O STATUCIE

I ZADANIACH
ORGANIZACYJNYCH
PZPR
ROMAN
ZAMBROWSKI
HENRYK
JN ŚWIĄTKOWSKI
6769
As Pusz

KSIĄ ŻK
1 A ιi W I ED Z A
 LIBRARY
OHIO STATE UNIVERSITY
 O STATUCIE
I ZADANIACH
ORGANIZACYJNYCH
PZPR

REFERAT
tow . ROMANA ZAMBROWSKIEGO
✓
KOREFERAT
tow . HENRYKA ŚWIĄTKOWSKIEGO
wygłoszone w dniu 20. XII 1948 r.
na

KONGRESIE
POLSKIEJ ZJEDNOCZONEJ PARTII
ROBOTNICZEJ

STATUT
PZPR
 Spółdzielnia Wydawnicze „Książka i Wiedza "
Warszawa

Printed i Poland
Luty 1949 rok

IN 6769
A5 P65 23

D -030799
Tloczono 200.370 egzemplarzy
Zaklady Graficzne „ Ksią į ka į Wied z a “ . Łodzi
Obj. 6 ark . Papier rotac. sat. V kl. 70 g 94 cm
 C.

REFERAT
tow.

ROMANA ZAMBROWSKIEGO
wygloszony w dniu 20. XII 1948 7.
AC

KONGRESIE
POLSKIEJ ZJEDNOCZONEJ
PARTII ROBOTNICZEJ
LIBRARY
VAIN
FTR

67758
 Szanowni towarzysze!
Kongres nasz, historyczny Kongres, ma już za sobą olbrzymi
dorobek .
W referatach tow . Bieruta i tow . Cyrankiewicza przeprowa
dzona została niezawodna marksistowsko - leninowska analiza
bogatych doświadczeń 70 lat walki polskiej klasy robotniczej ,
dokonany został bilans czterech z górą lat władzy ludowej,
ustalone zostały podstawy ideologiczne zjednoczonej partii
i wytyczona jej linia generalna .
Referat tow. Minca z nieodpartą siłą unaocznił wyższość
gospodarczą demokracji ludowej nad ustrojem kapitalistycz
nym, a wytyczne sześcioletniego planu przez swój oszałamia
jący wprost rozmach pokazały , jak wielkie i twórcze siły kryje
w sobie klasa robotnicza .
Do podstawowych zadań Kongresu należy również uchwa
lenie statutu PZPR i ustalenie jej zadań organizacyjnych .
Przed 44 laty Lenin pisał :
„ Proletariat nie posiada innego oręża w walce o wła
dzę, prócz organizacji. Rozdzielany przez panowanie anar
chicznej konkurencji w świecie buržuazyjnym , przytło
czony przymusową pracą na rzecz kapitału , strącany stale
„ na dno" zupełnej nędzy, zdziczenia i zwyrodnienia , pro
letariat może się stać i niechybnie stanie się niezwycię
żoną siłą jedynie dzięki temu, że jego ideowe zjednoczenie
na gruncie zasad marksizmu utrwalone zostaje przez ma
terialną jedność organizacji, zespalającej miliony ludzi
pracy w armię klasy robotniczej. Wobec armii tej nie osta
nie się ani zmurszała władza absolutyzmu rosyjskiego, ani
murszejąca władza kapitału międzynarodowego."
Dzisiaj nasza klasa robotnicza przeżywa swój wielki triumf.
Po 57 latach rozlanu jej „ideowe zjednoczenie utrwalone zo
staje przez materialną jedność organizacji“. (Oklaski)
5
 W partii nowego typu istnieje nierozerwalna łączność mię
dzy jej zasadami ideologicznymi oraz jej linią generalną z je
dnej strony a jej statutem i - polityką organizacyjną . z drugiej
strony .
W deklaracji programowej stwierdziliśmy, że , partia nasza
opiera swą działalność na zasadach marksizmu-leninizmu.
Stwierdzamy to również we wstępie do projektu statutu. Mark
sizm - leninizm jest bowiem dla nas nie tylko drogowskazem,
pozwalającym słusznie przewidywać rozwój wypadków i w.naj
bardziej skomplikowanej sytuacji ustalać słuszną linię poli
tyczną. Marksizm - leninizm uzbraja nas również w niewzru
szone zasady organizacyjne partii nowego typu oraz pomaga
nam właściwie, organizacyjnie przeprowadzać linię polityczną,
odnajdywać na każdym nowym etapie, w każdej nowej sy
tuacji politycznej właściwe i odpowiadające sytuacji formy
i metody organizacyjne .
Przy rozpatrywaniu statutu i zadań organizacyjnych Pol
skiej Zjednoczonej Partii Robotniczej powinniśmy pamiętać,
że zadanie swoje wykonamy tym lepiej, im mocniej oprzemy
się na dotychczasowym dorobku Kongresu, który w gruncie
rzeczy zakreśla zasadnicze ramy , zarówno rozwiązań statuto
wych jak i zadań polityki organizacyjnej.
Oznacza to po pierwsze, że statut PZPR musi uchronić partię
przed wszelkimi pozostałościami teorii i praktyki reformizmu
w dziedzinie organizacyjnej (o klas k i), że musi on oprzeć
się na leninowskich zasadach organizacyjnych , że musi wresz
cie uwzględniać konkretną dojrzałość ruchu, a przede wszyst
kim szczególne cechy rozwoju organizacyjnego partii w wa
runkach demokracji ludowej .
Oznacza to po drugie, że praca organizacyjna winna być
podniesiona do poziomu olbrzymich zadań politycznych i gos
podarczych, jakie przed partią postawił Kongres.

DO JAKICH TRADYCJI NAWIĄZUJEMY

W DZIEDZINIE ZASAD ORGANIZACYJNYCH
Od wielu dziesiątków lat toczy się w polskim ruchu robotni
czym walka o partię nowego typu ..
Fakt, że polski ruch robotniczy został rozbity przez refor
mizm i nacjonalizm już u samego zarania swego rozwoju jako
ruchu masowego, fakt, że w ciągu wielu dziesięcioleci równo
legle rozwijały się dwa typy partii: partie rewolucyjnego mark
sizmu i proletariackiego internacjonalizmu w postaci SDKPIL
i KPP oraz partia rewidująca marksizm dla przystosowania
go do gustów buržuazyjnych , partia ugody klasowej i nacjo
nalizmu . w postaci przedwojennej PPS - musiał doprowadzić
do wytworzenia się dwóch typów partii rów
nie ż W dzie dzinie za sa d i struktur y ,
metod i form pracy organizacyjnej .
Niemałe znaczenie dla rozwoju SDKPiL miał ten fakt, że
SDKPiL przez wiele lat wchodziła w skład SDPRR I w wielu
zasadniczych zagadnieniach popierała bolszewików przeciw
mieńszewikom .
Mimo , że bliska bolszewikom SDKPiL nie była partią
nowego typu. Na pracy organizacyjnej SDKPiL fatalnie zacią.
żyły błędy jej wodza i teoretyka Róży Luksemburg: Błędy te
pociągały za sobą niedocenianie roli partii, korzenie się przed
żywiołowością ruchu masowego, niezrozumienie leninowskiej
nauki o partii, którą Róża Luksemburg charakteryzowała ja- ,
ko ultracentralizm , blankistowskie tendencje spiskowe itd.
Błędy te ciążyły również na pierwszym okresie działalności
organizacyjnej KPP. KPP jednak rozwijała się ku partij no
wego typu , przede wszystkim dzięki temu, że oparła swą dzia
Jalność na zasadach leninizmu , że pracowała nad przezwycięc
żeniem luksemburgistowskiego sekciarstwa zarówno w za

gadnieniach teorij jak i zasad organizacvjnvcb .

Podobnie jak w dziedzinie politycznej , tak w sprawach or
ganizacyjnych mamy w ruchu robotniczy.m dobre i złe tra
dycje.
W naszej walce przyświecać nam będzie niezachwiana wia
ra SDKPiL -Owców i KPP -owców w zwycięstwo klasy ro
botniczej, ich niezłomny hart rewolucvjny , którego ugiąć nie
mogła katorga, wiezienia sanacyjne i Bereza Kartuska, ich że
lazna dyscyplina, która zyskiwała im szacunek mas i mnożyła
ich siły .
Kultywować będziemy dobrą kapepowską tradycję dbałości
o to, by partia była przodującym oddziałem klasy robotniczej,
a każdy członek nartii na terenie swojej pracy cieszył się auto
rytetem wśród bezpartyjnych . Pamietamy bowiem , jak to w
1927 r . tysiąc członków nielegalnej KPP w Warszawie potra
fiło poprowadzić do urn wyborczych 75.000 robotniczych wy
borców . (O klas k i .
7
 Nawiązywać będziemy do niezmordowanej walki KPP prze
ciw reformizmowi i oportunizmowi w ruchu robotniczym .
Przyświecać nam będzie w naszej pracy bezprzykładna
ofiarność i hart peperowców i współpracujących z nimi lewi
cowych socjalistów okresu okupacji, ich umiejętność liczenia
się z dojrzałością mas. ich zdolność do zdobywania sojuszników
dla klasy robotniczej . ich patriotyzm .
Ale zdecydowanie odrzucimy wszystko, co było reformiz
mem, oportunizmem i sekciarstwem w tradycjach organizacyj
nych polskiego ruchu robotniczego. (O klaski). Odrzucimy
charakterystyczną dla reformizmu i oportunizmu koncepcję
szeroko otwartych drzwi do partii dla wszelkich elementów nie
zależnie od ich klasowego oblicza .
Nie będziemy tolerować żadnych pozostałości reformistycz
nej tradycji podwójnej miarki wobec członków partii, jednej
dla wybranych inteligentów i wielmożów partyjnych , których
nie obowiązuje dyscyplina, i drugiej dla szeregowych robotni
ków i chłopów. (Oklask
Odrzucimy wszelkie tradycje liberalizmu i tolerancji wobec
oportunistów i przecinać będziemy w zarodku wszelkie ten
dencje grupowe i frakcyjne. (Ok laski).
Wychowywać będziemy szeregi partyjne na przykładach
świetlanych i bohaterskich postaci polskiego ruchu robotnicze
go, stanowiących ucieleśnienie jego najlepszych tradycji -
Waryńskiego i Dzierżyńskiego. Kasprzaka i Okrzei, Buczka
i Barona, Nowotki i Barlickiego, Lampego i Dubois. (Oklaski).
PODSTAWY ORGANIZACYJNE PARTII
W WARUNKACH DEMOKRACJI LUDOWEJ

Od czterech z górą lat kraj nasz rozwija się na drodze de

mokracji ludowej . Głęboką charakterystykę tego okresu za
wierają referaty tow. tow. Bieruta , Cyrankiewicza i Minca.
Szczególną wagę teoretyczną ma analiza klasowej istoty pań
stwa demokracji ludowej, przeprowadzona w referacie tow.
Bieruta , oświetlenie jej z punktu widzenia nauki marksizmu
leninizmu .
Z referatu tego wynika, że demokracja ludowa może z po
wodzeniem spełniać podstawowe funkcje dyktatury proleta
riatu , w celu likwidacji klas kapitalistycznych i zbudowania
Polski socjalistycznej .
Analiza ta ma zasadnicze znaczenie dla naszej partii , dla
8
 jej teoretycznego uzbrojenia, dla wytyczenia przez nią słusznej
linii generalnej. Analiza ta ma istotne znaczenie dla okreść
lenia roli i miejsca partii klasy robotniczej w ustroju demo
kracji ludowej i dla ustalenia jej zasad organizacyjnych .
Spójrzmy z punktu widzenia tej analizy na rolę partii kla
sy robotniczej w okresie budowy ustroju demokracji ludowej .
Wstęp do statutu w następujący sposób charakteryzuje
wkład PPR i PPS w okresie demokracji ludowej :
„Polska Zjednoczona Partia Robotnicza opiera swą dzia
łalność na dorobku ideologicznym PPR , która w okresie
hitlerowskiej okupacji stanęła na czele walki o wyzwo
lenie narodowe i społeczne, przygotowała warunki dla
objęcia władzy przez masy ludowe pod kierownictwem
klasy robotniczej, a po wypędzeniu okupanta przewodziła
w walce o ugruntowanie demokracji ludowej , rozbicie sił
reakcyjnych i realizację rewolucyjnych przeobrażeń spo
lecznych.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza przejmuje do
robek odrodzonej PPS, która zrywając z reformizmem
i nacjonalizmem przedwojennej PPS i nawiązując do naj
lepszych tradycji lewicowego nurtu PPS i RPPS, stanęła
-

na gruncie jedności klasy robotniczej i wniosła wydatny

wkład w walkę z reakcją i w budowę demokracji ludowej
w Polsce ."
Taki wielki wkład PPR był możliwy przede wszystkim dla
tego, że rozumieliśmy , iż partia jest równie niezbędna dla
utrzymania i utrwalenia władzy mas pracujących, jak dla po
prowadzenia ich do walki o władzę, że rozumieliśmy kierowni
czą i przodującą rolę partii oraz że budowaliśmy ją
ja ko partię nowego typu . (Oklas k i).
Budując partię jako partię nowego typu, zapewniliśmy jej
czołową pozycję w aparacie państwowym ii rolę najwyższej for
my organizacji klasy robotniczej.
Budując partię jako partię nowego typu, wzmocniliśmy
drogą jednolitego frontu kierowniczą rolę klasy robotniczej,
ale jednocześnie uniknęliśmy wszelkich oportunistycznych prób
jedności mechanicznej,, osiągając zjednoczenie na gruncie
marksizmu - leninizmu. ( O klask i).
Budując partię jako partię nowego typu, osiągnęliśmy
uznanie jej przodującej roli przez wszystkie inne stronnictwa
demokratyczne, ale jednocześnie uniknęliśmy fałszywej dro
gi roztopienia partii we Froncie Demokratycznym , uniknęliśmy
9
tego, co , jak wiadomo, przyczyniło się do degeneracji Komuni
stycznej Partii Jugosławii.
Ale budując partię nowego typu nie zawsze mieliśmy przed
sobą jasną perspektywę konieczności stałego podnoszenia roli
kierowniczej partii. Meine definicje w ocenie demokracji lu
dowej, o których w wystąpieniu swoim mówił tow . Berman ,
zaciążyły i na procesie dojrzewania partii jako partii nowego
typu .
Na gruncie tych mętnych definicji, na gruncie oportuni
stycznego akcentowania różnic między demokracją ludową
i dyktaturą proletariatu rodziły się fałszywe poglądy o jakimś
odrębnym , specyficznym typie partii, swoistym dla okresu
demokracji ludowej.
Wiadomo też, że wśród towarzyszy pepesowskich niedawno
jeszcze nurtowały koncercie o możliwości syntezy zasad orga
nizacyjnych partii typu reformistycznego z partią nowego
typu, opartą o leninowskie zasady organizacyjne.
W świetle zasadniczej analizy, dokonanej przez tow . Bie
ruta — koncepcje te tracą wszelki grunt pod nogami. (Oklas
ki). Nie może być mowy o jakiejś syntezie reformistycznych
zasad organizacyjnych z zasadami organizacyjnymi partii no
wego typu ; wszystko, co przypomina reformizm w zasadach
organizacyjnych - musi być zwalczane i gruntownie przezwy
ciężone, jeśli partia ma być zdolna do wypełnienia swej wiel
kiej misji historycznej. (Oklas k i).
Nie może być też mowy o jakimś odrębnym , specyficznym
typie partii demokracji ludowej w odróżnieniu od partii dykta
tury proletariatu WKP(b) . Przeciwnie, uwzględniając swoi
stość naszego rozwoju , W Zor e m parti i nowego
typu à la nas jest
jest i pozostanie WKP(b).
(Długotrwałe oklaski). Oto dlaczego u podstaw statutu
Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, działającej w warun
kach demokracji ludowej, kładziemy naukę Lenina i Stalina
o partii nowego typu . Oto dlaczego w zjednoczonej partii uczyć
się będziemy na ogromnym doświadczeniu WKP (b ) - wielkie
-

go organizatora zwycięstwa socjalizmu w ZSRR, przodującej

"

partii międzynarodowego ruchu robotniczego.

Lenin i Stalin nauczali, że partia winna być czołowym od
działem kl: sy robotniczej , uzbrojonym w przodującą teorię
marksizmu i skupiającym najlepsze elementy klasy robotniczeja
Lenin i Stalin nauczali, że partia winna być zorganizowa
nym oddziałem klasy robotniczej, opartym na zasadach centra
10
 lizmu demokratycznego, na żelaznej, jednakowej dla wszyst
kich dyscyplinie, zapewniającej partii jedność woli i działania .
Dziś dla nikogo z nas nie ulega wątpliwości, że będziemy bu
dować Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą jako czołowy
i zorganizowany oddział klasy robotniczej. (Oklaski).
Lenin i Stalin nauczali, że partia winna być najwyższą for
>

mą organizacji klasowej proletariatu, powołaną do kierowania

wszystkimi innymi bezpartyjnymi organizacjami klasy ro
botniczej i mas ludowych. Wynika z tego dla nas obowiązek
takiego budowania zjednoczonej partii, aby miała ona najwyż
szy autorytet w bezpartyjnych masowych organizacjach, aby
nieustannie zacieśniała więź z klasą robotniczą i masami pra
cującymi.
Lenin i Stalin nauczali, że w partii nowego typu nie może
być liberalnego i tolerancyjnego stosunku do oportunizmu,
który nieuchronnie rodzi się w słabszych ogniwach partii pod
wpływem nacisku wrogich sił klasowych . To znaczy, że dla
utrzymania jedności zjednoczonej partii musimy bezwzględnie
zwalczać wszelkie elementy oportunistyczne i stanowczo prze
cinać próby oportunistów tworzenia w niej grup i frakcyj.
Tak przedstawia się sprawa zasad organizacyjnych Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej.

WYMOWA CYFR
Kongres nasz w referatach tow. tow . Bieruta , Cyrankiewi
cza i Minca, nakreślił perspektywę rozwoju od Polski Ludowej
do Polski Socjalistycznej , perspektywę, która określa general
ną linię partii i z której wynikają zasadnicze wskazania za
równo dla statutu jak i dla polityki organizacyjnej partii.
W ciągu najbliższych siedmiu lat mają być zbudowane pod
stawy ustroju socjalistycznego w Polsce. Nie będzie to jednak
bynajmniej okres harmonijnego i spokojnego rozwoju . Będzie
to okres zaostrzającej się walki klasowej, związanej z koniecz
nością dalszego ograniczania i rugowania elementów kapitali
stycznych miasta i wsi i przygotowania warunków dla ich cał
kowitej likwidacji.
Będzie to okres, w którym klasa robotnicza będzie musiała
jeszcze wyżej podnieść swoją kierowniczą rolę, jeszcze bardziej
umocnić sojusz z małorolnym i średniorolnym chłopstwem
przy jednoczesnej izolacji bogaczy wiejskich iich zauszników .
 Będzie to okres, w którym klasa robotnicza w ostrej walce
klasowej będzie kształtowała nowe oblicze naszego kraju nie
tylko drogą jego potężnego uprzemysłowienia i podniesienia
dobrobytu i kultury mas pracujących, ale jednocześnie przez
tworzenie odpowiednich ekonomicznych i politycznych warun
ków i aktywną pomoc chłopom pracującym, ułatwi im przejś.
cie do wyższej technicznie, wielkiej, spółdzielczej, zespołowej
gospodarki. Wykonanie tych zadań wymaga wzmożenia kie
rowniczego wpiywu partii na wszystkie przemiany w politycz
nym, gospodarczym i kulturalnym życiu Polski Ludowej, w jej
marszu do socjalizmu .
Nigdy jeszcze przed polską klasą robotniczą nie stały tak
olbrzymie i szczytne zadania, ale też nigdy polska klasa robot
nicza nie rozporządzała tak potężnym orężem , jakim jest Pol
ska Zjednoczona Partia Roboinicza. (Burzliwe oklaski).
Zjednoczona partia liczy dziś 1.500 tys. członków, w tej liczbie
G00 tys. robotników , czyli 60 proc., 268 tys. chłopów, czyli
18 proc., 260 tys. pracowników umysłowych, czyli 17,3 proc.,
40 tys. rzemieślników , i 12 tys. innych, w liczbie których na
skutek wadliwości statystyki obok kupców i sklepikarzy zna
laziy się również wolne zawody. Partia nasza liczy 19.200 kół
fabrycznych , 3.800 kół folwarcznych i niemal 23.700 kół gro
macizkich .
O pozycji PZPR w aparacie państwowym świadczą następu
jące cyfry: zacznę od Rad Narodowych , które spełniają po
dwójną funkcję:' i organów władzy państwowej, i organów
koniroli społecznej
.
.
Na 269 przewodniczących Powiatowych Rad Narodowych
do PZPR nalezy 173. Na 66 przewodniczących Miejskich
Rad Narodowych w miastach wydzielonych .
do PZPR na
leży 62 .
Kilka cyfr 2 administracji: na 269 starostów do PZPR na
leży 192. Na 69 prezydentów miast wydzielonych i starostów
grodzkich - 63.
Kilka cyfr z administracji gospodarczej i spółdzielczości.
Na 3.832 dyrektorów naczelnych i innych w ewidencji Mini
sterstwa Przemysłu i Handlu – 2.516 należy do PZPR.
Na 975 administratorów majątków państwowych w ewiden
cji Ministerstwa Rolnictwa i R. R. 554 należy do PZPR . Na
274 członków zarządów i rad nadzorczych w 16 centralach
spółdzielczych i państwowo - spóidzielczych - 143 należy do
PZPR .

