdebodnen mravali niSniT.
iseTi niSnebiT rogoricaa: religiuri mikuTvneba, RirebulebiTi pri-
oritetebi, samarTlebrivi normebisadmi damokidebuleba, Jestebi,
manerebi da sxva. am gansxvavebaTa gauTvaliswineblobam saerTaSoriso
biznesSi SeiZleba migviyvanos sirTuleebTan. aziis mTel rig qveynebSi
qalebi biznesSi ver TamaSoben warmyvan rols. amis gamo qal-partniors
iq undoblad epyrobian.
sanam aviTvisebT sazRvargareTis bazars, aucilebelia, safuZvlianad
SeviswavloT am qveynis kultura, religia, politika, adaT-wesebi,
gansakuTrebiT, saqmiani urTierTobebis tradiciebi.
aris is zogadi wesebi, romelsac biznesmenebi iyeneben ama Tu im
qveyanaSi, esenia:
aucilebelia SevinarCunoT miukerZoebloba. SeuZlebelia, sxva-
dasxva adamianebis mimarT gamoviyenoT erTi da igive stereotipebi,
winaswar dadgenili standartebi. yoveli adamiani unda ganvixiloT,
rogorc individi da Rrmad gaviTavisoT is kulturuli sfero,
romelsac misi exeba cxovreba da moRvaweoba.
unda gaviTvaliswinoT sxva erebis tradiciebi. maT gaaCniaT
sxvadasxva RirebulebiTi sistema, Tvisebebi, qcevis manerebi.
157
sxvadasxva qveynebSi erTi da igive Jestebi da gamoTqmebi
gansxvavebuli Sinaarsis matarebelia. amis gamo, ufro xSirad unda
gamoviyenoT sityvebis ena da ara araverbaluri urTierTobis
formebi.
mizanSewonilia, Cveni stilis misadageba sxva adamianebisadmi. Tu
partniori pasuxobs pirdapir da araorazrovnad, aucilebelia am
stilis mibaZva, sxva SemTxvevaSi, unda mivusadagoT qceva da
msjeloba partniorisas.
mimoxilviTi SekiTxvebi:
158
saqoneli Zvirdeba, rac kidev ufro zrdis moTxovnas adgilobriv
saqonelSi.
6. CamoTvaleT saerTaSoriso samewarmeo saqmianobis yvelaze
gavrcelebuli formebi?
saerTaSoriso saqmiani aqtivebis ZiriTadi formebia: import-eqsporti,
licenzireba, frenSaizingi, erToblivi sawarmoebis organizeba
sazRvargareTis firmis Sesyidva sruli sakuTrebiT.
7. CamogviTvaleT is xerxebi, romlebic xels uwyobs saerTaSoriso
saqmian urTierTobebs?
es xerxebia: SeviswavloT qveynis kultura; partniorTan saqmianoba
vawarmooT yovelgvari stereotipis, mibaZvis gareSe; pativi vceT sxva
erebis tradiciebs; mivusadagoT Cveni qcevis stili partniorisas.
159
Tavi VIII
biznesis marTva
d. rokfeleri
160
tradiciuli midgomis SemTxvevaSi, cal-calke ganisazRvreba samuSao,
personali, administrireba, motivacia, marTvis sitema.
sistemuri midgomis dros organizacia ganixileba, rogorc sistema,
Tavisi miznebiT, amocanebiT, ZiriTadi SedegebiT, ukukavSirebiT, gare
zemoqmedebebis faqtorebiT.
situaciuri midgomis dros marTvis meTodebi icvleba situaciidan
gamomdinare. organizaciis saqmiani Sedegebi ganisazRvreba konkretuli
situaciis mixedviT.
organizacia aris laTinuri sityva _ ,,Organizo’’ da niSnavs mowyobas.
menejmentSi mis qveS igulisxmeba saerTo miznis realizaciis mizniT
individebis gaerTianeba. am sityvas sxvadasxva mniSvnelobiT iyeneben:
rogorc mTlianis avtomnomiuri nawilebis Sinagan mowesrigebas;
am procesebisa da moqmedebaTa erTianobas, romelTac mivyavarT
mTlianis nawilebis urTierTkavSiris srulyofamde.
sameurneo organizaciis magaliTebia:
- firma, kompania, korporacia, konglomerati;
- maTi qvedanayofebi (saamqro, ganyofileba, seqcia da sxva);
- romelime saxeobis samuSaos Semsrulebeli jgufebi;
- marTvis sistemebi da sxva.
iuridiulad gankerZoebul organizaciebs unda gaaCndeT TavianTi
misia. misiaSi aisaxeba organizaciis arsebobis azri da daniSnuleba.
yvela sameurneo organizacia aris sistema. sistema es aris calkeuli
nawilebis erT mTlianSi gaerTianeba.
sistemas gaaCnia misi specifikuri Tvisebebi, esenia:
emerjentuloba, rac gulisxmobs organizaciis saerTo miznis
Seusabamobas masSi Semavali nawilebis miznebTan. magaliTad, kompaniis
mizania mogebis maqsimazacia minimaluri danaxarjebis pirobebSi, xolo
misi muSakebis mizania xelfasebis amaRleba. am magaliTad Cans, rom
organizaciis da misi nawilebis miznebi ar Seesabameba erTmaneTs. am
Sesabamisobis uzrunvelyofa aris marTvis xelovnebis ZiriTadi
problema.
sinergiuloba (berZnuli sityva ,,sinergeia’’ rac niSnavs
TanamSromlobas, Tanamegobrobas) _ mis qveS igulisxmeba sistemaSi
Semavali nawilebis itegracia, rac pozitiurad moqmedebs organizaciis
saboloo Sedegebze.
multiplikaciuroba - gulisxmobs sistemis efeqtianobis amaRlebas
(Sedegebis gamravleba) sammarTvelo gadawyvetilebebis an moqmedebebis
xarjze. magaliTad nou-haus danergva, motivaciis stilis Secvla da
sxva.
adaptacia es aris sistemis unari, axali gare pirobebis warmoqmnis
SemTxvevaSi SeinarCunos stabiluroba.
gankerZoeba _ gulisxmobs sistemis avtonomiurobas, mis
komerciul saidumloebas.
Tavsebadoba _ gulisxmobs sistemis nawilebis urTierT adaptaciis
process.
amdenad, marTvis arsi daiyvaneba resursebis (miwis, Sromisa da
kapitalis) optimaluri Tanafardobis koordinaciaSi organizaciis
saboloo Sedegebis miwevis mizniT. resursebis optimaluri gamoyenebis
principi SeiZleba misadagebul iqnas nebismieri tipis organizaciisadmi
misi masStabebisa da miznebis damoukideblad. marTvas moiTxovs
161
organizaciis nebismieri subieqti: qalaqi, municipaliteti, fexburTis
gundi, firma da sxva.
imdenad, ramdenadac organizaciaSi momuSave pirebs amoZravebT
korporaciuli interesebi, aucilebeli xdeba maT Soris erTi piris
pasuxismgeblobis amaRleba, romelic axdens sxva individebis saqmianobis
organizacias. aseT pirTa ricxvs miekuTvnebian menejerebi. menejerebi
ewevian TavianT saqmianobas, rogorc zemdgom aseve qvemdgom pirebTan
erTad da es urTierTobani SeiZleba aisaxos maT rolSi. arsebobs
rolis ramdenime tipi. esenia:
pirovnebaTSorisi urTierTobis roli, rac gulisxmobs, rom
organizaciis warmomadgenlebad _ gamodian menejerebi. firmis saxeliT
isini aweren xels dokumentebs, Rebuloben partniorebs da sxva. rogorc
xelmZRvanelebi menejerebi axorcieleben firmis operatiul-taqtikuri
saqmianobis dagegmvas da marTvas, rogorc Suamavlebi menejerebi
erTmaneTTan akavSireben adamianTa jgufebs da calkeul individebs, am
dakavSirebis mizani aris saerTo amocanebis realizacia.
sainformacio umTavresia marTvis rolebs Soris. sawarmo procesis
operatiul-taqtikuri marTvis mizniT, menejerebi agroveben informacias,
amuSaveben da aanalizeben mas. amasTan, maT ekuTvnis rogorc zemdgomi
aseve qvemdgomi rgolebis mier mowodebuli informaciis analizis
funqcia.
miRebul informacias menejerebi iyeneben saukeTeso
gadawyvetilebaTa miRebisaTvis mizniT. rogorc organizatorebi isini
cdiloben resursebis racionaluri gamoyenebis mizniT, maTdami
daqvemdebarebuli rgolebis saqminobis gaumjobesebas. rogorc
specialistebi wyveten operatiul sakiTxebs da Rebuloben
gadawyvetilebebs sagangebo situaciebSi (ekonomikuri krizisi, momu-
SaveTa disciplinaruli gadacdoma da sxva). yoveldRiuri proble-mebis
gaTvaliwinebiT, menejerebi ganuwyvetliv icvlian rolebs.
nebismier organizaciaSi, garda mcire organizaciebisa arsebobs
marTvis struqtura, romelic Sedgeba umaRlesi, saSualo da umdablesi
rgolebisagan:
prezidenti.
vice prezidenti. umaRlesi done
mTavari buRalteri.
mTavari inJineri. saSualo done
mTavari ekonomisti.
saamqros ufrosi.
ostati. umdablesi done
ubnis ufrosi.
naxati #10
162
mmarTvelebi es is menejerebia, romelTac gaaCniaT umaRlesi
xelisufleba da pasuxs ageben kompaniis saqmianobaze. amis magaliTia
firmis prezidenti, romelic gansazRvravs organizaciis amocanebs,
ganviTarebis grZelvadian strategias, warmoadgens kompanias mis
sazRvrebs gareT. miuxedavad imisa, rom umaRlesi donis mmarTvelebi
erTi da igive korporaciebSi SeiZleba sxvadasxva saxelwodebiT
warmodgnen: pirveli vice-prezidenti, aRmasrulebeli vice-prezidenti,
direqtorTa sabWos Tavmsjdomare da sxva, maT mier Sesasrulebeli
samuSaoebi, rogorc wesi analogiuria. saSualo rgolis mmarTvelebis
movaleobaSi Sedis im saerTo amocanebis realizacia, romlebic
dadgenilia marTvis umaRlesi rgolis mier da qveda rgolis muSakebis
saqmianobis koordinacia. saSualo done gulisxmobs sawarmoos,
calkeuli samsaxurebisa da ganyofilebebis menejerebs.
umdablesi donis menejerebis amocana aris is, rom moaxdinos
marTvis ufro maRal doneze SemuSavebuli strategiis realizacia. es
done aerTianebs saamqros, ubnis, ganyofilebis ufross da sxva.
kompaniebi cdiloben, Seamciron marTvis xarjebi, amis gamo isini
amcireben marTvis saSualo donis menejerTa ricxvs da cdiloben
umdablesi donis menejerTa raodenobis zrdas. saSualo donis
menejerebis funqciebis SeTavseba, umdablesi donis menejerebisagan
moiTxovs TavianTi codnis gaRrmavebas, axali unar-Cvevebis SeZenas.
organizaciis saxeobisa da zomisagan damoukideblad, menejeri unda
flobdes codnas sam ZiriTad teqnikur, analitikur, komunikaciebis.
sferoebSi am codnis `siRrme~ aris damokidebuli marTvis doneze. ase
magaliTad, marTvis dabal doneze umTavresi aris teqnikuri codna,
marTvis umaRles doneze analitikuri, xolo yvela doneebze
komunikabelurobis Cvevebi.
adamianebma SeiZleba SeiZinon, rogorc teqnikuri, aseve komunika-
beluri da analitikuri Tvisebebi, magram yvelaze rTuli aris urTi-
erTobis kulturis damyareba.
teqnikuri Cvevebi, es aris adamianis SesaZlebloba, Seasrulos esa
Tu is samuSao. amdenad, Tu gaqvT finansuri dokumentis Sedgenis unari,
an kompiuteruli programis aTvisebis SesaZlebloba es adasturebs
pirovnebis teqnikur SesaZleblobebs. amasTan, rig kompaniebSi meneje-
rebi, romelTac ar gaaCniaT Sesabamisi teqnikuri codna, akontroleben
programistebis, inJinrebis an buRaltrebis saqmianobas.
es miiRweva im SemTxvevaSi, Tu maT gaaCniaT administraciuli an
mmarTvelobiTi Cvevebi. administraciuli Cvevebi aris umniSvnelovanesi
menejmentSi, radganac Carxze saqmianoba iZleva SesaZleblobas,
gamovavlinoT teqnikuri codna, magram is ar gvaZlevs administraciuli
codnis gamovlenis SesaZleblobas, maSin, rodesac saamqros
xelmZRvaneloba adasturebs im administraciuli Cvevebis arsebobas,
romlebic SesaZlebelia warmatebulad gamoyenebuli iqnas sxva, Tundac
restornebis biznesSi.
imisaTvis, rom sworad gavugoT sxva adamianebs da efeqtianad
ganvaxorcieloT maTTan urTierToba, aucilebelia komunikabelurobis
Cvevebis SeZena. menejmentSi es umTavresia, radganac nebismieri amocanis
gadawyveta aris damokidebuli adamianebTan urTierTobaze. erT-erTi
komunikabeluri Tviseba, romelic unda gaaCndes menejers, aris
urTierTobis kultura. es kultura iZleva SesaZleblobas kompaniis
SigniT vawarmooT mizanmimarTuli saqmianoba da davamyaroT firmis
163
normaluri urTierToba gare samyarosTan. urTierTobis kultura
gulisxmobs ara marto sakuTari azris dasabuTebas, aramed sxvisi azris
mosmenisa da gaziarebis SesaZleblobas.
kvalificiuri menejerisaTvis kargad aris cnobili komunikaciebis
arxebi an sainformacio SesaZleblobani. komunikaciis forma did
zegavlenas axdens Setyobinebis xasiaTze. aRniSnulidan gamomdinare is
SeiZleba sxvadasxva zepiri (piradi saubari, jgufuri Sekreba, sele-
qtoruli an satelevizio kavSirebi da sxva), an werilobiTi (E-mail;
werilebi) formiT ganxorcieldes.
samuSao dRis didi nawili Sedgeba zepiri urTierTobebisagan,
ukanaskneli aisaxeba saubarsa da mosmenis kulturaSi. amitomac aris,
rom Tanamedrove menejmentSi gamoiyeneba am formis erT-erTi iseTi
nairsaxeoba, rogoric aris `xalxSi siaruli~. mocemuli meTodis
gamoyenebiT, menejers uSualod eZleva SesaZlebloba, rom mosaubris
mimikebiT, JestebiT, emociebis gamoyenebiT Seafasos misi gadawyvetilebis
siswore. amasTan, zogierT SemTxvevaSi, rTuli kategoriis gadawyveti-
lebebis gadacemisaTvis mizanSewonilia, gamoyenebuli iqnas urTierTobis
weriTi forma, romelic iZleva SesaZleblobas, Tavidan aviciloT
uaryofiTi emociebi.
kvalificirebuli menejerebi martivi da rutinuli informaciis
gadacemis mizniT, agreTve rTul da araordinalur situaciaSi, iyeneben
weriT Setyobinebebs. am tipis Setyobinebebs didi mniSvneloba gaaCnia
kompaniis imijis foemirebis procesSic. werilebi, pres-relizebi,
sareklamo broSurebi da sxva zemoqmedebs kompaniis imijze. weriTi
formiT Setyobinebis formirebis procesSi mniSvnelovania Semdegi:
Setyobineba unda iTvaliswinebdes im auditoris specifikas,
romelzec is aris orientirebuli. sabavSvo Jurnalis gamocema moiTxovs
samecniero kvlevisagan gansxvavebul weriT stils, xolo saprezentacio
broSura unda iyos orientirebuli momxmarebelTa farTo auditoriaze.
amdenad, pirvel SemTxvevaSi unda davimsaxuroT bavSvTa, meoreSi –
mecnierebis simpaTiebi, xolo mesameSi unda davarwmunoT myidvelebi.
Setyobineba unda iyos mkafio da gasagebi. grZeli, gaumarTleblad
rTuli winadadebebi, rogorc wesi, aZneleben kiTxvas da arTuleben
ZiriTadi Sinaarsis gagebas.
unda daveyrdnoT faqtebs. Tu gzavnili ar aris sakmaod
argumentirebuli, is uintereso aRmoCndeba msmenelisaTvis da
auditoria mas mikerZoebulad miiCnevs.
164
gamokvlevebi cxadyofen, rom gadawyvetilebis miReba moicavs eqvs
ZiriTad etaps.35
1. gadawyvetilebis miRebis aucileblobis gamovlenas _ menejerebi
uwyvetliv akontroleben organizaciis SigniT da gareT arsebul
mdgomareobas im mizniT, rom ar dauSvan is eqstremaluri mdgomareoba,
romelic Semdgom moiTxovs ara etapur, aramed operatiul gadawyvetas.
2. warmoqmnili problemis analizi da SesaZleblobis aTviseba _
menejerebi gansazRvraven im pirobebs, romelsac unda pasuxobdes
gadawyvetileba momavalSi.
3. arsebuli alternativebis Seswavla _ menejerebi SeimuSaveben
gadawyvetilebaTa ramdenime variants.
4. sasurveli alternativis SerCeva _ alternativebis dadebiTi da
uaryofiTi mxareebis analizis Semdeg, menejerebi arCeven yvelaze
optimalur variants, romelic SeiZleba Seadgendes ramdenime
alternativis kombinacias.
5. arsebuli gadawyvetilebis realizacia _ safuZvliani analizisa da
dagegmvis Semdeg, menejerebi TavianT gadawyvetilebebs nergaven
cxovrebaSi.
6. miRebuli Sedegebis Sefaseba _ menejerebi afaseben TavianTi
gadawyvetilebis Sedegebs imisaTvis, raTa darwmundnen Tu ramdenad
pasuxobs maT mier SerCeuli gadawyvetileba dasmul mizans.
gadawyvetilebis miRebis obieqturad SerCeuli meTodi ar iZleva
swori gadawyvetilebis garantias. mmarTvelobiTi gadawyvetilebani
SeiZleba iyos ori tipis: programirebadi – es is gadawyvetilebebia,
romlebic miiReba winaswar cnobili standartuli situaciis
ganmeorebiT da araprogramirebadi _ es aris unikaluri gadawyve-
tilebani, romlebic ar gamomdinareoben standartuli situaciidan da ar
meordebian.
arsebobs gadawyvetilebaTa miRebis oTxi ZiriTadi piroba: 1. rodesac
menejerebs gaaCniaT informacia srulad, ris gamoc amocanis gadawyvetis
SesaZlebloba realuria. 2) informacia aris arasruli, ris gamoc
misaReb gadawyvetilebaSi Warbobs riskis faqtori. 3) informacia imdenad
arasrulia, rom gadawyvetilebaSi igrZnoba dasabuTebis dabali done.
4)menejerebis winaSe dgas gaurkveveli da bundovani amocanebi, cudad
aris gansazRvruli alternativebi, srulad ar aris warmodgenili
informacia didia imis albaToba, rom gadawyvetilebebi iqneba
warumatebeli, radganac isini miiReba saeWvo winapirobebis arsebobis
SemTxvevaSi.
35
Ricki W. Griffin. Managment. 3 rd. ed. Boston: Houghton Mifflin, 1990, 131-137
165
organizaciis daniSnuleba aris misi generaluri miznis realizacia.
generaluri mizani mokled Camoyalibebulia organizaciis devizSi. ase
magaliTad, firma `motorolas mizania sazogadoebrivi moTxovnilebis
Rirseuli dakmayofileba, momxmarebelTa zomier fasebSi umaRlesi
xarisxis produqciiT momsaxureba~. [138, p.90-91].
dagegmvis procesSi kompaniis daniSnuleba unda aisaxos mis miznebSi
da amocanebSi, miznebis qveS igulisxmeba organizaciis strategiuli,
grZelvadiani xolo amocanebi aris konkretuli, moklevadiani
orientirebi. im aucilebeli RonisZiebebis erToblioba, romelic qmnis
organizaciis miznebisa da amocanebis realizaciis SesaZleblobas,
aisaxeba dagegmvaSi. amdenad, dagegmva aris organizaciis miznebisa da
amocanebis realizaciis procesi.
miznebi pirobiTad SeiZleba davyoT ramdenime doned. umaRlesi donis
menejerebi gansazRvraven organizaciis im strategiul miznebs, romlebic
exeba kompaniis mTlianad ganviTarebas. es miznebi moicavs 8 ZiriTad
sferos:
1. bazars;
2. axali produqciis Seqmnas da siaxleebis danergvas;
3. adamianur resursebs;
4. safinanso resursebs;
5. materialur resursebs;
6. Sromis nayofierebas;
7. socialur pasuxismgeblobas;
8. mogebas.
saSualo donis menejerebi adgenen im amocanebs, romelic exeba
qveganayofebis saqmianobas. amdenad, strategiuli amocanebis
gadasawyvetad isini qmnian winapirobebs. dabali donis menejerebi
adgenen im operatiul amocanebs, romlebic exeba firmis mimidnare
sakiTxebis gadawyvetas. isini gansazRvraven organizaciis taqtikuri da
strategiuli amocanebis gadawyvetis SesaZleblobebs.
mizani ar warmoadgens Sedegs, aramed aris Sedegis miRwevis
saSualeba. amdenad, calkeul doneebze dasmuli miznebis realizacia
SeiZleba yovelTvis aisaxos organizaciis mTavar mizanSi. aq
aucielebelia miznebis realizaciis koordinireba. operatiuli miznebis
realizacia unda pasuxobdes taqtikur amocanebs da es ukanaskneli _
strategiuls.
mas Semdeg, rac gansazRvrulia ZiriTadi miznebi, aucilebeli xdeba
am miznebis realizaciis dagegmva. yovel mizans Seesabameba gegmis
Sesabamisi done. esenia: strategiuli, taqtikuri da operatiuli gegmebi.
strategiuli gegemebi aris orientirebuli strategiuli miznebis
miRwevaze, isini, rogorc wesi ganisazRvreba xangrZlivi periodiT da
moicvaven oridan xuT wels. am tipis gegmebs direqtorTa sabWosTan
SeTanxmebiT SeimuSaveben umaRlesi donis menejerebi.
taqtikuri gegmebi gamiznulia taqtikuri miznebis realizaciasa da
strategiuli gegmebis mxardaWeraze. maT SeimuSaveben saSualo donis
menejerebi, dabali donis menejerebTan SeTanxmebiT da warudgenen
marTvis umaRles rgolebs.
operatiuli gegmebi aris mimarTuli operatiuli miznebis
realizaciaze da taqtikuri gegmebis mxardaWeraze. operatiuli gegmebi
moicavs erT wlamde periods. maT SeimuSaveben umaRlesi donis
menejerebi saSualo donis menejerebTan SeTanxmebiT.
166
rodesac saaTebis mwarmoebeli kompania `taimeksis~ xelmZRvaneloba
moxvda, rom momxmarebeli upiratesobas aniWebs stils, saqonlis
gamZleobas SedarebiT, man SeimuSava kompaniis saqmianobis axali stra-
tegiuli mizani, romelic mdgomareobda, bazarze im xvedriTi wilis
dabrunebaSi, romelic daikava konkurentma firma `svoCma~. am amocanis
gadawyvetas Tan axla im momxmareblis dabrunebis strategiuli gegmis
SemuSaveba, romelic upiratesobas aniWebs modas da janmrTelobas.
`taimeksis~ menejerebma dasaxes strategiuli mizani _ moyvaruli
sportsmenebis mozidva da taqtikuri gegma _ am tipis sportsmenebis
moTxovnebis Seswavla. ZiriTadi amocana moicavda im sportsmenebisaTvis
saaTebis gamoSvebas, romlebic afiqsireben dros curvis, sirbilis Tu
avtorbolis procesSi. kompaniam miznebisa da dagegmvis aseTi SexamebiT
miaRwia produqciis realizaciisa da mogebis zrdis mniSvnelovan
warmatebas dargSi.
sqematurad es procesi SesaZlebelia warmovidginoT Semdegi saxiT:
ZiriTadi mizani:
mogebis miReba
strategiuli gegma:
strategiuli mizani: umaRlesi donis im axalgazrda
bazarze xvedriTi wilis mmarTvelebi momxmareblebis mozidva,
aRdgena romlebic
orientirebulni arian
janmrTelobis dacvaze da
modaze
operatiuli mizani:
im saaTebis gamoSveba, dabali donis operatiuli gegma
romlebic pasuxoben mmarTvelebi tratlonis moyvarulTa
sportsmenebis moTxovnebs saaTebis gamoSveba
naxati #11
VIII. 4. organizaciuli funqcia
167
erToba, romelic iqmneba saerTo amocanebis gadawyvetis mizniT. gundebi
SeiZleba iyos formaluri, mudmivi (romelic iqmneba organizaciis
struqturuli nawilis formiT) da araformaluri. gundebi aris marTvis
efeqtiani berketi. isini uzrunvelyofen muSakebis marTvis procesSi
uSualo monawileobas, zrdian maTi gavlenis sferos, radganac gundis
meSveobiT, informacia sxvadasxva donis menejerebs gadaecema. muSaobis
gunduri principi zrdis Sromis nayofierebas, materialurad da
moralurad astimulirebs muSakebis moTxovnebs, aumjobesebs produqciis
xarisxs. momuSaveTa ufleba-movaleobebis gafarToeba uzrunvelyofs
organizaciis moqnilobas. menejmentSi damkvidrda mosazreba, rom
marTvis TvalsazrisiT gundi Seicavs gacilebiT ufro did potencials,
vidre individualuri menejeri, Tundac geniosi. [112, p.10].
marTvis umaRles doneze ganisazRvreba firmis organizaciuli
struqtura da umaRlesi donis menejerebis Statebi. saSualo donis
menejerebi axdenen firmis erT-erTi qveganayofis doneze imave funqciebis
Sesrulebas.
marTvis organizaciis procesi aris sTuli, radganac is dinamiuri
da cvalebadia, dakavSirebulia kadrebis denadobasTan, rac iwvevs
arastabilurobis gancdas, mowyobiloba moiTxovs ganaxlebas, icvleba
momxmarebelTa moTxovnebic, rac aZlierebs organizaciis inovaciur
ltolvas. did zegavlenas axdens marTvis procesze qveyanaSi
warmoqmnili axali politikuri da ekonomikuri realobebi, rac xSir
SemTxvevaSi iwvevs warmoebis Semcirebas an piriqiT astimulirebs mas. am
obieqturi pirobebis gaTvaliswinebiT, menejmentis organizaciuli
funqcia amouwuravia.
168
ukavSirdeba Semdegi saxis qmedebas: 1) muSakis waxalisebas mocemuli
samuSaos Sesrulebis mizniT. 2) iseTi struqturis organizacias, sadac
mkafiod aris warmodgenili muSakis roli da amocanebi. 3) pirdapiri
kavSiris damyarebas muSakis materialur waxalisebas da miznis miRwevas
Soris. es midgoma xasiaTdeba e.w. regulirebadi xelmZRvanelobiT.
efeqturi xelmZRvaneloba ar Semoifargleba mxolod tradiciuli
midgomebiT. gansakuTrebiT warmatebul xelmZRvanelebs SeuZliaT
daarwmunon muSakebi imaSi, rom maT SeuZliaT, gaakeTon imaze meti, vidre
moeTxovebaT. aseT midgomas ewodeba gardasaxviTi xelmZRvaneloba da
masSi dominirebs qarizmi, individualizmi da inteleqtualuri
stimulireba. [214, pp.506-508].
imisaTvis, rom efeqtianad vuxelmZRvaneloT, aucilebelia, rogorc
efeqtiani regulireba, aseve aqtiuri gardaqmnebi. menejerTa daskvnebiT,
namdvili xelmZRvanelebi yuradRebis koncentrirebas axdenen im
ZiriTad problemebze, romelic SemdgomSi xdeba maT mier dasmuli
amocanebis gadawyvetis STagonebis wyaro. is TanamSromlebi, romlebic
saqmianoben maRali idealebis mqone adamianebTan, ukeT muSaoben, vidre
isini visac xelmZRvaneloben adamianebi, romelTac ar axasiaTebT
mizanmimarTuleba. namdvil liders unda gaaCndes imis unari, rom
gagebiT moekidos sakuTar warumateblobebs, gamoavlinos axali
SesaZleblobebi, is unda iyos mudmiv ZiebaSi.
xelmZRvanelis warmatebisaTvis gadamwyveti mniSvneloba gaaCnia
xelmZRvanelobis stils. yvela menejers gaaCnia xelmZRvanelobis
individualuri stili. ganasxvaveben xelmZRvanelobis sam yvelaze
gavrcelebul _ avtoritatul, demokratiul da Caurevlobis stils.
marTvis avtoritatuli stili niSnavs erTi piris mier Zaluflebis
koncentraciasa da marTvis procesSi sxva pirebs ignorirebas. aseTi
tipis mmarTvelebi SeuniRbavad iyeneben maT uflebebs, marTvis process
axorcieleben brZanebebis saxiT. marTvis aseTi stili efeqtiania maSin,
rodesac gadawyvetilebebi unda miReul iqnes dauyovnebliv, amasTan es
stili gamoricxavs am gadawyvetilbebis irgvliv konsultaciebs.
xelmZRvanels am tipis gadawyvetilebaTa miRebisaTvis unda gaaCndes
sruli informacia. marTvis am stils gaaCnia uaryofiTi Tvisebebic.
TanamSromlebis azris ignorireba, maTi mosazrebebis gauTvali-
swinebloba axSobs SromiTi koleqtivebis iniciativas, zRudavs enTu-
ziazmis gamoyenebis SesaZleblobebs. amasTan, dResac zogierTi menejeri
am marTvis stils normalurad miiCnevs.
demokratiuli stilis dros xdeba marTvis funqciebis delegireba
ierarqiis yvela donis mixedviT. muSakebi aqtiurad Rebuloben
monawileobas gadawyvetilebaTa miRebis procesSi. es stili gulisxmobs
marTvis procesze zedapirul zegavlenas, radganac didia muSakebis
profesionalizmisadmi ndobis votumi. am stils gaaCnia naklovanebanic:
xangrZlivi diskusiebis Sedegad koleqtivi nela akeTebs daskvnebs
gadasawyveti problemebis irgvliv. damoukideblobis maRali xarisxis
gamo, menejeri xSir SemTxvevaSi nawilobriv kargavs kontrols
TanamSromlebze.
Caurevlobis stili modificirebulad warmosdgeba smitiseuli
`Laissez faire’’_ sagan. am frangulma sityvam dasabami misca `Laissez-faire sryle~-
is arsebobas, is iTargmneba, rogorc `xelebi gaswi~ an ufro zustad
`Caurevloba~, xelmZRvaneli ar ereva qveSevrdomebis saqmianobaSi. is
gvevlineba, rogorc konsultanti, iTvaliswinebs qveSevrdomebis ideebs,
169
mxolod aucileblobis SemTxvevaSi gamoTqvams Tavis mosazrebebs. aseTi
midgoma astimulirebs muSakebs meti Semoqmedebisadmi. amasTanave
metismeti ndoba, rig SemTxvevaSi iZleva ukuSedegs. miuxedavad amisa, es
stili dRes aqtiurad gamoiyeneba da is asaxavs `koleqtivTan erTad~
xelmZRvanelobis process.
personalis marTvis amerikuli sazogadoebis prezidentis ronald
polenzos azriT, `dRevandeli muSebi isini ar arian, rac iyvnen
warsulSi. isini ufro metad ganaTlebulebi, damoukideblebi da
Segnebulebi arian. cdiloben, TaviTon marTon Sromis procesi. es im
xelmZRvanelisagan, romelic cdilobs miaRwios dadebiT Sedegebs,
moiTxovs iseT midgomas, rodesac qveSevrdomebi Rebuloben ufro aqtiur
monawileobas gadawyvetilebaTa miRebis procesSi. `mikrosoftis~
kompaniis prezidentis bil geitsis gamocdileba gviCvenebs, rom samive
xelmZRvanelobis stili aris misaRebi konkretuli situaciidan
gamomdinare, magram maT ar gaaCniaT universaluri Tvisebebi, rom
mivusadagoT yvela pirobas.
xelmZRvanelobis stili sqematurad warmosdgeba Semdegi saxiT
(naxati #12)
naxati #12
Semsrulebl
mmarTvelis ebisaTvis
mier moqmedebis
xelisufleb Tavisufleb
is a
gamoyeneba
mmarTveli mmarTveli xelmZRvane mmarTveli xelmZRvane xelmZRvan xelmZRvane
iRebs darwmunebu li gvTavazobs li eli li aZlevs
gadawyvetil lia Tavisi ayalibebs gadawyvetil ayalibebs ayalibebs Tavisufleb
ebas da gadawyvetil ideebs da ebaTa problemeb moTxovne as
axmovanebs ebis SeuZlia, variants, s, bs da gadawyvetil
mas. sisworeSi. gasces romelic ismens gvTavazo ebis miRebis
pasuxi SeiZleba winada bs procesSi.
dasmul Seicvalos. debebs, gadawyvet ayalibebs
SekiTxvebze. Rebulobs ilebebis amocanas.
gadawyve koleqtiu
tilebebs. r miRebas.
170
wlebSi, amerikul kompaniebSi. es meTodi efeqtiania im SemTxvevaSi,
rodesac muSakebs maRali kvalifikacia, codna da gamocdileba gaaCniaT.
koleqtiuri marTvis meTodi iZleva pozitiur Sedegebs maSin, rodesac
xelmZRvanels gaaCnia unari, sworad warmarTos koleqtivis saerTo
amocanebis gadasawyvetad Tavisi Zalisxmeva. koleqtivis erToblivi
marTva mniSvnelovnad masSi, aumjobesebs mikroklimats urTierTobebs,
magram misi ZiriTadi Rirebuleba mdgomareobs imaSi, rom is amaRlebs
Sromis nayofierebas, produqciis xarisxs da amcirebs danaxarjebs.
kompania `xerman mileris~ prezidents, maqs depris koleqtivis
erToblivi marTva yvelaze efeqtian meTodad miaCnia. misi firmis yvela
muSam icis warmatebebisa da problemebis mizezebi. kompaniaSi
astimulireben informaciis Ria da Tavisufal gacvlas. nebismier muSas
aqvs ufleba, gauziaros xelmZRvanelobas misi miRwevebi Tu problemebi.
menejerebs miaCniaT, rom kompaniaSi unda dominirebdes Tanabari
uflebebi, amitom aris, rom kompania icavs TiToeul muSaks
konkurentebis Tavdasxmisagan, garda amisa izRudeba xelmZRvanelebis
xelfasi, is mxolod mcirediT aRemateba firmis muSakis saSualo
xelfass. muSakebi yovelkvartalurad, mogebis zrdis xarjze, Rebuloben
premiebs. aseTi mmarTvelobis Sedegi aisaxeba imaSi, rom kompaniaSi
minimaluria kadrebis denadoba, cotaa gacdenebi, mcirdeba danaxarjebi,
izrdeba mogeba. [184, p.37-42].
171
strategiuli miznebis
dadgena
standartebis saqmianobis
dadgena Sefaseba
standartebis
Sefaseba saqmianobis
koreqtireba
Sefasebis saqmianobis
SemTxvevaSi, Sedegebis
standartebisa da standartebTan
saqmianobis Sedareba
koreqtireba
172
kontrolis meore yvelaze gavrcelebuli meTodi aris miznobrivi
marTva. masSi gamoiyeneba ukve ganxiluli meTodi. nax # naCvenebia
miznebisa da amocanebis dadgenis miznobrivi marTvis fazebi . es fazebia:
I. pirvel fazaSi organizaciis saerTo strategiuli miznebi daiyvaneba
programis yvela monawilemde. es miznebi muSavdeba umaRlesi xel-
mZRvanelobis mier saSualo rgolis TanamonawileobiT.
II. meore fazaSi saSualo rgolis xelmZRvanelebi amocanebs
gansazRvraven dabali rgolis xelmZRvanelebs da zogjer muSebsac. amis
Semdeg organizaciis TiToeul wevrs, organizaciis miznebidan
gamomdinare, unda gaaCndes Tavisi individualuri gegma. es davalebebi
unda ganisazRvros werilobiT.
III. mesame fazaSi saSualo donis xelmZRvaneli awyobs Sexvedras
programis monawileebTan, sadac konkretuli amocanebidan gamomdinare
xdeba saqmianobis Sefaseba.
IV. meoTxe fazaSi yvela monawile periodulad (kvartalurad,
naxevarwliurad, wliurad) ikribeba, raTa Seafasos strategiuli
miznebis Sesrulebis done da es cikli amave periodulobiT meordeba.
173
gauTavisebloba an kompaniis mier am situaciis damalva. saboloo jamSi
kompania iZulebuli xdeba, aRiaros krizisi, rasac mohyveba naCqarevi da
cudad mofiqrebuli nabijebi.
specialistebis azriT, gadamwyveti mniSvneloba krizisis
daZlevisaTvis gaaCnia pirvel dReebs. upirveles yovlisa, aucilebelia
sazogadoebis da kompaniis TanamSromlebs ganumartoT krizisis Sinaarsi,
amavdroulad, unda SemuSavdes krizisis daZlevis strategia.
swori moqmedebis strategiis dadgena ara aris rTuli im
SemTxvevaSi, Tu kompaniis xelmZRvaneloba winaswar emzadeba krizisuli
situaciisaTvis. Tanamedrove kompaniebi krizisul situaciebTan
brZolisaTvis qmnian specialur gundebs. es aris kargad organizebuli
gamocdili muSakebiT dakompleqtebuli specialistebis jgufi, romelic
saqmianobis gaSlas iwyebs mxolod sagangebo situaciaSi. es gundebi
adgenen kompaniis yvelaze sust adgilebs, aanalizeben ganvlil
Secdomebs, amuSaveben siZneleTa daZlevis strategias. gundebi winaswar
axdenen SesaZlo siZneleebis variantebis prognozirebas, Sesabamisad,
gansazRvraven am situaciaSi moqmedebis gegmas. maT mier winaswar
Sedgenilia Cveulebrivi da krizisuli situaciisaTvis kompaniis
strategiuli miznebis realizaciis modeli. krizisuli situaciebisaTvis
yvelaze ufro kargad momzadebuli kompaniebi axdenen am situaciis
daZlevis imitirebas.
1992 wels los-anJelesSi momxdari masobrivi mRelvarebis dros (rac
gamoiwvia im oTxi TeTrkaniani policielis gamarTlebam, romlebic
fizikurad gauswordnen erT-erT zangs) kompania `arkos~ antikrizisuli
gundi mzad aRmoCnda muSaobisaTvis. am masobrivi areulobis pirobebSi
im 132 benzin gasamarT sadguris saqmianoba, romlebic areulobaTa
epicentrSi aRmoCndnen, krizisuli marTvis gegmaSi winaswar iyo
gawerili. miuxedavad imisa, rom gegma exeboda afeTqebis, miwisZvris,
xanZris, stiqiuri ubedurebis SemTxvevebs, kompania `arkos~ antikri-
zisulma jgufma is mcire koreqtirebiT aamoqmeda, riTac SeeZlo
SesaZlo zaralis sruli gakontroleba. [257, p.28]
mimoxilviTi SekiTxvebi:
174
marTvis umaRles dones ekisreba organizaciis mTlianobaSi
xelmZRvaneloba. marTvis saSualo done valdebulia, moaxdinos im amo-
canebis gadawyveta, romlebic dasaxulia umaRles doneze, operatiuli
mmarTvelebi axdenen qveSevrdomebis saqmianobis koordi-nacias.
