ZWIĄZEK MŁODZIEŻY

SOCJALISTYCZNEJ

OD

HQ 799
P 6P33

DO
 HOOVER
TANFORD LIBRARIE

INSTITUTION
OD A DO Z
O ZWIĄZKU
MŁODZIEŻY
SOCJALISTYCZNEJ
 OD A DO Z
O ZWIĄZKU
MŁODZIEŻY
SOCJALISTYCZNEJ

OPRACOWALI : ANNA PAWŁOWSKA I MAREK JURKOWICZ

1.3
ISKRY WARSZAWA 1964
 1

HQ 799
P6P 33
Okładkę i stronę tytułową projektował
JERZY JAWOROWSKI

Zdjęcia : P. Barącz
W. Borewicz
R. Broniarek
L. Dzikowski
K. Gierałtowski
D. Kwiatkowski
L. Łożyński
J. Nowacki
L. Wdowiński
Cz . Zieliński
CAF

Państwowe Wydawnictwo „ Iskry ” , Warszawa

1964 r. Nakład 10 000+ 280 egz. Ark, wyd. 9,1 . Ark .
druk . 11,75 + 2
ark . wkładek . Papier druk . sat .
IV kl . 70 g 82X104 Z f-ki W Kluczach . Oddano
do drukarni w sierpniu 1964 . Druk ukończono
w listopadzie 1964 r. Druk wkładek RSW „ Prasa ”
W Warszawie . Szczecińskie Zakład y Graficzne .
Zam . nr 3258. Z -78-233 Cena zł 15.
 A
AKCJA LETNIA. Akcja letnia ZMS, zwana także
„ Latem ZMS ”, obejmuje różnorodne inicjatywy samej
młodzieży i Związku Młodzieży Socjalistycznej wyzna
czające, zgodnie z założeniami ideowo-wychowawczymi
ZMS, program , formy i metody pracy organizacji
w okresie letnim . Akcję letnią prowadzi ZMS od roku
1958. Trwa ona od 1 czerwca do 15 września każdego
roku .
Akcja letnia jest integralną częścią całorocznej pra
cy ideowo -wychowawczej i zdobyła sobie prawo oby
watelstwa w organizacji jako trwała forma działalnoś
ci, prowadzonej zarówno wśród członków ZMS, jak >

i młodzieży niezorganizowanej.
Pierwsze, podjęte na szeroką skalę, próby oraz po
ważniejsze doświadczenia organizacyjne akcji letniej
ZMS łączą się z ogólnokrajowymi imprezami o charak
terze politycznym . Do imprez takich należy przede
wszystkim zorganizowany w 1960 roku, w 550 roczni
cę historycznego zwycięstwa nad Zakonem Krzyżac
kim , Zlot Młodzieży Polskiej na polach Grunwaldu
z udziałem około 40.000 młodzieży zgrupowanej na 14
-dniowych obozach na Warmii i Mazurach. W rok póź
niej Zlot Młodzieży w Zielonej Górze pod hasłem : Mło
dzież-Pięciolatka -Ziemie Zachodnie zorganizowany zo
stał również w formie 14 -dniowych obozów , w których
5
uczestniczyło ponad 10.000 młodzieży (wziął w nim
także udział pierwszy kosmonauta świata Jurij Gaga
rin ). Akcja letnia 1964 odbywana była w ramach ob
chodów XX -lecia PRL, tuż po IV Zjeździe PZPR. Zwią
zana była ze Zlotem Młodzieży Polskiej w Warszawie
w dniu 22 lipca (patrz: ZLOT MŁODZIEŻY POL
SKIEJ) .
Te duże akcje programowo- polityczne przekonały ak
tyw ZMS o możliwości prowadzenia wśród młodzieży
pracy ideowo-wychowawczej na specjalnie organizowa
nych obozach letnich. W 1959 roku na 272 obozach
ZMS przebywało 18 451 uczestników , w 1961 roku na
529 obozach — 25 118 uczestników . W 1963 roku ilość
obozów ZMS zwiększyła się do 2 243, a ilość uczestni
ków ---- do 106 tys. osób . Do liczby tej należy ponad
to dodać 175 tys. młodzieży szkolnej i studenckiej
zrzeszonej w wakacyjnych ochotniczych hufcach pracy
(patrz: OHP) . Oblicza się, że w 1963 roku różnymi
formami akcji letniej wypoczynkowymi, szko
leniowymi i specjalistycznymi Związek objął co
piątego członka organizacji. Jeśli weźmie się także pod
uwagę najbardziej masową formę akcji letniej , jaką
jest „ Lato w mieście ” (patrz: LATO W MIEŚCIE),
wówczas okaże się, że w lecie 1963 roku organizacja
zaproponowała dwukrotnie każdemu ze swoich człon
ków uczestnictwo w jednej z imprez czy przedsięwzięć
organizacyjnych „ Lata ZMS ” .
W okresie letnim istnieje wiele możliwości zastoso
wania różnorodnych form pracy organizacyjnej , zależ
nie od miejscowych warunków, środowiska, wieku i za
interesowań członków Związku. W ciągu ostatnich lat
ukształtowały się w zasadzie cztery formy pracy , sto
sowane w akcji letniej ZMS. Są to:
• obozy wypoczynkowe (patrz: OBÓZ WYPOCZYN
KOWY );

6
 obozy szkoleniowe (patrz: OBÓZ SZKOLENIOWY);
Ochotnicze Hufce Pracy ZMS i ZMW ;
lato w mieście .
Prezydium KC ZMS corocznie ustala główne kie
runki pracy ideowo -wychowawczej w czasie akcji let
niej . Oczywiście, zostawia się szeroki margines dla
rozwijania inwencji grup działania i instancji ZMS.
Kierunki programowe bowiem opracowuje się jedynie
w postaci haseł tematycznych , uwzględniających naj
ważniejsze wydarzenia krajowe i międzynarodowe oraz
propozycji metodyczno -organizacyjnych ich realizacji.
Dla przykładu: program „Lata ZMS 1964” oparty był
o następujące hasła: Nasza Partia , Nasz kraj w dwu
dziestoleciu, Młodzież w dwudziestoleciu , Jesteśmy
współgospodarzami, Nasz światopogląd i Umacniamy
grupę działania. Czyny społeczne, zajęcia sportowo-tu
rystyczne oraz rozrywki podporządkowane zostały na
stępującym hasłom : Obozowy Czyn Dwudziestolecia,
Zdobywamy Sportową Odznakę Dwudziestolecia , Po
znajemy nasz kraj i Kultura -rozrywka - zabawa.
Poszczególne obozy mogą też stosować inne różno
rodne i atrakcyjne formy pracy, takie jak spotkania
z interesującymi ludźmi, ogniska, dni tematyczne po
święcone wybranym krajom , problemom, wydarze
niom itp.
Na przestrzeni ostatnich lat ZMS wypracował sy
stem kierowania akcją letnią. Praktyka wykazała,
że najlepiej zdaje egzamin , stosowane obecnie po
wszechnie , kierowanie akcją letnią poprzez specjalne
sztaby, które działają od KC począwszy , a na komite
tach zakładowych , szkolnych i uczelnianych skończyw
szy.
Młodzież, uczestnicząca w obozach letnich ZMS,
wnosi wkład finansowy. Za dzień pobytu na obozie
młodzież pracująca płaci 15 złotych , a młodzież szkol
7
na i studencka – 10 złotych . Ponadto utworzony 2
stał Fundusz Akcji Letniej ZMS, na który składają
zarówno fundusze społeczne wypracowane przez m
dzież, jak i dotacje poszczególnych instytucji. Du
pomoc w rozbudowie stałej bazy okazują także Zwi
zkowi władze państwowe, a przede wszystkim Główr
Komitet Kultury Fizycznej.
Sprawą niezwykle istotną dla prawidłowej realizac
programu obozów ZMS jest dobór wysoko kwalifik.
wanej kadry. Kadra musi rozwiązywać wszelkie pri
blemy wychowawcze oraz organizacyjne, musi zapev
nić pełną sprawność obozu, bezpieczeństwo jego ucze
stników itp. Zdając sobie sprawę z tej niezwykle od
powiedzialnej roli, jaką bierze na siebie kadra obozó
ZMS, Komitet Centralny przyjął i od kilku lat stosu
system corocznego przeszkalania aktywistów , zajmuje
cych się zarówno realizacją programu, jak i sprawan .
organizacyjno -kwatermistrzowskimi. Rocznie szkoli si
przeciętnie na specjalnych kursach około 7000 człon
ków kadry obozów ZMS .
Równie istotnym problemem jest właściwy dobó
uczestników obozów, zwłaszcza obozów o charakterz
szkoleniowym . Od ich zainteresowań i doświadczeń, od
ich postawy zależy panująca na obozie atmosfera i moż
liwość prowadzenia pracy wychowawczej .

AKTYW. Aktyw Związku Młodzieży Socjalistyczne

stanowią szerokie rzesze członków organizacji, którzy
w toku działalności społecznej zdobyli głęboką świa
domość polityczną i poważniej zaangażowali się w co
dzienne, programowe poczynania Związku. Wzrost
liczby aktywu, stałe podnoszenie jego poziomu ideowe
go, politycznego i organizacyjnego jest jednym z pod
stawowych dążeń wychowawczych ZMS. Realizacji
tych zamierzeń sprzyja wewnętrza demokracja panu
8
jąca w Związku oraz specjalny system kształcenia ak
tywu. Wewnątrzzwiązkowa demokracja stwarza każ
demu członkowi ZMS praktyczną możliwość bezpo
średniego wpływania na życie i poczynania organiza
cji oraz prawo kandydowania na wszelkie obieralne
funkcje organizacyjne. System kształcenia aktywu
zmierza do podnoszenia ogólnopolitycznego poziomu
członków ZMS, zaszczepiania im umiejętności i kultury
pracy organizacyjnej, specjalizowania w poszczególnych
typach działalności ZMS – np. w działalności kultu
ralnej , sportowej, działalności w organach przedstawi
cielskich itp.
Szeroki aktyw Związku odgrywa w organizacji
ogromnie doniosłą, a w bardzo wielu dziedzinach de
cydującą rolę. ZMS utrzymuje dość szczupły i nie po
większający się w zasadzie od lat aparat etatowy, któ
rego znaczna nie obieralna -
część nie wchodzi
w skład instancji Związku (komitetów ). Aparat ten nie
byłby w stanie organizować i należycie kierować
wszechstronną działalnością Związku. Nie jest to przy
tym problem kadrowo -administracyjny. ZMS przyj
muje bowiem programowo społeczny charakter kiero
wania organizacją za jedynie słuszny w ruchu mło
dzieżowym . Chodzi o to, by szerokie kręgi aktywnych
członków Związku decydowały o podejmowanych po
czynaniach i pracach, organizowały te prace i kiero
wały ich realizacją. Tak też przede wszystkim rozu
miana jest w ZMS samorządność Związku.
W miarę poszerzania się działalności ZMS wzrasta
także rola jego aktywu. Wszechstronność poczynań or
ganizacji pozwala jej aktywnym członkom angażować
się w pracę zgodnie z indywidualnymi zainteresowa
niami i umiejętnościami, pogłębiać te zainteresowania,
wzbogacać umiejętności.
Część aktywu Związku pełni statutowe funkcje obie
9
ralne, reszta rozwija swą działalność w kolektywach
organizacyjnych (komisjach, zespołach, radach ) lub
w specjalistycznych placówkach prowadzonych przez
ZMS (klubach, uniwersytetach robotniczych, ośrodkach
społeczno -prawnych ). Aktywista Związku – funkcyj
ny i nie funkcyjny podporządkowany jest tym sa
mym panującym w organizacji prawom co każdy czło
nek ZMS.
System kształcenia aktywu ujęty jest w formy or
ganizacyjne wieczorowych szkół aktywu (patrz: WIE
CZOROWA SZKOŁA AKTYWU ), wojewódzkicho
środków kształcenia aktywu (patrz: WOJEWÓDZKI
OŚRODEK KSZTAŁCENIA AKTYWU ) oraz central
nego ośrodka kształcenia aktywu (patrz: CENTRALNY
OŚRODEK KSZTAŁCENIA AKTYWU ). Służą temu
także w pewnej mierze uniwersytety robotnicze (patrz:
UNIWERSYTETY ROBOTNICZE) i akcja letnia (patrz:
AKCJA LETNIA ), a w środowiskach akademickich -
studenckie ośrodki dyskusyjne (patrz: STUDENCKIE
OŚRODKI DYSKUSYJNE ) .
Wyróżniający się w pracy aktywiści otrzymują sze
reg nagród i odznaczeń , wśród których najwyższe miej
sce zajmuje Odznaczenie im . Janka Krasickiego (patrz :
ODZNACZENIE IM. JANKA KRASICKIEGO) .
Organ KC ZMS, tygodnik „Walka Młodych” jest
w zasadzie pismem aktywu Związku.
AUTOSTOP. W celu ułatwienia młodzieży – głównie
szkolnej i studenckiej – taniego spędzenia wakacji lub
urlopu pismo KC ZMS ,,Dookoła świata" (patrz: DO
OKOŁA ŚWIATA) wyszło w roku 1958 z inicjatywą
zorganizowania autostopu.
W 1958 roku powstał społeczny komitet, który spra
wuje opiekę nad prawidłowym przebiegiem i rozwo
jem autostopu. W skład jego weszli przedstawiciele :
10
Komitetu Centralnego ZMS, Zarządu Głównego ZMW ,
Kwatery Głównej ZHP, Rady Naczelnej ZSP, Głów
>

nego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki, Zarzą

du Głównego Polskiego Towarzystwa Turystyczno
-Krajoznawczego, Związku Zawodowego Pracowników
Transportu Drogowego , Automobilklubu oraz dzienni
karze z „ Trybuny Ludu ”, Polskiego Radia, „ Sztanda
ru Młodych”, „ Nowej Wsi” , „ Dookoła Świata " itp.
Społeczny komitet autostopu powierzył czynności
związane z technicznym prowadzeniem akcji Polskie
mu Towarzystwu Turystyczno-Krajoznawczemu, któ
re zorganizowało odrębną komórkę biuro autosto
pu . W autostopie wzięło udział W roku 1958 -

30 000 uczestników, w roku 1959 67 000 uczestni

ków, w roku 1960 - 85 000, w roku 1961 - 38 000
uczestników , w roku 1962 – 36.000 uczestników ( od
1962 roku książeczki posiadają kupony na 2 000 km
zamiast dotychczasowego 1 000 km), w roku 1963
39 500 uczestników, w roku 1964 45 000 .
Każdy autostopowicz musi mieć przy sobie ważny
dowód tożsamości, stwierdzający ukończenie 17 lat ży
cia, członkowie zaś ZMS, ZMW , ZHP, PTTK wędru
jący zbiorowo (od 3 osób ) - zaświadczenie o ukoń
czeniu 16 lat. Wszystkich obowiązuje wkład co naj
mniej 200 zł na książeczce PKO. Autostopowicz zobo
wiązany jest wypełnić „Kartę zgłoszenia " i zarejestro
wać się w oddziale PTTK , prowadzącym sprzedaż ksią
żeczek autostopu (cena książeczki — 40 zł). Autostopo
wy pasażer musi oddać kierowcy książeczkę na czas
jazdy wraz z odpowiednią ilością kuponów .
Osoby, które wykupiły książeczkę i odpowiadają
warunkom uczestnictwa, mają prawo zatrzymywać sa
mochody i korzystać z nich zgodnie z zaleceniami re
gulaminu autostopu i przepisów drogowych oraz ma
ją prawo do korzystania z biwaku i noclegu stosow

11
nie do zaleceń regulaminu autostopu, przepisów ad
ministracyjnych oraz przeciwpożarowych . Również cu
dzoziemcy mogą korzystać z ułatwień wędrówki auto
stopowej.
Każdy autostopowicz jest ubezpieczony od na

stępstw nieszczęśliwych wypadków w Państwowym

Zakładzie Ubezpieczeń .
W autostopie mogą uczestniczyć kierowcy samocho
dów osobowych, furgonów ciężarowych i autobusów
(poza samochodami Państwowej Komunikacji Samo
chodowej ). Udział kierowców zależny jest wyłącznie
od ich dobrej woli. Za swoją uczynność nie pobierają
żadnego wynagrodzenia. Zbierają jedynie kupony od
autostopowiczów i uczestniczą w losowaniu nagród.
Corocznie przyznawanych jest łącznie 250 nagród
o ogólnej wartości ponad 400.000 zł.
Autostop trwa od 1 czerwca do 30 września .
 B
BIURO ZAGRANICZNEJ TURYSTYKI MŁODZIE
ŽY . Biuro Zagranicznej Turystyki Młodzieży „ Juven
>

tur ” jest wyodrębnioną komórką Komisji Zagranicz

nej Ogólnopolskiego Komitetu Współpracy Organiza
cji Młodzieżowych (patrz: OGÓLNOPOLSKI KOMI
TET WSPÓŁPRACY ORGANIZACJI MŁODZIEŻO
WYCH) powołaną do obsługi ruchu turystycznego mło
dzieży wyjeżdżającej za granicę i przyjmowanej
w kraju. Działa ono na mocy uchwały Sekretariatu
Tymczasowego Komitetu Centralnego ZMS, Sekreta
riatu Komitetu Organizacyjnego ZMW i Głównej
Kwatery ZHP z dnia 14 stycznia 1957 roku oraz
w oparciu o uchwałę Prezydium Komitetu do Spraw
Turystyki z dnia 25 stycznia 1957 roku.
BZTM organizuje grupowe turystyczne wyjazdy za
graniczne członków ZMS, ZMW, ZHP oraz młodzieży
szkolnej za pośrednictwem zagranicznych organizacji
młodzieżowych i ich biur turystycznych oraz szkół za
granicą, organizuje wycieczki turystyczne młodzieży
zagranicznej do Polski, a także na zlecenie organiza
cji młodzieżowych świadczy usługi związane z inny
mi imprezami turystycznymi i krajoznawczymi, or
ganizuje zagraniczne wyjazdy i przyjazdy służbo
we zlecane przez organizacje młodzieżowe.
13
 BZTM dysponuje trzema własnymi ośrodkami
w Karpaczu, Międzyzdrojach i w Gdyni; dwa ostatnie
są ośrodkami sezonowymi.
W ciągu 1963 roku BZTM przyjęło około 10 tysięcy
i zorganizowało wyjazd ponad 13 tys. młodych tury
stów . W roku tym odwiedzili Polskę młodzi turyści
z krajów socjalistycznych (Bułgarii, CSRS, NRD , Ju
gosławii, ZSRR i Węgier) oraz kapitalistycznych (Da
nii, Finlandii, Francji, NRF, Szwecji, Wielkiej Bryta
nii i Włoch). Młodzi polscy turyści wyjechali do CSRS,
Bułgarii, NRD, Francji, Jugosławii, Rumunii i ZSRR
Turystyka zagraniczna stanowi istotny element pra
cy wychowawczej organizacji młodzieżowych . Progra
my wycieczek BZTM obejmują imprezy polityczne
i kontakty z młodzieżą krajów , do których wyjeżdża
ją młodzi turyści. BZTM organizuje również specjali
styczne wycieczki młodzieży reprezentującej różne za
wody młodych hutników , pracowników przemysłu
samochodowego, chemików, naukowców itp. Szczegól
ną formą turystyki zagranicznej są „ pociągi przyjaź
ni" do NRD , na Węgry i do ZSRR.
Adres BZTM : Warszawa, Al. Róż 2. Biuro posiada
również przedstawicielstwa terenowe – w Warszawie,
Katowicach, Krakowie, Gdańsku, Wrocławiu i Pozna
niu. Obejmują one swoją działalnością tereny przy
ległych województw .

JUVENTur

BRYGADA PRACY SOCJALISTYCZNEJ. Współ

zawodnictwo o tytuł Brygady Pracy Socjalistycznej
jest podstawową formą współzawodnictwa pracy roz
wijanego przez związki zawodowe i Związek Młodzie
14
ży Socjalistycznej. Współzawodnictwo to stało się moż
liwe dzięki szerokiemu rozwojowi zarówno współza
wodnictwa zespołowego, jak i indywidualnego w okre
sie ostatniego dwudziestolecia oraz rozwojowi bry
gad produkcyjnych. Jest ono uogólnieniem dotychcza
sowych doświadczeń w tej dziedzinie związków zawo
dowych i organizacji młodzieżowych.
Zasady współzawodnictwa o tytuł BPS określone
zostały po raz pierwszy w podjętej 20 listopada 1959 r.
wspólnej uchwale prezydiów CRZZ i KC ZMS. Pierw
sze lata rozwoju współzawodnictwa o tytuł BPS umo
żliwiły zebranie niezbędnych doświadczeń , które są
podstawą podjętej w dniu 22.111.1962 r. przez prezydia
CRZZ i KC ZMS, a aktualnej też obecnie, wspólnej
uchwały pt. „ Współzawodnictwo o tytuł brygady, od
działu i przodownika socjalistycznej pracy ” .
Uchwała określa główne kierunki, które powinny
być uwzględniane przy podejmowaniu zobowiązań
przez brygady przystępujące do współzawodnictwa
o tytuł BPS . W dziedzinie produkcyjnej zaleca się
między innymi, obok zwiększenia wydajności pracy,
polepszanie jakości produkcji i większą oszczędność
materiałów , a więc osiągnięcia wyższych niż przecięt
ne wskaźników produkcyjno -ekonomicznych , dążenie
do uporządkowania norm pracy, wykorzystania rezerw
materiałowych , usprawnienia organizacji pracy itp.
W dziedzinie zdobywania wiedzy ogólnej i zawodo
wej oraz doskonalenia kwalifikacji uchwała zaleca nie
tylko systematyczne dokształcanie się, ale także wska
zuje na konieczność posiadania przez wszystkich człon
ków brygady w wieku do 35 lat wykształcenia co naj
mniej podstawowego oraz udokumentowanych kwali
fikacji zawodowych . Aktywny udział w pracy spo
łecznej , działalność w organizacjach społecznych, w ży
ciu kulturalnym itp. jest również niezbędnym wa
15
runkiem uczestnictwa we współzawodnictwie o tytuł
BPS .
Na podstawie uchwały opracowuje się w poszcze
gólnych zakładach pracy regulamin , zatwierdzany na
stępnie na wniosek rady zakładowej i komitetu zakła
dowego ZMS przez konferencję samorządu robotni
czego. Regulamin uwzględnia specyfikę zakładu pracy ,
warunkującą uzyskanie i utrzymanie tytułu. Niezbęd
nym elementem regulaminu musi być uznanie pełnej
dobrowolności przystąpienia do współzawodnictwa.
Brygadzie, która uczestniczy już we współzawodni
ctwie , może być nadany tytuł BPS , jeśli wykonała
ona wszystkie podjęte zobowiązania, a od daty ich
zgłoszenia minęło co najmniej pół roku. Z wnioskiem
o nadanie tytułu zwraca się konferencja samorządu
robotniczego do właściwego zarządu okręgu związku
zawodowego oraz komitetu wojewódzkiego ZMS.
Uchwała określa również niezbędne warunki utrzy
mania przez brygadę tytułu BPS. Są nimi: stałe po
dejmowanie i wykonywanie coraz nowych , aktual
nych zadań , współdziałanie w popularyzacji i rozwoju
współzawodnictwa oraz udzielanie pomocy słabszym
lub nowym uczestnikom .
W miarę upowszechniania się ruchu współzawodni
ctwa o tytuł BPS w poszczególnych zakładach pracy
ich załogi mogą przystępować do współzawodnictwa
o tytuł Oddziału Pracy Socjalistycznej (patrz: OD
DZIAŁ PRACY SOCJALISTYCZNEJ). Ponadto ,
w związku z dwudziestoleciem PRL, brygady produk
cyjne mogą ubiegać się o tytuł BPS XX-lecia PRL
(patrz : BRYGADA PRACY SOCJALISTYCZNEJ XX
-LECIA PRL).
Współzawodnictwo o tytuł BPS jest obecnie najbar
dziej popularną formą współzawodnictwa pracy bry
gad produkcyjnych. Świadczą o tym fakty: w 1960 ro
16
ku, jako pierwsza w kraju, zdobyła tytuł BPS brygada
młodzieżowa Z Zakładów Celulozowo -Papierniczych
w Kaletach. Według danych z dn. 1 I 1963 r. o tytuł
BPS walczyło w kraju już 5 tys. brygad produkcyj
nych, a 1 300 brygad tytuł ten już posiadało . W rok
później - wg danych z dnia 1 I 1964 r. – na 41 tys.
brygad uczestniczących w różnych formach współza
wodnictwa zespołowego pracy, 30 tys. współzawodni
czyło o tytuł BPS, a tytuł ten przyznano 5 000 bry
gad.

BRYGADA PRACY SOCJALISTYCZNEJ XX-LECIA

POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ. Współ
zawodnictwo o tytuł Brygady Pracy Socjalistycznej XX
-lecia PRL rozwinęło się w 1964 roku, a więc w okre
sie , kiedy załogi zakładów pracy, podejmując szereg
nowych inicjatyw, czynów i prac społecznych, witały
wzmożonym wysiłkiem produkcyjnym dwudziestolecie
PRL i IV Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robot
niczej . Dążąc do stworzenia lepszych warunków i do
datkowych bodźców dla rozwoju współzawodnictwa
pracy w omawianym okresie Prezydium Centralnej
Rady Związków Zawodowych i Prezydium Komitetu
Centralnego Związku Młodzieży Socjalistycznej na
wspólnym posiedzeniu w dniu 14 stycznia 1964 roku
postanowiły ustanowić tytuł Brygady Pracy Socjali
stycznej XX-lecia PRL oraz wprowadzić srebrną i zło
tą odznakę dla członków brygad, które tytuł ten zdo
będą .
Tytuły BPS XX-lecia PRL nadawane są na wnio
sek konferencji samorządu robotniczego na wspólnych
posiedzeniach prezydiów zarządów okręgowych związ
ków zawodowych oraz sekretariatów KW ZMS w okre
sie do 22 lipca 1965 r. tym wszystkim brygadom pro
dukcyjnym , które przez okres co najmniej sześciu
2 - Od A do Z O ZMS
17
miesięcy, uczestnicząc we współzawodnictwie , spełniły
wszystkie wymagane warunki. Warunki te wynikają
z postanowień uchwały prezydiów CRZZ i KC ZMS
z dnia 22 marca 1963 r. (patrz : BRYGADA PRACY
SOCJALISTYCZNEJ). Ponadto niezbędnym warun
kiem uzyskania tytułu jest podjęcie oraz zrealizowa
nie zobowiązań w czynie dla uczczenia XX-lecia PRL.
o tytuł BPS XX-lecia PRL mogą ubiegać się za
równo brygady produkcyjne, które przystąpiły do
współzawodnictwa w 1964 roku, jak i te brygady, któ
re o tytuł BPS walczyły w poprzednim roku, bądź też
już go posiadały. Srebrną odznakę Brygad Pracy So
cjalistycznej XX-lecia PRL nadawano członkom bry
gad, które ten tytuł zdobyły po raz pierwszy, spełnia
jąc wszystkie warunki określone dla tej formy współ
zawodnictwa, oraz które wykonały zobowiązania, pod
jęte w ramach czynu na XX-lecie PRL . Złotą odzna
kę Brygad Pracy Socjalistycznej XX-lecia PRL nadano
członkom brygad, które już posiadały tytuł i dotych
czasową odznakę BPS, spełniły wszystkie warunki do
utrzymania tego tytułu oraz wykonały dodatkowe ,
o odpowiednio wyższych kryteriach, zobowiązania pod
jęte w ramach czynu na XX-lecie PRL.
Pierwsze złote odznaki BPS XX -lecia PRL otrzyma
ły: brygada im. Bohaterów Westerplatte działu mecha
nicznego Wielkopolskich Zakładów Napraw Samocho
dów W Antoninku pod Poznaniem oraz brygada
z Przedsiębiorstwa Transportowego Służby Łączności
Nr 9 w Poznaniu . Pierwsza z tych brygad należy do
najstarszych w województwie, gdyż tytuł BPS zdoby
ła w 1960 roku. Swój sukces zawdzięcza licznym zobo
wiązaniom i czynom społecznym , których łączna war
tość urosła od 1960 roku do blisko 1,5 mln zł, wytrwa
łej pracy nad podnoszeniem swoich kwalifikacji, cenio
nemu przez załogę koleżeństwu i żywemu udziałowi

18
w pracy społecznej. Znacznie młodsza wiekiem i do
świadczeniem jest druga z wyróżnionych brygad .
Wszyscy jej członkowie to dawni uczniowie lub sta
żyści przedsiębiorstwa, w którym obecnie pracują.
Nauczyli się nie tylko zawodu, ale także gospodarności,
dzięki której ich przedsiębiorstwo dzierży prym wśród
dwunastu innych bratnich zakładów tego typu w kraju ..

XX Lecie PRL

BPS
C
CENTRALNY OŚRODEK KSZTAŁCENIA AKTY
WU . Centralny ośrodek kształcenia aktywu jest pla
cówką Komitetu Centralnego ZMS. Prowadzi swą
działalność poprzez dłuższe i krótsze kursy stacjonar
ne, kilkudniowe seminaria oraz dyskusje . Pracownicy
COKA rekrutują się spośród młodej kadry naukowej
wyższych uczelni warszawskich .
Centralny ośrodek organizuje kursy i seminaria ,
przede wszystkim specjalistyczne (dla określonych
grup aktywu) lub poświęcone określonym wyselekcjo
rowanym problemom - np. kursy dla nowo wybra
nych sekretarzy komitetów powiatowych, miejskich
i dzielnicowych lub wielokrotnie powtarzany kurs pod
nazwą „ Propaganda jest sztuką” itp.
Na wszystkich kursach COKA znaczną uwagę przy
wiązuje się do doskonalenia umiejętności ściśle orga
nizacyjnych słuchaczy, do podnoszenia kultury ich
pracy w terenie. Stąd we wszystkich programach wy
stępują elementy wiedzy socjologicznej i pedagogicz
nej . Równocześnie COKA nastawiony jest na zaznajo
mienie aktywu Związku z nowoczesnymi środkami
przekazu i informacji a więc na wdrażanie umie
jętności posługiwania się w pracy organizacyjnej fil
mem , radiem i telewizją .
Centralny Ośrodek Kształcenia Aktywu ZMS mieści
20
się w Rozalinie pod Warszawą. Poza nim Związek
dysponuje jeszcze dwoma międzywojewódzkimi sta
cjonarnymi ośrodkami: we Wrocławiu i Gliwicach
(patrz: KSZTAŁCENIOWA DZIAŁALNOŚĆ oraz AK
TYW).

CZŁONKOSTWO W KONFERENCJI SAMORZĄDU

ROBOTNICZEGO . Konferencja samorządu robotnicze
go, w skład której wchodzą: komitet zakładowy PZPR,
rada robotnicza, rada zakładowa oraz przedstawiciele
innych organizacji społecznych a więc i ZMS na

posiedzeniach , zwoływanych co najmniej raz na kwar

tał, rozstrzyga węzłowe problemy dotyczące gospo
darki zakładu .
Koncepcja takiego składu KSR wysunięta na IV
Kongresie Związków Zawodowych ( 14–19 kwietnia
1958 roku) na mocy ustawy z dn. 20 grudnia 1958 ro
ku obowiązuje od 1 stycznia 1959 roku.
Możliwość uczestnictwa w KSR organizacji zakła
dowej ZMS pozwalała na faktyczny współudział w za
rządzaniu przedsiębiorstwem . Niemniej jednak, dążąc
do zwiększenia udziału młodzieży w pracach samorzą.
du robotniczego, CRZZ w uchwale z 12 lutego 1963 roku
zobowiązała rady zakładowe przedsiębiorstw , w któ
rych działał samorząd robotniczy, do wystąpienia na
najbliższym posiedzeniu z wnioskiem o wprowadzenie
w skład KSR przedstawicieli sekretariatu komitetu za
kładowego lub komitetu grupy działania ZMS. Ilość
przedstawicieli ZMS, uczestniczących w posiedzeniach
KSR, nie powinna być mniejsza niż trzy osoby i nie
powinna przekraczać ilości dziewięciu osób.
W omawianej uchwale stwierdza się między inny
mi :
Wprowadzenie do KSR przedstawicieli młodzieży

21
przyczyni się do wzrostu jej aktywności w pracach or
ganów samorządu robotniczego, a przede wszystkim
w pracach rad robotniczych przedsiębiorstwa, oddzia
łowych rad robotniczych, a także w komisjach proble
mowych i naradach wytwórczych . Stworzy to większe
możliwości udziału młodzieży w sprawowaniu funkcji
współzarządzania, stanowienia i kontroli w zakresie
działalności samorządu robotniczego.

CZYN MŁODZIEŻY NA XX-LECIE PRL. W ciągu

ostatnich dwudziestu lat młodzież polska wielokrotnie
już dawała wyraz swojego patriotyzmu i przywiązania
do władzy ludowej masowym czynem produkcyjnym.
W ten właśnie sposób postanowiono również uczcić
XX-lecie PRL. We wrześniu 1963 roku Ogólnopolski
Komitet Współpracy Organizacji Młodzieżowych
(patrz: OKWOM) wezwał młodzież polską do po
wszechnego Czynu Młodzieży na XX -lecie PRL. Obra
dujące w miesiąc później w dniach 3 i 4 października
1963 roku XI Plenum KC ZMS przyjęło wszechstron
ny program udziału Związku Młodzieży Polskiej w ob
chodach XX-lecia PRL .
W tym okresie czyn podjęła lub podejmowała znacz
na część grup działania i organizacji zakładowych,
szkolnych i uczelnianych ZMS. Organizacje te odpo
wiedziały na apel organizacji zakładowej ZMS z Wy
twórni Sprzętu Komunikacyjnego w Świdniku, gdzie
w dniu 8 II 1963 r. podjęto pierwsze zobowiązania pro
dukcyjne dla uczczenia XX-lecia PRL.
Prezydium KC ZMS ogłosiło w październiku 1963
roku wytyczne w sprawie zadań ZMS w rozwoju Czy
nu Młodzieży na XX-lecie PRL. W wytycznych tych
stwierdza się m.in. , że treść czynu powinna wynikać
z analizy najpilniejszych potrzeb gospodarczych , spo
łecznych i kulturalnych środowiska , zakładu pracy,

22
szkoły, uczelni, z możliwości organizacji, oraz że zo
bowiązanie powinno być konkretne i realne .
Realizacja Czynu Młodzieży na XX-lecie PRL miała
także na celu ożywienie wszystkich dziedzin działal
ności ZMS . Dlatego też w środowisku młodzieży ro
botniczej realizacja czynu prowadziła do dalszego
zwiększenia udziału młodzieży w umacnianiu gospo
darczym kraju. Jednocześnie chodziło o pogłębienie
wiedzy ogólnej i kwalifikacji zawodowych, podejmo
wanie inicjatyw kształceniowych i propagandowych ,
upowszechnianie i wzbogacanie działalności kultural
nej i sportowej. W środowisku młodzieży szkolnej sta
rano się osiągnąć lepsze wyniki w nauce, wzbogacić
działalność ideowo -wychowawczą, podejmować róż
nego rodzaju prace społeczne na rzecz szkoły i środo
wiska . Studenci zabiegali przede wszystkim o lepsze
wyniki studiów ; podejmowano inicjatywy na rzecz
zbliżenia studentów do życia środowisk w miejscach
przyszłej pracy.
W dniu 19 grudnia 1963 roku odbylo się wspólne
posiedzenie Centralnej Rady Związków Zawodowych,
Komitetu Centralnego ZMS i Zarządu Naczelnej Or
ganizacji Technicznej , na którym podjęto uchwałę
w sprawie upowszechnienia i dalszego rozwoju czy
nów społecznych dla uczczenia XX-lecia Polski Ludo
wej . Uchwała jest próbą oceny wcześniej podjętych
zobowiązań. Zwraca ona uwagę instancjom związko
wym oraz organizacjom zakładowym ZMS i NOT na
konieczność szczegółowego dyskutowania podejmowa
nych zobowiązań na pracowniczych naradach wytwór
czych. Bardzo istotny w omawianej uchwale jest po
stulat wykorzystania czynu dla wprowadzania nowej
konieczności rekonstrukcji
techniki, uwzględniania konieczności
technicznej i modernizacji produkcji. W związku z tym
zaleca się między innymi tworzenie społecznych biur
23
konstrukcyjnych i technologicznych oraz biur analiz
ekonomicznych . Ponadto uchwała zobowiązała wszyst
kie ogniwa organizacji związkowych, ZMS i NOT, do
zwrócenia szczególnej uwagi na wychowawcze i ideo
we treści osiągane w procesie pracy i kształtowaniu
socjalistycznych zasad współżycia społecznego.
Podsumowanie Czynu Młodych na XX -lecie PRL
zostało dokonane w grupach działania i organizacjach
zakładowych, szkolnych i uczelnianych do końca
czerwca 1964 r. 1 lipca 1964 r. wyruszyła Ogólnopol
ska Sztafeta Gwiaździsta , która poprzez miasta po
wiatowe i wojewódzkie przewiozła meldunki grup
działania ZMS, kół ZMW, organizacji uczelnianych ZSP
i drużyn ZHP do Warszawy. Na Zlocie Młodzieży Pol
skiej w dniu 22 lipca 1964 roku meldunki te zostały
przekazane kierownictwu partii i rządu (patrz : ZLOT
MŁODZIEŻY POLSKIEJ).
Ogółem Czyn Młodzieży na XX-lecie PRL podjęło
ponad 2,5 mln członków ZMS, ZMW , ZHP, KMW i ZSP
oraz niezorganizowanej młodzieży pracującej i uczą.
cej się miast i wsi. Młodzi wykonali różnorodne
zobowiązania produkcyjne i społeczne o łącznej war
tości około 2 mld złotych . Między innymi młodzi
górnicy wydobyli dodatkowo 700 tys. ton węgla ,
a młodzi hutnicy wytopili ponad zadania planowe
45 tys. ton stali. Osiągnięto poważne oszczędnoś
ci poprzez zmniejszenie zużycia materiałów, surow
ców, paliw i energii elektrycznej oraz przez zastoso
wanie w produkcji ponad 2 500 zgłoszonych przez mło
dzież projektów racjonalizatorskich. Poważnie rozwi
nięto ruch socjalistycznego współzawodnictwa pracy .
Do współzawodnictwa o tytuł Brygady Pracy Socjali
stycznej przystąpiło ponad 12 tys. brygad. 1600 spo
śród nich zdobyło ten zaszczytny tytuł.
 D
DEKLARACJA IDEOWO -PROGRAMOWA . De
klaracja Ideowo- Programowa ZMS jest podstawo
wym obok Statutu - dokumentem Związku. Okre
śla jego założenia ideowe i cele działania.
Pierwszą Deklarację ZMS przyjął Zjazd Konstytu
cyjny Związku 27 kwietnia 1957 roku. Dokument ten
odzwierciedlał napięcie polityczne okresu , w którym
powstał ZMS. Podkreślał on, mimo wszystkie słabości,
więź młodego pokolenia z socjalizmem , z partią i jej
programem . Był jednak na tyle dokumentem chwili,
polemiczną deklaracją wobec bieżących spraw, samo

określeniem się bardzo konkretnej grupy aktywu mło

dzieżowego, że już w grudniu 1957 roku , na III Ple
num KC ZMS, został poddany rewizji, a część zawar
tych w nim ocen uległa zmianie . Przed II Zjazdem
ZMS, który odbył się w dniach 25—29 kwietnia 1960
roku, odbyła się w organizacji szeroka dyskusja nad
projektem nowej Deklaracji Ideowo-Programowej
Związku.
Uchwalona na II Zjeździe i obowiązująca do III Zja
zdu Deklaracja składa się z siedmiu części, określa
jących charakter i zadania ZMS. Deklaracja stwierdza
między innymi:
Jesteśmy Związkiem Młodzieży Socjalistycznej
25
organizacjų pracującej i uczącej się młodzieży pol
skiej.
Jesteśmy pierwszym w dziejach naszego narodu po
koleniem, które przeżyło swoje dzieciństwo i dorastało
w Polsce Ludowej. Los naszego narodu związany jest
z losami innych narodów, z ogólnoludzką walką o po
stęp i pokój. Wierni tradycjom walk „Za wolność wa
szą i naszą ”, wierni zasadom proletariackiego interna
cjonalizmu walczymy z nacjonalizmem , szowinizmem ,
antysemityzmem, krzewimy braterstwo ludzi pracy
wszystkich ras į narodowości. Jesteśmy całym sercem
po stronie ludów kolunialnych zrywających pęta nie
woli imperialistycznej . Umacniamy więzy braterskiej
przyjaźni z młodzieżą krajów socjalistycznych.
Deklaracja podkreśla znaczenie pracy, nauki i spo
łecznej aktywności młodzieży dla właściwego kształto
wania jej postawy:
Siła i dobrobyt Polski wyrastać mogą jedynie z ofiar
nej i uporczywej pracy. Związek Młodzieży Socjali
stycznej -- wierny towarzysz Partii – skupia szerokie
rzesze polskiej młodzieży, której ambicja i honorem
jest w tej pracy przodować, nadać jej rangę najwyższą.
Wyrazem nowego socjalistycznego stosunku do pracy
jest inicjowany przez nas ruch współzawodnictwa.
Chcemy rozbudzać wśród młodzieży ciekawość świa
ta, głównie wiedzy, pasję poznawczą.
Chcemy krzewić naukowy pogląd ni świat, który
uwalnia umysł człowieka od przesądów i zabobonów .
Jesteśmy przekonani, że jedyną godną człowieka dro
gą do urzeczywistnienia własnych ambicji życiowych
jest nauka i praca .
Nie godzimy się na bierność i obojętność. Chcemy
być ludźmi czynu, krytycznymi, wrażliwymi na krzyw
dę ludzką, umiejącymi nieustępliwie walczyć o spra
wiedliwość.