12
 I wreszcie kilka cyfr charakteryzujących wpływ PZPR
W czterech najważniejszych masowych bezpartyjnych organi
zacjach. Związki Zawodowe: na 30.304 członków zarządów
W 4.198 oddziałach związków , 19.842 należy do PZPR . Zw.
Sam . Chł : na 19.419 członków zarz. gmin. 9.196 należy do
PZPR .
ZMP : na 117 członków woj. prezydium - 89 należy do PZPR .
Liga Kobiet: na 2.441 członkiń zarz. pow . 1.400 należy
C

do PZPR .
Wymowa tych cyfr jest wyraźna.

UCZMY SIĘ NA DOŚWIADCZENIACH WKP (b )

Mamy potężną partię, partię zdolną do wykonania wielkich
zadań, nakreślonych przez Kongres. Partia ta kierując się
w swej walce i pracy leninowskimi zasadami organizacyjnymi,
nie jest jeszcze na obecnym etapie swego rozwoju w pełni doj
rzałą partią nowego typu . Fakt realizacji jedności organieznej,
fakt utworzenia jednej partii klasy robotniczej stwarza dogod
ne warunki dla przyspieszenia tego procesu. Musimy podnieść
ogólny poziom pracy organizacyjnej do poziomu zadań poli
tycznych i gospodarczych, postawionych przez Kongres.
Trzeba pamiętać o słowach tow. Stalina . o znaczeniu pracy
organizacyjnej, wypowiedzianych na XVII zjeździe WKP(b):
„ Gdy już dana jest słuszna linia , gdy już dane jest
słuszne rozwiązanie zagadnienia, powodzenie sprawy zale
ży od pracy organizacyjnej, od organizacji walki o wciele
nie w życie linii partii , od właściwego doboru ludzi, od
kontroli wykonania uchwał organów kierowniczych.
W przeciwnym razie powstaje ryzyko, że słuszna linia
partii i słuszne uchwały mogą być poważnie narażone na
szwank . Co więcej , gdy już dana jest słuszna linia poli
tyczna, praca organizacyjna decyduje o wszystkim, rów
nież i o losie samej linii politycznej - o jej realizacji albo
o jej bankructwie.“
Trzeba uczyć się na doświadczeniu WKP (b ), która dla reali
zacji nowych zadań politycznych stale wykuwała nowe formy ,
i metody organizacyjne, stale doskonalila podstawowy instru
ment realizacji uchwał - partię. Projekt statutu PZPR odpo
wiada potrzebom nowych zadań, nowego etapu naszej walki.
13
 Uchwały te z jednej strony utrwalają to , co zostało w prak
tyce w życiu 'polskiego ruchu robotniczego osiągnięte i zdoby
te, z drugiej strony stwarzają ramy dla daiszego rozwoju wyż
szych form pracy organizacvjnej i podnoszenia roli przewod
niej partii.
Przechodząc do omówienia istotnych momentów projektu
statutu i naszych zadań organizacyjnych , poruszę tu:
po pierwsze – zagadnienie członkostwa partii,
po drugie sprawę demokracji wewnątrzpartyjnej i hasła
krytyki i samokrytyki,
po trzecie – zagadnienie nowej roli organizacji partyjnych
w zakładach produkcyjnych ,
po czwarte zagadnienie praktyczne; realizacji zadań
partii, wynikających z leninowskiej zasady, iż partia jest „ naj
wyższą formą klasowej organizacji proletariatu “.
O CZŁONKOSTWIE PARTII
Czerwoną nicią przez cały projekt statutu PZPR przewija
się podstawowa leninowska idea o partii jako przodującym od
dziale, jako awangardzie klasy robotniczej. Gwarancję urze
czywistnienia tej idei dają nam odpowiednie przepisy statutu ,
akcentujące z całą mocą indywidualne przyjmowanie członków
przez koła, konieczność przedstawienia dwóch opinii polecają
cych, wprowadzenie stażu kandydackiego oraz poważne obo
wiązki, które wynikają ze statutu dla każdego członka partii.
Nowym momentem w tej dziedzinie jest wprowadzenie sta
żu kandydackiego. Cel jest jasny. Chcemy przez to zabezpie
czyć się przed przenikaniem do szeregów partii elementów ob
cych i wrogich . Chcemy zarazem umożliwić kandydatom, któ
rych poziom wyrobienia jest jeszcze niski, zdobycie odpowied
niej zaprawy dla wypełnienia obowiązków członka partii,
Uważamy, że w ciągu roku każda organizacja partyjna powin
na dostatecznie poznać kandydatów do partii, aby bezbłędnie
zdecydować o ich przyjęciu lub nieprzyjęciu do partii.
Dla towarzyszy, którzy jako kandydaci wyróżniać się bę-.
dą poziomem politycznym i aktywnością, przewidujemy możli
wość przejścia na członka po upływie sześciu miesięcy – o ile
uchwałę taką podejmie właściwa organizacja partyjna i za
twierdzi ją Komitet Powiatowy .
Kandydaci na członków partii korzystają z wszelkich upra
wnień członków partii, uczęszczają na wszystkie zebrania koła ,
14
mają prawo krytyki, mogą być wysuwani na wszelkie stano
wiska kierownicze, państwowe i społeczne, z wyjątkiem instan
cji partyjnych , nie mają jednak w partii ani czynnego, ani bier
nego prawa wyborczego.
W rezultacie wprowadzenia stażu kandydackiego wszyscy
członkowie PPR , posiadający tymczasowe legitymacje, znajdą
się w zjednoczonej partii w kategorii kandydatów . To samo
dotyczy kandydatów PPS, którzy oczywiście również w zjedno
czonej partii przejdą do kategorii kandydatów .
W ten sposób Polska Zjednoczona Partia Robotnicza liczyć
będzie w chwili swego powstania ok. 1.200.000 członków
i 300.000 kandydatów.
Oczywiście, że staż kandydacki w zjednoczonej partii li
czyć się będzie od chwili wstąpienia do PPR i PPS.
W statucie partii przewidzieliśmy również prawo koła prze
prowadzenia z kategorii członków do kategorii kandydatów .
Co podyktowało nam taki przepis statutu? Przede wszyst
kim fakt, że w swoim czasie zarówno PPR jak i .PPS werbo
wały do partii bez dostatecznej znajomości przyjmowanych
ludzi. Nie podchodzimy bynajmniej do tej sprawy jako do re
presji. Nie uważamy, aby przeprowadzenie z kategorii człon
ków do kategorii kandydatów traktować jako pierwszy etap
do wykluczenia. Na odwrót uważamy , że w wypadku, gdy czło
nek partii zasługuje na wykluczeniė, nie należy go przeprowa
dzać do kategorii kandydatów.
Przeprowadzenie z kategorii członków partii do kategorii
kandydatów nie powinno być uważane za hańbiące lub poni
żające. Przeprowadzeni do kategorii kandydatów pozostają
przecież w naszej rodzinie partyjnej , pozostają częścią naszej
partii. Przeprowadzenie do kategorii kandydatów przewiduje
my dla tych członków partii, których ogólny poziom aktywnoś
ci w pracy partyjnej i samokształcenia wyraźnie odbiega od
ogólnego poziomu ich organizacji i ciągnie ją w dół. Ale każdy
aktywny kandydat partii, pełniący z honorem swe obowiązki
partyjne, będzie wyżej ceniony przez organizację partyjną od
członka partii, który nie dość sumiennie wypełnia zadania par
tyjne.
Rzecz jasna, że koła partyjne i instancje nadrzędne powin
ny z całą ostrożnością korzystać z tego prawa. Uważamy, że
w najbliższym czasie po Kongresie stosowanie tego przepisu
statutu przez koła i Komitety Powiatowe nie byłoby wskazane.
Trzeba, aby uplynął pewien okres, w którym połączone koła
15
PPR i PPS poznają się wzajemnie, dlatego też przewidujemy,
że nie wcześniej niż w marcu, na podstawie specjalnej uchwały
KC, konkretyzującej ten przepis statutu, możliwa będzie jego
praktyczna realizacja.
Z tych zasad projektu statutu w sprawie członkostwa i skła
du partii przebija głęboka troska o podniesienie wagi członko
stwa i prawidłowy skład partii. Od składu partii bowiem zale
ży w wielkiej mierze jedność i zdolność bojowa partii. Projekt
statutu zapewnia jedność woli i działania oraz aktywność orga
nizacji partyjnych. Już pierwszy artykuł statutu zawiera zna
ne leninowskie sformułowanie członkostwa partii, a mianowi
cie, że za członka partii uważany jest ten, który należy i pracuje
w jednej z jej organizacji - sformułowanie, które stało się
pierwszą linią podziału między bolszewikami i mieńszewikami.

SPRAWA CZYSTOŚCI SZEREGOW PARTYJNYCH

W ścisłym związku z podniesieniem członkostwa partii po

zostaje sprawa oczyszczania szeregów partyjnych . Partia kla
sy robotniczej partia walki klas musi czuwać, aby nie była
zaśmiecona obcym i przypadkowym , chwiejnym i oportunisty
cznym elementem.
Akcja oczyszczania szeregów PPR stała się koniecznością.
Prowadzona była na skutek jaskrawego wypaczenia linii par
tii i stosowania przez szereg organizacji partyjnych błędnej
polityki szeroko otwartych drzwi do partii, na skutek przytę
pienia w partii czujności wobec elementów obcych klasowo
i ideologicznie i wreszcie na skutek fałszywych koncepcji nie
ograniczonego umasowienia partii oraz koncepcji sprzecznych
z zasadą podniesienia czołowej roli partii.
W rezultacie akcji oczyszczania z PPR wykluczonych zo
stało 29.000 członków , w tej liczbie 9.400 robotników , 700 ro
botników rolnych, 6.000 pracowników umysłowych, 8.000 chło
pów , ponad 2.000 rzemieślników i ponad 2.000 kupców.
Na podstawie materiału, który wpłynął do KC odnośnie
24.000 wykluczonych, ustalono, że 18 proc. wykluczono jako
obcych klasowo, 36 proc. wykluczono jako obcych ideologicz
nie i uprawiających wrogą propagandę, 25 proc. wykluczono
za rozkład moralny i wszelkiego rodzaju nadużycia (50 proc.
z tego za nałogowe pijaństwo ) , 13 proc. wykluczono za dwuli
cowość i przestępczą działalność w przeszłości a częłciowo i ak .
tualnie.

16
 Akcja oczyszczania ujawniła, że niemało kół gromadzkich
znalazło się pod wpływem bogaczy i wszelkiego rodzaju spe
kulantów i kombinatorów wiejskich . W poszczególnych wypad
kach ujawniało się, że kołem rządził przez swoich zauszników
miejscowy proboszcz , Setki kół małomiasteczkowych znalazło
się pod wpływem kupców . Było trochę kół kupieckich, były też
koła robotnicze, zakładane w prywatnych przedsiębiorstwach
i kierowane przez właścicieli fabryk.
Znaczenie tej akcji nie ogranicza się jednak bynajmniej do
tego, że z partii usunięto określoną ilość ludzi hamujących jej
.

rozwój i dyskredytujących ją wobec mas.

Akcja oczyszczania szeregów partii podniosła czujność i ak
tywność koła partyjnego, stała się dla wszystkich kół partyj
nych lekcją poglądową czołowej roli partii, podniosła samopo
czucie najlepszych, najbardziej ideowych członków, nauczyła
koła korzystać z ich szerokich praw i podniosła wybitnie rolę
koła partyjnego .
Podobną akcję , ale w szerszym zakresie, przeprowadziły
przed Kongresem organizacje PPS. Akcja oczyszczania w. PPS
musiała być szersza , gdyż PPS była bardziej zaśmiecona niż
PPR przez elementy kapitalistyczne i koniunkturalne, a poza
tym, co ważniejsze, akcja ta miała szczególne ostrze polityczne,
była bowiem skierowana nie tylko przeciw elementom opozy
cyjnym spod znaku PSL i AK, które w swoim czasie szukały
azylu w PPS, ale również przeciw ideowo pokrewnym im zwo
lennikom i aktywistom prawicy pepesowskiej. W rezultacie
tej akcji z PPS wykluczonych zostało 82.000 osób.
W projekcie statutu brak jest przepisów odnośnie akcji
oczyszczania. I nie przypadkowo. Uważamy, że masowe czy
stki są bronią wyjątkową. Prowadzą one bowiem do usunięcia
pewnej liczby obcych klasowo i ideologicznie elementów z par
tii, ale często skupiają się na tzw. biernych , którzy wykluczani
razem z wrogami czują się dotknięci, obrażeni i powiększają
liczbę malkontentów.
Nie uniknięto tego i przy ostatniej akcji oczyszczania, na
co wskazuje znaczna liczba robotników wykluczonych z par
tii. Znamy również wypadki, gdy bogacze wiejscy inspirowali
uchwałę koła o wydaleniu z partii wójta, biednego chłopa, jak
lo się zdarzyło w powiecie jeleniogórskim , parobka - komen
danta SP W Julianowie, woj. kieleckiego, albo gdy sekretarz
koła we wsi Kodenice, gm . Krzywowierzby pow . wiodawskie
go, posiadający 24 ha ziemi i zatrudniający dwóch parobków
17
oraz ciągnący zyski ze swojej aktywności na terenie gminnej
spółdzielni Samopomocy Chłopskiej , usiłował wykluczyć z par
tii biednych chłopów , zarzucając im brak aktywności.
Fakty te wskazują, że z tym większą uwagą i z całą sumien
nością winny instancje partyjne podejść po Kongresie do roz
patrzenia odwołań wykluczonych z partii w rezultacie akcji
oczyszczania .
Właściwa droga do zapewnienia czystości szeregów, to ści
słe przestrzeganie wszystkich przepisów statutowych przy
przyjmowaniu do partii (o klaski), wdrożenie kół partyjnych
do korzystania w uzasadnionych wypadkach z ich uprawnień
statutowych w sprawie wykluczania z partii i wreszcie ścisłe
przestrzeganie zasady , aby instancje partyjne lub komisje kon
troli partyjnej, wydalające członków partii, zawsze decyzję
swą wyjaśniały kołom partyjnym .
W ten sposób unikniemy niebezpieczeństw, płynących
z masowego oczyszczania szeregów partyjnych.
Zagadnienie członkostwa partii pozostaje również w ści
słym związku z pracą naszych wydziałów personalnych, od któ
rych działalności w dużej mierze zależy czystość szeregów par
tyjnych. W terenie częstokroć na czele partyjnych wydziałów
personalnych stali towarzysze, którzy nie dorastali do poziomu
swoich zadań , a niekiedy nawet ludzie obcy.
W Krakowie np. na czele wydziału personalnego KW stał
człowiek niedostatecznie sprawdzony. W Poznaniu na czele
wydz. personalnego Komitetu Miejskiego stała 20- letnia towa
rzyszka, której praca bynajmniej nie przysparzała autorytetu
naszej partii. Co gorsza, przez długi czas wydział personalny
KC dawał kiepski przykład pracy personalnikom w całym kra
ju. Zgromadził bowiem dokumentację partyjną na 15 tys. aktv
wistów , zazdrośnie bronił, by inne wydziały nie zajmowały się
sprawami personalnymi, a sam tej dokumentacji nie studiował.
Kwestionariusz partyjny, życiorys członka partii może być
powazną pomocą obok żywego osobistego. kontaktu w pracy
wydziałów personalnych w dziedzinie doboru, wysuwania i roz
stawienia kadrów oraz dbałości o czystość szeregów partyjnych .
Jednak przy formalnym podejściu do tej dokumentacji stawa
ła się ona mariwą stertą papieru. Czegoż się wobec tego dziwić,
że często-gęsto pod nosem naszych wydziałów personalnych
działy się takie dziwy, że ludzie, którzy w komitec e partyjnym
uchodzili za dyrektorów przedsiębiorstw państwowych , okazy
wali się po prostu właścicielami, dyrektorami wiasnych przed
18
siębiorstw , że dopiero podczas akcji oczyszczania okazywało
się, że starosta w ciągu roku zbudował sobie dom , że w zjedno
czeniu jako personalnik pracuje były naczelnik więzienia, zna
ny jako kat więźniów politycznych itd . itd .
Słyszeliśmy z tej trybuny referat tow . Minca o sześciolet
nim planie. Słyszeliśmy tutaj , że bodaj najwęższym gardłem
tego planu jest sprawa kadrów. Przed wydziałami personalnymi
.

stoją w związku z tym odpowiedzialne zadania w dziedzinie

wysuwania , doboru szkolenia kadrów . Koniecznym jednak
warunkiem wykonania tych zadań jest wszechstronna znajo
mość kadrów, a przede wszystkim znajomość przydatności po
litycznej kadrów. (Oklas k i).
O DEMOKRACJI WEWNĄTRZPARTYJNEJ
U podstaw organizacyjnych partii nowego typu leżą zasady
demokratycznego centralizmu.
Centralizm – bezwzględne wykonywanie dyrektyw wyż
-

szych organów partyjnych przez niższe organy żelazna dys

cyplina jednakowo obowiązująca wszystkich członków partii
jest koniecznym warunkiem wypełnienia przez partię jej
zadań.
Zasadniczą dźwignią rozwoju partii nowego typu jest demo
kracja wewnątrzpartyjna. Olbrzymie zadanie zbudowania fun
damentów ustroju socjalistycznego w Polsce możliwe jest tylko
na fali rosnącej aktywności szerokich mas pracujących , a prze
de wszystkim naszej partii . A zadaniem demokracji wewnątrz
partyjnej jest właśnie maksymalny rozwój aktywności wszy
stkich ogniw partyjnych. (Oklaski). Na tę istotę demokracji
wewnątrzpartyjnej szczególną uwagę zwraca tow. Stalin :
„ Demokratyzm nie polega tylko na demokratycznych
wyborach ... Rzeczywisty demokratyzm polega na tym ,
aby w organizacji partyjnej działała masa partyjna, aby
decydowała zarówno o partyjnych jak i o ogólnych prak
tycznych sprawach , aby masa partyjna uchwalała SW Q
je rezolucje i zobowiązywała swoje organizacje
do wprowadzania tych rezolucji w życie ... Nam idzie o de
mokratyzm działania, kiedy masa partyjna sama decyduje
i sama działa . “

W okresie przedkongresowym mogliśmy zaobserwować za

równo w masach peperowskich jak i w pepesowskich ogromny
19
wzrost aktywności . Decydujące znaczenie dla wzrostu tej ak
tywności miało niewątpliwie ideologiczne przezwyciężenie od
chylenia prawicowego i nacjonalistycznego w PPR i zdecydo
wana batalia przeprowadzona w PPS przeciw prawicy partyj
nej i przezwvcieżanie w niej centryzmu .
Ogromnym bodźcem dla tego wzrostu aktywności była ró
wnież wyraźnie zarysowana w uchwałach Plenum sierpniowe
go perspektywa socjalizmu w Polsce i entuzjazm związany
z bliską perspektywą jedności organicznej. Ale jest też niewąt- . .

pliwe, że poważnym czynnikiem tego wzrostu aktywności był

rozwój po Plenum sierpniowym demokracji wewnątrzpartyi
nej i wypływająca z niej nieskrępowana i twórcza krytyka
i samokrytyka. ( O klaski ) . Nigdy jeszcze tak regularne i oży
wione nie były zebrania kół partyjnych , nigdy jeszcze nie było
takiego nasycenia zebraniamiaktywów partyjnych i to zarówno
w przekroju terytorialnym jak i branżowym. Nigdy jeszcze
tak ożywione nie były posiedzenia komitetów partyjnych , jak
właśnie po Plenum sierpniowym .
Sprawiło to hasło krytyki i samokrytyki, rzucone przez Ple
num sierpniowe, i przykład bolszewickiej samokrytyki wła
snych błędów, jakie dało całej partii kierownictwo PPR . Hasło
krytyki i samokrytyki podniosło samopoczucie i moralną sytu
& cję szeregowego członka partii.
Nastrój zebrań partyjnych po Plenum sierpniowym trafnie
scharakteryzował jeden z towarzyszy na jednej z odpraw w KC:
„Przemówili ci z ostatnich ławek . Ci, co dotychczas milczeli.
Wypada wysłuchiwać niemalo gorzkich rzeczy , ale w partie
jakby wstąpił nowy duch " .
W rezultacie umocniła się pozycja partii i jei szeregowego
członka wśród bezpartyjnych , wzrosło zaufanie do partii i do
jej członków .
W artykule „ O czystce partii “ Lenin pisał:
„Oczywiście, nie wszystkim wskazaniom masy podpo
rządkujemy się, ponieważ masa niekiedy również poddaje
się -- zwłaszcza w latach wyjątkowego znużenia, wyczer
pania na skutek nadmiernych trudności i męczarni - pod
daje się nastrojom bynajmniej nie postępowym . Ale w oce
nie ludzi, w ujemnym stosunku do tych, co , wkręcili sięs,
„,,cakomisarzyli się“, „ zbiurokratyzowali się" - wskazania
bezpartyjnej masy proletariackiej, a w wielu wypadkach
również wskazania bezpartyjnej masy chłopskiej, mają
20
 niezmierną wartość. Masy pracujące doskonale wyczuwają
różnicę pomiędzy uczciwymi i oddanymi komunistami
a takimi , którzy budzą wstręt w człowieku, w pocie czoła
zdobywającym sobie chleb, nie posiadającym żadnych
przywilejów , żadnych dróg do władzy ". (Oklaski).
Bezpartyjny robotnik i chłop wielu rzeczy w naszych
uchwałach sierpniowych mógł nie rozumieć, ale główne – na
rastającą w partii pasję wobec wroga klasowego i bezdusznych
biurokratów , zwrot partii do mas, do jej trosk codziennych ,
wzrost rolj dołowej organizacji partyjnej i szeregowego człon
ka to on odczuwał. (Oklaski) .
Cheiałbym wreszcie stwierdzić, że właśnie w tym wzroście
aktywności mas partyjnych , na fali rozwoju demokracji we
wnątrzpartyjnej, na fali krytyki i samokrytyki, właśnie w tym
wzroście zaufania bezpartyjnych do partii klasy robotniczej
kryje się źródło ogromnego powodzenia ostatniej wspaniałej
akcji. przeprowadzonej przez PPR i PPS jako oddzielne par
tie - Czynu Przedkongresowego. Jeżeli jeszcze wczoraj kołtun
z dyplomem uniwersyteckim albo bez dyplomu mógł ironicznie
i z przekąsem mówić o samokrytyce jako kajaniu się – to dziś
wobec milionów metrów materiałów włókienniczych i setek ty
sięcy ton węgla i stali, które krajowi przysporzyła krytyka i sa
mokrytyka – musi on zamilknąć. (Oklaski).
Dalecy jesteśmy od traktowania krytyki i samokrytyki jako
jakiejś przejściowej kampanii.
W ZSRR, w kraju socjalizmu, krytyka i samokrytyka stała
się nowym prawem rozwoju; siłą poruszającą społeczeństwo
radzieckie, potężnym instrumentem w rękach WKP (b ).
Tow . Stalin uczy :

„ Nie stwierdzając i nie ujawniając otwarcie i uczciwie,

jak przystoi bolszewikom , braków, błędów w naszej pracy,
zamykamy sobie drogę naprzód .
A my przecież chcemy iść naprzód. I właśnie dlatego,
że chcemy iść naprzód, musimy postawić jako jedno z naj
ważniejszych zadań uczciwą i rewolucyjną samokrytykę.
Bez tego nie ma marszu naprzód. Bez tego nie ma roz
woju ." (Oklaski).