2. CamoTvaleT marTvis procesis oTxi safexuri?
es safexurebia: dagegmva, organizacia, xelmZRvaneloba da kontroli.
3. riT gansxvavdeba erTmaneTisagan strategiuli, taqtikuri da
operatiuli gegmebi?
strategiul gegmebs amuSaveben umaRlesi donis menejerebi oridan
xuTi wlis vadiT. amis Semdgom muSavdeba taqtikuri gegmebi, romlebic
taqnikuri miznebis misaRwevad da strategiuli gegmebis mxardasaWerad
aris gamiznuli. isini moicaven erTidan sam wlamde periods, xolo
operatiuli gegmebi operatiuli miznebis misaRwevad da taqtikuri
gegmebis mxardasaWerad gamiznulia. isini moicaven erT wlamde periods
da muSavdeba marTvis qveda doneebze.
4. daaxasiaTeT momuSaveTa Statebis dakompleqteba, rogorc
sammarTvelo saqmianobis ZiriTadi elementebi.
Statebis dakompleqteba es aris kadrebis SerCevis da samuSaoze
miRebis procesi. is moicavs xelfasis zomis dadgenas, momuSaveTa
swavlebas da maTi saqmianobis Sefasebas.
5. dagvixasiaTeT xelmZRvanelobis sami stili?
xelmZRvanelobis stilebia: avtoritaruli, demokratiuli da
Caurevloba, TiToeuli misaRebia konkretul situaciaSi. avtioritaruli
gamoyeneba maSin, rodesac gadawyvetileba misaRebia operatiulad;
demokratiuli, rodesac gadawyvetilebis miRebaSi sasurvelia
TanamSromlebis monawileoba. Caurevlobis stili gamoyeneba maSin,
rodesac aucilebelia Semoqmedebis waxaliseba. miuxedavad qcevis am sami
stilis sxvaobisa, xelmZRvaneli TiToeuli maTgans situaciidan
gamomdinare iyenebs.
6. CamogviTvaleT kontrolis procesis oTxi etapi?
es etapebia: 1) organizaciis strategiuli miznebidan gamomdinare
strategiebis SemuSaveba. 2) saqmianobis faqtiuri Sedegebis Sefaseba, 3) am
Sedegebis Sedareba dadgenil standartebTan; 4) makoreqtirebeli zomebis
miReba.
7. CamogviTvaleT is zomebi, romelsac kompaniebi mimarTaven krizisul
situaciaSi?
es zomebia: I. gavacnoT muSakebs da sazogadoebas problemis
Sinaarsi; II. SevecadoT warmoqmnili problemis marTvas; III. SevqmnaT
kritikul situaciebze swrafi reagirebis jgufi, IV. SevimuSaoT
krizisul situaciebSi moqmedebis gegma; V. movaxdinoT situaciis
imitirebis gziT problemebis gadawyvetis demonstrireba.
175
Tavi IX
biznesis organizaciuli struqtura
i. Sumpeteri
a. marSali
176
IX. 1. biznesis organizaciuli struqturis arsi da mniSvneloba
kompaniis strategia efuZvneba mis organizacias. maSin, rodesac strategiuli dagegmva gansazRvravs ra
unda gaakeTos kompaniam, organizaciuli struqtura adgens, Tu ra raodenobis resursebia saWiro dasmuli
amocanis gadasawyvetad. rogorc aRiniSna, organizacia aris adamianTa jgufi, romelTa Soris urTierTkavSiri
ganisazRvreba saerTo mizniT.
organizacia muSaobs gamarTulad im SemTxvevaSi Tu arsebobs xelisuflebis balansi. xelisuflebis
balansis ZiriTadi kanonis Sesabamisad `a~ piris zemoqmedebis done `b~ pirze ganisazRvreba `b~ piris `a~ pirze
damokidebulebis doniT. xelisuflebis balansis sqema warmodgenilia nax. #14 _ Si.
qveSevrdomis
damokidebuleba xelmZRvanelis
xelmZRvanelze damokidebuleba
qveSevrdomze
rogorc naxatidan Cans, xelmZRvanelis xelisuflebis amaRleba SesaZlebelia maSin, rodesac qveSevrdomis
damokidebuleba xelmZRvanelze izrdeba da piriqiT _ qveSevrdomebis xelisuflebis amaRleba qveSevrdomze
miiRweva maSin, rodesac izrdeba xelmZRvanelis damokidebuleba qveSevrdomebze. Tu xelmZRvanelis
177
damokidebuleba qveSevrdomis xelisuflebaze metia, vidre qveSevrdomisa _ xelmZRvanelis xeli-suflebaze,
maSin xelisuflebis balansi irRveva, rac aris organizaciaSi warmoqmnili mmarTvelobiTi disbalansis mizezi.
es rom ar moxdes, aucilebelia racionaluri organizaciuli struqturis danergva.
organizaciuli struqtura menejerebis mier gansazRvruli formaluri wesebis erTobaa, romelic
dadgenilia:
1.Sromis danawilebis Sedegad calkeul TanamSromelTa Sromis oficialuri davalebebis ganawilebisaTvis;
2. mmarTvelTa kontrolis sferos dadgenisa da qveSevrdomebis funqciebis gansazRvrisaTvis;
3. yvela im funqciis koordinatisaTvis, romelic aucilebelia organizaciis, rogorc erTiani meqanizmis
saqmianobisaTvis.
organizaciis struqturuli sqemebi erTi SexedviT msgavsia. amasTan, warmoebis specifikidan gamomdinare,
isini erTmaneTisagan gansxvavdebian. organizaciis struqturuli sqema gviCvenebs organizaciaSi marTvis
ierarqiis doneebs. masSi kargad aris warmodgenili is, Tu vin vis eqvemdebareba da vin vis winaSea
pasuxismgebeli. moxmarebis sagnebis mwarmoebeli msxvili kompaniis struqturuli sqema SeiZleba warmosdges
Semdegi saxiT (ix. nax. #15)
178
direqtorTa sabWo
iuridiuli prezidenti
ganyofilebis
ufrosi
179
naxati 15. msxvili kompaniis struqturuli sqema
180
arsebobs ori tipis organizaciuli struqtura:
1. formaluri,
2. araformaluri.
termini formaluri niSnavs, rom organizaciuli struqtura
strategiuli miznebis miRwevis mizniT specialuradaa SemuSavebuli
menejerebis mier. amdenad, formaluri organizaciuli struqtura, es aris
im amocanebis gadawyvetis oficialuri gegma, romelic aucilebelia miznis
realizaciisaTvis. [214,p,336]. organizacias SeiZleba gaaCndes araformaluri
struqtura, romlis Sesaxeb msjeloba qvemoT gveqneba.
rodesac kompaniis xelmZRvaneloba gvTavazobs misi marTvis
principebis gansazRvras da am mizniT adgens struqturul sqemas, xdeba
organizaciis moqmedebis gegmis formalizeba. sxva sityvebiT rom vTqvaT,
struqtura iqmneba im formiT, rom is iyos gasagebi da gadaecemodes
marTvis ierarqiis erTi donidan meores.
imisaTvis, rom SevimuSaoT kompaniis organizaciuli struqtura,
menejerebma am procesSi unda gaiaron sami safexuri:
1. vertikaluri struqturis formireba (samuSao adgilebis Seqmna
Sesasrulebeli samuSaos konkretuli funqciis mixedviT);
2. ganyofilebebis da qveganyofilebebis formireba (samuSao adgilebis
gaerTianeba ganyofilebaSi da qveganyofilebaSi);
3. horizontaluri struqturis formireba (yvela im funqciis
koordinireba, romlebic warmoaCenen kompanias, rogorc erT mTlian
meqanizms).
am safexurebidan erT-erTis ignorirebam SeiZleba kompanias
seriozuli problemebi Seuqmnas. saukeTeso dagegmarebis pirobebSic ki,
yvela muSaks, dawyebuls prezidentidan da damTavrebuls ubralo muSamde
mkafiod unda esmodes is, Tu vin Rebulobs gadawyvetilebebs, rogor
nawildeba organizaciis SigniT funqciebi da rogor unda moxdes
erToblivi saqmianobis organizacia strategiuli miznebis miRwevis mizniT.
181
monotonuri Sroma aqrobs Sromis procesisadmi SemoqmedebiT midgomas.
[240,p,249] amitomac aris, rom organizaciebi cdiloben, moZebnon balansi
specializaciasa da Sromis motivacias Soris.
organizacia muSaobs ufro motivirebulad im SemTxvevaSi, Tu
muSakebma ician ara mxolod is, Tu ra akeTon da rodis akeTon, aramed
isic vi uwevs maT mier Sesrulebul samuSaos zedamxedvelobas. amitom,
organizaciis menejerebma unda mianiWon farTo uflebamosileba im
muSakebs, romlebic ewevian Sromis Sedegebis kontrols.
yvela organizaciaSi muSakebs gaaCniaT uflebamosilebani, anu maT
unda Seasrulon dakisrebuli funqciebi da moaxdinon im miznebisa da
amocanebis realizacia, romlebic gamomdinareobs maTi Tanamdebobidan.
muSakebi maTi zemdgomi organos winaSe pasuxs ageben Sesrulebul
samuSaoze. aseT daqvemdebarebas ewodeba SromiTi pasuxismgebloba.
xelmZRvanelebi pasuxs ageben imaze, rom maTi kompetenciis farglebSi
yvela muSakma Seasrulos dakisrebuli movaleoba. amasTan, isini iyeneben
saxelisuflo rwmunebis princips. ukanasknelSi igulisxmeba organizaciis
miznebisa da amocanebis realizaciis mizniT gadawyvetilebaTa miRebis,
brZanebis gacemis, resursebis ganawilebis ufleba.
erT adamians ar SeuZlia, gaiTavisos yvela SromiTi rwmuneba, amitom
TanamSromlebs Soris xdeba uflebaTa ganawileba, rasac uflebaTa
delegireba ewodeba. uflebaTa delegireba es aris rTuli procesi.
uflebaTa delegireba SeiZleba moxdes sxvadasxva masStabebiT. magaliTad:
1. Tu muSakma miiRo brZaneba gaburRos sagani, man unda aiRos
sawyobidan burRi, anu mas gadaecema es viwro ufleba.
2. Tu gamyidveli pasuxs agebs saqonlis realizaciaze, mas evaleba
mxolod es da ara aqvs misi momaragebis ufleba.
3. Tu menejerebis uflebebSi Sedis produqciis warmoebis moculobis
zrda, mas unda gaaCndes imis uflebac, rom daiqiraos muSaxeli, dauniSnos
mas xelfasi, Seitanos Sromis organizaciis procesSi yvela aucilebeli
koreqtivebi.
amdenad, Tavisi funqciis Sesasruleblad yvela muSaks unda gadaeces
uflebebis is raodenoba, romelic organizaciis winaSe dasmuli amocanis
gadasawyvetad aris aucilebeli.
yovel vertikalur struqturas gaaCnia uflebamosilebis ganawilebis
gansazRvruli arxebi da informaciis gacvlis wyaroebi. anawilebs ra
davalebebs, uflebamosilebas da movaleobebs, vertikaluri struqtura
axdens urTierT daqvemdebarebis sistemis formirebas. urTierT
daqvemdebarebaSi igulisxmeba xelisuflebis vertikali, rome-lic
erTmaneTTan akavSirebs mis sxvadasxva Stoebs. urTierT daqve-mdebarebiT
ganisazRvreba, Tu vin iZleva gankargulebebs da vin vis emo-rCileba.
urTierT daqvemdebareba dakavSirebulia or ZiriTad principTan:
_ yvela muSaki eqvemdebareba mxolod erT xelmZRvanels;
_ organizaciul struqturaSi xelisufleba vrceldeba yvela muSakze
da moiTxovs maT mkacr koordinacias davalebebis Sesrulebis procesSi.
ganasxvaveben urTierT daqvemdebarebis or yvelaze metad gavrcele-
bul formas:
1) xazobrivs;
2) xazobriv-Staburs.
urTierTdaqvemdebarebis yvelaze martivi da da gavrcelebuli aris
xazobrivi organizaciuli struqtura, romelSic xdeba xelisuflebis
182
delegireba zemodan qvemoT. yvelam icis Tu vin vis eqvemdebareba. amitomac,
martivia imisi dadgenac, Tu vis ekuTvnis umaRlesi xelisufleba. aseTi
struqtura warmodgenilia (nax. # ) – Si.
is firmebi, romlebic am tipis struqturiT xasiaTdebian sargebloben
rigi upiratesobebiT: imdenad, ramdenadac am struqturaSi menejerebma
ician TavianTi uflebamosilebani, maTi kompetenciis farglebSi
gadawyvetilebani miiReba swrafad, gamartivebulia disci-plinis dacva,
advilad xdeba saqmiani urTierTobebis arxebis dadgena. simartivis gamo
xazobrivi organizacia iafia.
miuxedavad am upiratesobebisa, xazobriv organizacias gaaCnia
naklovanebac. esenia: pirveli, radganac yvela gadawyvetileba miiReba
centralizebulad, iniciativiani muSakebi SezRudulebi arian, rac
arTulebs maT samsaxurebriv zrdas. meore, kompaniis saqmianobis
masStabebis zrdam SeiZleba, gamoiwvios daqvemdebarebis rgolebis
gadideba, rac amcirebs informaciis gacvlisa da gadawyvetilebaTa miRebis
siCqares.
Semdegi organizaciuli struqtura aris xazobriv – Staburi, romelic
xasiaTdeba specializaciisa da mmarTvelobiTi kontrolis
urTierTSeTanwyobiT. am organizaciuli struqturis dros, mkafiod aris
gansazRvruli zemodan qvemoT daqvemdebareba, amasTan, is moicavs im
funqcionaluri muSakebis jgufs, romlebic imyofeba administraciuli
aparatis uSualo daqvemdebarebaSi. rogorc wesi, xazobrivi organizacia
organizaciis ZiriTadi saqmianobis marTvas moicavs. administraciuli
aparati srulyofs marTvis xazobriv struqturas specializebuli
konsultaciebisa da damatebiTi momsaxurebis gziT. aparatis muSakebi ar
Sedian xazobrivi organizaciis daqvemdebarebul rgolebSi. xazobrivi
organizaciuli struqturis mTavari upiratesoba mdgomareobs imaSi, rom
nebismier dros SesaZlebelia, marTvis formalur struqturaSi axali
damatebiTi specialistebis CarTva.
183
prezidenti
iuridiuli ganyofileba
mTavari komerciuli
buRalteri direqtori
184
maRali struqtura xasiaTdeba marTvis ufro dabali normiT da
ierarqiis meti doneebiT (ix. nax. #16). brtyeli struqtura xasiaTdeba
marTvis ufro maRali normiT da ierarqiebis ufro naklebi doneebiT (ix.
nax. #17).
generali
polkovniki polkovniki
maiori maiori
185
imyofeboda daaxloebiT aTi mmarTvelobiTi rgoli. dReisaTvis maTi
raodenoba dayvanilia xuTamde. [123,p,117].
kaTalikosi
186
IX. 4. qvedanayofebis struqturis formireba
187
Jurnali
`niu iork Taimsi~
ganyofilebebi
188
direqtorTa sabWo
korporacia
`ai-bi-em~
korporacia `Taimsi~
Jurnalebi
189
mTeli rigi organizaciebi axdenen struqturis iseT formirebas,
romelic miesadageba momxmareblebis kategoriaTa moTxovnebs. aseTi
samomxmareblo ganyofilebebi iqmneba maSin, rodesac momxmareblebis
kategoriebs Soris aris mkveTri sxvaoba. ase magaliTad, Jurnal `Taim~-Si
sareklamo agentebi orientacias iReben avtomoyvarulTa, kompiuteruli
TamaSebis, mogzaurobis da sxva tipis momxmareblebze. (ix. nax. #21).
Jurnali
`niu iork Taimsi~
reklamis ganyofileba
wamlebi
avtomanqanebi
safinanso momsaxureba
magari sasmelebi
sadazRvevo momsaxureba
mogzauroba
yofiTi eleqtroteqnika
mowyobiloba
biznesi
190
Jurnali
`niu-iork-Taimsi~
191
gundurobas axasiaTebs naklovanebebic. gundis wevrebs Soris maTi
ormagi daqvemdebarebis gamo, SeiZleba Seiqmnas konfliqturi situaciebi.
gundurobas, rig SemTxvevaSi axasiaTebs gadawyvetaTa miRebis gadametebuli
decentralizacia, ris gamoc funqcionaluri menejerebi kargaven gundis
winaSe mdgradi amocanebis gadawyvetaze kontrols, xolo gundebis
liderebis miswrafeba, xSir SemTxvevaSi, iwvevs korporaciis miznebis meore
planze gadanacvlebas.
matriculi struqturis dros, muSakebi erTdroulad erTiandebian
mudmiv-funqcionalur jgufebSi da saproeqto gundebSi (ix. nax #23). am
dros gamoiyeneba funqcionaluri da specializebuli struqturuli
sqemebi. organizacia iyenebs matricul struqturas maSin, rodesac
funqcionaluri qvedanayofebis marTva moiTxvos axal pirobebze swraf
reagirebas da muSakebis maRal kvalifikacias.
im firmebs Soris, romlebic xelmZRvaneloben am struqturebs aris
`proqter end gembl~-i. 30-iani wlebidan es firma menejerebs niSnavda
konkretuli saqonlis (sasaqonlo niSnis) mixedviT. maTi mizani iyo iseTi
cnobili saqonlis SemuSaveba da marketingi, rogoricaa: sarecxi saSualeba
`taidi~, bavSvis erTjeradi safeni `pampersi~, kbilis pasta `kresti~ da
sxva.
gamomcemloba
192
muSaoba. ase magaliTad, kompania `merki~ proeqtis realizaciis mTel
periodze niSnavs proeqtis xelmZRvanels. is valdebulia, gaakontrolos
axali ideis moZraobis yvela etapi, sakonstruqtoro samuSaoebiT
dawyebuli, damTavrebuli produqciis gamoSvebiT. [203,p,30].
qseluri specializacia SedarebiT axali Seqmnilia. qseluri
specializaciis dros, ZiriTadi funqciebi nawildeba calkeul mcire
kompaniebsa da firmis Stab-binas Soris erTiani eleqtronuli sistemis
meSveobiT. nakeTobis inJineruli damuSaveba, marketingi, buRalteria,
samecniero kvleva erT organizaciaSi ar aris warmodgenili, isini iyofian
calke organizaciebad da saqmianoben kontraqtiT. aseTi midgoma efeqtiania
saerTaSoriso organizaciisaTvis, radganac is iZleva msoflios yvela
qveynidan resursebis mozidvis SesaZleblobas.
rodesac korporacia `jijinal ekvipmentma~ gadawyvita axali
procesoris Seqmna, man mTeli evropis da amerikis specialistebisagan
Semdgari gundi Seqmna. eleqtronuli nawili daaproeqtes irlandiaSi,
operatiuli sistema masaCusetSi, sqemebi _ inglisSi, warmoeba
SotlandiaSi. kompaniebi SeTanxmebebs aRwevdnen kompiuteruli sqemiT.
[203,p,21].
am sistemis nakli is aris, rom mas ar gaaCnia saerTo xelmZRvaneloba,
garda amisa, Tu erT-erTma kompaniam igrZno sirTuleebi biznesSi, mas
SeuZlia, CaSalos qseluri proeqti. muSakebi ar eqvemdebarebian saerTo
mizans, isini pasuxs ageben TavianT viwro funqcionalur davalebebze.
[200,p,31].
IX. 5. horizontaluri organizaciuli struqtura
193
menejeri-integratori es aris xelmZRvaneli, romelic axdens
ramodenime funqcionaluri jgufis koordinacias. aseTi menejerebi arian
proeqtis, sasaqonlo niSnis, programis xelmZRvanelebi. funqcionaluri
menejerebi uSualod xelmZRvaneloben TavianT qveSevrdomebs. amitom,
menejer-integratorebi axdenen im jgufebis saerTo koordinacias,
romlebic ar imyofebian mTlian funqcionalur daqvemdebarebaSi. mi-
uxedavad amisa, menejer-integratorebi aumjobeseben qvedanayofis hori-
zontalur koordinacias, axdenen konkretuli proeqtebis SemuSavebas.
[214,p,361].
horizontaluri da vertikaluri struqturebis Tanafardoba
gansazRvravs koordinaciis marTvis xasiaTs. vertikaluri struqturis
upiratesoba vlindeba imaSi, rom is aZlevs kompanias yvela organizaciul
doneze mkacri kontrolis SesaZleblobas, qmnis mkacr organizaciul
erTobas, axdens vertikalur doneze Zalauflebis centralizacias da
komunikaciur urTierTobas. horizontaluri struqtura ki piriqiT _ cvlis
funqcionalur damokidebulebas ise, rom horizontalur doneze martivdeba
koordinacia. uflebamosilebani da gadawyvetilebaTa miRebis sistema aris
decentralizebuli da isini eyrdnobian muSakebis gamocdilebas,
kvalifikacias da ara daqvemdebarebis ierarqias. yvelaze optimaluri aris
marTvis horizontalur da vertikalur struqturebs Soris wonasworobis
miRweva ise, rom maqsimalurad efeqtianad gamoyenebuli iqnas orives
upiratesobani.
194
informacia. Worebi vrceldeba, rogorc kompaniis SigniT, aseve kompaniebs
Soris. is muSakebi, romelTac gaaCniaT piradi kavSirebi kompaniis
xelmZRvanelobasTan xels uwyoben informaciis araoficialur ga-
vrcelebas. erTis mxriv, es ar warmoadgens saSiS movlenas, magram zo-gjer
uaryofiTi xasiaTis matarebelicaa. xmebis gavrcelebas gamocdili
xelmZRvanelebi iyeneben maT mier dasaxuli miznebis realizaciisaTvis.
Worebis gavrceleba iZleva warmodgenas imaze, Tu rogor epyrobian
muSakebi sakuTar kompanias da ras fiqroben mis saqmianobaze gareSe
pirebi.
2) Sidasafirmo urTierTobaTa sistema. masSi igulisxmeba iseTi
rTuli movlena, rogoric aris xelisuflebisaTvis brZola, romelic
arsebobs nebismier organizaciaSi. adamianTa jgufebi qmnian socialur
ierarqias, erTni marTaven, meoreni arian qveSevrdomni. imdenad, ramdenadac
Tanamedrove muSakebi did mniSvnelobas aniWeben Tanamdebobriv zrdas da
Semosavlebis matebas, isini eZeben am miznebis realizaciis gzebs. amis erT-
erTi mTavari instrumenti aris kompaniis SigniT urTierTobaTa sistema.
adamianTa erTi jgufisaTvis kompaniis SigniT urTierTobaTa sistema
aris is meqanizmi, TavianTi miznebis misaRwevad, romliTac SesaZlebelia
sxvadasxva adamianebis ganwyobiT manipulireba. Tu moqmedebis es stili
aris ganoyierebuli kompaniaSi arsebuli mikroklimatiT, maSin muSakebs
Soris urTierTobani kompaniis SigniT warmoqmnili daZabulobis wyaro
xdeba. Sidasafirmo urTierTobaTa sistema rig SemTxvevaSi pozitiur
rolsac TamaSobs. ase magaliTad, adamianTa mizandasaxuloba iZleva maT
saqmianobaSi dadebiT Sedegebs, xolo is faqti, rom adamianebi ibrZvian
aRiarebisaTvis, niSnavs imasac, rom vinc ibrZvis Tavisi Sromis dadebiTi
SedegebisaTvis, adre Tu gvian aRwevs Tanamdebobriv zrdas. ukanasknel
wlebSi saqmiani urTierTobebis efeqtianobis amaRleba gulisxmobs iseT
axal formebs, rogoric aris piradi kontaqtebis gafarToeba da
proteqcionizmi.
adamianTa bunebaSi Cadebulia is WeSmariteba, rom isini cdiloben,
iTanamSromlon im pirovnebebTan, romlebsac kargad icnoben da afaseben,
rac warmoadgens safuZvels piradi kontaqtebis gafarTovebis auci-
leblobis safuZvels.
piradi kontaqtebis gafarToveba moicavs sam ZiriTad elements, esenia:
I. Tavis warmoCenis SesaZlebloba (rac ufro met adamianebTan gvaqvs
kontaqti, miT meti SesaZlebloba, am TvalsazrisiT davamaxsovroT
TiToeul maTgans Cveni Tavi). II. advilad daaxloebis SesaZlebloba.
adamianebi biznesSi upiratesobas aniWeben im pirovnebebs, romlebsac
gaaCniaT unari, martivad warmoaCinon TavianTi SesaZleblobebi. III.
sakuTari imijis Seqmnis unari, anu imis SesaZlebloba, rom srulad
warmovaCinoT Cveni kompetencia da saqmiani urTierTobebis. optimisturi,
enTuzmiazmiT aRsavse midoma saqmisadmi da cxovrebisadmi, rogorc wesi
izidavs sxva adamianebs. [159,p.48].
karieristuli zrdis erT-erTi meTodi mdgomareobs proteqtoris
winaSe imijis SeqmnaSi. ukanasknelSi igulisxmeba kompaniis is gamocdili
da avtoritetuli muSaki, romelic SemdgomSi SesaZlebelia rekomendatori
gaxdes Tqveni karieristuli Tu profesiuli zrdis gzaze.
proteqtorTan urTierToba, rogorc wesi, myardeba araoficialur
doneze. zogierT kompaniaSi SemuSavebulia specialuri programebi, sadac
gawerilia Tu, romeli gamocdili muSaki gauwevs Sefobas damwyeb
195
TanamSromels. kompania `dJiuvelis~ prezidenti da direqtorTa sabWos
Tavmjdomare donald perkinsi miuTiTebs _ `me ar vcnob iseT magaliTs,
rodesac biznesSi vinme aRwevs warmatebas `sponsorisa~ da damrigeblis
gareSe~. [160,p.31].
mimoxilviTi SekiTxvebi:
1. rogoria organizaciuli struqturis mniSvneloba?
196
2. CamogviTvaleT organizaciuli struqturis Seqmnis sami stadia?
3. ra aris marTvis norma?
4. ra igulisxmeba vertikalur organizaciul struqturaSi?
5. rogori aris horizontaluri organizaciuli struqtura?
6. ratom uwyobs horizontaluri organizaciuli struqtura xels
axlis DSeqmnis process?
7. rogori aris vertikaluri da horizontaluri struqturis
saukeTeso Tanafardoba?
8. rogor SeiZleba gamoviyenoT saukeTesod horizontaluri
organizaciuli struqtura?
197
uaryofiTi Tvisebebi _ is axdens konfliqtebis provocirebas im
situaciebSi, romlebic moiTxoven oficialur organizacias, xdeba xmebis
gavrcelebis mizezi; xels uwyobs kompaniis gegmis Seusruleblobas.
8. CamogviTvaleT korporaciuli kulturis dadgenis eqvsi tipi?
korporaciuli kulturis dros 1)unda ganisazRvros qvedanayofebis
ganlageba ise, rom cxadi gaxdes maTi damokidebuleba kompaniis
xelmZRvanelobasTan; 2) aucilebelia davazustoT, Tu rogor sruldeba
kompaniis lozungis moTxovnebi; 3) davadginoT Tu rogor aris
organizebuli korporaciis samdivno; 4) rogor arian datvirTuli muSakebi;
5) vin daeqvemdebareba Tanamdebobriv zrdas; 6) ramdenad xangrZlivad
muSaoben adamianebi erTsa da imave Tanamdebobaze.
198
Tavi X
saqonlisa da momsaxurebis warmoeba
199
X. 1. warmoebis procesis genezisi da ganviTareba
36
ufro dawvrilebiT warmoebis roli biznesSi aRwerilia wignSi: T. Sengelia, sawarmoos
ekonomika. Tb. 1999 w. 593 gv.
200
nakeTobebis Seqmnis procesi. mesame nabiji dakavSirebulia cnobil
`fordis~ avtoindustriis damaarseblis genri fordis saxelTan, mis
sawarmoebSi pirvelad nakaduri warmoebis - konveieris warmoSobasa da da
nergvasTan. mas Semdeg, rac mewarmeebma SeZles meqanizaciis,
standartizaciis da konveieruli warmoebis danergva, dRis wesrigSi dadga
ZviradRirebuli xeliT Sromis avtomaturiT Canacvlebis procesi, rac
dakavSirebulia avtomatizaciasTan, anu warmoebis iseT organizaciasTan,
rodesac meqanikuri operaciebi sruldeba adamianis minimaluri
monawileobiT.
am procesebma safuZveli Cauyara masobriv warmoebas, anu warmoebis im
yvelaze produqtiul formas, rodesac erTgvarovani produqcia masobrivad
iwarmoeba da ikavebs Tavis adgils bazarze, riTac mniSvnelovnad ecema
misi fasi da is xelmisawvdomi xdeba adamianebis didi jgufisaTvis. amiT
aris motivirebuli masobrivi warmoebis mqone qveynebSi xalxis SedarebiT
maRali cxovrebis done.
meore samrewvelo revolucia gacilebiT mets niSnavs, vidre Sromis
nayofierebis zrda. es aris warmoebaSi sruliad axali teqnologiuri
miRwevebis danergvis procesi. Tanamedrove kompaniebi warmoebis processa
da struqturas ganixilaven, rogorc strategiul iaraRs da ara mxolod
Sromis nayofierebis zrdisa da TviTRirebulebis Semcirebis wyaros,
[54,p.100]. isini cdiloben, `aamaRlon warmoebis efeqtianoba misi yvela
Semadgenlis: sawarmoo teqnologiis, warmoebis procesis gaumjobesebis,
materialuri resursebis srulyofis, produqciis xarisxis amaRlebisa da
adamianur urTierTobaTa srulyofis gziT. warmoebis organizaciis
Tanamedrove teqnologiebs miekuTvneba:
- kompiuteruli daproeqteba da konstruqtireba;
- kompiuterizebuli warmoeba;
- kompiuteruli sistemis warmoebaSi integrireba;
nebismieri tipis produqciis Seqmnis amosavali punqti aris daproqteba.
Tanamedrove teqnologiebSi kompiuterebi gadamWrel rols TamaSoben.
kompiuteruli daproeqteba aris kompiteruli grafikis gamoyeneba
produqciis damzadebis procesSi, masTan mWidrod aris dakavSirebuli
kompiuteruli konstruireba. kompiuterze agebuli samganzomilebiani
konstruqcia da misi gaangariSebani SesaZleblobas aZlevs inJinrebs,
Caataron am nakeTobis testireba (gamocda) misi eqsperimentaluri modelis
Seqmnis gareSe. ase magaliTad, `boingis~ firmis inJinerma maTi ` ~
modelis TviTmfrinavis daproeqtebis procesSi Seqmnes virtualuri
produqcia, romlis gamocda (testireba) SesaZlebeli gaxda awyobis
procesis organizaciamde. [137,p.28]. amdenad, Tanamedrove teqnologiebi
iZleva SesaZleblobas, srulad Semowmdes nakeTobis yvela parametri
warmoebaSi CaSvebamde.
kompiuterebis gamoyenebas (robotebis, teqnikuri kontrolis
mowyobilobis, avtomaturad marTvadi satransporto saSualebis)
samrewvelo mowyobilobis kontrolis mizniT, ewodeba kompiuterizebuli
warmoeba. aseTi warmoeba swrafad xdeba axali tipis produqciis danergvis
umniSvnelovanesi faqtori. magaliTad, kompania `oneida ltd~ misi
produqciis warmoebis procesSi. iyenebs daproeqtebis analogiur
teqnologias amis safuZvelze, daproeqtebis warmoebis procesi, romelic
70 mde dRes moiTxovda, amJamad sruldeba mxolod 35 dReSi~[120,p.48].
201
kompiuterizaciis yvelaze maRali done miiRweva im warmoebaSi,
romelic integrirebulia kompiuterul sistemaSi, rodesac daproeqtebis,
konstruqtirebis da warmoebis yvela komponentebi erTiandeba erTian
kompiuterul qselSi, romlis meSveobiTac warmoebis yvela qveganayofi
amyarebs erTmaneTTan kavSirs. [258,p.20]. mravali kompaniisaTvis warmoebis
aseTi tipi konkurenciul brZolaSi aris ufro mniSvnelovani gza, vidre
avtomatizaciis msxvili sqemebi, romlebic gamoiyeneba ukanaskneli aTi
wlis ganmavlobaSi. [214,p.687].
warmoeba integrirebul kompiuterul sistemaSi aris momavlis
teqnologia, romelsac dResac iyenebs iaponuri kompania `fanuki~, sadac
momuSaveTa mier dRisiT mzaddeba robotebis detalebi, xolo Ramis
saaTebSi mTels sawarmoo process axorcielebs erTi muSa, robotebis
farTo warmomadgenlobiT. [258,p.21].
samrewvelo revoluciis erT-erTi miRweva aris ramodenime amwyob
konveierze erTi saxeobis produqciis Seqmna. warmoebis procesSi
dReisaTvis aSkarad gamoikveTa axali tendencia. drekadi sawarmoo
sistemebis danergva da viwro specializebuli sawarmoebis Seqmna
warmoadgens progresuli warmoebis ganviTarebis safuZvels.
drekad sawarmoo procesebSi mowyobilobis regulireba xdeba
kompiteruli sistemebiT. drekadi sawarmoo procesebis pirobebSi, erATi
saxeobis produqciidan meoreze gadasasvlelad saWiroa am procesis
kompiuteruli marTva, rac ar moiTxovs saamqroebis srul gadawyobas. am
sistemebis meSveobiT, `jeneral eleqtrikis~ im qarxanas, romelic uSvebs
eleqtromricxvelebs, SeuZli, martivad, axleburad daprogramebis Semdeg,
gamouSvas nebismieri im ori aTasi nawarmidan, romelic Seadgens am
korporaciis nomenklaturas.
drekadi sawarmoo sistemis erT-erTi upiratesoba mdgomareobs imaSi,
rom mis safuZvelze moqmedi sawarmoebi SeiZleba iyos mcire zomis da
gaaCndeT specializaciis maRali xarisxi. amdenad, yovelive es Seadgens
viwro specializebul sawrmos Taviseburebas. viwro specializebuli
sawarmo axdens bazris viwro segmentisaTvis mcire asortimentis saqonlis
warmoebaze yuradRebis koncentracias.
aseT warmoebas safuZvelSi udevs ori mniSvnelovani faqtori:
pirvelis mixedviT, erT sawarmoze Znelia produqciis warmoebasTan
dakavSirebuli yvela sakiTxis gadawyveta, xelmZRvanelobam unda daadginos
prioritetuli sakiTxebis rigiToba da moaxdinos maTze yuradRebis
koncentrireba. meore, mdgomareobs imaSi, rom warmatebuli saqmianoba
eqvemdebareba simartives da ganmeorebadobas. viwro specializebuli
sawarmo, mkafio amocanebiT, gamarTuli menejmentiTa da mdidari
gamocdilebiT aris is, rac aucilebelia Tanamedrove pirobebSi biznesis
efeqtianobis amaRlebisa da konkurentunarianobis zrdisaTvis.
202
da sxva) gamomdinareobs biznesis saerTo miznebidan, ufro sworad,
emorCileba biznesis miznebis moTxovnebs.
sawarmoo strategia, unda ganvasxvaoT sawarmoos Tanamedrove
teqnologiuri miRwevebis danergvisagan. warmoeba strategiuli
upiratesobis wyaro xdeba maSin, rodesac misi Zalisxmeva mimarTulia
saqmianobis im sferoze, romelic mas upiratesobas aniWebs konkurentebis
winaSe. aRniSnulidan gamomdinare, warmoebis strategia aris ara mxolod
misi teqnologiuri ganviTareba, aramed saqmianobis im mimarTulebis
srulyofa, romelic mas prioritets aniWebs konkurentebTan SedarebiT.
yovelive es iZleva kompaniis ganviTarebis SesaZleblobas. konkurenciis
mudmivad cvalebad dinamikur garemoSi.
sawarmoo procesis marTva aris biznesis strategiis realizacia.
sawarmoo procesi es aris im operaciebis erToblioba, romlis saSualebiT
firma qmnis materialur sikeTeebs da awvdis maT momxmareblebs. am
procesebSi aisaxeba firmis is ZiriTadi SesaZleblobani, romlebic
gansazRvraven misi ganviTarebis perspeqtivas. firmis ZiriTad
SesaZleblobaTa realizacia gansazRvravs mis warmatebas. Sesabamisad, maTi
swori marTva iZleva SesaZleblobas ara mxolod davakmayofiloT
dRevandeli momxmareblebis moTxovnebi, aramed movaxdinoT momavalSi maTi
prognozireba. kargad momuSave warmoebas gaaCnia ganviTarebis strategiuli
SesaZleblobebi, radganac gamonTavisuflebuli resursebi SeiZleba,
gamoviyenoT axali miznebisaTvis. 1990 wels kompania `reiqhemi~ aRmoCnda
krizisis winaSe, radganac menejerebis ZiriTadi problema daiyvaneboda
mxolod gasaRebis bazrebis Zebnaze. kompaniaSi gatarebuli reformebi
Seexo sxvadasxva sferoebs: Camoyalobda mmarTveli gundebi, ris gamoc
gamoTavisuflda muSakebis 33%, dainerga logistikuri momaragebis funqcia
`zustad droze~, ris gamoc sasawyobo danaxarjebi 7 milioni dolariT
Semcirda. produqciis TviTRirebulebis Semcirebis Sedegad, kompania
gavida axal bazarze, ris gamoc is gaxda ara mxolod momgebiani, aramed
Seqmna perspeqtiuli ganviTarebis strategiuli SesaZleblobebi. [130,p.42].
sawarmos menejerebis ZiriTadi funqcia mdgomareobs imaSi, rom firmam
aiTvisos warmoebis da organizaciis yvelaze mowinave meTodi,
modernizaciis Sedegad SeinarCunos mowinave poziciebi bazarze. saukeTeso
maCvenebeli, romelic asaxavs firmis mowinave miRwevebs aris Sromis
nayofiereba. urTierTdamokidebuleba am or parametrs Soris SeiZleba
grafikulad Semdegnairad aisaxos.
ix. bax. #25
Semdgomi zrda
xarisxi
dabali
203
maRali dabali
TviTRirebuleba
204
satransporto qselis ganviTarebis done. sawarmoo simZlavreebis
ganTavsebis Sesaxeb gadawyvetilebaTa miRebis procesSi gaiTvaliswineba
iseTi mniSvnelovani faqtorebi, rogoricaa xalxis cxovrebis doneebSi
regionaluri sxvaoba, momuSaveTa kvalifikacia da samuSao Zalis
Rirebuleba. sawarmoo simZlavreebis ganlagebis Sesaxeb gadawyvetilebis
miRebis procesebze moqmedi faqtorebis nusxa, warmodgenilia Semdegi
cxrilis saxiT:
37
wyaro: Mark L. Goldstein. Choosing the Right Site//Industry Week. 1999. April. 58
205
sawarmoo dagegmvas;
sawarmoo procesis samarSruto-teqnologiuri ruqis SemuSavebas
(marSrutizacia);
kalendarul dagegmvas;
dispeCerizacias da Sesrulebis kontrols.