26
 Deklaracja wskazuje członkom ZMS drogę do Partii:
Nasza młodość jest młodością Partii. Pracujemy pod
ideowo-politycznym kierownictwem Polskiej Zjedno
czonej Partii Robotniczej. Chcemy, by najlepsi, spośród
nas zusłużyli sobie na przyjęcie w jej szeregi.
„DOOKOŁA SWIATA ". Ilustrowany magazyn ty
godniowy „ Dookoła świata ” jest pismem ZMS. Publi
kuje artykuły i reportaże o najżywiej obchodzących
młodzież sprawach. Popularyzuje wiedzę o Polsce
i świecie w ciekawych , bogato ilustrowanych publi
kacjach. Pismo prowadziło liczne akcje, mające na celu
budzenie wśród młodzieży zainteresowań politycznych,
kulturalnych, turystycznych, np. olimpiady quizowe, >

autostop, popularyzacja młodych talentów piosenkar

skich itp .
Pierwszy numer „Dookoła Świata ” ukazał się 1 I 1954
roku. Nakład - według danych na 1 III 1964 roku –
255 000 egzemplarzy. Adres redakcji: Warszawa, ul.
Smolna 40 .

dookola swiata
F
FESTIWAL KULTURALNY MŁODZIEŻY MIAST
I WSI. Festiwal Kulturalny Młodzieży Miast i Wsi
ogłoszony został przez Komitet Centralny ZMS i Za
rząd Główny ZMW w porozumieniu z Ministerstwem
Kultury i Sztuki i innymi zainteresowanymi organiza
cjami i instytucjami. Trwał dwa lata ( 1962–63) . Była
to impreza kulturalno -oświatowa zorganizowana w ra
mach uroczystości Tysiąclecia Państwa Polskiego
i przygotowań do obchodów XX rocznicy Powstania
PRL .
Festiwal obejmował swoim zasięgiem grupy działa
nia ZMS, koła ZMW oraz wszystkie rodzaje amator
skich zespołów artystycznych, kluby młodzieżowe,
świetlice wiejskie i inne młodzieżowe placówki kultu
ralno-oświatowe. Spowodował wielkie ożywienie kultu
ralne w małych miasteczkach , a także w miejscach no
wych inwestycji gospodarczych. Festiwal przyniósł oży
wienie działalności kulturalno -oświatowej, prowadzonej
przez wszystkie ogniwa organizacyjne , placówki ZMS
i ZMW, pokazał kulturalny i oświatowy dorobek mło
dzieży pracującej i uczącej się, przyczynił się do popu
laryzacji dorobku artystycznego młodych twórców, za
znajomił młodzież z tradycjami kulturalnymi kraju
i osiągnięciami budownictwa socjalistycznego w Polsce,
umocnił kontakty kulturalne między młodzieżą miast

28
i wsi, stanowiąc istotny element systematycznego roz
szerzania współdziałania ZMS i ZMW na polu krzewie
nia kultury i oświaty, umocnienia pracy ideowo-wy
chowawczej wśród członków organizacji oraz młodzie
ży niezorganizowanej.
Festiwal Kulturalny Młodzieży Miast i Wsi w swoim
programie zawierał wiele pokazów , festynów , świąt
kultury, zlotów i eliminacji artystycznych . Odbył się
ogólnopolski Turniej Czytelniczy ZMS i PW „ Iskry'
oraz organizowany przy współudziale „Dookoła Świata"
i „Nowej Wsi” konkurs fotograficzny pt. „ Moja Oj
czyzna” .
G
GRUPA DZIAŁANIA . Zgodnie ze sformułowaniem
Statutu Związku Młodzieży Socjalistycznej (art. 23)
podstawowym ogniwem Związku jest grupa działania
ZMS. Grupa działania tworzy się w zakładzie pracy,
szkole, wyższej uczelni, instytucji lub hufcu, gdzie
znajduje się co najmniej 5 członków ZMS.
Takie założenie statutowe ilustruje strukturalną za
sadę opierania działalności ZMS przede wszystkim
o więź produkcyjną i akcentuje przyjęty przez Związek
priorytet wychowania w toku pracy.
Tam gdzie jest to usprawiedliwione miejscowymi
warunkami, tworzy się przy zachowaniu tych samych
wymogów formalnych grupy terenowe. Powstanie każ
dej grupy działania (i każdej grupy terenowej) podlega
zatwierdzeniu przez terenowo odpowiedni komitet po
wiatowy, miejski lub dzielnicowy (patrz : GRUPA TE
RENOWA i KOMITET POWIATOWY) .
Grupa działania jest samorządną jednostką, mającą
liczne uprawnienia organizacyjne i tworzącą równo
cześnie naturalny kolektyw rówieśniczy. Jej postano
wienia obowiązują wszystkich członków. Grupa opra
cowuje, przyjmuje i realizuje własny program działa
nia , oparty o potrzeby własnego środowiska, zaintere
sowania członków i wskazania nadrzędnych władz
Związku . Grupa działania ma wyłączne prawo przyj

30
mowania młodych ludzi w szeregi ZMS. Ona też oce
nia, wyróżnia i karze – w razie potrzeby -
swoich
członków . Wybiera władze, kontroluje je i dysponuje
prawem ich odwoływania. Grupa działania reprezen
tuje całość Związku w swoim środowisku, wobec władz,
instytucji i innych organizacji, a także wobec społe
czeństwa i poszczególnych obywateli.
Cały program wychowawczy, polityczny i praktyczny
ZMS jest realizowany przede wszystkim i w coraz
większym stopniu poprzez grupy działania. Zasada, iż
dorobek organizacji we wszystkich dziedzinach jest ni
czym innym , jak tylko sumą dorobku poszczególnych
grup działania stanowi podstawę wszelkich poczynań
Związku – zarówno ogólnowychowawczych, jak i śro
dowiskowych . Dotychczasowa praktyka organizacji wy
kształciła dość znaczną samodzielność i samorządność
grup działania. Problemom tym poświęcały wiele uwa
gi wszystkie nieomal plenarne posiedzenia Komitetu
Centralnego ZMS . Przedmiotem szczególnej i długo
trwałej troski było przeniesienie do grup działania pod
stawowych form działalności wychowawczo -kształcenio
wej .
Ogólne zebranie grupy działania wybiera na roczną
kadencję komitet grupy w składzie od 3 do 7 członków.
Wszystkie grupy działania istniejące w jednym zakła
dzie pracy, szkole , uczelni lub instytucji tworzą zakła
dową, szkolną lub uczelnianą organizację ZMS , kiero
waną przez wybrany na ogólnym zebraniu członków
(na konferencji sprawozdawczo -wyborczej) komitet za
kładowy, szkolny lub uczelniany w składzie od 7 do 15
członków .
30 czerwca 1964 roku pracowało w całym kraju 33 768
grup działania (wraz z 594 grupami terenowymi). 12 727
grup było w zakładach pracy, 2 066 – w spółdzielczości
pracy , 2 682 - w urzędach i instytucjach , 14 380
-

31
w szkołach , 967 — w szkołach wyższych i 352 — w stu
diach nauczycielskich (patrz: STRUKTURA ORGANI
ZACYJNA ).

GRUPA TERENOWA. Grupa terenowa ZMS jest

organizacyjną formą grupy działania (patrz: GRUPA
DZIAŁANIA ) wszędzie tam , gdzie nie ma możliwości
utworzenia podstawowej jednostki Związku w oparciu
o więź produkcyjną jej członków. Grupa terenowa po
siada wszystkie uprawnienia i takie samo miejsce
w strukturze ZMS, jak grupa działania.
Grupy terenowe tworzy się przy komitetach powia
towych, miejskich i dzielnicowych (patrz: KOMITET
POWIATOWY, MIEJSKI I DZIELNICOWY) lub przy
komitetach miasteczkowych , w osadach i innych mniej
szych skupiskach miejskich. W grupach takich więź
produkcyjną zastępuje więź sąsiedzka.
W skład terenowych grup wchodzą członkowie ZMS
zatrudnieni w drobnych zakładach pracy, instytucjach,
spółdzielniach, prywatnych warsztatach itp. oraz ucz
niowie szkół, w których nie ma dostatecznej ilości człon
ków ZMS na założenie szkolnej grupy działania, a także
młodzież pozostająca poza nauką ii pracą. W drobnych,
nie uprzemysłowionych osadach i skupiskach miejskich
grupa terenowa może tworzyć całą miejscową organi
zację ZMS .
Szczególną formę grup terenowych stanowią prze
de wszystkim w większych miastach – terenowe grupy
zawodowe , skupiające młodzież zatrudnioną w zawo
dach charakteryzujących się znacznym rozproszeniem
warsztatów pracy. Są więc w poszczególnych miastach
terenowe grupy ZMS w handlu, rzemiośle itp. Powsta
ją one przy komitetach miejskich lub dzielnicowych.
Ponadto , także poprzez specjalne grupy terenowe
przede wszystkim dzielnicowe w wielkich miastach

32
ZMS wciąga w orbitę swego oddziaływania młodzież
nie uczącą się i nie pracującą, często tzw. „młodzież
trudną" .
30 czerwca 1964 roku pracowało w całym kraju 594
terenowe grupy ZMS (patrz : STRUKTURA ORGANI
ZACYJNA) .

33
3 - Od A do Z O ZMS
I

HYMN. Statut ZMS ( rozdz. V, art . 47) mówi : Hym

nem Związku Młodzieży Socjalistycznej jest pieśń
związana z bojowymi tradycjami międzynarodowego
i polskiego rewolucyjnego ruchu młodzieży proletaria
ckiej „ Jesteśmy młodą gwardią ”. Hymn przyjęty
był na III Plenum KC ZMS w 1957 roku, a usankcjo
nowany przez II Zjazd w 1960 roku.
Hymn „ Jesteśmy młodą gwardią " przywiozła do
Polski w 1926 roku delegacja, biorąca udział w Mię
dzynarodowym Zlocie Młodzieży Socjalistycznej w Au
strii. Była to kiedyś pieśń na cześć bohatera narodo
wego Szwajcarii, Andreasa Hofera. Tekst niemiecki do
tej melodii napisał H. Arnold. W roku 1926 przetłu
maczył go na polski Włodzimierz Słobodnik. Pieśń zdo
była sobie szybko wielką popularność wśród młodzie
ży robotniczej zarówno socjalistycznej , jak i ko
munistycznej . W ZSRR napisał do niej rosyjskie sło
wa poeta A. Bezimieński.
W Polsce po wojnie OMTUR uznała „ Młodą gwar
dię" za swój oficjalny hymn .
 „ ISKRY ” . Państwowe Wydawnictwo „ Iskry” jest wy
dawnictwem literatury przeznaczonej dla młodzieży
starszej. Powstało w roku 1952. Wydawnictwo wyda
je rocznie około 150 tytułów w łącznym nakładzie
dwóchòi pół miliona egzemplarzy.
„ Iskry" specjalizują się w reportażu polskim i za
granicznym oraz w wydawaniu literackich debiutów
młodych prozaików i poetów. Wydają literaturę spe
cjalną dla potrzeb organizacji młodzieżowych (doku
menty organizacji , literaturę szkoleniową, materiały ze
zjazdów i niektórych plenarnych posiedzeń central
nych instancji) .
Wydawnictwo dzieli się na sześć redakcji: literatu
ry społeczno-politycznej , literatury reportażowej , li
teratury popularnonaukowej, literatury polskiej , li
teratury radzieckiej i krajów demokracji ludowej oraz
literatury zachodniej.
Literatura społeczno -polityczna wydawana przez
„ Iskry ” składa się między innymi z serii poświęconej
tradycji rewolucyjnego i postępowego ruchu młodzie
żowego w Polsce , serii biografii oraz pamiętników, se
rii traktującej o podstawach marksizmu pod nazwą
„ Co to jest?” , aktualiów politycznych i literatury spec
35
jalnej dla potrzeb organizacji miodzieżowych (np. pod
ręcznik „ Zobacz, zrozum, zrób ” ). „ Iskry” wydają po
nadto kwartalnik komisji historycznej KC ZMS i ZG
ZMW ,,Pokolenia " (patrz: POKOLENIA) .
Do najcenniejszych publikacji „ Iskier” z dziedziny
literatury popularnonaukowej należą wydawnictwa
encyklopedyczne, poradniki i książki omawiające hi
storię kultury. „ Iskry” zajmują się również coraz in
tensywniej popularyzacją nauk ścisłych.
Literatura reportażowa wydawana przez „ Iskry"
prezentuje najwybitniejszych reporterów polskich
i wybitne pozycje reportażu zagranicznego. Rocznie
ukazuje się w „ Iskrach ” około dziesięciu tomów re
portaży polskich autorów, poświęconych polskiej pro
blematyce.
Najpopularniejszą serią „ Iskier” jest seria podróżni
cza ,,Naokoło świata" . Począwszy od 1956 roku wydano
w tej serii przeszło 70 tytułów poświęconych opisowi
różnych krajów na wszystkich kontynentach.
„ Iskry ” wydają rocznie około 70 tytułów z literatu
ry pięknej polskiej i przekładowej . Szczególną opie
ką cieszą się debiuty. Swoje pierwsze książki wydało
w „ Iskrach ” około 30 znanych już dziś prozaików
(między innymi A. Minkowski, E. Kabatc, M. Kotow
ska, M. Leja , J. Lenart, J. Krasicki). W „ Iskrach ” de
biutowało również około 20 młodych poetów (między
innymi E. Bryll , M. Hillar, J. Kulmowa, R. Śliwonik ).
Co dwa lata ukazuje się „ Almanach Młodych ”, gdzie
publikują swoje utwory najmłodsi pisarze .
Plany wydawnicze „ Iskier ” są tematem obrad Ra
dy Programowej „ Iskier ”, w której skład wchodzą
m . in. przedstawiciele kierownictw organizacji mło
dzieżowych . Wespół z tymi organizacjami wydawni
ctwo prowadzi akcje upowszechniania czytelnictwa
książek (patrz: TURNIEJ CZYTELNICZY ), organizuje
36
spotkania z autorami (w 1963 roku zorganizowano 104
takie spotkania ), współpracuje z klubami i innymi
placówkami kulturalnymi ZMS.
Adres wydawnictwa : PW „ Iskry ”, Warszawa, ul.
Smolna 11/13 .
K
K
KAWIARNIA MŁODZIEŻOWA. Inicjatywa tworze
nia kawiarni młodzieżowych wyszła z Komitetu War
szawskiego ZMS W 1961 roku. Otworzono wtedy
w Warszawie kawiarnię ZMS „ Uśmiech ”. W 1964 ro
ku w całym kraju działa już 150 placówek tego rodza
ju. Kawiarnie młodzieżowe istnieją na podstawie po
rozumienia zawartego przez KC ZMS z ZSS „ Społem ”
i MHW. Zostały one powołane jak określa porozu
mienie – celem stworzenia szerszych możliwości kul
turalnej rozrywki , zorganizowania wypoczynku oraz
kształtowania umiejętności właściwego stylu zachowa
nia się młodzieży. W działalności programowej kawiar
ni na czoło wysuwają się takie zajęcia jak występy
młodzieżowych zespołów artystycznych , koncerty mło
dych muzyków i piosenkarzy, spotkania z literatami
i naukowcami, zgaduj-zgadule i inne konkursy, wie
czory gier, wieczorki i zabawy taneczne, wystawy itp.
Celem zapewnienia właściwej działalności programo
wej kawiarni powoływani są nieetatowi kierownicy
programowi. Przy każdej kawiarni działa także rada
społeczna złożona z przedstawicieli młodzieży oraz ko
misji społeczno-samorządowej , rady nadzorczej i ko
mitetu członkowskiego spółdzielni-właścicielki ka
wiarni .

38
 KLUB. Klub ZMS jest społeczną placówką kultural
no- oświatową , mającą na celu oddziaływanie ideowo
-wychowawcze, zaspakajanie zainteresowań młodzieży,
organizowanie wolnego czasu , dostarczanie rozrywki.
Kluby stanowią specyficzne, uzupełniające ogniwo
ideowo-wychowawczego oddziaływania Związku na
młodzież w czasie wolnym od pracy i nauki, są ośrod
kami społeczno -kulturalnej aktywności młodzieży, pla
cówkami pracy oświatowej i samokształceniowej , miej
scem ciekawych imprez artystycznych, działalności
amatorskiej i kulturalno-twórczej , ośrodkami życia to
warzyskiego, kulturalnego wypoczynku i rozrywki.
Realizacja tych zamierzeń znajduje swoje odzwier
ciedlenie w treści, formach i stylu pracy klubów
ZMS .
Pierwsze kluby ZMS zorganizowano w 1957 roku.
Do 1964 roku powstało już 400 placówek tego rodza
ju. Istniejące w miejscach zamieszkania lub przy za
kładach pracy, domach kultury, placówkach i stowa
rzyszeniach kulturalnych, prowadzone są bądź wyłącz
nie przez ZMS, bądź przy pomocy lub współudziale in
nych organizacji i instytucji, głównie rad narodowych
i związków zawodowych.
Dynamiczny rozwój klubów świadczy o żywotności
tego typu placówek i popularności, jaką zdobyły one
wśród młodzieży. Najczęściej do organizowania klu
bów młodzież przystępuje spontanicznie , przyjmując
na siebie dobrowolnie obowiązki pracy społecznej
i świadczeń materialno- finansowych . Dzięki pracy sa
mej młodzieży zorganizowanej w ochotniczych huf
cach pracy oraz dzięki pomocy władz terenowych po
wstały między innymi takie kluby młodzieżowe jak :
„Piwnica Świdnicka" we Wrocławiu, kluby ZMS
w Kołobrzegu, Tarnowskich Górach i inne.

39
 KOŁO MŁODYCH RACJONALISTÓW . Koło Mło
dych Racjonalistów jest jedną z form pracy świa
topoglądowej ZMS wśród młodzieży szkolnej. Celem
pracy Kół jest kształtowanie naukowego poglądu na
świat , poznawanie podstaw filozofii marksistowskiej,
praw rządzących życiem społecznym i norm postępo
wania wynikających z ideologii marksistowskiej.
Koła Młodych Racjonalistów rozpoczęły działalność
w 1959 roku. W 1964 roku było ich już w szkołach
średnich ponad 1000. Członkami Kół są uczniowie
klas starszych należący do ZMS lub innych organiza
cji młodzieżowych (ZMW , ZHP) oraz młodzież niezor
ganizowana. Członkowie Kół Młodych Racjonalistów
inspirują i organizują zebrania szkoleniowo-dyskusyj
ne w grupach działania ZMS, są również organizato
rami dyskusji na godzinach wychowawczych oraz
w ramach zajęć świetlicowych w internatach i świe
tlicach szkolnych .
Organizatorami Kół Młodych Racjonalistów są ko
mitety szkolne ZMS, a same koła kierowane są przez
pochodzące z wyboru rady. Program pracy powstaje
z propozycji członków i z corocznych wytycznych w tej
dziedzinie opracowanych przez KC ZMS. Dla przykła
du: program pracy światopoglądowej Kół Młodych Ra
cjonalistów na 1964 rok składa się z czterech grup te
matycznych:
• stosunki między ludźmi (pogląd na społeczeństwo,
zwłaszcza zaś na społeczeństwo socjalistyczne,
miejsce młodego człowieka w tym społeczeństwie itp.) ;
postawy (analizowanie różnych postaw spotyka
nych wśród młodzieży z punktu widzenia ich zgodno
ści bądź niezgodności z interesem społecznym , szkod
liwość postaw mieszczańskich, nastrojów konsumpcyj
nych, postulat zaangażowania społecznego oraz roli
ideałów patriotycznych ) ;

40
 człowiek i religia ( źródła i przyczyny względnej
trwałości wierzeń religijnych z naukowego, marksi
stowskiego punktu widzenia , społeczna rola kościoła
katolickiego i jego doktryn , podstawy prawidłowego
zrozumienia procesów zachodzących we współczesnym
kościele) ;
problemy współczesności (drogi rozwiązania współ
czesnych problemów ludzkości) .

KOMISJA HISTORYCZNA. Komisja Historyczna zo

stała powołana przy ZG ZMP dla koordynacji prac nad
historią rewolucyjnego i postępowego ruchu młodzie
żowego. Przejął ją KC ZMS w pierwszych miesiącach
swej pracy, w roku 1957. Uchwałą KC ZMS i ZG ZMW
ze stycznia 1962 r. powołano wspólną Komisję Histo
ryczną dla obydwu organizacji.
Komisja Historyczna działa przy Komitecie Central
nym Związku Młodzieży Socjalistycznej i Zarządzie
Głównym Związku Młodzieży Wiejskiej. Zajmuje się
popularyzacją historii polskiego i międzynarodowego ,
rewolucyjnego i postępowego ruchu młodzieżowego
oraz prowadzi inne prace, zgodnie z potrzebami obu
Związków . Komisja współdziała ściśle z Zespołem Ru
chu Młodzieżowego przy Zakładzie Historii Partii. Do
zadań Komisji należy zbieranie dokumentów , wspo
mnień i relacji dotyczących historii ruchu młodzieżowe
go oraz współpraca z wydawnictwami i prasą, celem
popularyzacji i publikacji tych dokumentów . Komisja
organizuje obchody i rocznice ważniejszych wydarzeń
w historii ruchu młodzieżowego , uczestniczy w pra
cach Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ,
inicjuje opiekę młodzieży nad miejscami historyczny
mi. Wspólnie z Wydziałem Propagandy KC ZMS Ko
misja Historyczna wydaje swój kwartalnik pt. „ Poko
lenia ” (patrz: „ POKOLENIA ” ) oraz sprawuje opiekę
41
nad składnicami akt, będących w posiadaniu ZMS
i ZMW. Udziela ona również pomocy byłym działa
czom ruchu młodzieżowego i ich rodzinom.
W skład Komisji Historycznej wchodzą historycy
zajmujący się problematyką młodzieżową, byli działa
cze postępowego i rewolucyjnego ruchu młodzieżowe
go oraz działacze organizacji młodzieżowych.
Komisja Historyczna KC ZMS i ZG ZMW liczy 60
członków.

KOMISJA REWIZYJNA . Komisja rewizyjna jest cia

łem obieralnym , pracującym obok instancji Związku
(obok komitetu dzielnicowego, miejskiego, powiatowe
go, wojewódzkiego i Komitetu Centralnego ) . Wybiera
komisję rewizyjną odpowiednia konferencja sprawo
zdawczo -wyborcza (Centralną Komisję Rewizyjną
Zjazd). Mogą też zgodnie ze Statutem – wybierać
swoje komisje rewizyjne większe organizacje zakłado
we , szkolne i uczelniane (chodzi przede wszystkim
o organizacje najliczniejsze i dysponujące jakimś wła
snym majątkiem) .
Centralna Komisja Rewizyjna jest wybierana
w składzie od 9 do 17 osób , komisje wojewódzkie
od 5 do 7 osób, komisje powiatowe, miejskie, dziel
nicowe, a także zakładowe, szkolne i uczelniane od
3 do 5 osób . Członek komisji rewizyjnej nie może
oczywiście być równocześnie członkiem odpowiednie
go komitetu . Po każdej kampanii wyborczej jest prze
prowadzane w organizacji specjalne szkolenie dla no
wo wybranych członków komisji rewizyjnych .
Statut ZMS (rozdz. IV art. 46) mówi: Komisje re
wizyjne wszystkich szczebli kontrolują działalność fi
nansową i gospodarczą, opłacanie składek członkow
skich, sposób prowadzenia ewidencji członków ZMS ,
>

stan prenumeraty prasy związkowej. Komisje rewizyj

42
ne winny kontrolować sprawność i tryb załatwiania
spraw przez władze i pracowników Związku. Komisje
rewizyjne obowiązane są do składania sprawozdań
przed konferencjami (Zjazdami) Związku oraz do bie
żącego informowania odnośnych władz Związku
o swych spostrzeżeniach i wnioskach.
Komisje rewizyjne są w swej statutowej działalnoś
ci niezależne od równoległych sobie komitetów (patrz :
STRUKTURA ORGANIZACYJNA ).

KOMITET POWIATOWY (MIEJSKI, DZIELNICO

WY). Komitet powiatowy (miejski, dzielnicowy) jest
wykonawczą władzą terenową ZMS. W okresie między
konferencjami kieruje poczynaniami i koordynuje pra
ce wszystkich jednostek organizacyjnych ZMS na te
renie swego powiatu, miasta lub dzielnicy. Podlegają
mu więc organizacyjnie komitety zakładowe, szkolne
i uczelniane , samodzielne grupy działania i grupy te
renowe oraz komitety miasteczkowe. Organizuje on
także działalność wszelkich specjalistycznych placó
wek ZMS , takich jak kluby (patrz: KLUB ), wieczoro
we szkoły aktywu (patrz : WIECZOROWA SZKOŁA
AKTYWU ), jak również kieruje wszystkimi tymi po
czynaniami ZMS, które zrealizowane są przez całą po
wiatową, miejską lub dzielnicową organizację np .
prace społeczne na rzecz środowiska. Komitet ZMS jest
rzecznikiem interesów młodzieży miejskiej swego tere
nu wobec właściwych władz i instytucji oraz reprezen
tuje na tym terenie całość organizacji wobec młodzie
ży i społeczeństwa.
Komitet powiatowy (miejski, dzielnicowy) jest wy
bierany przez konferencję powiatową (miejską, dziel
nicową) na okres dwuletni, w składzie od 17 do 45
osób . Plenum komitetu wybiera następnie spośród sie
43
bie sekretariat komitetu złożony z 5-9 osób wraz
z pierwszym i drugim sekretarzem komitetu .
Członkowie komitetu między plenarnymi posiedze
niami pracują w powoływanych w miarę potrzeby sta
łych lub okresowych komisjach komitetu. Obok nich
pracuje w tych komisjach także aktyw ZMS, nie wcho
dzący w skład komitetu. Z reguły przy wszystkich po
wiatowych, miejskich i dzielnicowych komitetach
działają rady organizacji szkolnych (patrz : RADA OR
GANIZACJI SZKOLNYCH) i rady terenowego dzia
łania (patrz: RADA TERENOWEGO DZIAŁANIA ). Ko
misje i rady stanowią dogodną formę organizacyjną
działalności aktywu ZMS i podstawową formę pracy
każdego komitetu. Powoływane są przez plenum ko
mitetu lub przez jego sekretariat.
Na tych samych zasadach co komitety powiatowe,
miejskie i dzielnicowe działają w większych ośrodkach
akademickich okręgowe komitety studenckie (patrz:
OKRĘGOWY KOMITET STUDENCKI oraz STRUK
TURA ORGANIZACYJNA ).

KOMITET WOJEWÓDZKI. Komitet wojewódzki jest

wykonawczą władzą terenową ZMS . W okresie mię
dzy konferencjami kieruje poczynaniami i koordynuje
prace wszystkich instancji i jednostek organizacyj
nych na terenie swego województwa. Jest on rzeczni
kiem interesów młodzieży miejskiej swego terenu wo
bec właściwych władz i instytucji oraz reprezentuje
na tym terenie całość organizacji wobec młodzieży
i społeczeństwa.
Komitet wojewódzki jest wybierany przez konferen
cję wojewódzką ZMS na kadencję dwuletnią, w skła
dzie od 35 do 55 osób . Plenum komitetu wybiera na
stępnie spośród siebie sekretariat komitetu, złożony
44
z 9--15 osób wraz z pierwszym sekretarzem i sekreta
rzami komitetu .
Komitet wojewódzki między plenarnymi posiedze
niami pracuje za pośrednictwem swoich stałych wy
działów oraz stałych lub powoływanych doraźnie ko
misji komitetu . W skład komisji wchodzą zarówno
członkowie komitetu, jak i inni aktywiści wojewódzkiej
organizacji. Przy komitetach wojewódzkich istnieją
także specjalistyczne formy działalności - np. woje
wódzkie ośrodki społeczno-prawne, wojewódzkie ośrod
ki kształcenia aktywu (patrz : WOJEWÓDZKI OŚRO
DEK KSZTAŁCENIA AKTYWU ) itp.
Komisje wraz z innymi formami aktywności stwa
rzają dogodne możliwości społecznego działania szero
kim kręgom działaczy ZMS, zgodnie z ich zaintereso
waniami, przygotowaniem i możliwościami (patrz:
STRUKTURA ORGANIZACYJNA).

KOMITET CENTRALNY . Komitet Centralny jest

najwyższą władzą wykonawczą ZMS. W okresie mię
dzy zjazdami kieruje poczynaniami i koordynuje pra
ce całej organizacji w kraju. Jest on rzecznikiem in
teresów młodzieży miejskiej wobec władz, instytucji
i innych organizacji.
Komitet Centralny jest wybierany przez krajowy
Zjazd ZMS na kadencję nie dłuższą niż 4 lata, w skła
dzie od 65 do 75 członków oraz od 19 do 25 zastęp
ców członków . Komitet wybiera ze swego składu 15
-osobowe Prezydium KC wraz z pierwszym sekre
tarzem i sekretarzami KC oraz powołuje sekreta
riat KC.
Komitet Centralny między plenarnymi posiedzenia
mi pracuje za pośrednictwem swoich stałych wydzia
łów oraz stałych lub doraźnie powoływanych komisji
45
KC. Podstawowymi wydziałami KC są wydziały śro
dowiskowe (młodzieży robotniczej , szkolnej i studen
ckiej ) oraz wydziały: organizacyjny i propagandy. Ko
misje KC pracują nad sprawami środowiskowymi (np.
komisja szkolna) lub problemami ściślej wyspecjalizo
wanymi (np. komisja kultury) . Komitet Centralny kie
ruje także prasą Związku oraz działalnością Central
nego Ośrodka Kształcenia Aktywu (patrz: CENTRAL
NY OŚRODEK KSZTAŁCENIA AKTYWU ).
Adres Komitetu Centralnego ZMS : Warszawa , ul.
Smolna 40 .

KOWALSKI NIE JEST SAM. „ Kowalski nie jest

sam ” tak nazwano działalność organizacji zakłado
wych ZMS, zmierzającą do otaczania opieką i udziela
nia pomocy nowo zatrudnionym pracownikom . Działal
ność ta rozwija się żywiej i nabiera pewnych form or
ganizacyjnych od listopada 1963 roku . Ma ona duże
znaczenie wychowawcze, gdyż ogromną większość no
wo przyjętych stanowi młodzież podejmująca pracę za
wodową po raz pierwszy. Z drugiej strony, jak wyni
ka z badań socjologicznych, największą fluktuację ob
serwuje się wśród tej części załogi, która nie prze
kroczyła 27 lat.
W ciągu lat 1966—-70 około 3,2 mln młodzieży ukon
czy 18 lat. Będzie to liczba o 45 procent wyższa w po
równaniu z okresem 1961–65 . Masowy napływ mło
dzieży do pracy wymagać będzie zwiększenia opieki
nad nowo przyjętymi ze strony organizacji młodzieżo
wych. Działalność pod hasłem „ Kowalski nie jest sam "
zajmie więc istotne miejsce wśród innych przedsię
wzięć podejmowanych przez organizacje zakładowe
ZMS.
Organizacja zakładowa ZMS wspólnie z organi

46
zacją partyjną, administracją, radą robotniczą i radą
zakładową opracowuje zasady i harmonogram obo
wiązującego trybu przyjmowania i wprowadzania do
pracy nowych pracowników. Podstawą do opracowania
tego dokumentu jest zarówno ocena dotychczasowego,
często bardzo skomplikowanego, trybu przyjmowania
pracowników, jak i ich opinie w tej sprawie. Zawar
te w dokumencie wskazówki zmierzają na ogół do
umożliwienia działom kadr wszechstronnego poznania
nowo przyjętego pracownika, a także do pełnego za
znajomienia nowego człowieka z zakładem, z charak
terem proponowanej mu pracy itp.
Bardzo istotną częścią działalności , prowadzonej pod
hasłem „ Kowalski nie jest sam ”, jest bezpośrednia po
moc dla nowo przyjętych ze strony grup działania i ko
mitetów zakładowych ZMS. Organizacja zakładowa
ZMS organizuje spotkania nowo zatrudnionych pra
cowników z dyrekcją oraz kierownictwem zakładowych
organizacji społecznych, wyznacza swoich aktywistów
na opiekunów , którzy przez pewien okres udzie
lają pomocy nowo zatrudnionym , stopniowo angażują
nowo zatrudnionych zgodnie z ich zainteresowania
mi i umiejętnościami – do pracy w zakładowej orga
nizacji ZMS. Na okres próby lub też przyuczania się
do zawodu grupy działania ZMS kierują nawet nowo
zatrudnionych do Brygad Pracy Socjalistycznej lub
innych zwartych kolektywów .
Organizacje zakładowe ZMS korzystając z posia
danych uprawnień wnoszą na obrady KSR pro
gram opracowanych przez siebie usprawnień. Chodzi
w nich o jak najpełniejszą realizację hasła opieki nad
nowo przyjętymi pracownikami przez wszystkie orga
nizacje społeczne działające w zakładzie.
Działalność „Kowalski nie jest sam " propaguje sy
stematycznie na swoich łamach „ Sztandar Młodych " .
47
 KRAJOWA NARADA BRANŻOWA. Krajowe
narady branżowe młodzieży organizowane są przez
KC ZMS w celu podsumowania dorobku i wymiany
doświadczeń oraz przedyskutowania programu orga
nizacji ZMS, działających w określonych gałęziach
gospodarki. Tematem obrad tych konferencji są za
równo problemy właściwe danej gałęzi produkcji, jak
i formy i metody pracy ZMS.
Konferencje i narady branżowe organizowane są
sporadycznie. Uczestniczą w nich przeważnie członko
wie komitetów zakładowych oraz sekretarze grup dzia
łania ZMS wszystkich lub tylko wybranych zakładów
przemysłowych, przedsiębiorstw i instytucji określonej
branży. Formami pracy zbliżonymi do krajowych kon
ferencji branżowych i uzupełniającymi je są semina
ria i środowiskowe obozy letnie ZMS o charakterze
szkoleniowo -wypoczynkowym .
Przed III Zjazdem ZMS odbyły się dwie krajowe
narady branżowe: aktywu ZMS z przemysłu chemicz
nego i aktywu ZMS z przemysłu lekkiego.

KSZTAŁCENIOWA DZIAŁALNOŚĆ. Kształtowanie

socjalistycznej świadomości młodzieży, jej czynnego
stosunku do aktualnych krajowych i międzynarodo
wych problemów politycznych i społecznych stanowi
naczelne zadanie Związku Młodzieży Socjalistycznej.
Praca ideowo -polityczna, pod różnymi formami, prze
nika wszystkie dziedziny działalności Związku, podpo
rządkowuje je głównemu celowi socjalistycznemu
wychowaniu. Szczególne w niej miejsce zajmuje jed
nak działalność bezpośrednio kształceniowa. Związek
dąży do tego, by każdy młody człowiek w jego szere
gach uzyskał elementarną wiedzę o prawach społecz
nych , założeniach ustrojowych i podstawach ekonomi

48
ki socjalizmu, o najważniejszych politycznych, gospo
darczych , ideowych i etycznych problemach współ
czesnego świata, by zaznajomił się z najogólniejszymi
przynajmniej zasadami naukowymi marksistowskiego
wiatopoglądu.
Przyjęty w Związku i w zasadzie zdający egzamin ,
ystem pracy kształceniowej formował się w dość dłu
ziej praktyce. Zakłada on dostosowanie zajęć do zróż
hicowanego poziomu przygotowania ogólnego i poli
ycznego członków ZMS, do ich zainteresowań , odczu
vanych potrzeb.
: U podstaw tego systemu znajdują się zajęcia szko
eniowo-dyskusyjne w grupach działania, prowadzone
v oparciu o metodyczne i programowe wskazówki za
varte w miesięczniku „ Płomienie " ( patrz: „ PŁOMIE
NIE ” ).
Podstawową formą politycznego i organizacyjnego
ształcenia aktywu są wieczorowe szkoły aktywu
patrz: WIECZOROWA SZKOŁA AKTYWU ). Temu
elowi służą różnego rodzaju doraźnie organizowane
ursy problemowe dla aktywu, odczyty, seminaria
informacje prowadzone z inicjatywy poszczególnych
astancji Związku.
Podczas akcji letniej (patrz: AKCJA LETNIA) sy
Jem ten uzupełniają skutecznie obozy szkoleniowe
batrz: OBÓZ SZKOLENIOWY). Związek posiada tak
a swoje własne ośrodki kształcenia aktywu. Niema
i część aktywistów ZMS uczestniczy obok tego w róż
ych formach szkolenia partyjnego. Oddzielna praca
rowadzona jest na specjalnych seminariach wśród
iłodzieży wstępującej dopiero do organizacji.
Cały system działalności kształceniowej, w której
dział traktowany jest jako obowiązek organizacyjny,
echuje duża elastyczność, pozostawiająca uczestnikom
nożliwość wyboru zarówno tematów, jak i form .
Od A do Z O ZMS
49
Znaczna część działalności wydawniczej Związku służy
właśnie tej pracy. Przygotowuje się specjalistyczny
aktyw zajmujący się prowadzeniem pracy kształcenio
wej, skupia wokół instancji własną kadrę wykładow
ców i lektorów .

KULTURALNA DZIAŁALNOŚĆ . Działalność kultu

ralna stanowi integralną, statutową część działalności
wychowawczej Związku Młodzieży Socjalistycznej.
Chodzi o zorganizowanie wolnego czasu młodzieży,
rozwijanie różnorodnych , masowych form pracy kul
turalnej , oświatowej i rozrywkowej, które zapewniają
ideowo-wychowawcze oddziaływanie Związku na
członków organizacji i młodzież niezorganizowaną.
ZMS współpracuje w tym zakresie ze środowiskami
młodej inteligencji twórczej w celu upowszechnienia
jej dorobku wśród młodzieży oraz w celu zapewnienia
Związkowi roli organizatora życia ideowego i dyskusj
ideowo -artystycznych w środowisku młodzieży twór
czej (patrz: MŁODZI TWÓRCY).
Związek posiada różnego rodzaju placówki kultural
no -oświatowe, sekcje zainteresowań , zespoły artystycz
ne, uniwersytety robotnicze. Wśród placówek tych
w dziedzinie działalności kulturalnej specjalne miej .
sce zajmują kluby ZMS ( patrz: KLUB ). W klubach
ZMS działa wiele różnorodnych sekcji zainteresowan
i zespołów amatorskich (głównie dyskusyjne kluby fil
mowe, sekcje taneczne, zespoły muzyczne, kluby pio
senki, sekcje teatralne, estradowe, turystyczne itp ..
Działalność klubów charakteryzują społeczne formy
życia towarzyskiego, duży udział młodzieży w świad
czeniu na rzecz klubu i środowiska, inicjatywa w or
ganizowaniu stałych imprez i zajęć oświatowych , sa
mokształceniowych, sportowych i artystycznych oraz
imprez okolicznościowych.

50
 Systematycznie zwiększa się rola organizacji w mo
bilizowaniu młodzieży do udziału w różnych formach
dokształcania ogólnego i zawodowego oraz w korzy
staniu z usług zawodowych placówek kulturalno
-oświatowych . W okresie ostatnich lat powstało na te
renie kraju wiele zakładowych i szkolnych sekcji za
interesowań kulturalnych i klubów dyskusyjnych.
Między innymi zorganizowano kursy dokształcania za
wodowego i ogólnego, nowe zespoły artystyczne itp.
Kontynuacją podjętych zamierzeń na rzecz ożywie
nia masowego ruchu kulturalnego był zainicjowany
w 1962 roku wśród młodzieży miast i wsi Ogólnopol
ski Festiwal Kulturalny Młodzieży Miast i Wsi (patrz:
FESTIWAL KULTURALNY MŁODZIEŻY MIAST
I WSI). Festiwal ogłoszony został przez KC ZMS i ZG
ZMW w ramach uroczystości tysiąclecia Państwa Pol
skiego i dwudziestolecia PRL.
Rozwijając działalność kulturalną instancje ZMS
podejmują coraz skuteczniejsze próby skupienia mło
dzieży twórczej między innymi poprzez organizowanie
zespołów młodych twórców przy komitetach woje
wódzkich ZMS (Gdańsk, Kielce, Koszalin, Kraków,
Łódź, Poznań, Wrocław) .
W organizacji ZMS dużą popularnością cieszą się
masowe imprezy kulturalne i kulturalno - oświatowe.
W okresie od 1962 roku ogromną karierę w grupach
działania ZMS robi Turniej Czytelniczy organizowany
wspólnie przez KC ZMS i PW ,,Iskry" (patrz: TUR
NIEJ CZYTELNICZY ). Wiele elementów wychowa
nia kulturalnego, oświaty i wiedzy o współczesnych
problemach niesie z sobą masowa impreza młodzieży
szkolnej Ogólnopolska Olimpiada Wiedzy o Polsce
i Swiecie Współczesnym (patrz: OGÓLNOPOLSKA
OLIMPIADA WIEDZY O POLSCE I ŚWIECIE
WSPÓŁCZESNYM ). Coraz bardziej ważkiego znacze

51
nia nabiera w życiu szkoły i wyższej uczelni ruch kół
przedmiotowych inspirowany i popierany przez ZMS.
W związku z istniejącymi trudnościami w zapewnie
niu dostatecznie licznej wykwalifikowanej kadry dzia
łaczy i pracowników kulturalno - oświatowych ZMS
prowadzi systematyczne dokształcanie tych kadr. Ko
mitet Centralny ZMS zapewnił aktywowi kulturalno
-oświatowemu udział w stałych państwowych formach
dokształcania i kształcenia. Między innymi zorganizo
wano przy współudziale Uniwersytetu Warszawskie
go studium eksternistyczne dla aktywu Związku.
W organizowaniu pracy kulturalnej , dokształcaniu
zajmującej się tą pracą kadry, w poradnictwie meto
dycznym ZMS korzysta z pomocy Centralnej Po
radni Amatorskiego Ruchu Artystycznego oraz Mini
sterstwa Kultury i Sztuki głównie Departamentu
Pracy Kulturalno -Oświatowej i bibliotek tego Mini
sterstwa. Rolę systematycznego poradnika metodycz
nego dla placówek kulturalnych ZMS spełnia przede
wszystkim biuletyn informacyjny dla klubów i uni
wersytetów robotniczych oraz systematycznie zamiesz
czane na łamach miesięcznika „ Płomienie ” materiały
do pracy sekcji zainteresowań .
Działalność kulturalno -oświatowa prowadzona przez
ZMS jest tylko w minimalnym stopniu finansowana
z dotacji instancji. Większość przeznaczonych na ten
cel środków powstaje w wyniku społecznego udziału
i społecznych czynów młodzieży bądź też z dotacji
innych instytucji i zakładów pracy.
 L
LATO W MIEŚCIE . „Lato w mieście" jest formą pra
cy stosowaną przez grupy działania i instancje ZMS
w ramach akcji letniej ZMS (patrz: AKCJA LETNIA) .
Polega ona na wszechstronnym wykorzystaniu lokal
nych możliwości przy organizowaniu letniego wypo
czynku. Najistotniejszym walorem „ Lata w mieście”
jest pobudzenie inicjatywy samej młodzieży. „ Lato
w mieście” jest dostępne dla kieszeni tysięcy i setek
tysięcy młodzieży. Ta forma aktywności ZMS rozwi
ja się od 1962 roku .
Grupy działania i instancje ZMS zachęcają młodzież
do unowocześnienia form letniego odpoczynku bez wy
datkowania dodatkowych funduszy, głównie poprzez
wykorzystanie i poprawienie istniejących już możli
wości. Działalność tego rodzaju prowadzi się z regu
ły w porozumieniu i przy współpracy licznych sojusz
ników: związków zawodowych , rad narodowych ,
TKKF, PTTK oraz wielu innych specjalistycznych,
kulturalnych i sportowo-turystycznych organizacji .
Szkolne, uczelniane, a przede wszystkim robotnicze
grupy działania ZMS wykazują przy organizacji im
prez „ Lata w mieście ” bardzo dużo pomysłowości .
Urządza się różnorodne zabawy, festyny, spotkania
z interesującymi ludźmi , imprezy sportowe itp. Przy
53
gotowuje się miejsca stałych imprez masowych na pla
cach, dziedzińcach zabytkowych budowli, stadionach,
w parkach itp. Chodzi także o pełne wykorzystanie,
w porozumieniu ze związkami zawodowymi i kluba
mi sportowymi, obiektów sportowych .
Ponadto poszczególne organizacje miejskie ZMS
uzupełniają sieć stałych placówek kulturalnych o pla
cówki sezonowe : letnie kawiarnie , młodzieżowe klu
by w parkach lub na placach. Dla placówek tego ro
dzaju przygotowuje się odpowiedni program artystycz
no -rozrywkowy.
Ostatnio -- wykorzystując komitety blokowe, świet
lice, domy kultury itp. - ZMS tworzy zespoły orga
nizujące w oparciu o te placówki poszczególne imprezy
,,Lata w mieście " .
Dla należytego przygotowania tej akcji każdy klub
(patrz : KLUB) , kawiarnia młodzieżowa (patrz : KA
WIARNIA MŁODZIEŻOWA ), uniwersytet robotniczy
(patrz : UNIWERSYTET ROBOTNICZY) czy wieczoro
wa szkoła aktywu (patrz WSA) już w okresie wiosny
przygotowuje plan działania, realizowany następnie
przez skupioną wokół młodzież. Celem tych poczynań
jest masowy udział młodych ludzi w imprezach i ob
chodach. Jednym ze stałych a bardzo charakterystycz
nych obchodów są tzw . „ Dni młodości ” organizowane
z reguły w okresie poprzedzającym lub w trakcie świę
ta 22 Lipca.
„ Lato w mieście ” organizują wszystkie ogniwa ZMS
począwszy od KC ZMS, który opracowuje program tej
działalności, poprzez komitety wojewódzkie, powiato
we, zakładowe , uczelniane i szkolne.