I nie jest przypadkiem , że rozwój krytyki i samokrytyki

przypadł na okres po Plenum sierpniowym, kiedy partia nasza
21
z całą wyrazistością, jak nigdy przedtem , uświadomiła sobie
swoją drogę socjalistyczną i kiedy przed masami partyjnymi
wyraźnie postawiona została perspektywa socjalistyczna.
Znaczenie krytyki i samokrytyki będzie rosnąć w naszym
kraju w miarę narastania w nim elementów socjalistycznych
i z drugiej strony – im bardziej nasza partia rozwijać będzie
uczciwą i rewolucyjną samokrytykę tym szybszy będzie
nasz marsz ku socjalizmowi. (Oklaski).
Wiadomo, jak wiele jeszcze jest u nas braków i niedostat
ków . Wiadomo, jakie bezcenne rezerwy naszej gospodarki pla
nowej marnują się jeszcze na skutek kiepskiej organizacji, na
skutek marnotrawstwa, nadużyć, bezdusznego biurokratyzmu.
A czy nasze organizacje partyjne dostatecznie kształcą
w swoich członkach poczucie gospodarzy, którzy nie mogą obo
jętnie przechodzić do porządku dziennego nad wypaczeniami
i niedostatkami, czy nasze organizacje partyjne dostatecznie
zaszczepiają w szeregach partyjnych ducha rewolucyjnej nie
cierpliwości i niepokoju wobec braków i mobilizują dla ich
przezwyciężenia ?
Czy powołane do kontroli społecznej organy mas pracują.
cych, jak Rady Zakładowe, Komisje Kontroli Społecznej Rad
Narodowych, stały się już takimi instrumentami codziennej
walki z wypaczeniami polityki partii i rządu , które nie tylko
rejestrują każdą skargę i propozycję robotnika, chłopa i inte
ligenta, ale i doprowadzają je do końca ? Czy nasze organizacje
partyjne dostatecznie pomagają im w tym i podnoszą ich auto
rytet? We wszystkich tych dziedzinach mamy, rzecz jasna,
jeszcze bardzo wiele do zrobienia .
W naszym aparacie państwowym , w którym większość pra
cowników wychowała się w starej buržuazyjnej szkole rządze
nia, zaznacza się jeszcze bardzo często strach przed krytyką
z dołu , lekceważenie jej i pański, wyniosły , indywidualistycz
ny stosunek do samokrytyki.
Oczywiście, że trzeba cierpliwie i stanowczo przezwyciężać
w aparacie państwowym ten balast przeszłości. Ale fakty takie
mają miejsce również w partii i nawet w jej aparacie, a tutaj
są one niedopuszczalne i winny spotkać się z bezwzględnym
potępieniem .
Tow . Stalin wskazywał, że jeśli krytyka jest słuszna cho
ciażby w 5 – 10 proc ., to już jest pożyteczna i trzeba jej uwe
żnie wysłuchać
22
 „ Wy powinniście wiedzieć - mówi tow . Stalin
-
że
robotnicy obawiają się niekiedy mówić prawdę o brakach
naszej pracy . Obawiają się nie tylko dlatego, że może im
się dostać za to , ale również dlatego, że mogą ich » wy
śmiać za nieumiejętną krytykę. ( O klaski).
Ale gdzież wam prosty robotnik albo prosty chłop, czu
jący braki naszej pracy i naszego planowania na własnej
skórze, uzasadni według wszelkich zasad sztuki swoją kry
tykę. Jeśli będziecie od nich wymagali słusznej krytyki na
całe . 100 % , to unicestwicie przez to możliwość wszelkiej
krytyki z dołu, możliwość wszelkiej samokrytyki" .
O tej przestrodze tow. Stalina nie wolno nam zapominać.
Trzeba, aby krytyka i samokrytyka stały się podstawowym
instrumentem wychowania nie tylko partii, ale i klasy robot
niczej. Trzeba, aby hasło to podnosiło czujność klasy robotni
czej, zaostrzyło jej uwagę wobec braków naszej pracy , żeby
rozwinęło w niej poczucie, iż jest ona gospodarzem w kraju ,
i ułatwiało nauczenie klasy robotniczej sztuki rządzenia krajem ,
Projekt statutu PZPR w skąpych, ale w pełnych treści sło
wach traktuje sprawę demokracji wewnątrzpartyjnej i wypły
wającej z niej krytyki i samokrytyki.
W świetle tych zasadniczych wskazań statutu , musi być
przejrzana cała dotychczasowa praktyka organizacyjna i usu
nięte muszą być wszystkie hamulce na drodze rozwoju demo
kracji wewnątrzpartyjnej i krytyki oraz samokrytyki. A ha
mulców tych i niedociągnięć mieliśmy do niedawna jeszcze
bardzo wiele.
Trzeba nam będzie tak przebudować pracę organizacyjną
komitetów powiatowych , dzielnicowych i miejskich, tak po
stawić pracę instruktażu , taką pomoc okazać kadrom sekreta
rzy kół partyjnych, aby koła regularnie odbywały swoje ze
brania i nie dopuściły do takich szkodliwych zjawisk , jakie
miały miejsce w przeszłości, że niektóre koła nie odbywały
zebrań w ciągu wielu miesięcy. Kluczem do rozwiązania tego
zadania jest takie postawienie codziennego instruktażu koła
przez nadrzędną instancję i przez prasę, aby koło mogło sa
modzielnie, 'bez udziału przedstawiciela wyższej instancji od
być swoje zebrania. Sekretarz koła, który nie odczuwa potrze
by zbierania swojej organizacji, wydaje o sobie złe świadectwo.
Trzeba będzie zdecydowanie przestrzegać regularnego od
bywania plenarnych posiedzeń komitetów wojewódzkich , po
23
wiatowych , miejskich i dzielnicowych i nie dopuszczać do ta
kich faktów, jak na przykład w Szczecinie, gdzie plenum KW
nie odbywało się w ciągu 14 miesięcy. Regularne bowiem i do
brze przygotowane posiedzenia plenum KW , KP i KM podno
szą odpowiedzialność wszystkich członków władz partyjnych
i stanowią poważną szkołę wychowania kierowniczego aktywu,
Trzeba będzie również przestrzegać regularnego zwoływa
nia aktywów miejskich i powiatowych , a w mniejszych powia
tach wiejskich praktykować od czasu do czasu zebrania całej
organizacji powiatowej.
Trzeba będzie odrzucić praktykę zebrań sekretariatu Ko
mitetów Wojewódzkich, prowadzi to bowiem do zastępowania
instancji partyjnej egzekutywy KW przez wąskie sekretaria
ty, co jest szkodliwe .
Trzeba będzie wreszcie w codziennej praktyce organizacyj
nej przestrzegać wszystkich konsekwencji, wynikających z de
mokracji wewnątrzpartyjnej, a więc – unikać kooptacji, gło
-

sowania przy wyborach egzekutywy całej listy, zamiast po

szczególnych kandydatów , przestrzegać tajności wyborów
władz partyjnych i prawa każdego członka partii do krytyki
i kwestionowania kandydata wysuniętego do jakichkolwiek
władz partyjnych. (O klask i).
Nazajutrz po Kongresie stanie przed partią zagadnienie
wyboru władz partyjnych w terenie. Na pierwszy ogień -

dosłownie kilka dni po Kongresit – pójdą nasze organizacje

fabryczne, gromadzkie i w urzędach oraz instytuciach, które
dokonają wyboru swoich władz. Chcemy, aby w styczniu od
bywały się konferencje gminne, w lutym konferencje powia
.

towe i miejskie , w marcu wojewódzkie.

Będzie to pierwsza akcja wyborcza zjednoczonej partii.
Przeprowadzać ją będą w średnich ogniwach – na szczeblu
województwa, powiatu , miasta - egzekutywy odpowiednich
komitetów , nie pochodzące jeszcze z normalnych wyborów , ale
wyłonione nazajutrz po Kongresie , przez połączone komitety
PPR i PPS i zatwierdzone na szczeblu wojewódzkim przez
KC PZPR , a na szczeblu powiatowym przez egzekutywę wo
jewódzką PZPR .
Akcja ta będzie miała ogromne znaczenie dla zjednoczonej
partii i stanie się niewątpliwie nowym źródłem wzmożenia jej
monolitości i aktywności.

24
 Warunkiem jednak tego jest, by rozwijała się w atmosferze
demokracji wewnątrzpartyjnej i nieskrępowanej, a rzeczowej
kiyiyki i samokrytyki. (O klaski).

O OBOWIĄZKACH I PRAWACH ORGANIZACJI

PARTYJNEJ W ZAKŁADACH PRACY

W projekcie statutu PZPR powiedziane jest, że koło par

tyjne stanowi podstawowe ogniwo partii. Podstawowe znacze
nie pracy koła polega na tym , iż jest ono przewodnikiem poli
tyki partii śród mas, najbardziej wysuniętą w masy placówką
partii, że od jego działalności zależy najważniejsze źródło siły
partii - ścisły związek partii z masami.
Statut partii stawia przed wszystkimi kołami partyjnymi
bardzo odpowiedzialne zadanie. Bardzo istotna , ważna i nowa
jest konkretyzacja tych zadań w statucie dla organizacji pro
dukcyjnych .
Nowe ujęcie zadan organizacji produkcyjnych podkreśla
ich kierowniczą rolę w społecznym , politycznym i gospodar
czym życiu zakładu , a więc nie tylko ich rolę kierowniczą,
w stosunku do związku zawodowego i wszystkich masowych
bezpartyjnych organizacji w zakładzie pracy , ale również
w wykonaniu zadań gospodarczych, postawionych przed da
nym zakładem przez partię i rząd.
Nowe ujęcie zadań organizacji w zakładach produkcyjnych
obarcza je odpowiedzialnością przed partią za wykonanie pla
nu zakładu pracy i za warunki materialne i socjalne, w jakich
pracuje załoga.
Nowe ujęcie zadań organizacji w zakładach pracy ustala
wreszcie jej prawo i obowiązek czynnego udziału w opraco
wywaniu planu produkcyjnego .. prawo i obowiązek wysłuchi
wania sprawozdań administracji o wykonaniu planu i stanie
gospodarki zakładu, prawo podejmowania uchwał zmierzają
cych do najlepszego wykonania dyrektyw partii i rzadu, prawo
odwołania od decyzji administracji do wyższych instancji par
tyjnych w wypadkach, gdy organizacja partyjna nie może
uzgodnić stanowiska z administracją.
Organizacje PZPR w zakładach pracy skupiają najlepszą,
przodującą, najbardziej uświadomioną cześć polskiej klasy ro
botniczej - kwiat naszych fabryk, kopalń i zakładów pracy.
Jasne więc, że obarczenie tego przodującego i zorganizowane
go oddziału naszych przedsiębiorstw odpowiedzialnością za
25
działalność gospodarczą naszych przedsiębiorstw państwowych
wyzwoli ogromne rezerwy aktywności i stworzy nowe formy
organizacyjne, które ułatwią i przyśpieszą wykonanie w tych
przedsiębiorstwach zadań państwowych .
Z drugiej strony odpowiedzialność organizacji partyjnej za
działalność gospodarczą przedsiębiorstwa sprzyjać będzie roz
szerzeniu jej horyzontu gospodarczego, wykształci w niej po
czucie, iż jest współgospodarzem przedsiębiorstwa i uczyni
z naszych partyjnych organizacji produkcyjnych masową szko
łę kadrów.
Takie szerokie ujęcie obowiązków i praw organizacji par
tyjnej w zakładach produkcyjnych stało się możliwe tylko
dzięki osiągnięciu jedności organicznej. Jak długo na fabryce
istniały dwie organizacje partyjne, nawet współpracujące
w jednolitym froncie, trudno było realnie osiagnać odpowie
dzialność organizacji partyjnych za całokształt życia w przed
siębiorstwach .
Kierownictwo działalnością gospodarczą wymaga bowiem
jednej dyspozycji, jednego ośrodka administracyjnego - ja
kim jest dyrekcja. Ścisła zaś współpraca dyrekcji z dwiema
organizacjami partyjnymi jest oczywiście trudniejsza niż z je
dną partią i na odwrót, o ileż łatwiejsze jest wiązanie załogi
robotniczej z administracją gospodarczą i o ileż łatwiejsze jest
wywieranie na nią wpływu przez jedną zjednoczoną organi
zację partyjną. (Oklaski).

ORGANIZACJA PARTYJNA A DYREKCJA

PRZEDSIĘBIORSTWA
Czy nasze organizacje partyjne w przedsiębiorstwach doro
sły do wypełniania tak poważnej roli ?
Jeśli ktoś mógł w tej sprawie mieć wątpliwości, to przeko
nać go powinno doświadczenie Czynu Przedkongresowego.
Trzeba bowiem stwierdzić, że olbrzymi sukces Czynu Przed
kongresowego osiągnięty został przede wszystkim dzięki wy
jątkowej aktywności produkcyjnej naszych organizacji partyj
nych.
Czyn Przedkongresowy, przeprowadzony w warunkach fak
tycznego niemal zjednoczenia fabrycznych organizacji PPR
i PPS , stał się pierwszą masową próbą realizacji w praktyce
nowej roli partyjnych organizacji w przedsiębiorstwie i no
wych stosunków między administracją i organizacją partyjną.
26
 Zadecydowała wyższa dyscyplina pracy, lepsza organizacja
pracy , sprawniejsza organizacja nadzoru technicznego, lepsze
rozstawienie kadrów, a do tego nie wystarczy sam entuzjazm .
7

Dla osiągnięcia tego trzeba było połączenia przodującej myśli

technicznej i organizacyjnej robotników i techników partyj
nych i bezpartyjnych z działalnością administracji. Tego doko
nały właśnie organizacje partyjne w okresie Czynu Przedkon
gresowego.
Trzeba stwierdzić, że nowe ujęcie zadań organizacji w
przedsiębiorstwach wywoływało pewne obawy u naszych par
tyjnych i bezpartyjnych dyrektorów fabryk i zakładów pracy,
czy aby nie oznacza to jakiegoś ograniczenia zasady jednej
władzy na przedsiębiorstwie i czy nie utrudni to im wykona
nia ich zadań . Obawy takie są jednak całkowicie nieuzasad
nione.
Organizacja partyjna nie ma formalnych atrybutów władzy
W przedsiębiorstwie. Nie wydaje rozporządzeń administra
cyjnych i nie ma prawa uchylić jakiegokolwiek rozporządze
nia dyrekcji.
Gdy mówimy o kierownictwie działalności gospodarczej ze
strony organizacji partyjnej rozumiemy przez to wszech
stronną pomoc administracji w wypełnieniu zadań państwo
wych , poparcie jej działalności polityczną i organizacyjną pra
cą partii w masach, zjednoczenie i skierowanie wysiłku całej
załogi w celu osiągnięcia pomyślnej pracy przedsiębiorstwa.
Wskutek tego, że dyrekcja w swej pracy oprze się na or
ganizacji partyjnej , na aktywie politycznym, ' na całej załodze,
zasada jednej władzy nie ucierpi, a tylko zyska.
Nie oznacza to jednak, aby nowe zadania partyjnych orga
nizacji nie wymagaly pewnej przebudowy także ze strony ad
ministracji .
Dla wykonania bowiem swoich zadań kierownictwo organi
zacji partyjnej wymagać będzie i dostępu do sprawozdawczość
ci, charakteryzującej działalność produkcyjną i finansową
przedsiębiorstw i informowania go oraz całej organizacji o sy
tuacji gospodarczej przedsiębiorstwa; kierownictwo to ze swej
strony będzie zwracało uwagę administracji na braki i niedo
ciągnięcia oraz będzie wysuwało odpowiednie propozycje w ce
lu ich usunięcia. Ale trudno wyobrazić sobie, aby organizacja
partyjna przyjmowała jakąś uchwałę, dotyczącą zadań człon
ków partii w konkretnej sprawie gospodarczej, bez uzgodnie
nia z dyrektorem i bez jego udziału .
27
 Oczywiście, może to być kłopotliwe dla dyrektora zrefero
wanie na komitecie fabrycznym , a potem na zebraniu organi
zacji partyjnej , tych czy innych zagadnień gospodarczych , ale
są to kłopoty zdrowe, twórcze, które w rezultacie ułatwią tyl
ko dyrekcji wykonanie jej zadań. (Burzliwe oklaski ).
Pozostaje jeszcze do rozstrzygnięcia sprawa, jak powinny
ułożyć się stosunki między bezpartyjnymi dyrektorami i orga
nizacją partyjną.
Myślę, że nie będzie to nastręczać szczególnych trudności.
Myślę, że autorytet naszej zjednoczonej partii jest tak wielki, że
bezpartyjni dyrektorzy również będą chcieli oprzeć się na nim
dla łatwiejszego i szybszego wykonania zadań państwowych.
Odrębne zagadnienie, to stosunki między organizacją par
tyjną a radą zakładową.

ORGANIZACJA PARTYJNA A RADA ZAKŁADOWA

Projekt statutu stwierdza , że organizacja partyjna kieruje

życiem społecznym i politycznym zakładu pracy .
Wynika z tego, że organizacja partyjna winna również kie
rować radą zakładową. Jak wiadomo, organizacja partyjna kie
rownictwo to sprawuje przez swoich członków , wchodzących w
skład rad zakładowych .
Trzeba to stwierdzić, że w warunkach rozbicia ruchu robot
niczego na dwie partie, niejednokrotnie trzeba było walczyć
zarówno z reformistycznymi, tradeunionistycznymi tendencja
mi rad zakładowych traktowania swojej bezpartyjności jako
niezależności od partii, jak i 2 sekciarskimi tendencjami organi
zacji partyjnych zastępowania związków zawodowych i rady
zakładowej.
Trzeba, aby organizacje partyjne przedsiębiorstwa zdały
sobie sprawę, że tylko wtedy okażą się one zdolne wykonać
olbrzymie swoje zadania, jeśli potrafią wysoko podnieść rolę
rad zakładowych , jeśli wystrzegać się będą jakiegokolwiek za
stępowania funkcji rad zakładowych, jako organizatora wspól
zawodnictwa, narad wytwórczych i jako organizacji, powoła
nej do troski o codzienne materialne i kulturalne interesy za
logi, jeśli przeciwnie, pomagać będą w spełnianiu tych funk
cji, jeśli wystrzegać się będą przy tym wszelkiego komendero
wania w stosunku do rad zakładowych.
Zjednoczona partia posiada zdecydowaną większość w ra
dach zakładowych. W 6.078 radach zakładowych na 31.322
9,8
członków tych rad – 24.658 należy do PZPR, czyli 78,7 %,.
(Burzliwe oklask i). Cyfry te niewątpliwie świadczą
o wysokim zaufaniu mas robotniczych do naszej partii.
Ale mamy również niepokojące zjawiska. Nie jest już sta
nem normalnym , jeśli w przemyśle włókienniczym członkowie
naszej partii w radach zakładowych stanowią 91 % . a w prze
myśle węglowym 96 %. Jest to puścizna rozłamu polskiej klasy
robotniczej.
Trzeba to stwierdzić, że rywalizacja miedzy PPR i PPS
często doprowadzała na terenie ruchu zawodowego do wypa
czania właściwego stosunku do bezpartyjnych robotników .
Szczególnie karykaturalne formy przybierały te wypaczenia
w oikresie, gdy zarówno PPR
PPR jak i PPS szeroko otworzyły
drzwi do partii, rywalizując w akcji werbunkowej. Wtedy
kazdy bezpartyjny robotnik , który nie zgłaszał się do partii ,
traktowany był niemal jako obcy. element. Przy wyborach do
rad zakładowych wzajemna nieufność peperowców i pepesow
ców powodowała , iż często eliminowani bywali nawet aktywni
i cenni bezpartyjni przodownicy pracy, w obawie, aby nie
wpiynęli oni w sposób decydujący na międzypartyjny układ
sił.