206
ori sqemisagan gansxvavebiT, mocemul SemTxvevaSi, mTeli sawarmoo procesi
mimdinareobs erT adgilas an erT obieqtzea koncentrirebuli. aseTi
meTodika iZleva SesaZleblobas, davzogoT is resursebi, romlebic
aucilebelia nakeTobis gadaadgilebisaTvis. amasTan, mniSvnelovnad
rTuldeba samuSaoTa Catarebis grafiki.
es sqema gamoiyeneba momsaxurebis sferoSic. ase magaliTad, saxlis an
ezos keTilmowyobis procesSi, an intensiuri Terapiis ganyofilebaSi,
sadac pacienti rCeba erT adgilas, xolo eqimebis, wamlebis, kvebis
koncentrireba xdeba palataSi.
X. 5. kalendaruli dagegmva
operaciebi ganrigi
1. karadis karebis damzadeba
2 .burRva,
qvedanayofebi
randva
1. awyoba,
SeRebva
kvirebi I II III IV V VI VII
207
nax. # 26 gantis cxrili.
208
am gegmis mixedviT. garda amisa, warmoebis procesi ar aris dazRveuli
avariis, meqanizmebis dazianebisa da sxva SemTxveviTi faqtorebisagan.
amdenad, warmoebis mmarTvels unda gaaCndes imis SesaZlebloba, rom
moaxdinos am da sxva gauTvaliswinebel movlenebze operatiuli reagireba.
yvelaze efeqtiania urTierTTanamSromlobis is sistema, sadac warmoebis
mmarTveli da muSebi mudmiv SeTanxmebul reJimSi moqmedeben.
warmoebis kontrolis sistemasTan erTad, gadamWreli mniSvneloba
gaaCnia produqciis xarisxis kontrolis sistemas, rac miiRweva
mowyobilobis stendze gamocdis an saqonlis xarisxis Sefasebis gziT.
mewarmeebs dRes kargad aqvT gaTavisebuli is WeSmariteba, rom warmoebis
efeqtianobis amaRleba warmoebis yvela fazis safuZvliani analizis,
produqciis xarisxis umkacresi kontrolis gziT aris SesaZlebeli, rac
Sesabamisad, mogebis zrdis, bazarze mocemuli saxeobis produqciis
konkurentunarianobis amaRlebisa da sakuTari adgilis damkvidrebis
SesaZleblobas iZleva.
mimoxilviTi SekiTxvebi:
209
eCerizacia-sawarmoo davalebebis ganawileba, kontroli – anu imis da-
zusteba, Tu ramdenad gegmazomierad mimdinareobs sawarmoo operaciebi.
6. dagvixasiTeT warmoebis organizaciis sami ZiriTadi sqema?
pirveli sqemis Sesabamisad, gadamuSavebis procesSi nedleuli gadadis
Tanmimdevrulad erTi adgilidan meorisaken. is yvela ganyofilebaSi
ganicdis specialur gadamuSavebas. konveiruli gadamuSavebis SemTxvevaSi,
nedleuli moZraobs konveierze da ganicdis Tanmimdevrul gadamuSavebas.
fiqsirebul poziciaSi gadamuSaveba gulisxmobs produqciis erT adgilas
awyobas, sadac xdeba aucielebli mowyobilobis, naxevarfabrikatebis da
kvalificirebuli muSaxelis koncentracia.
7. romelia kalendaruli dagegmvis srulyofis sami meTodi?
es meTodebia: 1) gantis grafiki, rac gulisxmobs sagegmo davalebaTa
Sesrulebis grafikis Sedgenas; 2) kritikuli gzis meTodi, romelSic
igulisxmeba im davalebaTa Tanmimdevrobis dadgena, romlebic moiTxoven
yvelaze did dros. is xels uwyobs produqciis realizaciis droiTi
CarCoebis kontrols; 3) programis Sefasebisa da analizis meTodi,
romelic efuZneba davalebaTa statistikur Sefasebas.
210
Tavi XI
materialuri resursebis marTva da logistika biznesSi
211
XI. 1. logistikis roli biznesis ganviTarebaSi
212
samecniero terminebs _ `logistika~-s da `logika~-s gaaCniaT saerTo
safuZvlebi. logistika warmoadgens logikis, rogorc azrovnebis
meTodebisa da Tvisebebis Sesaxeb mecnierebis Sinaarsobriv gagrZelebas.
logistikas, rogorc mecnierebas safuZveli Caeyara Zvel saberZneTSi.
Zveli berZnebisaTvis mecniereba logistika Seiswavlida angariSebis,
gaangariSebaTa sistemas. im umaRlesi donis Cinovnikebs, romlebic
awarmoebdnen sameurneo, safinanso da savaWro saqmianobaze kontrols –
ewodebodaT logistebi. arqimedes mtkicebiT. Cv. welT aRr. IV saukuneSi
Zvel saberZneTSi iyo 10 logistiki. Zvelma berZnebma es termini gadmoiRes
Zveli romaelebisagan. ukanasknelni masSi sxva Sinaars debdnen da mis qveS
gulisxmobdnen kvebis produqtebis an sakvebis ganawilebas. Sesabamisad, is
moqalaqeebi, romlebic am funqcias asrulebdnen, romis imperiis qalaqebsa
da soflebSi iwodebodnen logistikebad.
Semdgom epoqaSi, yvelaze adreul wyaroebSi, logistikis Sesaxeb
mosazrebebi gvxvdeba bizantiaSi da is ukavSirdeba bizantiis mefis (866-912)
leon VI-s moRvaweobas. am termins leon VI iyenebs Tavis saxelmZRvaneloSi
samxedro saqmis Sesaxeb. is mas ganmartavs, rogorc mecnierebas jaris,
momaragebisa da marTvis Sesaxeb. bizantiur armiaSi arsebobda specialuri
Tanamdeboba `logistasi~. ukanasknels ekisreboda sabrZolo laSqrobis
momaragebisa da sxva sakiTxebi.
sistematizebuli Sromebi logistikis Sesaxeb gvxvdeba frangi
samxedro Teoretikosis antuan anri jominis wignebSi (1779-1869). jominis
ekuTvnis 15 tomeuli revoluciuri omebis istoriis dargSi. cnobilia, rom
jaris marTvisa da momaragebis sakiTxebis ganxilvis procesSi napoleonic
iyenebs logistikis debulebebs. amdenad, XIX saukuneSi logistika
dafuZnda, rogorc samxedro mecniereba. logistikis principebi da
midgomebi farTod gamoiyeneba II msoflio omSi amerikuli da mokavSireTa
armiis momaragebis procesSi, romlis drosac es sakiTxi ayvanil iqna
nakadur safuZvelze.
amdenad, samxedro logistika gulisxmobs adamianuri resursebis,
teqnikis da samxedro aRWurvilobis miwodebis saSualebebs da meTodebs.
gasagebia, ratom warmoiSva logistika pirvelad samxedro sferoSi. es
motivirebuli iyo imiT, rom armia warmoadgenda mkacrad da mkafiod
organizebul struqturas, romelSic individualuri interesebi
eqvemdebareba struqturis interesebs. samoqalaqo da samrewvelo logi-
stika warmoiSva mogvianebiT da is dakavSirebulia tvirTbrunvisa da
mgzavrTbrunvis ganawileba-marTvasTan, informaciuli nakadebis moZra-
obasTan, ramac asaxva hpova Sveicariis ekonomikur sistemaSic.
dReisaTvis termini `logistika~ mocemulia yvela evropul
saxelmZRvaneloSi. xangrZlivi periodis ganmavlobaSi is gamoiyeneboda ori
umTavresi mimarTulebiT:
I. maTematikuri logikis;
II. satransporto-sasawyobo samuSaoebis teqnikisa da teqnologiis
asaxvisaTvis samoqalaqo da samxedro sferoebSi.
erT-erTi pirveli interpretacia logistikis, rogorc maTematikuri
logikisa gvxvdeba cnobili maTematikosis, germaneli filosofos-
idealistis golfrid leibnicis (1646-1716) SromebSi. man logistikas
maTematikuri logika uwoda. mogvianebiT, 1904 wels am terminis am saxiT
filosofiuri interpretacia aRiara Jenevis filosofiurma konferenciam.
213
logistika frangulad _ `Larousse~ germanulad _ `neologizmi~ gamo-
iyeneba sxva enebSic.
amdenad, logistikis erT-erTi interpretacia aris maTematikuri da is
asaxavs maTematikur konstruqciebs, teqnikur sistemas da sxva. amasTan,
biznesTan mimarTebaSi, logistika asaxavs maTematikur gaangariSebebs da
modelebs satransporto, sasawyobo da sxva amocanebis gadawyvetis
procesSi.
70-iani wlebis dasawyisSi xdeba logistis intensiuri gamoyeneba ara
samxedro sferoSi. 1971-75 wlebSi dasavleT evropasa da amerikis TiTqmis
yvela qveyana ganicdida umZimes energetikul kriziss. krizisma dRis
wesrigSi daayena ekonomikis ganviTarebaSi samxedro zomebis miRebis
aucileblobis sakiTxi. ekonomistebi da mewarmeebi am periodSi mimarTaven
logistikas, rogorc mecnierebas, romelic mkacr koordi-nacias uwevs
materialur-teqnikur momaragebas, warmoebas, ganawilebas da
transportirebas.
logistikis funqcia am periodSi mdgomareobs imaSi, rom is iZleva
saSualebas, gaerTiandes es sxvadasxva nawilebi erT mTlian sferoSi.
am logikidan gamomdinare, logistikam SeiZina sruliad axali
konceptualuri strategiis funqcia. praqtikaSi es niSnavda yuradRebis
gadatanas iseT mimarTulebebze, rogoric aris sasawyobo, sasaqonlo
SefuTviTi, informaciuli da sxva, rac 70-80-ian wlebSi kompiuteruli
bumis mizezi gaxda.
samecniero kvlevebma logistikis dargSi pragmatuli xasiaTi moipova.
ganxorcielda seriozuli gamokvlevebi materialuri da informaciuli
nakadebis regulirebis dargSi. am amocanebis gadawyvetam misca
saxelmwifoebs ESesaZlebloba, moexdinaT am sakiTxebis mkacri
koordinacia, rogorc makro, aseve mikroekonomikur doneze. am periodidan
moyolebuli terminma _ `logistika~ ufro farTo xasiaTi SeiZina.
214
logistikas, rogorc marTvis mecnierul safuZvels, sul ufro
farTod iyeneben ara marto mrewvelobaSi, vaWrobasa da transportSi,
aramed sabanko da sadazRvevo biznesSi, turizmSi da sxva sferoebSi. sul
ufro gamoiyeneba logistikis farTo gageba. aq igulisxmeba ekonomikuri da
sammarTvelo procesebis optimizaciis meTodologia.
aucilebelia, aRiniSnos, rom logistikis Teoriis kompleqsuri,
srulyofili gamoyeneba gamoyenebiT sferoSi miiRweva mxolod ekonomikuri
ganviTarebisa da azrovnebiTi progresis garkveul stadiaze. aRniSnulidan
gamomdinare, SeiZleba gavakeToT daskvna, rom logistikis gamoyenebis
xarisxi asaxavs sazogadoebis ganviTarebis irib kriteriums.
logistikuri koncefciis revoluciuri xasiaTi mJRavndeba imaSi, rom
xdeba tradiciuli marTvis sistemis ngreva ufro progresulis
sasargeblod. gardaqmnebi xdeba socialur-ekonomikuri saqmianobis yvela
stadiis mixedviT. mokle droSi yalibdeba marTvis axali struqtura,
romelic gamoirCeva adaptaciis maRali doniT, sagareo da saSianao
faqtorebis dinamikis mimarT.
logistikis evoluciuri xasiaTi mJRavndeba imaSi, rom rodesac
gadavdivarT sameurneo da mmarTvelobiTi saqmianobis Sesabamis doneze,
CairTveba bunebrivi seleqciis regulatorebi, romlebic orientirebulia
mTeli sistemis progresul ganviTarebaze.
dasavleT evropis qveynebSi Catarebuli gamokvlevebis safuZvelze,
gamovlinda, rom biznesSi drois 95% ixarjeba warmoebis materialur-
teqnikuri momaragebis da gasaRebis faqtorebze. saqonlis warmoeba ikavebs
drois mxolod 2%-s ,transportireba 3%-s.
aSS-Si materialuri resursebis maragTa moculoba eep-Si Seadgens
erToblivi erovnuli produqtis 15%-s. Sesabamisad, danaxarjebi
materialur-teqnikuri momaragebaze da transportze Seadgens 11 da 7%-s.
danaxarjebi logistikur operaciebze Seadgens: transportze1 4%,
saqonelis Senaxvaze _ 21%, materialur danaxarjebze _ 23%, admi-
nistraciul danaxarjebze _ 15%. [83,c.111].
gamokvlevebi, romlebic Catarda did britaneTSi, gviCveneben, rom
produqciis RirebulebaSi 70 procenti Seadgens logistikaze danaxarjebs.
aRniSnulidan gamomdinare, mniSvnelovani xdeba sakuTriv logistikaze
danaxarjebis Semcireba. aq, pirvel rigSi, specialistebis yuradReba unda
miiqcios Semdegi sakiTxebis Seswavlam:
1. materialuri resursebis, momaragebis, gasaRebis, Senaxvis marTvis
procesebis srulyofa;
2. mimwodeblebis, momxmareblebis da Suamavlebis samarketingo saqmianobis
srulyofa;
3. materialuri da informaciuli nakadebis moZraobis teqnologiis
optimizacia;
215
organizaciisa da mimoqcevis sferos, mTliani biznesis regulirebis
mniSvnelovan faqtors sabazro ekonomikis pirobebSi.
216
logistikis ganviTarebis stadiebi _ es aris misi mzadyofnis done
ekonomikur struqturebSi gamoyenebis TvalsazrisiT.
mikrodoneze ganasxvaveben logistikis ganviTarebis oTx stadias.
stadiebis dadgena moxda im gamokvlevebis safuZvelze, romelic Caatara
logistikis saerTaSoriso organizaciam dasavleT evropis qveynebSi.
gamokvleuli iyo 500 kompania ekonomikis 30 dargSi. maT Soris germaniis
130, holandiis - 100, didi britaneTis - 85, safrngeTis - 80, belgiis - 55,
italiis - 50 kompania. gamokvlevam, dagvanaxa Semdegi:
pirveli stadia xasiaTdeba logistikis araregularuli organizaciiT
da usistemo dReRamuri dagegmviT. materialuri resursebis
transportirebis centralizacia xdeba, rogorc qveynebis Sina, aseve
saerTaSoriso doneze. parametrebs Seesabameba gamokvleuli firmebis 75%.
meore stadiaze am funqciebisadmi damatebiT xdeba momxmarebelTa
centralizebuli momsaxureba da SekveTebis Sesaxeb informaciis da-
muSaveba. am jgufs miekuTvneba firmebis 20%.
mesame stadia winasagan gansxvavdeba imiT, rom aq xdeba logistikuri
prognozireba da samarketingo RonisZiebebis kompleqsis danergva. firmebSi
da kompaniebSi xdeba materialur-teqnikuri momaragebisa da gasaRebis
xangrZlivi periodis gegmebis SemuSaveba.
sawarmoo logistikuri procesebis dagegmva warmoebs erT Tveze
orientaciiT, aqtiurad gamoiyeneba makrologistikis elementebi. am jgufSi
Sevida gamokvleuli firmebis 18%.
meoTxe stadiaze aRmoCnda respodentebis mxolod 4%. es done
gamoirCeva imiT, rom ukve CamoTvlili funqciebTan erTad xdeba gasaRebis,
samarketingo RonisZiebebis kompleqsis danergva sawarmoSi.
meoTxe stadia yvelaze maRalia. masSi aseve warmodgenilia
integrirebuli samarketingo da logistikuri sistemebi, romlebic moicavs
kvlavwarmoebis mTel cikls - SekveTis miRebidan produqciis
momxmareblisadmi miwodebamde. firmebSi da kompaniebSi ganisazRvreba
materialur-teqnikuri momaragebis xangrZlivi an erT wliani gegmebi,
bazris koniuqtura da samomxmareblo moTxovna.
mecnierulad dasabuTebuli da kargad organizebuli samarketingo
strategiis danergva iZleva SesaZleblobas, firmebis sameurneo
saqmianobaSi danergos efeqturi logistikuri sistema, romelic
konkurentebis winaSe maTi upiratesobis sawindaria.
arsebuli monacemebis safuZvelze da ekonomikisagan viTarebis
Tanamedrove tendenciebis gaTvaliswinebiT, mosalodnelia, rom momaval
aTaswleulSi saqonelmwarmoeblebis didi raodenoba dasavleT evropis,
CrdiloeT amerikisa da Soreuli aRmosavleTis qveynebidan
ganaxorcieleben meoTxe stadiis logistikuri sistemebis realizacias.
garkveul dromde teqnikuri da teqnologiuri parametrebiT, ZiriTadi
warmoeba uswrebda infrastruqturis ganviTarebis parametrebs. bazris
koniunqturis zegavleniT warmoiSva sruliad axali midgoma
avtomatizaciis procesebisadmi. Seiqmna mdgradi sawarmoo sistemebi, ramac
minimumamde Seamcira sawarmoo cikli. aman migviyvana im mdgomareobamde,
rom biznesSi uSualod warmoebis process saerTo drois biujetSi
uWiravs 10-15%, xolo 85-90% modis sasawyobo da satransporto
operaciebze. aman logikurad migviyvana satransporto da sasawyobo
informaciuli nakadebis srulyofis aucileblobamde.
217
imdenad rTulia da mWidroa kavSiri sawarmoo da momsaxurebis sferos
Soris, rom warmoiqmneba urTierTobis sruliad axali forma e.w.
infraindustria.
infraindustria warmoadgens satransporto-sasawyobo teqnologiebis
erTobliobis integrirebas warmoebis procesSi. Sinaarsobrivad, es aris
mdgradi sawarmoo ligistikuri sistemebis Seqmna.
praqtikaSi dRes inergeba mdgradi infraindustriuli sistemebi,
romelTa safuZvelSi devs logistikuri koncefcia, romelic
mniSvnelovnad zrdis warmoebisa da mimoqcevis sferos efeqtianobas.
218
meore, logistikas gansazRvravs, rogorc diciplinaTSoris mecnierul
mimarTulebas, romelsac aqvs programuli xasiaTi, da dakavSirebulia
nakaduri procesebis efeqtianobis amaRlebasTan.
pirveli mimarTulebis mixedviT, cnobilia logistikis Semdegi
ganmartebani:
magaliTad, menejmentis dargSi amerikuli sabWo logistikas
ganmartavs Semdegnairad:
`logistika~ es aris tvirTebisa da sawyobebis, gadaadgilebis da
Sesabamisi saxeobis informaciis moZraobis miRebis procesi, mimwodeblidan
momxmareblamde. am procesis dagegmva, realizacia da kontroli. [88,c.71].
SesyidviTi saqmianobis problemebis britanuli instituti ganmartavs:
`logistika – es aris erTiani jaWvi, momarageba, warmoeba, gasaReba,
marTva da koordinacia, maT Soris miwodeblis SerCeva, warmoebis
materialuri uzrunvelyofa, maragebis ganlageba da mza produqciis
miwodeba momxmareblamde~.[84,c.32].
cnobili germaneli specialisti v. gilxofi Tvlis, rom `logistika es
aris mza produqciisa da masalebis moZraobis koordinacia, rogorc
sawarmos SigniT ase mis gareT. is iZleva masalebis nakadebis moZraobis
marTvis SesaZleblobas warmoebidan momxmareblamde fizikuri
`informaciuli da organizaciuli aspeqtebiT~.[88,c.81].
praqtikam daadastura, rom logistikisaTvis aseTi viwro gageba
aramarTlzomieria, amitom mkvidrdeba misi meore mimarTulebis definicia,
romlis Sesabamisad, logistika es aris materialuri, SromiTi,
energetikuli, informaciuli nakadebis dagegmvis, marTvisa da kontrolis
Teoria.
am ganmartebaSi materialurTan erTad gamoxatulia, sxva saxeobis
nakadebis marTvis aucilebloba. praqtikam daadastura, rom informaciis
gareSe nakadebis marTva araefeqturia. logistika dRes avrcelebs Tavis
areals fuladi, SromiTi, energetikuli resursebis marTvaze.
Tu GgavaerTianebT yvela midgomas, SeiZleba gamovyoT is saerTo,
romelic aerTianebs logistikur midgomas, es aris sxvadasxva xasiaTis
nakadebis dagegmva da marTva.
aRniSnulidan gamomdinare, SeiZleba gamovyoT logistikis
Semajamebeli ganmarteba, romlis Sesabamisad:
logistika _ es aris nakaduri procesebis dagegmvis, marTvisa da
kontrolis sistema sasargeblo resursebis (materialuris, informaciulis,
safinasos, energetikulis) warmoebis, momaragebis, gana-wilebisa da
gasaRebis procesi, sawarmoo, komerciuli, sakomunikacio informaciuli
teqnologiebis gamoyenebis xarjze.
1. makrologistikad;
219
2. mikrologistikad.
220
srulad agebs pasuxs saqonlis miwodebis. vadebze, xolo transportirebas
axdens erTiani dokumentaciis mixedviT.
amasTan erTad, globaluri logistikuri strategiis danergvis mizniT,
aucilebelia, gadavwyvitoT, rigi samarTlebrivi, saorganizacio, teqnikuri
sakiTxebi, maT Soris Tanamedrove sainformacio teqnologiebis danergva.
iseTi teqnologiebi, rogoricaa: satransporto saSualebebis moZraobis,
kontrolis, marTvis subieqtebs Soris eleqtronuli informaciis gacvlis
marTvis sistema da sxva.
mikrologistika, mikrodoneebze ganixilavs sainformacio, materialuri
da sxva nakadebis marTvis sakiTxebs.
is eyrdnoba calkeuli firmebis an sawarmoTa korporaciuli
jgufebis interesebs. im jgufebis, romlebic erTiandebian saerTo
sameurneo kavSirebis optimizaciis mizniT.
SesamuSavebeli problemebis masStabebidan gamomdinare, logistikis
struqturizaciis mizniT, gamoiyeneba sxva principebic, ase magaliTad,
moqmedebis masStabebis mixedviT, logistika iyofa:
1. sagareo logistikad;
2. saSinao logistikad.
221
yvela zemoTxsenebuli mikrologistikis saxeebi, moicaven materialuri
da informaciuli nakadebis marTvis sakiTxTa kompleqss.
amasTan erTad, imisaTvis, rom gamoiyos satransporto nakadebis
mniSvneloba materialuri resursebis momarageba-gasaRebis procesSi,
specialistebi am sakiTxebs logistikis kidev erT saxeobaSi –
satransporto logistikaSi aerTianeben.
ekonomikur literaturaSi gvxvdeba agreTve iseTi cneba, rogoricaa
sasawyobo logistika. im sakiTxTa wre, romelic Sedis ukanasknelSi
nakarnaxevia ukanasknelis dasaxelebiT. es aris yvela is procesi da
operaciebi, romelic dakavSirebulia materialuri resursebis SenaxvasTan,
dasawyovebasTan da sasawyobo meurneobaSi gadamuSavebasTan.
ukanasknel periodSi fulad mimoqcevis sferoSi logistikuri
proncipebisa da meTodebis aqtiur gamoyenebasTan dakavSirebiT, logistikis
axal sferos – finansuri logistikis formireba xdeba. misi gavrcelebis
areali moicavs sabanko, sadazRvevo, sagadasaxado, sainvesticio da savaWro
sferoebs. is gankargavs fulad nakadebis moZraobas, am procesis
racionalizacias maTi moZraobis yvela safexurze.
222
danaxarjebis minimizacia, arsebuli simZlavreebis maqsimaluri
gamoyenebis pirobebSi.
strategiuli da operatiuli marTvis pirobebSi, logistikuri
sistemebis Seqmna unda ganvixiloT, rogorc biznesSi konkurenciuli
brZolis, mogebis amaRlebis garantia. aseTi midgoma gamarTlebulia
imdenad, ramdenadac logistikuri sistemebis formireba dakavSirebulia:
- bazris siRrmiseul SeswavlasTan, misi tendenciebisa da
kanonzomierebis dadgenasTan;
- alternatiuli variantebis SemuSavebis meTodebis optimizaciasTan da
swori arCevanis gansazRvris problemebTan;
- ara marto saboloo, Sualeduri, aramed Tanmxlebi movlenebis
prognozirebasTan;
- yvela doneze da marTvis yvela sferoSi moqmedebaTa
sinqronizaciasTan.
unda avRniSnoT, rom logistikuri koncefciis praqtikuli gamoyeneba
moqmedi struqturis pirobebSi iZleva SesaZleblobas:
avamaRloT materialuri, informaciuli da sxva tipis nakadebis
moZraobis mTeli gzis analizis obieqturobisa da kontrolis
Sedegianoba;
SevimuSavoT gadawyvetilebaTa miRebis, alternatiuli variantebi,
gavmarToT da movawesrigoT maTi miRebis SesaZleblobebi;
gavamartivoT ekonomikur-maTematikuri da sxva meTodebis gamoyenebis
SesaZleblobani maTi dagegmvis, realizaciisa da kontrolis etapebze.
davadginoT gadasawyveti amocanebis Sefasebis kriteriumebis
parametrebis siswore, rac iZleva SesaZleblobas, movaxdinoT
sameurneo subieqtebis sakvlevi da praqtikuli saqmianobis optimizacia;
avamaRloT miznobrivi orientirebis SerCevis efeqtianoba.
kvlavwarmoebis procesSi gamoiyofa 2 ZiriTadi nakadi: jer erTi,
aucilebelia, SeviZinoT is warmoebis faqtorebi, romlebic Semdgom
gadamuSavdeba warmoebis procesis sxvadasxva stadiaze, ris Sedegadac
miiReba mza produqcia da meore stadia: momxmareblidan fuladi nakadi
gaedineba mwarmoeblisaken, romelTa nawili gamoiyeneba warmoebis
faqtorTa kvlavwarmoebisaTvis.
amdenad, Ukvlavwarmoebis procesi moicavs momaragebis, warmoebisa da
gasaRebis procesebs. am stadiebs SesaZlebelia daematos sawyobSi
produqciis gaCerebis funqcia.
risTvis aris saWiro aseTi klasifikacia? upirveles yovlisa,
sawarmoos SigniT ekonomikuri analizisaTvis, misi praqtikuli
organizaciis srulyofisaTvis.
yvela zemoT aRniSnuli funqcia xasiTdeba mis SigniT Sesasrulebel
amocanaTa erTobliobiT. magaliTad, warmoebis funqcia moicavs sawarmos
SigniT warmoebis faqtorTa gadamuSavebas. am procesebs aqvs iribi Sexeba
gasaRebis bazrebTan. warmoebis stadiaze aucilebelia, gadavwyvitoT
Semdegi amocanebi: davadginoT Sesasrulebel samuSaoTa Tanamimdevroba,
gaviangariSoT mowyobilobis datvirTvis koeficienti da simZlavreebi,
davadginoT gamosaSvebi produqciis asortimenti, misi optimaluri
Tanafardoba, movaxdinoT teqnologiuri procesebis optimizacia da sxva.
momarageba da gasaReba aris materialur sikeTeTa moZraobis procesi
bazrisaken da bazridan, romlis drosac, sawarmoo gamodis gamyidvelis an
myidvelis rolSi. am stadiis amocanebs da maT gadawyvetis SesaZleblobebs
223
gansazRvravs gasaRebisa da momaragebis marketingi. am SemTxvevaSi gasaReba
da momarageba Seadgens erTiani sistemis saerTo elementebs, amasTan,
miuxedavad samarketingo politikis saerTo niSnebisa orive SemTxvevaSi,
maT Soris arsebobs arsebiTi sxvaoba. procesebis organizaciaSi ZiriTadi
sxvaoba mdgomareobs imaSi, rom pirvel SemTxvevaSi mimdinareobs saqonlis
moZraoba sawarmodan bazrisaken, xolo meore SemTxvevaSi _ bazridan
sawarmosaken.
raSi mdgomareobs momaragebis funqciebi?
momarageba qmnis safuZvlis mTeli sawarmoo procesis
ganxorcielebisaTvis. amdenad is iZens warmoebisaTvis amosavali funqciis
datvirTvas. Seferxebebi momaragebaSi gansazRvravs mTlianad warmoebis
procesis Seferxebas. amdenad, misi ZiriTadi funqcia mdgomareobs
aucilebeli resursebis SeZenaSi, sawarmoos teritoriamde mizidvasa da
warmoebaSi CasaSvebad momzadebaSi.
SesyidvasTan erTad, aucilebelia, gaviTvaliswinoT resursebis
eqspluataciis sxva formebi, iseTebi rogoricaa lizingi, ijara da sxva.
amdenad, momarageba es aris ara mxolod warmoebisTvis aucilebeli
resursebis yidvis procesi, maTi sakuTrebaSi SeZena, aramed momaragebis
amocana aris resursebis miRebis garantireba rogorc sakuTrebaSi maTi
SeZenis, aseve arasakuTrebiTi operaciebis ganxorcielebis gziT.
arsebobs momaragebis sxvadasxva obieqtebi. sawarmoebSi is exeba
Semdegi saxis obieqtebs:
1. sawarmos personals;
2. Sesasyid momsaxurebas;
3. ZiriTadi saSualebebis momaragebas;
4. informaciis gare wyaroebis momaragebas;
5. masalebiT momaragebas.
iseTi umniSvnelo sawarmoo faqtori, rogoricaa samuSao Zala,
moiTxovs Sesabamisi socialuri politikis gatarebas da Sromis pirobebis
dacvas. momaragebis am subiqtis kidev erTi specifika mdgomareobs imaSi,
rom misi reglamentireba xdeba SromiTi kanonmdeblobisa da satarifo
xelSekrulebebis Sesabamisad.
ZiriTadi saSualebebis SeZena yovelTvis rodi gulisxmobs maT fizikur
yidvas. rig SemTxvevaSi, mizanSewonili xdeba ZiriTadi saSualebebis
daqiraveba lizingiT, an aReba ijariT, momaragebis am funqcias sawarmoo
firmis kapitaldabandebaTa an investiciebis ganyofileba.
momaragebis obieqtebs Soris erT-erTi gadamwyveti mniSvneloba eniWeba
gare informacias. aRsaniSnavia, rom informaciis mopoveba, dajgufeba,
gadamuSaveba ar ganekuTvneba sawarmoo amocanaTa jgufs. is Sedis marTvis
sferoSi.
momaragebis ZiriTad funqcias Seadgens sawarmos momarageba masalebiT.
cneba `masalebi~ aris sakmaod farTo da is gulisxmobs Semdeg
materialur resursebs: nedleuls, naxevarfabrikatebs mza produqcias da
damxmare masalebs, makompleqtebel nakeTobebs da sxva.
momaragebis obieqti xdeba ara yvela `masala~, aramed mxolod romelic
Seisyideba garedan.
warmoebis procesisaTvis an misi stadiisaTvis SesaZlebelia gamoiyos
masalebis Semdegi saxeobebi:
224
a) nedleuli, romelic Seadgens mza produqciis substacias da miiReba
misi gadamuSavebis Sedegad. nedleuls SesaZlebelia mivakuTvnoT is
pirveladi masalebi, romelTac ar gauvliaT sawarmoo gadamuSaveba.
b) damxmare masalebi aseve Seadgens mza produqciis substancias. maT
mza produqciis formirebis procesSi gaaCniaT mniSvnelovani funqcia.
magaliTad, Zafs samkervalo warmoebaSi. amasTan, unda avRniSnoT, rom ama
Tu im produqciis mikuTvneba `masalebis~ kategoriisadmi, damokidebulia
warmoebis specifikaze. ase magaliTad, teqstilur mrewvelobaSi Zafi aris
qsovilis warmoebisaTvis nedleuli.
225
gansazRvravs sawarmoSi logistikisa da momaragebis struqturebis cal-
calke arsebobis aucileblobas.
Tanamedrove pirobebSi rogorc sawarmos menejerTa, aseve mecnierTa
mxridan, did interess iwvevs logistikis problemebi. amasTan,
problematikis analizi am sferoSi fragmentulia da momaragebis
calkeuli fazebis SeswavliT, gasaRebis problematikis analiziT
Semoifargleba. Tu gavaerTianebT momaragebis, warmoebis, gasaRebis faqtebs,
maT kompleqturad gaanalizebiT miiRweva kompelqsuri funqcia, romelic
sruliad pasuxobs logistikur moTxovnebs.
logistikis kompleqsuri funqcia ar Semoifargleba mxolod momarageba-
warmoeba-gasaRebiT, procesebiT; arsebiTi mniSvneloba eniWeba dasawyovebis,
transportirebis elementebs. amdenad, am funqciis damatebiT, logistika es
aris personalisa da masalebis gadaadgileba sivrcesa da droSi, maTi
sawarmoo gadanawileba.
satransporto logistikaSi satransporto operaciebi emsaxureba
personalsa da masalebis gadaadgilebas sivrceSi. personalis logistika
gulisxmobs momuSaveTa saqmianobis grafikebis Sedgenas, xolo masalebis
logistika maTi Senaxvis grafikebis SemuSavebas. masalebisa da personalis
sivrcobrivi gadaadgilebis process emsaxureba am ukanasknelTa dagegmva.
amdenad logistika, rogorc Sida safirmo funqcia moicavs ramdenime
Semadgenel faqtors. iseTebs, rogoricaa masalebis da personalis
sivrcobrivi gadaadgilebis, maTi dagegmvis process da gadaadgilebis
obieqtebis gadajgufebas.
226
sainformacio nakadebis logistika moicavs: informaciis gadacemas,
Senaxvas, reorganizacias.
amdenad, materialur-teqnikuri momarageba moicavs: masalebisa da
mowyobilobis SeZenas, daqiravebas, momaragebis Seqmnas.
xolo materialur-teqnikuri uzrunvelyofa moicavs: masalebis teqnikur
kontrols, narCenebis gadamuSavebas da utilizacias.
aRniSnulidan gamomdinare, Cans Tu ra arsebiTi sxvaobaa logistikas,
materialur-teqnikuri momaragebasa da uzrunvelyofas Soris.
cxadia, rom firmaSi arsebobs mWidro urTierTkavSiri materialur-
teqnikuri momaragebasa da logistikas Soris, ris gamoc, aucilebelia,
cal-calke ganvixiloT isini da davadginoT maT Soris urTierTkavSiri.
Tanamedrove pirobebSi materialur-teqnikuri momarageba sruliad axal
sabazro mimarTulebas iZens. aRniSnulidan gamomdinare, momaragebis
politika, faqtobrivad, ganisazRvreba momaragebis marketingiT. momaragebis
marketingi aris marketingis mecnieruli mimarTuleba, romelic
gansazRvravs sawarmos yvela kavSirs momaragebis biznesTan, ris
safuZvelzec sawarmoSi miiReba gadawyvetileba misi momaragebis gzebisa da
formebis Sesaxeb.
momaragebis marketingi aris marketingis saerTo funqciis nawili,
romelic bevrad waagavs gasaRebis marketings. momaragebis marketingis
sakiTxebis kvleva arc Tu ise didi xnis win daiwyo. Tanamedrove etapze
prioriteti eniWeba sawarmooSi ZiriTadi konturebisa da personalis
marketingis sakiTxebs, maSin, rodesac adrindel etapze gadamwyvet
mniSvnelobas iZenda masalebisa da nedleulis marketingi. informaciuli
nakadebis marketingis sakiTxebi ar aris safuZvlianad Seswavlili.
momaragebis marketingi sawarmoSi gulisxmobs ramdenime arsebiTi xasiaTis
meqanizmis amoqmedebas. maT Soris unda gamovyoT iseTebi, rogoricaa:
I. momargebis programis sferoSi ganxorcielebuli politikis
gansazRvra;
II. momaragebis pirobebis dagegmva;
III. komunikaciebis politikis dadgena;
IV. saqonlis miwodebis dagegmva.
227
sawarmoo procesis siRrme aris axali termini, romelic gulisxmobs
imis dadgenas, Tu firmisaTvis ra ufro momgebiania. TviTon awarmoos Tu
garedan Seisyidos nedleuli da masalebi, anu es aris sakuTari warmoebis
da garedan Sesyidvis alternativa.
`Sesyidva-warmoebis~ alternativa exeba ara mxolod masalebs, is aseve
mniSvnelovania:
a) manqanebis, danadgarebis, mowyobilobis `Sesyidva-warmoebis~
alternativis SemTxvevaSi.
b) momsaxurebis `Sesyidva-warmoebis~ SemTxvevaSi. aq igulisxmeba iseTi
momsaxureba, rogoricaa: sagadasaxado konsultaciebi, kompiute-rebisaTvis
programuli paketebis SemuSaveba, samecniero-sakvlevi da sacdel-
sakonstruqtoro samuSaoebi da sxva.
g) alternativa imisa, SeviZinoT informacia gare wyaroebidan Tu
SevagrovoT is damoukideblad. ukanasknelis magaliTs warmoadgens
komunikaciebis sferoSi sxvadasxva saagentoebis ansakuTari
korespodentebis safuZvelze SeZenili informacia.
rogorc moyvanili magaliTebi metyveleben, gadawyvetilebebi sawarmoo
procesis siRrmis Sesaxeb, zemoqmedeben masze xangrZliv perspeqtivaSi.
amasTan, rig SemTxvevaSi isini zemoqmedeben xanmokle perspeqtivaSic.
magaliTad, rodesac sawarmos mcire simZlavreebis gamo, SeuZlebelia
makompleqtebeli nakeTobebis warmoeba da aucilebeli xdeba maTi Sesyidva
garedan.
imis alternativa vawarmooT Tu SevisyidoT, moiTxovs safuZvlian
analizs. analizis procesSi prioritetulia ara mxolod RirebulebiTi
maCveneblebi, aramed iseTebi, rogoricaa: xarisxi, miwodebis grafikis dacva
da sxva. masalebis Sesyidvis, maTi sakuTar warmoebaze gadasvlis
SemTxvevaSi, adgili aqvs ukuintegracias. sxva SemTxvevaSi mwarmoeblis
funqciebi gadaecema mimwodebels. ukanaskneli SemkveTis mier unda
uzrunvelyofiliyo teqnikuri dokumentaciiT, specifikaciebiT, rig
SemTxvevaSi, simZlavreebiT. aseT process uwodeben `simZlavreTa
delegirebas~.