LEGITYMACJA CZŁONKOWSKA . W Statucie ZMS

(rozdz. V art. 49) czytamy : Legitymacja członkowska
jest dokumentem stwierdzającym przynależność do
54
Związku. Członek Związku obowiązany jest strzec
i szanować swą legitymację, chronić ją przed zniszcze
niem lub zgubieniem .
Legitymacja członkowska jest obok stroju
i znaczka organizacy jnego podstawow ym zewnętrz
nym dowodem więzi członka ZMS z jego Związkiem.
Organizacja przywiązuje wielką wagę do aktu wręcza
nia legitymacji nowym członkom . Chodzi o to, by
otrzymanie legitymacji, poprzez uroczysty charakter
tego aktu, było silnym przeżyciem emocjonalnym za
równo dla tego, kto wstępuje do organizacji, jak i dla
całej grupy. Wręczanie legitymacji powinno więc
w myśl wskazań organizacyjnych -
odbywać się na
specjalnych zebraniach, połączonych z dyskusją nad
prawami i obowiązkami członka ZMS.
W 1957 roku przeprowadzono wymianę tymczaso
wych zaświadczeń o przynależności do ZMS na stałe
legitymacje członkowskie i wprowadzono w organizacji
jednolity system ewidencji.
W roku 1963 ponownie przeprowadzono wymianę le
gitymacji. Uchwała Sekretariatu KC ZMS o zmianach
W „ Instrukcji o wprowadzeniu nowej legitymacji
i składki członkowskiej ZMS” ze stycznia 1963 roku
stwierdza: Wprowadzenie nowej legitymacji członkow
skiej powinno spowodować istotne polepszenie dzia
łalności ZMS oraz dalsze poważne rozszerzenie wpły
wów politycznych i wychowawczych organizacji, prze
de wszystkim w środowisku młodzieży robotniczej.
Otrzymanie legitymacji jest uroczystym ukoronowa
niem okresu pracy z nowo wstępującymi. Praca ta od
bywa się na specjalnych seminariach , poświęconych
zaznajamianiu kandydatów do ZMS ze Statutem Związ
ku, jego Deklaracją Ideowo-Programową, tradycjami
i zadaniami.
Wręczanie nowych legitymacji członkowskich było
55
przeprowadzane w czasie specjalnych zebrań oceniają
cych dotychczasowy dorobek miejscowej grupy działa
nia ZMS oraz konkretyzujących jej zamierzenia na
przyszłość. Wymianę legitymacji zakończono 1 stycznia
1964 roku .

LUBIŃSKO-GŁOGOWSKI OKRĘG MIEDZIOWY.

Lubińsko -Głogowski Okręg Miedziowy (LGOM ) znaj.
duje się na terenie woj . wrocławskiego. Budowa LGOM
ma na celu rozpoczęcie eksploatacji złóż miedzi odkry
tych w rejonie miast Lubina i Głogowa . Pierwszym
obiektem przemysłowym LGOM jest kopalnia oraz za
kład wzbogacania miedzi w Lubinie. W 1962 roku
przystąpiono do budowy drugiej kopalni i zakładu
wzbogacania miedzi w Polkowicach.
W marcu 1963 roku dotarto w LGOM do miedzi.
Łącznie na terenie LGOM zostaną wybudowane cztery
kopalnie. Ponadto przewiduje się rozbudowę istnieją
cej huty miedzi w Legnicy tak, aby w 1967 roku do
starczała ona 50 tys. ton miedzi elektrolitycznej rocz
nie, a następnie rozpoczęcie budowy w rejonie Głogo
wa nowej huty miedzi o produkcji 150 tys. ton rocz
nie .
Znaczną część stale zwiększającej się załogi LGOM
stanowi młodzież. W 1962 roku na 2 600 ogółu zatrud
nionych, pracownicy w wieku do 28 lat stanowili około
25 procent. W okresie tym organizacja ZMS w LGOM
liczyła 70 członków. W ciągu ostatnich lat nastąpił za
równo znaczny wzrost organizacji (w 1964 roku — po
-

nad 1000 członków, na ogólną liczbę 5 300 pracowni

ków) , jak i wzbogacenie stosowanych przez nią form
pracy. Między innymi w 1962 r. zorganizowano wieczo
rową szkołę aktywu oraz uniwersytet robotniczy ZMS,
z którego w 1964 roku korzystał co piąty pracownik
LGOM.

56
 W 1963 roku patronat nad LGOM objęła wrocławska
organizacja ZMS, zobowiązując się zwrócić szczególną
uwagę na pomoc w terminowej realizacji inwestycji,
kształcenie załogi oraz organizowanie wolnego czasu
młodzieży. Organizacja ZMS okręgu przystąpiła do
wykonywania zadań akcji „ Lubin - Wielka Miedź - -

1966 ” , która polega na przyspieszeniu terminu odda

nia do eksploatacji kopalni „ Lubin " do dnia 4 XII 1966
roku oraz skróceniu czasu budowy kopalni Polkowice
o 13 miesięcy. W ramach tej akcji między innymi zor
ganizowano OHP. Według danych z dnia 1 VII 1964 ro
ku 110 brygad produkcyjnych LGOM ubiega się o ty
tuł Brygady Pracy Socjalistycznej .
10 VII 1964 roku Prezydium KC ZMS podjęło uchwa
łę o objęciu LGOM patronatem krajowej organizacji
ZMS .
M
MŁODZI POSŁOWIE I RADNI. Decydujące znacze
nie dla pełnego udziału ZMS w działalności organów
przedstawicielskich ma aktywna praca posłów lub
radnych członków ZMS. Związek powinien u
możliwić im szeroką wymianę poglądów z wybor
cami. Posłowie lub radni członkowie ZMS
ponoszą z racji przynależności organizacyjnej odpowie
dzialność przed Związkiem za swoją działalność w or
ganie przedstawicielskim , do którego zostali wybrani.
Biorąc to pod uwagę Prezydium KC ZMS w grudniu
1962 roku podjęło uchwałę w sprawie pełniejszego
udziału organizacji w działalności rad narodowych .
Przyjęto zasadę wysłuchiwania w czasie posiedzeń ple
narnych komitetów ZMS sprawozdań informacyjnych
o działalności radnych. Sekretariaty instancji ZMS zo
stały zobowiązane do okresowego omawiania pracy
istniejących przy nich zespołów młodych radnych .
Określono także ogólne zasady pracy zespołów .
W skład zespołów wchodzą młodzi radni — członko
-

wie ZMS i ZMW oraz aktywiści tych organizacji, któ

rzy nie będąc radnymi pracują w poszczególnych ko
misjach rad. Podstawowym zadaniem zespołów jest
utrzymywanie stałej więzi z wyborcami, przekazywa
nie radom i komisjom rad ich opinii i wniosków . Ze
58
społy mają obowiązek przedstawiania problemów , bę
dących tematem obrad rady, na forum organizacji
w celu szybkiego realizowania uchwał rady, mających
znaczenie nie tylko dla młodzieży, ale i ogólnospołecz
ne. Zespoły umożliwiają młodym radnym wymianę do
świadczeń .
Zespoły młodych radnych istnieją przy wszystkich
instancjach ZMS, począwszy od komitetów powiato
wych, z Komitetem Centralnym włącznie. Niezależnie
od uczestnictwa w zespołach młodzi radni – członko
wie partii i stronnictw politycznych są członkami
klubów partyjnych .
W skład zespołów młodych radnych mogą między in
nými również wchodzić ci członkowie ZMS, którzy pra
cują w komitetach społecznych powoływanych przez
prezydia rad narodowych lub przez komitety Frontu
Jedności Narodu, a także w komitetach blokowych.
Współpraca z organami przedstawicielskimi stwarza
duże możliwości pogłębienia prowadzonej przez Zwią
zek pracy ideowo-wychowawczej .

MŁODZI TWÓRCY . Związek Młodzieży Socjalistycz

nej nawiązał i systematycznie rozszerza współpracę ze
środowiskiem młodych twórców. Współpracą tą objęto
środowisko literackie, plastyczne, teatralne i muzycz
ne oraz częściowo - filmowe i aktorskie . ZMS dąży
do upowszechnienia dorobku twórczego młodych, po
dejmuje rolę organizatora dyskusji ideowo-artystycz
nej w tych środowiskach oraz wykorzystuje umiejęt
ności młodych twórców dla upowszechnienia wartości
kulturalnych , przede wszystkim w środowisku młodzie
ży robotniczej. ZMS stara się być rzecznikiem intere
sów młodzieży twórczej , popiera ich starania o publi
kacje, pomaga w wystawianiu prac młodych itp .

59
 Instancje ZMS czynią próby skupienia młodzieży
twórczej , między innymi organizując zespoły młodych
twórców przy komitetach wojewódzkich ZMS Kra
ków, Wrocław, Łódź, Olsztyn, Gdańsk , Kielce, Ko
szalin .
ZMS podejmuje wśród młodzieży twórczej różne
akcje mające na celu stworzenie atmosfery ideowo -po
litycznej, sprzyjającej rozwojowi twórczości społecznie
zaangażowanej . Miejscami spotkań młodych twórców
z odbiorcami są przede wszystkim kluby i uniwersytety
robotnicze, obozy letnie, wieczorowe szkoły aktywu.
Zorganizowano w ciągu ostatnich lat planową akcję
spotkań literackich , wieczorów autorskich, kiermaszów
książki, urządzano objazdowe wystawy malarskie itp.
Poza spotkaniami i dyskusjami młodych twórców
(np. spotkanie młodych literatów w Zegrzynku w 1959
roku i w Krakowie – w 1961 roku) ZMS podjął sze
reg innych inicjatyw . Między innymi wspólnie z redak
cją „ Współczesności” i Państwowym Wydawnictwem
„ Iskry ” ogłoszono konkurs na reportaż literacki o mło
dych budowniczych wielkich obiektów przemysłowych.
Zaproszonym do udziału w konkursie pisarzom i dzien
nikarzom stworzono możliwość bliższego zaznajomienia
się z młodzieżą pracującą na tych obiektach. Konkurs
dostarczył wiele ciekawego materiału do dyskusji wo
kół „ bohatera pozytywnego” młodej prozy. Był to cen
tralny punkt rozważań na II Krakowskim Spotkaniu
Młodych Pisarzy Polski Południowej zorganizowanym
przez ZMS. Wzięło w nim udział ponad 100 młodych
twórców .
Ponadto, przy pomocy zespołów młodych twórców,
ZMS organizuje cały szereg rozmaitych imprez. Wy
mienić tu można między innymi „ Spotkania ze współ
>
czesnością akcję przeprowadzoną przez KW ZMS
w Koszalinie w celu spopularyzowania polskiej współ

60
czesnej literatury i dramaturgii, doroczny turniej
,, Czerwonej Róży” w Gdańsku — konkurs na zaanga
żowany utwór poetycki. Jedną z ciekawszych inicjatyw
ZMS jest również popieranie rozwoju młodej współ
czesnej dramaturgii, którą to inicjatywę KC ZMS za
początkował w 1962 roku wspólnie z Teatrem Po
wszechnym i redakcją „Współczesności” .
다. ZMS współdziała również ze związkami twórczymi.
Między innymi jest współtwórcą --- wraz ze Związkiem
Literatów Polskich - funduszu stypendialnego im . Ta
deusza Borowskiego.

E MŁODZIEŻ I CHEMIA . Polski przemysł chemiczny

w ostatnim dwudziestoleciu wykazał największą dy
namikę wzrostu produkcji. Wzrost ten wynosił 16—18
procent rocznie, a więc był prawie dwukrotnie szybszy
niż wzrost produkcji całego polskiego przemysłu. Pro
dukcja przemysłu chemicznego w Polsce w 1963 roku
była 18 -krotnie większa niż w 1938 roku i że w tej
dziedzinie Polska zajmuje obecnie dziewiąte miejsce
w świecie , a trzecie wśród państw RWPG .
Postęp w całej naszej gospodarce narodowej zależy
w znacznej mierze od dalszego szybkiego rozwoju prze
mysłu chemicznego. Najważniejszym zadaniem tego
przemysłu jest lepsze zaopatrzenie rolnictwa w niezbęd
ne produkty chemiczne, zwłaszcza nawozy sztuczne,
oraz zwiększenie produkcji surowców, włókien sztucz
zych i mas plastycznych. Wykonanie tych zadań zależy
od pełnej mobilizacji załóg zakładów przemysłu che
nicznego, znajdujących się zarówno w eksploatacji, jak
w budowie . Istotną część tych załóg, bo przeciętnie
55 procent, stanowią młodzi robotnicy, technicy i in
Eynierowie w wieku do 35 lat.
Krajowa organizacja ZMS od dawna sprawuje pa
cronat nad budową najważniejszych obiektów prze
61
mysłu chemicznego, a mianowicie nad budową Mazo
wieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych
w Płocku, rurociągu naftowego „ Przyjaźń ” , Kopalni
i Zakładów Przetwórczych Siarki im . M. Nowotki
w Tarnobrzegu oraz Zakładów Azotowych w Puławach.
Patronat nad budową MZRiP w Płocku jest pierwszym
patronatem ZMS. Propozycja objęcia patronatu została
przyjęta w kwietniu 1960 roku na II Krajowym Zjeź
dzie Związku Młodzieży Socjalistycznej .
Organizacje ZMS w obiektach patronackich, takich
jak Płock i Tarnobrzeg, mają już poważny dorobek
w dziedzinie przygotowania kadr, organizacji i rozwoju
ruchu współzawodnictwa pracy oraz organizacji wolne
go czasu młodzieży. Między innymi oddanie do użytku
przed terminem rurociągu ,,Przyjaźń " było w znacznej
mierze zasługą młodych budowniczych.
Dobrymi wynikami w pracy mogą się również wyka
zać organizacje ZMS działające w innych kluczowych
zakładach przemysłu chemicznego.
W lutym 1964 roku Prezydium KC ZMS i Kolegium
Ministerstwa Przemysłu Chemicznego zwróciły się do
wszystkich młodych robotników , techników i inżynie
rów, do wszystkich członków ZMS zatrudnionych
w przemyśle chemicznym i w przedsiębiorstwach pra
cujących na rzecz chemii z wezwaniem , aby na swoich
stanowiskach pracy przejawiali więcej wysiłków , ener
gii i inicjatywy dla pomyślnego wykonania ustalonych
zadań . Wezwanie określa zasadnicze kierunki pracy
grup działania i instancji ZMS: dalszy rozwój liczebny
organizacji, większy jej udział we wszystkich organach
samorządu robotniczego i szerszy rozwój współzawod
nictwa pracy. Ważnym problemem wymagającym za
angażowania ZMS jest przygotowanie i doskonalenie
kadr wysoko kwalifikowanych pracowników . Istotną
rolę przy rozwiązywaniu tego problemu odegrać mają
62
uniwersytety robotnicze ZMS (patrz: UNIWERSYTET
ROBOTNICZY ).
ZMS zajmuje się ponadto popularyzowaniem wśród
całej młodzieży wiedzy o roli i znaczeniu chemii oraz
przemysłu chemicznego dla rozwoju gospodarki naro
dowej.

MŁODZIEŻ - NOWEJ TECHNICE . Przeszło połowa

członków ZMS robotnicy, inżynierowie, technicy
zajmuje się z racji swego zawodu problematyką postę
pu technicznego. Ambicją Związku jest, by jego człon
kowie nie tylko poznawali nową technikę, ale by byli
także orędownikami jej stałego udoskonalenia, wdra
żania w praktykę przemysłową. Chodzi tu nie tylko
o korzyści dla gospodarki narodowej , ale także o for
mowanie sylwetki nowoczesnego pracownika . Sprawy
te od dawna traktowane są w organizacji jako pierw
szoplanowe, tak też oceniane są przez komitety zakła
dowe i instancje ZMS oraz przez uczestników ogólno
krajowych narad problemowych, jak na przykład zor
ganizowanej w dniach 21–22 lutego 1963 roku Krajo
wej Narady Aktywu Robotniczego ZMS.
Udział ZMS w rozwijaniu i wdrażaniu nowej techniki
polega na propagowaniu inicjatyw , zmierzających do
dalszego rozwoju techniki, na wychowywaniu technicz
nym młodzieży i popularyzowaniu nowości technicz
nych oraz na rozwijaniu pracy wśród młodzieży na
stanowiskach inżynieryjnych , technicznych i ekono
micznych, co jest tym ważniejsze , że 50 procent wszyst
kich zatrudnionych obecnie inżynierów i 75 procent
techników nie przekroczyło trzydziestego roku życia .
Udział w opracowywaniu i realizacji planów postępu
technicznego zakładów, włączanie do dyskusji nad pla
nami młodzieży należy do podstawowych zadań robot
niczych organizacji ZMS.

63 :
 Doświadczenia na tym polu podsunęły Związkowi
myśl tworzenia zespołów inżynieryjno-technicznych
przy komitetach zakładowych, a także przy wielu ko
mitetach miejskich, powiatowych i wojewódzkich .
W skład zespołów wchodzą zarówno wykwalifikowani
robotnicy, jak i młodzi technicy, inżynierowie i ekono
miści .
Zespoły mają charakter doradczy : analizują określo
ne problemy ekonomiczno-techniczne, a następnie opra
cowują propozycje i postulaty , które ZMS wnosi na
sesjach KSR i innych organów samorządu robotniczego .
Zespoły udzielają także fachowej pomocy młodzieżo
wym brygadom produkcyjnym , klubom techniki i ra
cjonalizacji itp.
W niektórych zakładach tworzy się także tak zwane
brygady pomocy racjonalizatorom lub pogotowie tech
niczne . Wyższą formą tego rodzaju działalności, w któ
rej uczestniczy ZMS, są organizowane od 1958 roku
w wielu zakładach pracy społeczne biura konstrukcyj
ne , projektowe i technologiczne, umożliwiające wszyst
kim pracownikom zakładu branie udziału w rozwiązy
waniu problemów technicznych.
Zasady współdziałania w zakładzie pracy z inżynie
rami i technikami zrzeszonymi w NOT reguluje zawar
te dnia 8 IX 1961 r. porozumienie (patrz : POROZUMIE
NIE ZMS NOT). Porozumienie to dotyczy ścisłej
współpracy obydwu organizacji w popularyzacji wiedzy
technicznej, w ruchu współzawodnictwa pracy oraz
w rozwiązywaniu problemów polityczno -wychowaw
czych młodej kadry technicznej . Porozumienie obej
muje także opiekę nad odbywającymi w zakładzie pra
cy praktyki i wstępne staże, współpracę ze stypen
dystami zakładu , popieranie awansów młodych inży
nierów i techników, o ile wykażą się niezbędnymikwa
64
lifikacjami zawodowymi, doświadczeniem i właściwą
postawą społeczną.
Istotnym elementem działalności ZMS jest współpra
ca z zakładowymi klubami techniki i racjonalizacji.
Organizowane przy wielu klubach techniki i racjona
lizacji tak zwane młodzieżowe sekcje ogólnych proble
mów techniki mają za zadanie umożliwienie młodzieży
wstępnego zaznajomienia się z problematyką technicz
ną. Dotychczasowe doświadczenia dowodzą, że praca
w sekcjach przynosi równe efektom technicznym
i ekonomicznym -- efekty wychowawcze. Uzupełniają
tę działalność różne młodzieżowe konkursy racjonali
zatorskie, np. w Hucie „ Stalowa Wola” czy w Hucie im.
M. Nowotki. Cenne rezultaty przynoszą konkursy
ogłaszane przez organizacje ZMS obiektów patro
nackich . Między innymi komitet międzyzakładowy
ZMS w MZRiP w Płocku już dwukrotnie ogłosił
konkurs racjonalizatorski, w rezultacie którego w la
tach 1961-1963 zastosowano łącznie w produkcji 61
pomysłów. Podobny konkurs ogłoszony przez organi
zację ZMS kombinatu w Tarnobrzegu przyniósł 70
wniosków opracowanych indywidualnie lub przez całe
brygady produkcyjne . Dzięki zastosowaniu propono
wanych ulepszeń zaoszczędzono około 1,5 mln złotych.
Zasięg ogólnopolski miał ogłoszony przez KC ZMS
i redakcję „ Walki Młodych ” konkurs pod nazwą „ Eure
ka ” .
Zainteresowanie organizacji zakładowych ruchem ra
cjonalizatorskim umożliwiło zorganizowanie w 1962 ro
ku po raz pierwszy wystawy „Młodzież --- Nowej Tech
nice” , na którą zakwalifikowano prace 250 młodych ra
cjonalizatorów ze 100 zakładów pracy. W 1963 roku —
również po raz pierwszy młodzi racjonalizatorzy
uczestniczyli w organizowanej przez FDJ w Lipsku
„ IV Wystawie Mistrzów Jutra" , zdobywając tam 30 me
5 Od A do Z ZMS 65
dali i dyplomów. Wystawa ta w coraz większym stop
niu staje się przeglądem dorobku młodych racjonaliza
torów krajów socjalistycznych .
Sprawa techniki i postępu technicznego jest bezpo
średnio związana ze sprawą kwalifikacji zawodowych,
których zdobycie między innymi umożliwiają uniwersy
tety robotnicze ZMS (patrz : UNIWERSYTET ROBOT
NICZY) .
 o
OBÓZ SZKOLENIOWY . Obóz szkoleniowy ZMS jest
formą akcji letniej (patrz: AKCJA LETNIA) wykorzy
stywaną przez Związek w celu kształcenia w okresie
letnim różnych grup aktywu: młodych radnych, mło
dych działaczy samorządu robotniczego , aktywu eko
nomiczno - technicznego, sekretarzy komitetów zakłado
wych, młodych inżynierów i ekonomistów, kierowników
klubów, kierowników amatorskich zespołów artystycz
nych , a także aktywu pedagogicznego, członków samo
rządów uniwersytetów robotniczych , działaczy oświato
wych , słuchaczy kierunków pedagogicznych itp. Obozy
szkoleniowe ZMS wyróżniają się spośród innych więk
szą ilością zajęć programowych . Ten typ działalności
ZMS ma więc szczególne znaczenie dla rozwoju poli
tycznego i organizacyjnego młodego aktywu , a także
dla bezpośredniej wymiany doświadczeń organizacyj
nych.
Obozy szkoleniowe ZMS organizowane są najczęściej
w stałych ośrodkach campingowych, będących własno
ścią organizacji. Są to z reguły obozy staie . Wyjątkami
są obozy sportowe lub obozy, na których szkoli się ak
tyw turystyczny.
Obozy szkoleniowe ZMS organizowane są przez Ko
mitet Centralny ZMS, komitety wojewódzkie oraz przez
67
mające ku temu warunki kadrowe i należytą bazę ko
mitety powiatowe, miejskie i dzielnicowe, a także okrę
gowe komitety studenckie ZMS . Każdego roku KC ZMS
określa zakres, charakter oraz kierunki kształcenia na
obozach szkoleniowych .
Obozy te dzielą się na :
Obozy szkolące aktyw, który pełni określone funk
cje organizacyjne , np. sekretarze grup działania oraz
komitetów szkolnych i uczelnianych, kierownicy WSA
itp. Obozy te charakteryzują się szerokim programem ,
zawierającym wiele wskazówek organizatorskich oraz
przewidującym wymianę doświadczeń.
Obozy szkolące aktyw specjalistyczny, zajmujący
się wybraną dziedziną pracy ZMS. Może to być np.
obóz instruktorów sportowych, organizatorów zajęć
kulturalno -oświatowych albo technicznych, obóz akty
wu , który podejmuje się przeprowadzenia określonej
akcji lub kampanii w rodzaju turnieju czytelniczego
czy olimpiady „ Polska i Świat Współczesny”. Program
tych obozów jest podporządkowany specjalizacji ich
uczestników .
Obozy problemowe dla aktywu różnych szczebli
poświęcone analizowaniu, dyskutowaniu nad określo
nym problemem, którym ZMS ma zamiar zająć się
w najbliższym czasie.
Corocznie na różnego rodzaju obozach szkoleniowych
ZMS przebywa kilkanaście tysięcy aktywistów, którzy
w ten sposób przygotowują się do lepszego wypełniania
swoich obowiązków w organizacji. Metodyka, kierunki
pracy oraz sposób prowadzenia zajęć programowych są
tak pomyślane, aby przebywający na obozach szkole
niowych aktywiści uzyskali niezbędne kwalifikacje
i umiejętności lepszej pracy w macierzystych organi
zacjach i placówkach specjalistycznych ZMS .
68
 OBÓZ WYPOCZYNKOWY . Obóz wypoczynkowy
jest jedną z form akcji letniej ZMS (patrz: AKCJA
LETNIA ). Pod względem ilości uczestników tego ro
dzaju obozy zajmują drugie miejsce po najbardziej
masowej formie akcji letniej ZMS, jaką jest „Lato
w mieście ” . Potrzeba organizowania przez ZMS let
nich obozów wypoczynkowych dla młodzieży wynika
z konieczności zagwarantowania młodym ludziom
członkom ZMS - należnego im po pracy i nauce wy
poczynku, a z drugiej strony - przekazania im w tym
okresie niezbędnej wiedzy o zadaniach, problemach
i życiu organizacji. Dlatego też program każdego obo
zu wypoczynkowego ZMS z reguły przewiduje pewną
ilość zajęć kształceniowych .
Obozy wypoczynkowe ZMS organizowane są przez
komitety zakładowe, szkolne i uczelniane ZMS. W ska
li województwa obozy takie organizują poszczególne
komitety wojewódzkie. W 1963 roku po raz pierwszy
KC ZMS zorganizował obozy wypoczynkowe: dla bry
gadzistów Brygad Pracy Socjalistycznej , dla najbar
dziej zasłużonych w rozwoju inicjatyw ekonomicznych
młodych robotników oraz dla kadry inżynieryjno
-technicznej.
Obozy wypoczynkowe ZMS mogą być stałe i wę
drowne. Pierwsze mają stałą bazę, tzn . namioty, dom
ki campingowe, ośrodki turystyczne lub specjalnie na
ten okres przygotowane obiekty, np. szkoły. Spośród
tych obozów największą popularnością cieszą się obo
zy urządzane pod namiotami lub w domkach campin
gowych.
Ilość obozów wędrownych ZMS zwiększa się z roku
na rok. Wiele z nich organizuje ZMS wspólnie ze spec
jalistycznymi organizacjami turystycznymi. Wprawdzie
ten typ obozów wymaga od ich uczestników pewnego
zahartowania i doświadczenia, ale jedno i drugie zdo

69
była już znaczna część młodzieży w czasie akcji letniej
ZMS. Najczęściej organizowane są obozy piesze, ko
larskie, motorowe, kajakowe, żeglarskie.
Formą pośrednią są obozy oparte wprawdzie o stałą
bazę, ale organizujące jedno- lub kilkudniowe wyciecz
ki turystyczne w pobliskie rejony. Forma ta szcze
gólnie przyjęła się na obozach ZMS dla młodzieży
szkolnej .
W ciągu ostatnich lat, zarówno wśród obozów ZMS
stałych, jak i wędrownych, ukształtował się nowy ro
dzaj obozy organizowane według zainteresowań lub
wręcz obozy hobbystów , gdyż wspólne zainteresowa
nia są na nich zasadniczym kryterium doboru. Bywa
ją to zarówno obozy naukowe, jak i obozy grupujące
np. filatelistów, amatorów - fotografików , wędkarzy.
Każdy obóz, prowadzony przez ZMS, niezależnie od
tego, czy jest obozem stałym , wędrownym , czy wresz
cie obozem zorganizowanym według zainteresowań , łą
czą wspólne cechy : atmosfera panująca na obozie, sa
morządność jako forma regulowania wewnętrznego ży
cia zespołu, aktywność uczestników w stosunku do
obowiązków wewnątrz obozu, jak i prac podejmowa
nych na zewnątrz. Temu wszystkiemu służy program
obozu, który jest po prostu realizacją zarówno gene
ralnej linii ZMS, jak i specyficznych zadań wycho
wawczych wobec środowiska, którego przedstawiciele
znajdują się na obozie.

OCHOTNICZE HUFCE PRACY. Ochotnicze Hufce

Pracy ZMS i ZMW są zorganizowaną formą ochotniczej
pracy młodzieży. Ich celem jest włączanie młodzieży
w dzieło rozbudowy gospodarki narodowej przy rów
noczesnym umożliwianiu jej zdobycia zawodu. OHP
nawiązują do tradycji, jakie w poprzednich latach wy
tworzyły polskie organizacje młodzieżowe ZWM, ZMP
70
i PO „ Służba Polsce ” , biorąc czynny udział w odbu
>

dowie i rozbudowie kraju .

Ochotnicze Hufce Pracy powołane zostały do życia
z inicjatywy Związku Młodzieży Socjalistycznej uchwa
łą Rady Ministrów z dnia 13 VI 1958 roku. Uchwała
ta stwierdza między innymi:
Upoważnia się Związek Młodzieży Socjalistycznej do
organizowania Ochotniczych Hufców Pracy pozostają
cych pod ideowym kierownictwem i ogólnym nadzorem
Związku Młodzieży Socjalistycznej.
Od początku swego istnienia OHP kierowane są
przede wszystkim tam, gdzie ilość zatrudnionych przy
budowie obiektów musi być wyższa od ilości zatrud
nionych po ukończeniu prac. Pierwszy w kraju OHP
wyjechał 6 lipca 1958 roku zagospodarowywać Biesz
czady, a drugi przybył 25 lipca 1958 roku na teren bu
dowy kombinatu górniczo - energetycznego w Turoszo
wie . Niebawem OHP pracowały przy rozbudowie hut
„ Batory ” , „ Kościuszko ”, „Dzierżyński ” , przy budowie
dróg w Bieszczadach oraz rurociągu naftowego i kom
binatu petrochemicznego w Płocku.
Młodzież zrzeszona w OHP otrzymuje bezpłatne za
kwaterowanie oraz wynagrodzenie zgodnie z obowią
zującym systemem płac.. Odpłatne natomiast jest
umundurowanie i wyżywienie .
W 1959 roku zorganizowano w OHP dwuletnie za
sadnicze budowlane szkoły zawodowe dla pracujących .
W pierwszym okresie swojego istnienia, w latach
1958–60, OHP przepracowały łącznie ponad 6 mln
roboczogodzin . Wartość prac przez nie wykonanych
wyniosła ponad 220 mln złotych. Obok osiągnięć pro
dukcyjnych hufce mają coraz większe osiągnięcia wy
chowawcze, stwarzając młodzieży możliwość nauki
i zdobycia zawodu .
W styczniu 1961 roku, na wspólnym posiedzeniu
71
prezydiów KC ZMS i ZG ZMW , oceniono dorobek
OHP oraz podjęto uchwałę w sprawie dalszego roz
woju i rozszerzenia zasięgu działania OHP, objęcia nad
nimi wspólnego kierownictwa przez ZMS i ZMW .
Uchwała przewidywała dalszy rozwój hufców stałych
w budownictwie, zalecając ich koncentrację na budo
wie ważniejszych obiektów przemysłowych , a zwła
szcza na budowie obiektów objętych patronatami mło
dzieży. Ponadto postanowiono rozszerzyć zakres dzia
łania terenowych szkolnych OHP tak, aby w każdej
szkole powstał jeden hufiec ( pierwsze hufce terenowe
powstały z inicjatywy ZMS w roku 1960), organizo
wać terenowe wiejskie OHP, brygady melioracyjne
OHP i studenckie terenowe oraz żniwne OHP do prac
w państwowych gospodarstwach rolnych, zwłaszcza na
terenie Ziem Zachodnich i Północnych. Ponadto zade
klarowano współudział w rozwiązywaniu problemów
zatrudnienia i kwalifikacji zawodowych dla młodocia
nych poprzez organizowanie OHP dla młodocianych.
Rozszerzeniu zasięgu OHP, zróżnicowaniu i wzboga
caniu stosowanych w nich form pracy towarzyszy sta
ły wzrost ilości zorganizowanej młodzieży.
Rok 1958 1 900 uczestników
Rok 1959 8 850 uczestników
Rok 1960 -
16 800 uczestników
Rok 1961 121 720 uczestników
Rok 1962 197 000 uczestników
Rok 1963 -- 271 100 uczestników
-

Stałe, czyli stacjonarne, OHP uczestniczą w budowie

kombinatu petrochemicznego w Płocku i zagłębia siar
kowego w Tarnobrzegu oraz zagłębia miedziowego
w Lubinie. Ponadto pracują w budownictwie miesz
kaniowym i przemysłowym w Oświęcimiu , Chorzowie ,
Zabrzu, Katowicach, Wrocławiu i Szczecinie i w wie
lu innych miastach.

72
 Część stałych OHP stanowią hufce dla młodocia
nych skupiające młodzież, która znajduje się pod nie
dostateczną opieką wychowawczą rodziców lub opie
kunów. Hufce te mają charakter szkoleniowy, a zorga
nizowana w nich młodzież trzy dni w tygodniu prze
bywa w szkole ucząc się zawodu, trzy dni zaś jest
zatrudniona przy różnego rodzaju prostych pracach.
Młodzież zrzeszona w szkolnych, studenckich i wiej
skich terenowych OHP pracuje społecznie dla środo
wiska, porządkuje miasta, uczestniczy w budowie obie
któw sportowych i dróg, niwelowaniu terenów budo
wlanych , pieleniu szkółek leśnych, regulacji rzek i ko
paniu rowów melioracyjnych . Hufce te liczą przecięt
nie po 40 osób . Ich zarobki są zależne od rodzaju wy
konywanej przez hufiec pracy. Zarobki te młodzież
z reguły przeznacza na cele społeczne (wycieczki, za
kup sprzętu sportowego itp .).
Ze względu na sposób organizacji pracy terenowe
OHP dzieli się na tak zwane hufce dochodzące i wy
jazdowe. Hufce dochodzące pracują jedynie na rzecz
środowiska w określonych dniach wolnych od zajęć
w szkole lub na wyższej uczelni. Hufce wyjazdowe
natomiast, zrzeszając obok studentów jedynie uczniów
szkół miejskich, wyjeżdżają w czasie wakacji na wieś,
na dwutygodniowe turnusy.
W 1963 r., tytułem eksperymentu, studenci wyż
szych uczelni technicznych zorganizowali pierwsze
nufce remontowe maszyn rolniczych. Eksperyment
cen zdał egzamin .
· Wszystkie wyjazdowe terenowe OHP prowadzą
działalność kulturalną na rzecz środowiska, organizu
jąc dla miejscowej ludności wieczorki, spotkania i od
czyty popularnonaukowe .
Poważny wkład pracy w realizacji inwestycji rol
aych dały wiejskie OHP. Pracują one głównie przy
73
melioracji gruntów rolnych oraz przy budowie i na
prawach dróg.
W 1964 roku 16 628 OHP środowiskowych skupiało
łącznie 610 571 młodzieży :
hufce szkolne -
489 179 osób
hufce studenckie 25 202 osoby
hufce dla młodocianych 9 696 osób
hufce wiejskie 86 494 osoby
-

Łączna wartość prac wykonanych przez hufce w 1963

roku wyniosła 99 mln złotych .
W 24 hufcach stałych pracowało w 1963 roku 2 500
młodzieży, a wartość prac w tym okresie wyniosła
124 mln złotych . Łącznie wartość pracy OHP wszyst
kich typów wyniosła więc 223 mln złotych.
Problematyka OHP była jednym z tematów dysku
-sji na XIII Plenum KC ZMS (23—24 marzec 1964 r.)
poświęconym ocenie sytuacji młodocianych. Przyjęte
wówczas wnioski wskazują na konieczność dalszego,
poważnego rozwoju OHP – zwłaszcza zrzeszających
młodzież, która nie uczy się i nie pracuje. Ponadto
zaleca się tworzenie przy OHP społecznych rad opie
kuńczych oraz rekrutowanie komendantów hufców
głównie spośród nauczycieli członków ZMS oraz
aktywistów ZMS ze środowisk młodzieży pracującej.
W skali kraju pracą OHP wszystkich typów kieruje
Komenda Główna OHP ZMS i ZMW (Warszawa , ul.
Smolna 40). Komendzie tej podlegają wojewódzkie
i powiatowe komisje do spraw OHP złożone z przed
stawicieli instancji ZMS i ZMW . Na czele każdego
OHP stoi komendant hufca .

ODDZIAŁ PRACY SOCJALISTYCZNEJ. We współ

zawodnictwie o tytuł Oddziału Pracy Socjalistyczne
mogą brać udział oddziały lub wydziały produkcyjne
których załogi uczestniczą we współzawodnictwie o ty.
74
tuł BPS albo też tytuł ten już posiadają. Dlatego też
wszystkie warunki otrzymania tytułu i utrzymania go
są takie same, jak we współzawodnictwie o tytuł BPS
(patrz : BRYGADA PRACY SOCJALISTYCZNEJ). Za
sady te określa wspólna uchwała prezydiów CRZZ
i KC ZMS, podjęta w dniu 22 marca 1962 roku. We
dług danych z 1 III 1964 r. tytuł OPS zdobyło 57 od
działów lub wydziałów zakładów przemysłowych na
terenie całego kraju, natomiast współzawodniczy o ten
tytuł dalszych 200 wydziałów .

ODZNACZENIE IM. JANKA KRASICKIEGO. Od

znaczenie im . Janka Krasickiego nadaje Sekretariat
KC ZMS szczególnie zasłużonym działaczom i zespołom
młodzieżowym .
Zasady nadawania odznaczenia określa uchwała III
Plenum KC ZMS „ O ustanowieniu Odznaczenia im .
Janka Krasickiego” z grudnia 1957 roku. Regulamin
oraz uchwałę w sprawie trybu przyznawania Odzna
czenia im . Janka Krasickiego przyjęto na VIII Ple
num KC ZMS, w czerwcu 1962 roku.
Odznaczenie noszące imię jednego z twórców i kie
rowników Związku Walki Młodych , bohatera walki
przeciw okupantowi, jest najwyższym wyróżnieniem,
jakim dysponuje ZMS. Odznaczenie im . Janka Kra
sickiego jest trzystopniowe: złote, srebrne i brązowe.
Przyznaje się je bez względu na wiek i przynależność
organizacyjną : za aktywną i ofiarną pracę w ruchu
młodzieżowym, za czyny młodych ludzi świadczące
o szczególnej odwadze, poświęceniu i obywatelskiej po
stawie , a także za wybitne osiągnięcia młodych w dzie
dzinie nauki , kultury i sztuki. Odznaczenie przyzna
wane jest indywidualnie poszczególnym osobom (także
obywatelom innych państw) , zespołom, grupom działa
nia , komitetom ZMS itp.
75
 Odznaczenie im. Janka Krasickiego nadaje Sekreta
riat KC ZMS z własnej inicjatywy lub na wniosek se
kretariatów KW ZMS i centralnych instytucji. Odzna
czenie im. Janka Krasickiego jest przyznawane z okazji
świąt państwowych: 1 Maja, 22 Lipca i dni pracowni
czych ustanowionych przez Radą Państwa (Dzień Gór
nika, Dzień Hutnika itp.) oraz w wyjątkowych wypad
kach z innych okazji. Odznaczanymi są w pierwszym
rzędzie młodzi ludzie aktualnie działający w organi
zacji – za zasługi określone w regulaminie Odznacze
nia. Byłym dzialaczom organizacji młodzieżowych przy
znaje się Odznaczenia z okazji obchodów ważnych rocz
nic związanych z historią rewolucyjnego ruchu mło
dzieżowego .
Do 1 maja 1964 roku przyznano ogółem 6 400 Odzna
czeń im . Janka Krasickiego .