Ten nienormalny stan będzie niewątpliwie usunięty już

przy najbliższych wyborach do rad zakładowych. Przy najbliż
szych wyborach do rad zakładowych partia nasza będzie już
mogła iść w bloku z bezpartyjnymi į udział ich, szczególnie
bezpartyjnych przodowników pracy, w radach zakładowych
będzie mógł ulec zwiększeniu.
Oparcie polityki zjednoczonej partii wobec bezpartyjnych
robotników na leninowskiej zasadzie wzajemnego zaufania,
większe uwzględnienie interesów bezpartyjnych niewątpliwie
podniesie wśród nich autorytet naszej partii .
W ten sposób, jak widzimy, zjednoczenie partii nie tylko
wzmaga jej rolę kierowniczą w produkcji, w fabryce, ale stwa
rza również warunki korzystniejszego ułożenia stosunków wza
jemnych z bezpartyjnymi i wzrostu ich aktywności pod kie
rownictwem naszej partii .
Ķlucz organizacyjny jednak w tej dziedzinie - to właściwy
stosunek organizacji partyjnej w przedsiębiorstwie do rady
zakładowej. .

29
.

SOCJALISTYCZNA INTELIGENCJA TECHNICZNA

W związku z tym jeszcze jedno zagadnienie. Jeszcze raz
sprawa kadrów . Nowe prawa i obowiązki partyjnych organi
zacji produkcyjnych ułatwią nam wychowanie i wyszkolenie
kierowniczych kadrów gospodarczych.
Byłoby niesłuszne sądzić, że nowa socjalistyczna inteligen
cja techniczna wytworzy się tylko przez wychowanie najlep
szej części starej inteligencji i przez skierowanie ludzi klasy
robotniczej i chłopstwa pracującego na wyższe uczelnie.
Poważnym czynnikiem tworzenia się nowej. inteligencji
technicznej jest wysuwanie na kierownicze stanowiska kwali
fikowanych i najbardziej kulturalnych robotników . Lenin
z całą namiętnością biczował tych, którzy uważali , że do rzą
dzenia państwem są zdolni tylko przedstawiciele wyższych
klas .
„,,Trzeba – mówił Lenin rozbić bezsensowny, dziki,
podly i wstrętny przesąd, jakoby rządzić państwem, jako
by kierować budownictwem organizacyjnym socjalistycz
nego społeczeństwa, mogły tylko tzw . „ wyższe klasy “.
Lenin wskazywał, że organizacyjnych talentów w klasie
robotniczej i chłopstwie jest dużo. ,, Naszym zadaniem obecnie
jest znaleźć te talenty i zastosować je w pracy ."
W ZSRR te nakazy Lenina zostały zrealizowane. Inicjatorzy
współzawodnictwa, przodownicy pracy , praktyczni organizato
rzy na tych lub innych odcinkach pracy , partyjni organizato
rzy i działacze związkowi w zakładach pracy - oto ta warstwa
klasy robotniczej , która razem z tymi, którzy kształcili się w
wyższych szkołach, stała się trzonem inteligencji klasy robot
niczej Związku Radzieckiego. (Burzliwe oklaski).
A czy u nas nie rosną, nie podnoszą się do poziomu inte
ligencji nası przodownicy pracy . nasi organizatorzy partyjni
i związkowi w zakładach pracy ? Czy nasi towarzysze przodow
nicy pracy jak Bugdoł, Zieliński, jak Świtoniakowa, jak Kra
jewski - nie wznoszą się do poziomu inteligencji technicznej?
Jasne jest, że nowe ujęcie zadań i praw organizacji partyj
nych w zakładach produkcyjnych walnie ten wzrost inteligen
cji technicznej z klasy robotniczej przyśpieszy.
PARTIA A ZWIĄZKI ZAWODOWE
Związki zawodowe są podstawową transmisją partii do mas
robotniczych i pracowniczych. Potężny ich zasięg określa fakt,
30
że skupiają w swych szeregach niemal całą klasę robotniczą,
liczba ich członków sięga bowiem 3.332.000.
Możliwości i obowiązki partii wobec związków zawodowych
ilustrują cyfry, które przytoczyłem już w swym referacie. Po
dam tylko jeszcze jedną cyfrę. !

Na 1.022 członków 37 zarządów głównych, do PZPR należy

841 , czyli z górą 80 % .
Co z tego wynika ?, Wynika z tego, że na wszystkich szczeb
lach ruchu zawodowego partia nasza ma decydujące w niin
pozycje i w związku z tym ponosić powinna całkowitą odpo
wiedzialność za pracę związków zawodowych .
W warunkach Polski Ludowej , rozwijającej się ku socjalize
mowi , w warunkach, gdy 82 proc. ogółu robotników i pracowni
ków przemysłu , komunikacji i handlu zatrudnionych jest w so
cjalistycznych przedsiębiorstwach państwowych, gruntownie
zmieniiy się i wyrosły funkcje związków zawodowych. Z kla
sowej organizacji proletariatu w warunkach kapitalistycznych,
powołanej do obrony codziennych interesów ekonomicznych
klasy robotniczej i do jej politycznego wychowania w duchu
walki klasowej, związki zawodowe w warunkach demokracji
ludowej wyrosły na organizację, której celem jest być najbliż
szym współpracownikiem władzy państwowej, szkołą zarządza
nia socjalistycznym przemysłem, szkołą socjalizmu, a zarazem
organizacją stojącą na straży warunków materialnego i kultu
ralnego bytu klasy robotniczej .
Sierpniowe Plenum KC PPR poddało surowej krytyce pra
cę naszych towarzyszy w związkach, zawodowych wskazując
na niedostateczną ich pracę w organizowaniu współzawodni
ctwa, na słabą ich rolę w dziedzinie uaktywnienia narad wy
twórczych , na niedostateczną ich troskę o interesy materialne
i kulturalne mas robotniczych i wreszcie na niebezpieczne
objawy biurokratycznego oderwania instancji związkowych od
spraw i bolączek załogi fabrycznej.
Ogólny zwrot, który nastąpił w polskim ruchu robotniczym
po sierpniowym Plenum , odbił się również korzystnie na pra
cy związków zawodowych. W okresie tym związki zawodo
we wzmogły swoją rolę organizatora współzawodnictwa socja
listycznego , co znalazło swój wyraz w nowych formach współ
zawodnictwa zespolowego, przy jednoczesnym rozwijaniu
współzawodnictwa na zewnątrz zespołów i w dużej aktywności
rad zakładowych i aktywu związkowego w organizacji Czynu
Przedkongresowego .

31
 Nastąpiło też istotne zbliżenie związków zawodowych do
zagadnień bytu i kultury klasy robotniczej, przede wszystkim
na gruncie akcji zawierania nowych umów zbiorowych, w zwią.
zku z reformą płac oraz na gruncie akcji remontów w domach
i osiedlach robotniczych , zainicjowanej przez Radę Państwa.
Nowe zadania , nakreślone przez Kongres PZPR, wymagają
jednak dalszej przebudowy pracy związków zawodowych
i podniesienia całokształtu ich działalności na wyższy poziom .
Trzeba, aby związki zawodowe i rady zakładowe jeszcze
bardziej wzmogły swoją organizującą rolę w dziedzinie współ
zawodnictwa socjalistycznego, zespołowego i indywidualnego.
Wobec ogromnych sukcesów Czynu Przedkongresowego, tym
bardziej nie wolno nam zapomnieć, że np. w przemyśle węglo
wym tylko część kopalń wzięła na siebie zobowiązania. Podob
nie przedstawia się sytuacja w przemyśle metalowym i włó
kienniczym.
Trzeba, aby związki zawodowe śledziły za tym, aby z pla
nów fabrycznych wyprowadzane były plany dla oddziałów fa
brycznych , dla agregatów i poszczególnych warsztatów i by
plany te były doprowadzane do wiadomości robotników.
Trzeba, aby związki zawodowe przy współzawodnictwie ze
społowym dbały o przejrzystość wskaźników dla robotnika,
aby za skomplikowaną punktacją prosty robotnik nie tracił
z oczu bardziej dla niego wymownych ton , metrów i złotówek
i aby rozwinęły się wszelkie formy indywidualnego współ
zawodnictwa, jak np. o tytuł najlepszego tkacza , tokarza, ko
wala na fabryce itd .
Trzeba. aby związki zawodowe podniosły znaczenie narad
wytwórczych jako podstawowej formy wciągania robotników
do budownictwa socjalistycznego, aby zwalczały formalne biu
rokratyczne wypaczenia narad wytwórczych bvleby mieć
protokół – aby wespół z administracją tak przygotowywały
narady wytwórcze, by dawały one efektywny rezultat, aby
śledziły za realizacją przez administrację wnioskow racjonali
zatorskich tych narad.
W tym roku w ramach ustalania nowych umów zbiorowych
na 100 największych przedsiębiorstwach projekty umów pod
dawane są krytycznej ocenie administracji rad zakładowych
i przewidziana jest możliwość zawarcia dodatkowych proto
kółów do umowy w niektórych przedsiębiorstwach.
Myślę, że ambicją naszych związków zawodowych winno
być przygotowanie się wraz z czynnikami gospodarczymi do
32
tego , aby w przyszłych latach na gruncie ogólnych projektów
umowy zbiorowej dla wielkich zakładów przemysłowych prze
widzieć zawieranie umowy zbiorowej bezpośrednio na fabry
ce. Umowy takie, zawierające ze strony załogi zobowiązania.co
do wykonania planu, co do określonego procentu wzrostu wy
dajności, oszczędności itd. przewidywałyby również zobowią
zania dyrekcji w dziedzinie socjalnej. Umowy takie znacznie
zbliżą kierownictwo związków i przemysłu do życia i gospo
darki zakładów pracy, a dyskusja nad nimi na zebraniach ro
botniczych pozwoli jeszcze bardziej wzmóc aktywność załogi
w walce o plan .
Trzeba, aby związki zawodowe wzmogły swą rolę organi
zującą w dziedzinie akcji socjalnej. W tym roku na akcję so
cjalną w ramach Ministerstwa Przemysłu i Handlu przewiduje
się prawie 14 miliardów złotych, w tej liczbie prawie 7 miliar
dów zł na opiekę nad matką i dzieckiem.
Związki zawodowe winny dbać także o to, aby jednocześnie
z opracowywaniem , na podstawie ogólnego planu jakiejś gałęzi
przemysłu , szczegółowego planu produkcji dla oddzielnych fa
bryk, opracowywano również dla tych fabryk plany wydatków
socjalnych .
Trzeba, aby ten plan wydatków socjalnych był referowa
ny na organizacji partyjnej i radzie zakładowej razem z pla
nem produkcji. Trzeba wreszcie, aby rady zakładowe dbały
o pełne i racjonalne wykonanie tych planów .
I wreszcie, co najważniejsze, trzeba, aby związki zawodowe
przebudowały swoją pracę w celu uaktywnienia mas członkow
skich, aby skupiły swoją uwagę na uaktywnieniu najniższych
ogniw związkowych.
Jest rzeczą wysoce nienormalną, że jeszcze obecnie, wo
bec tak wysokiej aktywności klasy robotniczej,, w wielu
związkach ściąganie składek odbywa się przez administrację.
Trzeba, aby wszystkie związki przeszły na normalny tryb ścią
gania składek członkowskich . Jeśli to nawet spowoduje spa
dek członków , będzie to spadek zdrowy i przejściowy, zlikwi
duje bowiem członkostwo formalne. (O klaski).

ZWIĄZKI ZAWODOWE W REALIZACJI SOJUSZU

ROBOTNICZO-CHŁOPSKIEGO
Wykonanie tych zadań związków zawodowych wymagać
będzie przezwyciężenia bez reszty w naszym ruchu zawodo
wym i w PZPR zarówno wszelkich pozostałości reformistycz
.

33
nych teorii o niezależności związków zawodowych od partii,
jak i wszelkich sekciarskich nawyków komenderowania związ
kami zawodowymi ze strony organizacji partyjnych.
Zjednoczenie partyj robotniczych przyczyni się niewątpli
wie do wzmocnienia związków zawodowych . Jedność ruchu
zawodowego w Polsce, osiągnięta przed czterema z górą latami,
zostaje ugruntowana przez jedność polityczną klasy robotni
czej. Ułatwi to niewątpliwie pracę związków zawodowych
wśród mas bezpartyjnych, stanie się źródłem dodatkowej siły
związków zawodowych i zapewni im wykonanie wielkich za
dań , jakie przed związkami zawodowymi stawia Kongres Jed
ności Klasy Robotniczej.
Nie stawiałem sobie zadania wyczerpania wszystkich naj
ważniejszych zadań związków zawodowych. Jednego jednak
zasadniczego i nowego zadania związków zawodowych
nie mogę pominąć.
Wspomniałem, że zadaniem naszym jest podnoszenie kie
rowniczej roli klasy robotniczej i w szczególności umacnianie
sojuszu klasy robotniczej z małorolnymi i średniorolnymi chło
pami pod kierownictwem klasy robotniczej .
Na wși stoją przed nami olbrzymie zadania dokonania za
sadniczych przeobrażeń społeczno - ekonomicznych . Chcemy
wieś naszą stopniowo przestawić na tory gospodarki umaszy
nowionej i zespołowej. Musimy w tym celu pokonać opór naj
liczniejszej dziś warstwy kapitalistycznej w Polsce - bogaczy
wiejskich, posiadających głębokie korzenie na wsi, musimy
przezwyciężyć nieuniknione wahania wśród chłopów średnio
rolnych . Zadania te nie mogą być wykonane bez umocnienia
sojuszu klasy robotniczej z małorolnymi i średniorolnymi chło
pami i nasza partia nie spełniłaby swego podstawowego obo
wiązku, gdyby nie przyszła z pomocą chłopom małorolnym
i średninrolnym, gdyby nie pomagała im na drodze do socja
lizmu (h uczne oklaski), gdyby nie rozwinęła i nie upo
wszechniła nowych form sojuszu robotniczo - chłopskiego.
Te nowe formy pojawiają się już i dojrzewają żywiołowo.
Tow. Czerwiński, który ma wyjątkowo wyczulony zmysł do
strzegania w terenie rzeczy nowych i ważnych , przysłał mi in
formację o akcji nazwanej w Zarządzie Głównym czG
„ górnicy dla wsi". Z informacji tej wynika, że górnicy zastoso
wali szeroki wachlarz form pomocy dla wsi, zaczynając od wy
34
jazdów masowych na wieś dla pomocy w żniwach, poprzez wy .
jazdy brygad remontu maszyn rolniczych w spółdzielczych
ośrodkach maszynowych, aż do wyjazdu na wieś robotniczych
prelegentów i zespołów amatorskich. Z informacji tej wyni
ka, że akcja ta objęła kilkanaście gromad i wiele tysięcy chło
pów. Wiemy, że i w innych częściach kraju rozwija się ruch
pornocy fabryk dla wsi.
Nowe zadania postawione przez Kongres wymagają jed.
nak upowszechnienia tego ruchu i postawienia go na nowej
podstawie organizacyjnej.
Trzeba, aby każda fabryka, każda kopalnia, każde warsz
taty kolejowe stały się ośrodkiem pomocy dla wsi i polityczne
go promieniowania klasy robotniczej na określoną gromadę
lub grupę gromad, aby w całym kraju upowszechniło się sze
fosiwo fabryk nad gromadami wiejskimi.
Trzeba, aby fabryki systematycznie wysyłały na wieś naj
lepszych swoich agitatorów, którzy potrafią chłopom wyjaś
nić i sytuację międzynarodową, i ulgi przewidziane przez usta
wę o podatku gruntowym , i politykę cen Rządu Ludowego,
i przepisy o szarwarkach – agitatorów, którzy w kontakcie
2 wiejską organizacją partyjną przyczynią się do całkowitej
izolacji bogaczy wiejskich od małorolnych i średniorolnych
chłopów .
Trzeba też, aby fabryki systematycznie okazywały pomoc
wsi przez wysyłanie brygad remontowych i swoich zespołów
artystycznych .
Jasne jest, że ten żywy kontakt fabryk z gromadami wiej
skimi winien się odbywać pod stałą kontrolą Komitetu Partyj
nego lub egzekutywy organizacji fabrycznej, które powinny
bardzo poważnie dobierać wyjeżdżających , instruować ich
i kontrolować ich działalność w gromadzie. Ale nie byłoby
81uszne ograniczanie tej sprawy do ram partyjnych .
.
Sprawa
pomocy politycznej, technicznej i kulturalnej dla małorolnych
i średniorolnych chłopów jest sprawą całej klasy robotniczej.
Dlatego też powinny powstać odpowiednie komisje przy Ra
dach Zakładowych, które pod kierownictwem organizacji par
tyjnej będą tę sprawę organizować. (Oklask i).
Oto nowe i zaszczytne zadanie związków zawodowych , wy
nikające z zasadniczej, generalnej linii Kongresu Zjednocze
niowego o umocnieniu sojuszu klasy robotniczej z małorolnym
i średniorolnym chłopstwem pod kierownictwem klasy robot
.

niczej.

35
 Przechodzę do zadań członków Partii w ZSCh i współ
dzielczości rolniczej.

ZW. SAMOPOMOCY CHŁOPSKIEJ, ZWIĄZKI BRANŻOWE,

SPÓŁDZIELCZOŚĆ ROLNICZA
W głębokiej orce społeczno -gospodarczej i kulturalnej, któ
rą partia nasza ma do przeprowadzenia na wsi polskiej, naj
ważniejszym jej pomocnikiem będzie niewątpliwie ZSCh.
Dzięki ścisłej współpracy na terenie ZSCh członków PPR i SL ,
dzięki . skupianiu chłopów wokół haseł sojuszu robotniczo
chłopskiego, dzięki nastawieniu zasadniczych ogniw związku
na przeprowadzanie polityki w interesie chłopów małorolnych
i średniorolnych , stał się ZSCh masową organizacją chłopów
polskich, liczącą dziś 1.115.000 członków.
ZSCh powołał do życia nową formę organizacyjną spół
dzielczości rolniczej uniwersalną gminną spółdzielnię Sa
mopomocy Chłopskiej i związki branżowe plantatorów i ho
dowców .
Nie wymaga uzasadnienia, jak wielkie znaczenie gospodar
cze i społeczne dla wsi polskiej i dla mas pracujących w mieś
cie i na wsi ma wszechstronny rozwój spółdzielczości zbytu
i zaopatrzenia oraz związków branżowych, plantatorów i ho
dowców .
Spółdzielczość rolniczą i związki branżowe – ZSCh trak
tował jakby dwa swoje ramiona. Szybki jednak wzrost Cen
trali Spółdzielczości Rolniczej, liczącej już obecnie ponad mi
lion członków, wymaga dalszego kroku naprzód w dziedzinie
organizacyjnej. Na szczeblach dołowych bowiem , chłop naj
częściej jest członkiem trzech organizacji: Zw. Samopomocy
Chłopskiej, spółdzielni rolniczej i związku branżowego.
Na szczeblu kierownictwa gminnego okrzepłe spółdzielnie
usiłują się uwolnić spod kierownictwa ZsCh , powodując wza
jemne trudności. Związki zaś branżowe, które mają wiele
wspólnych interesów ze spółdzielczością rolniczą, zmuszone są
do kontaktowania się z nią za pośrednictwem organizacji ZSCh.
Wytwarza to nie tylko chaos organizacyjny, ale ma rów
nież swoją stronę polityczną. Chodzi o to, że w porównaniu
z władzami terenowymi spółdzielni i zrzeszeń - władze tere
-

nowe ZSCh skupiają niewątpliwie najlepszy aktyw polityczny,

aktyw o największym zacięciu społecznikowskim , najbardziej
ideowy i zdolny doprzeprowadzenia polityki demokracji ludo
86
wej, popierania małorolnych i średniorolnych chłopów oraz
ograniczania i wypierania bogaczy chłopskich .
Zakończone niedawno wybory gromadzkich władz zsch
i częściowo zakończone wybory władz gminnych przyczyniły
się do dalszego wzmocnienia ZSCh, dzięki wyeliminowaniu
z władz elementów kułackich . W tych warunkach wydaje się
słuszną perspektywa wysuwana zarówno przez członków na
szej partii jak i ludowców , perspektywa organizacyjnego ze
spolenia ZSCh, Centrali Rolniczej i zrzeszeń branżowych .
Zanim jednak zadanie to będzie zrealizowane w nowych ra
mach organizacyjnych , konieczne jest ściślejsze związanie
zrzeszeń branżowych ze spółdzielniami Centrali Rolniczej zsch
oraz znaczne wzmożenie wpływu organizacyj ZSCh na wszy
stkich szczeblach na spółdzielczość rolniczą.
Na początku referatu przytaczałem cyfry, charakteryzują
ce wpływy naszej partii wśród władz ZsCh. Wpływy te są bar
dzo znaczne, często dominujące. Cyfry te wyznaczają wagę, ja
ką powinny przywiązywać Komitety Powiatowe i Gminn
PZPR do pracy ZSCh.
Wzmocnienie kierownictwa ZSCh i ścisła współpraca z lu
dowcami oto najważniejsze zadanie organizacji PZPR na
wsi.
Dwa słowa o innych zadaniach organizacji wiejskich.
Trzeba, aby organizacje wiejskie, przede wszystkim Komi
tety Powiatowe, wzmogły swoje zainteresowanie gospodarką
w majątkach państwowych . Trzeba pamiętać, że majątek pan
stwowy jest w tej chwili jedynym dla chłopów żywym przy
kładem wielkiej gospodarki. Dobrze gospodarujący majątek
państwowy również agituje swoim przykładem za umaszyno
wioną gospodarką zespołową. Źle zagospodarowany majątek
odstrasza.
Statut nakłada duże obowiązki na organizacje partyjne
w majątkach państwowych . Komitety Powiatowe powinny
same wnikać w gospodarcze zagadnienia tych majątków i oka
zywać konkretną rzeczową pomoc w tej dziedzinie słabym je
szcze na ogół organizacjom partyjnym w majątkach państwo
wych.
Większą wagę niż dotychczas muszą organizacje partyjne
przywiązywać do pracy Związku Zawodowego Robotników
Rolnych .