90-iani wlebis dasawyisidan farTod ganixileba e.w. `drekadi
warmoebis~ Teoria. am SemTxvevaSi, warmoebis `siRrmis~ dadgenis gziT
miiRweva xarisxisa da miwodebaTa drekadi cvla. aSS-Si da evropaSi
SemuSavda am koncefciis originaluri varianti, romelic gamoirCeva
Semdegi TaviseburebebiT: jer erTi, molaparakebaTa sagani xdeba ara
mxolod warmoebis calkeuli komponentebi, aramed mza produqciis
sistemuri elementebic, meore momwodebeli gamodis ara mxolod
`delegirebuli simZlavris~ rolSi, aramed is gvevlineba produqciis
mwarmoeblad da SemmuSaveblad.
am xasiaTis saqmianobis gansaxorcieleblad sawarmo-mimwodeblis an
sawarmo-SemkveTebisagan iqmneba erToblivi jgufebi, romlebic erToblivad
ewevian sakonstruqtoro da warmoebis saqmianobas. produqciis
teqnologiurobis da sirTulis maRali done gansazRvravs mxareebis
mWidro urTierTkavSirs, romelic gamoricxavs bazris sxva monawileebTan
konkurencias.
drekadi warmoebis koncefcia warmoiSva im gamokvlevebis safuZvelze,
romelic warmoebda masaCusetsis teqnologiur insti-tutSi. kvlevis sagani
iyo avtomobilebis warmoeba sxvadasxva qveynebSi. gamokvlevebis procesSi
dadginda is sxvaoba, romelic arsebobda warmoebis procesSi, erTis mxriv,
228
evropelebsa da amerikelebs, xolo meores mxriv _ iaponelebs Soris. Tu
pirvel SemTxvevaSi adgili hqonda klasikur nakadur xazs, operaciebis
cvlilebebze da masobriv warmoebaze orientaciiT, iaponiaSi gamoiyeneboda
muSakis, sawarmoo simZlavreebis, kapitaldabandebebis SedarebiT mcire
raodenoba. sacdel-sakonstruqtoro da samecniero samuSaobze mcire dro
ixarjeboda da TviT produqciis warmoebis procesi iyo umoklesi
sawarmoo cikli. aseTma warmoebam moipova `drekadi warmoebis~ xasiaTi.
nakeTobisa da teqnologiis erToblivi, erTdrouli SemuSavebis
SesaZleblobas iZleva e.w. sinqronuli inJineringi. is ar moiTxovs im
viwro, specializirebul azrovnebas, romelic damaxasiaTebelia
arasinqronuli inJineringis SemTxvevisaTvis. aseTi samuSaoebis Sedegi,
rogorc, xdeba efeqturi wesi, advilad dasanergia teqnologiuri
gadawyvetilebebi. sawarmoo programis dagegmvis procesSi, romelic
moicavs momaragebis programas, mcire da saSualo warmoebis moculobis
miuxedavad, sawarmo gvTavazobs produqciis warmoebis farTo asortiments.
produqciis warmoeba efuZneba koleqtivebs, romlebic igeba
TviTmmarTvelobiTi jgufebis principebze. maT ekisrebaT: xarisxis
kontrolis funqcia, xarisxis marTva sxvadasxva meTodebiT. e.w. `xarisxis
wreebi~, `wundebuli produqciis aRmofxvris~ programebi da sxva. yovelive
es iZleva produqciis xarisxis mudmivi srulyofis safuZvels. orientacia
produqciis xarisxze, pasuxismgeblobis amaRlebaze iZleva SesaZleblobas
sawarmo struqturis SemuSavebis procesSi SevamciroT ierarqiuli
daqvemdebarebis rgolebi. rogorc wesi, sawarmoo ar adgens simZlavreTa
rezervs, aramed agebs warmoebas principebze _ `zustad droze~, rac
maRalia sinqronizaciis doniT.
saboloo jamSi firma cdilobs, gaamartivos gasaRebis sistema.
produqcia umokles droSi unda gadiodes saboloo momzadebas da
miemarTebodes momxmareblisken. pirdapiri marketingis sxvadasxva formebis
meSveobiT momxmarebelTan mWidro kavSiri miiRweva, rac zemoqmedebs
gasaRebis programis prognozirebaze.
229
konkretuli saxeobis masalebis maxasiTeblebis gamokvleva aris
mxolod nawili im amocanebisa, romelic dgas masalebis Sesyidvis
procesSi. momaragebis optimaluri programis SemuSavebisaTvis didi
mniSvneloba aqvs imis analizs, Tu rogor urTierTqmedebis sxvadasxva
SeZenili saqoneli. momaragebis procesSi ganisazRvreba urTierTze-
moqmedebis ori sfero:
1. gayidvis pirobebiT ganpirobebuli urTierTzemoqmedeba;
2. Sidasawarmoo urTierTzemoqmedeba.
1) ori sxvadasxva saqonlis urTierTmoqmedeba, gamowveuli gayidvis
pirobebiT, gvxvdeba im SemTxvevaSi, rodesac moTxovna erT saqonelze
zemoqmedebs meore saqonlis miwodebaze. amis magaliTia: erTi da
igive mimwodeblis mier ori saqonlis gayidva. erTi saqonlis
miwodebis SemTxvevaSi xelsayrelia meore saqonlis igive
mimwodeblidan yidva, amis safuZvelze vaRwevT drois ekonomias,
martivdeba saqonlis miwodebis procedura, miwodeba da raodenobis
cvlileba iZleva SeRavaTs fasebSi da sxva.
2) Sidasawarmoo urTierTzemoqmedeba warmoiqmneba SeZenili saqonlis
Senaxvisa da misi warmoebaSi gamoyenebis procesSi. ase magaliTad:
SefuTvis forma, saqonlis zomebi da tarifebi zemoqmedeben mis
transportirebasa da Senaxvaze. amitom, warmoebaSi maragebis Seqmnis
procesSi unda gaviTvaliswinoT masalebis urTierTSecvlis
principi.
230
droSi prognozireba. es principi gamoiyeneba im firmebSi, sadac moTxovna
nedleulze da masalebze igegmeba xangrZlivi droiT (1 welze
gaangariSebiT) da amis Sesabamisad, maTi miwodebis vadebi ar SeiZleba
ganisazRvros zustad. amis gamo, warmoiSoba garkveuli odenobiT maragebis
Seqmnis aucilebloba. romelic gulisxmobs warmoebisaTvis yoveldRiur
Sesyidvebs, Tumca firmebi deben winaswar kontraqts miwodebaze, ris
safuZvelzec, mimwodebeli awvdis nedleulsa da masalebs kontraqtis
vadebSi momxmarebels.
b) miwodebaTa sinqronizaciis principi Zireulad ar gansxvavdeba wina
principisagan. aq igulisxmeba mimwodeblisa da momxmareblis saqmianobis
sinqronizacia, rodesac nedleuli da masalebi miewodeba garkveul dros
garkveuli raodenobiT, rac gamoricxavs maT Senaxvasa da dasawyovebas. es
principi gamoiyeneba nakaduri warmoebis dros, zusti sawarmoo dagegmvis
pirobebSi.
XI. 13. miwodebaTa pirobebis politika
231
arsebobs agreTve specifikuri xelSekrulebani, romlebic
gansazRvraven momaragebis sxvadasxva strategias. maTi Sinaarsi aisaxeba
imaSi, rom mommarageblebsa da momxmareblebs Soris ganisazRvreba
xangrZlivi urTierTobis strategia. aseTi xelSekrulebebis Sedgenis
procesSi ganisazRvreba myari saqmiani kavSirebi mommaragebelsa da
momxmarebels Soris, iqmneba axali kontraqtis Sedgenis wina pirobebi,
romelSic daculia mxareebis interesebi.
CarCo xelSekrulebebi gansazRvraven mxareebs Soris urTierTobis
farTo perspeqtivas. masSi ganisazRvreba TanamSromlobis saerTo pirobebi
miwodebaTa moculobisa da drois gaTvaliswinebis gareSe. rig SemTxvevaSi
ganisazRvreba miwodebaTa wliuri moculobebi. amdenad, isini
xelSekrulebis monawileebisaTvis gamoiyeneba rogorc orientirebi.
miwodebaTa pirobis winaswari xelSekruleba waagavs CarCo xelSe-
krulebas im gansxvavebiT, rom gaiTvaliswineba erTeuli miwodebebi.
miwodebaTa moculoba momxmarebels ecnoba miwodebis momentamde ramenime
xnis adre.
232
gamoricxavs saqonlis dasawyovebis aucileblobas. am TvalsazrisiT, metad
mniSvnelovania, rom mimwodebels momxmareblis mier zustad miewodos
monacemebi ama Tu im saqonlis moTxovnis Sesaxeb. am tipis xelSekrulebaSi
gaiTvaliswineba winaswari Setyobinebis is minimaluri dro, romelic
eZleva momxmarebels, am ukanasknelma acnobos mimwodebels cvlilebebi
miwodebis procesSi, da am safuZvelze, ukanasknelma SeZlos miwodebaTa
koreqtireba.
momaragebis sferoSi komunikaciebis politika.
momaragebis sferoSi komunikaciebis politikis meSveobiT xdeba
arsebul da potenciur mimwodeblebTan kontaqtebis damyarebis meTodebis
SemuSaveba. agreTve mimdinareobs mTlianad informaciis gavlis meTodebis
dadgena.
ganasxvaveben momaragebis procesSi komunikaciis Semdeg meTodebs:
pirdapiri komunikaciebi;
momaragebis operaciebis gafarToebis stimulireba;
masobrivi informaciis saSualebebSi reklama;
sazogadoebasTan saqmianoba ` PR~
pirdapiri komunikaciebis meTodi aris momaragebis sferoSi gadamWreli mis
CarCoebSi mimdinareobs mimwodeblebTan pirdapiri kontaqtebis damyareba.
aseTi mimwodeblebis wre SesaZlebelia, davadginoT sakuTar informaciaze
dayrdnobiT, mimwodebelTa cnobaridan, katalogebidan, gamofenebidan,
perioduli gamocemebidan an kompiuteruli bankis monacemTa gamoyenebiT.
CarCo xelSekrulebis CarCoebSi xangrZlivi partniorobis niadagze
arsebuli mimwodeblebTan informaciis gacvla miekuTvneba pirdapir
komunikacias.
momaragebis operaciebis gafarToebis stimulirebas procesSi
mwarmoebeli mimarTavs mimwodebelTa ucnob wres. aRniSnuli wris dadgena
mimdinareobs sxvadasxva adgilas. magaliTad, umaRles saswavleblebSi,
gamofenebze, bazrobebze da sxva. mwarmoeblis ZiriTad amocanas Seadgens
kontraqtis dadgena informaciis Semdgomi gacvlis mizniT.
masobrivi informaciis saSualebebSi reklama aris orientirebuli im
partniorebis farTo wreze, romlebic winaswar ar aris cnobili. reklamis
matareblebis safuZvelze (sareklamo gancxadebebi, gazeTebi da Jurnalebi,
sareklamo rgolebi, radio, televizia, plakatebi da sxva) xdeba saqonlis
im saxesxvaobis dadgena, romelic aucilebelia myidvelisaTvis. sxvadasxva
RonisZiebebis safuZvelze, firma cdilobs, miaRwios dadebiT imijs
sazogadoebaTa urTierTobis TvalsazrisiT, amdenad, am saqminobis mizans
Seadgens ara saqonlis yidva an gayidva, aramed mTlianad firmis imijis
amaRleba. amitom, PR teqnologiebi gvevlineba, rogorc momaragebis, aseve
gasaRebis marketingis saerTo instrumentad.
233
momaragebis wyaroebi moicavs saqonlis moZraobas mwarmoeblidan
momxmareblamde mxareebs Soris iuridiuli detalebis dadgenas da
informaciuli nakadebis regulirebas momaragebis procesSi. amasTan,
ganisazRvreba momaragebis struqtura. ukanasknelSi Sedis: mwarmoebelTan
pirdapiri Sesyidvebi, sacalo an sabiTumo Sesyidvebi, brokerebis
samsaxuris gamoyeneba, agentebis, komisionerebis, warmomadgenlebis
momsaxureba, an sakuTari SesyidviTi organizaciebis Seqmna firmaSi.
momaragebis wyaroebis SerCevis procesSi unda dadgindes momaragebis
ZiriTadi gzebi. am TvalsazrisiT, did rols TamaSobs mimwodeblis
reputacia, misi saimedooba. imisaTvis, rom Tavidan aviciloT erT
partniorTan calmxrivi urTierToba, miwodeba nawildeba ramdenime
partniorTa Soris. ukanasknel wlebSi, xdeba partniorTan myari
kavSirebis stimulireba. es ganpirobebulia imiT, rom aseTi urTierTobani
zrdian urTierTsaimedoobas, orientirebulni arian usawyobo miwodebaze.
momaragebis logistika ganixilavs warmoebisaTvis aucilebel
elementebs transportirebisa da Senaxvis problemebs. aq Sedis:
I. personalis logistika, romelic moicavs:
miznobriv funqciebs: (personalis raodenoba, miwodebis vadebi,
saSualebebi, transportirebis punqtebi da gzebi);
TanamSromlebis gadaadgilebas (jgufebis organizeba da maTi moculoba,
mosvlis da wasvlis dro, satransporto saSualebebis gadaadgilebis,
satransporto magistralebi);
dacdis organizebas (im jgufebis organizeba, romelebic elodebian
gadaadgilebas, dacdis dasawyisi da damTavreba, dacdis adgilebis
organizeba);
gadasvlebi (gadasvlaTa raodenoba, personalis gadasvlis dro,
gadasvlis adgilebis organizeba);
II masalebis logistika, romelic moicavs:
miznobriv funqciebs: (raodenobas, miwodebis dros, saSualebebs,
transportirebis subieqtebs da gzebs);
saqonlis gadazidvas (gadazidvebis moculobis, gadazidvis dawyeba,
damTavreba da xangrZlivoba, satransporto saSualebebis saxeobebi,
satransporto gzebi da magistralebi);
Senaxvas (Sesanaxi saqonlis moculoba, Senaxvis dro, sasawyobo
meurneobis tipebi da Senaxvis meTodebi, Senaxvis adgilebis organizeba);
sortirebas (saqonlis raodenoba, romelic moiTxovs xelaxal
sortirebas, xelaxali sortirebis adgilebis organizeba);
III energetikuli sakiTxebis logistika moicavs:
energiis gadacemas (gadasacemi energiis moculoba, energiis gadacemis
dawyebis damTavrebis da xangrZlivobis dro, energiis gadacemis xazebi,
energiis gadacemis gzebi da maTi marTva);
energiis Senaxvas (Sesanaxi energiis moculoba, energiis Senaxvis
xangrZlivoba, energiis Senaxvis wyaroebi (generatori, batarea), energiis
Senaxvis wayaroebis adgilmdebareoba);
energiis transformacias (im energiis moculoba, romelic eqvemdebareba
transpormacias, transformaciis dro, transformaciis mowyobiloba,
transformaciis mowyobilobis adgilebis organizeba);
informaciuli nakadebis logistikas:
234
informaciis gadacemas (gadasacemi informaciis moculoba, gadacemis
dro, pirdapiri kavSirebi, informaciuli magistralebi (telefoni,
kompiuteri da sxva);
informaciis Senaxvas (Sesanaxi informaciis daxarisxeba, Senaxvis
dasawyisi da damTavreba, informaciis matareblebi (disketebi,
perfobaraTebi da sxva) informaciis Senaxvis adgilebis organizacias;
monacemebis reorganizacias (reorganizebadi monacemebis
moculoba, reorganizaciis dro, Seyvana-gamoyvanis kodebi, kodireba).
mimoxilviTi SekiTxvebi:
235
pirveli stadia xasiaTdeba logistikis araregularuli
organizaciiT da dReRamuri dagegmviT. meore stadiaze am funqciebs
emateba SekveTebi da momxmarebelTa centraliziebuli momsaxureba.
mesame stadiaze xdeba logistikuri prognozireba da samarketingo
RonisZiebebis kompelqsuri dagegmva, meoTxe stadiaze xdeba gasaRebis,
samarketingo RonisZiebebis kompleqsuri dagegmva.
3. rogoria `logistikis~, rogorc terminis genezisi?
Tavdapirvelad samoqalaqo saqmianobaSi es termini gamoiyeneba
sasawyobo da satransporto meurneobebs Soris urTierTkavSiris
dadgenis mizniT. Tanamedrove etapze, is moicavs materialur,
energetikul, informaciul, safinanso nakadebs.
4. dagvixasiaTeT mikro da makro logistikebi?
mikrologistikis kvlevis sagania mikrodoneze nakadebis marTvis
sakiTxis ganxilva da Seswavla. makrologistika ganixilavs im
procesebs, romlebic mimdinareobs am TvalsazrisiT, regionaluri,
regionTSorisi, saerTaSoriso da saxelmwifoTaSoriso doneze.
5. ra gansxvavebaa Sinagan da sagareo logistikas Soris?
sagareo logistika ganixilavs im nakadebs, romlebic cildeba
marTvis subieqtis CarCoebs. Sinagani logistika aris mimarTuli
sameurneo saqmianobis koordinaciisa da srulyofisaken nakadebis
marTvis sferoSi firmebis, sawarmoTa, korporaciuli jgufebis
mixedviT.
6. dagvixasiaTeT is gansxvaveba, romelic arsebobs momaragebiT,
sawarmoo (warmoebiT) da ganawilebiT (marketingul) logistikas
Soris?
momaragebiTi (SesyidviTi) logistika dakavSirebulia materialuri
resursebis momaragebis (Sesyidvis) procesTan. sawarmoo (warmoebiTi)
logistika wyvets yvela im sakiTxs, romelic dakavSirebulia warmoebis
procesSi materialuri resursebis marTvis organizaciasTan.
ganawilebiTi (marketinguli) logistika specializdeba produqciis
realizaciaze.
7. ra obieqtebs moicavs logistika?
logistika moicavs sawarmoo personals, saqonels, energoresursebs,
safinanso da sainformacio nakadebs.
236
Tavi XII
SromiTi resursebis marTva
2. momuSaveTa swa-
1.SromiTi resursebis vlebasa da kvali- 3. xelfassa da
marTvis process; fikaciis amaRlebas. Sromis anaRa-
SromiT resursebSi sapensio Semweobebis urebas;
moTxovnis dagegmvas; formirebis meTo- stimulirebis
SromiT resursebSi dologias; momu- programebs.
moTxovnis SaveTa damatebiT ga- dazRvevis
prognozirebas; axali dasaxadebs da momsa- programebs.
muSakebis SerCevis meTo- xurebas. ojaxur
dologias; momuSaveTa Semweobebsa da
saqmianobis Sefasebas. SeRavaTebs;
muSakebis SromiTi
statusis cvlas.
237
XII. 1. SromiTi resursebis marTvis procesi
38
Elle Brandt. Global Hp//Personal Journal. 1991. March. 40
238
b) erTguleba da harmonia. sakadro saqmianoba efeqtiania, Tu am sferoSi
dasaqmebulebi arian kompaniis miznis erTgulni. erTgulebis fenomeni
warmoiSoba maSin, rodesac aris kompaniis muSakebs, da mis miznebs Soris
harmoniuloba. erTgulebisa da harmoniis uzrunvelyofa yvelaze martivi
aris maSin, rodesac kompaniis sabazro Rirebulebebi eTanawyoba im
Rirebulebebs, romlebic mniSvnelovania misi TanamSromlobisaTvis.
g) efeqtianoba. SromiTi resursebis marTvis efeqtianoba niSnavs
kadrebis dabal denadobas, samuSao mocdenebis Semcirebas, kompaniaSi
dasaqmebis maRali konkurenciuli garemos arsebobas.
amdenad, SromiTi resursebis marTvis dargSi dasaqmebulma menejerebma
unda gaiTvaliswinon am dargis fuZemdebluri principebi da kriteriumebi.
im menejerebisaTvis, romlebic pasuxs ageben kompaniebis samuSao ZaliT
uzrunvelyofaze, ZiriTad problemas warmoadgens kvalificirebuli
muSakebis SerCeva, amasTan, Sromis bazarze maTi moTxovnileba sul ufro
izrdeba. dRevandel biznesSi mTavars warmoadgens kvalificirebuli
kadrebis SenarCuneba, axalgazrdebis momzadeba da gadamzadeba, sakadro
politikis demografiuli cvlilebebisadmi misadageba; momuSaveTa
ekonomikuri dacemis periodSi Sesakveci muSakebis mimarT, samarTlianobis
principebis dacva da sxva. mniSvnelovania aq sakadro menejmentic.
samSeneblo firma _ `fluors~ (aSS) msoflios filialebSi dasaqmebuli
yavs 22 aTasi muSa, 500 specialisti. menejerebs SromiTi resursebis dargSi
evalebaT maTi xelfasebisa da danamatebis drouli uzrunvelyofa.
personalis SerCeva, momzadeba da gadamzadeba, rasac am kompaniis
filialebi msoflios 80 qveyanaSi axorcieleben. [93,p.235].
amdenad, SromiTi resursebis marTvis procesi moicavs SromiT
resursebSi moTxovnis dagegmvas, prognozirebas, axali muSakebis SerCevas,
kadrebis momzadebas, da kvalifikaciis amaRlebas; momuSaveTa saqmianobis
Sefasebas, xelfasis, Semosavlebis regulirebas da momuSaveTa statusis
cvlas.
239
biznes prognozireba profesiuli funqciis daqiravebis
gegma analizi procesi
NA
nax. 28 SromiT resursebSi moTxovnis dagegmvis etapebi
SromiT resursebSi moTxovnis gaangariSebis etapebis dacva
uzrunvelyofs kompanias warmoebis procesis moTxovnilebaTa Sesabamisad,
SromiTi resursebis aucilebeli odenobiT.
SromiT resursebSi moTxovna-miwodebis dadgena iseTive mniSvnelovania,
rogorc sawarmos saqmianobis dagegmva. prognozireba iwyeba SromiT
resursebSi moTxovnis dadgeniT, im profesiebis saxeobebisa da
odenobis gansazRvriT, romelic aucilebelia warmoebis normaluri
funqcionirebisaTvis. Tu savaWro kompanias maRaziebis farTo qseliT,
gadawyvetili aqvs erTi wlis Semdeg axali maRaziis gaxsna, amisaTvis
direqtoris Zebna unda daiwyos dauyovnebliv, xolo gamyidvelebi unda
SeirCes maRaziis gaxsnis wina etapze.
prognozirebis Semdeg, amocana mdgomareobs miwodebis moculobis
SefasebaSi. rig SemTxvevaSi, samuSao Zalis miwodebis wyaro, SesaZlebelia
aRmovaCinoT TviT firmaSi, sadac arsebuli kadrebis gadamzadebis
TvalsazrisiT, meti SesaZleblobaa. am resursebis aryofnis SemTxvevaSi,
aucilebelia specialistebis garedan mozidva. aq arsebiTia SromiTi
bazarze cvlilebebis Seswavla-prognozireba. dReisaTvis es procesi
garTulebulia, radganac is intensiurad mimdinareobs. xSirad, muSaxelis
daqiravebis procesSi formebi mimarTaven iaffasiani muSaxelis sagareo
bazars, Tumca aq isini awydebian saxelmwifos saemigracio politikasTan
dakavSirebul sirTuleebs.
meore problema, romelic aucilebelia gaviTvaliswinoT SromiTi
resursebis dagegmvis procesSi, aris mTlianad qveynis aramdgradi
ekonomikuri mdgomareoba. imisaTvis, rom Tavidan aviciloT muSaxelze
zedmeti danaxarjebi. kompaniebi mimarTaven muSakebis daqiravebas arasruli
samuSao dRiT, an maT miRebas droebiT samuSaoebze. aseTi muSakebi advilad
gasaTavisuflebelni arian ekonomikuri dacemis, kompaniis ekonomikuri
mdgomareobis gauaresebis pirobebSi.
240
samuSao dRis ganmavlobaSi), ra kvalifikacia da codna esaWiroeba mas im
garemos SeswavlaSi, romelSic mouxdeba samuSaos Sesruleba (savaWro
obieqtebze dasaqmebuli gamyidveli unda iyos komunikabeluri, rac ar
moeTxoveba Carxze momuSave muSas). imisaTvis, rom miviRoT informacia
profesiuli funqciebis Sesaxeb SromiTi resursebis dargSi, eqspertebs
SeuZliaT, is moiTxovon mewarmeebisagan, xelmZRvanelebisagan an gamoiyenon
uSualo dakvirvebis meTodi.
profesiuli funqciis analizis safuZvelze, kadrebis ganyofilebis
gamgem unda SeimuSaos muSakis Tanamdebobrivi instruqcia an sawarmoo
operaciebis aRweriloba. Tanamdebobrivi instruqcia aris is specialuri
dokumenti, romelSic aRwerilia samuSaos SemsruleblebisaTvis
aucilebeli funqciebi movaleobani da pirobebi. kadrebis ganyofilebis
gamges agreTve evaleba sakvalifikacio moTxovnebis SemuSaveba. ukanaskneli
adgens mocemuli samuSaos Sesabamisobas muSakis ganaTlebis donesTan,
gamocdilebas da daostatebis xarisxTan.
cxrilSi #29 aRwerilia sainformacio sistemebis operatoris
Tanamdebobrivi instruqcia da sakvalifikacio moTxovnebi:
cxrili #29
normatiuli movaleobani
dokumenti
241
SromiTi gamocdilebis, ojaxuri mdgomareobis Sesaxeb monacemebs, xolo
meore etapze xdeba yovel kandidatTan gasaubreba, romelic SesaZleblobas
iZleva, miviRoT sruli informacia misi kvalifikaciisa Tu sxva saintereso
monacemebis Sesaxeb. gasaubrebis ZiriTadi amocana mdgomareobs imaSi, rom
Segveqmnas warmodgena kandidatis gamocdilebasa da pirovnul Tvisebebze.
samu-Saos specifikidan gamomdinare, kandidats SeiZleba winadadeba mieces
gaiaros specialuri testi. gasaubrebis Semdeg darCenil kandidatebs
kadrebis ganyofilebis specialitma SeiZleba Cautaros meore gasaubreba.
amis Semdeg, am kandidatebs acnoben maT uSualo menejers, romelic
kompaniis xelmZRvanelobasTan SeTanxmebiT Rebulobs gadawyvetilebas
axali muSakis dasaqmebis Sesaxeb. amisaTvis, rom sabolood darwmundnen
atestirebuli kandidatis monacemebSi, xdeba warmodgenili dokumentaciis
da gamoxmaurebebis gadasinjva da misi samedicino Semowmeba.
am procesSi yvelaze mniSvnelovans warmoadgens gasaubreba da
testireba.
gasaubreba tardeba kompaniis mier dadgenili standartuli
teqnologiiT. is TanamSromeli, romelsac evaleba gasaubrebis Catareba,
unda ecados kandidatTan Sexvedris procesSi Seqmnas araformaluri,
komfortuli atmosfero, am mizniT gamoyos drois SeuzRudavi biujeti da
kiTxvebi Seadginos ise, rom isini exebodnen monacemebs kandidatis Sesaxeb.
gamokiTxvis procesSi kompaniis warmomadgenelma unda moaxdinos
yuradRebis koncentrireba im sakiTxebze, romlebic uSualod exeba
momaval saqmianobas, raTa gaarkvios, ramdenad Seesabameba am samuSaos
pretendenti, an piriqiT ramdenad vargisia is am samuSaos
Sesasruleblad. SekiTxvebi unda exebodes kandidatis biografiul
monacemebs, mis profesiul Tvisebebs, codnas, interesebs. tipiuri
SekiTxvebi warmodgenilia cxril #30 Si.
cxrili #30
monacemebi SekiTxvebi
SromiTi 1. ratom gindaT SeicvaloT samsaxuri?
biografia 2. ra ar mogwondaT wina samuSaoze?
3. ra amocanebi gagaCndaT wina samuSaoze?
axali 1. ras elodebiT axali samuSaosagan?
Tanamdeboba 2. axali samuSaos ra aspeqtebi migaCniaT
gansakuTrebulad rTulad?
3. ra inovaciebs SeitanT Tqvens axal
saqmianobaSi?
4. ra amocanebs dasvamT pirvel rigSi axal
samuSaoze?
5. ras izamT im SemTxvevaSi, Tu Tqveni axali
samuSaos biujeti Seikveceba 10%-iT?
kariera 1. rogori aris Tqveni miznebi xangrZliv
perspeqtivebze orientaciiT?
2. karieristuli TvalsazrisiT rogor
viTardebodiT dRemde?
3. ra faqtorebs aqvs Sromis procesSi
TqvenTvis yvelaze didi mniSvneloba
4. rodis elodebiT dawinaurebas?
kompaniis 1. migaCniaT Tu ara Tqveni Tavi megobrulad?
sargeblianoba 2. xarT Tu ara gunduri individualuri
muSaobis momxre?
242
3. aqebT Tu ara kolegebis miRwevebs?
4. ra Tvisebebi unda gaaCndes Tqvens
qveSevrdoms, xelmZRvanels?
5. rogor moeqceviT `rTul~ TanamSromels?
6. rogor moeqceviT im kolegas, romelic iyo
Tqveni konkurenti, miaCnia Tavisi Tavi
ufro kvalificiurad, xolo amJamad aris
Tqveni qveSevrdomi?
39
wyaro The Interview Process//Small Bisness Report. 2004. December. 61-66.
243
am TvalsazrisiT, niSandoblivia is procedurebi da iuridiuli normebi,
romlebic am TvalsazrisiT dominirebs amerikis SeerTebul StatebSi. am
qveynis federaluri da Statebis kanonebi moiTxoven, rom damqiraveblebma
ar unda dauSvan gancxadebis blankSi gasaubrebis SekiTxvebSi an testebSi
is kiTxvarebi, romlebic iwvevs pretendentis diskriminacias.
ase magaliTad, SekiTxvebi ojaxuri mdgomareobis, asakis, religiuri
mrwamsis, materialuri mdgomareobis Sesaxeb ewinaaRmdegeba dasaqmebis
Tanabari pirobebis komisiis moTxovnebs, rameTu maT SeuZliaT gamoiwvion
pirovnebis diskriminacia. garda amisa, SemuSavebulia iseTi SekiTxvebic,
romelic ar exeba momaval samuSaos (magaliTad, ra saqmianobas eweviT
Tqven samuSaos Semdeg?) kompaniebi, romlebic iyeneben anketirebis formebSi
am SekiTxvebs, arRveven kanons. [131,p.36]. 1986 wels iyo miRebuli kanoni
`saimigracio wesebis Sesaxeb~, romlis Tanaxmad, kompaniebs ekrZalebaT
qveyanaSi araregalurad myofi emigrantebis daqiraveba. 1988 wels `ojaxis
mxardaWeris Sesaxeb~ miRebuli kanonis Sesabamisad, kompaniebi valdebulni
arian daukavon TanamSromlebs xelfasidan alimentis Tanxa, amasTan, maT
ekrZalebaT daqiravebis procesSi samuSaos pretendents am Temaze dausavan
SekiTxvebi. [204,p.31]. kompaniebs daqiravebis procesSi ekrZalebaT iseTi
SekiTxvebis dasma, rogoricaa: xarT Tu ara daojaxebuli? gyavT Tu ara
bavSvebi? gaqvT Tu ara sakuTari saxli? iyaviT Tu ara dapatimrebuli?
rodis daamTavreT skola? radganac aSS-is kanonebiT, isini laxaven
adamianis pirovnul uflebebs.
1982 wels aSS-s umaRlesma sasamarTlom ukanonod aRiara, is testebi,
romlebic iwveven muSakebis diskriminacias. amis gamo, kompaniebs
ekrZalebaT am testebis gamoyeneba. imdnad, ramdenadac rTuli aRmoCnda
imis dadgena, Tu romeli testi amxels samsaxurebrivi borotmoqmedebis
niSnebs da romeli ara, kompaniebis didima nawilma saerTod uari Tqva
testirebis meTodebze.
amerikis rig StatebSi aikrZala narkologiuri testirebis Catareba,
amasTan, isini savaldebuloa federaluri mTavrobis yvela
mosamsaxurebisaTvis.
miuxedavad imisa, rom kompaniebi maqsimalurad cdiloben maTi saqmianoba
gaxadon usafrTxo da efeqturi, testirebis meTodebis oponentebi miiCneven,
rom kompaniebis ufleba - miiRon maqsimaluri informacia TanamSromlebis
an dasaqiravebeli muSakebis Sesaxeb testirebis gziT, ewinaaRmdegeba
adamianis pirovnul uflebebs. amitomac aris, rom ganviTarebul qveynebSi
damqiravebelsa da daqiravebuls Soris uflebebis balansis moZebna 2000-
iani wlebis erT-erTi umwvavesi problemaa.
244
Tanamedrove saqmian urTierTobaTa sferoSi ar aris sakmarisi samuSaos
instruqciis Sesabamisad ganxorcieleba.
niu-iorkis sainvesticio bankSi _ ,,Donaldson, Lufkin and Jenrette’’-i axali
TanamSromlebisaTvis xdeba seminarebis organizeba, sadac isini ecnobian
sxva TanamSromlebs, ismenen bankis xelmZRvanelebis gamosvlebs, ecnobian
saqmiani eTikis normebs, swavloben bankSi qcevis stils da Cacmis normebs.
,,Walt Disney’’-kompaniaSi axali TanamSromlebi gadian swavlebas specialuri
programiT, romlis dasaxelebaa ,,tradicia~, sadac maT acnoben kompaniis
istorias, tradiciebs, marTvis stils. kompaniis prezidenti atarebs
individualur gasaubrebas yvela axal TanamSromelTan, dawyebuls
meezovidan damTavrebuls ufrosi menejeriT. am programis mizania
koleqtivSi moraluri da inteleqtualuri atmosferos Seqmna. [93,c.62-64].
imisaTvis, rom yvela muSaks Seeqmnas mkafio warmodgena kompaniis
startegiaze, miznebsa da amocanebze, firmebis umravlesoba warmatebiT
nergavs axlad miRebuli TanamSromlebis profesiuli orientaciis
programebs. es programebi gansxvavebulia, amasTan, isini moicaven ramdenime
zogad Temas, romelic yvela kompaniisaTvis saerToa, es Temebia: [225,p.37-40].
firmis istoria da struqtura, subordinaciis damkvidrebuli
sqema;
daqiravebis, zesaaTebis anazRaureba, ganTavisuflebis pirobebi;
organizaciis Sinaganawesi;
damatebiTi xelfasebi da Svebuleba;
SromiTi valdebulebani da pasuxismgebloba;
xelmZRvaneli valdebulia, axali muSakisaTvis gamoyos dro, raTa
gaacnos is kolegebs, auxsnas samuSaos specifika da Taviseburebani. aseTi
drois xarjva yovelTvis Sedegiania, radganac is aCqarebs muSakis axal
garemoSi adaptacias.
mravali kompania iyenebs axali muSakis swavlebis specifikur meTodikas.
swavleba muSakebisaTvis SeiZleba mimdinareobdes uSualod samuSao
adgilze, sadac gamocdili muSa damwyebs aswavlis Sromis ZiriTad
ileTebs da xerxebs. ufro maRali kvalifikaciis muSakebisaTvis
gamoiyeneba specialuri leqciebi, sadac profesiulTan erTad ganixileba
SromiTi eTikis sakiTxebi.
kadrebis momzadebisa da gadamzadebis mizniT, wamyvani kompaniebi
iyeneben calkeul universitetebTan da kolejebTan saxelSekrulebo
urTierTobaTa formas.
am urTierTobaTa ganviTarebis dRevandel etapze eqtiania ganaTlebis
sistemisa da warmoebis integracia. am TvalsazrisiT niSandoblivia is, rom
kompaniebi qmnian sakuTari ganaTlebis centrebs. sainteresoa kompania
`motorolas~ gamocdileba, romelmac Seqmna sakuTari uwyveti ganaTlebis
centri-universitetsi `motorola~. es centri weliwadSi axdens 100 aTasi
muSakis momzadebasa da gadamzadebas. is TamaSobs dadebiT rols, rogorc
saxelmwifoebrivi da aseve kerZo ganaTlebis sistemis ganviTarebaSi. misi
programa moicavs, rogorc ZiriTadi sagnebis swavlebas (gansakuTrebuli
adgili eTmoba inglisuri enis swavlebas), aseve seriozul sainJinro
programebs. weliwadSi am mizniT kompania xarjavs 60 milion dolars.
amasTan, es Tanxa advilad gamoisyideba kompaniaSi danergili inovaciebisa
da produqciis xarisxis amaRlebis xarjze. [121,p.36].
245
XII. 6. muSakebis saqmianobis Sefaseba da atestacia
maCveneblebi xuTbaliani
Sefaseba
I. profesiuli codna da Cvevebi
kargad esmis movaleobani, iyenebs miRebul codnasa da
gamocdilebas; ganicdis adaptacias axali meTodebis 54321
(teqnologiebisadmi), axdens samuSaos swor dagegmvas da
organizebas, aRiarebs Secdomebs da iTvaliswinebs siZneleebs.
II. samuSaos moculoba: 54321
gamomuSaveba; standartebisa da droiTi grafikebis dacva; samuSao
drois efeqtiani gamoyeneba.
III. samuSaos xarisxi: 54321
sizustis xarisxi – ar uSvebs Secdomebs; safuZvlianad asrulebs
samuSaos; akeTebs swor daskvnebs.
IV. iniciativa da SemoqmedebiToba: 54321
iRebs Tavis Tavze iniciativas; srulad asrulebs dakisrebul
movaleobas; aqvs unari, organizebulad ganaxorcielos ideebi da
Canafiqrebi.
V. komunikaciuri Tvisebebi: 54321
cxadad da lakonurad SeuZlia, warmoaCinos ideebi da gacvalos
informacia; SeuZlia klienturasTan da ierarqiis sxvadasxva
warmomadgenlebTan uproblemo urTierToba.
VI. saimedo:
instruqciebis da gankargulebebis Sesrulebis SesaZlebloba; 54321
saCqaro davalebebis Sesrulebis unari; sxva SromiTi Cvevebi.
VII unari:
aqvs xelmZRvanelis potenciuri SesaZleblobani; 54321
sxva adamianiebis amocanebis realizaciis mizniT organizebis
unari; aqvs qveSevrdomebis saqmianobis srulyofis SesaZlebloba
Sefasebis kriteriumebi:
5 – friadi. muSaki sistematiurad aWarbebs dadgenil normebsa da
asrulebs gegemebs gadaWarbebiT.
4 _ saSualoze maRali. muSaki sistematiurad asrulebs dadgenil
normebs. asrulebs gegmebs.
246
3 – damakmayofilebeli. muSaki aris saSualo kvalifikaciis, asrulebs
dadgenil normebs, rig SemTxvevaSi ver asrulebs gegmebs. asrulebs
davalebebs dadgenil reJimSi.
2 – aucilebelia gaumjobeseba. arasrulyofilad asrulebs normebs da
ver uzrunvelyofs mosalodnel ukugebas. am donis muSaki ver pasuxobs
mocemul samuSaos standartul moTxovnebs.