OGÓLNOPOLSKA OLIMPIADA WIEDZY O POL

SCE I ŚWIECIE WSPÓŁCZESNYM. Ogólnopolska
Olimpiada Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym
jest największą imprezą ideowo -wychowawczą, prowa
dzoną przez Związek Młodzieży Socjalistycznej wśród
uczniów wszystkich typów szkół średnich. Ma ona cha
rakter quizu obejmującego zasadnicze sprawy i pro
blemy Polski i świata.
Treść Olimpiady, jej założenia tematyczne są ściśle
związane z całorocznym programem pracy ZMS w szko
76
 le . Impreza jest skutecznym bodźcem w rozwijaniu
działalności ideowo -wychowawczej organizacji wśród
uczniów.
Ogólnopolska Olimpiada Wiedzy o Polsce i Świecie
Współczesnym jest prowadzona przez ZMS wspólnie
z redakcją „ Dookoła Świata " i Telewizją oraz przy wy
datnej pomocy nauczycielstwa i władz oświatowych .
Od roku szkolnego 1963/64 współorganizatorem Olim
piady jest również Zarząd Główny ZMW . W pierwszej
Olimpiadzie w 1960 roku wzięło udział 150 tysięcy ucz
niów szkół średnich różnych typów, w drugiej - 230
tysięcy uczniów , w trzeciej 450 tysięcy uczniów,
a w czwartej 600 tysięcy uczniów. Uczestnikami
V Olimpiady było już ponad 800 tysięcy uczniów. Ma
sowy, stale rosnący udział uczniów w Olimpiadzie jest
sukcesem organizatorów szkolnych grup działania
ZMS i dowodem , że ta forma działalności , zapropo
nowana przez Związek , odpowiada zarówno potrzebom,
jak i zainteresowaniom młodzieży, że jest przez nią
uznana za ciekawą i pożyteczną.
Doceniając tę rolę Olimpiady, stale wzrastający po
ziom uczestników oraz walory wychowawcze i poznaw
cze, które wnosi ona w życie szkoły, Minister Oświaty
zwolnił z obowiązku składania egzaminu dojrzałości
z zakresu nauki o Polsce i świecie współczesnym ucz
niów uczestników ścisłego finału Olimpiady.
| Komitet organizacyjny Olimpiady ogłasza co roku
problematykę imprezy i jej regulamin, który przewi
duje przeprowadzenie imprezy w dwóch pionach : pio
nie licealnym oraz w pionie zasadniczych szkół zawodo
wych. Olimpiada przeprowadzana jest drogą eliminacji
zespołowych. Są to czterokrotne eliminacje szkolne oraz
eliminacje rejonowe , wojewódzkie i centralne.
Ogólnopolska Olimpiada Wiedzy o Polsce i Świecie
Współczesnym stała się trwałą formą pracy organizacji
77
młodzieżowych w szkole i zdobyła sobie uznanie na
uczycieli i władz oświatowych .

OGÓLNOPOLSKI KOMITET WSPÓŁPRACY OR

GANIZACJI MŁODZIEŻOWYCH. Ogólnopolski Komi
tet Współpracy Organizacji Młodzieżowych zespala
i koordynuje wysiłki ii poczynania wszystkich polskich
organizacji młodzieżowych. Jest on wyrazem jedności
politycznej i jedności działania polskich związków mło
dzieży na rzecz młodego pokolenia i jego socjalistycz
nego wychowania.
Członkami OKWOM są : Związek Młodzieży Socjali
stycznej , Związek Młodzieży Wiejskiej , Związek Har
cerstwa Polskiego i Zrzeszenie Studentów Polskich.
W OKWOM reprezentowane są również Koła Mło
dzieży Wojskowej powołane do życia na wniosek KC
ZMS i ZG ZMW w 1957 roku w celu ujednolicenia
pracy organizacji młodzieżowych w wojsku.
W okresie kształtowania się ZMS i ZMW zrodziła się
konieczność wzajemnej wymiany poglądów oraz usta
lania wspólnego stanowiska w sprawach żywotnych
dla Związków . Najpierw jako stały organ dla wspólnej
reprezentacji w ŚFMD wyłoniono obejmującą trzy or
ganizacje (ZMS, ZMW i ZHP) Komisję Koordynacyj
ną Działalności Zagranicznej Polskich Związków Mło
dzieżowych. Komisja ta przekształciła się z czasem
w Komisję Zagraniczną OKWOM . W owym okresie
dochodziło często do dwustronnych porozumień mie
dzy poszczególnymi organizacjami młodzieżowymi
Wspólne założenia ideowo-wychowawcze i programowe
wszystkich tych organizacji powodowały naturalne dą.
żenie, aby nie absolutyzować podziałów środowisko
wych, odmiennych metod i form działania. Tym bar
dziej że w wielu środowiskach w codziennej działal
ności stykają się dwie lub trzy organizacje młodzie

78
żowe, np. na terenie szkoły ZMS, ZMW i ZHP ,
w wojsku i w środowisku akademickim ZMS, ZMW
i ZSP.
W lutym 1958 roku cztery organizacje młodzieżowe
powołały Ogólnopolski Komitet Współpracy Organiza-
cji Młodzieżowych . Do jego zadań należy:
• zapewnianie udziału młodego pokolenia w rozwo
ju gospodarczym , społecznym i kulturalnym kraju ;
• zapewnianie należnego miejsca młodzieży w ży
ciu politycznym i społecznym kraju oraz troska o re
alizację praw młodzieży do pracy, nauki i wypo
czynku;
wyrażanie wspólnej opinii organizacji młodzieżo
wych wobec rządu i partii politycznych w sprawach
dotyczących całej młodzieży ;
• inicjowanie badań i dyskusji nad zasadniczymi
problemami młodzieży ;
podejmowanie wspólnych przedsięwzięć w dzie
dzinie współpracy z młodzieżą za granicą.
W skład OKWOM wchodzą przedstawiciele naczel
nych organów wykonawczych organizacji członkow
skich. Obradom Komitetu przewodniczy kolejno przed
stawiciel każdej z organizacji członkowskich , organiza
torami zaś posiedzeń zwyczajnych są kolejno po
szczególne organizacje. Uchwały Komitetu zapadają
zwykłą większością głosów i stają się prawomocne po
zaakceptowaniu ich przez organa wykonawcze poszcze
gólnych organizacji. Tak więc OKWOM nie jest in
stancją nadrzędną w stosunku do organizacji młodzie
żowych . Na zebraniach Komitetu przedstawiciele po
szczególnych organizacji informują się wzajemnie
o kierunkach działania podjętych przez te organizacje.
Na zebraniach tych ustala się wspólne inicjatywy.
Podobne formy współpracy obowiązują także na
szczeblu województwa, powiatu, miasta i dzielnicy.
79
 Ze wspólnych spraw, o których decydował dotych
czas OKWOM, wyliczyć można np. udział młodzieży
polskiej w VI Światowym Festiwalu Młodzieży i Stu
dentów w Moskwie w 1957 roku oraz w VII Festiwalu
w Wiedniu w 1959 roku, obchody „ Dni Młodości",
udział młodzieży w społecznej akcji budowy szkół Ty
siąclecia, czyn produkcyjny dla uczczenia III Zjazdu
PZPR, udział w Światowym Forum Młodzieży w Mo
skwie w dniach 25 VII - 3 VIII 1961 roku, zwołanie
Zlotu Młodzieży Polskiej w Grunwaldzie w lutym
1960 roku, udział w VIII Światowym Festiwalu Mło
dzieży i Studentów w Helsinkach w 1962 roku, udział
w Międzynarodowej Konferencji Młodzieży i Studen
tów o Rozbrojenie i Niezależność Narodową w 1964
roku we Florencji, Zlot Młodzieży Polskiej na XX -le
cie PRL zwołany 22 lipca 1964 roku w Warszawie .
OKWOM jest również inicjatorem obchodów rocz
nic powstania polskich rewolucyjnych i postępowych
organizacji młodzieżowych, z których tradycji czerpią
i do których doświadczeń nawiązują organizacje człon
kowskie OKWOM. Stosunek do tradycji rewolucyj
nych i postępowych organizacji młodzieży w Polsce
określa uchwała OKWOM z maja 1958 roku „ O ob
chodach rocznic powstania organizacji młodzieżowych ”.
Stałym organem OKWOM jest Komisja Zagranicz
na , która składa się z przedstawicieli poszczególnych
organizacji młodzieżowych pełniących kolejno funkcję
przewodniczącego Komisji. Do kompetencji Komisji
należy między innymi utrzymywanie stałych kontak
tów i współdziałanie z ŚFMD , działalność informacyj
no-propagandowa dotycząca sytuacji i prac organiza
cji młodzieżowych za granicą oraz sytuacji w między
narodowym ruchu młodzieży, rozwijanie i organizo
wanie turystyki zagranicznej młodzieży.
Do spraw turystyki zagranicznej powołano specjal
: 80
ną instytucję Biuro Zagranicznej Turystyki Mło
dzieży „ Juventur” (patrz : BIURO ZAGRANICZNEJ
TURYSTYKI MŁODZIEŻY ).

OGÓLNOPOLSKIE SPOTKANIE AKTYWU. Ogól

nopolskie Spotkanie Aktywu ZMS odbyło się w War
szawie 21 października 1958 roku. W przeddzień ob
radowało VI Plenum KC ZMS nad referatem ,,0 po
lityczne i organizacyjne umocnienie ZMS ” . Postano
wienia tego Plenum zwracały uwagę na konieczność
dalszego znacznego rozwoju liczebnego organizacji
w toku stalego doskonalenia wszystkich form aktyw
ności Związku .
W Ogólnopolskim Spotkaniu Aktywu udział wzięło 4
tysiące aktywistów Związku, głównie z wielkich za
kładów przemysłowych . Odbyło się ono w Sali Kon
gresowej Pałacu Kultury i Nauki. Jego uczestnicy spo
tkali się także z kierownictwem partii i ministrami.
W toku spotkania wygłoszony został referat sumu
jący dorobek ZMS i wskazujący na najbliższe zadania
organizacji. Zebrani wysłuchali przemówienia Włady
sława Gomułki i z jego rąk Związek Młodzieży Socja
listycznej otrzymał swój sztandar.
Na sztandarze ZMS widnieje z jednej strony na czer
wonym tle godło państwowe, z drugiej strony na tle błę
kitnym – emblemat ZMS oraz słowa z hymnu Związ
ku : Jesteśmy młodą gwardią proletariackich mas.
Podczas Ogólnopolskiego Spotkania Aktywu legity
mację członkowską otrzymał dwustutysięczny członek
organizacji - Stanisław Daź, górnik przodowy kopal
ni „ Mikulczyce” w Zabrzu .
Uczestnicy spotkania uchwalili rezolucję, która gło
si m. in.: Podejmujemy pracę nad politycznym i orga
nizacyjnym umocnieniem ZMS, aby stał się on szkołą
socjalistycznej świadomości, kręgiem wypróbowanych
6 Od A do Z O ZMS 81
przyjaciół, kuźnią charakterów, aby Związek nasz co
raz głębiej wrastał w życie młodego pokolenia Polski,
aby pomagał setkom i tysiącom naszych rówieśników
mądrze wybierać własny los, wiązać własną przy
szłość z socjalistyczną przyszłością Ojczyzny, odnajdy
wać więź między własnym a ogólnonarodowym do
brem .
Uczynimy wszystko, co w naszej mocy, by w na
szym Związku przechodzili pierwszą próbę ludzie god
ni wejść w szeregi Polskiej Zjednoczonej Partii Ro
botniczej.
W imieniu 200 tysięcy młodych ludzi, których sku
piła w naszych szeregach wielka idea sprawiedliwości
społecznej, zapewniamy partię polskiej klasy robotni
czej, że każde jej wezwanie odnajdzie nas zawsze go
towych do podjęcia trudu i walki, że nasze są wszyst
kie jej zamierzenia i troski, że do niej należą nasze si
ły i nasze uczucia .

OKRĘGOWY KOMITET STUDENCKI. Okręgowy

Komitet Studencki ZMS (do II Zjazdu ZMS —- Okręgo
wa Rada Studencka) kieruje pracą ZMS w środowisku
studenckim . OKS kieruje działalnością komitetów
uczelnianych i grup działania ZMS na wyższych uczel
niach, organizuje systematyczną pracę z aktywem stu
denckim , udziela codziennej pomocy KU i grupom
oraz kontroluje ich działalność, zwracając szczególną
uwagę na takie jej aspekty, jak pogłębianie i rozwi
janie pracy ideologicznej i politycznej , opanowanie
podstaw filozofii i metodologii marksistowskiej , zapo
znawanie się z polityką partii oraz rozwijanie szerokie
go frontu pracy politycznej w środowisku studenckim .
Przyjęty na II Zjeździe Krajowym ZMS Statut
w artykule 36 podaje :
W środowisku, gdzie istnieją co najmniej trzy uczel

82
niane organizacje, mogą być powoływane za zgodą
Komitetu 'Centralnego okręgowe komitety studen
ckie ZMS, wybierane na okręgowych konferencjach
delegatów studenckich grup działania .
Okręgowe komitety studenckie działają przy komi
tetach wojewódzkich na prawach KP, KM, KD ZMS
i mają wobec nich zastosowanie postanowienia art. 34
i 35 niniejszego Statutu.
We wszystkich innych wypadkach organizacje uczel
niane podlegają odpowiednim KP, KM, KD ZMS.
Podstawowymi dokumentami dotyczącymi działal
ności okręgowych komitetów studenckich są :
• Uchwała III Plenum KC ZMS z grudnia 1957 ro
ku — „ O budowie ZMS na wyższych uczelniach” oraz
• uchwała VIII Plenum KC ZMS z kwietnia 1959
roku „ O pracy ZMS na wyższych uczelniach ” .
Uchwała VIII Plenum precyzuje szczegółowo kie
runek rozwoju organizacji w środowisku studenckim ,
jak również określa działalność poszczególnych instan
cji. Uchwała omawia szczegółowo zadania studenckiej
organizacji ZMS w pracy polityczno-kształceniowej ,
w zakresie nauki, pracy kulturalno - oświatowej, wa
runków socjalno -bytowych , we współdziałaniu z inny
mi organizacjami oraz pracy studentów na rzecz roz
woju kontaktu ze środowiskami młodzieży szkolnej
i robotniczej.
Okręgowe komitety studenckie ZMS powołane zo
stały w siedmiu następujących ośrodkach akademic
kich: Łódź, Kraków, Poznań , Gdańsk, Szczecin , Wro
cław i Lublin. W Warszawie i Katowicach wszystkie
funkcje OKS spełniają wydziały studenckie przy KW
ZMS. Dzieje się tak ze względu na dużą ilość wyż
szych uczelni w tych środowiskach , jak również na ich
rozmieszczenie (Katowice). Właściwą pracę z KU

83
i grupami działania prowadzą w tych ośrodkach KD
(Warszawa) oraz KM (Katowice) ZMS .

OSIEDLE MŁODYCH. W okresie lat 1961–65 spół

dzielczość mieszkaniowa realizowała około 25 procent
zadań stojących w Polsce przed budownictwem miesz
kaniowym . W latach 1966—70 udział ten wzrośnie do
44 procent. ZMS od dawna widzi w spółdzielczości
mieszkaniowej główne źródło rozwiązania problemu
mieszkań dla młodzieży. Początki współpracy w tej
dziedzinie datują się od 1957 roku, kiedy z inicjatywy
działaczy młodzieżowych i redakcji „ Sztandaru Mło
dych" zorganizowano w Warszawie pierwszą młodzie
żową spółdzielnię mieszkaniową. Spółdzielnię tę na
zwano potem „ Osiedlem Młodych ” . Podobne spół
dzielnie powstały następnie w innych miastach
w Gdańsku, Łodzi , Poznaniu, Wrocławiu , Zielonej Gó
rze. Obecnie „ Osiedli Młodych ” jest łącznie szesnaście.
czerwcu 1962 roku Komitet Centralny ZMS
i Centralny. Związek Spółdzielni Budownictwa Miesz
kaniowego zawarły porozumienie o współpracy ZMS
i spółdzielczości mieszkaniowej w zakresie rozwoju
budownictwa spółdzielczego oraz wspólnej działalności
społeczno-wychowawczej . W myśl tego porozumienia
ZMS upowszechnia wśród młodzieży oszczędzanie na
mieszkaniowe książeczki oszczędnościowe PKO, pro
wadzi akcję propagandową na rzecz wcześniejszego
wstępowania młodych ludzi do już istniejących spół
dzielni oraz popiera inicjatywy zmierzające do two
rzenia nowych spółdzielni mieszkaniowych. Ponadto
uznano za celowe zwiększenie udziału młodzieży w sa
morządzie spółdzielczym i w pracach społecznych pro
wadzonych na terenie osiedli spółdzielczych. CZSBM
zobowiązał się natomiast do udzielania pomocy orga
nizacyjnej przy tworzeniu młodzieżowych spółdzielni
84
mieszkaniowych oraz rozwijaniu przez nie działalnoś
ci. CZSBM zadeklarował także współpracę poszczegól
nych spółdzielni mieszkaniowych z organizacjami ZMS
działającymi na terenie tych osiedli.
Praktyka ostatnich lat zmusiła do skorygowania nie
których postanowień omawianego porozumienia , a mia
nowicie postanowień odnośnie do „ Osiedli Młodych ” .
Spółdzielczość mieszkaniowa przyjmowała i przyjmuje
kandydatów za pośrednictwem rad zakładowych, bu
dując ponadto mieszkania w znacznym stopniu z fun
duszów zakładów. Rady zakładowe , wychodząc ze słusz
nych założeń , ustalały listy kandydatów na spółdziel
cze mieszkania, biorąc pod uwagę ich rzeczywiste po
trzeby, a nie kryterium wieku. W rezultacie „ Osiedla
Młodych" stopniowo traciły swój pierwotny charak
ter. Ponadto fakt , że osiedla te istnieją tylko w nie
których miastach, dodatkowo komplikował problem.
Dlatego też , uwzględniając dotychczasowe doświadcze
nia , zarówno ZMS, jak i spółdzielczość mieszkaniowa
reprezentują pogląd, że sprawą zasadniczą jest zapew
nienie młodzieży możliwości członkostwa w każdej
spółdzielni mieszkaniowej . Pogląd ten na XIII Ple
num KC ZMS z dn . 23—24 III 1964 roku rozszerzono
przez uwzględnienie zasady, że każdy młody człowiek
rozpoczynając samodzielną pracę zawodową powinien
przeznaczać odpowiednią część swoich zarobków na
wkład do spółdzielni mieszkaniowej.
Równocześnie spółdzielczość mieszkaniowa powinna
lepiej przystosować swą działalność do potrzeb mło
dzieży. KC ZMS opracowuje w tej sprawie niezbędne
propozycje i postulaty.

OŠRODEK SPOŁECZNO - PRAWNY . Ośrodek spo

łeczno-prawny jest komórką powołaną do życia przy
85
KC ZMS uchwałą VIII Plenum KC ZMS z dn. 13 VI
1963 roku. Ośrodek grupuje młodych prawników -dzia
łaczy ZMS. Ma on za zadanie udzielanie pomocy człon
kom, grupom, organizacjom i instancjom ZMS w spra
wach wymagających zainteresowania i interwencji KC
ZMS oraz świadczenie prawnej pomocy poradniom spo
łeczno -prawnym istniejącym przy komitetach woje
wódzkich oraz niektórych komitetach miejskich i dziel
nicowych. Zadaniem ośrodka jest ponadto opiniowanie
aktów prawnych dotyczących młodzieży. Powołanie
ośrodka społeczno - prawnego oraz wojewódzkich porad
ni społeczno - prawnych jest wyrazem uwagi, jaką po
święca ZMS ochronie, w myśl obowiązujących ustaw,
interesów młodzieży pracującej . Ponadto ośrodek i po
radnie współpracują ze środowiskami młodych praw
ników, organami wymiaru sprawiedliwości oraz ze

Zrzeszeniem Prawników Polskich .

Adres ośrodka: Warszawa, ul. Smolna 40.
Warto dodać, że – według danych z dn . 1 IX 1964 r.
ośrodki społeczno-prawne działają przy 18 wojewódz
kich oraz 80 powiatowych , miejskich i dzielnicowych
komitetach ZMS skupiając łącznie 750 młodych pra
wników ,

OSWIATOWA DZIAŁALNOSC . Kilkuletnia prakty

czna działalność ZMS wśród młodzieży pracującej do
prowadziła do ukształtowania pewnych stałych form
własnej działalności oświatowej , a nawet własnych
placówek oświatowych. Związek ma w tej dziedzinie
ambicję wspierania i poszerzania państwowego syste
mu oświaty, przede wszystkim systemu oświaty poza
szkolnej dorosłych. Organizacja młodzieżowa, przy
współudziale nauczycielstwa i związków zawodowych,
może szybko reagować na bieżące potrzeby oświato
86
we, dostosować formy tej działalności do istniejących
możliwości i do wymogów psychicznych słuchaczy, re
krutujących się spośród ludzi pracujących, często już
obarczonych rodzinami itp.
ZMS nałożył na swych członków organizacyjny obo
wiązek dopełnienia wykształcenia podstawowego. Przy
chodzi im w tej dziedzinie zpomocą, inicjując różne
go rodzaju kursy w tym zakresie, prowadząc własne
kursy w ramach uniwersytetów robotniczych (patrz :
UNIWERSYTET ROBOTNICZY), a także troszcząc się
o przestrzeganie uprawnień przysługujących pracowni
kom uczącym się. Miarą osiągniętych rezultatów jest
fakt , że na dzień 30 VI 1964 roku było w Związku nie- .
pełne 4 tysiące ludzi bez ukończonej szkoły podstawo
wej , a znaczna ich większość uczyła się.
ZMS nakłania również swoich członków i młodzież
niezorganizowaną do uzupełnienia lub podwyższenia
kwalifikacji zawodowych , inicjuje również tego rodza
ju kursy na uniwersytetach robotniczych (łącznie
z kursami kwalifikacyjnymi). Szczególną troską otacza
ZMS młodych ludzi, odbywających staże i praktyki
zawodowe w zakładach pracy. W dziedzinie oświaty
pozaszkolnej uniwersytety robotnicze zdobyły sobie
bezsporne prawa obywatelskie w kraju ; niektóre z nich
mają na swoim koncie pionierskie wręcz osiągnięcia
w zakresie dydaktyki dla dorosłych . Przy większości
uniwersytetów rozwijają się także różnorodne formy
działalności wszechnicowej . Kadra uniwersytetów ro
botniczych, rekrutująca się zresztą w znacznej mierze
z czynnych zawodowo nauczycieli, stała się w toku
praktycznych doświadczeń zespołem pedagogów wy
specjalizowanych w trudnej dyscyplinie nauczania do
rosłych.
Z roku na rok rozwijają się takie formy działania,
87
jak na przykład Olimpiada Wiedzy o Polsce i Świecie
Współczesnym (patrz: OGÓLNOPOLSKA OLIMPIADA
WIEDZY O POLSCE I ŚWIECIE WSPÓŁCZESNYM )
lub Turniej Czytelniczy ZMS i PW „ Iskry” (patrz :
TURNIEJ CZYTELNICZY ) .
 P
PARTYJNE KIEROWNICTWO. ZMS pracuje pod
ideowo-politycznym kierownictwem Polskiej Zjedno
czonej Partii Robotniczej , co znajduje swój wyraz
w Statucie Związku .
ZMS powstał i rozwija się jako organizacja młodzie
ży miejskiej, głęboko związanej z ideą i poczynaniami
partii. Zadaniem ZMS jest poznawanie młodzieży
z podstawami marksizmu-leninizmu , organizowanie jej
udziału w budownictwie socjalistycznym , emocjonalne
wiązanie młodzieży z partią oraz przygotowanie naj
lepszych spośród członków organizacji do wstępowania
w szeregi PZPR. ZMS przyczynia się również prak
tycznie do realizacji linii partii , walcząc o poszanowa
nie praw młodzieży, występując w obronie jej żywot
nych interesów, reprezentując jej dążenia i aspiracje.
Model ZMS jako Związku organizacyjnie samo
dzielnego i samorządnego, kierowanego przez partię
w zakresie ideowym i politycznym jest modelem
organizacji młodzieżowych związanych z partiami ko
munistycznymi i robotniczymi , w przeciwieństwie do
obowiązującego po dziś dzień w partiach socjaldemo
kratycznych modelu, nie pozostawiającego młodzieży
samodzielności organizacyjnej . Uwzględnia on i sza
nuje specyfikę pracy politycznej wśród młodzieży,
specyfikę wymagającą odmiennych niż partyjne, do
89
stosowanych do wieku , metod i środków oddziaływa
nia. Oparty jest przy tym na założeniu, że samodziel
ność związków młodzieży sprzyja efektom ich pracy
wychowawczej , rozwija w młodych ludziach poczucie
odpowiedzialności, skutecznie pomaga w ich ideowym
i politycznym dojrzewaniu. Partia jest więc zaintere
sowana w zapewnianiu tej samodzielności. W Statucie
PZPR (rozdz. VIII, art. 62) czytamy: Instancje i orga
nizacje partyjne sprzyjają umacnianiu samodzielności
organizacji młodzieżowych i rozwijaniu przez nie sze
rokiej inicjatywy w realizacji zadań produkcyjnych
oraz współzawodnictwa pracy w przedsiębiorstwach
į we wsiach , w pracy instytucji i szkół, w organizo
waniu życia kulturalnego i sportowego, w rozwijaniu
wszechstronnej działalności społecznej .
Zgodnie z tym założeniem organizacje i instancje
partyjne śledzą inicjatywy ZMS, analizują je i w ra
zie potrzeby torują im drogę w administracji pań
stwowej , centralnej lub terenowej czy w organach
gospodarczych . Równocześnie odwołują się one nie
rzadko do organizacji ZMS ze sprawami, w których
udział młodzieży jest możliwy i pożądany.
Ideowe i polityczne kierownictwo partii Związkiem
polega przede wszystkim na tym , że cały program
Związku jest oparty o wskazania partii - wskaza
nia kierowane bezpośrednio do młodego pokolenia lub
do całego społeczeństwa. Poza tym w codziennej
praktyce jest ono realizowane przez członków
PZPR, których wielu działa w organizacji (1 VI 64 r.
było ich 77 324). Oto, co znajdujemy w tej sprawie
w Statucie partii (rozdz. VIII , art. 61 ) : Partia dba
o socjalistyczny kierunek rozwoju i działalności mło
dzieżowych organizacji ideowo-politycznych i wycho
wawczych . Członkowie partii działający w organiza
cjach młodzieży są przed partią odpowiedzialni za wy
: 90
chowanie przez te organizacje młodego pokolenia
น duchu patriotyzmu, internacjonalizmu, oddania
sprawie budowy socjalizmu, w duchu moralności so
cjalistycznej (patrz : REZERWA PARTII ).

PATRONATY NAD OBIEKTAMI GOSPODARCZY

MI. Patronaty Związku Młodzieży Socjalistycznej nad
obiektami gospodarczymi są formą wszechstronnej
opieki Związku nad powstającymi kluczowymi zakła
dami produkcyjnymi .
Obiektami objętymi patronatem są z reguły inwe
stycje, które mają szczególne znaczenie dla dalszego
rozwoju ekonomicznego kraju, i które równocześnie
stwarzają duże możliwości zatrudnienia młodzieży
oraz zdobycia przez nią zawodu.
Działalność organizacji ZMS w obiektach objętych
patronatem obejmuje :
• zbudowanie i stałe umacnianie ZMS w przedsię
biorstwach budujących obiekt;
• kształtowanie socjalistycznego stosunku młodej
załogi do pracy i do własności społecznej ;
udział młodzieży we współzarządzaniu budową ;
upowszechnianie ruchu współzawodnictwa pracy
oraz ruchu racjonalizatorskiego i wynalazczości ;
• kierowanie na budowę młodych fachowców , bry
gad młodzieżowych lub Ochotniczych Hufców Pracy,
opiekę nad szkoleniem zawodowym załogi oraz pomoc
w werbunku młodych pracowników ;
• aktywny udział w stworzeniu młodzieży pracują
cej należytych warunków socjalno -bytowych oraz wy
poczynku po pracy.
Bezpośrednimi wykonawcami zobowiązań są organi
zacje ZMS na terenie obiektu . Współpracują one ściś
le z kierownictwem gospodarczym i innymi organi
zacjami robotniczymi oraz z organizacjami ZMS dzia
91
łającymi w przedsiębiorstwach i biurach projektów
oraz biurach handlu zagranicznego współdziałających
w budowie obiektu objętego patronatem .
Organem wykonawczym i koordynującym działal
ność organizacji ZMS obiektu znajdującego się pod
patronatem Związku jest komitet międzyzakładowy
lub zakładowy i sztab patronatu (patrz: SZTAB PA
TRONATU). Sztab działa przy komitecie zakładowym
ZMS i dzieli się -- zależnie od potrzeb na sekcje
(np. sekcja interwencji wewnętrznych i zewnętrz
nych) . Ponadto na wniosek sztabu poszczególne gru
py działania ZMS mogą powoływać własne zespoły
kontrolno -interwencyjne, które bezpośrednio z nim
współpracują. Współpraca ta polega zarówno na re
alizacji wniosków i postulatów sztabu , jak i infor
mowaniu go o wszelkich niedociągnięciach oraz o tym ,
jak zdaniem młodzieży niedociągnięcia te należy usu
wać .
Pierwszą decyzję o podjęciu patronatu ZMS nad
obiektem gospodarczym przyjął w kwietniu 1960 roku
II Krajowy Zjazd ZMS. Krajowa organizacja ZMS
objęła wtedy patronat nad budową rurociągu naf
towego „ Przyjaźń ” i kombinatu petrochemicznego
w Płocku (patrz: PŁOCK).
W 1964 roku pod patronatem krajowej organizacji
ZMS obok Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Pe
trochemicznych znajdują się następujące obiekty : Lu
bińsko-Glogowski Okręg Miedziowy, Kombinat Górni
czo-Energetyczny w Turoszowie , Kopalnie i Zakłady
Przetwórcze Siarki im . M. Nowotki w Tarnobrzegu ,
Kombinat Azotowy w Puławach .
Spośród obiektów gospodarczych objętych dotych
czas patronatem krajowej organizacji ZMS większość
stanowią zakłady przemysłu chemicznego (patrz:
MŁODZIEŻ I CHEMIA) .

92
 Podobnymi patronatami objęły obiekty budowane
na swoim terenie niektóre organizacje wojewódzkie.
Według stanu na 1 III 1964 r. następujące obiekty go
spodarcze znajdowały się pod patronatem wojewódz
kich organizacji ZMS : Zakłady Włókien Sztucznych
„ Elana" w Toruniu patronat bydgoskiej organiza
cji wojewódzkiej , Rybnicki Okręg Węglowy - patro
nat katowickiej organizacji wojewódzkiej , Olsztyńskie
Zakłady Opon Samochodowych patronat olsztyń
skiej organizacji wojewódzkiej , Zakłady Koksoche
miczne w Blachowni Śląskiej patronat opolskiej
organizacji wojewódzkiej, Kombinat Paliwowo-Ener
getyczny w Adamowie -
patronat poznańskiej orga
nizacji wojewódzkiej , Strona Wschodnia ul. Marszał
kowskiej -- patronat organizacji Warszawy.
Różnorodność budowanych obiektów, którym patro
nuje organizacja , a także konieczność uwzględniania
miejscowych warunków i potrzeb powodują , że ogól
ne założenia patronatu ZMS muszą być realizowane
w sposób elastyczny. Są one także aktualizowane
w miarę postępu robót. Niejednokrotnie inicjatywy
sztabów patronackich ZMS przy poszczególnych obiek
tach mają zasięg ogólnokrajowy, zwłaszcza jeśli cho
dzi o zapewnienie terminowych dostaw. Taką inicja
tywą był na przykład apel płockiej organizacji ZMS
„ Zielona droga dla Płocka” lub też turoszowska „ Ak
cja 400 " .
Inną formą pracy ZMS w obiektach objętych pa
tronatem jest przejmowanie tak zwanego szefostwa
na szczególnie trudnych odcinkach pracy. Kieruje się
na nie wówczas najlepsze brygady młodzieżowe . Bry
gady takie, na przykład w Zakładach Azotowych
w Puławach, na początku 1964 roku zostały skierowa
ne do budowy sześciu hoteli robotniczych . Organizuje
się tak zwane akcje „ Alarm ” lub „ Sygnał” .
93
 Ambicją organizacji ZMS patronującej budowie jest
rozwijanie wszechstronnej aktywności, to znaczy ży
wy udział we wszystkich organach przedstawiciel
skich , a zwłaszcza w organach samorządu robotnicze
go, działalność kształceniowa i kulturalno-oświatowa,
upowszechnianie kultury fizycznej i sportu itp .
Uwzględnienie specyfiki każdego obiektu objętego
patronatem ZMS nie wyklucza jednak konieczności
wyciągania pewnych wniosków ogólnych. Takiej właś
nie ogólnej oceny akcji patronowania przez ZMS obie
ktom gospodarczym dokonała między innymi w dniach
21–22 lutego 1963 roku Krajowa Narada Aktywu Ro
botniczego ZMS , w której uczestniczyło 350 działają
cych w wielkich zakładach przemysłowych aktywistów
Związku .
Patronat ZMS trwa do czasu zakończenia budowy
danego obiektu i osiągnięcia przez niego pełnej zdol
ności produkcyjnej. Potem następuje drugi etap pa
tronatu praca organizacji po oddaniu obiektu do
eksploatacji. Patronaty ZMS mają znaczenie nie tyl
ko gospodarcze, pomagają również kształtować wśród
członków ZMS poczucie współodpowiedzialności za
rozwój ekonomiczny kraju oraz stanowią źródło do
świadczeń dla wszystkich organizacji robotniczych ZMS.

PŁOCK. Mazowieckie Zakłady Rafineryjne i Petro

chemiczne w Płocku oraz polski odcinek rurociągu na
ftowego „ Przyjaźń ” są pierwszym obiektem gospodar
czym w Polsce, nad którego budową objęła patronat
krajowa organizacja ZMS. Uchwałę w tej sprawie pod
jął obradujący w dniach 25—29 kwietnia 1960 r.
w Warszawie II Krajowy Zjazd Związku Młodzieży
Socjalistycznej .
Łączny koszt płockiego kombinatu petrochemiczne
go wynosi ponad 14 mld złotych . Do budowy zostanie
94
zużyte 300 mln sztuk cegieł, a waga zainstalowanych
urządzeń i aparatury wyniesie 80 tys. ton. Po osiągnię
ciu pełnej mocy produkcyjnej kombinat ten będzie
przerabiał do 8 mln ton ropy naftowej rocznie, a więc
ośmiokrotnie więcej niż przerabiały w 1963 roku
wszystkie polskie rafinerie. Kombinat będzie produ
kował rocznie ponad 5,2 mln ton paliw, smarów, as
faltu, parafiny, amoniaku . Ponadto poszczególne dzia
ły MZRiP dostarczać będą innym zakładom przemy-
słowym produktów wyjściowych do wytwarzania two
rzyw sztucznych, włókien syntetycznych oraz nawo
zów sztucznych .
Wielkość produkcji kombinatu umożliwi zwrot kosz
tów jego budowy w ciągu około czterech lat.
Budowie kombinatu petrochemicznego towarzyszy
niezbędna ilość inwestycji uzupełniających różnego ro
dzaju. Najważniejszą z nich była budowa polskiego
odcinka rurociągu „ Przyjaźń ” długości 700 km . Ruro
ciągiem tym płynąca ze Związku Radzieckiego ropa
naftowa dotarła po raz pierwszy w dniu 27 XI 1963 r .
do Płocka, a 9 XII 1963 r. - do granicy NRD .
W pełni rozbudowane Mazowieckie Zakłady Rafine
ryjne i Petrochemiczne będą zatrudniały około 11 tys.
pracowników. Przyczyni się to do znacznej rozbudo
wy miasta. W czterdziestotysięcznym w 1962 roku Pło
cku -
w roku 1965 będzie mieszkało około 60 tys.,
a w 1980 roku około 90 tys. osób.
W 1960 roku organizacja ZMS na terenie budowy
kombinatu liczyła 280 członków ; w 1961 670 ,
a w 1962 roku 1 140 ; w 1963 1 580, a w 1964
1 700. Oprócz stałego wzrostu zatrudnienia o tak szyb
kim rozwoju ZMS zadecydował fakt, że od początku
organizacja w sposób aktywny i wszechstronny brała
udział w budowie kombinatu . Jednym z jej zasadni
czych, wynikających z patronatu zadań stało się za
95
pewnienie kwalifikowanych kadr zarówno dla budo
wy, jak i obsługi urządzeń kombinatu w czasie pro
dukcji.
Z inicjatywy ZMS między innymi ogłoszono werbu
nek pracowników dla Płocka, zorganizowano dwa
szkoleniowe OHP, zbudowano i uruchomiono zasadni
.czą szkołę rzemiosł budowlanych oraz utworzono uni
wersytet robotniczy, w którym w roku szkolnym
1962/63 uczestniczyło w zajęciach 3 000, a w roku
szkolnym 1963/64 — 3 800 słuchaczy. W celu przygoto
wania fachowców , którzy rozpoczną pracę po urucho
mieniu płockiego kombinatu, ogłoszono w 1960 roku
zaciąg młodzieży do techników oraz innych zakładów
chemicznych na terenie kraju .
W listopadzie 1960 roku powstał pierwszy w kraju
sztab ekonomiczno -interwencyjny patronatu ZMS, któ
rego jednym z głównych zadań jest współpraca z orga
nizacjami ZMS zakładów dostarczających maszyny
i urządzenia dla Płocka. Sztab ogłosił między innymi
apel „ Zielona droga dla Płocka" i w okresie do 1 III
1964 r. interweniował około 1 500 razy w sprawie do
staw. W czternastu zakładach pracy na terenie kraju,
które są głównymi kooperantami kombinatu petroche
micznego w Płocku, działały lub jeszcze działają filie
tego sztabu zorganizowane przez komitety zakładowe
ZMS .
Od chwili objęcia patronatu ZMS jest inicjatorem
i organizatorem współzawodnictwa wśród pracujących
obecnie w Płocku 220 brygad produkcyjnych. Przodu
jące spośród brygad młodzieżowych ZMS kierowane są
przez sztab patronatu na odcinki prac lub całe budowy,
nad którymi ZMS obejmuje tzw. szefostwo . Jedną z ta
kich budów jest osiedle mieszkaniowe „ Na Skarpie ”.
W 1964 roku został zakończony pierwszy etap bu
dowy płockiego kombinatu . Oznacza to również rozpo
96
częcie nowego etapu patronatu krajowej organizacji
ZMS nad Płockiem .

„ PŁOMIENIE ” . Miesięcznik KC ZMS „ Płomienie”

wydawany jest dla celów szkoleniowych . Istnieją trzy
wydania : podstawowe, szkolne i studenckie. „ Pło
mienie " zamieszczają materiały poświęcone aktualnym
zagadnieniom polityki wewnętrznej i międzynarodowej,
inicjują dyskusje w sprawach światopoglądowych, są
miejscem wymiany poglądów na sposób prowadzenia
pracy grup działania i instruktażu dla sekretarzy grup.
Mają również bogaty dział kulturalny: recenzje z fil
mów i książek, materiały na wieczornice i ogniska, itp.
Ponadto redakcja wydaje numery specjalne, poświęco
ne określonym dziedzinom działalności Związku, np.
Vademecum organizatora pracy kulturalnej” .
Pierwszy numer „ Płomieni” ukazał się w listo
padzie 1958 roku przygotowany w związku z VI Ple
num KC ZMS, poświęconemu sprawie kształcenia ideo
wo -politycznego członków i aktywu ZMS. Od 1958 ro
ku do 1962 roku „ Płomienie ” wydawane były przez
Wydział Propagandy KC ZMS i zespół tygodnika ,,Wal
ka Młodych " . Od 1962 roku otrzymały własną redakcję.
Wydanie podstawowe „ Płomieni" przeznaczone jest
dla grup działania młodzieży pracującej, wydanie
szkolne -
dla grup działania ZMS w szkole. Różnica
w obydwu wydaniach wynika z konieczności dostoso
wania pisma szkoleniowego do terenu działania, zain
teresowań członków grupy i specyficznych zadań orga
nizacji ZMS w poszczególnych środowiskach . Wydanie
studenckie „ Płomieni” , ukazujące się od 1 II 1964 roku
jako miesięcznik , poświęcone jest głównie problemom
młodej inteligencji, jej postawom politycznym i świa
topoglądowym , perspektywom samodzielnej pracy itp.
Nakład „ Płomieni" w 1964 roku wynosi: wydania

7 - Od A do Z ZMS 97
podstawowego 19 tys. egzemplarzy , wydania szkol
nego -- 15 tys. egzemplarzy i wydania studenckiego –
-

3 tys. egzemplarzy. „ Płomienie” rozprowadzane są do

wszystkich grup działania ZMS jedynie drogą kolpor
tażu wewnętrznego .
Adres redakcji: Warszawa, Aleja Róż 2.

pilo
nic
„ POKOLENIA " . „ Pokolenia" Kwartalnik Ko
misji Historycznej KC ZMS i ZG ZMW wydawa
ny przez Państwowe Wydawnictwo „ Iskry ” dla po
trzeb propagandowych i szkoleniowych organizacji
młodzieżowych, poświęcony popularyzacji postępo
wych i rewolucyjnych tradycji międzynarodowego
i polskiego ruchu młodzieżowego .
„ Pokolenia " skupiają wokół swojej redakcji, pod
egidą Komisji Historycznej KC ZMS i ZG ZMW i przy
współudziale członków Zespołu Młodzieżowego Ruchu
Rewolucyjnego z Zakładu Historii Partii, liczne gro
no młodych historyków zajmujących się badaniem
dziejów najnowszych. Pismo przyczynia się do ożywie
nia badań nad historią postępowych i rewolucyjnych
organizacji młodzieżowych umożliwiając drukowanie
ciekawszych prac i informacji, a także m.in. będąc
współorganizatorem Konferencji Młodych Historyków
i inicjatorem konkursów na wspomnienia z okresu
ostatniego dwudziestolecia.
Problematyka wszystkich numerów kwartalnika za
twierdzana jest na posiedzeniach Prezydium Komisji

98
Historycznej. Autorami artykułów i innych prac publi
kowanych w „ Pokoleniach ” są głównie byli działacze
organizacji młodzieżowych, pracownicy Zakładu Histo
rii Partii przy KC PZPR i referatów Historii Partii
przy komitetach wojewódzkich , pracownicy naukowi
uniwersytetów i Polskiej Akademii Nauk.
Nakład pisma wynosi 3 000 egzemplarzy (Dane za
lata 1963-1964) . Adres redakcji: Warszawa, ul. Smol
na 11/13. Red. społeczno -polityczna P. W. „ Iskry ”.