37
 Trzeba, aby w centrum pracy organizacyjnej związku był
majątek państwowy. Jednocześnie jednak związek musi się
bardziej zainteresować organizacją parobków pracujących
u bogaczy wiejskich i organizować obronę ich interesów przed
wyzyskiem kulackim .

PODNIEŚĆ ZNACZENIE RAD NARODOWYCH

Przechodzę do sprawy Rad Narodowych . Faktem jest, że ich

skład partyjny, a ostatnio również i skład społeczny uległ po
ważnej poprawie. Faktem jest że Rady Narodowe stały się
czynnikiem poważnego usprawnienia gospodarki samorządo
wej i rozwoju aktywności mas w terenie na polu samorządo
wym. Owocem tej pracy Rad Narodowych są setki szkół od
budowanych i wyremontowanych, tysiące kilometrów dróg,
setki mostków, wiele kilometrów rowów melioracyjnych, po
wstałych dzięki aktywności społecznej i ofiarności miejscowej
ludności, organizowanej w tym celu przez Rady Narodowe.
Praca Rad Narodowych ma jednak jeszcze poważne braki.
Nie grają one jeszcze roli władzy w terenie, powołanej do
nadzoru i kontroli całokształtu działalności administracji pań
stwowej. Nie umieją one jeszcze dostateczrie przyciągać sze
rokich mas do codziennej pracy rządzenia nie umieją jeszcze
korzystać z tego - wg wyrażenia Lenina – „ cudownego
środka“ który udziesięciokrotnia siły aparatu państwowego.
W szczególności nie są one jeszcze dość aktywne w walce prze
ciw biurokratyzmowi.
Podniesienie znaczenia Rad Narodowych , jako organów
władzy państwowej w terenie i jako organu społecznego nad
zoru , łączących milionowe masy pracujących z aparatem pan
stwowym, jest szczególnie ważne obecnie wobec zadań, które
partia stawia sobie do wykonania na wsi polskiej.
Do Rad Gminnych wchodzi około 70.000 chłopów . Rady
Gminne rozporządzają w roku 1949 15-miliardowym budże
tem własnym, nie licząc o wiele większych środków inwesto
wanych na wsi przez wyższe organy samorządu i państwa.
Jasne jest, że w oparciu o wysoką aktywność komisji przy Ra
dach Gminnych, w oparciu o mobilizację chłopów pracujących,
Rady Gminne mogą nie tylko wiele zrobić dla podniesienia
poziomu materialnego i kulturalnego wsi polskiej, ale również
38
odegrać istotną rolę w ograniczeniu wyzysku bogaczy chłop
skich i w pomocy dla małorolnych i średniorolnych chłopów.
Na to ogniwo Rad Narodowych winna też skupić największą
uwagę nasza partia .
Gminna Rada Narodowa i Urząd Gminny , to wielka władza
na wsi, która w dużej mierze kształtuje pojęcie chłopa o na
szym aparacie państwowym . Trzeba, aby radni naszej partii
w Radach Gminnych wnikali w sprawy budżetu gminnego, aby
w sposób rzeczowy i wnikliwy kontrolowali pracę Urzędu
Gminnego.
Trzeba, aby Komitety Powiatowe i Gminne naszej partii
przychodziły naszym radnym z rzeczową i konkretną pomocą
organizacyjną i instruktażem.

ZADANIA PARTII W DZIEDZINIE PRACY WŚRÓD

MŁODZIEŻY

Jeżeli w projekcie statutu partii mówimy, że „partia otacza

opieką ZMP, przodującą organizację młodego pokolenia“, na
kłada to poważne obowiązki i poważną odpowiedzialność
w stosunku do ZMP na wszystkie organizacje partyjne.
Mamy wspaniałą, ofiarną i bohaterską młodzież. (O klaski).
Od naszej młodzieży robotniczej wyszła inicjatywa wyścigu
pracy. Nasza młodzież wiejska kroczy w pierwszych szeregach
budowniczych postępu na wsi polskiej.
Trzeba, aby wszystkie organizacje partyjne zdały sobie
sprawę, że określając ZMP jako organizację przodującą mło
dzieży, wymagamy od niej , aby stała się ona podstawową siłą
ideowo -wychowawczą wśród młodzieży , aby jej aktyw stał się
motorem tej pracy w Służbie Polsce, aby dawał podstawowe
kadry wychowawcze dla ZHP.
Są to ważne i trudne zadania i wykonać je może ZMP je
dynie pod warunkiem stałej i systematycznej pomocy organiza
cji partyjnych. Trzeba, aby organizacje partyjne utrzymywa
ły ścisłą więź z członkami partii w ZMP - wytrwała bowiem
i umiejętna realizacja ideologii i wytycznych partii przez człon
ków partii w ZMP jest najważniejszym warunkiem pomyśl
nego rozwoju ZMP.
Trzeba, aby sprawy młodzieżowe były systematycznie sta
wiane na egzekutywach, komitetach i w dołowych organiza
cjach partyjnych jako zagadnienia pierwszoplanowe.
39
 Szczególną pomoc w pracy wychowawczej ZMP winni oka
zywać członkowie partii - nauczyciele. Trzeba, aby prze
wodniczący lub wiceprzewodniczący ZMP, członkowie partii
na wszystkich szczeblach , wchodzili do odpowiednich egzeku
tyw partyjnych .
Trzeba wreszcie, aby kierownictwa partyjne opiekowały
się aktywem ZMP. Jest to aktyw dobry, ofiarny, bojowy, brak
mu jednak często doświadczenia .
Trzeba mu pomagać, dbać o jego autorytet, nie komende
rować, nie lekceważyć go, nie zapominać o nim, jak to np. zro
biło województwo łódzkie nie wybierając ani jednego delega
ta młodzieżowego na Kongres .
Poważną rolę ma jeszcze do odegrania na wsi polskiej
ORMO. Szczególnie duże znaczenie ma zbliżenie i współpraca,
która w ostatnim okresie rozwija się między ORMO i ochotni
czą strażą pożarną. Procesom zjednoczeniowym ideowego,
ofiarnego i bezgranicznie oddanego Polsce Ludowej ORMO
z wielosettysięczną, dobrze zorganizowaną i mającą głęboką
tradycję na wsi polskiej organizacją straży ochotniczej win
ny organizacje partyjne na wszystkich szczeblach okazać
wszechstronną pomoc, zjednoczenie tych organizacji bowiem
umocni bezpieczeństwo i ład na wsi polskiej i stworzy skutecz
ną zaporę przeciw wszelkim próbom regeneracji przez reakcję
band podziemnych .
SPRAWA UAKTYWNIENIA KOBIET MUSI NABRAC
WŁAŚCIWEGO ROZMACHU

Wzmożoną uwagę winny zwrócić organizacje partyjne

w mieście i na wsi na rozwój organizacji kobiecych , które
w ostatnim okresie mogą się poszczycić poważnymi osiągnię
iami.
Szczególną uwagą otoczyć należy sprawę wysuwania do
pracy kierowniczej zdolnych i oddanych sprawie kobiet.
Znacznym i coraz rosnącym rezerwuarem aktywu kobiecego
są przodowniczki pracy , które w sposób decydujący przyczy
niają się do faktvcznego równouprawnienia kobiet, bo w prak
tyce przez swoje wybitne rezultaty pracy rozbijają stare, za
korzenione przesądy .
Pomagając rozwojowi organizacji kobiecych w mieście i na
wsi, organizacji, które powinny trafiać z nową myślą i świa
domością: do najbardziej zacofanych grup kobiecych , winny
40
 organizacje partyjne wychowywać aktyw kobiecy nie tylko dla
pracy wśród kobiet, ale śmiało wysuwać kobiety do aktywnej
pracy we wszystkich dziedzinach.
Trzeba pamiętać, że każda robotnica, wysunięta na kie
rownicze stanowisko majstra czy kierownika, do zarządu
związku zawodowego czy administracji państwowej , każda
chłopka, wysunięta na kierownicze stanowisko do spółdzielni
· czy Rady Narodowej , jest żywym przykładem dla tysięcy in
nych kobiet, pokazuje im, że nie święci garnki lepią, i skutecz
niej pokonuje przez wieki ukształtowaną w kobietach nie
śmiałość i obawę przed pracą kierowniczą niż dziesiątki poga
danek o równouprawnieniu kobiet.
W akcji przedkongresowej wzmogła się aktywność kobiet
członkin partii. Nasze terenowe organizacje partyjne nie prze
łamały jednak jeszcze u siebie hamulców przed wysuwaniem
kubiet. Wskazuje na to fakt, iż mimo że procent kobiet w PPR
wynosił ostatnio 19,6, na powiatowych konferencjach przed
zjazdowych, na których uczestniczyło 43.683 delegatów , kobiet
wybranych było 3.393, tj . 7,8 procent.
Mówiłem już o tym, że rezerwuarem aktywu kobiecego
winny być przodownice pracy. Kuźnią aktywu powinny być
fabryki. Mamy fabryki z dużym udziałem kobiet. Trzeba, aby
wśród radców załogowych, zwolnionych od pracy zgodnie
z ustawą, były w tych fabrykach we właściwej proporcji ko
biety. Trzeba, aby Rady Kobiece w fabrykach pod specjalny
swój nadzór wzięły realizację planu wydatków socjalnych ,
szczególnie w dziedzinie opieki nad matką i dzieckiem. Trzeba
wreszcie, aby fabryczne Rady Kobiece objęły szefostwo nad
pracą określonych szkół podstawowych, aby fabryczne Rady
Kobiece delegowaly pod nadzorem fabrycznej organizacji par
tyjnej najlepszych ludzi do Komitetów Rodzicielskich tych
szkół, aby skończyć z tą nienormalną sytuacją, że w szko
le uczą się dzieci robotnicze, a w Komitecie Rodzicielskim, jak
to słusznie
stwierdzono na konferencji łódzkiej , najczęściej rej
wodzi mecenasik lub kupiec.
Sprawa uaktywnienia kobiet musi nabrać właściwego roz
machu. Kobiety w pracy nad odbudową kraju pokazały już
swe uzdolnienia, pracowitość, skrupulatność, uczciwość.
Popatrzcie na nasz Kongres, na skład jego delegatów.
Wskazuje on, że kobiety zrywają z wiekową puścizną bierności
politycznej. A w tym jest największa gwarancja uaktywnie
nia kobiet.

41
 POGŁĘBIĆ WIEDZĘ APARATU PARTYJNEGO
Tak przedstawiają się zadania partii i jej transmisyj do
mas. Zadania te są olbrzymie i nakładają ogromne obowiązki
na instancje partyjne na wszystkich szczeblach. Zadania te
wymagają znacznego wzmocnienia samego aparatu partyjnego
na wszystkich szczeblach, a przede wszystkim na szczeblu
centralnym .
Już pewne kroki w tym kierunku poczyniła PPR po Ple
num sierpniowym. Widzimy już pierwsze osiągnięcia po re
organizacji w rezultacie uchwał sierpniowego Plenum starego
wydziału prvpagandy KC, którego kierownictwo na skutek
wahań prawicowych i nacjonalistycznych niezdolne było do
organizacji ofensywy ideologicznej naszej partii. Zmiana kie
rownictwa i utworzenie poważnego działu propagandy, oświa
ty i kultury KC dało już istotne zdobycze nie tylko w organi
zacji prasy partyjnej i w propagandzie masowej , ale również
we wzmocnieniu oddziaływania partii na froncie ideologicz
nym i na odcinku szkolnictwa.
Front kulturalny pozostaje jednak ciągle jeszcze najsłab
szym odcinkiem naszej pracy. Na ten odcinek też wszystkie
instancje zjednoczonej partii zwrócić muszą szczególną
uwagę .
Widzimy już również pierwsze pozytywne rezultaty pracy
w dziedzinie kadrów na skutek zmiany kierownictwa po Ple
num sierpniowym i znacznego wzmocnienia wydziału perso
nalnego KC.
Zreorganizowany wydział personalny KC zerwał ze starą
praktyką zazdrosnego eliminowania wszystkich innych wy
działów od pracy personalnej, wychodząc ze słusznego założe
nia , że każdy wydział KC winien znać swoje kadry w kraju .
Przeciwnie, przez ścisłą współpracę w dziedzinie personalnej
z innymi wydziałami KC, wydział personalny pogłębia swoją
znajomość kadrów i zdobywa konieczne elementy dla swojej
decyzji w dziedzinie rozstawienia i wysuwania kadrów .
W olbrzymich przemianach politycznych, społecznych, go
spodarczych i kulturalnych , których program wytyczył nasz
Kongres, instancje partyjne mają do odegrania rolę kierowni
czą, rolę sztabów na swoich terenach. Pozwolę sobie użyć po
równania wojskowego. Wiadomo, że w nowoczesnej armii jest
wiele rodzajów broni: są dowódcy artylerii, wojsk pancernvch ,
łączności itd., ale na pewnym szczeblu są dowództwa ogólno
42
 wojskowe, których zadaniem jest koordynacja tych wszystkich
rodzajów wojsk. W naszej armii proletariackiej instancje par
tyjne odgrywają rolę tego ogólnowojskowego dowództwa.
(Oklas ki).
Wymaga to podniesienia wiedzy politycznej i ekonomicznej
aparatu partyjnego.
Wymaga to szerszego powiązania aparatu partyjnego z ma
sami, bezwzględnego tępienia wszelkich przejawów biurokra
tyzmu w aparacie partyjnym i przestrzegania kolektywnych
form pracy
Wymaga to wreszcie, aby nasz aparat partyjny przyswajał -
sobie stylpracy partii nowego typu, styl, który wyklucza za
stępowanie żywej, praktycznej pracy frazeologią rewolucyjną,
styl, który wyklucza też pogrążanie się w wąskim , ciasnym
praktycyzmie, słowem , aby aparat partyjny przyswajał sobie
styl pracy leninizmu.
W TROSCE O PODNIESIENIE POZIOMU
IDEOLOGICZNEGO

Trzeba wreszcie podnieść poziom i nadać właściwy roz

mach naszemu szkoleniu ideologicznemu, propagandzie idei
marksizmu-leninizmu.
„ Należy uznać za pewnik – mówił tow . Stalin na
XVIII Zjeździe WKP(b)) – że im wyższy jest poziom po
lityczny i uświadomienie marksistowsko -leninowskie pra
cowników jakiejkolwiek dziedziny pracy państwowej
i partyjnej , tym wyższy jest poziom samej pracy , tym
bardziej jest ona owocna, tym większe są wyniki pracy,
i przeciwnie - im niższy jest poziom polityczny i uświa
-

domienie marksistowsko - leninowskie pracowników , tym

możliwsze jest fiasko i niepowodzenie w ich pracy, tym
możliwsze jest wyjałowienie i przerodzenie się samych
pracowników w ograniczonych , małostkowych praktyków ,
tym możliwsze jest ich zwyrodnienie."
Tow. Stalin mówił, że dziewięć dziesiątych naszych trud
ności moglibyśmy rozwiązać, gdybyśmy potrafili podnieść
ideologicznie i zahartować politycznie nasze kadry.
Trzeba stwierdzić, że nigdy jeszcze w naszym kraju, w kla
sie robotniczej, w masach chłopskich, w szeregach naszej inte
ligencji nie było takiego zainteresowania dla zagadnień mark
sizmu jak obecnie. Nigdy w naszej partii nie było takiego
pędu do wiedzy marksistowsko -leninowskiej, takiego pędu do
poznania historii WKP (b ), jak obecnie.
43
 Mamy określone zdobycze w dziedzinie masowej organiza
cji szkolenia partyjnego. Przez szkołę centralną i wojewódzkie
szkoly PPR przeszło 15.000 towarzyszy, w tej liczbie 9.000 ro
botników i 3.000 chłopów. Od wielu miesięcy szkolenie partyj
ne przeprowadzaliśmy już wspólnie - PPR i PPS. Kończący
się obecnie turnus szkoły centralnej i szkół wojewódzkich od
bywał się już jako wspólny i obejmie 1.700 towarzyszy.
Również partyjne kursy wieczorowe przeprowadzane były
ostatnio jako wspólne. W sierpniu wspólne partyjne 3 -mie
sięczne kursy wieczorowe ukończyło 70.000 towarzyszy, obec
nie na kursy te uczęszcza 80.000.
Trzeba, aby nasze komitety partyjne, nasze wydziały pro
pagandy i szkolenia partyjnego jeszcze bardziej rozszerzyły
i pogłębily pracę w dziedzinie szkolenia ideologicznego kadrów
partyjnych.
Trzeba, aby u podstaw naszej masowej pracy ideologicznej
legła stalinowska encyklopedia marksizmu – Krótki Kurs H
storii WKP(b) ; trzeba, aby kadry nasze poznały historię pol
skiego ruchu robotniczego i aby ogromny dorobek ideologiczny
naszego Kongresu, który jest wynikiem twórczego zastosowania
marksizmu- leninizmu do zagadnień obecnego etapų polskiego
ruchu robotniczego – stał się własnością całej naszej partii.

POPRAWKI DO PROJEKTU STATUTU

Pozostaje mi jeszcze, towarzysze, omówienie dyskusji

przedkongresowej nad projektem statutu i ustosunkowanie się
do zgłoszonych poprawek.
Projekt statutu wywołał ożywioną dyskusję w PPR i PPS.
W rezultacie do Komisji Statutowej wplynęły 253 poprawki,
nie licząc tych, które drukowane były na łamach prasy.
Duża część poprawek ma charakter redakcyjny lub nie
wnosi nic istotnego. Zatrzymam się na najważniejszych po
prawkach .
Zacznę od tych poprawek , które moim zdaniem nie nadają
się do przyjęcia.
1 Szereg poprawek domaga się wprowadzenia zróżniczko
wanego stażu . kandydackiego dla robotników , chłopów
i pracowników umysłowych , dłuższego dla chłopów i pracow
ników umysłowych niż dla robotników . Myślę, że poprawki te
powinny być odrzucone. (Oklaski). Rośnie liczba robotników
wysuwanych na kierownicze stanowiska i przez to samo przem
44
chodzących do kategorii pracowników umysłowych . Do tej sa
mej kategorii zaliczeni są pracownicy UB i pracownicy MO.
W tych warunkach wprowadzenie dłuższego stażu kandydac
kiego dla pracownikówumysłowych godziłoby częściowo w naj
lepsze elementy klasy robotniczej.
Co się tyczy chłopów , to nie należy zapominać, że na wsi
naszej toczy się ostra walka klasowa, że chłopi kandydaci na
szej partii, nie rzadko narażeni będą na niebezpieczeństwo
band, że chłopi - kandydaci naszej partii nie rzadko rekruto
wać się będą z ORMO -wców i że w tych warunkach roczny
staż kandydacki wystarczy dla poznania przez organizację
partyjną postawy moralno - politycznej chłopa kandydata
partii. (Oklaski).
2 nie
Szereg
przy towarzyszy proponuje,aby
przyjmowaniu do partii dla wprowadzić obostrze
wszystkich tych, któ
rzy w swoim czasie należeli do wrogich organizacji, względnie
byli funkcjonariuszami aparatu przemocy rządów przedwrześć
niowych . Od takich towarzyszy proponują żądać większej ilości
poręczycieli z dłuższym stażem partyjnym . Myślę, że jest to
sprawa zbyt szczegółowa dla statutowego jej rozstrzygnięcia
i że zaostrzanie czujności i ścisłego stosowania statutu przez
organizacje partyjne i komitety wystarczy dla uchronienia
partii przed lekkomyślnym przyjmowaniem wspomnianych
ludzi. ( O klaski).
3 Szeregpoprawekdomagasię ścisłegookreślenia
i na jak długi okres organizacja partyjna może, odraczać
ile razy
przyjęcie kandydata na członka. Myślę, że przedwcześnie byłoby
precyzować te terminy i że Komitet Centralny może tę sprawę
uregulować własną uchwałą z chwilą, gdy zdobędzie w tej
dziedzinie konkretne doświadczenie . (Oklaski).
4 prawa
Szereg poprawekdomagasięwprowadzeniadostatutu
kooptacji do instancji partyjnych na szczeblu woje
wódzkim i powiatowym . Myślę, że nic nie uzasadnia takiego
odstępstwa od zasad centralizmu demokratycznego. (Oklaski).
5 Szeregpoprawekstwierdza ,że przepisystatutu odnośnie
organizacyj partyjnych w urzędach i instytucjach są niedo
stateczne i że należałoby na te organizacje rozciągnąć przepisy
statutu odnoszące się do organizacji partyjnych w zakładach
pracy . Poprawki te są niesłuszne. Przepisy statutu o obowiąz
kach koła partyjnego, dotyczące wszystkich kół, a więc i or
ganizacji partyjnej w urzędach i instytuejach , uzupełnione
przez szczególne podkreślenie obowiązków tych kół w dzie
45
 dzinie walki z biurokratyzmem i nadużyciami oraz prawo tych
organizacji do sygnalizowania wyższym władzom partyjnym
o niedomaganiach w pracy tych instytucji wyczerpują obo
wiązki i prawa organizacji partyjnych w urzędach .
Nie można rozciągać praw organizacji partyjnych w za

kładach pracy na urzędy i instytucje, bo jeśli zakładowa

organizacja partyjna wysłuchuje informacji dyrektora i po
dejmuje uchwałę, to może ona zobowiązać całą organizację
partyjną do jej wykonania, a jakież możliwości wykonania
swej uchwały może mieć organizacja partyjna w CZP lub
w urzędzie wojewódzkim odnośnie zagadnień dotyczących te
renu. Zadnych, bo ani dla dyrektora partyjnika, ani dla wójta
partyjnika uchwały te nie mogą być wiążące, gdyż oni mają
inne władze partyjne.
Szereg towarzyszy
6 kretarzy proponuje, aby w ministerstwach se
organizacji partyjnej zatwierdzał Komitet Cen
tralny. Ta propozycja wydaje mi się godna przedyskutowania.
7 Szeregpoprawek
przyjmowaniu do proponuje
partii , np. rozmaite
20 lat, a granice wieku
nawet 22, przy
motywu
jąc to koniecznością dania większych możliwości rozwoju ZMP.
Szereg poprawek proponuje też, aby do lat 20 przyjmować
do partii jedynie spośród członków ZMP. Ostatnia poprawka
wydaje mi się również godna dyskusji.
8 Wiele poprawek domaga się dla członków ZMP skrócenia
stażu kandydackiego od sześciu miesięcy. Myślę, że sprawę
tę wyczerpuje odpowiedni przepis w projekcie statutu, który
przewiduje możliwość skrócenia stażu do sześciu miesięcy.