1 – aradamakmayofilebeli. muSaki ver asrulebs samuSaos minimalur
moTxovnebs da ver uzrunvelyofs mosalodnel ukugebas.
aseTi Sefaseba, aucilebelia, gamoirCeodes obieqturobis maRali doniT,
is iZleva SesaZleblobas, calkeuli muSaki ara marto gaecnos mis SromiT
Sedegebs, aramed dasaxos maTi gaumjobesebis TvalsazrisiT konkretuli
gegmebi. muSakis samuSaodan daTxovnis Semdeg, Sefasebis anketebi
gamoiyeneba sasamarTlo davebis ganxilvis procesSi.
247
anazRaurebis strategiuli sistema~, romlis mixdeviTac kompaniebi
gansazRvraven Sromis anazRaurebisa da Sromis Sedegebis
urTierTdamokidebulebas, ris safuZvelzec dgeba tarifebi.40 sul ufro
meti kompaniebi iyeneben Sromis anazRaurebis drekad sqemebs, rodesac
muSakebi xelfasis nawils Rebuloben fuladi formiT, xolo meore nawili
gadairicxeba muSakis sxvadaxsva tipis gadasaxadebis dasafaravad (mag.:
sabavSvo baRis, samedicino momsaxurebis da sxva) kompania ,,General Electric’’-Si
gamoiyeneba stimulireba aqciebis da auqcionebis safuZvelze. yvela donis
menejerebi Rebuloben ofcionebs, maSin, rodesac maTi ganyofilebebis
efeqtianoba aRwevs sagegmo maCveneblebs. [122,p.86]. kompania ,,Wal-Mart’’
garkveuli gamocdis periodis gavlis Semdeg TiToeul TanamSromels
aZlevs SesaZleblobas, Seisyidos kompaniis aqciebi da gaxdes misi
Tanamflobeli. es meTodebi aZlierebs misi korporaciuli marTvis
SesaZleblobebs, rac aisaxeba warmoebis SedegebSi. [174,p.142].
amdenad, yvela es programa asaxavs Sromis anazRaurebis im farTo
speqtrs, romelsac Tanamedrove kompaniebi iyeneben TanamSromelTa
stimulirebisaTvis.
40
Burke J. Business Ethics: The Roindtable’’, Produced By Publie broadcasting System, 1993
248
gamo, rom muSakebi ar daeTanxmnen xelfasis qveda zRvaris dadgena.
[204,p.37].
calkeuli kompaniebi iyenebs anazRaurebas kvalifikaciis mixedviT,
romelic gamomdinareobs muSakis codnasa da kvalifikaciidan da ara maT
mier Sesasrulebeli samuSaos moculobebidan. es sistema gamoiyeneba iseT
kompaniebSi, rogoricaa: `alkoa~, `polaroidi~, `kraisleri~, `vestinghauzi~
da sxva. am sistemis mixedviT, xelfasis Tavdapirveli done ganisazRvreba
muSakis kcvalifikaciis mixedviT, xolo misi Semdgomi zrda
damokidebulia am kvalifikaciis amaRlebaze an SromiTi funqciebis
SeTavsebaze. aseTi sistema iZleva SesaZleblobas, SevamciroT
mmarTvelobiTi aparati, samuSao Zalaze saerTo danaxarjebi, is
astimulirebs muSakebs.
momuSaveTa kompaniis sakuTrebaSi monawileobis programis Tanaxmad,
kompania Tavisi aqciebis nawils yidis mis TanamSromlebze, am gziT
amoRebul Tanxebs aTavsebs maT sagangebo satrasto fondSi. yovel muSakze
modis am fondis garkveuli xvedriTi wili, rodesac kompaniis mdgomareoba
stabiluria. muSakebi fondidan Rebuloben mogebas.
aseTi sistema rig kompaniebSi warmatebulad funqcionirebs, Tumca aris
warumateblobis SemTxvevebic. qimiuri warmoebis firma `gor end assoSeits~
flobs 3 aTasi muSaki. e.w. asocirebuli kompanionebi an partniorebi. am
firmis wliuri brunva izdeba 25%-iT da muSakebi Tavs miiCneven erTian
mmarTvel gundad. amis sawinaaRmdego magaliTia teqstiluri warmoebis
firma `dan river inki~, sadac 8 muSaki flobs aqciebis 70 procents.
miuxedavad amisa, kompaniis marTva koncentrirebulia misi menejerebis, da
sagareo investorebis xelSi, romlebic floben aqciebis mxolod 30%-s.
wesdebiT am kompaniis marTvaSi muSakebis monawileoba ara aris
gaTvaliswinebuli, ris gamoc dabalia maTi daintereseba. [207,p41].
249
cxrili #131
S e R a v a T e b i kompaniis mier
anazRaurebuli
Tanxis xv.wili
%-Si
1. kompaniis avtomobilis gamoyeneba samsaxurebrivi
movaleobis SesrulebisaTvis; 80
2. araSromisunariani dReebis anazRaureba; 58
3. satelefono sakrediro baraTebis anazRaureba; 60
4. kompaniis avtotransportis gamoyeneba piradi mizniT; 47
5. samedicino momsaxureba; 40
6. sxvadasxva klubebSi gawevrianebis gadasaxadi; 27
7. sicocxlis damatebiTi dazRveva; 46
8. avtomanqanis telefonis gadasaxadi. 36
cxrili #32
# maCveneblebi %
1 ZiriTadi xelfasi; 72
2 damatebiTi xelfasi: 3
-premia zeganakveTur samuSaoze;
- danamati;
- is premiebi, romlebic ar aris dakavSirebuli
sawarmoo normebis SesrulebasTan.
3 dazRveva. 7
4 arasamuSao dReebze gadasaxadi: 6
- Svebuleba;
- sadResaswaulo dReebi;
- avadmyofobis gamo gacdenil dReebze;
5 pensiebi. 3
6 kanoniT gansazRvruli gadasaxadi: 9
- socialuri uzrunvelyofa;
- umuSevrobis federaluri Semweoba.
41
Statistical Abstracts of the United States: 2004. Washington, D. C. GPO, 1991.419
42
iqve, 420
250
- umuSevrobis Statis Semweoba;
- tramvatizmis gadasaxadi.
43
Statistical Abstracts of the United states. 2004.
251
Svebulebas. aseTi SeRavaTebi momgebiani, ara marto mSoblebisaTvis, aramed
biznesisaTvisac, radganac es xels uwyobs Sromis nayofierebis zrdas da
samuSao gacdenebis Semcirebas. iseTma kompaniebma, rogoric aris `ameriken
berkersi~ da `target storzi~ TavianT teritoriaze aages sabavSvo
skolebi TanamSromlebisaTvis. [273,p.42].
erT-erTi mniSvnelovani problema kompaniebSi dasaqmebuli
muSakebisaTvis aris asakovani mSoblebis movla. mTeli rigi kompaniebi am
mizniT, TanamSromlebisaTvis gascemen daxmarebebs, imisaTvis, rom maT
daiqiravon moxuci mSoblebis momvlelebi, kompaniebi am mizniT specialur
sainformacio biuroebsac ki qmnian. sainteresoa kompania `straid- rait~-is
gamocdileba, romelmac erT centrSi gaaerTiana moxucebi da bavSvebi.
Senobis erT nawilSi swavloben bavSvebi, meoreSi TavianTi saqmeebiT arian
dakavebulebi moxucebi. isini erTmaneTs xvdebian mxolod biblioTekaSi da
sasadiloSi. [207,pp.27-28].
avadmyofobis gamo, eqstremalur pirobebSi muSaobis Sedegad
damatebiTi anazRaureba Tanamedrove kompaniebis TanamSromlebTan
urTierTobis Cveuli forma gaxda. yvela kompania am sakiTxs wyvets
individualurad da SromiTi xelSekrulebaSi is winaswar ecnoba
TanamSromels.
sxva SeRavaTebs, romelsac Tanamedrove kompaniebi nergaven: saxlis
yidvis, turistuli mogzaurobis, sakonsultacio da iuridiuli
momsaxurebis, ganaTlebis, samsaxurebrivi avtotransportis gamoyenebis da
sxva mizniT sesxebis gacema, miekuTvneba im sxva SeRavaTebs, romelsac
Tanamedrove kompaniebi nergaven.
jandacvis programebis realizacia iZleva daavadebaTa profilaqtikis,
maTTan dakavSirebuli Sromis danakargebis minimumade Semcirebis
SesaZleblobas. amitomac aris, rom isini imyofebian Tanamedrove firmebis
yuradRebis centrSi. magaliTad, kompania `jonson da jonsoni~ axdens
programis _ `vicxovroT sicocxlisaTvis~ realizacias, romelSic
monawileobs misi 35 aTasi TanamSromeli. am programis yvela monawile
gadis specialur samedicino gamokvlevas, romlis safuZvelzec. xdeba maTi
janmrTelobis mdgomareobisa da `riskis zonebis~ dadgena. amis Sedegad,
isini Rebuloben individualur rekomendaciebs. garda amisa, TanamSromlebs
eTmobaT sportuli dawesebulebani da specialuri kvebis obieqtebi. amis
gamo, kompaniaSi mniSvnelovnad Semcirda avadmyofobis mizeziT gacdenebis
raodenoba, ramac mas erT TanamSromelze 378 dolaris odenobis ekonomia
misca. kompania `edisonma~ am mizniT aaSena 8 poliklinika, 2 gadaudebeli
daxmarebis sadguri da afTiaqi. amis gamo, is faqtobrivad akontrolebs
sakuTari TanamSromlebis samedicino xarjebs. [208,p.32].
252
# samuSaodan wasvlis mizezebi saxelmwifo
seqtorSi
dasaqmebulTa
xvedriTi wili %
1 meuRlis gadayvana 4.3
2 samuSaos tipis Secvlis survili 4.9
3 arasakmarisi xelfasi 4.9
4 ufro meti gamomuSavebis survili 5.9
5 sacxovrebeli adgilis Secvla 6.4
6 samuSaoTi daukmayofilebloba 8.2
7 karieristuli mosazrebani 10.7
253
konsultacias. garda amisa, moawyo da daafinansa yofili TanamSromlis
reklama radioTi. [185,p.140].
miuxedavad amisa, samuSaodan ganTavisufldeba mtkivneulad aisaxeba,
pirovnebis, rogorc materialur, aseve moralur mdgomareobaze da
darCenili TanamSromlebis Sromis nayofierebaze.
kompaniebis nawili atarebs Sekvecebis gareSe muSaobis politikas. ase
magaliTad, ekonomikuri krizisis SemTxvevaSi kompania `honda~ anelebs
nakaduri xazis siCqares, riTac amcirebs droSi produqciis gamoSvebas,
muSebis nawilis gadajgufeba xdeba ufro dabalanazRaurebad samuSaoze.
aseTi politika SeiZleba dadebiTad Sefasdes, radganac muSebi ufro
loialurebi xdebian kompaniisadmi, amiT iqmneba Sromis nayofierebis
realuri amaRlebis stimulebi. kompania `linkoln eleqtrikis~ mier
garantirebuli dasaqmebis politikis Sedegad, ekonomikuri daRmavlobis
periodSi muSebi nebayoflobiT, Sromis anazRaurebis gareSe Rebuloben
monawileobas firmis produqciis realizaciaSi. [146,p.47].
miuxedavad am zomebisa, kompaniidan daTxovili muSakebis didi nawili
mainc mimarTavs sasamarTloebs. msoflios ganviTarebuli qveynebis
masStabebiT dafiqsirebulia ganTavisuflebis proceduris darRvevis
uamravi saqme, sadac muSebi iyenebdnen sasamarTlo ganxilvebs.
specialistebis mtkicebiT yofili muSakebis 86% sasamarTlo ganxilvis
SemTxvevaSi aqvs Sansi moigos aseTi saqme. [151,p.7]. amiT iyo motivirebuli
is, rom firmebis nawili Tavis muSakebTan Tavisufali kontraqtis mixedviT
debs xelSekrulebas, romlis Sesabamisad, aRiarebulia kompaniis ufleba
gaanTavisuflos muSaki nebismier dros.44
44
Joann S. Lublin. Firing Line. Lagal challenges Forse Firms to Revamp Ways The Dismiss Workers//The Wall Street
Joural. 1983. 13 September
254
333 mln dolaris odenobiT naRdi fulis ekonomia miiRo. am
gadawyvetilebis safuZvelze, myardeba pirdapiri UurTierTkavSiri
kompaniis warmatebasa da sapensio programas Soris. [116,p.81].
dedamiwis mosaxleoba Cqara berdeba. biznesis sferosaTvis
mosaxleobis Cqari daberebis procesi qmnis or problemas: pirveli
mdgomareobs imaSi, rom adamianebis umetresobas sapensio asakSi aqvs
survili da SesaZlebloba, imuSaos; meore ki imaSi, rom adamianebs,
romlebmac miaRwies sapensio asaks, unda gaTavisebuli hqondeT masze
gasvlis aucilebloba, radgan biznesi moiTxovs axalgazrdul energiasa
da enTuziazms.
msoflios mosaxleoba sworad aRiqvams Sromis saqmianobis asakobrivi
zRvaris ideas. kompaniebis didi nawili axorcielebs pensiaze aucilebeli
gasvlis politikas, romlis Sesabamisad adamiani wyvets muSaobas sapensio
asakSi. aSS-is kongresis mier 1967 wels miRebuli aqvT `kanoni asakobrivi
diskiminaciis Sesaxeb~, romelic krZalavs yvela 40-dan 65 wlamde asakis
muSakis SromiT diskriminacias. miuxedavad amisa, kompaniebi am asakSi
muSakebs iZulebiT aTavisufleben, raTa isini Secvalon ufro axalgazrda
da mcire anazRaurebis mqone personaliT, rac bunebrivia, Seesabameba maT
interesebs. aSS-s kongresis 1986 wels `asakobrivi diskriminaciis Sesaxeb~
miRebul kanonSi Sesworebis Sesabamisad, kompaniebs ekrZalebaT muSis
iZulebiT gaSveba pensiaze, aseve asakobriv barierTan dakavSirebiT
damatebiTi xelfasis an sxva SeRavaTebis Sekveca. [242,pp.41-43].
amis gamo, kompaniebi sapensio droze adre gasvlis SemTxvevaSi,
muSakebs sTavazoben fulad waxalisebas. aseT meTods gaaCnia
upiratesobebi: upirvels yovlisa is ar moqmedebs uaryofiTad muSakebis
moralur mdgomareobaze, meore, is astimulirebs axalgazrdebs, raTa maT
daikavon wamyvani Tanamdebobebi.
amis gamo amerikis muSebis didi nawili droze adre gadis pensiaze.
mecnierebma gamokvlevebiT dasturdeba, rom aSS-s muSebis 65 procenti 65
wlamde gadis pensiaze. [261,p.47]. es motivirebulia imiTac, rom am asakSi,
adamians jer kidev gaaCnia resursi, miuZRvnas cxovrebis darCenili wlebi
saintereso saqmes an damoukideblad wamoiwyos biznesi, rasac moklebulia
qarTveli pensionerebis umetesoba pensiisa da danazogebis simciris gamo.
mimoxilviTi SekiTxvebi:
255
TemaSi ganxilul sakiTxTa mokle ganmeoreba :
256
Tavi XIII
adamianuri urTierTobani biznesSi
h. fordi.
platoni
257
XIII. 1. adamianuri urTierTobani organizaciaSi
Zlieri
qiSpoba TanamSromloba
agresiuloba
kompromisi
arakomfliqturoba daTmoba
susti
258
nax #34 organzomilebiani modeli: konfliqtebis gadaWris
SesaZleblobani. [243, p.145].
samarTlianoba da ukomfliqto situacia aris organizaciaSi
normaluri moralur-fsiqologiuri klimatis, adamianuri uflebebis
dafuZnebis sawindari. Tumca es sakiTxi gacilebiT rTulia da moiTxovs
ufro rTul gaazrebas. mniSvnelovania, rom gavigoT isic, Tu ra imaleba
korporaciaSi adamianuri urTierTobebis, cnebebis qveS.
adamianuri urTierTobebis, rogorc terminis qveS igulisxmeba is
urTierTkavSiri, romelsac amyareben adamianebi biznesis warmoebis
procesSi. biznesmenTa umravlesobas SesaniSnavad esmis Tu raoden
mniSvnelovania samarTliani, adamianuri urTierTobani biznesSi. ase
magaliTad, telekompania `ai-bi-em~-Si direqtorTa sabWos Tavmjdomare
piradad ixilavs kompaniis yvela TanamSromlis saCivarsa Tu gancxadebas.
[123,p.85]. aseTi atmosfero dadebiTad moqmedebs adamianur urTi-erTobebze.
garda moraluri kmayofilebisa, romelsac menejerebi TavianT xe-
lqveiTebTan samarTliani damokidebulebis gamo Rebuloben, aseTi
urTierTobani pozitiurad moqmedeben Sromis nayofierebis amaRlebaze.
rogor SeuZlia menejers, Seqmnas normaluri adamianuri urTierTobebis
atmosfero. aq umniSvnelovanesia sami ram: xelmZRvanelobis, urTierTobis
da motivaciis unari.
xelmZRvaneloba es aris menejerebis unari, moaxdinos adamianebis
mobilizeba saerTo miznis miRwevis procesSi. xelmZRvanelobis tipi
gansazRvrulia mimdinare momentis moTxovnebiT, lideris piradi
TvisebebiT, da organizaciis kulturiT. menejeri, romelic Sromobs Tavis
koleqtivTan erTad, aRwevs ufro met warmatebas vidre bosi, romelic
xelmZRvanelobs direqtivebiT. menejerebma unda ganasxvavon erTmaneTisgan
xelmZRvanelobis stili, rodesac Zalauflebis gamoyenebiT SeiZleba
vaiZuloT muSaki, Seasrulos samuSao an davarwmunoT is, Seasrulos
dakisrebuli movaleobani. namdvili menejeri, romelsac SeuZlia daexmaros
adamianebs, gamoavlinon maTi potenciuri SesaZleblobani, ufro swrafad
aRwevs Tavis mizans, zrdis Sromanayofierebas da firmis mogebas.
organizaciaSi kargi adamianuri urTierTobebis meore Semadgeneli
nawili aris urTierTobis unari. erTmaneTTan azrebis gacvlis, miwer-
moweris procesSi dabali donis menejerebi ara marto erTmaneTSi cvlian
mniSvnelovan informacias, aramed, amyareben pirad kavSirebs. amiT isini
qmnian urTierTobaTa sqemebs. efeqtiani saqmiani urTierToba unda iyos
Tavisufali da pirdapiri, Sors idges ambiciebisa da orpirobisagan.
amasTan erTad, xasiaTdebodes TavazianobiT, axdendes urTie-rTpativiscemis
demonstrirebas, rac mniSvnelovnad uwyobs xels Ria da efeqturi
komunikaciuri urTierTobis damyarebas. mecnierTa gamokvlevebiT, is
adamianebi, romlebic kmayofilni arian xelmZRvanelobasTan urTierTobiT,
dadebiTad afaseben maT mier SerCeul samuSaos. [226, p.22].
kargi adamianuri urTierTobebis mesame faqtori aris motivacia, anu im
stimulebis dadgena, romlebic gansazRvravs adamianTa maRali Sromis
Sedegebs. motivacias xSirad gansazRvraven, rogorc unars, ganawyo adamiani
ise, rom man gaakeTos is rac surs, magram es ar aris motivaciis
srulyofili gageba. xelmZRvanelobis an samuSaos dakargvis SiSi SeiZleba
iyos adamianebis moqmedebis motivi, magram is ar warmoadgens Sedegis
momcem gzas. gacilebiT efeqturia, gaaZliero muSakebSi damoukidebeli
azrovnebis, moqmedebis, SemoqmedebiTi midgomis grZnoba. menejers unda
259
SeeZlos, daafasos im adamianebis Sroma, romlebic kargad muSaoben, es
Sromis motivi gaxados miznad. is motivaciuri saSualebebi, romlebic
axdenen muSakis warmarTvisa da damoukidebeli qcevis aqtivizacias,
gacilebiT Sedeginia, vidre is saSualebebi, romlebic igeba iZulebisa da
SiSis faqtorebze. sxva sityvebiT rom vTqvaT, gamocdili da mcodnea is
xelmZRvaneli, romelsac Seswevs unari, gauwios angariSi muSakebis
individualur moTxovnebs, daarwmunos isini Sromis swori motivaciis
SedegebSi.
motivaciasTan mWidro kavSirSia iseTi cneba, rogoric aris muSakebis
moraluri suli, romelSic mJRavndeba adamianis damokidebuleba
organizaciisa da samuSaosadmi. is, Tu rogor grZnobs adamiani Tavs
samuSaoze, moqmedebs mis moralur mdgomareobaze. warsul wlebSi
menejerebs miaCndaT, rom Sromis nayofiereba damokidebulia samuSao
procesis obieqtur pirobebze ; iseTebze, rogoric aris: resursebi,
kompetenturi TanamSromlebi, efeqtiani organizaciuli struqtura, mkafio
miznebi da sxva. DdRes ukve mmarTvelebisaTvis naTelia, rom iseTi
subieqturi pirobebi, rogoricaa: samarTlianoba, damsaxurebis aRiareba,
koleqtivis saerTo biznesSi gansazRvruli adgili arsebiT zegavlenas
axdens organizaciis saqmianobaze.
qcevis xazi 1:
samuSaos gagrZeleba saxlSi moTxovnileba 1: menejeris
Tanamdebobaze daniSvna
moTxovnileba:
pativiscema motivaciis faqtorebi:
dakmayofilebis piroba 2
1. pasuxismgebloba
2. damsaxurebis aRiareba
260
_ gansazRvruloba. organizaciis, calkeuli jgufebis da individebis
miznebi aris mkafiod formalizebuli.
_ damsaxurebis aRiareba. muSakebi darwmunebulni arian, rom isini
Rirebulni arian organizaciisaTvis.
_ ukukavSiri. muSakebi grZnoben, rom xelmZRvanelobisaTvis yura-
dsaRebia maTi moTxovnebi da problemebi.
_ miznobrioba. muSakebs esmiT, rom maT SeaqvT TavianTi wvlili
organizaciis ganviTarebaSi. [141, p.145]
is muSaki, romelic imyofeba dadebiT moralur mdgomareobaSi, aris
loialuri, iCens enTuziazms. imisaTvis, rom gaverkveT motivaciis procesis
SinaarsSi da im problemebSi, romlebic Tan axlavs am process, upriania,
zogadad gavecnoT motivaciis Teoriebs
261
miRma, magram is, Sromis motivis Tanamedrove gagebiT, ver xsnis imas, Tu
ratom midis maRalanazRaurebadi iuristi, SedarebiT dabalanazRaurebad
samTavrobo struqturebSi samuSaod. rogorc Cans, fuli aris Sromis
ZiriTadi stimuli da ara motivi. am Teoriis nakli imaSi mdgomareobs, rom
masSi adamiani aris warmodgenili, rogorc meqanizmi, romelsac mudmivad
esaWiroeba momarTva.
b) gotornis efeqti
45
Elton Mayo, Hawthorne and the Western Electric Company // Classic in Management. Ed. Harwood F. Merril. N.Y.
American Management Asssociation, 1999.
262
moTxovnilebebi
46
Abraham H. Maslow. A. theory of Human Motivations // Psychological Review 1943. July. 370.
263
1960 wels frederik xercbergma da misma TanamSromlebma Caatares
adamianuri moTxovnilebebis sakuTari kvleva. maT gaanalizes muSebis
saqmianobis is speqtrebi, romlebic an akmayofilebdnen, an ar
akmayofilebdnen maT. eqsperimentis Sedegad dadginda, rom arsebobs ori
absoluturad gansxvavebuli jgufis faqtorebi, romlebic akmayofilebdnen
an ar akmayofilebdnen muSakebs samuSaoTi (ix. nax #36).
motivatorebi:
aRiareba,
sruli dakmayofileba
pasuxismgebloba,
samsaxurebrivi
winsvla,
miRwevebi
higienuri faqtorebi:
Sromis pirobebi. sruli daukmayofilebloba
xelfasi da
socialuri
uzrunvelyofa,
xelmZRvanelebi,
piradi urTierTobani
264
motivatorebiT, maSin, rodesac axalgazrdebi, dabali kvalifikaciis
muSakebi SedarebiT mcire anazRaurebiT, moiTxoven pirvel etapze higienuri
pirobebis gaumjobesebas, raTa Sromis procesis Semdgom safexurebze
motivatorebi gaxdes efeqtiani.
d) lodinis Teoria
47
David A. Nadler and Edward E Lawler, Motivation – A Diagnostic Approach. New York: Mc Graw – Hill, 1977
48
Walter B. Newsome. Motivate, Now // Progressive Grocer. 51-53. 1992.
265
darwmunebulob sirTule
a
SesaZlebloba ndoba
Sesruleba fuladi
mondomeba jildo
urTierTqmedeba
Sesabamisoba
kriteriumebi
kompensacia
danaxarjebi
49
Mac Gregor D. The Human Side of Enterprise. New York: Mc Graw – Hill, 1970.
266
1) `saSualo~ adamiani mowodebulia iSromos. misTvis Sroma aris iseTive
moTxovnileba, rogoricaa sporti an garToba.
2) SiSi ar aris Sromis ZiriTadi motivatori. `saSualo~ adamiani
bunebrivad Sromobs, miiltvis im miznisaken, romelsac mis winaSe ayenebs
organizacia.
3)ramdenad mizanmimarTulia es ltolva, is damokidebulia organizaciis
mier gacemul fulad jildoze.
4) xelisSemwyobi pirobebis SemTxvevaSi, adamiani eCveva ara marto
pasuxismgeblobis gaziarebas, aramed TviTon miiltvis misken.
5) adamianebs SeuZliaT gamoiyenon inteleqti, SemoqmedebiTi unari,
warmosaxva im problemebis gadasawyvetad, romlebic arsebobs
organizaciaSi.
6) mrewvelobis ganviTarebis Tanamedrove etapze `saSualo~ adamianis
inteleqtualuri potenciali gamoiyeneba mxolod nawilobriv.
is menejerebi, romlebic iReben orientacias Y Teoriaze, miiCneven,
rom adamianebis stimulireba aucilebebelia, maT unda mivceT
TviTSemoqmedebis, TviTrealizaciis SesaZlebloba.
X Teoriis safuZvelSi aris is postulatebi, romlebic dafuZnebulia
Zalauflebis berketebis gamoyenebaze. Y _ Teoria orientacias iRebs
profesiul zrdasa da damoukideblobaze. mak gregors miaCnda, rom
zogierT muSaks namdvilad Wirdeba Zlieri xelmZRvaneloba X Teoriis
mixedviT, magram arian iseTebic visac gaTavisebuli aqvT TavianTi
socialuri moTxovnebi, aRiarebis da TviTrealizaciis moTxovna, amitom
isini ver imuSaveben kargad X Teoriis mixedviT.50
Z Teoria aris SemoTavazebuli kaliforniis universitetis
profesoris, uiliam ouCis mier da is asaxavs adamianuri urTierTobebis
ganviTarebis perspeqtivas. Z Teoriis Tanaxmad, efeqtiani marTva unda
moicavdes yvela donis muSakebs, ixilavdes mas, rogorc erT mTlians. isini
unda Sromobdnen organizaciis miznis misaRwevad, rogorc erTiani
meqanizmi. Z Teoriis mimdevar menejrebs miaCndaT, rom Tu adamianebs
axasiaTebT sazogadobrivi gancda, isini namusianad da ufro meti
enTuziazmiT Sromoben Sedegis misaRwevad.
Z Teoria iTvaliswinebs maslous ierarqiis qveda doneebis
dakmayofilebas, is aseve iziarebs ierarqiis saSualo donesac, radganac
masSi warmodgenilia koleqtivis Seqmnis procesi. masSi asaxulia umaRlesi
donis moTxovnilebebic, radganac gadawyvetilebaTa miRebis procesSi
naTlad Cans adamianis pasuxismgebloba.
Z Teorias xSirad uwodeben iaponur marTvas, radganac, marTalia, is
gamoiyeneba amerikul kompaniebSi, magram masobrivad aris danergili
iaponur firmebSi. iaponur firmebSi yvela muSaki iRebs monawileobas
firmis gadawyvetilebaTa miRebis procesSi da isini periodulad cvlian
TavianT ufleba-movaleobebs, rac Tavidan acilebs maT viwro
specializacias da mkacr organizaciul struqturas.
mcire, mWidrodasaxlebul da bunebrivi resursebiT Raribi
qveynisaTvis koleqtivizmi da kompromisi umniSvnelovanesi komponentebi.a
amerikelebi izrdebian idividualizmisa da TavianT TavSi darwmunebis
tradiciebze. amerikul firmebSi iyeneben Z Teorias. magaliTad `proqter
50
Douglas Mc Gregor. The Numan Side of Enterprise. New York: Mc Graw – Hill, 1970
267
end gembelSi~ moqmedebs TviTregulirebadi samuSao jgufebi, xolo
kompania `xiuletpakardi~ ekonomikuri dacemis procesSi yvelas da ara
mxolod dabalanazRaurebad muSebs, umcirebs samuSao dRes da awesebs sxva
privilegiebs.51
ra warmoadgens Tanamedrove muSakebis SromiT motivaciis safuZvels da
aris Tu ara arsebiTi aq mxolod finansuri berketebi? mecnierTa
gamokvlevebma cxdayo, rom Tanamedrove pirobebSi mxolod maRali xelfasi
am SemTxvevaSi ar gamodgeba safuZvlian argumentad. ganaTlebuli
axalgazrdebis umetesoba miiswrafvis ara mxolod maRali xelfasebisken,
aramed srulyofili cxovrebisaken. maTTvis dasveneba, ojaxi, cxovrebis
stili, aramaterialuri sikeTeebi, iseve mniSvnelovania, rogorc samuSao da
anazRaureba. [114, p.43] imisaTvis, rom moiZebnos motivaciis safuZveli aseTi
tipis muSakebisaTvis aucilebeli xdeba, uari vTqvaT motivaciis arsebul
meTodebze da aqcenti gadavitanoT individualur midgomaze, muSakebis
moqmedebis sferos gafarToebasa da maTi organizaciis saqmianobaSi
monawileobis gaRrmavebaze.
zogierTi motivi, romelic Sromis motivaciis TvalsazrisiTaa
muSakebisTvis umniSvnelovanesi asaxulia nax #38-ze.
mamakacebi qalebi
75
% -Si
60 59%
54%
xvedriTi wili
15
51
William G. Ouchi. Theory Z: How American Business Can Meet the Japanese Challenge. Reading, Mass: Addison –
Wesley, 1981.
52
( wyaro: Suzy Parker. A look Statistics That Shape your Finance // USA today 1990. 24
January.)
268
XIII. 4. muSakze orientirebuli xerxebi.
269
5. winaswar gaazrebuli saqmianobis da ara daZabuli Sromi
waxaliseba.
6. gamartivebisa da ara garTulebis waxaliseba.
7. gawonasworebuli, produqtiulad momuSave da ara impulsuri
TanamSromlebis waxaliseba.
8. xarisxiani da ara swrafad Sesrulebadi samuSaoebis waxaliseba.
9. kompaniis mimarT loialurobis waxaliseba.
firmebi iyeneben waxalisebis mraval formas, romelTa Soris unda
gamovyoT: saCuqrebi, erToblivi sadilebi, jildoebi, medlebi, mivlinebebi
da aRiarebis sxva formebi. magaliTad, kompania `omni hotelzi~ madlobas
ucxadebs im TanamSromlebs, romlebic ewevian momsaxurebas im sferoebSi,
romlebic scildeba maT samsaxureobriv movaleobebs. ramdenime madlobis
Semdeg TanamSromlebi iReben specialur medlebs, fulad jildos, mowvevas
sadResaswaulo miRebebze da sxva. [245, p.32].
Tanamedroveobis erT-erTi ZiriTadi problema aris samuSaos dakargvis
SiSi. am mizezis gamo adamianebi, romlebic imyofebian am faqtoris
zegavlenis qveS, sustad arian dainteresebulni samuSaos SedegebSi.
imisaTvis, rom gadavwyvitoT TanamSromlebis SemcirebasTan an maT
ganTavisuflebasTan dakavSirebuli problemebi, arsebobs mravali midgoma.
erT-erTi aris kompaniis xarjze TanamSromelTa gadamzadeba. ase
magaliTad, samrewvelo muSebi SeiZleba gaxdnen avtomaturi mowyobilobis
operatorebi, momsaxurebis sferos menejerebi, gamyidvelebi da sxva.
miuxedavad imisa, rom adamianebis umravlesoba miiCnevs, rom saqmianobis
Secvla rTuli procesia, maTi umetesoba dadebiTad afasebs am cvlilebebs,
radganac isini kompaniisa da sazogadoebisaTvis arian sasargeblo, maT
mcire droiT mivyavarT Sromis nayofierebis Semcirebamde, Tumca saboloo
jamSi muSakebs kvlavac uCndebaT stimulebi da isini mniSvnelovnad zrdian
Sromis Sedegebs.
270
cdiloben Sromis nayofierebis amaRlebas misi organizaciis axali
meTodebis danergviT. aseTi reorganizaciis erT-erTi saxeoba aris
momuSaveTa moqmedebis sferos gafarToveba: samuSao xdeba ufro viwro
specializirebuli, xolo muSakebs eZlevaT sul ufro mniSvnelovani da
sapasuxismgeblo amocanebis gadawyvetis SesaZlebloba. magaliTad,
`kadilakis~ tipis avtomanqanebis warmoebaSi dainerga axali profesiebis
aTvisebis sistema, ris proporciuladac izrdeboda muSebis xelfasi. am
codnas muSebi avlendnen warmoebis teqnologiuri srulyofis
sakiTxebisadmi miZRvnil yovelkvireul SekrebebSi. [210,p.21] metalurgiuli
wamoebis kompania `betlexem stilis~ qarxnebSi gamoyenebul iqna sxva
meTodika _ xazobrivi operatorebi igzavnebodnen produqciis nimuSebis
myidvelebTan, raTa ukeT gaegoT Tu ra iyo am produqciaSi
gasaumjobesebeli. [274, p.36].
SromiTi resursebis struqturebis cvlasTan erTad Seicvala maTi
cxovrebis wesi da moTxovnilebebi. magaliTad, momuSave mSoblebisaTvis
problemuri gaxda bavSvebis skolaSi droze miyvana, adamianebs WirdebaT
sul ufro meti saxsrebi avtomanqanebis an binis sayidad. aqedan
gamomdinare, im adamianebisaTvis, romlebic ganicdian drois deficits, sul
ufro misaRebi gaxda samuSaos drekadi grafiki. imis magivrad, rom
rvasaaTiani samuSao kviraSi xuTi dRe Seasrulon. kompaniebi aweseben
samuSaos dRis or saaTamde, xolo oris Semdeg nebismier dros
TanamSromlis moTxovnebis gaTvaliswinebiT. amasTan, jamSi dRiuri
datvirTva Seadgendes rva saaTs. aseTi grafiki aZlevs SesaZleblobas
kompaniis TanamSromlebs, gadawyviton piradi saqmeebi. maSin, rodesac maT
mier es problema gadawyvetilia, isini Sromoben ufro maRali
nayofierebiT. samuSaos Sesrulebis TviTkontroli da ara kontroli
zemodan aris SromiTi procesis xarisxis amaRlebis Sesrulebis
damatebiTi motivatori.
gamokiTxvam cxadyo, rom momuSaveTa 78% upiratesobas aniWebs Sromis
drekad grafiks. 259 msxvili firmidan 42% gamokiTxvis am Sedegebis
gaTvaliswinebiT, SemoiRo Sromis drekadi grafikebis sistema.
drekadi grafiki, rogorc wesi misaRebia saofise firmebisaTvis da
ara im sawarmoebisaTvis, romelTa muSaobis ganrigi damokidebulia
teqnologiuri procesis specifikaze.
drekad grafikebs gaaCnia naklovanebanic: 1) xelmZRvanelebs eqmnebaT
marTvis problemebi, garTulebulia samuSaoze mosvlis kontrolic. 2)
mTlianad koleqtivSi iqmneba klimati, rodesac aseTi kategoriis muSakebis
mimarT sxva TanamSromelTa mxridan igrZnoba antagonisturi ganwyoba.
Tanamedrove qalaqebSi erT-erT mniSvnelovan problemas warmoadgens
drois problema. drois ekonomiis mizniT, Tanamedrove kompaniebi nergaven
telekomunikaciis sistemas. ukanasknelis arsi mdgomareobs imaSi, rom
muSaki saqmianobs saxlSi, xolo centralur ofisTan aqvs mudmivi kavSiri
internetis meSveobiT. telekomunikacias aqvs mravali pozitiuri mxare: jer
erTi, muSakebis Sromis nayofiereba izrdeba 15-20% -iT, mcirdeba
danaxarjebi ofisis Senaxvaze, SesaZlebeli xdeba invalidebis Sromis
gamoyeneba. adamianebi dadebiTad afaseben am urTierTobis fromas, radganac
maT eZlevaT SesaZlebloba, dazogon transportis danaxarjebi, moaxdinon
maTTvis sasurveli samuSaos grafikis dadgena. amasTan, urTierTobis es
forma aris ZviradRirebulia. is moiTxovs Sesabamis teqnikas: faqsebs,
271
printerebs, kompiuterebs da sxv. ueWvelia, rom is gavrceldeba garkveuli
specifikis mqone samuSaoebze, garTulebulia namuSevari drois aRricxva.
rodesac warmoiqmneba Seusabamoba mTlianad Sesasrulebel samuSaos
moculobasa da im samuSaos Soris, romelic unda Seasrulos konkretulma
muSakma, organizaciaSi moraluri klimatis gaumjobeseba miiRweva ori
gziT: samuSao dRis SemcirebiT da funqcionaluri datvirTvis gayofiT.
pirveli gza upiratesad gamoiyeneba ekonomikuri dacemis procesSi.
imisaTvis, rom Tavidan aicilos momuSaveebis masobrivi ganTavisufleba,
kompania amcirebs samuSaos xangrZlivobas da Sesabamisad xelfass.
funqcionaluri gayofa aZlevs or mosamsaxures erT samuSao adgilze
muSaobis dros Sesabamisad, xelfasisa da premiis ganawilebis
SesaZleblobas.