PO
KO
LE
NIA
POROZUMIENIE ZWIĄZKU MŁODZIEŻY SOCJA
LISTYCZNEJ I NACZELNEJ ORGANIZACJI TECH
NICZNEJ. Związek Młodzieży Socjalistycznej, rozwi
jając działalność w zakładach przemysłowych, coraz
pełniej angażuje do swoich poczynań młodą kadrę tech
niczną, zrzeszoną w stowarzyszeniach naukowo -tech
nicznych Naczelnej Organizacji Technicznej. Dotych
czasowa praktyka wykazała, że wszędzie tam, gdzie
współdziałały zakładowe organizacje ZMS i NOT, wy
niki ich pracy były lepsze, a działalność prowadzona
w sposób bardziej konkretny. Chcąc utrwalić dorobek
obu organizacji oraz ustalić zasady dalszej współpracy
2
Prezydium KC ZMS oraz Zarząd Główny NOT na
wspólnym posiedzeniu w dniu 8 IX 1961 roku podjęły
uchwałę w sprawie współdziałania .
Uchwała wskazuje na konieczność zjednoczenią wy
siłków podstawowych ogniw i instancji obydwu orga
nizacji we wspólnym rozwiązywaniu następujących za
99
gadnień: popularyzacji wiedzy technicznej , spraw po
stępu technicznego, udziału młodych inżynierów i tech
ników w ruchu współzawodnictwa pracy, problemów
polityczno -wychowawczych młodej kadry technicznej.
Przez popularyzację wiedzy technicznej rozumie się
między innymi wspólne organizowanie w szkołach
i zakładach pracy odczytów na tematy techniczne oraz
wszelkich innych imprez zaznajamiających z problema
mi techniki, opiekę nad placówkami propagującymi
technikę, takimi jak biblioteki techniczne lub sekcje
techniczne w szkołach i klubach ZMS itp. Pożyteczną
formą popularyzacji wiedzy technicznej jest udział grup
działania ZMS i zakładowych kół NOT w przekazywa
niu szkołom, jako pomocy naukowych , maszyn i urzą
dzeń technicznych .
ZMS i NOT współdziałają z administracją zakładów
i ogniwami związków zawodowych w popularyzowaniu
i rozwijaniu wynalazczości pracowniczej organizując
konkursy, kluby oraz brygady racjonalizatorskie i inży
nieryjno-robotnicze oraz zapewniają młodym racjona
lizatorom fachową pomoc i opiekę. Nie mniej istotną
dziedziną wspólnych zainteresowań obydwu organizacji
jest dążenie do zapewnienia prawidłowej i szybkiej rea
lizacji zakładowych planów postępu technicznego
między innymi poprzez organizowanie społecznych
zespołów do rozwiązywania poszczególnych zagadnień
technicznych .
Udział młodych inżynierów i techników w ruchu
współzawodnictwa pracy oraz problemy polityczno
-wychowawcze w pracy z młodą kadrą techniczną wa
runkują powodzenie wszystkich innych postanowień
uchwały. Chodzi o pełniejsze zaangażowanie młodej ka
dry technicznej w ekonomicznym i społecznym życiu
zakładu. Drogą do tego jest między innymi angażowa
nie młodych inżynierów i techników do czynnej dzia

100
łalności w kołach stowarzyszeń naukowo- technicznych
oraz organizacjach ZMS, w komisjach problemowych
obydwu organizacji i konferencji samorządu robotnicze
go oraz popieraniè w uzasadnionych wypadkach ich
awansu zawodowego, otaczanie wszechstronną opieką
stażystów itp. Ponadto obie organizacje zobowiązują się
do udzielenia młodej kadrze technicznej pomocy w pod
noszeniu kwalifikacji zawodowych organizując kursy
zawodowe, konferencje naukowe, seminaria i wykłady
na tematy najnowszych osiągnięć nauk technicznych.
Wspólna uchwała Prezydium KC ZMS i Zarządu
Głównego NOT uznaje zakład pracy za najważniejszy
teren współdziałania obydwu organizacji. Programy
wspólnego działania organizacji zakładowych ZMS
i NOT są podstawą przy opracowywaniu planów współ
pracy organizacji wojewódzkich i krajowych ZMS
i NOT (patrz: MŁODZIEŻ - NOWEJ TECHNICE ).

POSTANOWIENIE ZMS, ZMW I ZHP O PRACY

WŚRÓD MŁODZIEŻY SZKOLNEJ. Szkoła średnia jest
terenem , na którym w bezpośredniej praktyce styka
się działalność ZMS i ZMW z działalnością harcerską.
Od momentu kiedy ZMS zaczął zyskiwać członków
w szkołach, zmierzał do jak najwłaściwszego z wycho
wawczego punktu widzenia ułożenia stosunków z har
cerstwem . Doświadczenie potwierdziło w całej rozciąg
łości, że współpraca między obiema organizacjami
przynosi korzyści i pomaga w realizacji jednolitego
programu polityczno -wychowawczego ruchu młodzie
żowego.
Już w 1958 roku zostały przyjęte wspólne „Wytyczne
Sekretariatu KC ZMS i GKH o współdziałaniu w pracy
na terenie szkoły " . Dokument ten, podkreślając wspól
notę programową obu organizacji, zalecał nawiązanie
na wszystkich szczeblach organizacyjnych codziennych ,
101
roboczych kontaktów (...) Organizowanie wspólnych
akcji, imprez i przedsięwzięć oraz wspólne podejmowa
nie zadań dotyczących rozwijania życia ideowego
aktywności społecznej całej młodzieży szkolnej. Wy
tyczne przypominały ponadto , że członkowie ZHP mo
gą być jednocześnie członkami ZMS, a członkowie ZMS
mogą być jednocześnie członkami ZHP.
Z początkiem 1964 roku wspólnie z ZG ZMW został
opracowany i przyjęty kolejny dokument uściślający
i precyzujący zasady współdziałania organizacji mło
dzieżowych na terenie szkoły. W „ Postanowieniu ” tym
określono teren działania poszczególnych związków .
Uznano mianowicie, że ZHP będzie działał wśród dzieci
i młodzieży w wieku do 16 lat, to jest w szkołach pod
stawowych oraz w dwu niższych klasach szkół średnich
i zawodowych wszelkich typów . W klasach wyższych
pozostaną grupy instruktorskie złożone zz młodzieży za
angażowanej funkcyjnie w pracy drużyn . ZMS zaś
i ZMW będą tworzyć warunki szerszej rekrutacji kadry
harcerskiej spośród swych członków.
„ Postanowienie " zwraca uwagę, że ze względu na
realizację jednolitego programu wychowawczego ruchu
młodzieżowego młodzież przekraczająca określoną
granicę wieku powinna w sposób naturalny przechodzić
do organizacji młodzieży starszej; dotyczy to zarówno
przechodzenia zuchów do drużyn harcerskich , jak i har
cerzy – do ZMS i ZMW . Ostateczne przeprowadzenie
zmian przyjętych w „ Postanowieniu ” przewidziano
na okres do roku szkolnego 1965/1966 .

POWSTANIE ZWIĄZKU MŁODZIEŻY SOCJALI

STYCZNEJ. Związek Młodzieży Socjalistycznej powstał
w dniach 2 i 3 stycznia 1957 roku w Warszawie z po
łączenia Rewolucyjnego Związku Młodzieży (RZM)
i Związku Młodzieży Robotniczej (ZMR).
102
 Fakt ten był zamknięciem okresu tworzenia się roz
maitych ugrupowań w ruchu młodzieżowym . W warun
kach rozpadania się ZMP w końcu 1956 roku powsta
wało szereg kół, grup, klubów itp. o różnej orientacji
politycznej , różnych nazwach i na ogół niesprecyzowa
nych programach działania.
Koniecznością stało się scalenie w jedną organizację
młodzieżową wszystkich istniejących organizacji o ten
dencjach socjalistycznych. W tym celu dnia 6 XII 1956
roku w Warszawie wyłoniono na naradzie delegatów
różnych grup, skłonnych przyjąć wspólny program
działania Rewolucyjny Związek Młodzieży. Tego sa
mego dnia powstał w Katowicach Związek Młodzieży
Robotniczej . Ze względu na wspólnotę ideowych zało
żeń nastąpiło zjednoczenie obydwu organizacji. Decy
zją narady aktywu RZM i ZMR w dniu 2 i 3 stycznia
1957 roku utworzono Związek Młodzieży Socjalistycz
nej z Tymczasowym Komitetem Centralnym (TKC
ZMS) na czele.
Drugie i trzecie Plenum TKC ZMS poświęcone były
sprawom ideologicznym i koncepcji politycznej nowego
Związku. Dyskutowano nad problemem samodzielności
organizacji młodzieżowej, nad oceną Związku Młodzie
ży Polskiej i stosunkiem ZMS do ogółu młodzieży.
W dniach 25—27 IV 1957 roku odbył się w Warsza
wie Zjazd Konstytucyjny Związku Młodzieży Socjali
stycznej, który uchwalił podstawowe dokumenty Związ
ku – Deklarację Ideowo -Polityczną i Statut oraz wy
brał władze organizacji.
Przemawiając na Zjeździe Konstytucyjnym Związku
Młodzieży Socjalistycznej I Sekretarz KC PZPR towa
rzysz Władysław Gomułka powiedział między innymi:
Młodzież robotnicza stanowić powinna trzon Waszej
organizacji. Partia chce, byście byli jej wiernym współ
towarzyszem walki o socjalizm, byście byli organizacją
103
polityczną i tak właśnie rozumiem polityczny charak
ter Waszego działania . Musicie być organizacją socjali
styczną walczącą konsekwentnie i nieustępliwie o reali
zację naszej idei. Uważamy, że źródłem dzisiejszej sła
bości ZMS jest do niedawna ciesząca się u Was prawem
obywatelstwa fałszywa koncepcja o awangardowym
charakterze Waszej organizacji. Chcecie być organiza
cją przodującą, chcecie skupiać ludzi przodujących
to bardzo dobrze. Ale nie możecie doprowadzać do wy
radzania się idei przodującego charakteru organizacji
w ideę sekciarską, izolującą Was od młodzieży: przodu
jący charakter organizacji nie tylko nie powinien stać
na przeszkodzie jej mocnym więziom z milionowymi
masami młodzieży, ale przeciwnie, powinien przyczynić
się do umacniania i krzepnięcia tych więzi.
W cytowanym przemówieniu I Sekretarz KC PZPR
sformułował hasło, które na trwałe przejęła powstająca
organizacja. ZMS powinien promieniować politycznie
i ideowo na jak najszersze kręgi całej młodzieży oraz
na pozostałe organizacje młodzieżowe. Aby jednak tak
było, musi on stać się w pełnym tego słowa znaczeniu
organizacją przodującą, organizacją czynu. Tylko
czyny się liczą. Jeśli mówimy, że sytuacja kra
ju jest trudna, to musimy w pełni uświadomić sobie,
że niemożliwe jest przezwyciężenie trudności ani grom
kimi hasłami, ani narzekaniem . Polepszenie sytuacji
można osiągnąć tylko przez wytężoną pracę całego na
rodu. Waszym pierwszym obowiązkiem jest uczestni
czenie w tych ogólnonarodowych wysiłkach.
W pierwszym roku swej działalności, tj . w roku 1957,
Związek krystalizował się politycznie i umacniał orga
nizacyjnie. Po Zjeździe Konstytucyjnym zajęto się
przede wszystkim uporządkowaniem stanu organizacji.
W tym celu dokonano wymiany legitymacji (patrz: LE
GITYMACJA ZMS), tzn. członkowie organizacji odda
104
wali tymczasowe zaświadczenia o przynależności do
ZMS, a otrzymywali w zamian legitymacje członkow
skie. W wyniku tej akcji na dzień 28 XII 1957 r. orga
nizacja liczyła 70.511 członków . W ostatnim kwartale
1957 roku przyjęto do ZMS 9 449 członków , a usunięto
11 428 .
Akcja wymiany legitymacji pozwoliła nie tylko upo
rządkować ewidencję Związku, ale przyczyniła się do
oczyszczenia jego szeregów z elementów przypadko
wych , do krystalizacji ideowo -politycznej Związku.
Podsumowaniem tego było III Plenum KC ZMS w grud
niu 1957 roku .
Osiągnięciem tego okresu pracy ZMS jest odrodze
nie młodzieżowego współzawodnictwa pracy (patrz:
WSPÓŁZAWODNICTWO PRACY) ; powstały pierwsze
brygady współzawodniczące w przemyśle węglowym ,
metalowym , włókienniczym . Drugim ważnym kierun
kiem była działalność kulturalno -oświatowa. Zorgani
zowano pierwsze cztery uniwersytety robotnicze (patrz:
UNIWERSYTET ROBOTNICZY). Powstało kilkadzie
siąt dyskusyjnych i rozrywkowych klubów młodzieżo
wych . Organizacja brała poważny udział w walce ze
spekulacją i nadużyciami.
Pierwszy okres istnienia ZMS zamyka III Plenum
KC ZMS w grudniu 1957 roku, będące punktem zwrot
nym w życiu politycznym organizacji.
Plenum postanowiło również podjąć starania o roz
szerzenie wpływów wśród młodzieży. W tym kierunku
zmierzały uchwały: „Uchwała o pracy kulturalno
-oświatowej i turystyczno -sportowej ” oraz „ Uchwała
o budowie ZMS na wyższych uczelniach " . III Plenum
przyjęło hymn ZMS - „ Jesteśmy młodą gwardią"
(patrz: HYMN ZMS) i postanowiło wprowadzić strój
organizacyjny.
105
 PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁONKA ZMS. Prawa
i obowiązki członka ZMS są określone w Statucie orga
nizacji (patrz: STATUT) . Uzupełniają je lub bliżej pre
cyzują fakty pochodzące ze zgodnej z tymże Statutem
praktyki organizacyjnej .
Każdy młody człowiek między 16 a 28 rokiem życia,
który zapoznał się i zgadza się z założeniami progra
mowymi ZMS, może złożyć w grupie działania ZMS
(patrz: GRUPA DZIAŁANIA ) deklarację, zgłaszając
chęć wstąpienia do organizacji, i po rozpatrzeniu tej
deklaracji przez grupę może być przyjęty w poczet
członków ZMS. Po przyjęciu do organizacji otrzymuje
legitymację członkowską ( patrz : LEGITYMACJA
CZŁONKOWSKA ) .
Każdy członek ZMS może składać wnioski i uczestni
czyć w podejmowaniu uchwał organizacyjnych. Ma on
swobodne prawo wypowiadania swoich poglądów , kry
tykowania wszelkich poczynań organizacji, jej władz
wszystkich szczebli i wszystkich przedstawicieli tych
władz — pod warunkiem, że krytyka ta ma miejsce na
forum organizacyjnym , tzn. na zebraniu , naradzie, kon
ferencji ZMS lub w prasie organizacyjnej .
Każdy członek ZMS jest uprawniony do brania
udziału w wybieraniu lub odwoływaniu władz organi
zacyjnych oraz do kandydowania do tych władz. Pra
wem członka ZMS jest korzystanie z wszelkich urzą
dzeń Związku.
Członek ZMS odbywający służbę wojskową ma zali
czaną działalność w Kole Młodzieży Wojskowej jako
staż organizacyjny ZMS ; podobnie, jeśli nie będąc
uprzednio członkiem ZMS, rozpoczął działalność
w KMW , a po odbyciu służby wojskowej zgłosił się do
grupy działania ZMS .
Każdy członek ZMS ma prawo nosić znaczek organi
zacyjny (patrz : ZNACZEK) ZMS i może być wyróżnia
106
ny - pochwałą, dyplomem uznania, Odznaczeniem im .
Janka Krasickiego (patrz: ODZNACZENIE IM. JAN
KA KRASICKIEGO ). Każdy członek ZMS może w swo
jej organizacji ubiegać się o udzielenie mu przez orga
nizację rekomendacji do PZPR.
Członkom organizacji ukaranym karami organizacyj
nymi przysługuje prawo odwoływania się do sądów
koleżeńskich (patrz: SĄD KOLEŻEŃSKI) lub do władz
ZMS aż ze Zjazdem włącznie (patrz : ZJAZD ). Przysłu
guje im również prawo do zatarcia kary organizacyjnej
po upływie pół roku od jej udzielenia. Osobom skreślo
nym lub wykluczonym z ZMS Statut daje prawo
ubiegania się o ponowne przyjęcie do Związku nie

wcześniej jednak niż po roku.

Każdy członek ZMS ma obowiązek znać i rozumieć
Deklarację Ideowo -Programową (patrz: DEKLARACJA
IDEOWO -PROGRAMOWA) i Statut ZMS. Ma obowią
zek realizować wskazania Deklaracji i podporządkowy
wać się wymogom Statutu . Obowiązany jest także pod
porządkowywać się wszelkim statutowo podjętym
uchwałom i postanowieniom organizacyjnym .
Obowiązkiem członka ZMS jest systematyczne opła
canie składki członkowskiej w ustalonej wysokości i po
szanowanie oraz ochrona mienia organizacyjnego. Jest
on obowiązany do czytania i propagowania w swym
środowisku prasy organizacyjnej.
Zgodnie z programem ideowo -wychowawczym Związ
ku, zawartym w Deklaracji oraz Statucie ZMS, członek
organizacji jest zobowiązany do czynnego udziału
w pracach organizacji, do wzorowego wykonywania
swoich obowiązków zawodowych lub szkolnych i stałe
go podnoszenia kwalifikacji, do systematycznej pracy
nad swoim rozwojem intelektualnym , do zapoznawania
się z nauką marksizmu -leninizmu. Członek ZMS ma
obowiązek szerzyć w swoim środowisku idee socjalizmu,
107
występować w ich obronie oraz zwalczać wrogie poglą .
dy i ideologie. Ma obowiązek zajmować zawsze czynną.
postawę wobec wszelkich przejawów zła i nieprawidło
wości w życiu społecznym lub gospodarczym .

PUŁAWY . Zakłady Azotowe w Puławach stały się

w 1963 roku czwartym z kolei obiektem gospodarczym ,
nad którego budową objęła patronat krajowa organiza
cja ZMS. Są one jednocześnie na liście ogólnokrajo
wych patronatów ZMS trzecim obiektem reprezentując
cym przemysł chemiczny (patrz: MŁODZIEŻ I CHE
MIA).
Budowę zakładów rozpoczęto w 1962 roku. Rozłożo
na jest ona na trzy etapy, z których pierwszy ma trwać
do roku 1966. W tym to roku zakłady będą w stanie
produkować 200 tys. ton azotu w postaci mocznika gra
nulowanego i krystalicznego i zatrudnią 2 500 osób.
Drugi etap budowy ma być zakończony w 1968 roku,
kiedy zakłady będą już produkować rocznie około 330
tys. ton azotu oraz 50 tys. ton acetylenu, z którego
z kolei wytwarzać się będzie około 100 tys. ton poli
chlorku winylu , a więc ilość pokrywającą w całości za
potrzebowanie krajowe. W 1970 roku nastąpi całkowite
zakończenie budowy. Zakłady zatrudniać będą wówczas
siedmiotysięczną załogę i produkować co najmniej tyle
azotu, ile przed ich uruchomieniem produkowały
wszystkie zakłady chemiczne w kraju. W okresie tym
zużycie nawozu azotowego w Polsce, w przeliczeniu na
jeden hektar użytków rolnych, wzrośnie z 10 do 50 ki
logramów rocznie.
Wokół zakładów wyrośnie czterdziestotysięczne mia
sto , a Wisła stanie się poważnym szlakiem żeglugowym ,
którym ze Śląska dostarczać się będzie do Puław około
miliona ton węgla rocznie.
W pierwszym etapie patronatu organizacja ZMS Za

108
kładów Azotowych w Puławach , licząca na początku
1963 roku — 80, a na początku 1964 roku – 250 człon
ków, rozpoczęła działalność od propagowania współza
wodnictwa pracy, rozwijania placówek kształcenia ogól
nego i zawodowego oraz zapewnienia młodzieży właści
wych warunków bytowych. W myśl tych założeń po
wołano sztab ekonomiczny patronatu i w okresie do
1 III 1964 roku opracowano regulamin współzawodni
ctwa pracy, stworzono trzy pierwsze młodzieżowe bry
gady produkcyjne, zorganizowano uniwersytet robotni
czy ZMS, a aktyw młodzieżowy skierowano na budo
wę sześciu hoteli robotniczych przeznaczonych dla czę
ści dwutysięcznej już załogi.
R
RADA ORGANIZACJI SZKOLNYCH . Rada organi
zacji szkolnych ZMS jest ciałem programująco -dorad
czym komitetu powiatowego, miejskiego lub dzielnico
wego. Składa się ona z członków odpowiedniego komi
tetu oraz innych aktywistów danego terenu. Są to
w przeważającej mierze nauczyciele i uczniowie .
Rada organizacji szkolnych programuje i koordynuje
poczynania wszystkich organizacji szkolnych ZMS swe
go terenu, służy konsultacjami w tym zakresie odpo
wiedniemu komitetowi, pośredniczy między organizacją
a administracją szkolną lub żespołami pedagogicznymi.
Rady organizacji szkolnych mają w szczególności odpo
wiedzialne zadania w przedsięwzięciach podejmowanych
przez całą szkolną organizację ZMS, takich jak np.
Ogólnopolska Olimpiada Wiedzy o Polsce i Świecie
Współczesnym (patrz: OGÓLNOPOLSKA OLIMPIADA
WIEDZY O POLSCE I ŚWIECIE WSPÓŁCZESNYM ).
Odpowiednikiem rad organizacji szkolnych na szcze
blu wojewódzkim i krajowym są komisje szkolne przy
komitetach wojewódzkich i KC (patrz: STRUKTURA
ORGANIZACYJNA ).

RADA SPORTU I TURYSTYKI. Rada Sportu i Tu

rystyki KC ZMS powołana została do życia w marcu
1964 roku na podstawie uchwały XII Plenum KC ZMS.
Do zadań Rady należy analizowanie rozwoju wychowa
110
nia fizycznego, sportu i turystyki w poszczególnych
środowiskach młodzieży, opracowanie wytycznych pro
gramowych dla instancji Związku w tej dziedzinie, roz
wijanie i organizowanie działalności ZMS w dziedzinie
kultury fizycznej , doskonalenia form pracy sportowo
-turystycznej, prowadzenie szerokiej propagandy na
rzecz umasowienia sportu i turystyki wśród młodzieży
oraz instruktaż i pomoc komisjom sportu i turystyki
komitetów wojewódzkich i powiatowych ZMS.
Ponadto do zadań Rady Sportu i Turystyki należy
szkolenie aktywu sportowo-turystycznego ZMS, rozwi
janie ścisłej współpracy z CRZZ i GKKF, a także kie
rowanie wraz z wymienionymi instancjami całością ru
chu sportowo -turystycznego. Zadaniem Rady jest także
rozwijanie ścisłej współpracy z TKKF (patrz: TOWA
RZYSTWO KRZEWIENIA KULTURY FIZYCZNEJ),
które pozostaje pod patronatem zarówno ZMS, jak
i CRZZ ; współpraca ze związkami sportowymi oraz
zrzeszeniami i innymi organizacjami, zajmującymi się
upowszechnianiem sportu i turystyki.
Rada Sportu i Turystyki reprezentuje KC ZMS we
władzach sportowo - turystycznych oraz jest współorga
nizatorem centralnych imprez sportowych i turystycz
nych o charakterze masowym .
XII Plenum KC ZMS powołało do Rady Sportu i Tu
rystyki wybitnych działaczy sportowych , reprezentują
cych różne organizacje, dziennikarzy sportowych oraz
aktywistów ZMS z instancji wojewódzkich i powiato
wych .
Rada Sportu i Turystyki posiada zatwierdzony przez
Sekretariat KC ZMS program pracy i szczegółowy re
gulamin, który określa zakres jej kompetencji.
RADA TERENOWEGO DZIAŁANIA . Rada tereno
wego działania ZMS powoływana jest przy komitecie
111
powiatowym, miejskim i dzielnicowym . W jej skład
wchodzą zarówno członkowie tych komitetów , jak
i aktywiści danego terenu. Rada terenowego działania
wytycza program i koordynuje, pod kierunkiem odpo
wiednich komitetów, te prace i przedsięwzięcia organi
zacji, które wybiegają poza sprawy związane z danym
zakładem pracy . Są to więc poczynania obejmujące ca
łą powiatową, miejską lub dzielnicową organizację, np.
czyny społeczne na rzecz środowiska. Rada zajmuje się
też problemami mieszkaniowymi młodzieży – np. stan
-

cjami czy internatami, hotelami robotniczymi itp. Pro

wadzi również działalność wśród młodzieży nie pracu
jącej i nie uczącej się.
Szczególnie istotne zadania mają rady terenowego
działania w tych powiatach i miastach, w których
w ogóle więzi produkcyjne są słabe, w których znaczna
część młodzieży pracuje w drobnych zakładach czy od
dalonych od siebie warsztatach , a więc na terenach ma
ło uprzemysłowionych , w osadach i niewielkich sku
piskach miejskich .
Specyficzną formą rozwijania tego rodzaju działalno
ści ZMS są grupy terenowe (patrz: GRUPA TERENO
WA) i zespoły ZMS powoływane w miejscach zbioro
wego zamieszkania młodzieży (w internatach , hotelach
robotniczych , domach studenckich) lub w klubach
( patrz: KLUB), uniwersytetach robotniczych (patrz:
UNIWERSYTET ROBOTNICZY ) i innych otwartych
specjalistycznych placówkach ZMS. Zespoły tego ro
dzaju skupiają członków ZMS należących organizacyj
nie do grup działania (patrz: GRUPA DZIAŁANIA ) lub
grup terenowych , którzy w zespołach rozwijają określo
ne kierunki aktywności, np. działalność samorządowa,
socjalno -bytowa itp. (Patrz: STRUKTURA ORGANI
ZACYJNA ).

112
 REDAKCJA MŁODZIEŻOWA POLSKIEGO RADIA .
Redakcja młodzieżowa Polskiego Radia jest komórką
zajmującą się opracowywaniem specjalnego programu,
uwzględniającego specyficzne potrzeby i zainteresowa
nia młodego człowieka. Redakcja jest częścią samo
dzielnego działu publicystyki i informacji PR . Od
1 stycznia 1963 roku uzyskała ona stałe godziny nada
wania swoich audycji: codziennie od godz. 16.35 do 17
w programie pierwszym PR.
Na całość tygodniowego programu redakcji młodzie
żowej PR składa się kilka stałych cykli tematycznych,
np.:
„ Moje miejsce w życiu " - cykl światopoglądowy ;
,,Gdzieś w gromadzie" audycje poświęcone ży
ciu młodzieży na wsi ;
„ Dzień dzisiejszy dzień jutrzejszy ” audycje
popularyzujące wychowanie politechniczne oraz nowe
interesujące i potrzebne społeczeństwu zawody;
• ,,Ewa i księżyc" – audycja dla dziewcząt wpro
wadzająca oprócz mody, piosenki i zagadnień kultury
sposobu bycia problematykę obyczajową;
„ Ambicje i starty " audycja poruszająca sprawy
absolwentów wyższych uczelni itp.
Oprócz audycji cyklicznych codziennie nadaje się fe
lieton o sprawach bieżących, które szczególnie intere
sują słuchaczy, odpowiada się na listy, pytania itp.
Według badań Biura Studiów i Oceny Programów
PR odbiorcami audycji młodzieżowych są w zasadzie
roczniki 1940—48, a więc młodzież w wieku od 14 do
23 lat. Od 1962 roku obserwuje się stały wzrost ilości
listów do redakcji młodzieżowej PR (związany między
innymi z ustaleniem stałych godzin nadawania progra
mu). W ciągu 1963 roku wpłynęło do redakcji ponad
5 000 listów , nie licząc listów przysłanych na konkursy.
8 - Od A do Z 0 ZMS 113
W ciągu 1964 roku redakcja otrzymywała przeciętnie
30—40 listów dziennie .
Redakcja młodzieżowa PR ściśle współdziała ze
Związkiem Młodzieży Socjalistycznej w prowadzeniu
i popularyzowaniu rozmaitych akcji centralnych, a tak
że ważnych przedsięwzięć regionalnych.
Adres redakcji: Polskie Radio, Warszawa, Al. Nie
podległości 77. Biuro Listów , Warszawa, ul. Noakow
skiego 12/20
Obok redakcji młodzieżowej PR istnieją także re
dakcje młodzieżowe przy większości rozgłośni regio
nalnych . Są to samodzielne redakcje (z wyjątkiem Opo
la i Gdańska, gdzie stanowią część innych redakcji).
Redakcje te dysponują różnym czasem nadawania audy
cji - od 60 min . (Opole) do 215 min . (Poznań ) mie
sięcznie w programie lokalnym .
REDAKCJE MŁODZIEŻOWE TELEWIZJI. Proble
matyką młodzieżową w telewizji zajmują się następu
jące redakcje : redakcja publicystyki młodzieżowej , re
dakcja programów artystycznych dla młodzieży i tele
wizyjny klub „ Proton ”. Redakcja publicystyki mło
dzieżowej jest częścią naczelnej redakcji publicystycz
no -informacyjnej TV, natomiast redakcja programów
artystycznych dla młodzieży -- naczelnej redakcji pro
-

gramów artystycznych i kulturalnych TV.

Redakcja publicystyki młodzieżowej zajmuje się pub
licystyką na tematy światopoglądowe i obyczajowe; na
temat wyboru zawodu, miłości i małżeństwa, organi
zacji wolnego czasu, popularyzacji aktywnej postawy
społecznej . Podstawową formą realizowania programu
redakcji są półgodzinne audycje jednotematyczne.
Prócz tych audycji podjęto emitowanie wielotematycz
nego magazynu ,, Zbliżenia” (od stycznia 1964 roku).
Redakcja programów artystyrznych dla młodzieży
114
prowadzi od 1963 roku cykl programów poświęconych
artystycznym i kulturalnym osiągnięciom młodzieży
studenckiej. Uznając działalność studencką w dziedzi
nie teatru amatorskiego za interesującą nie tylko dla
środowiska akademickiego, redakcja przedstawia tele
widzom najlepsze z tych teatrów, łącząc występy z in
formacją publicystyczną o życiu studentów w ogóle
i ukazując sylwetki twórców przedstawień : reżyserów ,
autorów , kompozytorów i aktorów.
Telewizyjny klub młodzieżowy ,,Proton " działa od
września 1963 roku. Przygotowuje on dla młodzieży
programy rozrywkowe połączone z informacją z róż
nych dziedzin kultury, sztuki i życia społecznego. Pro
gram realizuje się w formie emitowanego przez tele
wizję wieczoru klubowego.
REGIONALNY RUCH STUDENCKI. Regionalny
ruch studencki wyrósł z zainteresowań młodzieży spra
wami społecznymi i ekonomicznymi kraju.
Ruch ten zarówno skupia wokół rodzimego powiatu
młodzież studiującą w różnych ośrodkach akademic
kich, jak i zespala w środowisku akademickim studen
tów pochodzących z danego regionu. Do tej drugiej
grupy dochodzą również ci, którzy związani są z regio
nem stypendiami fundowanymi.
Regionalny ruch studencki wiąże studiującą młodzież
z określonym terenem i stwarza w ten sposób warunki
do podejmowania przez studentów odpowiedzialnych
i społecznie sensownych decyzji co do przyszłego miej
sca pracy zawodowej. Ruch ten jest poważnym elemen
tem pozaadministracyjnym w systemie planowego roz
mieszczania kadry z wyższym wykształceniem .
Ruch regionalny odgrywa ponadto poważną rolę
w kształtowaniu właściwych postaw studiującej mło
dzieży koncentruje jej uwagę na przyszłej pracy

115
zawodowej , miejscu w społeczeństwie ; wiążąc ze śro
dowiskiem , nie dopuszcza do izolowania się studentów
od społeczności ludzi pracy.
Regionalny ruch studencki znajduje się w okresie
formowania ostatecznego kształtu organizacyjnego, jak
również kierunku i metod działania.
Ruch ten rozwija się w dwóch zasadniczych formach,
z których pierwszą, powołaną do życia wspólną uchwa
łą Prezydium KC ZMS i ZG ZMW oraz Komitetu Wy
konawczego RN ZSP z grudnia 1960 roku, są regional
ne ogniska studenckie, organizowane przy powiatowych
instancjach ZMS i ZMW.
Pierwsze regionalne ogniska studenckie powstały na
przełomie lat 1960/61 . W zorganizowanej w maju 1961
roku przez KC ZMS naradzie przewodniczących ROS
wzięło udział 36 osób . Aktualnie istnieje około 50
ognisk.
Drugą formą regionalnego ruchu studenckiego są
międzyuczelniane grupy regionalne powołane wiosną
1962 roku z inicjatywy Rady Naczelnej ZSP. Ruch ten
skupia w ośrodkach akademickich młodzież rekrutują
cą się z określonego regionu , jak również bardziej
aktywnych stypendystów.
Ruch ten nie jest jednolity w formie, skupia on bo
wiem zarówno ziomków z jednostek administracyj
nych powiatów (np. gorliczanie w Krakowie), jak
również ze znacznie większych obszarów (np. koszali
nianie w Poznaniu) .
Na przestrzeni roku 1963 powstały w takich ośrod
kach, jak Kraków, Poznań , Warszawa, Wrocław czy
Gliwice nowe, dynamiczne międzyuczelniane grupy
regionalne. Są to przede wszystkim Warmiacy i Mazu
rzy oraz Lubuszanie .
Międzyuczelniane grupy regionalne mają, w odróż
nieniu od regionalnych ognisk studenckich , ułatwione
116
bardziej naturalne warunki pracy, gdyż mogą prowa
dzić działalność praktycznie na przestrzeni całego roku.
Toteż, mimo zaledwie dwu lat istnienia, mają one
znaczny dorobek i wykazują stałą tendencję rozwojową.
W kwietniu 1961 roku Urząd Rady Ministrów wy
dał pismo do przewodniczących prezydiów wojewódz
kich i powiatowych rad narodowych w sprawie pracy
i opieki nad studentami. W piśmie tym wiele uwagi po
święcono konieczności udzielania poparcia i pomocy
przez rady narodowe studenckiemu ruchowi regional
nemu .

REZERWA PARTII. Określenie, zgodne z całą tra

dycją rewolucyjnego ruchu młodzieży, iż Związek Mło
dzieży Socjalistycznej jest rezerwą partii, należy rozu
mieć dwojako. Jako stwierdzenie, że ZMS, wszystkie
jego instancje i członkowie uważają za swój obowią
zek realizowanie, w miarę swych sił i środkami wła
ściwymi dla Związku Młodzieży, wszystkich wskazań
partii dotyczących budownictwa socjalistycznego, wy
chowania społeczeństwa i całokształtu życia społeczno
-politycznego oraz jako stwierdzenie, że dążeniem
ZMS jest należyte przygotowywanie młodych ludzi do
wstępowania w szeregi partii.
Deklaracja Ideowo-Programowa ZMS głosi: Pracuje
my pod ideowo-politycznym kierownictwem Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej. Chcemy, by najlepsi
spośród nas zasłużyli sobie na przyjęcie w jej szeregi.
Cała wychowawcza i praktyczna działalność Związku
służy włączeniu młodego pokolenia do świadomej rea
lizacji zadań wskazywanych przez partię. Dotyczy to
zarówno kształtowania socjalistycznych postaw moral
nych młodzieży , krzewienia marksistowskiej wiedzy
o świecie, jak i organizowania wysiłku produkcyjnego
młodzieży.

117
 Najlepsi, najbardziej świadomi i oddani sprawie soc
jalizmu członkowie ZMS. są w toku realizowanego przez
organizację procesu wychowawczego przygotowani do
ubiegania się o przynależność do partii. Przygotowanie
to obejmuje działalność ideowo -uświadamiającą oraz
kształtowanie w praktycznym działaniu właściwej po
stawy życiowej . Statut ZMS (rozdz. I, art. 4) mówi:
Zaszczytnym i odpowiedzialnym zadaniem ZMS jest
przygotowanie najlepszych swych członków do wstą
pienia w szeregi PZPR .
Wysiłki i ambicje ZMS w tej dziedzinie spotkały się
ze zrozumieniem i uznaniem partii. Statut PZPR,
uchwalony na III Zjeździe Partii w marcu 1959 roku,
dał temu wyraz postanowieniem : Dla członków ZMS
i ZMW opinia polecająca ich organizacji jest trakto
wana na równi z opinią członka partii (rozdz. I, art . 4,
pkt. b).
Znaczenie tego postanowienia statutowego polega na
rozciągnięciu na organizacje młodzieżowe wyłącznego
dotychczas uprawnienia członka partii prawa re
komendowania nowych członków . Jest ono dowodem
wielkiego zaufania partii do dojrzałości Związków . Po
stanowienie to obarcza ZMS poważną odpowiedzialno
ścią. Tak też zostało to zaszczytne uprawnienie przyję
te przez aktyw i instancje Związku .
Do dnia 1 lipca 1964 roku ponad 145 tysięcy człon
ków ZMS wstąpiło do Polskiej Zjednoczonej Partii Ro
botniczej z rekomendacji swojej organizacji.

ROZSZERZANIE ZASIĘGU ODDZIAŁYWANIA .

Stałą ambicją ZMS jest poszerzanie kręgu wychowaw
czego i ideowego oddziaływania na młodzież. Jest to
realizowane w dwóch płaszczyznach : przez wzrost li
czebny szeregów organizacji i przez obejmowanie róże
nymi formami działania młodzieży niezrzeszonej.
118
 ZMS zmierza do tego, w powiązaniu z ZMW , ZSP
i KMW , by w jak najpełniejszym stopniu reprezento
wać żywotne interesy całego młodego pokolenia miesz
kającego w miastach. Występując z wnioskami, uwa
gami lub postulatami wobec władz państwowych czy
gospodarczych z reguły ma na uwadze problemy i zja
wiska znacznie szersze niż sprawy samej organizacji.
Można tu wymienić na przykład postulaty IX Plenum
KC ZMS w sprawie sytuacji młodzieży w małych mia
steczkach lub w sprawie kształcenia i zatrudnienia mło
docianych . Takie reprezentowanie przez Związek inte
resów szerokich grup młodzieży, zarówno w skali kra
ju , jak i w skali każdego miasta, każdego zakładu i każ
dej szkoły, zyskuje organizacji uznanie i zaufanie oraz
poszerza zasięg oddziaływania ZMS.
Znakomita większość form praktycznej działalności
ZMS to działalność otwarta , dostępna wszystkim mło
dym ludziom , a nie tylko członkom Związku. Co naj
mniej dwa z pism wydawanych przez ZMS - dzien
nik ,, Sztandar Młodych " (patrz: SZTANDAR MŁO
DYCH ) i tygodniowy magazyn „ Dookoła świata ”
9

(patrz: DOOKOŁA ŚWIATA ) mają za główny cel

oddziaływanie na najszersze kręgi młodzieży niezorga
nizowanej , prezentowanie jej organizacji. Podobne za
dania spełniają w pewnej mierze redakcja młodzieżowa
Polskiego Radia (patrz: REDAKCJA MŁODZIEŻOWA
PR) i redakcje młodzieżowe TV (patrz: REDAKCJE
MŁODZIEŻOWE TV ). Ważką formą tego oddziaływa
nia są także publikacje związanego programowo z ZMS
Państwowego Wydawnictwa „ Iskry” (patrz: ISKRY).
Wszystkie placówki kulturalne i rekreacyjne ZMS,
np. kluby, takie placówki oświatowe jak uniwersytety
robotnicze są szeroko otwarte dla młodzieży nie nale
żącej do Związku.
Podobnie wszystkie przedsięwzięcia społeczno -byto
119
we ZMS noszą charakter otwarty . Tyczy to się np. osie
dli młodych (patrz: OSIEDLE MŁODYCH) i innych
form rozwiązywania trudności mieszkaniowych mło
dzieży, akcji pomocy początkującym pracownikom pod
hasłem „Kowalski nie jest sam " (patrz: KOWALSKI
NIE JEST SAM ) lub działalności ośrodków społeczno
-prawnych (patrz : OŚRODEK SPOŁECZNO - PRAWNY ).
Równocześnie ZMS nie ustaje w wysiłkach na rzecz
powiększenia swego stanu liczebnego , na rzecz bezpo
średniej rozbudowy szeregów organizacji. Troską orga
nizacji jest, by wzrost ten był stały i systematyczny,
nie kampanijny, a także by był należycie przygoto
wany. Przygotowaniom tym służą organizowane przy
instancjach powiatowych, miejskich i dzielnicowych
specjalne seminaria dla nowo wstępujących, na których
nowi członkowie zapoznają się w sposób metodyczny
z założeniami programowymi i organizacyjnymi ZMS.
Chodzi także o to, by wzrost dokonywał się przede
wszystkim w środowiskach młodzieży pracującej, by
były nim w szczególności obejmowane młode załogi
wielkoprzemysłowe, by oddziaływał właściwie na spo
łeczny skład Związku. Wyraźne możliwości i naturalną
konieczność dalszego wzrostu szeregów ZMS stwarza
dorastanie do wieku organizacyjnego młodzieży z bar
dzo licznych roczników wyżu demograficznego.
30 czerwca 1964 roku ZMS liczył 794 667 członków .