PODSTAWOWA ORGANIZACJA PARTYJNA

Przechodzę do poprawek, które uważam za słuszne.
9 Istotnapoprawka
partyjne jest propozycją
" na „ podstawową zmiany
organizację nazwy.
partyjną."
- „ koło
Poprawka ta jest słuszna . Wynika z olbrzymiego wzrostu
naszej partii . Co to za koło w Ostrowieckich Zakładach , gdzie
partyjna organizacja zakładowa PZPR liczy obecnie 4.200
członków . A organizacji zakładowych PZPR , liczących ponad
500 członków , mamy obecnie ok . 250. Jasne, że bardziej od
powiednia dla tych zakładów jest nazwa „ organizacja partyjna “
niż „ koło partyjne “. Nie jest to jednak jedyne uzasadnienie
zmiany nazwy . Nowe prawo statutowe otrzymane przez orga
46
nizacje partyjne w zakładach pracy nie może być rozciągnięte
na wszystkie organizacje oddziałowe. Trudno przecież wyobra
zić sobie, aby na przykład na Geyerze, gdzie obecnie jest 28
kół oddziałowych , wszystkie te koła mogły wysłuchiwać spra
wozdań dyrekcji, domagać się materiałów , podejmować
uchwały . Prawa te są dane podstawowej organizacji partyj
nej, tj. zakładowej, fabrycznej organizacji partyjnej.
Co jeszcze przemawia za wprowadzeniem pojęcia podsta
wowej organizacji partyjnej, to fakt, ogromnego rozdrobnienia
naszych organizacji fabrycznych przy jednoczesnym zaniedba
niu partyjnych zebrań ogólnofabrycznych . Mamy teraz w wie
lu fabrykach nie tylko koła oddziałowe, ale i koła zmianowe.
Z natury rzeczy, taka organizacja nie dyskutuje zagadnień
ogólnofabrycznych , nie styka się na swych zebraniach z pro
blematyką dyrekcji lub rady zakładowej, zamyka się w wąs
kiej problematyce oddziału albo nawet zmiany, a jeśli dodać,
że ma wąski i słaby aktyw oraz nie zawsze może być obsłużona
przez kierownictwo fabryczne, to jasne jest, że członkowie
partii, ograniczeni w swej działalności do ram takich tylko or
ganizacji partyjnych , nie mają możliwości szybkiego rozwoju.
W ten sposób podstawową organizacją partyjną byłaby każ
da organizacja partyjna: zakładowa ( fabryczna, kopalnia
na itd .), w urzędzie i instytucji, gromadzka itd ., niezależnie od
jej liczebności. W zakładach pracy i instytucjach, gdzie duża
liczba członków partii uzasadnia ich podział według oddziałów
pracy , mielibyśmy również oddziałowe organizacje partyjne.
Dlatego słuszne jest wprowadzenie pojęcia – podstawowa
-

organizacja partyjna i oddziałowa organizacja partyjna.

Dlatego , wprowadzając pojęcie podstawowej organizacji
partyjnej, myślimy jednocześnie o praktycznej realizacji syste
matycznych zebrań tych podstawowych organizacji partyj
nych , które liczą poniżej 500 członków , przynajmniej raz na
miesiąc, niezależnie od normalnych zebrań oddziałowych .
Dlatego też słuszny jest postulat, aby utworzenie partyjnych
organizacji oddziałowych wymagało zatwierdzenia Komitetu
Powiatowego .

10 Słusznajest
pis o zespołach wprowadzającado
poprawka,
partyjnych statutuprze
w wybieranych organach
masowych bezpartyjnych organizacji. Wynika ona z podstawo
wej zasady leninowskiej o partii nowego typu , jako najwyższej
formie organizacji. powołanej do kierownictwa masowymi bez
partyjnymi organizacjami.

47
 11 Słusznajest wreszcie
w tych zakładach pracypoprawka o grupachkandydatów
i gromadach, gdzie nie ma człon
ków partii. Zagadnienie to jest szczególnie ważne dla naszych
organizacji wiejskich .
Udział chłopów w partii, wynoszący obecnie 17 proc ., jest
stanowczo za niski. Liczba gromad, w których brak jest orga
nizacji partyjnej , wynosi około 15.000. W gromadach wypadnie
nam właśnie tworzyć grupy kandydatów. Przyjmować tam
kandydatów będzie Komitet Powiatowy. Nie będą one miały
prawa przyjmowania i wykluczania członków partii , ani wy
2

boru egzekutywy lub sekretarza . Kierować nimi będzie czło

nek partii, wyznaczony przez Komitet Powiatowy z okolicznej
gromady. Tyle o poprawkach do projektu statutu .
Dyskusja statutowa ujawniła zarówno w PPR jak i w PPS
olbrzymi wzrost zainteresowania dla zagadnień organizacyj
nych partii i u progu zjednoczenia stanowiła istotny etap zbli
żenia między peperowcami i pepesowcami na gruncie leni
nowskich zasad organizacyjnych .

DEKLARACJA I STATUT ŹRÓDŁEM SIŁY

NASZEJ PARTII I GWARANCJĄ ZWYCIĘSTWA
Dzisiaj peperowcy i pepesowcy są już członkami jednej
partii (burzliwe oklaski) , ale sprawa zbliżenia między
byłymi peperowcami i byłymi pepesowcami nie może jeszcze
być zdjęta z porządku dziennego .
Nie jesteśmy już rozdzieleni wzajemną walką, jaką byli roz
dzieleni kapepowcy i pepesowcy , nie stoi też już przed nami
sprawa jednolitofrontowej współpracy, jak stała ona przez sze
reg lat przed peperowcami i pepesowcami należymy bo
wiem do jednej partii, do tej samej armii proletariackiej, do
tej samej rodziny partyjnej.
Ale na naszej partii ciąży jeszcze i przez pewien czas cią .
żyć będzie stary podział na peperowców i pepesowców .
Naszej ziednoczonej partii grozi jeszcze niebezpieczeństwo,
że przez pewien czas ciążyć będzie smutna puścizna przeszłości
- pewna obcość, pewne odosobnienie między byłymi pepe
rowcami i byłymi pepesowcami .
Te pozostałości czy ślady obcości musimy wyrwać z korze
niami. (Burzliwe oklaski). Te pozostałości odosobnienia
między byłymi peperowcami i byłymi pepesowcami musimy
pokonać, przezwyciężyć, zatrzeć i zlikwidować w jak najkrót
szym czasie. (Burzliwe oklaski).
48
 My wszyscy, i byli peperowcy , i byli pepesowcy , musimy
jak matkę kochać i cenić zjednoczoną partię. (Burzliwe
oklaski) . Jak matka miłuje wszystkie swoje dzieci, tak też
zjednoczona partia jednakowo traktować będzie wszystkich
swoich członków . ( Burzliwe oklaski ) .
My wszyscy, i byli peperowcy, i byli pepesowcy, jesteśmy
zapatrzeni w wspaniały wzór partii – w WKP (b ). (Burzliwe
(
oklas k i). Zdajemy sobie sprawę, że nie jesteśmy jeszcze
partią typu bolszewickiego, ale wierzymy niezłomnie, że partią
taką będziemy. (Burzliwe ooklaski i owacje
delegaci odśpiewują Międzynarodówkę ).
Podstawową jednak cechą partii typu bolszewickiego jest to, iż
jest ona jak monolit.
Takim monolitem musi się stać Polska Zjednoczona Partia
Robotnicza. (Burzliwe oklask i).
•Historia nie dała nam wiele czasu.
Z zachwytem śledziliśmy dwa dni temu, jak zapalały się
światła na mapie planu sześcioletniego.
Zadaniem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej jest za
palić światła w terenie . (Burzliwe oklaski).
Zadaniem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej jest
stanąć na czele mas pracujących i poprowadzić je do wykona
nia planu 1949 roku w 9 - 10 miesięcy.
Zadaniem wreszcie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotni
czej jest zwycięsko założyć – na czele mas pracujących
fundamenty Polski Socjalistycznej! (Oklaski).
Zagwią płonącą, oświetlającą drogę do socjalizmu, będzie,
dla półtoramilionowej armii zjednoczonej partii, marksistow
sko -leninowska deklaracja ideowa Kongresu. (Burzliwe
oklaski ).
Nierozerwalnym cementem, przekształcającym zjednoczoną
partię w monolit, skupiony wokół Komitetu Centralnego z tow.
Bierutem czele, będzie statut partii, uchwalony przez
Kongres.
Oto źródła siły naszej partii i gwarancja naszego zwy
cięstwa. ( Wszyscy wstają.
. Okrzyki : „Niech
ż y je tow. Zambrowski , niech ż y je to w.
Bierut, niech ż y je to w . Minc, niech
żyje to w. Cyrankiewicz, niech ży ją
na si przywódcy, .. niech żyje
ż Komitet
Centralny Polskiej Zjednoczonej partii
Robotniczej !).

49
 KOREFERAT
to w.

HENRYKA ŚWIĄTKOWSKIEGO
wygłoszony w dniu 20 XII 1948 r .
па

KONGRESIE
POLSKIEJ ZJEDNOCZONEJ
PARTII ROBOTNICZEJ
 Towarzysze delegaci!
Przypadł mi w udziale wielki zaszczyt wypowiedzenia się
w koreferacie na temat podstawowych zasad organizacyjnych
Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Po obszernym, głęboko i wnikliwie ujętym referacie tow .
Zambrowskiego moje zadanie z natury rzeczy ogranicza się
tylko do niektórych zagadnień organizacyjno-statutowych,
które pragnę omówić.

DWA TYPY PARTII W RUCHU ROBOTNICZYM

Towarzysze! Dzieje międzynarodowego ruchu robotniczego

znają dwa zasadnicze ideowo-organizacyjne typy partii robot
niczych .
Jeden z nich - to stary typ partii robotniczych, należących
do II Międzynarodówki. Typ ten powstał w drugiej połowie
XIX stulecia i należy do niego obecnie większość partii socjal
demokratycznych . Rozszerzając swoje wpływy polityczne par
tie II Międzynarodówki wchłaniały obok elementów prole
tariackich również elementy arystokracji robotniczej, elemen
ty mieszczańskie i inteligenckie.. - obce klasowej ideologii pro
letariatu. Kierownictwo tych partii, ulegając buržuazyjnemu
liberalizmowi, doprowadziło do tego, że pod koniec XIX stule
cia rozpoczęły się wewnątrz partii ataki przeciwko marksizmo
wi, będące wyrazem przenikania ideologii i rozkładowych wpły
wów buržuazji. Antymarksistowski rewizjonizm sprawił, że
partie socjaldemokratyczne straciły z oczu rewolucyjną per
spektywę, którą nakreślili klasie robotniczej Marks i Engels.
Dążeniem tych partii stało się nie obalenie kapitalizmu, lecz
53
próba wytargowania drobnych poprawek w ustroju kapitali
stycznym za cenę zachowania władzy kapitalizmu i pod
staw kapitalistycznego ustroju . Podstawowym terenem dzia
łania politycznego partii socjaldemokratycznych staje się pra
ca w parlamencie, usiłowanie przekonania kapitalistów o ko
nieczności czynienia dobrowolnych ustępstw na rzecz klasy
robotniczej . Centralnym zagadnieniem partii II Międzyna
rodówki było przygotowywanie i przeprowadzanie akcji wy
borczej w celu zdobycia największej ilości głosów i manda
tów poselskich oraz działalność frakcji parlamentarnej, któ
ra pracą swoją miała stwarzać w społeczeństwie nrzychylny
dla partii klimat w przyszłych wyborach .
Partia stawała się dodatkiem do frakcji parlamentarnej, de
cydującej o całym życiu partii.
Partia taka stanowiła luźną, niezdyscyplinowaną organiza
cję. Przytłaczająca większość członków partii nie brała czyn
nego udziału w pracy partyjnej. Związek członków z partią
był doraźny i formalny. Taki ustrój partii wynikał z reformi
stycznej ideologii i charakteru socjaldemokratycznych partii,
które zapominając o podstawowych interesach klasy robotni
czej poświęcały klasowe interesy proletariatu dla drobnych
i chwilowych korzyści.
Linia taktyczna partii II Międzynarodówki sprowadzała się
do tego, by utrzymać pokojowe stosunki z panującymi klasami
społeczeństwa buržuazyjnego, powstrzymywać masy od walki
klasowej, okłamywać masy rzekomą możliwością spokojnego
wrastania kapitalizmu w społeczeństwo socjalistyczne.
Zasady organizacyjne tych partii wypływają z ich progra
mu i taktyki, dostosowanych do warunków legalnej pracy par
lamentarnej. Wstęp do tych partii jest szeroko otwarty dla
wszystkich drobnoburžuazyjnych, a nawet buržuazyjnych ele
mentów . Co prawda zasada drzwi otwartych nie przeszkadza
reakcyjnym przywódcom tych partii zamykać dostępu do partii
przed postępowymi robotnikami, przed rewolucyjnymi marksi
stami. Partie oportunistyczne stanowią wzór organizacyjnej
płynności i rozdrobnienia. Surowy centralizm obowiązuje je
dynie wówczas, kiedy chodzi o niedopuszczenie do jedności
działania z rewolucyjnymi masami robotniczymi, z partiami
marksistowskimi. Przywódcy II Międzynarodówki teoretycznie
uzasadnili i usprawiedliwili pełną swobodę pozostawania ele
mentów buržuazyjnych w partii proletariackiej.
54
 Jeden z ideologów II Międzynarodówki Henryk Cunow
np ., głosił, że do partii socjaldemokratycznej razem z robot
-

nikami mogą należeć fabrykanci, kupcy, itp .

Wszyscy oni z chwilą przyjęcia do partii stają się współ
towarzyszami partyjnymi.
„ W ten sposób - pisał Cunow - w szeregach każdej
.

partii, w tej liczbie również socjaldemokratycznej, znaj

dują się elementy należące do różnych klas reprezentują
cych różne interesy klasowe. Z punktu widzenia teorii klas
partia bynajmniej nie stanowi czegoś jednolitego. Wynika
z tego, że żadna partia nie jest wolna od tarć i antago
nizmów wewnętrznych .“
Tego rodzaju teorie przywódców II Międzynarodówki, jak
Cunowa, znalazły praktyczne zastosowanie w statutach organi
zacyjnych wszystkich partii socjaldemokratycznych w Europie.
Np. w statucie socjaldemokratycznej partii niemieckiej
powiedziane jest, że do partii mogą należeć osoby niezależnie
od ich położenia społecznego. Natomiast nic się nie mówi
w tym statucie o dyscyplinie partyjnej ani o obowiązku wy
pełniania uchwał partii.
Jeszcze dalej od pojęcia jakiejkolwiek partii robotniczej stoi
Brytyjska Partia Pracy, która należy do typu buržuazyjnych
partii anglo-amerykańskich. W Brytyjskiej Partii Pracy nie ma
nawet indywidualnego członkostwa. Podstawą budowy orga
nizacyjnej Partii Pracy jest członkostwo kolektywne. Partia
ta składa się ze związków zawodowych , z różnych organizacji
społecznych i z kooperatyw . Ten lub inny związek zawodowy,
organizacja społeczna lub kooperatywa większością głosów
uchwala wstąpić do Partii Pracy, a tym samym wszyscy człon
kowie danego związku, organizacji lub kooperatywy, nieza-.
leżnie od ich osobistych poglądów politycznych i położenia
socjalnego, stają się członkami Partii Pracy .
W ten sposób w Partii Pracy istnieje cały wachlarz spo
łecznych warstw i poglądów politycznych. Nawet składki człon
kowskie pobierane są nie od członków indywidualnie, ale od
organizacji (związku, kooperatywy itp .), która wnosi do partii
składki za wszystkich swoich członków .
W ten sposób partie socjaldemokratyczne pod względem
składu członków i struktury organizacyjnej w istocie nie róż
nią się od innych partii buržuazyjnych, nie są ani bojowymi
partiami proletariatu, ani nie mogą kierować walką klasową
proletariatu .

55
 Takie podstawy organizacyjne czynią z partii socjaldemo
kratycznych narzędzie w rękach imperialistycznej buržuazji
dla dławienia i łamania rewolucyjnych dążeń klasy robotni
czej .
Okres względnie pokojowego rozwoju kapitalizmu skończył
się u schyłku XIX stulecia. Przyszła epoka imperializmú, epoka
upadku kapitalizmu i zaostrzenia się przeciwieństw klasowych ,
era wojen imperialistycznych i bojów klasy pracującej z im
perializmem. Na porządku dziennym staje sprawa rewolucyj
nej walki o obalenie ustroju kapitalistycznego, który wykazał
swoje zacofanie i tendencje rozkładowe. Na porządku dzien
nym staje sprawa bezpośredniej walki o władzę dla klasy ro
botniczej, dla mas pracujących.
Wszystko to wymagało mocnego, giętkiego, bojowego kie
rownictwa proletariatu, wychowania robotników w duchu re
wolucyjnej walki o władzę, sojuszu z chłopami, wzmocnienia
więzów proletariatu wszystkich krajów, współdziałania z ru
chem narodów podbitych w ogóle, a z ruchem wyzwoleńczym
narodów kolonialnych w szczególności.
Nowym tym zadaniom nie mogły sprostać partie parlamen
tarne, przystosowane do pokoju klasowego i potrzeb kapita
lizmu, pozbawione ducha walki rewolucyjnej. Dalsze pozosta
wanie takich ugodowych partii na czele mas musiałoby ska
zać klasę robotniczą na nieuniknioną klęskę. Powstała nieod
parta konieczność stworzenia rewolucyjnej partii proletariatu
partii nowego typu, odpowiadającej epoce imperializmu.
Powstała mówi tow . Stalin — „ nieodzowna potrzeba
nowej partii, partii bojowej, partii rewolucyjnej, dosta
tecznie odważnej, aby poprowadzić proletariuszy do walki
o władzę, dostatecznie doświadczonej, aby zorientować się
w skomplikowanych warunkach sytuacji rewolucyjnej
i dostatecznie giętkiej, aby ominąć wszelkie skały pod
wodne na drodze do celu “ .
Zwycięstwo rewolucji proletariackiej, zwycięstwo dykta
tury proletariatu jest niemożliwe bez rewolucyjnej partii pro
letariatu, wolnej od oportunizmu, nieprzejednanej w stosunku
do ugodowców i kapitulantów, rewolucyjnej w stosunku do
buržuazji i władzy państwowej .
Pozostawienie proletariatu bez takiej partii oznacza pozo
stawienie go bez kierownictwa rewolucyjnego, pozostawienie
zaś proletariatu bez kierownictwa rewolucyjnego jest równo
znaczne z zaprzepaszczeniem sprawy rewolucji proletariackiej.
56
 Partią taką nie może być partia typu socjaldemokratycz
nego, wychowana w warunkach pokoju społecznego, wlokąca
się w tyle za oportunistami, marząca o „ reformach socjalnych
i obawiająca się rewolucji socjalnej.
Partią taką może być tylko partia nowego
.
typu, partia
marksistowsko-leninowska, partia rewolucji socjalnej, która
potrafi przygotować proletariat do decydującej walki z bur
žuazją i zorganizować zwycięstwo rewolucji proletariackiej.
Już przed pierwszą wojną światową w partiach socjalde
mokratycznych toczyła się walka przeciwko oportunizmowi
prawicowych przywódców , przeciwko polityce ugody z burżu
azją. Na czele tej walki stanął Włodzimierz Lenin. Już
w roku 1902 Lenin pierwszy w dziejach ruchu robotniczego
.