Tu kompania muSakebis Semcirebis nacvlad samuSao drois Semcirebas
mimarTavs, mogebuli rCeba, rogorc mocemuli kompania, aseve misi
TanamSromlebi da sazogadoeba. TanamSromlebs naklebad eSiniaT samuSaos
dakargvis, ris gamoc Sromis xarisxi rCeba maRali. amitom, ekonomikuri
aRmavlobis SemTxvevaSi, aseTi firmebis umravlesoba momzadebuli xvdeba
axal ekonomikur pirobebs. ekonomikis gamococxleba kvlavindeburad iwvevs
samuSao droisa da Sesabamisi xelfasis zrdas. aseTi midoma iwvevs
erTgvar madlierebis grZnobas kompaniis mimarT, radganac is faqtobrivad
ekonomikuri krizisis pirobebSi daxmarebis xels uwvdis Tavis
TanamSromlebs.
zemoT moyvanili xerxisagan gansxvavebiT, samuSao drois dayofa ar
aris damokidebuli saxelmwifoSi mimdinare ekonomikur cvlilebebze da is
gamoiyeneba axalgazrda dedebis, studentebis da sxva mosamsaxureebisaTvis.
kompaniisaTvis ufro xelsayrelia, gayos samuSao dro am kategoriis or
TanamSromels Soris, vidre Semoiyvanos is axali TanamSromeli, romelic
moiTxovs damatebiT swavlebas.
am meTods 1982 wlidan aqtiurad iyenebs avejis mwarmoebeli kompania
`stilkveisi~. ase magaliTad, yoveli naxevar Statze myofi qalidan
marketingis ganyofilebaSi TiToeuli valdebulia kviraSi imuSaos ormoci
saaTi or naxevari dRis ganmavlobaSi. [208, p.37].
Tanamedrove pirobebSi samuSaos dayofa gavrcelebulia saxelmwifo
organizaciebSi an universitetebSi.
272
daqvemdebarebul ubanze, daeqiravebinaT TanamSromlebi, aerCiaT is
TanamSromlebi, romlebic umaRles xelmZRvanelobasTan erTad imuSavebdnen
sakadro da operatiul sakiTxebze. amdenad, organizaciis saerTo marTvis
procesSi muSakebis mozidva qmnis erTianobis atmosferos, zrdis mis
mimarT loialurobis grZnobas. [275, p.18].
momuSaveTa uflebamosilebis gafarTovebis ZiriTadi meTodi
mdgomareobs mis samuSao gundebis formirebaSi, romelic funqcionireben
TviTmmarTvelobis principebze. es aris momuSaveTa jgufi, romlebic
damoukideblad gansazRvravs mis winaSe mdgar amocanebs, eZes maTi
gadawyvetis gzebs, da faqtobrivad, damoukideblad warmarTaves Sromis
process. aseTi gundebi aerTianebs 6 dan 32-mde muSaks. am gundebis
warmatebuli muSaobis Sedegad, mcirdeba danaxarjebi samuSao Zalaze,
izrdeba Sromis nayofiereba, umjobesdeba produqciis xarisxi da maRldeba
momuSaveTa moraluri ganwyoba. [289, p.29].
samuSao gundebis idea araefeqtiania im SemTxvevaSi, Tu is ar iqna
gamagrebuli Sesabamisi xelfasis formebiTa da Sromis organizaciis axali
meTodebiT. erT-erTi maTgani aris miznis miRwevaSi monawileobis meTodi.
misi arsi mdgomareobs imaSi, rom xelfasis done damokidebulia gundis
muSaobis Sedegebze.
mravali wlis ukan b. u. takmenma53 daaxasiaTa `jgufis~ Seqmnis xuTi
stadia: formireba, SeCveva, qcevis normebis dadgena, davalebaTa Sesruleba,
daSla. Tu jgufma yvela es stadia warmatebulad da uproblemod gaiara,
is warmatebuli jgufia, magram, rogorc wesi, es ase ar xdeba. jgufSi ukve
SeCvevis stadiaze jgufis wevrebs Soris, rogorc wesi iwyeba brZola
pirvelobisaTvis, sakuTari ideebisa da sakuTari marTvis stilis
damkvidrebis mizniT. warmatebulia is jgufi, romelic adgens saerTo
qcevis normebs. miuxedavad imisa, rom yvela jgufi ver gadis am stadiebs.
maTi gageba mniSvnelovania jgufebis warumateblis kvlevis procesSi.
`jgufsa~ da `gunds~ Soris gansxvaveba semantiuria, radganac `gundis~
idea aris mizanmimarTuli gamarjvebaze. Tavis fundamentur SromaSi `The
Wisdon of Teams~ (`gundebis sibrZne~) ian kancenbaxma da duglas smitma54 ase
daaxasiaTes is oTxi ZiriTadi maxasiaTebeli, romelic umniSvnelovanesia
gundebisaTvis:
1. rTuli da masStaburi amocanebis arseboba gunds ufro energiuls, da
mizanswrafuls xdis. amdenad, gundebis muSaobisaTvis mTavari aris ara
emociuri komforti da keTilganwyoba, aramed mizani;
2. imisaTvis, rom gundi iyos produqtiuli xelmZRvanelobam unda
astimuliros SromiTi morali da ara sasaTbure pirobebi;
3. individualizmi ar aris gundis muSaobis Semaferxebeli faqtori.
amdenad, gundebi aris ara biurokratiuli komiteti, aramed calkeuli
muSakebis erToba.
4. disciplina aris warmatebis sawindari.
finansuri stimulirebis sxva meTodi mdgomareobs aqciebis nawilis
miyidvaSi. am programebis e.w. `muSaTa aqciebis~ mizani mdgomareobs imaSi,
rom moxdes Sromis Sedegebis da anazRaurebas Soris pirdapiri dadgena.
53
Stonez J.F. et al Management. Infranote 1, p. 301
54
Katzenbach, Smith D. The Wisdom of Teams: Greating the High Perfomance organization. Boston, MA:Harvard
Business School Press, 1993.
273
rig SemTxvevaSi, kompaniis xelmZRvanelebi ufro Sors midian da
TavianT muSakebs aZleven imis uflebas, rom isini gaxdnen kompaniis
Tanamflobelebi. ase magaliTad, frima `manro~, romelic awarmoebs
sakancelario nawarms, warmoadgens muSakebis sakuTrebas. koleqtivis
TiToeuli wevri akontrolebs gayidvebis moculobas, amonagebs, informacia
firmaSi aris sajaro da gamWirvale. firmis muSakebs gaTavisebuli aqvT
yvelaze efeqturi motivaciuri strategia: mogebis damokidebuleba
sakuTari Sromis Sedegebze. [187, p.21].
mimoxilviTi SekiTxvebi:
274
muSakis mier Sesasrulebeli samuSaos sirTulisa da Sromis anazRaurebis
Tabafardobis Sefaseba.
5. dagvixasiaTeT is sxvaoba, romelic arsebobs X, Y, Z Teoriebs
Soris?
X Teoria upiratesobas aniWebs xelisuflebas, Y Teoria samsa-
xurebriv zrdas da TviTkontrols, Z Teoria miiCnevs, rom mosa-
msaxureebi es erTi ojaxis wevrebi arian, amitom xelmZRvanelobam unda
gaiTvaliswinos maTi azri. faqtobrivad es igeba iaponuri kompaniebis
safuZvelze.
6. dagvisaxeleT muSakebis individualuri motivaciis saSualebebi?
es saSualebebia: miznebis mkafio gansazRvra, qcevis motivacia,
gadamzadeba.
7. CamogviTvaleT motivaciis gaZlierebis oTxi xerxi?
es xerxebia: samuSao adgilebis gafarToeba da srulyofa, Sromis
drekadi grafiki, telekomunikaciebi, samuSao dRis Semcireba da
funqcionaluri datvirTvis danawevreba.
275
Tavi XIV
marketingi, rogorc biznesis filosofia
276
XIV.1. marketingis koncefciis evolucia
biznesis sistema
277
biznesi sawarmoo da saqonlisa da
finansuri momsaxurebis
resursebi warmoeba
278
biznesis ganviTarebasTan erTad, 1915 wels Seiqmna reklamis
maswavlebelTa amerikuli sazogadoeba, romlis safuZvelze 1924 wels
daarsda reklamisa da marketingis sazogadoeba, xolo 1931 wels
damoukideblad Camoyalibda marketingis amerikuli sazogadoeba.
XX saukunis dasawyisSi, rodesac mimdinareobda msxvili manqanuri
warmoebis formirebis procesi, farTo ganviTareba hpova konkurenciam.
mecnierul-teqnikuri revoluciis swrafma ganviTarebam rig qveynebs,
gansakuTrebiT - ki amerikis SeerTebul Statebs, giganturi ekonomikuri
nabijebis gadadgmis saSualeba misca. am periodis amerikeli ekonomistebi
SeniSnaven, rom ZiriTad problemas Tavisufali mewarmeebisaTvis
produqciis gasaReba warmoadgenda. amdenad, am epoqaSi, marketingis Teoria
ZiriTadad gasaRebis Teoriaze daiyvaneboda. amitomac iyo, rom aRniSnul
dros miCiganis, illinoisis, harvardis universitetebSi SemoRebuli
marketingis kursi, moicavda gasaRebis, reklamis, vaWrobis sakiTxebis
Seswavlas. yovelive es mniSvnelovnad zRudavda marketingis kvlevis
sferos, rac momavalSi cxadi gaxda.
marketingis Teoriis ganviTarebaze didi zegavlena moaxdina 1929-1923
wlebis ekonomikurma krizisma, ris Sedegadac marketingma biznesSi dakarga
gasaRebis Teoriaze orientacia, mniSvnelovnad gaafarTova gamokvlevis
areali da Seexo firmebis funqcionirebis sxvadasxva mxares, gaxda maTi
saqmianobis amsaxveli, moicva produqciis momxmareblisaken moZraobis
mTeli gza. amave etapze xdeba marketingis sakanonmdeblo gaformeba. ase,
magaliTad: 1908 wels Seiqmna marketingis pirveli komerciuli organizacia,
xolo msxvil firmebSi marketingis pirveli samsaxurebi.
biznesis ganviTarebasTan erTad, 1926 wels amerikaSi Seiqmna reklamisa
da marketingis nacionaluri asociacia, ris bazarzec Semdgom daarsda
marketingis amerikuli sazogadoeba, romelic 1973 wels damkvidrda
marketingis amerikul asociaciad ,,AMA’’-s statusiT, igi gamoscems
Jurnals `marketingi~.
amdenad, marketingis sazogadoebebis warmoqmna da reorganizacia,
cvlilebani maTi saqmianobis sferoSi, warmogvidgens masSi mimdinare
Sinagan Zvrebs, moqmedebis arealis gafarToebas, am giganturi nabijebiT
mimdinare mis popularizacias, romelic am process Tan axlda da romlis
ZiriTadi motivatori biznesis sferos ganviTarebaa.
ar SeiZleba, ar daveTanxmoT im WeSmaritebas, rom mecnierebaSi
faseulobiT Rirebulebas iZens mxolod is, risi Seswavla, Semecneba da
gadacema aris SesaZlebeli. amis mecnieruli cda warmodgenilia
marketingis pirvel gamocemaSi, romelic daTariRebulia 1936 wliT.
marketingis pirveli saxelmZRvanelos avtorebi iyvnen niu-iorkios
universitetis maswavleblebi: i.e.egniu, r.g.jenkinsi, d.s. drari. is sakmaod
farTo tiraJiT gamoica grau-hillis gamomcemlobis mier niu-iorkisa da
londonSi. wignis dasaxeleba iyo, marketingis moxazuloba, da mTlianad
exeboda mis rols biznesis ganviTarebaSi.
unda aRiniSnos, rom wignis avtorebma mocemul saxelmZRvaneloSi
marketingi gaaigives distribuciasTan. maTi ganmartebiT, `marketingis, anu
distribuciis cnebaSi igulisxmeba is operaciebi, romlebic dakavSirebulia
saqonlisa da momsaxurebis nakadTan mwarmoeblidan momxmareblamde~.[78,c.3].
279
aRniSnuli ganmarteba gacilebiT viwrod warmoadgenda marketingis
realur Sinaars, rac bevrad ganpirobebuli a imiTac, rom wignis xelnaweri
ufro adre gaCnda, vidre is ganmarteba, romelic warmodgenili iyo
marketingis maswavlebelTa sazogadoebis mier. 1936 wels sazogadoeba Tavis
dokumentebSi ase ganmartavs marketings: `is moicavs yvela im saqmianobas,
romelic dakavSirebulia saqonlisa da momsaxurebis nakadis
gadaadgilebasTan warmoebis adgilidan momxmareblamde~,[78,c.4]. rac
biznesis erT-erT saboloo mizans Seadgens.
marketingis pirveli saxelmZRvanelos avtorebi, marketingSi gamoyofen
sam ZiriTad sferos:
-warmoebis (materialur faseulobaTa Seqmnis process);
- momxmareblis (materialur faseulobaTa gamogonebis process);
- ganawilebis (gafarToebuli kvlavwarmoebis mizniT, materialur
faseulobaTa realizaciis Sedegebis gamoyenebas).
marketingis pirveli specialistebi cdilobdnen, daekavSirebinaT is
saqonlis kvlavwarmoebis procesTan da ar daeSvaT misi degradacia bazris
saSualebebSi. amasTan, ganixilavdnen ra marketings kvlavwarmoebis
konteqstSi, axdendnen faqtiur gamijvnas e.w. `fizikur~ warmoebasa da
marketings Soris. maT marketingis funqciebad miaCndaT: reklama,
realizacia, informaciis Segroveba, propaganda, asortimentis gafarToeba,
dazRveva da sxva.
msgavsi azri aris gatarebuli 1940 wels gamocemul f. serfeisis da v.
aldersonis wignSi, romelSic marketingis ZiriTad funqciad miCneulia
vaWrobis sferos swori momaragebis organizacia saqonliT.
biznesis wreebis warmomadgenlebi im epoqaSi Rrmad iyvnen
darwmunebulni, rom momxmareblis swori damuSavebis SemTxvevaSi bazarze
SesaZlebelia yvelafris gayidva. specialistebs ki miaCndaT, rom Tu
sworad aris dadgenili moTxovna-miwodeba, saqonlis gayidvis procesi
gacilebiT martivi da naklebad sariskoa. aRniSnuli winaaRmdegobis
mizezebi imaleboda imaSi, rom imdroindel saqmian cxovrebaSi did rols
TamaSobdnen sabirJo agentebi, romlebic yvela meTodiT cdilobdnen
produqciis realizacias.
amave dros, biznesis ganviTarebaze produqciis masobrivi warmoeba da
ganawileba, samomxmareblo bazris gafarToeba, konkurenciis zrda, qmnida
winapirobas marketingis Canafiqris ufro farTo asaxvisaTvis. am
procesebTan dakavSirebulma realizaciis siZneleebma, pirvel rigSi
wamoswia sabazro informaciis gamoyenebis sakiTxi. dromoWmuli aRmoCnda
fordis cnobili principi, romlis Tanaxmadac `momxmarebelma SeiZleba
SearCios nebismieri feris manqana, Tu es feri Savia~. momxmarebelTa
moTxovnilebani gaxda diferencirebuli da Tu mwarmoebels surda mogeba,
an Tundac mewarmeobiTi saqmianobis SenarCuneba, mas unda daekmayofilebina
isini.
masobrivi warmoeba moiTxovda revolucias realizaciaSi. 1936 wels
long-ailendSi gaixsna pirveli TviTmomsaxurebis univermaRi, romelsac
daerqva `supermarketi~. am droisaTvis saqmian wreebSi farTod gavrcelda
is azri, rom supermarketul TviTmomsaxurebas ar gaaCnda perspeqtiva,
radganac ganebivrebuli momxmarebeli ar ityvis uars piradi momsaxurebis
280
sikeTeze. am azris simcdare male gamoCnda, radganac supermarketebma
elviseburad daipyres vaWrobis sfero da arc erTi maTgani ar
gakotrebula.
rogorc biznesis, aseve marketingis Teoriis ganviTarebaSi didi roli
iTamaSa meore msoflio omma. amerikulma ekonomikam ganicada
militarizacia da SezRuda momxmarebelTa moTxovnebi. didi aRmavloba
igrZnoba omis Semdgom aTwleulSi, romelic xasiaTdeboda warmoebis
giganturi winsvliT, samxedro samrewvelo potencialis maqsimaluri
ukugebiT. ormocdaaTian wlebSi aSS-ve samrewvelo potenciali omis wina
wlebTan SedarebiT TiTqmis gaormagda. aman, Tavis mxriv gaaRmava
konkurencia, daiwyo brZola momxmareblisaTvis. mwarmoeblisaTvis cxadi
gaxda, rom momxmarebels, asortimentuli bazris gafarToebis pirobebSi,
gauCnda farTo arCevani. amdenad, samocian wlebSi mniSvnelovani evolucia
ganicada marketingis Sinaarsobrivma datvirTvam. marketingma aiZula
sawarmoebi (samrewevlo da savaWro), mieqciaT yuradReba ara saqonlisaTvis,
raramed momxmareblisaTvis da am safuZvelze aegoT warmoebisa da
realizaciis strategia.
70-ian, 80-ian wlebSi marketingSi moTxovnileba Rrmavdeba, rac
ganpirobebuli iyo Sromis saerTaSoriso danawilebis procesSi rigi
qveynebis, aSS-sa da iaponiis, makordinirebelis funqciis gamoyofasTan,
ramac gacilebiT gaamwvava ekonomikuri winaaRmdegobani am qveynebs Soris.
biznesis sferoSi, daiwyo ulmobeli brZola msoflio bazris
dapyrobisaTvis, ramac, Tavis mxriv, marketings gamouyo axali roli
msoflios biznesis procesebSi.
Tanamedrove literaturaSi sakmaod mravlad aris warmodgenili
marketingis sxvadasxva ganmartebani. yvela isini SeiZleba gaerTiandes or
ZiriTad jgufSi: klasikuri da Tanamedrove, anu ganzogadoebuli.
klasikuris Tanaxmad: marketingi gulisxmobs im biznesmenis saqmianobas,
romelic warmarTavs saqonlisa da momsaxurebis winsvlas mwarmoeblidan
momxmareblamde. [24,c.98]. kiuri da taSnadi aRniSnaven im mWidro kavSiris
arsebobis Sesaxeb, romelic arsebobs marketingsa da samomxmareblo bazars
Soris. maTi azriT - `marketingi bazris Seswavlaze dafuZnebuli
produqciis realizaciis ekonomikuri koncefciaa~ [78,c.10]. unda aRiniSnos,
rom am avtorebisaTvis damaxasiaTebelia realizaciuri midgoma.
marketingis cnebaSi farTod gavrcelda azri, romlis Tanaxmadac, es
aris sawarmos koncefcia, mimarTuli bazris aTvisebisaken. rigi avtorebi
aRniSnaven bazris strategias. am orive mosazrebaSi aris elementebi,
romlebic gamoiyeneba marketingis Tanamedrove gagebaSi. cxadia, rom
sawarmoebma TavianTi biznes-saqmianoba unda warmarTon bazris moTxovnaTa
Sesabamisad, es ki niSnavs, rom isini srulad unda akontrolebdnen
informacias moTxovnis Sesaxeb, amitomac marketingSi unda arsebobdes
mWidro urTierTkavSiri Tanamedrove da momavlis moTxovnebsa da
warmoebiT politikas Soris. marketingis ZiriTad amocanas warmoadgens
momxmarebelTa moTxovnilebis gadayvana produqciisa da momsaxurebis
enaze da am safuZvelze, biznesis meqanizmis Seqmna, romelic dadgeba
moTxovnilebis dakmayofilebis samsaxurSi.
281
amdenad, zemoT warmodgenil ganmartebaSi ZiriTadia momxmarebelze
orientacia. kompania aRwevs Tavis mizans mxolod momxmareblis
moTxovnilebaTa dakmayofilebis safuZvelze. amasTan, marketingis mizania
ara mxolod moTxovnis zrda, aramed misi miwodebasTan gawonasworeba.
marketingis farTo diapazoni oficialurad aRiara marketingis
amerikulma asociaciam 1985 wels - `marketingi warmoadgens azris Casaxvis,
faswarmoqmnis, ideebis winsvlisa da realizaciis process, romelic
akmayofilebs calkeuli pirovnebisa Tu organizaciis moTxovnebs~55.
aRniSnuli ganmarteba miuTiTebs marketingis moqmedebis sakmaod farTo
diapazonze, ideis Casaxvidan moTxovnis dakmayofilebamde.
rogorc SeniSnaven d.evansi da b.bermani, `marketingi-es aris
organizaciebis, xalxis, teritoriebis saqonelze moTxovnis ganWvreta,
marTva da dakmayofileba~56, rac Seesabameba Tanamedrove biznesis
moTxovnebs.
dReisaTvis ukve cxadia is winaaRmdegobani, romelic wamoiWra
marketingis cnebaSi. avtorTa umetesoba miuTiTebs, rom masSi unda aisaxos
arasawarmoo saqmianobac, sxvebi akritikeben ra amas, aRniSnaven, rom
marketingi dakavSirebulia mxolod saqonlis yidva-gayidvasTan.
b.f.gulriCis azriT: `,marketingi es aris kompaniis moTxovnilebaTa da
survilTa gansazRvris, ganWvretis, samomxmareblo RirebulebaTa Seqmnisa
da resursebis organizaciis procesi, mimarTuli kompaniisa da momxareblis
mogebis zrdisaken, [144,p.89]. rac saboloo jamSi warmoadgens biznesis
mizans.
1954 wels piter drukeri miuTiTebda, rom biznesis warmarTvaSi mTavaria,
momxmareblis moTxovnilebaze orientacia. is wers: `Tu gvinda vicodeT ra
aris biznesi, unda vicodeT misi mizani. arsebobs mxolod erTi swori
ganmarteba biznesis miznisa – es aris momxmareblis Seqmna. Tu ras fiqrobs
firma Tavis produqciaze, es ar aris mTavari, gansakuTrebiT momavali
biznesis warmatebisaTvis. ras fiqrobs momxmarebeli nayid saqonelze, raSi
xedavs igi mis Rirebulebas – ai, es aris mniSvnelovani, is ganmartavs
biznesis Sinaars, mis mimarTulebas da warmatebis Sansebs~.57
amdenad, momxmarebelze orientacia niSnavs ara sawarmoo simZlavreebis
Seswavlas, aramed biznesis interesebis gaTvaliswinebiT bazris
konstruqciis dadgenasa da aqedan gamomdinare, warmoebis strategiis
gansazRvras. aRniSnulidan gamomdinare, firmebma, organizaciebma, xalxma
unda daisaxon is ZiriTadi mizani, romelsac biznesSi unda daeqvemdebaros
yvela Tanmxlebi procesi. es mizani aris ara saqoneli da momsaxureba,
romelic warmoadgens miznis miRwevis mxolod saSualebebs, aramed mogeba.
mTeli samarketingo politika saboloo jamSi mogebis maqsimumizaciisaken
unda iqnes mimarTuli. amaSi mdgomareobs mTavari idea, is arsi, romelsac
efuZneba saqmianoba samarketingo politikis dargSi.
SeiZleba daibados azri, rom samarketingo politika, saboloo jamSi,
produqciis gasaRebis politikaze daiyvaneba – es sakmaod gavrcelebuli da
mcdari Sexedulebaa.
55
AMA Board Approvers New Definition’’, ,,Marketing News’’ (march I, 1985) p.1
56
Дж Р. Эванс, Б. Берман. Маркетинг. М. Экономика, 1990. С. 17
57
Peter Drucker. The Pracrice of Managment (New York. Harper’s Row, 1991) p.37
282
marketingis filosofia gacilebiT ufro farToa, vidre gasaRebis
filosofia. marketingi moicavs moTxovnilebaTa analizs, igi uzrunveyofs
firmas aucilebeli resursebiT, detalurad swavlobs bazris koniunqturas
da rac mTavaria, zegavlenas axdens moTxovnilebaTa formirebaze, maSin,
rodesac gasaReba aris momxmarebelsa da mimwodebels Soris
ganxorcielebuli aqti da Tu pirvelis daukmayofileblobis SemTxvevaSi
ar aris aucilebeli mTlianad am aqtis cvla, marketingSi cvlilebas
moiTxovs mTlianad procesi da ara misi calkeuli elementebi.
sagulisxmoa, am mxriv, f.kotleris Tavis wignSi moyvanili, msxvili
manqanaTmSeneblis Semdegi ganaazrebi: `me megona, rom Cven vaxorcielebdiT
bizness. Cven gvyavda vice-prezidenti marketingis dargSi, reklamis
kvalificirebuli ganyofileba da marketingis dagegmvis rTuli
procedurebi. yovelive es aRmoCnda motyueba, rodesac dadga Znelbedobis
Jami, me gavige, rom Cven vawarmoebdiT avtomanqanebs, romlebic saWiroa
myidvelebisaTvis, magram Cven ar vreagirebdiT axal moTxovnebze. Cveni
samarketingo saqmianoba Tavisi arsiT iyo msubuqad SeniRbuli gasaReba~58.
amdenad, zemoT mocemuli ganmartebani cxadyofen, rom marketingi
asrulebs rig funqciebs da mas gaaCnia subieqtebi.
marketingis ZiriTad funqciebs Seadgens:
- marketingis garemosa da bazrebis analizi;
- momxmareblis garemosa da bazrebis analizi;
- momxmareblis analizi;
- saqonlis winsvlis analizi da dagegmva;
- fasebis dagegmva;
- marketingis marTva;
- koorporaciis, an organizaciis socialuri pasuxismgeblobis
amaRleba.
marketingis obieqtebs warmoadgenen: produqciis mwarmoeblebi,
vaWrobis sfero, momxmarebeli, marketingis sprecialistebi. sqematurad
es SeiZleba warmovidginoT Semdegnairad (ix. nax.38).
marketingis subieqtebi
warmoebis
gaerTianebani sabiTumo individualuri
(pirovneba)
58
konsorciumebi
Philip Kotler. From Sales Obsession to Marketing Efectiveness, Harvard Bussiness Review. November 1977. p. 68.
283
nax. #38. marketingis subieqtebi
momxmarebeli
warmoebiT gansazRvra
konkurencia
marketingis kanonmdebloba
faqtorebi warmoebisagan
damoukidebeli
ek. mdgomareoba
komunikaciebi
285
funqcionaluri
mmarTveli produqciis
dagegmvis dargSi
mmarTveli saqonlis
moZraobis dargSi
mmarTveli gasaRebis
dargSi
mmarTveli sxva
funqcionalur sferoebSi
saqonelze orientirebuli
bazarze orientirebuli
regionaluri gasaRebis
mmarTveli
momxmarebeli
konkurencia
kanonmdebloba
291
problemis dasma da gansazRvra
informaciis analizi
rekomendaciebis gacema
293
informaciis saxeebi uSualod gamomdinareoben samarketingo
amocanebidan, anu damokidebulni arian imaze, Tu samarketingo politikaSi
ra sakiTxi ainteresebs sawarmos.
vin an ra unda iqnes Seswavlili?
aq, upirveles yovlisa, unda dazustdes dakvirvebis obieqti. analizi,
rogorc wesi, dakavSirebulia an momxmarebelTan (arsebuli, potenciuri da
sxva) an sawarmos muSakebTan (xelmZRvanelebi, muSebi da sxva personali) an
gasaRebis wyaroebTan (sacalo da sabiTumo vaWroba, brokeruli firmebi
da sxva).
meore, aucilebelia, davadginoT dakvirvebis obieqtTa SerCevis wesi. aq
arsebobs ori midgoma: albaTuri da determinirebuli. pirvel SemTxvevaSi
dakvirvebis yvela elementi albaTurad SeirCeva. ase, magaliTad:
mkvlevarebs SeuZlia SearCion yoveli 25 abonenti satelefono cnobarSi.
meore SemTxvevaSi, mkvlevari irCevs dakvirvebis obieqtTa jgufs. mag: 100
kaci produqciis gasaRebis raionSi.
ra meTodebiT SeiZleba Catardes dakvirveba?
arsebobs pirveladi informaciis Sekrebis oTxi ZiriTadi meTodi:
gamokiTxva, dakvirveba, eqsperimenti, imitacia.
gamokiTxvis SemTxvevaSi xdeba mosaxleobis azris sistematuri
Seswavla telefoniT an anketuri meTodebiT.
gamokiTxva SeiZleba iyos araanonimuri da anonimuri. pirvel
SemTxvevaSi abonentisaTvis cxadia gamokiTxvis mizani, meoreSi is misTvis
ar aris cnobili. anonimuri gamokiTxva gacilebiT obieqturi informaciis
miRebis saSualebas iZleva. nax. 42-ze warmodgenilia anonimuri da
araanonimuri SekiTxvebi).
gamokiTxvis Sedegebi SeiZleba aisaxos semantikuri diferencialSi.
semantikuri diferenciali sqematurad asaxavs gamokiTxvis Sedegebs.
amdenad, is iZleva saanalizo obieqtebis mkafio Sedarebis saSualebas.
294
anonimuri
araanonimuri
- modeli;
- feri;
- firmis dasaxeleba;
- modeli;
- cveTisadmi medegoba;
- firmis dasaxeleba;
- elastiuroba;
- cveTisadmi medegoba;
- moxerxebuloba;
- elastiuroba;
- moxerxebuloba;
295
A B C
Zviri -- - - - - - - - - - - - -1 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - iafi
axali
modifikaciis - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - konservatiuli
dabal-
xarisxiani- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -maRalxarisxiani
mimzidveli- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - aramimzidveli
maRali dabali
prestiJis- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - prestiJis
kargad
cnobili- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -ucnobi
ar Seesaba- Seesabameba
meba fass- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - fass
saimedo- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -arasaimedo
remontv- araremontvar-
argisiani- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -gisiani
advilad Znelad
saSovni- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - saSovni
296
SedarebiTi ekonomikuri efeqtianobis dadgenas. magaliTad, Tu gamokiTxvis
Sedegad gatarebuli RonisZiebebis safuZvelze, SefuTvis gaumjobeseba
iZleva damatebiT mogebas, maSin misi Catareba aucilebelia. am
gadawyvetilebis misaRebad ki unda Sefasdes gamokiTxvaze danaxarjebi da
gadawyvetilebis miRebis Sedegad mogebis zrda.
rogori iqneba informaciis Sekrebis dro?
aRniSnul SemTxvevaSi, mkvlevarma operatiulad unda gansazRvros is
dro, romlis ganmavlobaSi mimdinareobs Sesaswavli obieqtis gamokvleva.
magaliTad: telefoniT da anketur gamokiTxvas gacilebiT naklebi dro
unda, vidre dakvirvebas da eqsperiiments.
sad da rodis unda Segrovdes informacia?
aq mkvlevarma unda gansazRvros informaciis saxeoba (gare Tu Sida
informacia) da samuSaos dawyebisa da damTavrebis dro.
mas Semdeg, rac informacia Segrovilia, aucilebelia, Catardes misi
analizi. Tavdapirvelad xdeba blankebis kodireba da daTvla, xolo
Semdgom Seswavla. kodireba gulisxmobs yvela blankis danomrvas, xolo
pasuxebi klasificirdeba. analizi xdeba pasuxebis Sefasebis safuZvelze, am
mizniT gamoiyeneba statistikuri meTodebi.
bolo etaps warmoadgens rekomendaciis gacema. rekomendaciaSi
igulisxmeba – mocemuli sawarmos samarketingo politikis Sesaxeb
daskvnebi da winadadebebi. isini, rogorc wesi, werilobiTi saxiT formdeba
da waredgineba administracias.
59
David W. Gerakl E. Hills, Robert B. Woodrubb. Marketing Decition Making: Concept and strategy, Revissed Edition
(Hoomewood III.:Rechord D. Irwin 1980)p. 448
297
warmoebis calkeuli funqciuri rgolis amocanebi samarketingo politikis
dargSi, romlebic gamomdinareoben saerTo miznidan; mesame – gamomdinare
komkurentebis SesaZleblobebidan, strategiuli dagegmva iZleva
saSualebas, ganvsazRvroT mocemuli warmoebis Zlieri da susti mxareebi;
meoTxe – strategiuli dagegmva iZleva saSualebas, ganisazRvos
samarketingo politikis alternatiuli variantebi.
marketingis gegmebi SeiZleba diferencirebul iqnes ramdenime niSnis
mixedviT: moqmedebis dros, moqmedebis masStabisa da SemuSavebis meTodebis
mixedviT (ix. nax. 47).
moqmedebis drois mixedviT, marketingis gegmebi iyofa:
-moklevadian (erT wlamde);
-saSualovadian (oridan xuT wlamde);
-grZelvadian (xuTidan aT an TxuTmet wlamde) gegmebad.
moklevadiani da saSualovadiani marketingis gegmebi imiT gansxvavdeba
grZelvadianisagan, rom isini warmogvidgebian ufro detalizebulad. maTSi
aisaxeba calkeul produqciaze samarketingo strategiis miznebi, amocanebi,
mosalodneli Sedegebi da sxva. maSin, rodesac xangrZlivi, anu
grZelvadiani gegmebi SedarebiT zogadi da prognostikuri maCveneblebis
Semcvelia.
moqmedebis masStabiT, marketingis gegmebi iyofa saxeobebad:
- gegma ZiriTadi saxeobis produqciaze;
- gegma mTlianad yvela saxeobis produqciaze.
rogorc wesi, mwarmoeblebi iyeneben samarketingo gegmas yvela saxeobis
produqciaze, radganac is iZleva saSualebas, ganisazRvros produqciis
warmoebis misaRebi nomenklatura.
marketingis gegmebi
298
marketingis gegmebis SemuSavebis procesSi gamoiyeneba ori meTodi: a)
qvemodan zemoT; b)zemodan qvemoT.
pirvel SemTxvevaSi, marketingis miznebi, strategia, danaxarjebi da sxva.
ganisazRvreba qvemodan mowodebuli informaciis safuZvelze, anu mis
ZiriTad wyaros warmoadgens gamyidvelebis, realizaciis ganyofilebis
TanamSromlebis, marketingis samsaxuris mier mowodebuli monacemebi.
qvemodan SemuSavebuli gegmebi aris ufro realisturi, isini dadebiTad
zemoqmedeben koleqtivis moralur-fsiqologiur klimatze (radgan
koleqtivis urTierTdakavSirebuli rgolebi monawileoben maT
DSemuSavebaSi). amasTan, warmoiSoba garkveuli siZneleebi am gegmebis
koordinaciis procesSi.
aRniSnuli saxeobis siZneleebs moklebulia gegmebi, romelTa SemuSaveba
xdeba zemodan qvemoT. aRniSnul SemTxvevaSi, centralizebulad imarTeba
samarketingo dagegmvis procesi, romelic emorCileba centralizebul
marTvasa da koordinacias. sawarmos administracia gansazRvravs
marketingis saerTo miznebsa da amocanebs, xolo funqciuri samsaxurebi –
reklamas, marketings.
am miznebidan gamomdinare, adgenen moqmedebis strategias.
strategiulma dagegmvam unda uzrunveyos marketingisa da warmoebis
funqciuri samsaxurebis Sewonasworebuli moqmedeba. amis miRweva rTulia,
radganac funqciuri samsaxurebis miznebi da amocanebi gansxvavdeba
marketingis miznebisagan, rac xSir SemTxvevaSi iwvevs, maT Soris
konfliqturi situaciis warmoSobas. ase, magaliTad: warmoebis funqciuri
samsaxurebi miiswrafvian produqciis masobrivi warmoebisaken (warmoebis
samsaxurebi); sawarmos stabiluri biujetisaken (safinanso samsaxuri);
SezRuduli nomenklaturisaken (sakonstruqcio samsaxuri) da sxva. maSin,
rodesac marketingi moiTxovs produqciis nomenklaturis mudmiv cvlas,
seriulobis SezRudvas da sxva.
aRniSnulidan gamomdinare, warmoebis xelmZRvanelobis mTavar mizans
warmoadgens Seamciros is winaaRmdegobani, romlebic warmoiSoba
samarketingo da sxva samsaxurebs Soris erToblivi gadawyvetilebebis
miRebis procesSi, amis miRweva ki SeiZleba:
- problemis erToblivi ganxilviTa da qvedanayofebs Soris kontaqtis
gafarToebis stimulirebiT;
- im kadrebis SerCeviT, romlebic aerTianeben codnas marketingsa da
warmoebis sferoSi;
- sxvadasxva funqciuri jgufebis SedgeniT, samarketingo politikis
dargSi erTiani gadawyvetilebis miRebis mizniT.
299
strategiuli dagegmvis logika warmodgenilia nax. 48-ze
situaciuri analizi
taqtikis realizacia
dakvirveba Sedegebze
situaciis analizi
302
bazari
Zvel axali
Zveli
bazarze bazris
SeRweva ganviTareba
60
ДЖ.Р. Эванс, Б. Берман. Маркетинг. М. Экономика 1990, стр. 57.
303
`mewveli Zroxa~ - am jgufSi Sedis produqcia, romelic maRali
xvedriTi wiliT xasiaTdeba bazarze, gasaReba SefardebiT stabiluria, ris
gamoc xasiaTdeba mogebiT. firmis samarketingo strategia igeba reklamaze,
periodulad fasebis dawevaze, gasaRebis wyaroebis SenarCunebaze.
`Znelad aRsazrdeli bavSvi~ - xasiaTdeba bazarze zemoqmedebis dabali
doniT, dabali xvedriTi wiliT, gasaRebis sferoSi wamyvani adgili uWiravs
konkurentebs. aRniSnulidan gamomdinare, bazris SenarCunebisaTvis, an misi
gafarToebisaTvis aucilebelia safuZvliani kapitaldabandebani. kompaniam
unda miiRos gadawyvetileba am kapitaldabandebaTa mizanSewonilobis
Sesaxeb. unda dazustdes gaafarTovos Tu ara man produqciis winsvlis
danaxarjebi, gasaRebis wyaroebi, daiwios fasebi, Tu saerTod, datovos
bazari. amdenad, strategia damokidebulia imaze, Tu ramdenad
gamarTlebulia mocemuli saxeobis danaxarjebi.
`ZaRli~ - produqcia xasiaTdeba gasaRebis dabali doniT, mocemuli
saxeobis produqcia ar aris popularuli, mniSvnelovnad CamorCeba
konkurentebs, misTvis damaxasiaTebelia didi danaxarjebi. aRniSnul
SemTxvevaSi kompania unda Seecados an gavides specializebul bazarze an
saerTod, datovos igi.
zemoT aRniSnuli meTodebi warmoadgenen strategiuli dagegmvis erT-erT
nawils da ara mTlianad strategiuli dagegmvis process.
taqtika warmoadgens marketingis strategiis realizaciis mizniT
ganxorcielebul konkretul moqmedebas.
is ori ZiriTadi momenti taqtikur svlaSi, romelic gansazRvravs
samarketingo saqmianobas, aris: kapitaldabandebani da samarketingo
moqmedebis ganxorcielebis dro.
danaxarjebi SeiZleba warmoebul iqnes: SekveTebis damuSavebisaTvis da
maTi miRebisaTvis.
SekveTebis miRebis danaxarjebSi Sedis: reklamis, propagandis
saSualebebze danaxarjebi. am danaxarjebze bevrad aris damokidebuli
mogebis zrda, samarketingo saqmianobis efeqtianobis amaRleba.
taqtikis meore mniSvnelovani momenti aris samarketingo operaciebis
Tanamimdevrobis dadgena droSi. aq unda sworad ganisazRvos: rodis unda
iqnes Seyvanili saqoneli bazarze; rodis aris bazari amisaTvis mzad;
rogoria am dros konkurentebis strategia da sxva. amdenad, samarketingo
SesaZleblobani SezRudulia droSi da amitom kompaniis moqmedebis
strategia aucileblad unda iTvaliswinebdes am Taviseburebas.