RYBNICKI OKRĘG WĘGLOWY. Rybnicki Okręg

Węglowy jest największym obiektem inwestycyjnym
okresu 1961–65 w Polsce, a jednocześnie największą
obecnie inwestycją węglową Europy. W planach per
spektywicznych przewiduje się wybudowanie w tym
dużym , bo zajmującym około 1 500 kilometrów kwa
dratowych, rejonie woj . katowickiego dwudziestu pię
ciu nowoczesnych kopalń, które będą eksploatowały za
120
soby siedmiu miliardów ton wysoko koksującego węgla
kamiennego.
Pełna rozbudowa ROW będzie łącznie kosztować
przeszło sto miliardów złotych . W okresie bieżącego
planu pięcioletniego wydatki sięgną 13,5 mld złotych .
O budowie nowych kopalń zadecydowała uchwała Ra
dy Ministrów z 1961 roku „ W sprawie kompleksowego
rozwoju ROW ” . Od tamtej pory oddano już do użytku
trzy nowoczesne kopalnie: „ 1 Maja”, „ Szczygłowice”
i „ Jastrzębie” . Trwa budowa następnych trzech : „Mo
szczenicy ”, „ Zofiówki” i „ Boryni”. W ROW zostanie
wybudowana także największa kopalnia węgla na świe
cie o zdolności wydobycia 15 tys. ton węgla na dobę ;
będzie to kopalnia „ Pniowek ” . Ogółem wydobycie wę
.

gla z kopalń ROW wzrośnie z 12,0 mln ton uzyskanych

w 1960 roku do 44,5 mln ton w 1980 roku i 67,9 mln .
ton w 1995 roku .
Obok kopalń powstają w ROW różnorodne inwe
stycje towarzyszące, gdyż zatrudnienie w tym rejonie
wzrośnie z 55 tys. osób w 1960 roku do ponad 138 tys.
osób w 1980 roku. Dla górników i ich rodzin zostanie
wybudowane w latach 1961–80 ponad 283 tys. izb
mieszkalnych .
Budowane kopalnie ROW znajdują się pod patrona
tem organizacji katowickiej największej wojewódz
kiej organizacji ZMS, liczącej według danych z dnia
1 I 1964 roku 125 tys. członków . 6 grudnia 1960 roku
przedstawiciele Ministerstwa Górnictwa i Energetyki,
Zarządu Głównego Związku Zawodowego Górników
i Komitetu Wojewódzkiego ZMS w Katowicach podpi
sali porozumienie, w którym stwierdza się między in
nymi:
...Odpowiadając na apel II Zjazdu ZMS oraz Uchwa
łę Prezydium KC ZMS w sprawie patronatu Związku
nad nowymi obiektami planu pięcioletniego, Komitet
121
Wojewódzki ZMS postanawia objąć patronat nad bu
dowaną kopalnią „ Jastrzębie ” w Rybnicko-Wodzisław
skim Okręgu Węglowym .
Patronat nad kopalnią „ Jastrzębie " jest pierwszym
patronatem organizacji wojewódzkiej ZMS w Polsce.
W „ Jastrzębiu ” przeciętny wiek załogi wynosi 28 lat.
Obok masowego uczestniczenia w Sztafecie „ Młodzież
Pięciolatce ”, w której w 1961 roku wzięło udział 1 000,
a w 1962 roku .- 2 500 młodych robotników , młodzież
zrzeszona w ZMS w „ Jastrzębiu" wystąpiła z inicja
tywą utworzenia technikum górniczego, uniwersytetu
robotniczego i wielu innych placówek oświatowych .
W chwili obejmowania patronatu organizacja ZMS
w „ Jastrzębiu ” liczyła 90 członków. W 1961 roku wzro
sła już do 520, a w 1962 roku do ponad 1000 człon
ków .
W dniu 4 XII 1962 roku w kopalni ,,Jastrzębie " roz
poczęto wydobycie węgla. Łącznie z budowaną obecnie
„ Moszczenicą"” kopalnia osiągnie tak zwany szczyt
eksploatacyjny w 1972 roku, dostarczając 14 tys. ton
węgla na dobę. Patronat ZMS nad ROW trwa. Obejmuje
on teraz „Moszczenicę” , „ Borynię”, „ Pniowek” i „Zo
fiówkę” . W przyszłości patronat ten zostanie rozcią
gnięty na następne budujące się kopalnie.
 S
SĄD KOLEZENSKI. Sąd koleżeński jest ciałem pra
cującym obok instancji Związku (obok komitetu woje
wódzkiego i Komitetu Centralnego ). Wojewódzki sąd
koleżeński jest wybierany przez konferencję woje
wódzką, w składzie od 5 do 7 osób, a Centralny Sąd
Koleżeński -
przez Zjazd , w składzie od 9-17 osób.
Prawo wnoszenia spraw na forum sądów koleżeńskich
mają członkowie ZMS i wszystkie organizacje i instan
cje Związku. Sąd ma także prawo wdrażać sprawę ze
swojej inicjatywy. Dla badania, rozpatrywania i orze
kania poszczególnych spraw sądy powołują ze swego
składu zespoły orzekające.
Statut ZMS (rozdz. IV, art. 45) mówi: Sądy kole
żeńskie współdziałają z komitetami w realizacji pro
gramu Związku poprzez czuwanie nad przestrzeganiem
Statutu i zasad życia wewnątrzzwiązkowego. Rozpatru
jąc skierowane do nich sprawy i odwołania współucze
stniczą w kształtowaniu postawy społecznej, moralnej
i zawodowej członków ZMS. Sądy koleżeńskie składają
sprawozdania ze swej działalności przed konferencjami
(Zjazdem ) oraz informują odnośne władze Związku
o swych spostrzeżeniach i wnioskach .
Sądy koleżeńskie są w swej statutowej działalności
niezależne od równoległych sobie komitetów (patrz :
STRUKTURA ORGANIZACYJNA ).

123
 SESJA POPULARNONAUKOWA MŁODZIEŻY
SZKOLNEJ, Sesje popularnonaukowe młodzieży szkol
nej organizowane były po raz pierwszy w związku
z dwudziestoleciem PRL , w okresie od lutego do lipca
1964 roku. Umożliwiły one uczniom szkół średnich po
głębienie wiedzy o przemianach społecznych i ekono
micznych, jakie zaszły w Polsce w minionym dwu
dziestoleciu . Zgodnie ze swoją nazwą sesje te miały
charakter naukowy i wymagały od uczestników
wszechstronnych przygotowań (zebranie i opracowanie
materiałów oraz informacji ilustrujących dorobek wła
dzy ludowej w regionie, w którym znajduje się szkoła ).
Organizatorami sesji w szkole były : komitet szkolny
ZMS i koła przedmiotowe. Tworzyły one zespół , który
uwzględniając specyfikę regionu, opracowywał wspól
ny plan sesji oraz sposób jego realizacji. Zespół dzielił
się następnie na sekcje, które, zależnie od obranego te
matu i kierunku zainteresowań, przeprowadzały bada
nia i opracowywały plansze, a następnie na podstawie
tych materiałów przygotowywały referat. Był on na
stępnie przedstawiany na posiedzeniu plenarnym sesji.
Sesje w szkołach były pierwszym i zasadniczym eta
pem akcji. Następnymi etapami były sesje międzyszkol
ne, wojewódzkie seminaria kół przedmiotowych oraz
zorganizowana w okresie od 8 do 22 lipca 1964 roku
sesja centralna. Zasadniczymi tematami tej sesji były
walka o narodowe i społeczne wyzwolenie Polski
w okresie okupacji oraz przemiany polityczne, społecz
ne i gospodarcze w dwudziestoleciu PRL .
Sesje popularnonaukowe młodzieży szkolnej były
przeprowadzane przy pomocy okręgowych komitetów
studenckich ZMS oraz studenckich kół naukowych . Ich
przedstawiciele uczestniczyli w wielu sesjach jako
współorganizatorzy.
Sesje popularnonaukowe młodzieży szkolnej są nową
124
formą działalności ZMS w szkołach . Dlatego też były
jednocześnie traktowane przez organizatorów jako
eksperyment wychowawczy.

SKŁADKA CZŁONKOWSKA . Opłacanie składki

członkowskiej jest jednym ze statutowych obowiązków
członka ZMS (rozdz. II Statutu, art. 7 i art. 10). W skła
dzie komitetu grupy działania zostało statutowo przewi
dziane stanowisko skarbnika. Skarbnik odpowiedzialny
jest za finansową gospodarkę grupy, a przede wszyst
kim za terminowe i systematyczne opłacanie składek
przez członków grupy.
Jak stwierdzono w sprawozdaniu Komisji Rewizyj
nej na II Zjeździe ZMS, przykłady świadczą, że w tych
grupach działania, które aktywnie uczestniczą w życiu
Związku, składki są na ogół wpłacane na bieżąco. Skład
ka członkowska jest przecież nie tylko formalnym obo
wiązkiem wobec organizacji, ale świadczy ona o stop
niu zaangażowania się każdego członka w działalność
grupy. Chodzi więc tutaj nie tylko o dodatkowe wpły
wy do budżetu, choć i to jest ważne, ale głównie o pra
widłowe spełnianie funkcji wychowawczej Związku.
Stan opłacania składek jest więc jednym z niebła
hych kryteriów oceny prężności grupy, dyscypliny jej
członków , poziomu pracy.
Plenum KC ZMS z listopada 1962 roku podjęło spec
jalną uchwałę „ W sprawie składki członkowskiej”
zmieniającą wysokość składki członkowskiej i zasady
jej odprowadzania do budżetu ZMS .
Kwartalna składka członkowska wynosi: 10 ,— zł dla
młodzieży pracującej, 3,- zł dla młodzieży szkolnej,
studentów i uczniów szkół przyzakładowych. Kwoty
zebrane ze składek przez grupy działania odprowadza
ne są na konto KP, KM, KD ZMS.

125
 SPARTAKIADA XX - LECIA PRL . Z inicjatywą zor
ganizowania spartakiad dla uczczenia Tysiąclecia
i XX - lecia PRL wystąpił w kwietniu 1960 roku do
władz sportowych naszego kraju II Krajowy Zjazd
ZMS. Władze sportowe inicjatywę przyjęły i uchwałą
GKKFIT został ogłoszony 5-letni ruch spartakiadowy
na lata 1960–64. Ruch spartakiadowy stał się czyn
nikiem mobilizującym i wzbogacającym formy upo
wszechnienia kultury fizycznej wśród społeczeństwa,
szczególnie w środowiskach dotąd najbardziej pod tym
względem opóźnionych. Przy ustalaniu kierunków ro
zwoju ruchu spartakiadowego wysunięto na pierwszy
plan spartakiady środowiskowe (zakład pracy , szkoła ,
wieś, gromada) oraz spartakiady powiatowe.
Dla aktywizacji poszczególnych terenów wprowadzo
no współzawodnictwo, które obejmowało następujące
elementy: ilość uczestników w imprezach sportowych,
ilość uczestników w pokazach , wyniki szkolenia aktywu
sportowego, osiągnięcia w społecznym budownictwie
urządzeń sportowych, wyniki masowej nauki pływania.
W ramach ruchu spartakiadowego rozwinęło się wiele
różnorodnych inicjatyw - na przykład ruch społecz
nego budownictwa sportowego. Dla potrzeb spartakiad
wyszkolono wiele dziesiątków tysięcy organizatorów
i sędziów sportowych, w znacznej części członków
ZMW i ZMS .
Centralna Spartakiada XX-lecia PRL , stanowiąca
podsumowanie ruchu spartakiad, odbyła się 22 lipca
1964 r. w Warszawie.

SPOŁECZNY SKŁAD. Społeczny skład ZMS określo

ny jest z jednej strony środowiskowym modelem pol
skiego ruchu młodzieżowego, z drugiej programowo
robotniczym charakterem samego Związku. Ukształto
wany w toku ostatnich lat model wyznacza dla ZMS
126
pole działania wśród pracującej i uczącej się młodzieży
miejskiej, a dla ZMW - wśród młodzieży bezpośrednio
lub pośrednio pracującej w rolnictwie i dziedzinach
z nim związanych , uczącej się na wsi lub kształcącej
się w zawodach rolniczych i pokrewnych . Od początku
swego istnienia we wszystkich dyskusjach i poszuki
waniach programowych ZMS określał się jako organi
zacja robotnicza , to znaczy przyznająca w swych po
czynaniach priorytet problemom młodzieży zatrudnio
nej bezpośrednio w produkcji, opierająca swą działal
ność przede wszystkim na aktywie robotniczym , kie
rująca swe główne ambicje wychowawcze na to wła
śnie środowisko. W praktyce około 50 procent składu
Związku stanowią młodzi robotnicy, a jeśli doliczyć
do nich ogół młodych pracowników gospodarki pro
cent ten jeszcze wzrośnie. Równocześnie ZMS rozbu-
dowuje swoje szeregi w środowiskach miejskich mło
dzieży uczącej się szybciej i efektywniej na ogół
wśród uczniów niż wśród studentów.
Dalsza systematyczna i równomierna rozbudowa
organizacji pozostaje jednym z czołowych zadań ZMS,
szczególnie w warunkach obecnego wyżu demograficz
nego, wchodzenia w wiek aktywności społecznej wy
jątkowo licznych roczników młodzieży. Chodzi przy
tym zarówno o to, aby rozbudowa ta nie miała chara
kteru kampanijnego, aby odbywała się w sposób na
turalny, w toku normalnej działalności wśród szero
kich rzesz młodzieży – jak i o to, aby nadal uwzględ
niała ona w należytej mierze młodzież pracującą,

w szczególności młodzież zatrudnioną bezpośrednio

w produkcji:
Założenia te nie znaczyły nigdy i nie znaczą nadal,
że wewnątrz Związku istnieje jakakolwiek nierówność
między poszczególnymi grupami młodzieży. Znakomita
większość absolwentów miejskich szkół wszystkich
127
szczebli podejmuje przecież w bliższej lub dalszej per
spektywie pracę w gospodarce narodowej, a tym sa
mym jest również głęboko zainteresowana w robotni
czym czy pracowniczym charakterze Związku.
Na dzień 30 VI 1964 roku młodzież robotnicza stano
wiła 34,88 procent ogółu członków ZMS, pracownicy
umysłowi 13,42 procent, uczniowie - 47,36 procent,
a studenci – 4,34 procent.

SPORTOWA I TURYSTYCZNA DZIAŁALNOŚC..

Związek Młodzieży Socjalistycznej ceni wysoko walory
wychowawcze i zdrowotne sportu, korzystny wpływ
współzawodnictwa sportowego, kształtowanie w zespo
le charakterów i postaw młodzieży.
ZMS -owska akcja obozownictwa łączy czynny wy
poczynek z realizacją programowych zadań Związku
oraz z poznawaniem różnych regionów naszego kraju.
Każdego roku, latem i zimą, w czasie trwania akcji
obozowej, Związek przeprowadza wiele imprez sporto
wych , rajdów, spływów , biwaków , zlotów itp.
Z inicjatywy ZMS zrodził się zaakceptowany przez
GKKFiT i CRZZ ruch spartakiad tysiąclecia obejmu
jący wielotysięczne rzesze młodzieży. Do osiągnięć
ZMS w dziedzinie upowszechnienia sportu należy usta
nowiona z inicjatywy Związku Sportowa Odznaka
Piętnastolecia, którą zdobyło ponad 200 tys. osób .
Związek ma też osiągnięcia w pracy szkoleniowej
wśród aktywu sportowego. W ostatnich latach prze
szkolono na różnych obozach i kursach wielu aktywi
stów ZMS, zajmujących się sportem i turystyką.
Coraz lepiej kształtuje się współpraca ZMS i Towa
rzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej (patrz: TKKF).
Jej rezultatem jest między innymi powstanie i rozwój
młodzieżowych ognisk TKKF. Rzeczowego i konkret
nego charakteru nabiera współpraca ZMS ze Szkolnym

128
Związkiem Sportowym i Akademickim Związkiem
Sportowym w organizowaniu życia sportowego uczniów
i studentów. ZMS rozwija ponadto współpracę z Pol
skim Towarzystwem Turystyczno -Krajoznawczym , Li
gą Obrony Kraju oraz wieloma zrzeszeniami i związ
kami sportowymi. Na uzyskanie dotychczasowych osią
gnięć ZMS w dziedzinie upowszechniania sportu i tu
rystyki wśród młodzieży wpłynęło w dużej mierze
odbyte w 1960 roku wspólne posiedzenie Plenum KC
ZMS z CRZZ w sprawach kultury fizycznej oraz po
moc, jakiej ZMS -owi udziela GKKFIT.
Celem sportowo-turystycznej działalności ZMS jest
upowszechnienie kultury fizycznej wśród młodzieży,
stworzenie ideowej atmosfery w ruchu sportowym oraz
realizowanie zasad ścisłego powiązania szerokiego ma
sowego ruchu ze sportem wyczynowym . Dlatego też
ZMS czyni wysiłki, aby wszystkie instancje i ogniwa
organizacji interesowały się pracą klubów i organizacji
sportowych, panującą w nich atmosferą, wychowaniem
młodzieży sportowej , aby śmiało podejmowały ważne
problemy ruchu sportowego, popularyzowały ZMS
wśród sportowców oraz propagowały sport i turystykę
wśród członków i aktywu ZMS.
ZMS uznaje za najważniejszą potrzebę szerszy i bar
dziej wszechstronny rozwój kultury fizycznej w śro
dowisku młodzieży pracującej , w środowiskach mło
dzieży na dużych budowlach przemysłowych oraz
w środowiskach małomiasteczkowych . Zadania te ZMS
rozwiązuje z innymi organizacjami, a zwłaszcza związ
kami zawodowymi.
W środowisku młodzieży szkolnej ZMS realizuje pro
gram całorocznych imprez sportowo-turystycznych.
ZMS - owskie Igrzyska Sportowe ( patrz:
Szkolne
SZKOLNE IGRZYSKA SPORTOWE) przyjęte zostały
przez Ministerstwo Oświaty i Szkolny Związek Spor
9 Od A do Z O ZMS 129
towy jako podstawa masowej działalności w dziedzinie
wychowania fizycznego w szkołach średnich wszystkich
typów.
Większość praktycznych zadań koncentruje się
w grupie działania ZMS oraz w komitecie zakładowym
(szkolnym lub uczelnianym ). Organizują one z udzia
łem członków ZMS i młodzieży niezrzeszonej różno
rodne sekcje sportowo - turystyczne, prowadzą działal
ność sportowo -turystyczną w ramach zakładowego
ogniska Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej ,
zapewniają udział młodzieży w akcji letniej ZMS
(patrz: OBÓZ WYPOCZYNKOWY) w obozach urzą
dzanych własnymi siłami lub przez wyższe instancje
oraz w imprezach „ Lata w mieście" (patrz : LATO
W MIEŚCIE) wycieczkach, biwakach, rajdach tu
rystycznych itp., budują także siłami społecznymi
swych członków i młodzieży obiekty i urządzenia spor
towe - boiska do piłki ręcznej, bieżnie i skocznie lek
koatletyczne, strzelnice itp.
Ponadto grupy działania ZMS, w oparciu o istnie
jący w zakładzie pracy klub sportowy lub też własny
mi siłami, przeprowadzają wszelkiego rodzaju rozgryw
ki w popularnych wśród załogi dyscyplinach sportu,
np. w piłce nożnej, siatkówce, koszykówce , tenisie sto
łowym , kometce, szachach, sportach obronnych itd.
W roku 1963 szereg grup przystąpiło do organizowania
„ Zakładowych ZMS -owskich lig sportowych ”.
Przy komitetach powiatowych i miejskich ZMS pra
cują komisje sportu i turystyki, które inicjują i nad
zorują przebieg przedsięwzięć i akcji ZMS. Komisje
te utrzymują w imieniu instancji więź z klubami spor
towymi i organizacjami sportowo -turystycznymi. Po
nadto ich zadaniem jest ocena wychowawczej pracy
klubów i sekcji sportowych oraz współdziałanie w tym
zakresie z zarządami, instruktorami i trenerami.
130
 Podobne zadania spełniają komisje sportu KW ZMS
oraz odpowiednie komórki tych komitetów . Zadania te
polegają na rozwijaniu masowej działalności sportowo
-turystycznej w wielkich miastach i znajdujących się
w budowie wielkich obiektach przemysłowych .

SPORTOWA ODZNAKA XX -LECIA PRL. Sportowa

Odznaka XX-lecia PRL została ustanowiona z inicja
tywy KC ZMS dla upamiętnienia historycznej roczni
cy, a także dla zachęcenia młodzieży do wzięcia naj
szerszego udziału w tych obchodach. Odznaka stanowi
dowód uczestnictwa w imprezach sportowych i tury
styczno -krajoznawczych organizowanych w związku
z obchodami XX -lecia Polski Ludowej.
Nad prawidłowym przebiegiem akcji zdobywania od
znak czuwa Ogólnokrajowa Komisja Sportowej Odzna
ki XX-lecia PRL składająca się z przedstawicieli Wy
działu Propagandy KC PZPR , Centralnej Rady Związ
ków Zawodowych, Komitetu Centralnego ZMS, Zarzą
du Głównego ZMW , Komendy Głównej ZHP, GKKF,
Głównego Zarządu Politycznego MON , Zarządu Głó
wnego PTTK, Zarządu Głównego LZS, Zarządu Głó
wnego ZS „ Gwardia ”, Totalizatora Sportowego, Aka
demickiego Związku Sportowego i Szkolnego Związku
Sportowego. Odpowiednikami Ogólnopolskiej Komisji
w terenie są wojewódzkie i powiatowe komisje sporto
wej odznaki XX - lecia PRL.
Wszystkie organizacje społeczne, które udzieliły po
parcia inicjatywie, zobowiązały się stworzyć odpowied
nie warunki dla masowego zdobywania odznaki. Spo
sób zdobywania odznaki w jednostkach wojskowych
i jednostkach wojsk wewnętrznych regulują odpowied
nie porozumienia przyjęte przez władze wojskowe we
współdziałaniu z Ogólnokrajową Komisją Sportowej
Odznaki XX-lecia PRL .

131
 Sportowa Odznaka XX-lecia PRL może być zdoby
wana w okresie od 22 lipca 1964 r. do 22 lipca 1965
roku . Ubiegać się o nią mogą obywatele PRL urodzeni
przed styczniem 1954 roku. Warunkiem zdobycia od
znaki jest czynny udział w sportowo -turystycznych
imprezach organizowanych z okazji XX-lecia Polski
Ludowej , a mianowicie w dwóch imprezach sportowych
nie wchodzących w ramy systemu rozgrywek polskich
związków sportowych, a więc w spartakiadach, spły
wach , rajdach , nauce plywania itp. , oraz w jednej
imprezie turystyczno-krajoznawczej , przez którą rozu
mie się wycieczkę dowolnym środkiem lokomocji poza
miejsce zamieszkania, na trasie nie krótszej niż 5 km ,
połączoną ze zwiedzaniem obiektu historycznego, zakła
du przemysłowego , rezerwatu przyrody itp.
Każdy ubiegający się o Sportową Odznakę XX -le
cia PRL otrzymuje kartę uczestnictwa. Po zakończeniu
określonej imprezy sportowej lub po wycieczce tury
styczno-krajoznawczej osoba ubiegająca się o odznakę
zgłasza się do organizatora imprezy z prośbą o odnoto
wanie uczestnictwa na karcie. Po zaliczeniu uczestni
ctwa we wszystkich wymaganych regulaminem impre
zach , uzyskuje się prawo kupna i noszenia odznaki.

XX

STATUT . Statut to obok Deklaracji Ideowo-Pro

gramowej podstawowy dokument programowy Związ
ku Młodzieży Socjalistycznej. Normuje on wewnętrz
132
ne życié organizacji, określa cele Związku i formy
jego działania . Znajomość Statutu jest jednym z pod
stawowych warunków przyjęcia do ZMS, gdyż od
przestrzegania jego zasad zależy przynależność do or
ganizacji. Statut obowiązuje w jednakowej mierze
wszystkich członków i wszystkie władze ZMS. Wszelkie
podejmowane uchwały i postanowienia, wszystkie po
czynania organizacji muszą być zgodne z jego duchem.
Na straży zasad statutowych stoi cała organizacja,
wszystkie instancje, a także sądy koleżeńskie (patrz:
SĄD KOLEŻEŃSKI) . Łamanie tych zasad pociąga za
sobą kary organizacyjne aż do wykluczenia ze Związku
włącznie.
Obowiązujący do III Zjazdu tekst Statutu ZMS zo
stał opracowany, jako projekt, przez komisję statutową
powołaną na IX Plenum KC, we wrześniu 1959 roku
i przyjęty - po dyskusji i poprawkach – przez
II Zjazd 29 kwietnia 1960 roku. Poprzedni tekst Statutu
uchwalił Zjazd Konstytucyjny w kwietniu 1957 roku.
Przyjęty przez II Zjazd Statut składa się z sześciu
rozdziałów podzielonych na pięćdziesiąt sześć artyku
łów . Rozdział I omawia cele i zadania Związku, II mó
wi o członkach Związku, ich prawach i obowiązkach,
III – o zasadach życia wewnętrznego, strukturze i wła
dzach Związku , IV – o zakresie praw i obowiązków
władz Związku, V – o hymnie, legitymacji, stroju
i znaczku Związku, VI zawiera postanowienia końcowe,
poświęcone funduszom Związku, jego prasie, osobo
wości prawnej oraz trybowi, w jakim mogą ulegać
zmianie podstawowe dokumenty programowe Związku.
Zmiany Statutu może dokonać jedynie Zjazd ZMS
zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej
2/3 delegatów na Zjazd (patrz: STRUKTURA ORGA
NIZACYJNA oraz PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁONKA
ZMS).

133
 STRUKTURA ORGANIZACYJNA . ZMS jest organi
zacją zbudowaną na zasadach centralizmu demokra
tycznego, który zakłada najszersze prawo wypowiedzi
i krytyki dla wszystkich członków i jednolitą dla
wszystkich członków dyscyplinę, podporządkowanie się
mniejszości w sprawach uchwalonych przez większość,
obieralność wszystkich stanowisk i obowiązek składa
nia sprawozdań przez wybrane władze z ich działalno
ści, obowiązującą moc uchwał instancji wyższych dla
niższych, jawność życia organizacyjnego.
Wybory w ZMS są tajne i zyskują prawomocność
przy obecności co najmniej 2/3 uprawnionych do gło
sowania. Na życzenie większości głosujących wybory
mogą być w grupach działania przeprowadzane jawnie.
Obowiązuje zwykła większość oddanych prawomocnie
głosów ; tym samym trybem przyjmowane są wszelkie
postanowienia przechodzące przez głosowanie.
Najwyższą władzą Związku na każdym szczeblu jest
odpowiednie zebranie ogólne członków lub konferencja
delegatów. Poza prawem wybierania władz (komite
tów) odpowiedniego szczebla, zgodnie ze Statutem
ZMS (rozdz. IV, art. 42) konferencje podejmują
uchwały, określające kierunek działalności Związku na
swoim terenie, zgodnie z programem Związku i uchwa
łami władz wyższych, dokonują oceny działalności
organizacji, komitetów, sekretariatów i ich członków .
Obok komitetów konferencje (zjazdy) wybierają na
odpowiednich szczeblach komisje rewizyjne (patrz:
KOMISJA REWIZYJNA) i sądy koleżeńskie (patrz:
SĄD KOLEŻEŃSKI) .
Komitety wybierają ze swego składu sekretariaty od
powiednich szczebli oraz powołują jako ciała progra
mująco-pomocnicze komisje problemowe lub rady, zaj
mujące się poszczególnymi dziedzinami działalności
Związku.

134
 Podstawowym ogniwem ZMS jest grupa działania
(patrz: GRUPA DZIAŁANIA ) tworzona w miejscu pra
cy lub nauki członków ZMS, kierowana przez komitet
grupy wraz z sekretarzem grupy . Na tych samych za
sadach co grupa działania jest zbudowana grupa tere
nowa (patrz: GRUPA TERENOWA) skupiająca mło
dzież nie związaną wspólnym miejscem pracy lub nau
ki.

W zakładach pracy , szkołach, uczelniach i instytu

cjach, w których działa więcej niż jedna grupa działa
nia , członkowie wszystkich tych grup tworzą wspólnie
zakładową, szkolną lub uczelnianą organizację ZMS,
kierowaną przez komitet zakładowy. Na tych samych
zasadach i z tymi samymi uprawnieniami pracują
w mniejszych ośrodkach miejskich , w osadach ko
mitety miasteczkowe ZMS, kierujące miasteczkową czy
osadową organizacją.
Delegaci poszczególnych organizacji i grup działania
z terenu powiatu, miasta lub dzielnicy wybierają na
swojej powiatowej, miejskiej lub dzielnicowej konfe
rencji komitet powiatowy, miejski lub dzielnicowy
(patrz: KOMITET POWIATOWY , MIEJSKI, DZIEL
NICOWY) wraz z sekretariatem komitetu. W więk
szych ośrodkach akademickich na tych samych zasa
dach i z tymi samymi uprawnieniami pracują okręgo
we komitety studenckie (patrz: OKRĘGOWY KOMI
TET STUDENCKI). Te same uprawnienia może Komi
tet Centralny nadawać komitetom największych orga
nizacji zakładowych .
Konferencja delegatów organizacji powiatowych ,
miejskich , dzielnicowych i największych organizacji
zakładowych z terenu województwa wybiera swój ko
mitet wojewódzki (patrz: KOMITET WOJEWÓDZKI)
wraz z sekretariatem komitetu.
Zjazd (patrz: ZJAZD ) delegatów organizacji woje
135
wódzkich i największych organizacji zakładowych wy
biera Komitet Centralny ( patrz: KOMITET CENTRAL
NY) wraz z Prezydium KC i powołuje Sekretariat KC.
Statut ZMS mówi (rozdz. IV, art. 43) :
Komitety ZMS wszystkich szczebli kierują działal
nością Związku na swoim terenie między konferencja
mi zgodnie z ich uchwałami i postanowieniami instan
cji nadrzędnych oraz (rozdz. IV, art. 44) : Prezydium
KC i sekretariaty KW, KP (KM, KD) są organami wy
konawczymi komitetów. Kierują one pracą podległych
ogniw Związku między plenarnymi posiedzeniami ko
mitetów i mają obowiązek składania sprawozdań ze
swej działalności przed plenum komitetu (patrz : STA
TUT oraz AKTYW ).

STUDENCKI OŚRODEK DYSKUSYJNY . Studencki

ośrodek dyskusyjny ma charakter otwartego, wszech
nicowego klubu dyskusyjnego, inicjującego i prowa
dzącego szeroką i wielotematyczną działalność kształ
ceniową. Jego podstawową funkcją jest kształcenie
szerokiego aktywu dla organizacji studenckich ZMS,
a stosowanymi najczęściej formami pracy – odczyty,
dyskusje, spotkania z działaczami politycznymi, go
spodarczymi, kulturalnymi itp.
Rodowodu SOD należy szukać w wieczorowych
szkołach aktywu powołanych przez VI Plenum KC
ZMS w grudniu 1958 roku (patrz: WIECZOROWA
SZKOŁA AKTYWU ). W 1960 roku zmieniono nazwę
działających w środowisku studenckim wieczorowych
szkół aktywu na studenckie ośrodki seminaryjne,
a w 1961 roku przyjęto obowiązującą nazwę studen
ckich ośrodków dyskusyjnych . W niektórych wyższych
uczelniach działają jednak nadal wieczorowe szkoły
aktywu.
Dotychczas zorganizowano 56 SOD . Ich działalność

136
uzupełniają inne formy kształcenia o charakterze spe
cjalistycznym (kursy, obozy kształceniowe itp.), roz
wijane przez ZMS w środowiskach studenckich.

SZKOLNE IGRZYSKA SPORTOWE. Szkolne Igrzy

ska Sportowe ZMS są masową i powszechną imprezą
sportowo -turystyczną, stanowiącą całoroczny program
działalności w tej dziedzinie szkolnych grup ZMS.
Zostały one zainicjowane przez KC ZMS w roku szkol
nym 1962/63.
Program Igrzysk jest realizowany przez grupy dzia
łania ZMS wspólnie z radami SKS w formie zawodów
przygotowawczych bądź eliminacji do mistrzostw
szkolnych i Szkolnego Związku Sportowego.
Program Igrzysk został opracowany przy pomocy
Ministerstwa Oświaty i GKKFIT .
Igrzyska w szkole organizuje i przeprowadza sama
młodzież pod nadzorem nauczycieli, którzy wystę
pują w charakterze konsultantów.
Program Igrzysk obejmie najbardziej lubiane przez
młodzież i dostępne dla niej dyscypliny sportowe.
Ich program obejmuje 13 następujących dyscyplin
sportowych: imprezy turystyczno- rozrywkowe, zgady
wanka terenowa, trójbój lekkoatletyczny, piłka ręczna,
piłka nożna, piłka siatkowa, koszykówka, biegi płaskie
na nartach , jazda szybka na lodzie, tenis stołowy, sza
chy, współzawodnictwo w zdobywaniu kart pływac
kich, regionalne dyscypliny sportowe uprawiane przez
szkołę, a nie objęte programem Igrzysk .
Sprawy szczegółowe dotyczące systemu organizacji
i punktowania oraz regulaminy zawiera specjalne wy
dawnictwo pt. „ Szkolne Igrzyska Sportowe” wydawa
ne przez Ośrodek Programowo-Metodyczny przy Wy
dziale Młodzieży Szkolnej KC ZMS.
137
 SZTAB PATRONATU . Sztab patronatu jest organem
wykonawczym organizacji ZMS, działającej na terenie
budowy obiektu przemysłowego znajdującego się pod
patronatem ZMS (patrz: PATRONAT NAD OBIEKTA
MI PRZEMYSŁOWYMI). Działa on przy komitecie
zakładowym ZMS, współpracując bezpośrednio z kie
rownictwem obiektu . Zasięg działania sztabu obejmu
je zarówno teren budowy, jak i przedsiębiorstwa ko
operujące. Z tymi ostatnimi sztab współpracuje głów
nie poprzez działające w nich organizacje ZMS.
Sztab patronatu zostaje powołany przez komitet za
kładowy lub międzyzakładowy ZMS w porozumieniu
z instancją Związku sprawującą patronat .
Komite
tem Centralnym lub komitetem wojewódzkim ZMS.
Może on , zależnie od potrzeb , dzielić się na sekcje (np.
sekcja interwencji wewnętrznej i zewnętrznej). Po
nadto na wniosek sztabu poszczególne grupy działania
ZMS mogą powoływać własne zespoły kontrolno- in
terwencyjne, które bezpośrednio z nim współpracują.
Sztab patronatu organizuje warunki dla terminowe
go wykonywania zadań produkcyjnych, utrzymuje
ścisłą więź z kierownictwem obiektu , informując
o stwierdzonych niedociągnięciach i starając się do
pomóc w ich likwidacji. W wypadku zagrożenia ter
minowego wykonania zadań produkcyjnych sztab in
terweniuje także w przedsiębiorstwach kooperujących .
Zespoły kontrolno-interwencyjne grup działania
ZMS rozwijają i uzupełniają działalność sztabu pa
tronatu. Z jednej strony – realizują one postulaty
i wnioski sztabu , a z drugiej informują sztab
o wszelkich niedociągnięciach, z jakimi stykają się
poszczególne grupy działania ZMS oraz o tym , jak
zdaniem młodzieży — niedociągnięcia te należy usuwać.
Zasadą obowiązującą w pracy każdego sztabu patro
natu ZMS jest elastyczność i operatywność działania .

138
Sztab patronatu, zależnie od aktualnych potrzeb,
przyjmuje często dodatkowo patronat wycinkowy dla
zapewnienia realizacji szczególnie trudnych i pilnych
zadań zarówno gospodarczych , jak i socjalnych. Może
to być np. budowa określonej części obiektu, zapew
nienie terminowych dostaw , werbunek pracowników
lub problemy bytowe pracującej młodzieży. Typowym
przykładem takiej koncentracji wysiłku ZMS była
przeprowadzona przez sztab patronatu Kombinatu
Górniczo - Energetycznego Turów w latach 1961–1962
„ Akcja 400 ” , w czasie której między innymi interwe
niowano w 120 zakładach produkcyjnych w całym
kraju, lub budowa osiedla mieszkaniowego im . Patro
natu ZMS na 5 tys. mieszkańców w Płocku .

SZTAFETA „ MŁODZIEŻ PIĘCIOLATCE”. 2 I 1962 r.

.

młodzież 11 warszawskich zakładów pracy (FSO Że

rań , Huta Warszawa” , Zakłady im. Róży Luksemburg,
Zakłady im . G. Dymitrowa, Polskie Zakłady Optycz
ne, WSK -Okęcie, A-3 im . Krasickiego , Parowozownia
Warszawa -Praga, T-12, Przedsiębiorstwo Transporto
we PKS oraz Przedsiębiorstwo Robót i Gospodarki
Komunalnej ) rzuciła hasło masowego współzawodni
ctwa o szybsze wykonanie zadań planu pięcioletniego.
Współzawodnictwo to nazwano Sztafetą „ Młodzież Pię
ciolatce ” (w skrócie „ M -5 ” ), a jego inicjatorzy ogło
sili się pierwszą zmianą tej Sztafety. W ciągu kilku
dni udział w Sztafecie zgłosiła, podejmując różnorodne
cenne zobowiązania i wpisując je do ,,Złotej Księgi
Sztafety ”, młodzież wielu zakładów pracy w kraju .
Prezydium KC ZMS w dniu 24 I 1962 r. uznało Szta
fetę za współzawodnictwo ogólnokrajowe i zwróciło
się z apelem do młodzieży pracującej oraz uczniów
i studentów o przystępowanie do jej następnej zmia
139
ny, a więc podejmowania masowych zobowiązań.
W apelu tym między innymi czytamy:
Zasadniczym kierunkiem podejmowanych zobo
wiązań powinno być stałe podnoszenie wydajności
pracy poprzez wprowadzanie postępu technicznego
i udoskonaleń racjonalizatorskich , doskonalenia kwa
lifikacji zawodowych, polepszenie organizacji i kultu
ry pracy, pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych
i czasu pracy, oszczędność surowców, materiałów
i energii. Niech nikogo z młodych nie zabraknie w sze
regach walczących o przedterminową realizację nowe
go planu pięcioletniego planu dalszego, wszech
stronnego rozwoju naszej socjalistycznej ojczyzny...
Ocena przebiegu Sztafety Młodzież Pięciolatce”
przeprowadzona po roku na podstawie danych z dzie
sięciu województw wykazała, że wzięło w niej udział
55 % ogólnej ilości grup działania oraz 56 % ogółu
członków ZMS. Łącznie w Sztafecie w 1962 roku ucze
stniczyło ponad 23 400 brygad produkcyjnych.
Charakterystyczną cechą Sztafety była wielka róż
norodność podejmowanych zobowiązań. Między inny
mi w wyniku ich realizacji w 1962 roku w woj. ka-
towickim wydobyto ponad plan 435 tys. ton węgla
i wytopiono 16 tys. ton stali, a w woj . poznańskim
osiągnięto znaczne oszczędności, rozwijając działalność
Kas Oszczędności Stali. Sztafeta wpłynęła poważnie
na rozwój współzawodnictwa pracy: w omawianym
okresie ilość brygad produkcyjnych, walczących o ty
tuł BPS , zwiększyła się z 6 145 do 14 200, a 558 bry
gad tytuł ten zdobyło. Sztafeta przyczyniła się rów
nież do ożywienia ruchu racjonalizatorskiego i wzro
stu zainteresowania młodzieży problemami techniki.
Sztafeta „Młodzież Pięciolatce" poprzedziła podej
mowanie zobowiązań jako Czynu Młodzieży na XX
-lecie PRL (patrz: CZYN MŁODZIEŻY NA XX -LECIE

140
PRL ); w wielu zaś województwach Czyn był bezpo
średnią kontynuacją Sztafety, a zobowiązania podjęte
w jego ramach były jednocześnie zobowiązaniami
Sztafety.

„SZTANDAR MŁODYCH ” . „ Sztandar Młodych " jest

codziennym pismem młodzieży. Powstał 1 maja 1950
roku jako dziennik Związku Młodzieży Polskiej . Obec
nie jest wspólnym pismem Związku Młodzieży Socja
listycznej i Związku Młodzieży Wiejskiej .
,,Sztandar Młodych " ma własne, istotne miejsce
w całokształcie form wychowawczego oddziaływania
ZMS. Dostarcza on szerokim rzeszom młodzieży bie
żącej informacji politycznej , gospodarczej, kulturalnej ,
sportowej itp. Podejmuje problematykę poszczegól
nych środowisk młodzieżowych, zbliżając wzajemnie
młodzież miejską i wiejską. Występuje z interwencja
mi w trudnych sprawach młodych ludzi. Informuje
młodzież niezorganizowaną o poczynaniach i inicjaty
wach ZMS, zbliża do niej organizację.
Wiele przedsięwzięć i kampanii prowadzi ZMS
wspólnie lub za pośrednictwem „ Sztandaru Młodych” .
Dotyczy to na przykład kampanii na rzecz zapewnie
nia mieszkań dla młodzieży, prowadzonej pod hasłem
„ Kowalski nie jest sam ” działalności zmierzającej do
otoczenia opieką pracowników stawiających pierwsze
kroki w zakładach , interwencji na obiektach patrona
ckich ZMS, rekrutacji młodzieży do Ochotniczych
Hufców Pracy itp. Na łamach „ Sztandaru Młodych ”
>

zabierają głos działacze ZMS.