ujawnił do głębi źródła ideowe oportunizmu. Wykazał on , że

polegają one przede wszystkim na nieuzasadnionej wierze
v żywiołowość ruchu robotniczego, na lekceważeniu roli świa
domości socjalistycznej w ruchu robotniczym, na zaprzepasz
czeniu walki o podstawowe, klasowe interesy proletariatu i za
stąpieniu tej walki przez dążenie do zaspokojenia drobnych
drugorzędnych interesów klasy robotniczej .
Lenin podniósł na właściwy poziom znaczenie teorii jako
rewolucyjnej, przodującej kierowniczej siły w ruchu robotni
czym. Lenin nauczał, że partia marksistowska to powiązanie
ruchu robotniczego z ideą rewolucyjnego marksizmu. Marks
i Engels nakreślili zasadniczy obraz partii proletariatu , bez
której proletariat nie potrafi ani walczyć o władzę, ani zdobyć
władzy, ani też dokonać socjalistycznej przebudowy. Lenin
przeprowadził gruntowną i bezkompromisową rozprawę z opor
tunistami oczystość rewolucyjnego marksizmu i rozwinął .
dalej naukę marksizmu. Leninizm stanowi marksizm epoki
imperializmu i proletariackich rewolucji.
> ,Lenin pierwszy w dziejach marksizmu pisał tow.
Stalin - rozpracował nauke o partii jako kierowniczej
organizacji proletariatu, jako podstawowym orężu w rę
kach proletariatu, bez którego nie można zwyciężyć w wal
ce o dyktaturę proletariatu ".
W znakomitej pracy pod tytułem : „Krok naprzód, dwa kro
ki wstecz“, napisanej w 1904 roku,, Lenin obnażył źródła ro
syjskiego i międzynarodowego oportunizmu, ideowo rozgromił
oportunizm rosyjskich mieńszewików w sprawach organizacyj
57
nych i wypracował podstawy ideologiczno -organizacyjne partii
rewolucyjnego marksizmu. Zasady rozwinięte przez Lenina
w tej pracy sprowadzają się do następujących tez:
Partia stanowi część klasy robotniczej, jej czołowy świado
my oddział, uzbrojony w znajomość praw społecznego rozwoju
i zdolny do kierowania walką klasy robotniczej.
Partia jest zorganizowanym oddziałem klasy robotniczej
scementowanym jednością woli, jednością działania i jedność
cią dyscypliny.
Partia jest najwyższą formą organizacji klasy robotniczej,
kierującą pozostałymi jej organizacjami. Partia powinna być
zorganizowana na zasadach centralizmu demokratycznego z jed
nolitym statutem organizacyjnym, z jednolitą dyscypliną par
tyjną, z jednym kierowniczym organem w postaci zjazdu par
tyjnego, a w okresach między zjazdami w postaci Komitetu Cen
tralnego. W partii obowiązuje podporządkowanie się mniejszość
ci woli większości, bezwzględne wykonanie postanowień wyż
szych partyjnych instancji organizacyjnych przez niższe.
W celu utrzymania zdolności bojowej i jedności partii,
w szeregach partii obowiązuje surowa proletariacka dyscyplina,
jednakowa dla wszystkich członków.
Lenin pisał:
„ Partia jest świadomym, czołowym oddziałem klasy,
jego awangardą. Moc tej awangardy jest dziesięć, sto i więc
cej razy potężniejsza niż jej liczebność.
Czy to jest możliwe? Czy może setka przewyższać siłą
swą tysiące?
Może i przewyższa, kiedy setka jest zorganizowana.
Organizacja udziesięciokrotnia siły ...
Świadomość czołowego oddziału przejawia się między
innymi w tym, że umie on się organizować. A w organi
zacji zdobywa on jedną wolę, a ta jedna wola czołowego
tysiąca , setki tysięcy, miliona stanowi wolę klasy " .
Pierwszą partią nowego typu stała się partia bolszewików .
Rosła ona i hartowała się w walce o zbudowanie rewolucyjnej
awangardy, uzbrojonej w naukowy oręż marksizmu i stanowiąc
cej sztab walczącego proletariatu. Powstała w postaci frakcji
bolszewickiej w roku 1903 na zjeździe rosyjskiej socjaldemo
kracji w wyniku zwycięstwa koncepcji Lenina w sprawie
członkostwa partii, koncepcji, przeciwstawiającej luźnemu sto
58
warzyszeniu sympatyków i drobnomieszczańskiej inteligencji,
partię, w której każdy członek partii musi nie tylko uznawać
program partii, ale i aktywnie pracować w jednej z jej or
ganizacji.
Przechodząc kolejne etapy swojego rozwoju, partia bol
szewików wykuwała teorię i praktykę partii nowego typu.
Drogę bolszewików charakteryzuje uparte dążenie do osiągnię
cia w partii jedności woli, myśli i działania. WKP(b) prowa
dziła swoich szeregach długotrwałą, nieubłagalną wal
kę z oportunistami i nosicielami prawicowych i lewicowych
odchyleń, przeciwstawiających się leninowskiej linii partii.
Zwalczając wszystkie antypartyjne, antyleninowskie ruchy,
WKP(b) osiągnęła całkowitą niewzruszoną jedność, stała się
monolitem ideologicznym i organizacyjnym , wzorem dla wszy
stkich partyj rewolucyjnych na świecie.
Bieg wydarzeń dziejowych, doświadczenie 30 lat ruchu ro
botniczego potwierdziły w pełni żywotność i potężną, twórczą
siłę partii nowego typu. WKP(b) zdołała nie tylko zdobyć wła
dzę, ale ją umocnić, nie tylko wywłaszczyć wyzyskiwaczy, ale
zbudować nowe, socjalistyczne społeczeństwo. Natomiast par
tie II Międzynarodówki nie tylko nie potrafiły zdobyć władzy
dla klasy robotniczej, lecz przeciwnie, w swoim oportunizmie
i zaprzaństwie doszły do jawnego zwalczania ruchu robotni
czego i otwartego wysługiwania się imperialistom .
Zwycięstwo leninowskiego planu organizacyjnej budowy
partii „założyło fundament tak jednolitej i zahartowanej partii
komunistycznej, której równej nie zna świat" (Stalin).

OPORTUNISTYCZNA PRAKTYKA PRZEDWOJENNEJ PPS

W polskim ruchu robotniczym w końcu XIX wieku zaczęły

się również kształtować dwa typy partii: jeden rewolucyjny,
rozwijający się w kierunku partii nowego typu, i drugi ugodo
wy , reformistyczny, który wyrodził się w typ starej, socjalde
mokratycznej partii , jaką była przedwojenna PPS.
W walce tych dwóch nurtów również i na płaszczyźnie
!

crganizacyjnej zwyciężyła w naszych czasach organizacyjna

koncepcja marksizmu - leninizmu.
Jaka była praktyka organizacyjna przedwojennej PPS?
59
 Przedwojenna PPS uosabiała w sobie partię obcą rewolucyj
nej walce, partię, w której decydowała klika prawicowych
przywódców, powiązana mnóstwem nici ideologicznej, orga
nizacyjnej i policyjnej zależności z mafią piłsudczyzny, z POW
i organami reakcyjnego aparatu państwowego; uosabiała partię,
w której demokratyzm wewnętrzny wyrażał się w swobod
nym głoszeniu wszelkich wrogich, antymarksistowskich poglą .
dów, w krzewieniu nienawiści do ZSRR, w szeroko otwartym
dostępie do szeregów partyjnych dla każdego, niezależnie od
jego klasowego oblicza, rzeczywistych poglądów i aktywności
partyjnej.
Takie właśnie oblicze organizacyjne PPS zaczęło kształto
wać się jeszcze w okresie 1905 r., kiedy wewnątrz PPS rozgo
rzała walka między jawnie nacjonalistycznym kierownictwem
piłsudczyków a elementami proletariackimi, rozbudzonym '
przez wybuch rewolucji przeciwko caratowi. Prawicowy od:
lam z Piłsudskim na czele utworzył ,,frakcję rewolucyjną
PPS“, która wyrzekła się masowej akcji proletariatu i walki
klasowej robotników , przyjmując za podstawową metodę terror
i ekspropriację.
„ Frakcja rewolucyjna", kierowana przez piłsudczyków
į galicyjska PPSD pod wodzą Daszyńskiego, na wskroś prze
siąknięta parlamentarnym kretynizmem , utworzyły potem
trzon nacjonalistycznej i prawicowej PPS okresu międzywojen
nego .
Ale i „ lewica PPS“ była w okresie przed I wojną świato
wą daleka od partii nowego typu, hołdowała bowiem zasadom
rosyjskich mieńszewików , z którymi utrzymywała zresztą bli
skie stosunki .
W okresie międzywojennym PPS upodobniła się w swojej
praktyce organizacyjnej do partyj socjaldemokratycznych Za
chodu z tą różnicą, że grała rolę partii typu parlamentarnego
w warunkach, kiedy parlamentaryzmu nie było, kiedy decydo
wała dyktatura sanacji.
Prawicowi przywódcy PPS, krępując i łamiąc walkę mas,
dla usprawiedliwienia swojej kapitulacji przed buržuazją, sze
rzyli złudzenia w stosunku do piłsudczyzny, maskowali przez
długi czas faszystowskie oblicze władzy sanacyjnej.
W książce pt.: „ Sejm , Rząd, Król, Dyktator", wydanej
już po zamachu majowym przez Księgarnię Robotniczą
w r. 1927, Ignacy Daszyński pisze: „ Jeżeli są w Polsce żywe
60
siły, mogące marzyć o dyktaturze ludzi uczciwych ... to szu
kać ich można by nie w szeregach reakcji, a całkiem gdzie
indziej ... Wodzem moralnym tych wszystkich ludzi, którzy
tęsknią do uczciwości w życiu państwowym ..., jest Józef Pił
sudski, Marszałek Polski“.
W książce pt.: „ W pierwszą rocznicę przewrotu majowego
pisze Ignacy Daszyński na stronie 63/64 w „Końcowych uwa
gach “ : „Rząd pomajowy nie jest właściwie rządem dyktatury
marszałka Piłsudskiego, bo można śmiało powiedzieć, że „ choć
ma armię w ręku“, jednak nie używa jej wcale do rozwiązy
wania kolizji, jakie mogły zajść między nim a innymi czyn
nikami życia państwowego ... Rząd marszałka Piłsudskiego nie
jest żadnym rządem faszystowskim “.
Szkoła wiedeńskiego parlamentu przy tronie Franciszka
Józefa, w której kształcili się i wyrośli przywódcy typu Da
szyńskiego, wydawała odpowiednie owoce ...
Organizacyjna praktyka i statuty przedwojennej PPS wy
rastały na gruncie tej właśnie postawy politycznej wodzów
PPS, którzy przystosowywali się oportunistycznie do rządów
sanacji i jak ognia obawiali się walki klasowej mas robotni
czych , walki o władzę dla robotników i chłopów .
Na jakich zasadach opierała się praktyka organizacyjna
międzywojennej PPS ?
Przejrzyjmy statuty organizacyjne PPS kolejno uchwalone
w latach 1920 i 1937.
Co z tych statutów organizacyjnych wynika?
Po pierwsze: - członkiem PPS może być każda osoba, na
której nie ciążą zarzuty natury moralnej , która wyznaje za
sady programu i statutu organizacyjnego, zgłosi przystąpienie
do partii, podpisze deklarację itd. O obowiązku pracy w jednej
z organizacji partyjnych brak wzmianki poza ogólnie określo
nym nakazem brania udziału w życiu partyjnym . Członkostwo
partii było czymś na wskroś formalnym , do niczego nie obowią
zującym.
Po drugie - struktura partii mimo pozorów demokratyz
mu była na wskroś biurokratyczna. O przyjmowaniu członków
decydowały komitety partyjne, przy czym mogą one odmówić
przyjęcia bez podania powodu ; organizacje miejscowe (koła)
praktycznie nie miały tu żadnego głosu.
o wydaleniu członka z partii decydowały sądy partyjne
względnie komitet okręgowy. Organizacje miejscowe (koła ),
członkowie partii nie mieli tu również żadnego głosu.
61
 W praktyce o przyjmowaniu i wydalaniu członków partii
decydowały prawicowe góry partyjne.
Po trzecie – organizacje miejscowe (koła) miały zasadniczo
charakter terytorialny, a nie fabryczno - terytorialny, związany
z zakładem pracy ; w rzadkich wypadkach są to „koła fabrycz
no- zawodowe " .
Po czwarte według statutu organizacyjnego PPS z 1937
roku, frakcja parlamentarna PPS rządzi się własnym regulami
nem, zatwierdzonym przez CKW.
W praktyce decydującą rolę w partii grała frakcja par
lamentarna, póki jako taka istniała (do 1935 roku), oraz refor
mistyczna biurokracja partyjna i związkowa.
Po piąte – uprzywilejowane stanowisko, niezależne od or
ganizacji partyjnych, zajmowali różni dygnitarze : prezydenci,
burmistrze, ławnicy ; dotyczy to również wyższych funkcjo
nariuszy i działaczy w ubezpieczalniach i spółdzielczości, szcze
gólnie w pierwszym dziesięcioleciu , kiedy PPS posiadała spo
ro stanowisk , zwłaszcza w ubezpieczalniach (Kasach Chorych ).
Po szóste - PPS nie kierowała się demokratycznym cen
tralizmem . Nie było w niej demokratyzmu, brak było tajnego
głosowania, brak zastrzeżonego dla członków partii prawa
krytyki, brak zasady wybieralności wszystkich władz partyj.
nych i obowiązku składania sprawozdań przed wyborcami. Na
tomiast istniało prawo zawieszania przez CKW uchwał podleg
łych komitetów i organizacyj , prawo rozwiązywania przez
CKW powoływanych z wyborów komitetów itp. skierowane
przeciwko tym ogniwom organizacyj, które przechodziły na le
wo, na pozycje walki klasowej i współdziałania z komunistami.
Nie było też w PPS centralizmu . Członkowie mieli prawo
występować przeciwko uchwałom partii i przeciw stanowisku
ciał partyjnych na wewnątrz. Istniała formalna dopuszczal
ność frakcji i frakcje istniały . Kluby parlamentarne posiadały
szeroką autonomię .
W praktyce istniała w PPS nieograniczona tolerancja orga
nizacyjna w stosunku do żywiołów reakcyjnych.
w szeregach przedwojennych PPS panowała całkowita swo
boda dla jawnych odstępców — ,wtyczek " defensywy, agentów
„ dwójki". Nieraz więź łącząca poszczególnych przywódców
i aktywistów z reżimem, z mafią piłsudczykowską była pu
62
bliczną tajemnicą, lecz żadnych wobec nich konsekwencji nie
wyciągano.
W okresie tak zwanego BBS - owskiego rozłamu w PPS
w 1928 roku zamiast odciąć jawną agenturę sanacji od partii,
prawicowe kierownictwo PPS robiło próby zatrzymywania roz
lamowców w partii. Ani Jaworowski, ani Wojtek -Malinowski,
ani żaden inny z rozłamowców z partii nie został usunięty.
Opuszczali oni PPS, kiedy rząd kazał im to zrobić. W okresie,
kiedy było wiadomo, że idą z sanacją, figurowali jeszcze jako
kandydaci z list PPS przy wyborach do sejmu. Jeszcze w okre
sie dokonanego rozłamu na Kongresie PPS w Sosnowcu w ro
ku 1928, tacy rozłamowcy, jak znany ze swoich szpiclowskich
i denuncjatorskich praktyk w stosunku do komunistów Woj
tek -Malinowski i Praussowa, otwarcie i wyraźnie wypowiadali
się po stronie dyktatury Piłsudskiego, nie ponosząc żadnych
konsekwencji organizacyjnych. Przeciwnie, gdy Praussowa, po
wypowiedzeniu pochwał na rzecz Piłsudskiego, oświadczyła,
że do „secesji Jaworowskiego" nie przystąpiła, że „ po żadnej
stronie w razie rozłamu nie stanie “ zostało to przez Kongres
przyjęte z zadowoleniem i oklaskami.
Natomiast Pużak , Zaremba i Czapiński na kongresie 1928. r.
szeroko rozwodzili się nad koniecznością walki z szerzącymi
się wpływami komunistów , których podziemna ofiarna praca
nad uświadomieniem politycznym mas pracujących i walka
w obronie interesów robotniczych budziła coraz większe sym
patie jednolitofrontowe.
Tu, towarzysze, warto dodać, że również Piłsudski nigdy
z PPS nie został usunięty. Wiemy o tym , że jeszcze w 1916 ro
ku próbowano go wybrać na członka warszawskiego OKR
PPS i wtedy zmuszony był oświadczyć publicznie, że do PPS
nie należy.
Jeżeli w stosunku do reakcyjnych i faszystowskich nurtów
w PPS istniała nieograniczona tolerancja i łagodność, bo tu
kierowano się zasadą jedności, godzenia wszystkich, tworzenia
najszerszego wachlarza na prawo, to w stosunku do lewico
wych, marksistowskich , jednolitofrontowych działaczy pano
wała dyktatura i stosowane były najostrzejsze rygory statu
towo -organizacyjne; ostrze piłsudczykowskiej dyktatury w
PPS było tu nieubłagane.
Gdy młodzież OM TUR, krocząc pod przewodem Stanisła
wa Dubois, weszła w porozumienie z Komunistycznym Zwią
63
zkiem Młodzieży, tworząc tu i ówdzie jednolity front młodzie
ży, OM TUR została w r. 1936 rozwiązana i powołany został
Centralny Wydział Młodzieży PPS z Pużakiem, jako przewod
niczącym na czele, na terenie zaś Warszawy utworzony został
Warszawski Wydział Młodzieży PPS 2 sekretarzem ówczesne
go OKR PPS, Bolesławem Dratwą na czele.
Gdy pomimo rozwiązania OM TUR istniała dalej , gdyż za
rządy kół młodzieży PPS zostały opanowane przez OM TUR
owców, zaczęły się ostre represje organizacyjne . Koła młodzie
ży PPS „ Śródmieście “, „ Powiśle“ , „ Praga“ i inne w Warsza
wie, zostały rozwiązane.
Represje organizacyjne spadły również na młodzież w te
renie, np. w Lublinie , gdzie po rozwiązaniu OM TUR i stwo
rzeniu Wydziału Młodzieży PPS, młodzież robotnicza nie pod
porządkowała się, zawierając z Komunistycznym Związkiem
Młodzieży umowę o jednolitym froncie. Obok represji organi
zacyjnych wydawano lewicowych towarzyszy w ręce policji.
Stosowano represje karno-sądowe w stosunku do szeregu mło
dych działaczy robotniczych . Szczególnie ostre represie orga
nizacyjne stosowano przeciw wszelkim kontaktom pepesowców
z komunistami.
Do tego służyła istniejąca pod różnymi nazwami milicja
PPS. Ochraniała ona lokale PPS , by na zebraniach nie prze
mawiali nie należący do PPS działacze jednolitofrontowi, i wy
rzucała niewygodnych ludzi siłą z zebrań partyjnych . Milicja
PPS uzbrojona w krótką broń przez policję granatową wy
kazał to ostatnio niezbicie proces Pużaka którą ukrywało
się przed oczami robotników , interweniowała przeciwko ma
som robotniczym wtedy, kiedy te szły w jednolitym froncie
ż komunistami . Milicja odpychała brutalnie od pochodów PPS
wszelkie gromadzace się grupy jednolitofrontowe, a nieraz koń
czyło się to aresztowaniami. Milicja konfiskowała też wszel
kie jednolitofrontowe transparenty i hasła pierwszomajowe,
przy tym hasła pokojowe uważane były za komunistyczne,
antypaństwowe.
Reasumując stwierdzamy : słaba organizacyjnie, bierna
w swej masie członkowskiej, zaśmiecona przez nieproletariac
kie mieszczańsko - liberalne grupy z jednei strony oraz piłsud
czykowskie i nacjonalistyczne z drugiej strony, ujęta w karby
64
dyktatury prawicowego kierownictwa, przedwojenna PPS od
grywała, tak jak i inne socjaldemokratyczne partie, rolę bur
žuazyjnej transmisji do klasy robotniczej.