Sedegebze dakvirveba moicavs strategiuli dagegmvis faqtiuri da
sagegmo Sedegebis Sedarebas. Tu faqtiuri monacemebi gansxvavdeba
sagegmosagan, unda iqnes miRebuli saWiro zomebi samarketingo politikis im
sferoebSi, romelic gansazRvravs am CamorCenas. strategiuli dagegmvis
procesSi gansakuTrebuli efeqtianobiT xasiaTdeba am kompaniebis moqmedeba,
romlebic winaswar gansazRvraven Tu sad, gegmis romel nawilSi aris
mosalodneli garRveva da winaswar adgenen kontrzomebs am siZneleebis
dasaZlevad.
304
XIV. 5. marketingi msoflio bazarze
diagrama 1.
erToblivi sazogadoebrivi produqtis da Saqris
moxmareba msoflio qveynebSi
60
Saqris moxmareba 1 sul mosaxleze, kg
aSS
50
brazilia
40
30
20
10
307
konkretuli qveynebisaTvis, SegviZlia, avagoT moTxovnis cvlilebis
grafiki.
grafiki 1.
110
105
moxmareba funtebSi
100
95
90
85
80
75
70
65
60
61
Mark Alpert and Aimety Dunlap Smith ,,Nestle Shows How to Gobble Markets’’ Fortune, Vol. 119, January 16,
1989, p. 76.
313
konkurenciiis maRali done. maSin, rodesac sxva bazarze aRniSnuli
saxeobis saqoneli SesaZlebelia deficituri iyos. konkurenciis pirobebi
did zegavlenas axdens saxelmwifoebis mier calkeuli firmebisaTvis
dadgenili warmoebis gansakuTrebuli wesebi, romlebic uqmnis maT sakuTari
produqciis sasicocxlo ciklis gaxangrZlivebis SesaZleblobebs.
faswarmoqmnaze zemoqmedebs agreTve, iseTi faqtori, rogoricaa mocemul
qveyanaSi Camoyalibebuli produqciis aRqmis stereotipebi. ase, magaliTad:
rodesac Seswavlil iqna avtomanqanebis samomxmareblo aRqma amerikis da
iaponiis bazarze, aRmoCnda, rom amerikelebSi sakuTari ufro maRali
reitingiT sargeblobs vidre - germanuli avtomobili, maSin, rodesac
iaponelebi upiratesobas aniWeben germanuli avtomobilebis adgilobriv
nawarms. gamomdinare aqedan, germanuli avtomobilebis mwarmoeblebs
SeuZliaT, gaafarTovon TavianTi bazari iaponiaSi da ara amerikaSi. amasTan,
germanelebis mier iaponur bazarze warmoebuli samarketingo strategia,
romlis arsi mdgomareobs fasebis dawevaSi, mcdaria, radgan iaponiaSi
maRali fasi iwvevs maRali xarisxis asociacias.
didi mniSvneloba aqvs mocemul qveyanaSi dadgenil vaWrobis wess. ase,
magaliTad: amerikelebi upiratesobas aniWeben kreditSi vaWrobas, maSin,
rodesac iaponelebi cdiloben, ivaWron naRdi fuliT. aqedan gamomdinare,
im firmebs, romlebic vaWroben kreditSi meti gasaqani aqvT amerikaSi, vidre
iaponiaSi.
cnobilia, rom:
produqciis eqsporti sagrZnoblad adidebs mis fass. vTqvaT, produqciis
fasi Sidabazarze Seadgens 1 dolars, xolo danamati misi sazRvargareT
realizaciaze aris 5 centi, sazRvargareT realizaciis fasi iqneba 1,5
dolari. Tu danaxarjebi Seicvala Sidabazarze 20 centiT, maSin
sazRvargareT realizaciis fasi gaizarda 1,90 dolaramde. ori garemoeba
aZvirebs produqcias sazRvargareT: pirveli, gazrdili satransporto
xarjebi da meore, sabaJo tarifebi. am garemoebaTa gamo sazRvargareT
produqciis gayidva rigi firmebisaTvis ararentabeluri xdeba.
produqciis fasebze didi zegavlenas axdens savaluto kursebis cvla
(aweva, dacema) msoflio bazarze. is firmebi, romlebic sazRvargareT
saqonlis realizacias awarmoeben, erTgvarovan valutaSi xSirad awydebian
winaaRmdegobebs. sazRvargareTis qveynebSi produqciis realizacia unda
warmoebdes iseTi gaangariSebiT, rom firmam amonagebidan SeinarCunos
ganaxlebis SesaZleblobani. am amocanis gadawyveta dakavSirebulia
sirTuleebTan. produqcia sazRvargareTis qveynebs miewodeba didi
partiebiT, amitom misi nawilis realizacia uzrunvelyofs mogebas, xolo
inflaciis pirobebSi, sawyobSi arsebuli maragebi misTvis wamgebiani
gaxdeba. am faqtorTa aRsakveTad 80-ian wlebSi `prokret-endgembli~
iZulebuli iyo, peruSi arsebuli ekonomikuri krizisis pirobebSi. kviraSi
erTxel 20-30% aewia fasi produqciaze da Seewyvita 60-procentiani
SeRavaTis gaweva biTumad movaWreebisaTvis 15-dan 30-procentiani Tanxis
gadaxdis gadavadebiT.
inflaciaTan faswarmoqmnis sxva rigis problemebi sazRvargareTis
bazarze dakavSirebuli SeiZleba daiyos or jgufad. amonagebis miReba
sazRvargareTis valutaSi, romelic konvertaciis Semdeg iZleva nakleb
314
Semosavals; 2) fasebis mudmivi zrda danaxarjTa gadafarvis mizniT. pirvel
SemTxvevaSi firmas SeuZlia, miuTiTos kontaqtSi amonagebi Tanxis
ekvivalenti sazRvargareTis valutaSi (vTqvaT, dolaris ekvivalenti) da
mosTxovos angariSsworeba drois mocemul momentSi xelSekrulebiT
gansazRvruli dolaris kursis ekvivalentis Sesabamisad.
fasebis cvla did zegavlenas axdens vaWrobis saerTaSoriso wesebsa da
kontraqtebze, rac arTulebs maT gaformebas. garda amisa, rTuldeba
vaWrobis organizaciac. ase, magaliTad: Tu firma sazRvargareT avtomaturi
saSualebebis gamoyenebiT vaWrobs, yoveli fasis Secvlis SemTxvevaSi, igi
iZulebuli gaxdeba, cvalos an aparatebi an Jetonebi, rac damatebiT
danaxarjebTan aris dakavSirebuli. aseTi siZneleebi SesaZlebelia
warmoiSvas erovnul bazarzec.
saqonlis nakadebis gadanawilebas msoflio bazrebis mixedviT, iwvevs
inflaciuri procesebiT gamowveuli valutis kursebis cvla. magaliTad:
Tu dolaris kursi ecema romelime qveyanaSi, amerikis firmebisaTvis
mocemuli produqciis realizacia ufro efeqtiani gaxdeba Sidabazarze da
piriqiT. valutis kursebis cvla iZleva damatebiTi mogebis miRebis
SesaZleblobebsac. ase magaliTad: Tu firmas SeuZlia, swrafad
gadaajgufos gasaRebis bazrebi inflaciuri procesebis Sesabamisad, mas
aqvs SesaZlebloba, momgebianad, warmoebaSi cvlilebebis gareSe miiRos
damatebiTi mogeba. qveynebs Soris valutis kursis cvla did zegavlenas
axdens serTaSoriso vaWrobis wyaroebze. vTqvaT, iaponiam miyida safrangeTs
fotoaparatis didi partia. amerika, bunebrivia, fotoaparatebs yidulobs
mwarmoebeli iaponuri qarxnebisagan da ara distributorebisagan. im
SemTxvevaSi, Tu iaponiaSi ienis kursi ecema dolarTan mimarTebaSi,
amerikuli mewarmeebisaTvis ufro momgebiani xdeba iaponuri
fotoaparatebis Sesyidva safrangeTidan. msgavs operaciebs saerTaSoriso
praqtikaSi uwodeben `nacrisfer bazars~ da isini cxadad metyveleben, Tu
ra zegavlenas axdens valutis kursis cvla firmebis damatebiTi mogebis
miRebaze.
didi mniSvneloba gaaCnia fiqsirebuli Tu cvalebadi fasebis
momxmareblebisaTvis miwodebis wess. ase, magaliTad: venesuelaSi yvela
saxeobis saqonlis iarliyze miTiTebuli unda iyos fasi, maSin, rodesac
CileSi es akrZalulia. gansxvavebulia calkeul qveyanaSi arsebuli midgoma
fasebis SeTanxmebuli dawesebis sakiTxisadmi. ase, magaliTad: indoeTSi
fasebis 60% dgeba gamyidvelebs Soris winaswari SeTanxmebiT, CineTSi ki,
5%. did zegavlenas axdens faswarmoqmnaze msoflio bazarze dadgenili
konkurenciuli brZolis strategiac.
socialur-kulturuli
elementebi aSS-Si hongkongi
320
brunviT. meore maCveneblis mixedviT, SesaZlebelia davadginoT, rom
produqciis msxvili partiebiT gadazidvebis SemTxvevaSi, ramdenad swrafad
moxdeba maTi Semdgomi gadanawileba. mesame maCvenebeli metyvelebs firmis
potencialze, rac, Tavis mxriv, gviCvenebs, Tu ramdenad swrafad SeiZleba
Seudges igi operacias.
msoflio bazarze produqciis ganawilebisaTvis didi mniSvneloba
eniWeba maT saTadarigo nawilebiT da remontiT uzrunvelyofas, radgan
ukanaskneli, SesaZlebelia, gaxdes seriozuli Semaferxebeli faqtori
realizaciisaTvis. ase, magaliTad: 50-ian wlebSi evropeli
manqanaTmSebneblebi gavidnen amerikul bazarze, magram maTi produqcia
sinqronulad ar iqna uzrunvelyofili saTadarigo nawilebiTa da
momsaxurebiT, ris gamoc misi imiji sagrZnoblad daeca. miuxedavad imisa,
rom firma `folsvageni~ am bazarze mogvianebiT gamoCnda, man moipova kargi
avtoriteti imis gamo, rom saTadarigo nawilebiT da momsaxurebiT
produqcia, droulad aRmoCnda uzrunvelyofili.
msoflio bazarze produqciis gasvlis probleba mxolod
distributoris swor moZebnaSi rodi mdgomareobs, did mniSvnelobas iZens
produqciis swrafi gasaRebis mizniT, distributorTan muSaobis swori
organizacia. ase, magaliTad: firma `koka-kola~ atarebda specialur
seminarebs sazRvargareTis univermaRebSi Tavisi miznis realizaciisaTvis.
misaRebia urTierTobis sxva formebic. iseTebi, rogoricaa fasdakleba
biTumad movaWreebisaTvis erToblivi reklamis Catareba da sxva.
aRsaniSnavia isic, rom calkeuli produqciisaTvis damaxasiaTebelia
ganawilebis individualuri sistema qveynis geografiul TaviseburebaTa
gaTvaliswinebiT. ase, magaliTad: kolumbiisaTvis damaxasiaTebelia mTliani
reliefi, avstraliisaTvis ki –udabnoebi. zimbabveSi da zairSi msxvili
centraluri qalaqebis garda, mosaxleobis msyidvelobiTi unari dabalia,
amitom aq periferiebSi gayidvis potenciali ecema, maSin, rodesac amerikaSi
is sagrZnoblad maRalia ganapira StatebisTvisac.
321
sargeblobas. ukve 1611 wels londonSi Seiqmna a. goraJisa da u.kopis
pirveli sareklamo biuro.
dRes mecniereba reklamis Sesaxeb miCneulia biznesis umniSvnelovanes
sferod. reklama Camoyalibda, rogorc marketingis organizaciul-
mwarmoebluri komponenti, romlis warmadobac gansazRvravs miRwevas Tu
warumateblobas marketingis strategiis sferoSi.
marketingis Teoriuli bazis Semqmnelis, cnobili amerikeli mecnieris,
filip kotleris ganmartebiT, reklama cnobebis gadacemis upirovno
formaa, rodesac cnobebi gadaicema informaciis gavrcelebis fasiani
saSualebebiT da mimdinareobs gansazRvruli piris an organizaciisagan.62
ekonomikuri reklamis istoriam ganvlo sakmaod rTuli, evoluciouri
gza. mecniereba reklamis Sesaxeb xasiTdeba etapebiT, romelTa maxa-
siaTeblebad SeiZleba gamoviyvanoT am periodSi gavrcelebuli reklamis
koncefciebi.
ase, magaliTad: pirvel msofio omamdeli da omisdroindeli koncefciebi
Teoriulad efuZneboda `masobrivi fsiqologiis~ cnobil Teorias. am
Teoriam farTo gavrceleba hpova omis Semdgomi periodis socialistur
samyaroSi. am koncefciis Tanaxmad, adamiani, individi, ganicdis e.w.
`ganmeorebadi reklamis~ aqtiur zegavlenas, anu sakmarisia mis fsiqikaze
zegavlenis mosaxdenad `masobrivi fsiqologiis~ elementebis Camoyalibeba
erTi da imaves aqtiuri ganmeorebis gziT.
am Teoriis sapirispiro poluszea bazrebis reklamis koncefciisadmi
elementarul-fsiqologiuri midgoma, romelSic gamoiyeneba fsiqofizikis
centraluri postulatebi. am Teoriis avtorebi Tvlidnen, rom adamianis
reklamasTan mimarTebaSi arsebuli fsiqologiuri procesebi ukavSirdeba
grZnobebs, gancdebs da emociebs. amasTan, am Teoriis mesveurTa azriT,
gamaRizianebelsa da gancdas Soris arsebobs proporciuli ukukavSiri.
mecnierebi, romlebic iziarebdnen elementarul-fsiqologiur meTodis
arss, Tvlidnen, rom reklama Sedgeba elementebisagan (sidide, teqnikuri da
grafikuli Semadgenloba, ganwyoba da sxva) am elementebis erToblivi
sinTezi gansazRvravs reklamis warmadobas. mecnierTa mravalmxrivma
eqsperimentebma daamtkica, rom reklamis saerTo aRqma ar warmoadgens misi
elementebis meqanikur jams. asiomaturi gaxda debuleba, rom reklamisaTvis
`erTianoba metia, vidre erTianobis elementTa jami~.
unda aRiniSnos, rom dRes Znelia, Seiqmnas reklamis iseTi Teoriuli
stereotipi, romelic miesadageba nebismier sareklamo SemTxvevas.
ganvixiloT zogierTi Teoriuli modeli, romliTac aixsneba reklamis
moqmedeba.
1. Seswavlis modeli:
nebismieri sareklamo kompania dafuZnebulia Seswavlasa da Semecnebaze.
Seswavlis klasikur (pavloviseul) da instrumentalur TeoriebTan erTad,
reklamis zemoqmedebis asaxsnelad gamoiyeneba Seswavla imitaciuri
modelis mixedviT. magaliTad: diasaxlisis aRtacebuli satelevizio saxe
sarecxi manqanis danaxvisas. amdenad, am tipis reklamisas sul ufro
gamoiyeneba adamianebi `Cemi Tu Seni~ da ara `varskvlavebis~ tipis.
62
Филип Котлер. Управление маркетингом. М. 1980. C. 149.
322
Seswavlis Teoriis meore komponenti aris adamianis gonebaze zemoqmedebis
Seswavla, anu imis gansazRvra, Tu ramdenad efeqturia reklama adamianis
gonebaze zemoqmedebis TvalsazrisiT.
2. motivaciuri meTodi:
fsiqologiis mimdevarTa azriT, motivaciuri situacia did zegavlenas
axdens motivirebul obietqbze. arsebobs motivaciuri modelebis ramdenime
nairsaxeoba:
m o t i v a c i i s g o m e o s t a t i k u r i Teoria
gamomdinareobs iqidan, rom individumi ikmayofilebs Tavis moTxovnilebas
imitom, rom daeuflos wonasworobisa da simSvidis mdgomareobas.
gomestatistikuri Teoriis CarCoebSi, SesaZlebelia, gamoiyos ramdenime
koncefcia. magaliTad, instiqtTa Teoria, fsiqoanalitikuri midgoma da
codnis Teoria.
fsiqoanalitikuri midgoma efuZneba froidis Teorias. Tanamedrove
marketingis TeoriaSi es midgoma SedarebiT iSviaTad gamoiyeneba, radgan
momxmareblis moTxovnaTa axsna dafuZnebulia qvecnobierebaze.
codnis Teoria moqmedebis motivacias xsnis Semecnebis procesiT. aq
gamovyofdiT k o g n i t i u r i d i s o n a n s i s Teorias, romlis
Tanaxmadac, disonansi SeiZleba warmoiSvas produqciaze informaciis
miRebis, yidvis an gamoyenebis procesSi. Tu disonansis sidide aRemateba
adamianis xasiaTis maxasiaTebel zRvars, maSin individs SeuZlia: uari Tqvas
im informaciaze, romelmac gamoiwvia disonansi, gamoiyenos es informacia,
an eWqveS daayenos is. am Teoriidan gamomdinareobs, rom reklama ar unda
aRematebodes adamianis moTxovnebs, magram arc Zalian dabali iyos maTze.
mxolod kmayofili momxmarebeli iqceva normaluri disonansis CarCoebSi
da axdens reklamirebuli saqonlis propagandas Tavis nacnobebSi.
reklama sainteresoa, rogorc marTvis obieqti. unda aRiniSnos, rom
reklamis marTva ganisazRvreba msoflioSi sami doniT: a) reklamis marTva
uSualod sawarmos doneze; b) sareklamo saagentoebis mier warmoebuli
reklama da g) reklamis marTva saxelmwifo doneze.
a) reklamis marTva sawarmoos doneze:
unda aRiniSnos, rom am doneze reklamis marTva aris metadre Zviri.
sawarmoTa mxolod mcired nawils SeuZlia Tavisi ZalebiT marTos reklama,
anu damoukideblad Caataros sareklamo kompania: SeimuSaos sareklamo
koncefcia, realizacia, daawesos Sedegebze kontroli. rogorc wesi,
sareklamo biujeti moiTxovs did saxsrebs. ase, magaliTad: germaniaSi
msxvil sawarmoebSi is utoldeba 1 milion germanul markas. amitom aris,
rom sawarmos struqturaSi sakuTari sareklamo ganyofilebis Seqmna
ararentabeluria. msxvili sawarmoebi aseT SemTxvevaSi mimarTaven
konsultantebs, an sareklamo saagentoebs.
b) sareklamo saagentoebi:
sareklamoo saagentoebi aris damoukidebeli sawarmoebi, romlebic
sargebloben iuridiuli piris uflebebiT. am saagentoebis saqmianobis
ZiriTad sferos Seadgens: reklamis koncefciis damuSaveba, reklamis
gavrcelebis procesis marTva/. reklamis Sedegebis SeswavlisaTvis
323
SesaZlebelia, mozidul iqnes is samecniero-sakvlevi institutebi,
romlebic ewevian samomxmareblo bazris Seswavlas.
im SemTxvevaSi, rodesac mewarme Rebulobs sareklamo saagentos
gamoyenebis Sesaxeb gadawyvetilebas, man unda warmoadginos sruli
informacia nawarmze da mis mier gagebul sareklamo kompaniis koncefciaze.
mewarmesa da sareklamo saagentos Soris SeTanxmebis process ewodeba
brifingi.
sareklamo saagento gansazRvravs muSa winadadebebs da warudgens
SemkveTs daxarjulTa nusxas, rac aris safuZveli maT Soris dadebuli
xelSekrulebisa.
g) reklamis marTva saxelmwifo doneze:
saxelmwifo doneze reklamis marTva saxvadasxva qveyanaSi
gansxvavebulad warimarTeba. ase, magaliTad: germaniaSi am mizniT, Seqmnilia
iseTi organoebi, rogoricaa: germanuli sareklamo saxelmwifo sabWo,
sareklamo ekonomikis centraluri komisia da sxva organizciebi.
centraluri komisia icavs sareklamo saagentoebis interesebs saxelmwifo
organoebis doneze.
sareklamo sabWo ganixilavs momxmarebelTa saCivrebs sareklamo
sferoSi. amasTan, is adgens im ZiriTad wesebs, romelic exeba sareklamo
industrias. garda amisa, saxelmwifo doneze sareklamo saqmianobis
marTvaSi SesaZlebelia Caebas sxva organoebic.
reklamis sxvadasxva klasifikacia arsebobs. yvelaze gavrcelebuls
warmoadgens reklamis klasifikacia informaciis saSualebebis safuZvelze.
am niSniT ganasxvaveben: klasikur reklamas masobrivi informaciis
saSualebebSi, pirdapir reklamas, reklamas gasaRebis obieqtebze,
individualur reklamas da personalur gayidvas.
klasikuri reklama es aris reklama radioSi, televiziaSi, gazeTebsa da
JurnalebSi, mimarTuli anonimuri momxmareblisadmi. reklamis es forma
dafuZnebulia sareklamo telefilmis, feradi suraTebis Tu sxva
vizualur-dakvirvebiTi saSualebebis gemoyenebaze.
gasaRebis obieqtebSi reklamis organizacia moicavs uSualod
gamofenebze, savaWro obieqtebze reklamis organizacias, plakatebis,
isrebis, maCveneblebis da sxva maxasiaTeblebis bazaze.
garda aRniSnulisa, reklama SeiZleba organizaciuri iqnes informaciis
axali saSualebebis gamoyenebiTac: telefaqsis, videoteqnikis, sakabelo
televiziis da radios, kompiuteruli qselis meSveobiT.
moqmedebis masStabebiT, reklama SeiZlebaA daiyos: firmis da produqtis
reklamad. sawarmom SeiZleba moaxdinos an calkeuli produqtis an
mTlianad firmis reklama. pirvel SemTxvevaSi, gamoiyofa produqtis
calkeuli Tvisebebi. xolo meoreSi firmis – dasaxelebis gamoyenebiT
cdiloben, Seuqmnan avtoriteti calkeul produqcias.
reklamis sxvadasxva forma arsebobs. ganasxvaveben: informaciuli,
emociuri, imijis, SedarebiT, qvecnobier da sxva formebs.
informaciuli reklama moicavs produqtis konkretul maxasiaTeblebs. am
dros gamoiyeneba sruli aRwerilobiTi informacia produqciis Sesaxeb.
324
emociuri reklama dafuZnebulia momxmareblis emociebze. am SemTxvevaSi
produqcia ganlagdeba momxmareblisaTvis mimzidvel garemoSi (bavSvebi,
cxovelebi, buneba da damatebiTi emociebis gamomwvevi sxva matareblebSi).
imijis reklama dafuZnebulia cnobili obieqtebis saxelebis da
avtoritetis gamoyenebaze. aseTi reklama SeiZleba ganlagdes stadionze,
kazinoebSi, satumroebSi da sxva obieqtebze. amasTan, SemCneulia, rom aseTi
adgilebi iwvevs momxmareblis ganfantulobas reklamis obieqtebisadmi.
SedarebiTi reklama gamoiyeneba erTgvarovani produqciis maxa-
siaTeblebis Sedarebisas. magaliTad, erTi da imave saxeobis sarecxi
fxvnilis urTierTSedarebis procesSi.
qvecnobieri reklama dafuZnebulia adamianis qvecnobierebaze.
zemoqmedebis saSualebebze, da is eyrdnoba qvecnobieris froidisebur
gagebas.
reklamis dargSi momavlis perspeqtivis ganWvreta SesaZlebelia mxolod
dagegmvis safuZvelze. reklamis gegma moicavs erT wels. pirvel etapze
ganisazRvreba reklamis mizani, ris safuZvelzec dgeba sagegmo maCveneblebi
(obieqti, subieqti, matareblebi, periodi da biujeti). dagegmvis Sedegi aris
reklamis programa.
sareklamo strategiis sistemuroba moiTxovs farTo sabazro informacias.
is unda moicavdes maCveneblebs:
- bazris uzrunvelyofis done produqciiT;
- produqciis sicocxlis cikli;
- informacia konkurentebis Sesaxeb;
- reklamis matareblebis Rirebuleba.
am saxeobis informaciis miReba SesaZlebelia bazris kvlevis procesSi.
Tu reklamis koncefciis SemuSaveba xdeba gareSe organizaciiT (sareklamo
saagento, sakonstitucio jgufi da sxva), maSin aucilebeli informacia
SeiZleb,a mopovebul iqnes detalizebuli brifingis Catarebis gziT. am
SemTxvevaSi, pasuxi unda gaeces Semdeg kiTxvebs:
- ra gziT unda Catardes reklama (reklamis mizani)?
- risi reklama iwarmoeba (reklamis obieqti)?
- sad xorcieldeba reklama (miznobrivi masStabi)?
- ra saxsrebs moiTxovs reklama (sareklamo biujeti)?
- informaciis ra saxeobebi gamoiyeneba reklamisaTvis reklamis
matareblebi)?
- ra formiT unda ganxorcieldes reklama (reklamis saSualebebi)?
- rodis unda daiwyos reklama (reklamis dro)?
reklama udaod emsaxureba sawarmos mizanis miRwevas. amasTan, sakuTriv
reklamas SeiZleba gaaCndes Tavisi mizani. ganasxvaveben ekonomikuri da
araekonomikuri (komunikaciuri) reklamis mizans. ekonomikuri mizani
uSualod ukavSirdeba saqonlis gasaRebas, araekonomikuri iribad moqmedebs
am procesze. araekonomikuri _ mizani moiTxovs SedarebiT did danaxarjebs.
qvemoT moyvanilia reklamis araekonomikur mizanTa katalogi. is moicavs:
- produqciis gacnobis SesaZleblobis gafarToebas;
- momxmareblisadmi farTo informaciis miwodebas;
- produqciis imijis cvlas (modernizacia, srulyofa);
- interesis gafarToebas momxmarebelSi;
325
- sawarmos avtoritetis zrdas;
- produqciis Rirsebis amaRlebas.
araekonomikuri mizani ZiriTadad dafuZnebulia adamianis fsiqikaze
zemoqmedebis SesaZleblobebze.
didi mniSvneloba aqvs sareklamo kompaniis dagegmvas. sareklamo kompaniis
dagegmva moicavs Semdeg safexurebs:
- reklamis miznis dadgena;
- reklamis saSualebebis gansazRvra;
- reklamis biujetis gaangariSeba.
arsebobs reklamis biujetis gansazRvris ori meTodi: analitikuri da
araanalitikuri.
gamocdileba cxadyofs, rom mewarmeTa umravlesoba iyenebs
araanalitikur meTods, romelic efuZneba araempiriul codnas. am meTodiT
biujetis gaangariSebis ramdenime saxeoba arsebobs. magaliTad: cnobilia,
orientacia gasaRebaze. aRniSul SemTxvevaSi reklamis biujeti
ganisazRvreba procentulad produqciis gasaRebis wina wlis, an
mosalodneli gasaRebis, an gasaRebis ramdenime wlis saSualo
maCveneblebis mimarT. arsebobs gaangariSebis sxva meTodebic. magaliTad:
reklamis biujeti ganisazRvreba, rogorc sxvaoba marketingis saerTo
biujetisa da sxva saxeobis danaxarjebs Soris. konkurentebTan paritetis
meTodis gamoyenebis SemTxvevaSi, sawarmo sabazisod iRebs konkurentebis
dnaxarjebs reklamaze. am meTodis nakli mdgomareobs imaSi, rom rogorc
wesi, mcire informacia konkurentobis analogiuri danaxarjebis Sesaxeb.
analitikuri midgoma bazirebs reklamze danaxarjebsa da miznis miRwevis
dones Soris funqciuri damokidebulebis gansazRvraze. arsebobs
analitikuri modeli, [76,c.190]. romelmac regresiuli analizis safuZvelze
gansazRvra, bazris koniunqturis cvlilebebis damokidebuleba (t) reklamis
danaxarjebze, konkurentis Sesabamis maCveneblebze (k). vainbergis formula
Semdegnairad gamoiyureba
W tWk K
327
konkretizaciis faqtoris gamoyenebis SemTxvevaSi, reklamam unda
warmosaxos obieqturi suraTi sareklamo movlenis Sesaxeb.
reklamis saSualebebi zemoqmedebas axdens adamianis grZnobis xuTive
organoze. amasTan, yvelaze efeqturia zemoqmedeba mxedvelobisa da smenis
organoebze. adamiani ukeT aRiqvams sakuTriv nanaxs, vidre gagonils.
mxedvelobiTi reklama damokidebulia mraval faqtorze, romelTagan unda
gamovyoT:
teqstis wakiTxvis efeqtianoba. is damokidebulia asoebis sidideze,
teqstis sirTuleze, struqturaze, sityvebis simartiveze da sxva.
gamokvlevebma daadastura, rom gamoyenebuli Sriftis sxvadasxva saxeoba ar
axdens arsebiT zegavlenas teqstis wakiTxvis simartiveze. negatiur
zegavlenas ukavSirdeba mxsvili an Zalian wvrili Srifti. amasTan, Sav-
TeTri kontrasti Sriftsa da vels Soris iZleva teqstis aRqmis
gaumjobesebul saSualebas. teqstis ganlagebis SemoqmedebiTi, originaluri
xerxebis gamoyeneba aseve aZlierebs mkiTxvelis yuradRebas.
winadadebis sidide. sareklamo teqstebi unda iyos mokle da mkafio.
iwerebodes martiv da auditorisaTvis misaReb enaze.
informaciuli tevadoba. Tu teqsti gadatvirTulia informaciiT, is mas
aZlevs informaciis aRqmas. aRniSnul SemTxvevaSi, is piri, romelic
aRiqvams am saxis informacias, SeiZleba uari Tqvas mis gonebriv analizze.
am naklovanebis Sekreba SesaZlebelia informaciis grafikuli gadmocemis
gziT (grafikebi, piqtogramebi, ilustraciebi). amasTan, informaciis es
wyaroebi unda ganlagdes ise, rom moaxdinos yuradRebis akumulireba
ZiriTad sareklamo obieqtebze.
argumentaciis forma. ganasxvaveben sareklamo argumentaciis ramdenime
Tvisobriv formas. tradiciebisadmi mowodeba did zegavlenas axdens
sareklamo obieqtebze. eTikuri normebisa da moralisadmi miwodeba
gamoiyeneba im erebSi, sadac aris konservaciuli warmodgenebi moralze.
garda amisa, SesaZlebelia, gamoyenebul iqnas racionaluri, empiriuli da
logikuri argumentacia.
sareklamo gamoTqmebi. reklamaSi, rogorc wesi, gamoiyeneba cnobili
sityvebi, iseTebi, rogoricaa: `siaxle~, `kargi~, `ganaxlebuli~, rac
bunebrivia, win swevs sareklamo obieqtis Taviseburebebs. amasTan, xSir
SemTxvevaSi, am sityvebis teqstSi ganmeoreba iwvevs msmenelis ukureaqcias.
reklamis aRTqmisaTvis didi mniSvneloba gaaCnia imas, Tu sad ganlagdeba
is. am mxriv, mravalgzis dakvirvebebma cxadyo Semdegi:
marjvena Tu marcxena gverdze?
eqsperimentebiT dadginda, rom marcxena zeda kuTxeSi ganlagebuli
reklama met yuradRebas iqcevs. es dakavSirebulia im tradiciasTan,
romlis Tanaxmad, yvelaze prestiJuli reklama, rogorc wesi, sareklamo
furclis marcxena zeda kuTxeSi Tavsdeba.
sareklamo gverdis dasawyisSi Tu boloSi?
unda aRiniSnos, rom sareklamo gverdis dasawyisSi da boloSi,
ganTavsebuli reklama gacilebiT ukeT ikiTxeba, vidre SuaSi ganlagebuli.
analogiuri situacia iqmneba sareklamo satelevizio gorgolaWis Cvenebis
procesSi. rogorc wesi, reklamis gamSvebi cdilobs is ganaTavsos
satelevizio gadacemamde da ara SuaSi, rac naklebad efeqturia.
328
didi Tu mcire moculoba?
rogorc cdidan dadginda, informaciis matareblebi unda iyos mcire
moculobis, amasTan, Sinaarsobrivad martivi, tevadi.
ra feris?
feri reklamaSi mraval funqcias asrulebs _ is iwvevs garkveul
emociebs, gansazRvravs informaciis imijs, zemoqmedebs grZnobebze. feradi
reklama emociurad ufro rTulad aRiqmeba, vidre Sav-TeTri, magram Tu
sakiTxi exeba informaciaze yuradRebis gaZlierebas, aq saqme gvaqvs
sapirispiro movlenebTan. mravalmxrivma gamokvlevebla cxadyo, rom feradi
reklamisadmi vizualuri dakvirvebis dro naklebia, vidre Sav-TeTrisadmi,
magram mas gaaCnia ufro didi efeqti da ukeT amaxsovrdeba pirovnebas.
ra aris reklamaSi umTavresi: argumentebi, faqtebi, atmosfero, emociebi?
am kiTxvaze pasuxis gacema arcTu ise martivia. . . saqme imaSia, rom
reklamis istoria masze gansxvavebul pasuxs scems da es, upirveles
yovlisa, dakavSirebulia reklamis stilTan.
XIX saukunis dasasrulsa da XX saukunis dasawyisSi reklamaSi
batonobda stili, romlis dasaxelebaa `ratom mainc da mainc~ misi erT-
erTi damfuZnebeli e.kenedi [91,c.87]. amtkicebda, rom kargi reklama es,
upirveles yovlisa, aris savaWro sawarmoo gadatanili furcelze. XX
saukunis ocian wlebSi gavrcelda reklamis axali stili `atmosfero~. am
stilis fuZemdeblis T. makmanusis reklama Seiqmna korporacia `jeneral
motorzis~ SekveTiT da gamoqveynda mxolod erTxel. saqme imaSia, rom 1914
wels gaiSala konkurentebis farTo sareklamo kompania `jeneral
motorzis~ yvelaze ZviradRirebuli avtomobislis `kadilakis~
sawinaaRmdegod. T. makmanusma yovelive amas daupirispira `kadilakis~
sareklamo suraTi warweriT, `SurisZieba liderobisaTvis~. cnobilia, rom
lideris pozicia yovelTvis orWofulia, mas yovelTvis ebrZvian. brZola
warimarTeba yovelive axlis, winmswrefis mimarTac. amdenad, es reklama
kidev erTxel adasturebs imas, rom kadilaks ebrZvian mxolod imitom, rom
is kargia. `SurisZieba liderobisaTvis~ arwmunebda auditorias ara
argumentebiT, aramed sagnis irgvliv Seqmnili atmosferoTi. miuxedavad
imisa, rom es reklama gamoCnda presaSi mxolod erTxel, man didi
zegavlena moaxdina avtomanqanis gasaRebaze.
zemoT aRniSnuli am ori stilis sanacvlod ukve 1958 wels gamoCnda
axali stili, romelic warmoadgenda am oris hibrids. ase, magaliTad:
`rolss-roisis~ imJamindel reklamaSi aRiniSneboda: `manqanaSi, romelic
aviTarebs 100 kilometrs saaTSi, yvelaze ufro xmaurobs eleqtronuli
saaTi~. qvemoT 19 punqtSi ganmartebuli iyo `ratom mainc da mainc~. aseTma
reklamam Tavisi roli iTamaSa. ukve wlis bolos manqanebis gasaReba
gaizarda 50%-iT.
aRniSnulidan gamomdinare, bunebrivad ibadeba kiTxva: rogor SevarCioT
sworad reklamis saSualebebi?
upirveles yovlisa, gadamwyveti mniSvneloba eniWeba reklamis
Rirebulebas. aq gamoiyeneba Rirebulebis gansazRvris ori meTodi: pirveli
–reklamis saerTo Rirebulebis gansazRvra da meore – reklamis
Rirebuleba aTas mkiTxvelze gaangariSebiT. pirvel SemTxvevaSi
329
gaiangariSeba Tu ra jdeba reklama komunikaciis ama Tu im saSualebebiT
gamoyenebis procesSi. meore meTodSi Rirebuleba ganisazRvreba formuliT:
50 000 lari
C1= ------------------ = 10;
5 000 aTas kaci
25 000 lari
C1= ------------------ = 50;
500 aTas kaci
330
Cvens SemTxvevaSi reklamis Rirebuleba usargeblo auditoriis
gaTvaliswinebiT gazeTisaTvis C1 Seadgens 200 aTas maneTs _ aTas kacze,
JurnalisaTvis C2 – 100 maneTs aTas kacze.
50 000 lari
C1= ------------------ = 200;
25 000 aTas kacze
25 000 lari
C1= ------------------ = 100;
25 aTas kacze
334
- vin gamoiyeneba produqciis realizaciis procesSi sazRvargareT:
adgilobrivi agentebi Tu firmis warmomadgenlebi?