Redakcja „ Sztandaru Młodych" organizuje liczne
spotkania czytelnicze, konkursy i ankiety, jej pracow
nicy występują jako lektorzy w organizacjach ZMS.
„ Sztandar Młodych ” wytworzył określony typ mło
dzieżowego dziennika – żywo redagowanego, komen

141
tującego zamieszczone informacje. W zespole redak
cyjnym pracuje wielu laureatów nagrody im . J. Bru
na przyznawanej corocznie najzdolniejszym młodym
dziennikarzom .
1 stycznia 1964 roku nakład ,, Sztandaru Młodych "
wynosił 120 000 egzemplarzy.
Adres redakcji: Warszawa, ul. Wspólna 61 ,

M
YC AR
H
OD ND
ME ZTA
S S
 Ś
SWIATOWA FEDERACJA MŁODZIEŻY DEMO
KRATYCZNEJ. Swiatowa Federacja Młodzieży Demo-
kratycznej jest międzynarodowym demokratycznym
stowarzyszeniem organizacji młodzieżowych . Skupia
ona postępowe i demokratyczne organizacje ze 130 kra-
jów świata, zrzeszające łącznie około 110 mln młodzie
ży. Komitet Wykonawczy, Biuro i Komisja Rewizyjna.
ŚFMD mieszczą się w Budapeszcie.
Najwyższą władzą ŚFMD jest Zgromadzenie Orga-
nizacji Członkowskich . Członkami ŚFMD są m. in .
trzy polskie organizacje Związek Młodzieży Socja
listycznej, Związek Młodzieży Wiejskiej i Związek
Harcerstwa Polskiego. Zrzeszenie Studentów Polskich
jest członkiem Międzynarodowego Związku Studentów ..
ŚFMD powstała w 1945 roku w Londynie. Utworzo
no ją w myśl decyzji konferencji przedstawicieli mło- .
dzieży 63 krajów świata, poświęconej sprawom walki .
o pokój , przyjaźni między narodami i szczęśliwej przy
szłości młodzieży. Na konferencji londyńskiej Polskę
reprezentowało 19 delegatów działających wtedy orga
nizacji młodzieżowych, to jest: ZWM , ZMW RP „Wi
ci ”, OM TUR, ZMD i ZHP. Uczestnicy konferencji
londyńskiej ślubowali: ...umacniać jedność młodzieży
na całym świecie. Młodzieży różnych ras, koloru skó- .
ry, narodowości i wierzeń . Przyrzekamy zlikwidować
143 ,
wszelkie ślady faszyzmu, ustanowić między wszystki
mi ludźmi na świecie szczerą przyjaźń. Przyrzekamy
strzec słusznego i trwałego pokoju, walczyć o zlikwi
dowanie nędzy ...
Cele i zadania ŚFMD określa Statut Federacji:
W ŚFMD skupiają się organizacje młodzieżowe róż
nych krajów o różnych programach politycznych , wie
rzeniach, o rozmaitych formach działania , które na
bazie równości i w duchu poszanowania całkowitej nie
zależności wyrażają zgodę na wzajemne koordynowa
nie swoich wysiłków w celu lepszego zaspakajania
potrzeb i dążeń młodzieży, w walce o demokrację,
przyjaźń i pokój na świecie.
Do ŚFMD należą związki i ugrupowania młodzieży
o zasięgu krajowym . Statut rozróżnia dwie kategorie
członków: rzeczywistych i zrzeszonych . Organizacje
należące do Federacji, jako członkowie zrzeszeni, nie
są obowiązane do przyjmowania całego programu
ŚFMD . Uczestniczą one w pracach Federacji, przyj
mując odpowiadającą im część programu.
ŚFMD jest członkiem Komitetu Międzynarodowych
Organizacji Pozarządowych przy UNESCO. Wnosi na
międzynarodowe forum problemy młodego pokolenia.
Działalność Federacji przybiera bardzo różnorodne
formy. Na szczególne podkreślenie zasługuje to wszyst
ko, co robi ona w celu rozwijania solidarności z mło
dzieżą krajów wyzwalających się spod jarzma kolonia
lizmu oraz niesienia pomocy krajom nowo wyzwolo
nym . W tym celu istnieje przy ŚFMD Międzynarodo
wy Fundusz Solidarności. Federacja była organizato
rem kampanii młodzieżowych przeciw wojnie w Wiet
namie , Korei i w Algierii, przeciw agresji na Kubie.
Opracowała szereg dokumentów o sytuacji młodzieży
na świecie i przedstawiła je opinii publicznej oraz
Organizacji Narodów Zjednoczonych.

144
 W czasie Zgromadzenia Organizacji Członkowskich ,
które odbyło się w Warszawie w dniach 10—16 VIII
1962 roku , ustalono najważniejszy w obecnej chwili
kierunek działania Federacji: walkę o zaprzestanie
prób z bronią jądrową, o zawarcie układu o powszech
nym i całkowitym rozbrojeniu pod kontrolą międzyna
rodową, o likwidację baz na obcych terytoriach, utwo
rzenie stref bezatomowych oraz rozwiązanie problemu
Niemiec i Berlina Zachodniego . Zgromadzenie przyję
ło wówczas do ŚFMD 47 nowych organizacji młodzie
żowych z 28 krajów.
Poprzednie kongresy Zgromadzenia Organizacji
Członkowskich odbywały się: założycielski w Londy
nie w 1945 roku , w Budapeszcie w 1949 roku, w Bu
kareszcie w 1959 roku, w Kijowie w 1957 roku (na
kongresie tym dokonano analizy błędów popełnionych
w poprzednim okresie oraz zmieniono nazwę najwyż
szego organu ŚFMD na Generalne Zgromadzenie Orga
nizacji Członkowskich ) i w Pradze w 1959 roku.
Najpopularniejszą formą działalności ŚFMD są Fe
stiwale Młodzieży i Studentów o Pokój i Przyjaźń . Fe
stiwale odbyły się dotychczas: w Pradze - w 1947 ro
ku, w Budapeszcie w 1949 roku, w Berlinie w 1951
-

roku, w Bukareszcie w 1953 roku, w Warszawie

w 1955 roku, w Moskwie - w 1957 roku, w Wiedniu
w 1959 roku i w Helsinkach w 1962 roku . Festiwale
stają się w coraz większym stopniu wielką polityczną
dyskusją. Hasłem festiwali jest : Lepiej spotykać się na
boiskach, w salach koncertowych i w klubach dysku
syjnych niż na polach bitew. Najbliższy festiwal
w roku 1965 odbędzie się w Algierze.
ŚFMD obchodzi corocznie Międzynarodowy Dzień
Młodzieży ( 10 listopada) , Dzień Walki Przeciwko Ko
lonializmowi, O Pokojowe Współistnienie Narodów
10 - Od A do Z O ZMS
145
(24 kwietnia) oraz Międzynarodowy Tydzień Młodzieży
(21—28 marca ).
Hymnem ŚFMD jest pieśń „Naprzód młodzieży świa
ta” (słowa : Lew Oszanin, słowa polskie: Krzysztof
Gruszczyński, muzyka: Aleksy Nowikow ).
ŚFMD wydaje własne pismo w 11 językach pod ty
tułem: „ Młodzież Świata ” . Polska edycja znana jest
pod tytułem „ Radar” . Adres redakcji: Warszawa,
ul. Smolna 40.

LA P
ST EA
IN CE
FO
TH UNITE

FORWARD TOP

G
R
YOU

FEDERATION
WORLD FED
DEMOCRATIC YOUTH

1
 T
TARNOBRZEG. Ogromne, bo sięgające 120 mln ton
czystej siarki, tarnobrzeskie zloża rudy siarkowej są -
po złożach amerykańskich - najbogatszymi w świecie.
Do prac wstępnych przy ich eksploatacji przystąpiono
w 1957 roku . Wtedy to rozpoczęto w okolicach Tarno
brzegu budowę: w Piasecznie - kopalni siarki i w Ma
chowie — zakładu przetwórczego. W 1958 roku pierw
sze transporty rudy siarki powędrowały z Tarnobrzegu
do zakładu eksperymentalnego w Ogorzelcu na Dolnym
Śląsku. Tam też otrzymano pierwszą czystą tarnobrze
ską siarkę. W 1958 roku – 9 tys. ton, w 1959 roku –
- -

11 tys. ton , a w 1960 roku 20 tys. ton. W tym też rc

ku uruchomiono zarówno kopalnię w Piasecznie, jak
i kombinat w Machowie . Polska zajęła na światowej
liście producentów siarki szóste miejsce.
Był to pierwszy etap budowy Kopalni i Zakładów
Przetwórczych Siarki im. M. Nowotki. Obecnie buduje
się w Machowie drugą kopalnię siarki oraz rozbudo
wuje się kombinat. Po zakończeniu tych inwestycji tar
nobrzeskie kopalnie będą dostarczały ponad 7 mln ton
rudy siarkowej rocznie. Z rudy tej zakłady przetwórcze
otrzymają około 1,5 mln ton czystej siarki . Polska zaj
mie wówczas drugie miejsce na światowej liście pro
ducentów tego cennego minerału.
Kombinat tarnobrzeski osiągając pełną zdolność pro

147
dukcyjną dostarczy rocznie 400 tys. ton kwasu siarko
wego. Z części tego kwasu będzie się produkować około
600 tys. ton superfosfatu rocznie, a więc tyle, ile w 1959
roku produkował cały krajowy przemysł chemiczny.
Wykorzystanie tego nawozu mineralnego umożliwi
zwiększenie w skali rocznej plonów zbóż o około 850
tys. ton. Wiele wydziałów kombinatu produkować bę
dzie także w oparciu o siarkę inne potrzebne gospodar
ce narodowej produkty.
Kopalnie i Zakłady Przetwórcze Siarki im . M. No
wotki są obiektem gospodarczym znajdującym się od
1961 roku pod patronatem krajowej organizacji ZMS.
W pierwszym roku patronatu przy budowie kombinatu
pracowało 525 członków ZMS . Według danych z dnia
1 I 1964 roku tarnobrzeska organizacja ZMS liczyła już
900 członków na około 4 000 pracowników . Są oni zrze
szeni w 36 grupach działania. W kopalniach i zakła
dach przetwórczych siarki pracuje 68 brygad, z któ
rych 9 zdobyło tytuł Brygady Pracy Socjalistycznej .
Do realizacji szczególnie trudnych zadań zostały skie
rowane brygady młodzieżowe, które pracują przy taś
mociągach, przy zdejmowaniu w kopalniach odkrywko
wych tak zwanego nakładu i w elektrociepłowni. Sztab
interwencyjny ZMS zwrócił ponadto szczególną uwagę
na kwalifikacje załogi. Z inicjatywy sztabu KSR kom
binatu zatwierdziła perspektywiczny plan kształcenia
kadr . Ponadto zorganizowano uniwersytet robotniczy
i technikum. Sztab troszczy się również o terminowość
dostaw niezbędnych urządzeń, które dla potrzeb ko
palni produkuje aż 96 różnych zakładów przemysło
wych z terenu całej Polski.

TOWARZYSTWO KRZEWIENIA KULTURY FI

ZYCZNEJ. Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycz
nej jest społeczną organizacją powołaną do upowszech
148
niania sportu i ćwiczeń ruchowych we wszystkich śro
dowiskach ludności miejskiej . Troszczy się szczególnie
o stwarzanie dogodnych warunków rozwoju kultury fi
zycznej w małych miastach, zakładach pracy i środo
wiskach miejskich dotychczas zaniedbanych. Rozwija
ruch campingowo-turystyczny w powiązaniu z progra
mem wychowania fizycznego oraz stara się o zapewnie
nie wypoczynku po pracy w dnie powszednie i świą
teczne przez organizowanie podmiejskich ośrodków wy
poczynku, plaży, lodowisk, pływalni, przystani kajako
wych, wypożyczalni sprzętu sportowo-turystycznego
itp.
Podstawową komórką organizacyjną TKKF jest og
nisko statutowe lub ognisko regulaminowe . Ogni
sko statutowe ma osobowość prawną, obejmuje swym
zasięgiem określone środowisko lub obszar zamieszka
nia i otrzymuje dotację zarządu wojewódzkiego TKKF.
Ognisko regulaminowe działa w określonym zakładzie
pracy, w ścisłym powiązaniu z radą zakładową, przez
którą jest dotowane . TKKF powstało w 1957 roku.
Od pierwszych chwil swojego istnienia Towarzystwo
nawiązało szczególnie bliską współpracę ze Związkiem
Młodzieży Socjalistycznej i związkami zawodowymi.
W marcu 1958 roku zostało zawarte porozumienie mię
dzy Prezydium ZG TKKF a Sekretariatem KC ZMS,
które określa kierunki i formy ścisłego współdziałania
między obu organizacjami na wszystkich szczeblach .
W roku 1960 CRZZ i KC ZMS na plenarnym posiedze
niu w sprawach wychowania fizycznego objęły patro
nat nad TKKF. W oparciu o uchwały tego plenum
zrealizowano wspólnie wiele inicjatyw propagandowych
i organizacyjnych np.: masowe zdobywanie Sportowej
Odznaki XX-lecia PRL (patrz : SPORTOWA ODZNA
KA XX-LECIA PRL) , masowa nauka pływania , upo
wszechnienie sportów zimowych i budowa ślizgawek,
149
wspólne szkolenie organizatorów sportu i turystyki itp .
Wielu działaczy ZMS pracuje w instancjach i ogniskach
TKKF i wielu działaczy TKKF uczestniczy w pracach
komisji sportowo -turystycznych, istniejących przy in
stancjach ZMS. TKKF zorganizowało sieć ognisk mło
dzieżowych przy powiatowych, dzielnicowych i miej
skich instancjach ZMS. Są one terenem praktycznej
działalności ZMS w dziedzinie upowszechniania sportu
i turystyki wśród młodzieży.

TRADYCJE. Związek Młodzieży Socjalistycznej jest

spadkobiercą tradycji rewolucyjnego ii postępowego ru
chu młodzieży polskiej; walki kazetemowców , lewico
wych socjalistów i działaczy ruchu wiciowego; walki
i heroizmu zetwuemowców, wszystkich patriotycznych
sił młodzieży polskiej z okresu faszystowskiej okupacji ;
walki i pracy tych młodych, którzy u boku PPR umac
niali władzę ludu na naszej ziemi i odbudowywali kraj
zrujnowany wojną ; Związku Młodzieży Polskiej , w któ
rego szeregach młodzież wniosła wielki wkład w dzieło
industrializacji kraju, aktywnie uczestniczyła w doko
nywaniu przeobrażeń społecznych , zdobywała wiedzę
o socjalizmis.

Stosunek do tradycji określono w podstawowym do

kumenci : Związku Deklaracji Ideowo - Programowej
uchwalonej na II Zjeździe ZMS jak następuje:
150
 Z naszej tysiącletniej historii przejmujemy wszystkie
postępowe tradycje narodu polskiego, tradycje śmia
łych porywów wolnościowych, obrony polskiej ziemi
i prawdziwego patriotyzmu walczących z niewolą po
wstańców , walk chłopskich i plebejskich o ziemię, o pra
wa dla ludu. Przejmujemy dorobek postępowej myśli
społecznej polskiej nauki i kultury.
W historii ludzkości najbardziej konsekwentnym ru
chem rewolucyjnym, którego walka od przeszło stu lat
zmierzała do pełnego wyzwolenia człowieka, jest mark
sistowski ruch robotniczy. Z czcią wspominamy imiona
bohaterów rewolucyjnej walki klasy robotniczej, któ
rych żarliwy patriotyzm i internacjonalizm , śmiała
myśl polityczna, gorące umiłowanie wolności i sprawie
dliwości społecznej, niezachwiana wiara w zwycięstwo
wiary ludu pracującego, nieugięta walka z obcymi za
borcami i rodzimymi wyzyskiwaczami, torowały drogę
naszym dniom .
W pierwszych szeregach tej walki byli zawsze mło
dzi. W Komunistycznym Związku Młodzieży, Organi
zacji Młodzieży Socjalistycznej „ Życie” į w Związku
Walki Młodych komuniści kładli podwaliny Polski Lu
dowej . To oni byli organizatorami į kierowniczą siłą
młodzieży w walce z kapitalizmem , z antyludową,
a więc antynarodową polityką klas rządzących . To oni
wraz ze wszystkimi patriotycznymi siłami młodzieży
stanęli do boju z faszystowskim okupantem , nie szczę
dząc krwi i życia w tych najtrudniejszych dla Ojczyzny
dniach. To oni u boku Polskiej Partii Robotniczej,
w walce z reakcją i zbrojnym podziemiem umacniali
władzę ludową na polskiej ziemi. Wespół z komunista
mi o Polskę sprawiedliwości społecznej walczyli lewi
cowi młodzi socjaliści, z Organizacji Młodzieży TUR ,
Czerwonego Harcerstwa i Związku Młodzieży Niezależ
nej Socjalistycznej oraz radykalni działacze ruchu wi
151
ciowego, współtworząc jednolity front młodego poko
lenia .
Ze wspólnej walki najlepszych sił młodzieży wyrosła
w Polsce Ludowej jedność młodego pokolenia .
Związek Młodzieży Polskiej ofiarnym, pełnym wy
rzeczeń trudem , wysiłkiem umysłów , serc i ramion
wraz z całym ludem pracującym pod przewodem
Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej budował w la
tach sześciolatki fundamenty silnej, uprzemysłowionej
Polski .

· Związek Młodzieży Socjalistycznej idzie dziś drogą,

którą wytyczyła walka i praca jego poprzedników, jest
spadkobiercą ich tradycji, kontynuatorem ich dzieła.
Organizacja określa swój stosunek do tradycji
w symbolice znaczka, sztandaru, hymnu, stroju organi
zacyjnego i odznaczenia (Odznaczenie im. Janka Kra
sickiego) , w uroczystych obchodach rocznic związanych
z historią rewolucyjnego ruchu młodzieżowego . Orga
nizacja zapoznaje młodzież ze swymi tradycjami po
przez odpowiedni dobór treści kształcenia politycznego,
prasę organizacyjną, praktyczną działalność.
Pierwszą w okresie istnienia ZMS „ Uchwałę o obcho
dach rocznic powstania organizacji młodzieżowych”
podjął OKWOM w roku 1958 z okazji przypadających
rocznic powstania organizacji takich, jak : Związek Wal
ki Młodych (powstał w 1943 r.), Organizacja Młodzieży
Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych (powstała
w 1923 r.) , Związek Młodzieży Wiejskiej RP „ Wici”
(powstał w 1928 r.) , Związek Młodzieży Polskiej (po
wstał w 1948 r.) .
,Pokolenia ” Kwartalnik Komisji Historycznej
KC ZMS i ZG ZMW (patrz : „ POKOLENIA ” ) — poświę
ciły specjalne numery czasopisma m. in . tradycjom i hi
storii Związku Walki Młodych (nr 1 styczeń-marzec
1963 r.), Organizacji Młodzieży TUR (nr 2 kwiecień -

152
czerwiec 1963 r . ), ruchowi ludowemu i Związkowi Mło
dzieży Wiejskiej RP „ Wici”. Literaturę, mówiącą o tra
dycjach i historii rewolucyjnego ruchu młodzieżowe
go W Polsce , wydaje Państwowe Wydawnictwo
„ Iskry ”.

TURNIEJ CZYTELNICZY, Turniej Czytelniczy ZMS

i Państwowego Wydawnictwa „ Iskry ” jest masową im
prezą, mającą na celu upowszechnienie wśród młodzie
ży czytelnictwa książek oraz prasy młodzieżowej .
Pierwszy Turniej Czytelniczy zorganizowano w ramach
Ogólnopolskiego Festiwalu Kulturalnego Młodzieży
Miast i Wsi (patrz : FESTIWAL KULTURALNY MŁO
DZIEŻY MIAST I WSI) w okresie od 1 IX 1962 do 1 XI
1963 roku. Uczestnika Turnieju obowiązywała znajo
mość kilku spośród wytypowanych 25 książek, wyda
nych przez Państwowe Wydawnictwo „ Iskry ”, oraz
znajomość prasy młodzieżowej. W pierwszym etapie
imprezy, na podstawie swobodnej dyskusji nad książ
kami, wyłaniano kandydatów do eliminacji powiato
wych. Spośród 15 tys. uczestników pierwszego etapu
imprezy (w tym 70 procent stanowili uczniowie szkół
średnich ) wyłoniono 1 373 uczestników eliminacji po
wiatowych. Eliminacje powiatowe przeprowadzono
w 104 powiatach z terenu 14 województw. Zarówno te
eliminacje, jak i eliminacje wyższego szczebla WO

jewódzkie i centralne - miały charakter imprezy qui

zowej . Wzbogacano ją zwykle kiermaszami książek , fe
stynami itp. W wyniku eliminacji wyłoniono 8 osób,
które wzięły udział w finale Turnieju, który odbył się
w studio telewizyjnym .
Wykorzystując doświadczenia pierwszego Turnieju
Czytelniczego jego organizatorzy zdecydowali się zor
ganizować w 1964 roku następną imprezę tego rodzaju,
zapraszając do udziału w nim Wydawnictwo MON.
153
II Turniej Czytelniczy związany jest tematycznie
z dwudziestoleciem PRL i aktualnymi problemami po
litycznymi. Uczestników Turnieju obowiązuje znajo
mość dziewięciu książek wydanych przez PW „ Iskry ”
i Wydawnictwo MON. Szczegółowe zasady organizowa
nia Turnieju określa „ Regulamin II Ogólnopolskiego
>

Turnieju Czytelniczego ”. Przygotowuje się III Turniej

Czytelniczy na rok 1965.

TUROSZÓW. W Turoszowie buduje się największą

i najnowocześniejszą w Polsce, a jedną z największych
w Europie, elektrownię o mocy około 2 000 megawatów.
Będzie to moc większa o 330 megawatów od mocy
istniejących w 1938 roku w Polsce 984 elektrowni.
W 1965 roku energia elektryczna popłynie stąd do pię
ciu województw : łódzkiego, poznańskiego, warszawskie
go, wrocławskiego i zielonogórskiego. W 1964 roku tu
roszowska elektrownia osiągnęła moc 1 000 megawatów.
Inwestycje turoszowskie kosztować będą łącznie oko
ło 11 mld złotych, koszt budowy samej elektrowni wy
niesie około 5 mld złotych. Turoszów bowiem , to nie
tylko elektrownia, to także pracujące dla potrzeb elek
trowni odkrywkowe kopalnie węgla brunatnego oraz
osiedla mieszkaniowe i urządzenia socjalne dla załogi.
Oficjalna nazwa całej inwestycji brzmi: Kombinat Gór
niczo-Energetyczny „ TURÓW ” w budowie.
Źródłem paliwa dla budującej się elektrowni będą
kopalnie węgla brunatnego – rozbudowana obecnie
a licząca już 220 lat kopalnia „ Turów 1 ” i kopalnia
„ Turów II” . Łącznie kopalnie te w 1965 roku będą do
starczać elektrowni około 17 milionów ton węgla bru
natnego rocznie . Olbrzymie, bo liczące około 1 174 mi
liony ton, zasoby węgla brunatnego pozwolą na nie
przerwaną eksploatację turoszowskiego zagłębia przez
okres pięćdziesięciu lat.
154
 W 1957 roku przy pierwszych pracach na terenie
kombinatu było zatrudnionych tylko 250 osób . Obecnie
na terenie turoszowskiego zagłębia znalazło zatrudnie
nie 13 tys. osób, wśród których około 5 tys. ludzi to
młodzież w wieku do 25 lat.
W czerwcu 1960 roku krajowa organizacja ZMS
przyjęła patronat nad budową Kombinatu Górniczo
-Energetycznego ,, TURÓW ” . W tym czasie turoszowska
organizacja ZMS liczyła 195 członków, którzy od kilku
miesięcy brali udział we współzawodnictwie pracy. Na
terenie kombinatu pracowały także pierwsze brygady
młodzieżowe. W sierpniu 1962 roku organizacja ZMS
po raz pierwszy interweniuje u kooperantów w spra
wie dostaw. We wrześniu tegoż roku na apel ZMS
przybywa do pracy w kombinacie pierwsza grupa mło
dych robotników . Jednocześnie rośnie liczebność orga
nizacji, w lutym 1962 roku została wręczona osiemset
na legitymacja członkowska . W rok później ilość człon
ków ZMS pracujących na terenie budowy kombinatu
przekracza dwa tysiące . Według danych na 1 1 1964 r .
organizacja ZMS przy kombinacie zrzesza około 3 tys.
członków .
Powołany w lipcu 1961 roku sztab patronatu przepro
wadził między innymi znaną w kraju „ Akcję 400 ” ,
a następnie „Akcję 800 " . Pierwsza z tych akcji zmie
rzała do uruchomienia już w 1962 roku pierwszych
turbozespołów o łącznej mocy 400 megawatów. Powo
dzenie „ Akcji 400 " wymagało nie tylko pełnej mobili
zacji organizacji ZMS, ale także nawiązania przez nią
współpracy z organizacjami ZMS zakładów i przedsię
biorstw kooperujących. W związku z tym sztab patro
natu zwrócił się z apelem o pomoc do organizacji ZMS
120 zakładów w całym kraju. Wiele z tych organizacji
odpowiedziało i nadal odpowiada czynem na apel kole
gów z Turoszowa.
U
UDZIAŁ W ORGANACH PRZEDSTAWICIELSKICH .
Aktywna działalność członków ZMS w organach przed
stawicielskich oraz ścisłe współdziałanie z tymi orga
nami jest jednym z głównych warunków skutecznego
realizowania przez Związek zadań społeczno-politycz
nych . Włączanie szerokich mas młodzieży do praktycz
nej realizacji inicjatyw społecznych i zaznajamianie
jej z zasadniczymi problemami istotnymi dla środowi
ska zwiększa realny udział młodzieży w bezpośrednim
rządzeniu państwem. Ma to ogromne znaczenie wycho
wawcze, ponieważ uczy współodpowiedzialności za losy
ojczyzny ii wpływa na kształtowanie właściwej postawy
obywatelskiej młodych. Określone przez Konstytucję
PRL zasady prawa wyborczego stwarzają pełne możli
wości takiego właśnie udziału młodzieży w organach
przedstawicielskich i współpracy z nimi. Czynne prawo
wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi PRL , któ
ry ukończył 18 lat. Po ukończeniu 18 lat obywatel PRL
może być wybrany do rady narodowej , a po ukończe
niu 21 lat — do Sejmu PRL. Znajduje to pełne odbicie
w rzeczywistości społecznej . W wyborach do Sejmu
i rad narodowych w 1961 roku wybrano około 10 ty
sięcy aktywistów organizacji młodzieżowych i młodych
ludzi do tej organizacji nie należących . Wśród młodych
posłów i radnych znajduje się: w Sejmie — 7 posłów ,
156
w wojewódzkich radach narodowych - 125 radnych ,
w powiatowych, miejskich i dzielnicowych radach na
rodowych 1 372 radnych -członków ZMS. Łącznie
radnymi rad narodowych wszystkich szczebli jest 3 153
członków ZMS, co stanowi 1,7 procent ogółu radnych.
Radni ci wchodzą w skład zespołów młodych radnych ,
działających przy instancjach powiatowych i wyższych
Związku (patrz: MŁODZI POSŁOWIE I RADNI).
Zespoły umożliwiają radnym utrzymywanie stałych
kontaktów z wyborcami, wymianę doświadczeń itp.
Członkowie ZMS są także członkami organów przed
stawicielskich w swoich zakładach pracy wybieranymi
przez całą załogę. Uczestniczą oni w pracach zarówno
konferencji samorządu robotniczego, jak i rad zakłado
wych i ich komisji. Między innymi w latach 1962–63
członkami rad robotniczych było 3 186 członków ZMS,
a 49 z nich przewodniczącymi tych rad (patrz :
CZŁONKOSTWO W KSR).
Udział młodych w organach przedstawicielskich PRL
jest świadectwem zaufania, jakie żywi do ZMS społe
czeństwo. Nakłada to poważne obowiązki na młodych
posłów i radnych, członków ZMS , oraz zobowiązuje ich
do aktywnego udziału w pracy organu przedstawiciel
skiego, do którego zostali wybrani.
UNIWERSYTET ROBOTNICZY. Uniwersytet robot
niczy ZMS jest społeczną, oświatowo -wychowawczą
placówką Związku Młodzieży Socjalistycznej , mającą
na celu podnoszenie poziomu ogólnego, zawodowego
i kulturalnego młodzieży robotniczej . Do zadań UR
należy rozszerzanie i ugruntowanie wiedzy słuchaczy,
ułatwienie im poznania najnowszych zdobyczy nauki
i techniki oraz zrozumienie zjawisk współczesnego ży
cia , jak również pobudzenie zainteresowań intelektual
nych, kulturalnych i społecznych słuchaczy. UR przy
157
gotowują także słuchaczy do świadomego i aktywnego
uczestnictwa w życiu społeczno- gospodarczym ich za
kładu pracy i środowiska. Pierwszeństwo w przyjęciu
na UR mają członkowie ZMS skierowani przez grupę
działania lub zakład pracy .
Uniwersytety robotnicze ZMS pracują w oparciu
o statut zatwierdzony przez Komitet Centralny ZMS
i Ministerstwo Oświaty. W ciągu siedmiu lat istnienia ,
w różnorodnych kursach organizowanych przez UR
uczestniczyło 250 tysięcy osób. Między innymi placówki
te zorganizowały dotychczas 15 tysięcy kursów kwalifi
kacyjnych dla robotników , 9 tysięcy kursów w zakresie
szkoły podstawowej oraz 17 tysięcy kursów przygoto
wawczych na wyższe studia. W 1964 roku ZMS posia
da już 100 UR z ogólną liczbą około 50 tysięcy słucha
czy objętych stałymi formami nauczania i około 70 ty
sięcy słuchaczy objętych różnymi formami pracy oświa
towej , takimi jak na przykład odczyty na tematy aktu
alne. Odczytów tych, wygłaszanych w ramach zajęć
organizowanych przez istniejące przy prawie wszyst
kich UR studia wiedzy o Polsce i świecie współczesnym ,
wysłuchało w ciągu 1963 roku około 80 tysięcy osób.
W ostatnim okresie UR zwracają szczególną uwagę
na małe miasta i osady, gdzie odczuwa się brak kwali
fikowanych pracowników i gdzie w związku z tym za
interesowanie wszelkiego rodzaju kursami organizowa
nymi przez UR jest bardzo duże.
 W
„WALKA MŁODYCH”. Tygodnik „ Walka Młodych "
jest organem KC ZMS. Publikuje artykuły o proble
mach młodzieży i pracy ZMS wśród młodzieży. Popula
ryzuje program organizacji w konkretnych akcjach
i inicjatywach. Informuje o pracy instancji ZMS
i o pracy grup działania. Jest miejscem wymiany po
glądów członków i aktywu organizacji na tematy ideo
logiczne i organizacyjne, zamieszcza wypowiedzi człon
ków władz organizacji na temat węzłowych zadań ZMS,
popularyzuje politykę PZPR i informuje o sprawach
międzynarodowych .
Tytuł pisma nawiązuje do wychodzącego w okresie
okupacji periodyku Związku Walki Młodych, a po
wyzwoleniu -- organu Zarządu Głównego ZWM w War
szawie . Ukazywało się ono w latach 1943—44. Pierwszy
numer „Walki Młodych ” wydano 20 lutego 1943 roku .
Był to dwutygodnik. Kolejni redaktorzy naczelni: Han
ka Szapiro-Sawicka, Jerzy Morawski , Helena Jaworska .
(Dane z noty o piśmie w książce „ Publicystyka konspi
racyjna PPR 1943—45 t. I KiW 1961 r.).
Pismo wychodzi nieprzerwanie także po zakończeniu
wojny, ale już jako tygodnik. Numery „ Walki Mło
dych " z 1945 roku liczą się od daty powstania pisma
i od tej daty liczą się także lata istnienia pisma. I tak

159
np. numer Walki Młodych " z czerwca 1945 r. sygno
wany jest jako nr 19 /47 / rok III .
Pod tym tytułem i jako tygodnik organ ZG
ZWM -
wychodziła „Walka Młodych ” do zjednocze
nia ruchu młodzieżowego w 1948 roku . Ostatni numer
pisma wyszedł z datą 20 VII 1949 r. Był to numer
28-29 / 199-200 /rok VI .
W 1954 roku zaczęło wychodzić nowe pismo, organ
ZG ZMP, które w wyniku konkursu otrzymało także
nazwę: „ Walka Młodych ” . Był to miesięcznik ; pierw
>

szy numer ukazał się w styczniu 1954 r. jako nr 1 /66/

/rok VII . Rok wychodzenia — VII — wskazuje na to,
-

że miesięcznik jest kontynuacją okupacyjnej „ Walki

Młodych ".
W 1956 roku wychodzi pierwszy numer „ Walki Mło
dych ” w nowym formacie, jako tygodnik , z datą 15 VII
1956 (rok VIII/96 ) .
W 1957 r. pismo staje się organem KC ZMS, Obję
tość pisma: 16 stron. 1 I 1964 r. nakład tygodnika wy
nosił 20 tys . egzemplarzy. Adres Redakcji: Warszawa,
ul . Smolna 40 .

WAKA
MIODYCH

WIECZOROWA SZKOŁA AKTYWU. Wieczorowe

szkoły aktywu są organizacyjną formą kształcenia
i przygotowywania aktywistów Związku do dalszej
działalności. Szkoły są tworzone przy powiatowych,
miejskich i dzielnicowych komitetach, a także w wiel
kich zakładach przemysłowych , niektórych szkołach
160
i uczelniach . Słuchaczem wieczorowej szkoły aktywu
może być każdy wyróżniający się w działalności orga
nizacji członek ZMS oraz aktywista innej organizacji
młodzieżowej, a także — w pewnych wypadkach
aktywny społecznie młody człowiek nie należący do
organizacji.
Wieczorowe szkoły aktywu prowadzą kursy w ra
mach określonych z góry cykli tematycznych , uzupeł
niają aktualną problematykę polityczną, gospodarczą,
kulturalną, prowadzą działalność wszechnicową, odczy
tową, dyskusyjną itp. Mają one za zadanie zarówno
ogólno - polityczne, jak i specjalistyczne przygotowanie
aktywu do pracy organizacyjnej w grupach działania.
Równocześnie stanowią płaszczyznę spotykania się, dys
kusji i wymiany doświadczeń aktywistów Związku
z terenu całego powiatu, miasta, dzielnicy czy wielkie
go zakładu .
Słuchaczom WSA przysługuje prawo wybrania so
bie takich cykli tematycznych spośród proponowanych
centralnie, które najbardziej im odpowiadają. Kierow
nik WSA i zapraszani wykładowcy mają jako podsta
wową wskazówkę metodyczną i treściową centralnie co
roku wydawany program dla WSA pod tytułem „ Zo
bacz Zrozum -
Zrób ” (patrz: ZOBACZ -
ZRO
ZUM - ZRÓB).
W skład zestawu tematycznego proponowanego wie
czorowym szkołom aktywu wchodzą takie cykle, jak:
zagadnienia światopoglądowe, wybrane zagadnienia
kulturalne, podstawowe zagadnienia ekonomii poli
tycznej socjalizmu, kultury pracy organizacyjnej, wy
brane zagadnienia z historii polskiego ruchu robotni
czego i młodzieżowego itp. W razie potrzeby WSA
przeprowadzają kursy i seminaria dla określonych
grup aktywu – np. dla członków ZMS pracujących
-

11 Od A do Z O ZMS 161
w KSR, radnych młodzieżowych lub działaczy kultu
ralnych .
Absolwenci WSA otrzymują specjalne zaświadczenia
o ukończeniu kursu. Jednym z zasadniczych zadań słu
chaczy i absolwentów WSA jest prowadzenie pracy
kształceniowej i dyskusyjnej w ich macierzystych gru
pach działania . Kierownicy WSA odbywają specjalne
kursy i seminaria organizowane przez wojewódzkie
ośrodki kształcenia aktywu (patrz: WOJEWÓDZKI
OŚRODEK KSZTAŁCENIA AKTYWU ) i przez cen
tralny ośrodek kształcenia aktywu (patrz : CENTRAL
NY OŚRODEK KSZTAŁCENIA AKTYWU ).
1 stycznia 1964 roku pracowało w całym kraju 1 293
wieczorowe szkoły aktywu, skupiające 53 tysiące słu
chaczy, wśród których było około 30 tysięcy młodzieży
pracującej , około 21 tysięcy uczniów i około 2 tysięcy
studentów (wraz ze słuchaczami studiów nauczyciel
skich). Do roku 1964 ukończyło wieczorowe szkoły
aktywu łącznie ponad 130 tysięcy młodzieży (patrz :
AKTYW oraz KSZTAŁCENIOWA DZIAŁALNOŚĆ ).
WOJEWÓDZKI OŚRODEK KSZTAŁCENIA AKTY
WU. Wojewódzkie ośrodki kształcenia aktywu pracują
przy wszystkich komitetach wojewódzkich. Ich two
rzenie zostało zalecone uchwałą VI Plenum KC ZMS
w październiku 1958 roku .
Wojewódzkie ośrodki mają za zadanie prowadzenie
tej części działalności kształceniowej , która przebiega
poza grupami działania (patrz : GRUPA DZIAŁANIA )
i wieczorowymi szkołami aktywu (patrz: WIECZORO
WA SZKOŁA AKTYWU ). Udzielają też pomocy w pra
cy kształceniowej całej wojewódzkiej organizacji . Pro
wadzą więc we własnym zakresie krótkoterminowe
kursy specjalistyczne , seminaria i dyskusje dla aktywu
wojewódzkiego lub jego wyspecjalizowanych grup.
162
Obok tegu służą pomocą instruktażową i metodyczną
szkołom wieczorowym i grupom działania.
Specyficzną formą działalności wojewódzkich ośrod
ków kształcenia aktywu jest organizowanie i koordy
nowanie pracy wojewódzkich zespołów lektorskich.
Członkowie tych zespołów mają zajęcia w części wie
czorowych szkół aktywu oraz prowadzą działalność
odczytową w zakładowych, szkolnych i uczelnianych
organizacjach ZMS.
Wojewódzkie ośrodki kształcenia aktywu współdzia
łają ściśle z wydziałami propagandy komitetów woje
wódzkich , a podlegają organizacyjnie bezpośrednio se
kretariatom tych komitetów (patrz: KSZTAŁCENIO
WA DZIAŁALNOŚĆ oraz AKTYW ).

WSPÓŁPRACA ZE ZWIĄZKAMI ZAWODOWY

MI. Zadania ZMS i związków zawodowych w dzie
dzinie wychowania , społecznej aktywizacji, ochrony in
teresów i zaspakajania różnorodnych potrzeb ludzi pra
cy są zbieżne i dlatego mogą być najskuteczniej reali
zowane w warunkach ścisłej współpracy i koordynacji
poczynań. Współpracę tę uznają za niezbędną statuty
zarówno ZMS, jak i związków zawodowych. W zakła
dach pracy członkowie ZMS są z reguły członkami
związków zawodowych. W latach 1962–63 – 7572
członków ZMS było członkami rad zakładowych, w tym
391 — przewodniczącymi tych rad.
Zadania związków zawodowych wobec młodzieży re
alizują wszystkie instancje i ogniwa, a w szczególności
komisje do spraw młodzieży pracującej rad zakłado
wych . Komisji tych według danych z dnia 1 I 1964
roku pracuje 4 700 i zrzeszają one około 18 tys. osób
Terenem, na którym najpełniej rozwija się współ
praca ZMS ze związkami zawodowymi, są zakłady pra
cy, gdzie młodzież stanowi z reguły znaczną i aktywną
163
społecznie część załogi. Współpraca ta polega na współ
uczestniczeniu w KSR oraz popieraniu współzawodni
ctwa pracy, ruchu racjonalizatorskiego i wynalazczo
ści pracowniczej, dbaniu o właściwe warunki bezpie
czeństwa i higieny pracy, wspólnym podejmowaniu
spraw związanych z kształceniem i dokształcaniem
młodzieży (ze zwróceniem szczególnej uwagi na sytu
ację młodocianych ), udział w dziedzinie upowszechnia
nia techniki i wiedzy technicznej, w rozwiązywaniu
problemów socjalno -bytowych załogi, a zwłaszcza pro
blemów mieszkaniowych, oraz współdziałania na polu
kultury i sportu masowego .
W wyniku współpracy ZMS i związków zawodowych
wspólnie rozwiązano już wiele istotnych dla młodzieży
pracującej problemów. Między innymi:
przeprowadzone przez związki zawodowe i ZMS
badania i ankieta w sprawie młodocianych posłużyły
do opracowania i przyjęcia ustawy z dn. 2 VII 1958
roku oraz ustalenia wykazu prac wzbronionych młodo
cianym ;
• skontrolowano realizację ustawy z dn. 2 VII 1958
roku w 500 zakładach pracy. Po przedyskutowaniu
rezultatów badań na wspólnym posiedzeniu prezydiów
CRZZ i KC ZMS i w wyniku wspólnych postulatów
obydwu instancji powstała specjalna komisja rządowa
do spraw młodocianych;
• podjęto wspólną uchwałę prezydiów CRZZ i KC
ZMS z dnia 22 III 1962 roku w sprawie dalszego rozwo
ju socjalistycznego współzawodnictwa pracy.
W 1960 roku Komitet Wykonawczy CRZZ podjął
uchwałę w sprawie opieki związków zawodowych nad
młodzieżą zorganizowaną w Ochotniczych Hufcach Pra
cy. Na podstawie tej uchwały rady zakładowe przyj
mują do związków zawodowych młodzież pracującą
W OHP na ogólnie przyjętych zasadach. Ponadto orga
164
nizacje i instancje związkowe obowiązane są pomagać
komendantom OHP w wykonywaniu przez Hufce ich
zadań produkcyjnych, wychowawczych i szkoleniowych
oraz przestrzegać, aby administracja zakładów wyko
nywała wszystkie postanowienia wynikające z umowy
o pracę z OHP.

WSPÓŁZAWODNICTWO PRACY . Kształtowanie po

staw i charakterów oraz właściwych stosunków mię
dzy ludźmi jest fundamentalnym założeniem wycho
wawczym ZMS. Instrumentem realizacji tej zasady
jest przede wszystkim socjalistyczne współzawodni
ctwo pracy. Współzawodnictwo służy równocześnie
najlepszemu organizowaniu wkładu młodzieży w ro
zwój gospodarczy Polski.
ZMS szczyci się tym , że pierwszy podjął w 1956 ro
ku organizowanie socjalistycznego współzawodnictwa
na nowych zasadach . Nawiązał tym do najlepszych
tradycji polskiego ruchu młodzieżowego. Udział mło
dzieży polskiej w odbudowie kraju zadeklarowało
w Lublinie w 1944 roku – a więc jeszcze przed za
kończeniem II wojny światowej - I Plenum ZG ZWM .
Rozpoczęty w 1945 roku przez ZWM -owców Łodzi
Młodzieżowy Wyścig Pracy, podjęty następnie przez
śląskich górników oraz młodych robotników innych
gałęzi przemysłu, dał początek socjalistycznemu współ
zawodnictwu pracy w Polsce. Szeroką, powszechną kon
tynuacją tych poczynań była produkcyjna działalność
ZMP, który w toku planu sześcioletniego zapisał wiele
kart prawdziwego bohaterstwa pracy młodzieży.
ZMS od pierwszych dni istnienia uznał za główne
swoje zadanie mobilizowanie młodzieży do ofiarnej
pracy dla kraju. Podjęto szereg cennych inicjatyw ,
zmierzających do odrodzenia współzawodnictwa pracy
w fabrykach , na budowach , w hutach i w kopalniach.
165
Takie inicjatywy, jak sztafeta „ Czynu Młodych” dla
uczczenia III Zjazdu PZPR, apel zjazdowy z okazji
II Zjazdu ZMS, sztafeta „Młodzież Pięciolatce ”, akcja
„ Szukamy milionów” , ZMS-owskie „Kasy oszczędno
ści stali” itp., przyniosły poważne efekty ekonomiczne.
400 tys. młodych robotników , techników i inżynierów ,
biorąc udział w sztafecie „ Czynu Młodych ” , przyspo
>

rzyło krajowi dodatkową produkcję wartości pół mi

liarda złotych .
W okresie minionego dwudziestolecia współzawodni
ctwo pracy przybierało, zgodnie z wymogami rozwija
jącej się gospodarki socjalistycznej, coraz wyższe i do
skonalsze formy. Składają się na nie dziś nie tylko
wyniki produkcji, ale także podnoszenie kwalifikacji
zawodowych i ogólnego poziomu wykształcenia, rozwi
janie zasad koleżeńskiej współpracy w kolektywie oraz
troska o postęp techniczny. Sumą dotychczasowych
doświadczeń w tej dziedzinie – zarówno doświadczeń
związków zawodowych, jak i organizacji .młodzieżo
wych – jest współzawodnictwo o tytuł Brygady Pra
cy Socjalistycznej . Stanowi ono obecnie podstawową
formę współzawodnictwa, przynosi duże efekty eko
nomiczne oraz wychowawcze, jest zasadniczym kryte
rium oceny tego ruchu.
Zasady współzawodnictwa o tytuł BPS określone zo
stały po raz pierwszy w podjętej 20 listopada 1959
roku wspólnej uchwale prezydiów CRZZ i KC ZMS.
Pierwsze lata rozwoju współzawodnictwa o tytuł BPS
umożliwiły zebranie niezbędnych doświadczeń , które są
podstawą podjętej w dniu 22 marca 1962 roku przez
prezydia CRZZ i KC ZMS i obecnie obowiązującej
wspólnej uchwały o współzawodnictwie o tytuł bryga
dy, oddziału i przodownika socjalistycznej pracy
(patrz : BRYGADA i ODDZIAŁ PRACY SOCJALI
STYCZNEJ ) .