- rogoria konkurentebis qveynebs Soris politikuri da ekonomikuri
urTierTobani?
calkeuli konkurentebis SemTxvevisaTvis rasakvirvelia icvleba
SekiTxvaTa nusxa miuxedavad amisa, saorientacio gasaRebis programis
Camoyalibebis aucilebloba asaxulia am kiTxvebSi.
marketingis meTodika bazrebis Seswavlis procesSi gulisxmobs
ramdenime meTodis kompleqsur gamoyenebas. aseTia: fsiqologiuri,
momxmareblis moqmedebis motivaciis Seswavlis da sxva.
momxmareblis motivaciis Seswavla warmoebs ori mimarTulebiT: pirvel
SemTxvevaSi swavloben momxmareblis qcevis motivebs produqciis yidvis
procesSi; meore SemTxvevaSi ki ganisazRvreba, Tu ra saSualebebiT aris
SesaZlebeli, movaxdinoT zemoqmedeba momxmarebelze, raTa man Seisyidos
produqcia.
adamianis moqmedebis motivebis Seswavlas mivyavarT iseT mecnierebamde,
rogoricaa fsiqologia. cnobilia, rom moqmedebis motivacia es aris im
faqtorTa naerTi, romelic ubiZgebs adamians garkveuli moqmedebisaken.
rogorc adamiani iokebs SimSils Wamis procesSi, aseve myidvelic
ikmayofilebs moTxovnebs saqonlis SeZenis dros. amasTan, unda SevniSnoT,
rom adamiani yidulobs iseT sagnebsac, romlebic misTvis saziano an
miuRebelicaa. magaliTad: Tambaqos an Tundac, Zlier sasmelebs. am
SemTxvevaSi, misi moqmedebis motivi gansazRvrulia sazogadoebaSi
dadgenili qcevis socialuri normebiT. amdenad, am sagnebis SeZeniT
adamiani cdilobs, moipovos sazogadoebrivi individualoba, prestiJi an
nonkorformizmi.
adamianis qcevis umravlesoba nakarnaxevia misi Sinagadi fsiqologiuri
daZabvis ganmuxtvis aucileblobiT. sagnebis SeZeniT is cdilobs, miiRos
Sinagani energiis xarjvis SesaZlebloba. amasTan, unda SevniSnoT, rom
myidvelTa moqmedebis motivebi xSirad iracionalurni arian. vTqvaT,
adamians unda, iyidos ufro Zvirad Rirebuli avtomobilis modeli, magram
mas amis materialuri SesaZlebloba ar gaaCnia. aRniSnul SemTxvevaSi,
Semakavebel faqtorad gvevlineba adamianis materialuri mdgomareoba.
imisaTvis, rom ukeT gaverkveT qcevis motivebSi, aucilebelia, gavigoT
misi moqmedebis mizezebi. am mizniT unda davadginoT calkeuli
fsiqologiuri faqtorebi. amisaTvis gamoiyeneba Semdegi meTodebi:
- funqciuri;
- dinamikuri;
- funqciuri analizi.
funqciuri meTodi
dinamikuri meTodi
forToxali greifruti
sportsmeni 76 24
axalgazrda qali 38 62
diriJori 29 71
buRalteri 85 15
338
direqtor-marketingi es aris klientebTan muSaobis pirdapiri forma.
maTTan urTierToba gasaRebis obieqtebze, maRaziebSi, supermarketSi.
amdenad, warmoebis ama Tu im ganyofilebis mesveurebi Rebuloben pirdapir
informacias uSualod realizaciis adgilebSi.
dasavleTis firmebSi farTod gamoiyeneba urTierToba telefonis
meSveobiT. es metadre martivi da efeqturi formaa.
iribi gasaRebis procesSi farTod gamoiyeneba distributorebis qseli,
anu saqonlis vaWroba Suamavlebis gamoyenebiT. es forma efeqtiania im
warmoebebisaTvis, romlebic xasiTdeba produqciis swrafi da didi
partiebiT gasaRebis aucileblobiT.
intensiuri gasaRebis meTodi gulisxmobs am procesSi yvela SesaZlo da
arsebuli wyaros Cabmas. aq igulisxmeba rogorc msxvili savaWro sawarmoo-
univermaRi, supermarketebi, specializebuli prestiJuli maRaziebi, aseve
mewvrilmane vaWrebic. am meTodis upiratesoba mdgomareobs imaSi, rom aq
gamoiyeneba sakmaod mWidro savaWro qseli. am procesSi sirTuleebi
warmoiSoba imasTan dakavSirebiT, rom Znelia TiToeuli savaWro obieqtebis
gadaxdisunarianobis zusti kontroli.
seleqciuri gasaRebis dros im organizaciebis raodenoba, romlebic
CarTulia am procesSi, winaswar SeirCeva gamomdinare iseTi faqtorebidan,
rogoricaa: klienturis xasiaTi da msyidvelobiTi unari, momsaxurebis done
da remontis SesaZlebloba, personalis mzadyofnis xarisxi da sxva. es
meTodebi gamoiyeneba mxolod maSin, rodesac personals sWirdeba
gansakuTrebuli momzadeba.
gare gasaRebis organizaciiT dasaqmebulia an sawarmoos TanamSromlebi
(kimovoiaJorebi) an savaWro agentebi (savaWro warmomadgenlebi), romlebic
Rebuloben procents yvela savaWro SeTanxmebidan. aseTi organizaciis
forma imiT aris efeqturi, rom am agentebis anazRaureba moyvanilia
SesabamisobaSi gasaRebis reJimTan. dasavleTis firmebi aseTi agentebis
saqmianobis stimulirebisaTvis, maTi Semosavali gnisazRvreba ara marto
gasaRebis procentis, aramed sawarmos mogebis procentis mimarTac. aseTi
meTodika iwvevs maTi dainteresebis mniSvnelovan zrdas mogebiT, rac TviT
warmoebisaTvis momgebiania.
Sinagani gasaRebis organizacia SesaZlebelia aigos ori ZiriTadi
principiT: teritoriuli an produqciis saxeobebis mixedviT.
produqciis saxeobebis mixedviT vaWrobis organizacia gamoiyeneba maSin,
rodesac produqciis nomenklatura gansxvavebulia asortimentiT da es
moiTxovs gamsaReblis damatebiT codnas am sferoSi.
dasavleTis firmebisaTvis gasaRebis procesSi didi mniSvneloba eniWeba
misi saeqsporto programis Sedgenas. eqsporti – es aris damoukidebeli
gasaRebis saqmianoba sazRvargareTis qveynebSi, romelic iTxovs damatebiT
codnas. misi organizacia xdeba, rogorc teritoriuli niSnis, aseve
produqciis saxeobebis mixedviT.
aRsaniSnavia, rom dasavleTis qveynebis umravleosba damokidebulia
sagareo vaWrobaze. ase, magaliTad: iseTi qveyana, rogoricaa Sveicaria,
romelsac ar gaaCnia sakuTari sasargeblo wiaRiseuli, mTlianad aris
damokidebuli sagareo vaWrobaze. sagareo vaWrobis ZiriTadi principebis
da organizaciuli SesaZleblobebis ganxilvas mieZRvna meore Tavi.
339
amitomac aq Cven SevexebiT am urTulesi problemis mxolod zogierT
aspeqts.
eqsportis organizaciis procesSi dasavleTis firmebi yuradRebas
amaxvileben iseT sakiTxebze, rogoricaa:
- eqsportis TaviseburebaTa gaTvaliswineba;
- safinanso sakiTxebSi kompetenturoba;
- dasavleTis bazrisadmi sakuTari produqciis misadageba;
- dasavleTis momxmareblebTan muSaobis organizacia;
- damatebiTi warmoebis organizacia;
- gasaRebis organizaciis swori SerCeva;
- warmomadgeblobebis muSaobaze kontroli;
saeqsporto saqmianobaSi aucilebelia, mwarmoeblis mier ar iqnes
daSvebuli daugegmavi danaxarjebi da zarali. aRniSnuli saxeobebis
danaxarjebi SesaZlebelia warmoiSvas, Tu:
-zedapirulad iqna Seswavlili momxmareblis msyidvelobiTi unari. ar
iqna mopovebuli sakmarisi informacia im bankebis Sesaxeb, romlebTanac is
TanamSromlobs.
- daSvebul iqna uzustoba kontraqtis gaformebis procesSi;
- ar iqna sakmarisad Seswavlili mocemuli qveynis saeqsporto-saimporto
operaciebis wesebi, misi savaluto angariSebis sistema;
ucnobia informacia saimporto kvotebis, sabaJo da sxva gadsaaxadebis
Sesaxeb;
- arasakmarisad aris Seswavlili uSualo molaparakeba klientTan,
aucilebelia, miviRoT Semdegi saxeobis sabanko obieqturi monacemebi:
- vis ekuTvnis firma;
- bankis ra minimalur Tanxamde iTvleba is gadaxdisunarianad;
- rogor asrulebs is Tavis valdebulebebs.
dasavleTis qveynebSi aseTi saxis informacia SesaZlebelia mopovebul
iqnes an Cvens partnior an nebismier msxvil bankSi da is atarebs
konfidencialur xasiTs. amasTan, arsebobs specializirebuli
organizaciebi, romlebic klientis davalebiT, moipoveben da gaaanalizeben,
aseTi saxeobis informacias mag.: `dan end bretstriti~, `kreditreformi~ da
sxva.
rogorc wesi, yvelaze avtoritetul firmasTan dasavleTSi urTierToba
iwyeba akreditivis safuZvelze.
sazRvragareTis klientebTan urTierToba moiTxovs masTan mudmiv
kavSirs, rac gamoixateba: momxmarebelTan SexvedraSi, molaparakebebSi,
azris gagebaSi da sxva. yovelive amas Tan unda axldes intensiuri
sareklamo politika.
molaparakebebis Semdgom aucilebelia, werilobiT dadasturdes
miRebuli gadawyvetileba. evropuli biznesis etiketi moiTxovs, rom pasuxi
gaigzavnos teleqsiT – ori, xolo werilis saxiT – aTi dRis ganmavlobaSi.
ucxoel partniorTan molaparakebis mTeli procesi unda aRnusxul iqnes
saqmis warmoebis saxiT. saqmiani miwer-mowera, rogorc wesi, warimarTeba
inglisur enaze. werili unda iyos informaciatevadi, konkretuli da mokle.
marketingis saeqsporto ganyofilebis TanamSromlebma enasTan erTad,
yuradReba unda miaqcion partnioris qveynis kulturasa da istorias,
340
radgan es evropaSi iTvleba prestiJis Jestad, amasTan, aRniSnuli codnis
gareSe Znelia, gaigo partnioris reaqcia an ganWvrito misi Semdgomi
moqmedeba.
saeqsporto operaciebis warmoebis procesSi mizanSewonilia, mowveul
iqnes adgilobrivi gamsaRebeli organizaciebi e.w. kommivoiaJorebi, radgan
ukanasknelebma ukeT ician vaWrobis adgilobrivi pirobebi, wes-Cveulebebi,
bazari, kanonmdebloba da sxva faqtorebi. amasTan, aucilebelia am
organizaciebis mudmivi kontrolis organizacia, gansakuTrebiT safinanso
uzrunvelyofis sferoSi.
kontrolis moqmedebis masStabebi SeiZleba iyos gansxvavebuli. is
aucilebelia, ganxorcieldes, rogorc firmis muSakebze, aseve
damoukidebel gamsaReblebze. firmis muSakebze kontroli gasaRebis
sferoSi gacilebiT martivia, vidre damoukidebeli gamsaReblebisa. saerTo
am orive sferosaTvis aris is, rom gamoyeneba kontrolis miznis
anazRaurebis sistema Sesrulebuli samuSaos an gasaRebis produqciis
mixedviT. qvemoT mogvaqvs im blankebis nimuSebi, romlebic gamoiyeneba
dasavleTis qveynebSi gasaRebis ganyofilebis TanamSromlebis an firmis
damoukidebeli warmomadgenlobis kontrolis mizniT (ix. cxrili 2,3,4,5)
cxrili #15
sakontrolo blanki individualuri gamyidvelis an warmomadgenlobis
mixedviT.
saqonlis an saqonelTa jgufis dasaxeleba.
cxrili #16
warmomadgenlebi saqonlis mixedviT
warmomadgeneli /qveyana
341
wlis
bolomde
gadaxda %-Si
ianvari
Tebervali
marti
aprili
maisi
ivnisi
ivlisi
agvisto
seqtemberi
oqtomberi
noemberi
dekemberi
I kvartali
II kvartali
III kvartali
IV kvartali
I naxevarweli
II naxevarweli
cxrili #18
gamyidvelis yoveldRiuri kontrolis blanki
gamyidveli gvari
raioni ricxvi
343
SemTxvevaSi produqciis gamsaReblebi cdiloben moaxdinon ara saqonlis
mTliani realizacia, aramed gaasaRon mxolod is produqcia, romelic
iZleva did mogebas.
dasavleTis bazrze gadamwyvet mniSvnelobas iZens savaWro partnioris
sakiTxi, anu vin unda warmoadginos Cven mier damzadebuli produqcia
bazarze. amdenad, mniSvnelovania savaWro agentebis an firma-
warmomadgenlebis SerCeva. mas win uwsrebs detaluri analizi. analizis
procesSi unda dadgindes Semdegi sakiTxebi:
-bazris ra segmenti uWiravs mocemul firmas?
- warmoadgens Tu ara mocemuli firma bazarze konkurentunarians?
- rogoria am firmis sagadasaxado balansi?
- reputacia gaaCnia firma-agents bazarze? (Tu is awarmoebda iaffasiani
produqciis gasaRebas, mas udavod gauWirdeba ZviradRirebuli saqonlis
realizacia).
- rogoria firma-agentis struqtura?
bazarze axali saqonlis danergvis procesSi mizanSewonilia
gamoyenebul iqnes axalgazrda, energiuli, arcTu ise didi masStabebis
mqone firma. SedarebiT mcire qveynebSi sakmarisia erTi aseTi
warmomadgenlis arseboba. amiT mniSvnelovnad martivdeba, rogorc
kontrolis, aseve reklamis procesebi. did qveynebSi firma-
warmomadgenlobebi iqmneba an saqonlis saxeebis an teritoriuli niSnis
mixedviT. teritoriuli niSnis mixedviT firma-warmomadgenlebis ganlageba
mizanSewonilia im qveynebSi, romlis mosaxleobas gaaCnia Tvisebrivi
gansxvavebani. magaliTad, belgiaSi mosaxleobis nawili saubrobs
flamandiurad, meore nawili ki – frangulad, amitomac bunebrivia, rom
aucilebeli xdeba am qveyanaSi iseTi warmomadgenlebis SerCeva, romlebic
kargad icnoben am qveynis mosaxleobis fsiqikas, ganwyobas, tradiciebs da
sxva aucilebel niSnebs. es problema ufro garTulebulia afrikis
qveynebSi an indoeTSi, sadac am faqtorebis garda, arsebobs mkveTri
regionaluri gansxvavebanic.
agentebis SerCeva aris umniSvnelovanesi faqtori. amitomac yuradReba
unda mieqces warmomadgenlis pirad Tvisebebs, ganaTlebas, xasiaTs,
finansur mdgomareobas.
mas Semdeg, rac agenti SerCeulia, did mniSvnelobas iZens masTan im
iuridiuli dokumentis gaformeba, romelic gaxdeba ormxrivi partnioruli
urTierTobis safuZveli. aseT dokuments warmoadgens saagento
xelSekruleba savaWro agentebTan an firma-warmomadgenlebTan. am sakiTxis
gadawyvetisas raime siCqarem an daufiqreblobam SesaZlebelia migviyvanos
seriozul finansur zaralTan. aseTi xelSekrulebis Sedgenis
Taviseburebani gansxvavebulia qveynebis mixedviT. amitomac aris, rom
aucilebeli xdeba mocemuli qveynis kanonmdeblobaSi arsebuli
gansxvavebebis gaTvalisiwineba. amasTan, am saqmianobaSi mizanSewonilia
mowveul iqnes adgilobrivi gamocdili iuristi. am xelSekrulebis
moqmedebis drois gansazRvis procesSi unda gaviTvaliswinoT, metad
xanmokle dro ar aZlevs agents imis saSualebas, rom srulyofilad
Seiswavlos samomxmareblo bazari, amasTan, drois gaxangrZliveba
dakavSirebulia komerciul riskTan.
344
cxadia, rom saagento xelSekrulebaSi gadamwyveti mniSvneloba eniWeba
sakomisio danamatis odenobas, unda ganisazRvros iseTi mniSvnelovani
sakiTxebic, rogoricaa:
- saqonlis ra jgufebze aris dadebuli mocemuli tipis xelSekruleba
( sawarmoos srul saeqsperto produqciaze an mxolod mis nawilze);
- rogor nawildeba reklamaze danaxarjebi eqsportiorsa da agents
Soris (dasavleTSi ZiriTadi sareklamo saSualebebi Sedis
eqsperioris danaxarjebSi);
- sawyobSi maragnamentebis minimaluri da maqsimaluri moculoba;
- sagarantio samuSaoebis Catarebis da saTadarigo nawilebis
momaragebis wesi;
- saagento-firmebisaTvis Tavisi warmomadgenlobebis gaxsnis ufleba da
sxva.
rig SemTxvevaSi aucilebeli xdeba im YTaviseburebebis gaTvaliswineba,
romelic gaaCnia ama Tu im qveynis sagadasaxado, Sromis anazRaurebisa da
sxva kanonmdeblobebs. ase, magaliTad: rig qveynebSi sakomisio danamatis
odenoba fiqsirebulia. aseT SemTxvevaSi mizanSewonilia, agents mieces
fiqsirebuli sakomisio danamati, xolo danarCeni gadairicxos mis pirad
angariSze qveyana-eqsportioris teritoriaze ganlagebul bankSi.
qvemoT moyvanilia saagento xelsekrulebis tipiuri forma, romelic
qveyanaSi arsebuli obieqturi pirobebidan gamomdinare, SesaZlebelia
moiTxovdes koreqtivebs.
346
unda moicavdes im poziciebs, romlebic SeTanxmebis obieqti xdeba.
esenia:
- xarisxi;
- raodenoba;
- fasi;
- miwodebis dro;
- kontraqtis realizaciis adgili an obieqti;
- reklamaciebi;
- angariSsworebis wesi;
- sagarantio vada;
- jarimebi;
- davis garCevis wesi.
yidva-gayidvis xelSekruleba samarTlebrivad warmoadgens ormxriv
Tanxmobas. komerciuli TvalsazRisiT ki, igi eqsportisa da importis
riskis SezRudvis mniSvnelovani wyaroa. aRniSnuli saxeobis xelSekruleba
mizanSewonilia iyos werilobiTi da detalizebuli. xelSekrulebis
werilobiTi forma SesaZlebelia iyos:
-werilis, telefaqsis an teleqsis imeilis saxiT, sadac warmodgenilia
mxaris mxolod dasturi;
detalizebuli: kontraqtis saxiT, sadac asaxulia yidva-gayidvis yvela
piroba.
kontraqti formdeba sam egzempliarad. erTi imyofeba gamyidvelTan,
ori – myidvelTan, romelTaganac ukanaskneli erTs abrunebs xelmowerili
saxiT.
kontraqti Sedgeba ori nawilisagan. pirvelSi asaxulia eqspo-rtioris
valdebulebani. masSi Cawerilia Semdegi monacemebi:
-produqciis xarisxis maCveneblebi;
- raodenobrivi maCveneblebi;
-saqonlis fasi;
-miwodebis pirobebi;
-miwodebis adgili da dro.
kontraqtis meore nawilSi warmodgenilia importioris valdebu-
lebani:
- saqonlis miRebis pirobebi;
- angariSsworebis wesi da sxva.
ganvixiloT, ufro detalurad eqsportioris zogierTi valdebu-
lebani:
produqciis xarisxi SeiZleba ganisazRvros Semdegi gziT:
- saqonlis vizualuri daTvalierebiT (SemowmebiT) kontraqtis
xelmoweramde;
- saqonlis sruli aRwerilobis SeswavliT dokumentaciis mixedviT
(upiratesad, gamoiyeneba warmoebis saSualebebis SemTxvevaSi);
- samrewvelo standartebisadmi Sesabamisobaze dayrdnobiT (Din,
OENORM da sxva).
produqciis xarisxis saerTaSoriso standartebisadmi Sesabamisobis
gansazRvrisaTvis arsebobs Semdegi samarTlebrivi SesaZleblobani:
347
`yidva winaswari daTvalierebiT~ - gulisxmobs saqonlis daTvalierebas
mis Sesyidvamde;
`Sesyidva biTumad~ - aRniSnul SemTxvevaSi saqonlis didi partia
Seisyideba biTumad, xolo gamyidveli ar agebs pasuxs xarisxze.
`Sesyidva nimuSis mixedviT~ - winaswar xdeba SeZenili nimuSis
samomxmareblo Tvisebebis Sefaseba;
`Sesyidva winaswar dadgenili xarisxis maCveneblis mixedviT~ - aRniSnul
SemTxvevaSi, winaswar dgeba xarisxis standarti da fasdaklebis SesaZlo
normebi misi darRvevisaTvis.
ganvixiloT Semdegi magaliTi. vTqvaT, kontraqtiT gaTvaliwinebulia 100
tona spilenZis madnis miwodeba, romlis fasia 120 dolari erT tonaze,
spilenZis Semcveloba madanSi kontraqtiT unda Seadgendes 99%-s. Tu
gamyidvelis mier miewodeba saqoneli, romelSic spilenZis Semcveloba
99,5%-ia, maSin fasi ganisazRvreba formuliT:
120.99,5
120,61 erT tonaze
99
348
fasebSi yovelgvari cvlilebani ganisazRvreba Sesabamisi msoflio
aRniSvnebiT. ganasxvaveben maT sam saxeobas: hausse(aweva), baiss (daweva) an
hausse- baiss (awev-daweva) .
`hausse~ - SemTxvevaSi sabazro fasis nebismieri zomis gadideba iwvevs
gasayidi fasis awevas.
,,baiss~-is SemTxvevaSi sabazro fasis nebismieri zomiT Semcireba iwvevs
gasayidi fasis dawevas.
,,hausse- baiss~ - warmoadgens pirveli oris kombinacias.
ganvixiloT fasebis cvla ,,hausse~ pirobis dacviT, Semdegi magaliTiT:
vTqvaT, miwodebis dRisaTvis 99 t. spilenZis madanSi spilenZis
Semcveloba Seadgens 99%-s. sabazro fasi aris 15000 avstraliuri Silingi,
amasTan, sabazro fasi Seadgenda 14500 Silings.
99.15000=1485000 Silings tonaze
imisaTvis, rom SevzRudoT riskis faqtori kontraqtSi, aucilebelia
ganvsazRvoT :
- vin axdens saqonlis gadazidvebis organizacias ;
- vin aanazRaurebs danakargebs saqonlis ganadgurebis an gafuWebis
SemTxvevaSi.
am funqciebis ganawileba gamyidvelisa da myidvels Soris warmoebs
saerTaSoriso savaWro pirobebis `inkoTerms-is~ safuZvelze, romelsac
saerTaSoriso savaWro palata adgens.
aRsaniSnavia is garemoeba, rom arsebobs saerTaSoriso savaWro
SeTanxmebaTa sakmaod didi odenoba. isini qveyndeba yovelwliurad
saerTaSoriso savaWro palatis periodul gamocemebSi.
`inkoTermsi~ Tanabrad anawilebs risks, danaxarjebs da pasuximgeblobas,
rogorc gamyidvelis, aseve myidvels Soris.
sainteresoa isic, rom es pirobebi pirvelad iSva amerikaSi da
gavrcelda mTeli evropis qveynebze, xolo maTi aRmoceneba dakavSirebuli
iyo sakanonmdeblo sistemaSi arsebul im sxvaobasTan, romelic am qveynebs
Soris arsebobs. garda amisa, `inkoTermsis~ sistemis irib funqciebSi Sedis:
-saeqsporto formebisa da saxeobaTa unifikacia;
- saqonlis uzrunvelyofa dazRveviT;
-valdebulebaTa Sesrulebis Sesaxeb informaciis meore mxarisaTvis
warmodgena;
- xarisxis kontroli standartifikacia.
`inkoTermsis~ wesebs aqvs Zala Tu isini aris GgaTvaliswinebuli
kontraqtiT an Tu ukanasknelSi mieTiTeba, rom `mocemuli kontraqti
eyrdnoba `inkoTermsis~ pirobebs~. amasTan, kontraqtSi SesaZlebelia es
pirobebi arc iyos gaTvaliswinebuli, an mocemuli iyos nawilobriv.
ganvixiloT `inkoTermsis~ ZiriTadi pirobebi:
1. `Ex works~ - (`franko qarxana – mimwodebeli~ an `mimwodebeli
qarxnidan~).
aRniSnuli piroba metyvelebs imaze, rom gamyidvelis valdebulebaa,
gasces saqoneli Tavisi warmoebidan an sawyobidan. am pirobidan
gamomdinare, cxadia, rom gamyidveli ar agebs pasuxs saqonlis gadazidvaze.
amdenad, is ukanasknelisaTvis pasuxismgeblobis da riskis faqtorTa
minimaluri elementebis matarebelia.
349
2. `FOB’’ (free on board’’) - `gemis franko borti~).
saqonels gamyidveli miawodebs myidvels winaswar SeTanxmebul portSi.
amdenad, gamyidveli agebs pasuxs saqonelze manam, vidre is gadalaxavs
gemis borts daniSnulebis portSi.
am pirobiT gamyidvelis valdebulebebSi Sedis:
- moaxdinos saqonlis gadazidva gemze;
- warmoadginos saeqsoporto licenzia da gadaixados yvela saeqsporto
gadasaxadi;
- miiRos konosamenti (anu gemis kapitnis dasturi, rom saqoneli
udanakargod da dazianebis gareSe aris gadaziduli bortze);
- gaiRos yvela danaxarji dakavSirebuli gemidan saqonlis
gadmozidvasTan daniSnulebis portSi.
myidveli valdebulia:
- miawodos gemi kontraqtiT dadgenil vadebSi gamyidvels;
- gadaixados gemis fraxtis safasuri;
- gadaixados saqonlis gadmotvirTvis yvela danaxarji;
3. `free caries’’ (`saqonlis miwodeba eqspeditor-myidvelis mier daniSnul
adgilas~).
es pirobebi ZalaSia im SemTxvevaSi, rodesac gamoiyeneba transportis
Tanamedrove nairsaxeobani, vTqvaT, konteinerebi. isini gansxvavdeba `FOB~-is
pirobebisgan imiT, rom saSuamavlo funqcias asrulebs saeqspeditoro
firma. aRniSnul SemTxvevaSi gamyidveli valdebulia:
- miawodos saqoneli eqspeditors myidvelis mier daniSnul adgilze:
- gaaformos saeqsporto licenziebi da gadaixados saeqsporto
gadasaxadi;
- miiRos sabuTi eqspeditoris mier saqonlis miRebis Sesaxeb.
gamyidveli valdebulia:
- dainiSnos eqspeditori;
- moaxdinos gadazidvebis organizacia da gadaixados danaxarjebi.
4. `FOR/FOT~ (`free on rall/free on truck’’ -`franko vagoni/ satvirTo
avtomobili~.
am pirobis SemTxvevaSi gamyidveli valdebulia:
- miawodos saqoneli rkinigzas da uzrunvelyos misi vagonSi
datvirTva;
- gadasces myidvels satransporto dokumentebi da angariSi;
- miawodos gamyidvels informacia daniSnulebis adgilis Sesaxeb,
gadaixados, dafraxtvis fuli;
- miiRos gamyidvelisagan satransporto dokumentacia da angariSebi;
- miiRos saeqsporto licenziebi da gadaixados saeqsporto gadasaxadi.
5. FOB airport (`franko aeroporti~).
aRniSnuli piroba ar gansxvavdeba FOB –is pirobisagan. is miuTiTebs, rom
gamyidvelma unda miawodos saqoneli aeroports. saqonlis gafuWebis an
ganadgurebis riski gamyidvels exsneba aeroportSi, saqonlis
wardgenisTanave.
gamyidveli valdebulia:
- miawodos saqoneli aeroports da gadasces aviakompanias an
eqspeditors, romelic gansazRvrulia kontraqtiT;
350
- moaxdinos aviatransportiT uzrunvelyofa.
myidveli valdebulia:
- uzrunvelyos tvirTis miReba aviakompaniis an eqspeditoris mier;
- miiRos informacia aviatransportiT uzrunvelyofis Sesaxeb.
6. ,,FAS’’ (,,free alongside ship’’ – fas-s, `franko gemis bortis gaRma~).
im pirobis SemTxvevaSi gamyidveli valdebulia miitanos da ganalagos
saqoneli gemis bortis gaswvriv, amasTan, mas ekisreba gadatvirTvis
valdebuleba. FOB-is pirobebisagan gansxvavebiT, gamyidvelma unda
ganaxorcielos yvela saeqsporto formula.
gamyidveli valdebulia:
- miawodos saqoneli gems da ganalagos is misi bortis gaswvriv;
- miiRos eqsportiorisagan aucilebeli dokumentacia.
myidveli valdebulia:
- dainiSnos eqspeditori an SearCios gemi;
- daazRvios gemi;
- miiRos saeqsporto licenzia da gadaixados saeqsporto gadasaxadi.
7. ,,CAF’’ (,,cost and freight’’ – kaf ,,Rirebuleba da fraxti’’).
gamyidveli valdebulia:
-moaxdinos saqonlis gadazidvis organizacia da aanazRauros
danaxarjebi daniSnulebis adgilamde;
-miiRos saeqsporto licenzia da gadaixados saeqsporto gadasaxadi;
-miawodos myidvels angariSi da konosamenti;
-gadaixados saqonlis datvirTva-gadmotvirTvis xarjebi.
myidveli valdebulia:
-miiRos saqoneli, konosamenti da angariSi;
-SesaZlebelia damatebiT Setanil iqnes gadmotvirTvis danaxarjebSi
maTi anazRaureba myidvelis mier. am SemTxvevaSi, aRniSnul pirobas emateba
piroba CIF (Ianded) `gadmotvirTvasTan erTad~.
8. CIF – (,,cost, insrance, freight’’) `saqonlis Rirebuleba, dazRveva, dafraxtva~.
es piroba praqtikulad emTxveva ,,CAF’’ –is pirobas im gansxvavebiT, rom
mas emateba gamyidvelis mier saqonlis sazRvao dazRveva.
gamyidveli valdebulia:
-moaxdinos transportirebis organizacia da gadaixados daniSnulebis
portamde safraxto gadasaxadi;
-miawodos saqoneli gems;
-miiRos saeqsporto licenziebi da saeqsporto gadasaxadi’
-dazRvios saqoneli;
-miawodos myidvels angariSi, konosamenti, sadazRvevo polisi;
-aanazRauros datvirTva-gadmotvirTvis danaxarjebi.
myidveli valdebulia:
- miiRos saqoneli, konosamenti, angariSi, sadazRvevo polisi;
- nawilobriv gadaixados gadmotvirTvis danaxarjebi Tu es
gaTvaliswinebulia xelSekrulebiT.
1. ,,Freight/carriage paid to’’ (`fraxti gadaxdilia daniSnulebis adgilamde~).
aRniSnuli piroba msgavsia CAF-isa im gansxvavebiT, rom saqonlis
gafuWebis an ganadgurebis danaxarjebi gadadis myidvelze an
eqspeditorze.
351
gamyidveli valdebulia:
-moaxdinos gadazidvebis organizacia da gadaixados safraxtr safasuri
daniSnulebis adgilamde:
-miawodos saqoneli eqspeditors;
-gadaixados saeqsporto gadasaxadi da moipovos licenzia;
-miawodos myidvels angariSi da satransporto dokumentebi.
myidveli valdebulia:
-miiRos saqoneli eqspeditorisagan.
10. ,,Freight/carriage and insurance paid to’’ (,,fraxti da dazRveva gadaxdilia
adgilamde’’.
es piroba emTxveva zemoT miTiTebul pirobas im gansxvavebiT, rom aq
gamyidvelma unda moaxdinos saqonlis dazRveva transportirebis mTeli
manZilis ganmavlobaSi.
gamyidveli valdebulia:
-gadaixados transportirebis safasuri da moaxdinos misi organizeba;
-gadasces saqoneli eqspeditors;
-miiRos saeqsporto licenzia da gadaixados saeqsporto gadasaxadi;
- daazRvios saqoneli gzaSi, gadasces myidvels angariSi, satransporto
dokumentebi, sadazRvevo polisi.
-myidveli valdebulia:
- sadazRvevo polisis, satransporto dokumentebis da angariSis
gacnobis Semdeg miiRos saqoneli.
11. ,,EX ship’’ (`gemidan~).
aRniSnul SemTxvevaSi, gamyidveli valdebulia, gadasces saqoneli
myidvels gembanze daniSnulebis gemsadgurSi. amdenad, gamyidveli agebs
pasuxs saqonelze daniSnulebis portamde.
gamyidveli valdebulia:
- uzrunvelyos saqonlis gadazidva daniSnulebis portamde;
- warmoudginos myidvels yvela sabuTi saqonlis gadmotvirTvamde;
- miwodos myidvels zusti informacia gemis portSi Sesvlis Sesaxeb.
myidveli valdebulia:
- miiRos saqoneli daniSnulebis portSi;
- gadaixados saqonlis gadmotvirTvisaTvis danaxarjebi;
- miiRos saimporto licenziebi da gadaixados gadasaxadi.
rig SemTxvevaSi sazRvao portebis gadatvirTvis mizeziT gemi kviris an
Tvis ganmavlobaSi ver Sedis mis sadgomze. amitomac aris aucilebeli
kontraqtSi gaTvaliswinebul iqnes demeredJis danaxarjebi da maTi
anazRaurebis wesi.
12. ,,Delivered at frontier’’ (`saqoneli miwodebulia sazRvarze~).
avtotransportiT an rkinigziT saqonlis miwodebis SemTxvevaSi es
piroba metadre efeqturia da is gulisxmobs, rom gamyidvelis
valdebulebaSi Sedis, miitanos produqcia sabaJomde.
gamyidveli valdebulia:
- miitanos produqcia sabaJomde;
- warmoadginos yvela zednadebi dokumenti da gadasces is myidvels.
myidveli valdebulia:
-miiRos saqoneli sazRvarze;
352
miiRos yvela saimporto licenzia da gadaixados sabaJo gadasaxadi.
13. ,,Delivered duty paid’’ (`miwodebulia, gadasaxadi gadaxdilia~).
gamyidveli valdebulia:
- miawodos saqoneli daniSnulebis adgilas;
- gadaixados saimporto licenziis da gadasaxadi Rirebuleba;
- gadasces myidvels yvela aucilebeli dokumenti saqonlis misaRebad.
myidveli valdebulia:
- miiRos saqoneli daniSnulebis adgilas.
aRsaniSnavia, rom aq moyvanilia `inkoTermsis~ pirobebis nawili. amasTan,
es pirobebi, rogorc wesi, icvleba. zusti informacia `inkoTermsis~
pirobebSi cvlilebebis Sesaxeb qveyndeba saerTaSoriso savaWro palatis
periodul gamocemebSi.
354
dafinansebis danaxarjebSi Sedis: akreditivebi, sabanko garantiebi,
inkasoebi da sxva sabanko momsaxurebasTan dakavSirebuli danaxarjebi.
miuxedavad imisa, rom SesaZlebelia kalkulaciis Sedgena produqciis
warmoebisa da realizaciis yvelaze miaxloebuli pirobebidan gamomdinare,
yvela saxeobis danaxarjebis gaTvaliswineba saorientacio fasis
dadgenisas metadre rTulia, amitomac aris, rom gaiTvaliswineba
danaxarjTa rezervi.
bazrebis Seswavlis procesSi didi mniSvneloba aqvs imas, Tu ra zomiT
meryeobs fasi. damwyebi eqsportiorisaTvis, rasakvirvelia, ar aris
mizanSewonili im bazarze SeRweva, sadac aris samomxmareblo produqciis
simravle, konkurenciis maRali done da uaxloes perspeqtivaSi ar aris
mosalodneli fasebis dawevis tendencia.
356
samrewevlo dizaini axali nakeTobis kontruirebis procesSi did
yuradRebas aqcevs mis formas. ase, magaliTad : sarecxi saSualeba SeiZleba
warmogvidges, rogorc Txevadi nivTiereba an fxvnili. formis SerCevis
procesSi, upirveles yovlisa, ganTavsebulia momxmareblis moTxovnebi da
nakeTobis saorientacio Rirebuleba. samrewvelo dizainis gansazRvris
procesSi gasaTvalisiwnebelia isic, Tu visze aris is orientirebuli:
masobriv momxmarebelze, Tu individualur pirovnebaze. amasTan
dakavSirebiT, aRsaniSnavia, rom Tanamedrove samyaroSi arian mravlad is
adamianic, romelTaTvisac ZviradRirebuli sagnebis SeZena maTi socialuri
mdgomareobis damadasturebelia. avtomanqanebi, saaTebi, avtokalmebi, rigi
momxmareblisaTvis `statusis~ komponentebis matarebelia, isisni pirdapir
Tu iribad gamoxataven maT sazogadoebriv mdgomareobas. es aris e.w.
`statusis sagnebi~, romelTac myidveli iZens misi upiratesobis
dasamkvidreblad sazogadoebriv sferoSi. rac Seexeba teqnikur nawarms,
misi garesaxeoba unda Seesabamebodes teqnicizmis maRal moTxovnebs.
aviRoT Tundac magnitofoni. masSi sxvadasxva tipis Rilakebis simravle
tolfasi xdeba maRali teqnikuri Tvisebebisa.
samrewvelo dizainSi didi mniSvneloba eniWeba feris sakiTxs da Tumca
Cven am problemaze zemoT nawilobriv SevCerdiT, mainc unda aRiniSnos, rom
feri adamianis fsiqikaze zemoqmedebis uebari saSualebaa. yoveli
adamianisaTvis feri asrulebs individualuri gamaRizianeblis rols,
asocirdeba abstraqtul TvisebebTan. aRsaniSnavia, rom feri rig
SemTxvevaSi dasavleTis firmis individualuri niSnis matarebelia. ase,
magaliTad : germanuli kosmetikuri firma `nivea~ nakeTobebSi iyenebs
ferebis TeTr-lurj Sefardebas. ferebios gamoyenebas saqonlis mikuTvnebis
gamosaxatavad didi mniSvneloba gaaCnia, radganac dRevandel
supermarketebSi Znelia saqonlis simravleSi, SeirCes sasurveli firmis
produqcia. feri nawarmSi asrulebs ara marto esTetikur, aramed
gamafrTxilebel funqciasac. ase, magaliTad : manqanaSi wiTeli feris
naTurebi miuTiTeben teqnikuri mowyobilobis gaumarTaobaze, an safrTxeze.
feri asrulebs SerCeviT funqciasac. ase, magaliTad : satelefono
kabelebSi feradi gradaciebis gareSe praqtikulad SeuZlebeli gaxdeba
maTi teqnologiuri SeerTeba. feri aris nakeTobis prestiJulobis
aRmniSvnelic. ase, magaliTad : naturaluri tyavis feri tyavfexsacmlis
warmoebaSi an naturaluri xis feri avejis warmoebaSi metyvelebs maT
bunebriv warmoSobaze, rac dakavSirebulia ufro maRal fasTan. fers
SeuZlia saqonelSi Seqmnas SedarebiT mdgradobis StabeWdilebac.
magaliTad : teqnikuri nawarmis SeRebva liTonisfrad qmnis saimedoobis
STabeWdilebas.
imas, Tu ra zegavlenas axdens esa Tu is feri adamianis fsiqikaze da ra
fsiqoemociur gancdebTan aris is dakavSirebuli, kargad asaxavs sqema #2.
357
sqema #2
feri, rogorc samrewvelo dizainis komponenti
362
Sinaarsi
gv.
Tavi I. biznesis arsi da mniSvneloba 8
1. biznesis koncefciebi
2. biznesi, rogorc ekonomikur urTierTobaTa sistema
3. biznesis sistemis Camoyalibeba
4. ekonomikuri sistemebis buneba
5. biznesze moqmedi ekonomikuri motivatorebi
6. moTxovnisa da miwodebis roli biznesis ganviTarebaSi
7. sazogadoebaze moqmedi ekonomikuri Zalebi. wrebrunva
8. saxelmwifos roli biznesis regulirebaSi
Tavi VI. venCuruli kapitali da frenSaizingi, rogorc biznesis organizaciis forma. 129
1. venCuruli kapitalis arsi
2. venCuruli dafinansebis maZiebeli kompanis ganviTarebis done
363
3. venCuruli dafinansebis Sesaxeb winadadebis momzadeba
4. venCeruli firmebis dafinansebis pirobebi
5. venCuruli firmebis saxeebi
6. finansuri gegmis mniSvneloba venCuruli kapitalis mopovebisaTvis
7. frenSaizingi, rogorc sakuTari saqmis organizaciis forma
8. frenSaizingis SesaZleblobaTa Sefaseba
9. frenSaizuli paketi
sarCevi 363
365
366