166
 Dla dalszego rozwoju tego współzawodnictwa duże
znaczenie ma uchwała Rady Ministrów i CRZZ podję
ta w dniu 1 czerwca 1962 roku w sprawie zapewnienia
warunków współzawodnictwa pracy (Monitor Polski
nr 52 poz. 253, 1962 r.). Uchwała ta jest odpowiedzią na
zgłaszane przez załogi fabryczne postulaty, w których
wskazywano na konieczność ścisłego współdziałania
administracji zakładu z organizatorami współzawodni
ctwa i udzielania pomocy współzawodniczącym .
Brygady współzawodniczące o tytuł BPS podejmują
zadania produkcyjne, a także zobowiązują się do zdo
bywania wiedzy ogólnej i zawodowej, doskonalenia
kwalifikacji zawodowych, udziału w pracy społecznej
i życiu kulturalnym zakładu . Są to wszystko niezbędne
i równorzędnie traktowane warunki uczestnictwa we
współzawodnictwie, zdobycia tytułu BPS i utrzymania
go. Ponadto, w oparciu o te same kryteria rozwija się
zarówno współzawodnictwo indywidualne o tytuł Przo
downika Socjalistycznej Pracy oraz Zasłużonego Przo
downika Socjalistycznej Pracy, jak i współzawodnictwo
zespołowe o tytuł Oddziału Pracy Socjalistycznej i Za
łogi Pracy Socjalistycznej. W związku z dwudziestole
ciem PRL -
zgodnie z uchwałą prezydiów KC ZMS
i CRZZ z dnia 14 stycznia 1964 roku brygady pro
dukcyjne, które zdobyły już tytuł BPS lub walczą
o przyznanie tego tytułu , mogą się ubiegać o tytuł BPS
XX-lecia PRL (patrz: BRYGADA PRACY SOCJALI
STYCZNEJ XX-LECIA PRL ) podejmując i realizując
zobowiązania dla uczczenia XX-lecia PRL.
Współzawodnictwo o tytuł BPS jest obecnie najbar
dziej popularną i najbardziej dynamicznie rozwijającą
się formą współzawodnictwa pracy brygad produkcyj
nych.
Jednocześnie rozwija się współzawodnictwo o tytuł
Oddziału Pracy Socjalistycznej. Spośród ubiegających
167
się o tytuł OPS w 1964 roku oddziałów i wydziałów
produkcyjnych tytuł ten przyznano do dnia 1.III.1964
roku - 57 z nich.
Ruchowi współzawodnictwa pracy o tytuł BPS to
warzyszą stale różnorodne inicjatywy produkcyjne
ZMS, które przyczyniają się do wzbogacenia tego ru
chu o nowe treści i do jego dalszego rozwoju. Inicja
tywą taką był np. „Czyn Młodzieży” dla uczczenia
XX-lecia PRL i IV Zjazdu PZPR. Realizacja podję
tych zobowiązań przyczyniła się do znacznej aktywi
zacji społecznej oraz zawodowej młodzieży i do rozwo
ju ruchu współzawodnictwa pracy.
Obok współzawodnictwa o tytuł BPS rozwijają się
w zakładach pracy pod patronatem związków zawodo
w.ych inne formy współzawodnictwa zespołowego i in
dywidualnego, których organizatorami są grupy dzia
łania i zakładowe organizacje ZMS . Jest to przede
wszystkim współzawodnictwo międzyzakładowe: ogól
nokrajowe - o sztandar przechodni Prezesa Rady Mi
nistrów i CRZZ, oraz branżowe - o sztandar prze
chodni Ministra i Zarządu Głównego Związku Zawodo
wego określonej branży . W poszczególnych zakładach
współzawodniczą ze sobą o tytuł najlepszego wydziały
i brygady produkcyjne. Ponadto, w niektórych zakła
dach, wprowadzono eksperymentalnie, jako wstęp do
współzawodnictwa o tytuł BPS, współzawodnictwo
o tytuł brygady wzorcowej pracy.
Rozwijają się również różnorodne formy współza
wodnictwa indywidualnego o tytuł najlepszego i ty
tuł mistrza w zawodzie, o tytuł najlepszego bryga
dzisty i najlepszego ucznia itp.
Ogółem w 1964 roku uczestniczy w różnych formach
zespołowego socjalistycznego współzawodnictwa pracy
około 45 tys. brygad produkcyjnych . Biorąc również
168
pod uwagę indywidualne współzawodnictwo pracy sza
cunkowo ocenia się ilość współzawodniczących na oko
ło 300 tys. osób .

WSPÓŁZAWODNICTWO WARSZTATOWE UCZ

NIÓW SZKÓŁ ZAWODOWYCH . Współzawodnictwo
warsztatowe jest zasadniczą formą współzawodnictwa
organizowaną przez ZMS wśród uczniów szkół zawo
dowych . Współzawodnictwo to obejmuje prace szkole
niowo - produkcyjne prowadzone przez uczniów w war
sztatach szkolnych lub zakładowych, wynalazczość oraz
popularyzację wiedzy i czytelnictwa książek nauko
wych i popularnonaukowych z dziedziny techniki. Wa
runkiem uczestnictwa jest również działalność społecz
na i prace społeczne wykonywane przez uczniów na
rzecz szkoły i środowiska.
Ocenie podlega nie tylko ilość i jakość wykonywa
nych prac, ale także organizacja i kultura miejsca pra
cy, sposób konserwacji urządzeń technicznych i sprzę
tu, umiejętność praktycznego ustalania wad produkcji
oraz sposobów ich naprawienia . Zobowiązania z zakre
su pogłębiania wiedzy o postępie technicznym w przy
szłym zawodzie dotyczą czytelnictwa konkretnych
książek lub artykułów , spotkań z inżynierami i wyna
lazcami, zaznajomienia się z problematyką wybranych
nowoczesnych zakładów przemysłowych . Zobowiązania
z zakresu znajomości postępu technicznego mogą być
uznane jedynie wtedy, gdy ich realizatorzy wykażą się
posiadaną wiedzą w szkole , organizując wystawę mo
deli lub plansz ilustrujących postęp techniczny lub też
opracowując na ten temat interesującą audycję dla
szkolnego radiowęzła, gazetkę ścienną, imprezę quizo
wą.
Współzawodnictwo warsztatowe uczniów szkół zawo
169
dowych może być indywidualne, zespołowe lub też mo
że obejmować wszelkiego rodzaju konkursy , dające do
wód sprawności zawodowej uczestniczących w nich
uczniów . Takie zróżnicowanie form współzawodnictwa
powoduje także konieczność zróżnicowania obowiązu
jących w nim regulaminów . We współzawodnictwie
indywidualnym uczestnicy walczą o tytuł „ przodują
cego ucznia w zawodzie” , a we współzawodnictwie
zbiorowym o tytuł przodującej brygady uczniow
skiej lub warsztatowej. Konkursy sprawności uczniów
w poszczególnych specjalnościach zawodowych opiera
ją się na odrębnych ustaleniach .
Zasady uczestnictwa we współzawodnictwie war

sztatowym przewidują, że zarówno tytuł „ Przodują

cego Ucznia w Zawodzie”, jak i tytuł „ Przodującej
Brygady” może być przyznany wyróżniającym się ucz
niom i zespołom dopiero po upływie 5 miesięcy od
chwili przystąpienia do współzawodnictwa. Tytuły te
przyznaje się dwa razy w roku szkolnym -- po półro
czu i na zakończenie roku, przy czym zasadniczym wa
runkiem utrzymania tytułu w obydwu formach współ
zawodnictwa jest dalsze uczestnictwo. Nad prawidło
wym przebiegiem współzawodnictwa czuwa szkolna ko
misja współzawodnictwa powołana przez radę pedago
giczną i komitet szkolny ZMS, a zatwierdzona przez
dyrektora szkoły .
Zasady współzawodnictwa warsztatowego uczniów
szkół zawodowych zostały opracowane na podstawie
doświadczeń poszczególnych szkolnych organizacji
ZMS , które począwszy od 1959 roku inicjowały i orga
nizowały różne formy współzawodnictwa. W ciągu
ostatnich lat w wielu województwach współzawod
nictwo to niezwykle się upowszechniło. W 1963 roku
ponad 75 % zasadniczych szkół zawodowych prowadzi
170
ło współzawodnictwo w procesie szkolenia produkcyj
nego uczniów. W technikach 40 % warsztatów szkol
nych było objęte współzawodnictwem .
W porozumieniu z władzami oświatowymi system
ten w roku szkolnym 1964/65 został zaproponowany
uczniom wszystkich szkół zawodowych w kraju.
N

ZJAZD ZMS. Zjazd jest najwyższą władzą Związku

Młodzieży Socjalistycznej. Wybiera on na kadencję nie
dłuższą niż 4 lata Komitet Centralny (patrz: KOMI-
TET CENTRALNY ), Centralny Sąd Koleżeński (patrz:
SĄD KOLEŻEŃSKI) oraz Centralną Komisję Rewi
zyjną (patrz: KOMISJA REWIZYJNA). Posiada on wy
łączne prawo zmiany Deklaracji Ideowo-Programowej
(patrz: DEKLARACJA IDEOWO -PROGRAMOWA )
i Statutu (patrz : STATUT) .
Pierwszy (Konstytucyjny) Zjazd ZMS obradował
w Warszawie w dniach od 25 do 27 kwietnia 1957 ro
ku. Organizacja liczyła wówczas około 40 tysięcy człon
ków, których na Zjeździe reprezentowało 684 delega
tów. Zjazd był zwołany przez Tymczasowy Komitet
Centralny ZMS.
Porządek obrad Zjazdu obejmował : wybór Prezy
dium Zjazdu, wybór komisji, referat programowy TKC
ZMS, dyskusję, uchwalenie tekstów Deklaracji Ideo
wo-Programowej i Statutu, wybór centralnych władz
oraz przyjęcie uchwały. Na Zjeździe wygłosił przemó
wienie Władysław Gomułka.
Drugi Zjazd obradował w Warszawie w dniach od
25 do 29 kwietnia 1960 roku. Organizacja liczyła 500
tysięcy członków , których reprezentowało na Zjeździe
1 234 delegatów . Podstawą zwołania Zjazdu byla
172
uchwała IX Plenum KC ZMS przyjęta we wrześniu
1959 roku. Zgodnie z tą uchwałą od grudnia 1959 roku
do marca 1960 roku odbyły się w całej organizacji ze
brania i konferencje sprawozdawczo -wyborcze, które
obok wyrobów nowych władz dyskutowały nad pro
jektami nowych dokumentów organizacyjnych (Dekla
racji Ideowo - Programowej i Statutu ).
Delegatów na Zjazd wybierały konferencje sprawo
zdawczo-wyborcze organizacji zakładowych liczących
więcej niż 350 członków (stanowili oni 10 procent ogó
łu delegatów ) oraz konferencje wojewódzkie.
To samo Plenum KC ZMS zwróciło się do trzysto
tysięcznej wówczas organizacji z Apelem Zjazdowym ,
który określał zadania przedzjazdowe dla robotniczych
organizacji, dla junaków OHP, dla szkolnych i studen
ckich organizacji i wzywał: Musi nas być więcej!
Angażujemy do realizacji Apelu Zjazdowego młodych
robotników , uczniów , studentów pozostających poza
organizacją. Przyjmujmy najlepszych w nasze szeregi,
twórzmy grupy ZMS tam , gdzie one dotąd nie istnieją .
Apel Zjazdowy będzie sprawdzianem naszych możli
wości, ambicji każdego członka ZMS, każdej grupy ,
każdego komitetu. Rezultaty Apelu przyniesiemy na
Il Zjazd ZMS. Niech Apel będzie okazją do szlachetnej
rywalizacji między grupami i komitetami ZMS. Naj
lepsze będą przykładem dla Związku, zasłużą na uzna
nie i wyróżnienie.
Realizacja Apelu Zjazdowego przyniosła między in
nymi wzrost organizacji do 500 tysięcy członków , 9 ty
sięcy brygad młodzieżowych z 75 tysiącami uczestni
ków, 1 800 brygad współzawodniczących o tytuł Bry
gady Pracy Socjalistycznej i 15 brygad , które ten ty
tuł zdobyły, 47 uniwersytetów robotniczych z 10 ty
siącami słuchaczy, 550 klubów z 40 tysiącami uczestni
ków i wiele innych poważnych osiągnięć.
173
 Porządek obrad II Zjazdu obejmował: sprawozdanie
Komitetu Centralnego, sprawozdanie Centralnej Ko
misji Rewizyjnej i Centralnego Sądu Koleżeńskiego ,
referaty „ Młodzież robotnicza w realizacji planu pię
cioletniego” , i ,,O statucie i normach życia wewnątrz
związkowego ”, dyskusję, uchwalenie Deklaracji Ideowo
-Programowej i Statutu , wybory centralnych władz
oraz przyjęcie ogólnej Uchwały II Krajowego Zjazdu
ZMS i uchwały w sprawie udziału ZMS w Zlocie Mło
dzieży Polskiej w Grunwaldzie (patrz: POWSTANIE
ZMS) .

ZLOT MŁODZIEŻY POLSKIEJ W GRUNWALDZIE .

Zlot Młodzieży Polskiej w Grunwaldzie odbył się
w lipcu 1960 roku, w 550 rocznicę zwycięstwa grun
waldzkiego. Jego organizatorem był Ogólnopolski Ko
mitet Współpracy Organizacji Młodzieżowych (patrz:
OGÓLNOPOLSKI KOMITET WSPÓŁPRACY ORGA
NIZACJI MŁODZIEŻOWYCH ), który w lutym 1960
roku podjął specjalną uchwałę, stwierdzającą m.in .:
Zlot będzie wyrazem ideowej jedności młodzieży pol
skiej miast i wsi. Będzie on gorącą manifestacją nasze
go przywiązania do ziemi ojczystej, do Polski Ludo
wej, do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, która
kieruje budownictwem socjalizmu w naszym kraju .
Zlot da wyraz uczuciom braterstwa łączącego nas
z młodzieżą krajów budujących socjalizm i młodzieżą
demokratyczną całego świata (...) Przygotowujemy się
do Zlotu najlepszymi osiągnięciami w pracy dla ojczy
zny lepszą pracą w zakładach i na roli, bardziej
gruntowną nauką, osiągnięciami twórczymi, czynem
społecznym. Niech na Zlot Grunwaldzki przyjadą naj
lepsi i najbardziej godni spośród młodych.
W ślad za tym X Plenum KC ZMS, obradujące także
w lutym , podjęło uchwałę, w której zwraca się do
174
wszystkich członków, grup działania, kolektywów pro
dukcyjnych , artystycznych i sportowych, do aktywu
i instancji ZMS o rozwinięcie na szeroką skalę wszech
stronnych przygotowań do Zlotu Młodzieży Polskiej
w Grunwaldzie.
Zlot odbył się w rejonie Ostródy i objął 30 tysięcy
młodzieży, skupionej na 86 obozach. Przez cały czas:
trwania zlotowego zgrupowania młodzież pracowała
społecznie na rzecz miescowego środowiska.
Program Zlotu obejmował w dniach od 6 do 17 lip
ca „ Dzień Przyjaźni i Pokoju” z udziałem delegacji
młodzieży z ZSRR, NRD i Czechosłowacji, „Dzień
Dziewcząt ”, „ Dzień Warmii i Mazur” obchodzony
11 VII w 40 rocznicę plebiscytu, ,,Dzień ciekawej te
chniki" połączony z konkursami technicznymi” , „ Dzień
Grunwaldu ” w rocznicę historycznego zwycięstwa po
łączony z premierą filmu „ Krzyżacy ” , spotkania mło
dzieży pracującej miast i wsi ze studentami i harce
rzami, spotkanie aktywu ZMS i ZMW zakończone
przyjęciem rezolucji o zacieśnieniu współdziałania mię
dzy obu organizacjami, spotkanie członków Brygad
Pracy Socjalistycznej zakończone uchwaleniem apelu
do Brygad Pracy Socjalistycznej , młodzieżowych brygad
produkcyjnych, uczestników socjalistycznego współ-
zawodnictwa pracy, do wszystkich młodych robotni
ków, inżynierów, techników i ekonomistów o wzmoże
nie wysiłków na rzecz realizacji planu pięcioletniego,
wielki biwak harcerski i szereg innych imprez. W wielu :
imprezach i spotkaniach uczestniczyli członkowie kie
rownictwa partii i rządu, ministrowie, działacze par
tyjni i państwowi.
Przez cały okres trwania zgrupowania „ Sztandar
Młodych” wydawał specjalną codzienną edycję pod
nazwą „ SM — Grunwald , pismo Komendy Zlotu " .
Główna manifestacja zlotowa , połączona ze ślubowa
175
niem młodzieży polskiej , odbyła się na polach Grun
waldu 17 lipca. Tego dnia sztafeta harcerska zapaliła
u stóp Pomnika Zwycięstwa znicz ogniem przyniesio
nym z Krakowa, z sarkofagu Władysława Jagiełły na
Wawelu. Rota Ślubowania młodzieży polskiej złożone
go w Grunwaldzie brzmi:
My przedstawiciele młodego pokolenia Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej, członkowie Związku Mło
dzieży Socjalistycznej i Związku Młodzieży Wiejskiej,
członkowie Związku Harcerstwa Polskiego i Zrzeszenia
Studentów Polskich - w 550 rocznicę zwycięstwa pod
Grunwaldem składamy Ojczyźnie nasze ślubowanie.
Ślubujemy Ci, Polsko,
jedność młodzieży miast i wsi w służbie narodu , socja
lizmu i pokoju.
Ślubujemy Ci, Polsko,
zespalać wszystkie siły naszego pokolenia pod ideowym
przewodnictwem Polskiej Zjednoczonej Partii Robot
niczej
w pracy į nauce dla socjalistyczniej przyszłości, dla
rozkwitu gospodarki, techniki i kultury, dla obrony
całości i bezpieczeństwa ziemi ojczystej.
Slubujemy Ci, Polsko,
zespalać wszystkie siły naszego pokolenia
do walki z wstecznictwem , ciemnotą i zacofaniem , do
walki z niesprawiedliwością, sobkostwem i prywatą.
Stubujemy Ci, Polsko,
zespalać wszystkie siły naszego pokolenia
w czujności wobec wrogów pokoju i wolności narodów ,
w braterstwie i jedności z krajami socjalizmu, w soli
darności z ludźmi pracy całego świata . Naszą młodość,
nasz zapał i wiedzę, najlepsze nasze uczucia ze sprawą
socjalizmu na zawsze związane
Tobie - Ludowa Rzeczypospolita w służbę odda
jemy.

176
 ZLOT MŁODZIEŻY POLSKIEJ NA XX-LECIE PRL.
Zlot Młodzieży Polskiej na XX-lecie Polskiej Rzeczy
pospolitej Ludowej był wspólnym przedsięwzięciem
pięciu organizacji : Związku Młodzieży Socjalistycznej,
Związku Młodzieży Wiejskiej , Zrzeszenia Studentów
Polskich, Związku Harcerstwa Polskiego i Kół Młodzie
ży Wojskowej . Brała w nim także liczny udział mło
dzież niezrzeszona ze wszystkich środowisk .
Zlot obejmował 150 obozów i zgrupowań młodzieży
ulokowanych w przeważającej większości w Warszawie
i jej okolicach. Na obozach przebywało 25 tysięcy de
legatów wybranych na Zlot przez swoje organizacje
macierzyste, przez młodzież swoich środowisk . Byli to
przodujący w zawodzie i wyróżniający się w pracy spo
łecznej pracownicy przemysłu i rolnictwa, uczniowie ,
studenci i żołnierze. Delegaci na Zlot opłacali sami
swój pobyt na obozach (młodzież pracująca -
15 zł na
dzień, młodzież ucząca się — 10 zł za dzień). Za każ
dego z nich ponadto wpłacała jego udział macierzysta
organizacja (560 zł za młodzież pracującą i 360 za
młodzież uczącą się).
Zlot rozpoczął się oficjalnie 12 lipca 1964 roku otwar
ciem centralnego obozu międzyorganizacyjnego w Za
lesiu pod Warszawą. Zakończył się 22 lipca 1964 roku
wielką manifestacją jedności młodego pokolenia w War
szawie .
Wszystkie obozy zlotowe realizowały szerokie pro
gramy polityczne, kulturalne i sportowe oraz prowa
dziły prace społeczne. Odbyło się setki spotkań i dy
skusji z udziałem najwybitniejszych działaczy partyj
nych i państwowych, ludzi nauki i kultury. Zespoły
artystyczne miały dziesiątki występów . Zdobywano ma
SOWO Sportową Odznakę Dwudziestolecia (patrz:
SPORTOWA ODZNAKA DWUDZIESTOLECIA ).
W manifestacji młodzieży 22 lipca 1964 roku, obok
12 Od A do Z O ZMS 177
delegatów na Zlot, wzięło także udział 15 tysięcy mło
dzieży -

jednodniowych uczestników Zlotu. W ra

mach Zlotu odbyło się zakończenie Czynu Młodych na
XX-lecie PRL (patrz: CZYN MŁODZIEŻY NA XX
LECIE PRL) . Specjalna Sztafeta Zlotowa zameldowała
kierownictwu partii, że w czynie tym uczestniczyło
w całym kraju ponad 2,5 miliona młodych ludzi, a je
go wartość wyniosła 2 miliardy złotych. Również w ra
mach Zlotu odbyło się 22 lipca 1964 roku zakończenie
Sportowej Spartakiady XX -lecia PRL, przegląd pro
gramów artystycznych oraz wielki warszawski karna
wał młodzieży .

ZNACZEK ORGANIZACYJNY . Znaczkiem Związku

Młodzieży Socjalistycznej jest czerwona tarcza z lite
rami „ ZMS” , przedzielona biało -czerwoną strzałą.
Znaczek stanowi podstawowy zewnętrzny dowód
przynależności do ZMS. Jest on noszony przez człon
ków Związku, umieszcza się go na wszelkiego rodzaju
emblematach organizacyjnych, na lokalach instancji
i placówek ZMS.

ZM

s
„ ZOBACZ, ZROZUM, ZRÓB" . Książka pod tytułem
„ Zobacz, zrozum , zrób” jest podstawowym wydawni
ctwem programowym przeznaczonym dla wieczorowych
szkół aktywu (patrz: WIECZOROWA SZKOŁA AKTY
WU ). Wydawana jest w zasadzie corocznie i obejmuje
programy na następny rok szkoleniowy. Po raz pierw

178
szy ukazała się w 1959 roku. Tom z roku 1964 jest
czwartym z kolei .
Wydawnictwo zawiera opracowanie w tezach wszyst
kich tematów przerabianych na kursach WSA, biblio
grafię do tych tematów oraz wskazówki metodyczne.
W razie potrzeby wydawane są aktualne suplementy do
„ Zobacz, zrozum , zrób ” .
Tytuł wydawnictwa określa rodzaj pracy kształce
niowej w Związku, która ma na celu zaznajomienie
młodzieży z podstawowymi problemami współczesnego
świata (zobacz ), wyjaśnienie tych problemów (zrozum )
oraz wdrożenie młodzieży umiejętności społecznego
działania (zrób ).
„Zobacz, zrozum, zrób ” stanowi także pomoc meto
dyczną dla zespołów lektorskich , całego aktywu propa
gandowego , a także służy pracy kształceniowej w bar
dziej zaawansowanych grupach działania (patrz: GRU
PA DZIAŁANIA ).
CALENDARIUM

1957
3.1 Powstanie Związku Młodzieży Socjalistycznej
4.1 : - Powołanie Tymczasowego Komitetu Centralnego
ZMS
18.1 List otwarty TKC ZMS do młodzieży w spra
wie wyborów do Sejmu PRL
28.III -
Pierwsze posiedzenie komisji programowo -sta
tutowej ZMS
31.III „ Walka Młodych " zostaje uznana organem pra
sowym TKC ZMS
25–27.IV -

Zjazd Konstytucyjny ZMS

27.IV -
I Plenum KC ZMS w sprawach organizacyjnych
29-30.V -
II Plenum KC ZMS na temat najpilniejszych
zadań Związku
20-30.IX Ogólnopolska konferencja zorganizowana przez
KC ZMS na temat : „ Problemy wychowania
młodzieży w obecnym okresie i praca ideowo
-polityczna ZMS”
9-11.XII III Plenum KC ZMS. Temat : „ O zwartość ideo
wo -polityczną ” .
1958
21.I We Wrocławiu powstaje pierwsza w kraju ra
da studencka ZMS
21–22.III IV Plenum KC ZMS . Temat : „ O niektórych za
gadnieniach życia młodzieży robotniczej”
31.V - V Plenum KC ZMS w sprawach organizacyj
nych

180
12.VI I Krajowa Konferencja Młodzieży Pracującej
13.VI Uchwała Rady Ministrów powołująca do życia
Ochotnicze Hufce Pracy ZMS
18.VII Uchwała Sekretariatu KC ZMS i Prezydium ZG
ZMW w sprawie organizacji młodzieżowych
w Siłach Zbrojnych i Wojskach Wewnętrznych
PRL
21.X Ogólnopolskie Spotkanie Aktywu ZMS
20-21.X VI Plenum KC ZMS. Temat: „ O polityczne i or
ganizacyjne umocnienie ZMS”
1.XI Ukazuje się pierwszy numer miesięcznika KC
ZMS „ Płomienie ".
1959
19.1 . VII Plenum KC ZMS. Temat : „ Działalność ZMS
przed III Zjazdem PZPR "
4-5.V VIII Plenum KC ZMS. Temat : „ Aktualne pro
blemy pracy ZMS wśród młodzieży uczącej się”
20—21.VI Zlot Młodych Budowniczych Nowej Huty
w dziesiątą rocznicę rozruchu kombinatu
25-26.IX IX Plenum KC ZMS. Temat : „ Przed II Kra
jowym Zjazdem ZMS” (podjęcie uchwały o zwo
łaniu Zjazdu)
20.XI Wspólna uchwała prezydiów CRZZ i KC ZMS
w sprawie dalszego rozwoju ruchu współzawod
nictwa pracy
20–21.XI Krajowa Narada Aktywu Studenckiego ZMS na
temat zadań organizacji studenckiej przed II
Zjazdem ZMS
10.XII Spotkanie młodych inżynierów z kierownictwem
ZMS.
1960
6—7.II X Plenum KC ZMS. Temat : „ O zadaniach ZMS
i roli młodej inteligencji technicznej w walce
o rozwój techniki"
25—29.IV II Zjazd ZMS. Przyjęcie statutu i deklaracji
ideowo -programowej ZMS. Objęcie patronatu
nad budową kombinatu petrochemicznego
w Płocku
29.IV I Plenum KC ZMS w sprawach organizacyjnych
-
20.V II Plenum KC ZMS . Temat : „ Zadania po II
Zjeździe ZMS”
6–17.VII Zlot Młodzieży Polskiej w Grunwaldzie

181
10.VII Spotkanie młodzieży pracującej miast i wsi
w Ostródzie
17.VII Ślubowanie młodych na Zlocie Grunwaldzkim
3.1x II Krajowa Narada Aktywu Robotniczego ZMS
w Katowicach
24-25.X III Plenum KC ZMS. Temat : „ Zadania orga
nizacji szkolnej ZMS” .
1961
7.III IV Plenum KC ZMS i ZG ZMW uchwala pro
gram działania organizacji w kampanii wybor
czej do rad narodowych i Sejmu PRL
17-18.III Krajowa Narada Uczestników Socjalistycznego
Współzawodnictwa Pracy
22.VI V Plenum KC ZMS . Temat : „ Lepiej organi
zować życie młodzieży po pracy i nauce”
14.IX. Krajowa narada sztabów interwencyjnych obiek
tów przemysłowych znajdujących się pod patro
natem ZMS.
1962
2.1 Młodzież 11 warszawskich zakładów pracy rzu
ca hasło masowego współzawodnictwa „ Mło
dzież pięciolatce "
20–21.III VII Plenum KC ZMS . Temat : „ Udział ZMS
w pracach samorządu robotniczego i we współ
gospodarzeniu zakładami pracy'
22.III - Podjęcie przez prezydia CRZZ i KC ZMS uchwa
ły o współzawodnictwie pracy o tytuł brygady,
oddziału i przodownika pracy socjalistycznej
13.VI VIII Plenum KC ZMS na tematy aktualne
Związku ( m . inn. kampania sprawozd. -wyborcza
i akcja letnia)
15—16.XI IX Plenum KC ZMS. Temat : „ ZMS wobec pro
blemów młodzieży małych miast ”
10.XII - Otwarcie wystawy młodych racjonalizatorów
i wynalazców pod hasłem „Młodzież -
nowej
technice " .
1963
8.II -

Organizacja ZMS WSK w Świdniku pod Lubli

nem inicjuje „Młodzieżowy Czyn XX-lecia PRL ”
21-22.11 Krajowa Narada Aktywu Robotniczego ZMS
2.IV - X Plenum KC ZMS. Tematy aktualne Związku

182
 (m. inn. wnioski po krajowej naradzie aktywu
robotniczego )
25.IX OKWOM wzywa młodzież polską do uczczenia
czynem produkcyjnym XX - lecia PRL
3.X XI Plenum KC ZMS. Temat : „ Zadania ZMS
w świetle wskazań XIII Plenum KC PZPR ” .
24.XI Studenckie dożynki i krajowa narada aktywu
studenckiego pracującego w OHP (Szczecin)
19.XII Wspólne Plenum CRZZ, KC ZMS i Zarządu
NOT. Uchwała w sprawie upowszechnienia dal
szego rozwoju czynów dla uczczenia XX-lecia
PRL.
1964
14.I Prezydia KC ZMS i CRZZ podejmują uchwałę
o ustanowieniu odznaki i tytułu Brygady Pracy
Socjalistycznej XX-lecia PRL
23.- 24.III XIII Plenum KC ZMS. Temat : ,,Zadania ZMS
przed IV Zjazdem PZPR ” oraz „ Problemy pra
cy ZMS wśród młodzieży 16—18 -letniej”
27.V XIV Plenum KC ZMS. Temat : „ O dalsze umoc
nienie więzi ideowej i politycznej ZMS z Par
tią "
12.VII Otwarcie Zlotu Młodzieży Polskiej
22.VII
Zlot Młodzieży Polskiej . Centralne uroczystości
w Warszawie.
30.IX XV Plenum KC ZMS podejmuje uchwałę o zwo
łaniu III Zjazdu ZMS
SPIS HASEŁ :
(cyfry w nawiasach oznaczają strony)

AKCJA LETNIA (548)

AKTYW (8—10 )
AUTOSTOP ( 10—12)

BIURO ZAGRANICZNEJ TURYSTYKI MŁODZIEŻY (13—14)

BRYGADA PRACY SOCJALISTYCZNEJ ( 14—17 )
BRYGADA PRACY SOCJALISTYCZNEJ XX -LECIA PRL (17–19)
CENTRALNY OŚRODEK KSZTAŁCENIA AKTYWU (20—21)
CZŁONKOSTWO W KONFERENCJI SAMORZĄDU ROBOTNICZEGO
(21-22)
CZYN MŁODZIEŻY NA XX-LECIE PRL (22—24)

DEKLARACJA IDEOWO -PROGRAMOWA ( 25—27 )

„ DOOKOŁA ŚWIATA ” (27)

FESTIWAL KULTURALNY MŁODZIEŻY MIAST I WSI ( 28—29)

GRUPA DZIAŁANIA ( 30—31)
GRUPA TERENOWA (32—33)

HYMN (34)

„ ISKRY ” (35—37)

KAWIARNIA MŁODZIEŻOWA (38)

KLUB ( 39 )
KOŁO MŁODYCH RACJONALISTÓW (40—41)
KOMISJA HISTORYCZNA (41-42 )
KOMISJA REWIZYJNA (42-43 )
KOMITET POWIATOWY (MIEJSKI, DZIELNICOWY) (43—44)
KOMITET WOJEWÓDZKI (44—45 )
KOMITET CENTRALNY (45—46 )
KOWALSKI NIE JEST SAM (46—48 )
KRAJOWA KONFERENCJA BRANŻOWA (48)
KSZTAŁCENIOWA DZIAŁALNOŚĆ ( 48—50 )
KULTURALNA DZIAŁALNOŚĆ (50—52)

LATO W MIEŚCIE (53—54 )

LEGITYMACJA CZŁONKOWSKA (54–56)
LUBIŃSKO-GŁOGOWSKI OKRĘG MIEDZIOWY (56—57)

MŁODZI POSŁOWIE I RADNI (58–59 )

MŁODZI TWÓRCY (59–61 )
MŁODZIEŻ I CHEMIA (61–63)
MŁODZIEŻ NOWEJ TECHNICE (63—66 )

OBÓZ SZKOLENIOWY (67–68)

OBÓZ WYPOCZYNKOWY (69–70 )
OCHOTNICZE HUFCE PRACY ( 70—74)
ODDZIAŁ PRACY SOCJALISTYCZNEJ (74–75)
ODZNACZENIE IM. JANKA KRASICKIEGO ( 75–76)
OGÓLNOPOLSKA OLIMPIADA WIEDZY O POLSCE I ŚWIECIE
WSPÓŁCZESNYM ( 76—77)
OGÓLNOPOLSKI KOMITET WSPÓŁPRACY ORGANIZACJI MŁO
DZIEŻOWYCH (78—81)
OGÓLNOPOLSKIE SPOTKANIE AKTYWU (81–82)
OKRĘGOWY KOMITET STUDENCKI (82—84)
OSIEDLE MŁODYCH (84–85 )
OŚRODEK SPOŁECZNO - PRAWNY (85—86)
OŚWIATOWA DZIAŁALNOŚĆ (86—88 )

PARTYJNE KIEROWNICTWO (89—91)

PATRONATY NAD OBIEKTAMI GOSPODARCZYMI (91-94)
PŁOCK ( 94—97 )
„ PŁOMIENIE " ( 97–98 )
„ POKOLENIA ” ( 98—99 )
POROZUMIENIE ZMS - NOT ( 99—101)
POSTANOWIENIE ZMS , ZMW I ZHP O PRACY WŚRÓD MŁODZIE
ŻY SZKOLNEJ (101–102)
POWSTANIE ZMS ( 102—105 )
PRAWA I OBOWIĄZKI CZŁONKA ZMS ( 106—108)
PUŁAWY (108—109)

RADA ORGANIZACJI SZKOLNYCH (110)

RADA SPORTU I TURYSTYKI (110—111)
RADA TERENOWEGO DZIAŁANIA (111-112)
REDAKCJA MŁODZIEŻOWA POLSKIEGO RADIA (113–114)
REDAKCJE MŁODZIEŻOWE TELEWIZJI (114—115)
REGIONALNY RUCH STUDENCKI (115—117 )
REZERWA PARTII (117–118)
ROZSZERZANIE ZASIĘGU ODDZIAŁYWANIA (118—120)
RYBNICKI OKRĘG WĘGLOWY ( 120—122)

SĄD KOLEŻEŃSKI (123)

SESJA POPULARNONAUKOWA MŁODZIEŻY SZKOLNEJ (124—125)
SKŁADKA CZŁONKOWSKA (125)
SPARTAKIADA XX-LECIA PRL (126)
SPOŁECZNY SKŁAD (126—128)
SPORTOWA I TURYSTYCZNA DZIAŁALNOSC (128—131)
SPORTOWA ODZNAKA XX-LECIA PRL ( 131–132)
STATUT ( 132–133)
STRUKTURA ORGANIZACYJNA (134—136)
STUDENCKI OŚRODEK DYSKUSYJNY ( 136—137)
SZKOLNE IGRZYSKA SPORTOWE ( 137)
SZTAB PATRONATU (138—139)
SZTAFETA „ MŁODZIEŻ - PIĘCIOLATCE" " (139-141)
„ SZTANDAR MŁODYCH ” ( 141—142)

ŚWIATOWA FEDERACJA MŁODZIEŻY DEMOKRATYCZNEJ (143—146)

TARNOBRZEG (147–148 )
TOWARZYSTWO KRZEWIENIA KULTURY FIZYCZNEJ ( 148—150 )
TRADYCJE ( 150—153)
TURNIEJ CZYTELNICZY ( 153–154)
TUROSZÓW ( 154—155 )

UDZIAŁ W ORGANACH PRZEDSTAWICIELSKICH (156–157)

UNIWERSYTET ROBOTNICZY ( 157–158 )

„WALKA MŁODYCH ” (159—160)

WIECZOROWA SZKOŁA AKTYWU ( 160—162)
WOJEWÓDZKI OŚRODEK KSZTAŁCENIA AKTYWU ( 162–163)
WSPÓŁPRACA ZMS ZE ZWIĄZKAMI ZAWODOWYMI ( 163—165)
WSPÓŁZAWODNICTWO PRACY ( 1654-169)
WSPÓŁZAWODNICTWO WARSZTATOWE UCZNIÓW SZKÓŁ ZA
WODOWYCH (169–171)
ZJAZD ZMS (172—174)
ZLOT MŁODZIEŻY POLSKIEJ W GRUNWALDZIE (174—176 )
ZLOT MŁODZIEŻY POLSKIEJ NA XX - LECIE PRL (177—178 )
ZNACZEK ORGANIZACYJNY (178)
„ ZOBACZ , ZROZUM, ZRÓB ” (178—179)
Jesteśmy
młodą
gwardią .
Obóz letni Związku Młodzieży Socjalistycznej
 Wypoczywamy w mieście

Wspólna wycieczka W
góry
 M
Autostopem zwiedzamy kraj
Spotkania z interesującymi ludźmi na obozach szko- .
leniowo-wypoczynkowych
 A *** V1

Klub ZMS w Krośnie

W młodzieżowej kawiarni
 IM
DURY

Finał konkursu czytelniczego „ Iskier” i ZMS przed kamerami !

TV w listopadzie 1963 r.

Teleturniej pt. „ Polska i Świat Współczesny” organizowany

przez ZMS dla młodzieży szkolnej . Finał teleturnieju w studio
TV w Warszawie.

presc

bezatomowe

ec

Xoju
VINY

DZIENNIK

KURIER
 REE

Festiwal Kulturalny Młodzieży Miast i Wsi

Obóz wypoczynkowy ZMS
F
na obozie ZMS
Spotkanie studentów z poslem młodzieżowym
w Mirkach
 Ośrodek KC ZMS w Łącku

Obóz szkoleniowy ZMS W Lacku

ZM
Działalność sportowa i turystyczna ZMS
Działalność sportowa i turystyczna ZMS
 Obóz szkoleniowo -wypoczynkowy w ośrodku campingowym
wości w w miejscowości uzdrowiskowej Wysowa w Beskidzie Niskim

MOCI in $
 Szkolne Igrzyska Sportowe

90 9

SPARTAKIRDA II-LECIA POLSKI LUDOWEJ RZECLAT

>

Spartakiada XX-lecia
 HT
LE
OSIEYDCH
MŁOD
ZT
S M SPÉSTELNA MESZWEN UNA

Osiedle Młodych w Gdańsku

Osiedle Młodych na Grocho

wie, W Warszawie
 IZM
IS
B.RIYGA DY

PI
PR .
SASOSICE NAKANDYO

Współzawodnictwo pracy na Żeraniu

Młodzi górnicy kopalni „ Jastrzębie "

Zakłady azotowe w Puławach stały się w roku 1963 czwartym

z kolei obiektem gospodarczym , nad którego budową objęła
patronat krajowa organizacja ZMS
 22/
WNO
HOON-
POCIAG
ZA
ZMI
IS
ARSŁUGUJE

Tramwajarska Brygada Młodzieżowa w Łodzi

W czerwcu 1960 rr.. krajowa organizacja ZMS objęła patronat
nad budową Kombinatu Górniczo-Energetycznego „ Turów ”

Brygada Pracy Socjalistycz

nej w Hucie Szkła w Kro
śnie
10.VII.1964 r. Pre
zydium KC ZMS
podjęło uchwalę
o objęciu patrona
tem krajowej orga
nizacji ZMS Lubin
sko - Glogowskiego
Okręgu Miedziowe
go
 ZM
S

ZMS obejmuje patronat nad budową kombinatu w Płocku,

narada z przedstawicielami resortów
Ochotnicze Hufce Pracy
 ów
Ochotnicy z Hufc
Pracy budują szkołę
rzemiosł w Płocku
!

Prace spoleczne, wykonywane przez mło

dzież szkolną, a organizowane przez ZMS .
Na zdjęciu młodzież ze szkół warszawskich
pracuje przy uporządkowaniu parku na
Moczydle w Warszawie .
O
Zlot Młodzieży Polskiej w Grunwaldzic (lipiec 1960 r . ) . Wraz
z młodzieżą powtarza ślubowanie honorowy żolnierz Wojska
Polskiego uczestnik walk i Dywizji im . T. Kościuszki
sędziwy staruszek Bolesław Karaś.
 DO LIWI

UD O WA
Z POLS

Zlot Młodzieży Polskiej na XX-lecie Polski Ludowej , War

szawa , lipiec 1964 r .
 ELE

111

KA

ROSLIS MY

1
Zlot Młodzieży Polskiej na XX -lecic Polski Ludowej, War
szawa , lipiec 1964 r.
9
 HQ 799 .P6 P33
Od A do Z o Zwiazku ModANL4789
Hoover Institution Library
HQ 799
PeP33
3 6105 082 683 876

STANFORD LIBRARIES
To avoid fine, this book should be returned on
or before the date last stamped below
10M - 7-64-7991
 Cena zł 15 ,

ZM