WKŁAD LEWICOWEGO NURTU PPS A DZIEDZICTWO

PRZESZŁOŚCI
Lewicowy nurt w PPS był nosicielem koncepcji zbliżają .
cych nas do marksizmu -leninizmu nie tylko w dziedzinie ideo
logii, ale również i zasad organizacyjnych . RPPS , stanowią .
ca w okresie okupacji zalążek odrodzonej PPS, usiłowała do
konać kroku naprzód ku partii zbliżonej do partii proletariac
kiej . Okupacja nie sprzyjała oczywiście wykrystalizowaniu się
organizacyjnemu oblicza RPPS . Niemniej w statucie organiza
cyjnym tej partii , uchwalonym na zjeździe krajowym
w 1943 r ., mamy szereg pozytywnych i nowych w praktyce
PPS zasad. Mówi się w statucie RPPS, że podstawową zasadą
organizacyjnej budowy partii jest demokratyczny centralizm,
a mianowicie :
Wszystkie organizacje partyjne kontrolują działalność or
ganizacji bezpośrednio im podległych na podstawie okreso
wych sprawozdań organizacyjnych i finansowych . Każdy czło
nek partii należy do koła partyjnego. Najbardziej wskazanym
typem koła jest koło składające się z towarzyszy pracujących
w jednym warsztacie pracy. Członkiem partii może być każdy,
kto uznaje program , statut i uchwały partii, należy do jednej
z organizacji partyjnych, bierze czynny udział w pracy par
tyjnej , wykonuje postanowienia władz partyjnych i opłaca
składkę partyjną. Członkiem partii nie może być jednostka
uprawiająca wyzysk kapitalistyczny lub czerpiąca środki egzy
stencji ze źródeł społecznie szkodliwych. Najściślejsza dyscy
plina partyjna należy do podstawowych obowiązków członków
i organizacji partyjnych . Uchwały kierownictwa partyjnego po
winny być wykonywane szybko i ściśle. Dyskusja nad spor
nymi zagadnieniami partii jest dopuszczalna, dopóki nie za
padnie decyzja właściwego organu partyjnego. Przewidziana
jest obieralność oraz obowiązek składania sprawozdań wszyst
kich organów partyjnych.
W warunkach konspiracji i terroru okupacyjnego RPPS nie
mogła w pełni realizować zasad centralizmu demokratyczne
go w swojej praktyce organizacyjnej . Podziemna organizacja
z natury rzeczy musi ograniczać demokratyzm wewnątrzpar
65
tyjny. Podział na okręgi, przewidziany w statucie, okazał się
niepraktyczny. Należało często pomijać zasadę obieralności
członków komitetów , posyłać na stanowiska ludzi wyznaczo
nych na miejsce aresztowanych lub zdekonspirowanych, któ
rzy musieli zmienić miejsce swego pobytu.
Przechodzę do praktyki organizacyjnej odrodzonej PPS.
Odrodzona PPS w latach 1944 – 1947, rozwijająca się w jed
nolitym froncie z PPR, dokonała olbrzymiego postępu'w swo
jej ideologii i linii politycznej. Zbliżenie do pozycji marksizmu
leninizmu wyprzedzało jednak organizacyjny rozwój partii.
Siły PPS, liczebność, wpływy i aktywność po wyzwoleniu
znacznie wzrosły w porównaniu z pozycją RPPS. Jednakże
w dziedzinie zasad organizacyjnych obserwujemy raczej na
wrót do tradycji przedwojennych . Głębokie ideologiczne
i praktyczne przemiany nie znalazły należytego wyrazu w sta
tutach organizacyjnych odrodzonej PPS. Statut z 1945 r . wzo
rowany jest na statucie uchwalonym na Kongresie Radom
skim w 1937 r . Jest on daleki od zasad organizacyjnych , obo
wiązujących w partiach rewolucyjnych, w partiach nowego ty
pu. Brak w nim określenia, kto jest członkiem partii, jakie są
zasady członkostwa partii ; nie stawia on . żadnych ograniczeń
społecznej czy politycznej natury napływowi obcych elemen
tów do partii. Nie zostały w nim należycie rozpracowane
prawa i obowiązki członków zarówno co do ich działalności
partyjnej jak i pozapartyjnej , zawodowej. Statut ten nie ma
nic wspólnego z demokratycznym centralizmem. Utrzymuje
on starą strukturę władz partyjnych : Radę Naczelną, rady
wojewódzkie i powiatowe oraz równoległe komitety, co jest
równie niedemokratyczne jak i sprzeczne z zasadami centrali
zmu. Rola organizacji dołowych, przede wszystkim w zakła
dach produkcyjnych, które to organizacje winny partię wią
zać z masami robotniczymi, jest zgodnie z tradycjami przed
wojennej PPS sprowadzona do biernego dodatku przy Ko
mitetach dzielnicowych czy powiatowych.
Statut ten odpowiadał partii, w której działa tylko nie
znaczny procent formalnie przyjętych członków , w której
>

pierwsze skrzypce grają nie organizacje partyjne, ale ludzie

wysunięci na stanowiska administracyjne i gospodarcze. Sta
tut ten nie dawał partii należytych środków walki z prawico
wymi i oportunistycznymi elementami , z frakcjami i grupami
WRN -owskimi, nie stwarzał dostatecznych warunków dla jed
ności partii.

66
 Ostatni statut PPS, przyjęty na Kongresie Wrocławskim ,
nie dokonał istotnego zwrotu w praktyce organizacyjnej PPS,
bo nie był jeszcze konsekwentny. W dwóch podstawowych
rozdziałach statut wrocławski odbiega jeszcze jaskrawo od za
sad partii nowego typu : 1 ) w rozdziale o członkach partii i
2) w rozdziale o terenowej strukturze organizacyjnej partii.
W sprawie członkostwa partii statut ten nawiązuje do tra
dycji przedwojennych . „ Członkiem partii może być każda oso
ba – czytamy w art. 6 - która skończyła 18 lat i na której
nie ciążą żadne zarzuty natury moralnej". W takim sformuło
waniu sprawy członkostwa (do zagadnienia tego statut w in
nych artykułach nie wraca) wyraża się socjaldemokratyczna
zasada budowy partii – otwartej dla wszystkich, do której
„ zapisać się " może każdy. Jest to oczywista rezygnacja z par
tii, która byłaby skupieniem najlepszych, najbardziej świado
mych i ofiarnych ludzi klasy robotniczej, chłopów i inteligen
cji pracującej. Statut nie zawiera również określenia, kto jest
członkiem partii, nie mówi wyraźnie, że jest nim ten, kto (mię
dzy innymi) należy do jednej z organizacji partyjnych. Daje
to możność posiadania legitymacji partyjnej ludziom, którzy
nic wspólnego z partią nie mają i nie wypełniają zadań i obo
wiązków partyjnych. Wiadomo, że szkodliwa praktyka po
twierdziła to całkowicie. W sprawie kół partyjnych statut
wrocławski stanowi nieznaczny postęp , nie czyniąc jednak z do
kowych organizacji partyjnych podstawowego ogniwa partii.
Koła partyjne nie miały faktycznie żadnych istotnych upraw
nień i żadnych skonkretyzowanych zadań. Nie miały nawet
prawa przyjmowania i wykluczania członków . O zadaniach kół
statut w ogóle nie wspomina. Koła produkcyjne robotnicze po
stawione są na jednej płaszczyźnie z kołami terenowymi -
drobnomieszczańskimi, a punkt ciężkości całej pracy partyjnej
nadal spoczywa na Komitetach Powiatowych i Dzielnicowych .
W ten sposób zasady statutowe i praktyka organizacyjna
odrodzonej PPS mimo stałego postępu obciążona była aż do
1948 r. dziedzictwem tradycji socjaldemokratycznych.
Życie i potrzeby partii stale jednak wyprzedzały statutowe
formy organizacyjne i powodowały wciąż postępujące zbliże
nie między obu partiami. Od wiosny 1948 r., tj. od chwili,
kiedy obie partie weszły w praktyce na drogę zjednoczenia
organizacyjna praktyka PPS przekroczyła przestarzałe ramy
statutu wrocławskiego .

67
 W procesie przygotowań do zjednoczenia ożywiły się koła
partyjne; koła robotnicze przebudowały swoją organizację
zgodnie z zasadami obowiązującymi w PPR . Przeprowadzona
została wielka akcja oczyszczająca szeregi partyjne od ele
mentów wrogich , szkodliwych i obcych ruchowi robotniczemu.
W toku krytyki i samokrytyki rozwiniętej po ostatnich po
siedzeniach Plenum KC PPR i Rady Naczelnej PPS koła
partyjne, konferencje powiatowe i wojewódzkie usunęły około
82 tysięcy członków . Koła partyjne w praktyce zdobyły istotny
wpływ na życie partii, wyrosły do roli podstawowych ogniw
partii. Akcja oczyszczania szeregów partyjnych została prze
prowadzona środkami wykraczającymi poza ramy statutu PPS,
świadcząc wymownie, że ramy te nie odpowiadają chwili zjed
noczenia ani zjednoczonej partii. (Burzliwe oklask i).
W ten sposób po generalnym rozprawieniu się z żywiola
mi oportunistycznymi, nacjonalistycznymi i pojednawczymi
w naszych szeregach, po przezwyciężeniu w szeregach par
tyjnych wrogich i błędnych teorii i zasad organizacyjnych , po
przeprowadzeniu akcji oczyszczającej szeregi partyjne – po
wstały warunki do przejścia PPS na platformę marksistowsko
leninowską i do połączenia się na tej platformie z Polską Par
tią Robotniczą w Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą.
(B u r zli we o klask i) .
Dla wszystkich byłych pepesowców , dziś już członków
zjednoczonej partii, historyczny akt zjednoczenia oznacza
ostateczne zerwanie z reformistycznym balastem, który tu
i ówdzie pokutować może jeszcze w naszej pracy partyjnej
jako smutna pozostałość po starej , oportunistycznej PPS i jako
balast myślowy niezupełnie jeszcze przezwyciężony w odro
dzonej PPS. To, o czym mówię, dotyczy przede wszystkim
starych , oportunistycznych nałogów organizacyjnych, które
nie mogą mieć absolutnie miejsca w naszej zjednoczonej
partii, partii-awangardzie klasy robotniczej, zorganizowanym
bojowym oddziale walczącym o socjalizm w Polsce. (B u r z -
liwe oklask i).

CENTRALIZM I DEMOKRATYZM

O podstawach projektu statutu mówił już szczegółowo

tow . Zambrowski.
Chciałbym się zatrzymać tylko nad niektórymi istotnymi
właściwościami projektu statutu.

68
 Projekt statutu oparty jest, jak wiadomo, na zasadach
demokratycznego centralizmu scharakteryzowanego w arty
kule 14 w sposób następujący :
a ) wszystkie kierownicze władze partii od najniższych
do najwyższych są wybierane w sposób demokratyczny;
b) wszystkie władze partii obowiązane są składać okre
sowe sprawozdania przed swoimi organizacjami partyj
nymi;
c) przestrzeganie dyscypliny partyjnej i podporządko
wanie się mniejszości uchwałom większości jest bezwzglę
dnie obowiązujące ;
d ) uchwały i dyrektywy wyższych władz partyjnych
muszą być bezwarukowo wykonywane przez niższe.
Jedność bojowego działania proletariatu , giętkość i zdol
ność do manewrowania jego awangardy - partii proletariatu ,
stanowią podstawowy warunek , zabezpieczający zwycięstwo
W walce.
Centralizm demokratyczny jest najbardziej celową formą
budowy organizacyjnej partii marksistowsko -leninowskiej.
Centralizm demokratyczny, jako podstawa budowy organi
zacyjnej partii, odróżnia rewolucyjny marksizm od refor
mizmu z jednej strony i od syndykalizmu oraz anarchizmu
z drugiej strony.
Centralizm demokratyczny czyni partię nie zwykłą sumą
organizacji partyjnych , ale jednolitym systemem tych organi
zacji, ich formalnym i rzeczywistym zjednoczeniem w jedną
całość z wyższymi i niższymi organami kierowniczymi, z pod
porządkowaniem się większości przez mniejszość, z konkret
nymi decyzjami obowiązującymi wszystkich członków partii.
Centralizm demokratyczny jest najpewniejszym orężem ideo
wego i organizacyjnego zespolenia wszystkich organizacji
partyjnych i członków partii wokół linii generalnej partii.
Stanovi on oręż w walce ż oportunistami, sekciarzami i dezor
ganizatorami szeregów partyjnych . Marksistowsko - leninowski
centralizm demokratyczny zabezpiecza strukturę organizacyjną
i działalność partii jako jednolicie zorganizowanej całości,
jako jednolitego systemu organizacji partyjnych, kierowanego
przez Komitet Centralny. Jeden centralny ośrodek posiada
niezbędną władzę kierowania całą partią według ogólnego
planu, dysponowania wszystkimi członkami partii i organi
zacjami, stosownie do zadań partii. Jeden centralny ośrodek
jest niezbędny po to, aby partia nie była płynną masą na
69
podobieństwo partii starego typu, lecz żeby była bojową,
mocną jak stal, scementowaną jak armia, partią nowego typu.
W partii nowego typu obowiązuje jeden program i jeden
statut, jednakowa dla wszystkich członków partii dyscyplina
organizacyjna, jeden ośrodek kierowniczy .
Leninizm uczy , że bez centralizmu demokratycznego nie
ma zdolnej do walki i zwycięstwa partii proletariatu. Centra
lizm partii proletariackiej łączy się ściśle z żelazną, świadomą
dyscypliną awangardy proletariackiej, z jej zdolnością wiąza
nia się z szerokimi masami pracującymi i opiera się na słu
szności i prawidłowości linii partii. Centralizm ułatwia zadanie
podporządkowania interesów prywatnych, lokalnych, czasowych
interesom ogólnym ruchu . Stanowi on organizacyjną formę
kontroli partii nad jej częściami.
Centralizm partii robotniczej nie wyklucza demokracji,
a przeciwnie: sprzyja rozwojowi wewnątrzpartyjnej demo
kracji, inicjatywy i samodzielności, aktywności organizacji
i członków partii. Centralizm demokratyczny oznacza połącze
nie centralizmu z wewnątrzpartyjną demokracją. Dzięki za
sadzie centralizmu demokratycznego wszyscy członkowie partii
bezpośrednio lub przez wybranych przez siebie delegatów
biorą udział w opracowaniu uchwał partii na zebraniach , kon
ferencjach i kongresach partyjnych . W ten sposób uchwały
partii wyrażają powszechną wolę członków całej partii.
Kiedy jednak uchwały zostały przez właściwe instancje
partyjne powzięte, każdy członek partii obowiązany jest wpro
wadzać je w życie.
Uwzględniając to , iż w okresie rozwoju demokracji ludo
wej ku socjalizmowi walka klasowa nie słabnie, lecz prze
ciwnie, opór klas kapitalistycznych i walka klasowa przybie
rają na sile, projekt statutu zjednoczonej partii stoi na sta
nowisku bezwzględnej zwartości i jednolitości partii (o kla -
s k i), jedności woli, jedności działania, ścisłego przestrzega
nia zasad centralizmu demokratycznego , oczyszczania partii od
oportunistów , bezwzględnej dyscypliny, jedności ideologicznej
wykluczającej istnienie jakichkolwiek frakcji. (O klas k i).

ETYKA CZŁONKA PARTII

Drugie zagadnienie, o którym chcę tu mówić, to sprawa
obowiązków członka partii. Przepisy statutu stanowią w tym
zakresie prawdziwą kartę doniosłych zasad, określających po
70
lityczną, moralną i zawodową postawę członka partii. W prze
ciwieństwie do statutów partii oportunistycznych , które nie
kładą nacisku na obowiązek czynnej pracy politycznej członka
i nie dają mu faktycznie żadnych praw, interesując się co
najwyżej obowiązkiem płacenia przezeń składek członkow
skich, projekt statutu zjednoczonej partii wymaga od człon
ków , by nie tylko przestrzegali zasad programowych partii,
nie tylko podporządkowywali się uchwałom partii, płacili
składki członkowskie, ale by również czynnie pracowali w je
dnej z organizacji partyjnych (art. 1). W zjednoczonej partii
nie może być tzw . sympatyków , ludzi organizacyjnie nie zwią
zanych z partią, całkowicie biernych , martwych dusz. Przy
należność do partii wymaga czynnej, bojowej, zdecydowanej
postawy politycznej członka partii w walce o realizację jej
programu, w walce klasowej przeciwko reakcji i wyzyskiwa
czom, w walce o socjalizm .
Statut omawia obowiązki członka partii dość jasno i nie
ma potrzeby rozwijać tu szczegółowo treści tych sformułowań .
Obowiązki te, wymagające uświadomienia, ofiarności i oddania,
wykonywać może nie każdy robotnik , chłopczy inteligent,
lecz jedynie przodująca część klasy robotniczej i mas ludo
wych. Obowiązki te określają istotną różnicę między partyj
nym i bezpartyjnym obywatelem, między członkami naszej
partii a pozostałą częścią społeczeństwa. Członkowie partii
to ludzie różniący się od bezpartyjnych tym , że są bardziej
świadomi, że biorą bardziej czynny udział w życiu politycz
nym kraju, że walczą z reakcją i z imperializmem , że wierni
są solidarności międzynarodowej robotników , że siły swoje
oddają służbie dla dobra swojej ojczyzny, dla zwycięstwa
socjalizmu, że pracując społecznie realizują uchwały partii,
przestrzegają ściśle dyscypliny partyjnej, że troszczą się o in
>

teresy i potrzeby ludzi pracy w swoim zakładzie, wsi czy

instytucji, że wyjaśniają im sytuację polityczną i zadania
przed krajem stojące, że przodują w pracy zawodowej, czu
wają nad dobrem i własnością publiczną, że wreszcie sami
się uczą, szkolą i przyswajają sobie zasady marksizmu- leni
nizmu.
Miano członka partii określa zatem człowieka idącego na
czele swojej klasy , klasy robotniczej, i wraz z nią na czele
narodu. Należy strzec czystości tego wielkiego miana, ponie
waż wśród mas partię reprezentują nie oderwane hasła i ab
strakcyjne programy, ale żywi ludzie wcielający je w życie.
71
Według ich czynów i zachowania się sądzi partię lud pracu
jący.
Dlatego członek partii obowiązany jest przestrzegać etyki
partyjnej, żyć i działać zgodnie z moralnością partyjną.
Etyka członka partii marksistowsko - leninowskiej, etyka
proletariacka , socjalistyczna, jest etyką nowego typu, ma ona
inną podstawę społeczną niż moralność innych klas, w szczegól
ności odmienna jest od etyki buržuazyjnej, powstalej w wa
runkach kapitalistycznych stosunków wytwórczych, opartych
na wyzysku człowieka przez człowieka.
Społeczeństwo buržuazyjne opiera się na zasadzie, jak po
wiadał Lenin, że „ albo ty grabisz innego, albo inny grabi
ciebie, albo ty jesteś właścicielem niewolnika, albo sam jesteś
niewolnikiem " . Ludzie wychowani w takim społeczeństwie
po prostu jakby z mlekiem matki wyssali przyzwyczajenie
i pojęcie, że człowiek musi się troszczyć tylko o swoje,
a sprawa ogółu, sprawa społeczeństwa go nie dotyczy. Jeżeli
ja gospodaruję na tym kawałku ziemi, inni mnie nie intere
sują. Jeżeli inny będzie głodował, tym lepiej , ja drożej sprze
dam zboże. Jeżeli mam jakieś stanowisko, może mi się uda
wybić i zostać bourgeois". Oto etyka społeczeństwa
buržuazyjnego.
Z punktu widzenia proletariackiego etyczne jest takie po
stępowanie ludzi , które zmierza do wyswobodzenia społeczeń
stwa i człowieka od wszelkich form ucisku i wyzysku. Uczci
wość i szczerość wobec towarzyszy , męstwo i solidarność
w walce, poświęcenie dla dzieła wyzwolenia mas pracujących
oto zasadnicze podstawy etyki proletariackiej .
W społeczeństwie opartym na prywatnej własności panu
jąca moralność łącznie z prawem ochrania instytucje prywat
nej własności, którą uważa ' za świętą i nienaruszalną. Moral
ność buržuazyjna poprzez własność prywatną uświęca ustrój
eksploatacji i nierówności, ustrój ucisku i niewolnictwa.
W przeciwieństwie do moralności buržuazyjnej - moral
ność proletariacka, obok prawa proletariackiego, służy ugrun
towaniu społecznej socjalistycznej własności . Członek partii
jak źrenicy oka strzec winien społecznego warsztatu pracy
i mienia narodowego, dbać o jego rozwój i rozkwit.
Moralność proletariacka mówi o wymagalności człowieka
nie tylko w stosunku do innych, ale również i przede wszyst
kim w stosunku do siebie, o konieczności samokrytyki kry

72
tyki własnych błędów, braków i słabych stron w pracy.
W otwartej krytyce i samokrytyce wyraża się jeden z naj
bardziej charakterystycznych objawów etyki proletariackiej .
Przez krytykę i samokrytykę realizuje się moralny obowiązek
członka partii, czujnego na głos mas, szanującego partię i przy
słuchującego się opinii publicznej. Tow . Stalin wskazywał,
że rozwijając krytykę i samokrytykę, partia zmierza do tego,
aby zorganizować szeroką opinię publiczną. partii, jako żywą
į czujną kontrolę, której głosowi przysłuchiwać się winien
pilnie każdy działacz partyjny i państwowy.

ŻELAZNA DYSCYPLINA

Trzecie zagadnienie, które należy tu poruszyć to sprawa

dyscypliny partyjnej.
We wstępie do projektu statutu zjednoczonej partii czy
tamy : „ W szeregach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej
obowiązuje jednakowa dla wszystkich , świadoma dyscyplina
oraz ofiarna praca dla urzeczywistnienia zadań stojących przed
partią “ .
Jedną z najważniejszych organizacyjnych zasad partii no
wego typu jest przestrzeganie przez członków partii żelaznej
dyscypliny. Bez takiej dyscypliny nie może istnieć naprawdę
proletariacka partia .
W partiach socjaldemokratycznych , w partiach starego
typu, dyscyplina partyjna nie istniała. Odmienną miarę stoso
wano w nich wobec gór frakcji parlamentarnych, bonzów
partyjnych , i odmienną wobec szeregowych członków.
Odmienną miarę wobec nosicieli buržuazyjnej , ugodowej, anty
sowieckiej ideologii i odmienną - wobec rewolucyjnych ro
botników i lewicowych działaczy. W PPS istniała zakorzeniona
tolerancja warcholstwa, grup i frakcji prawicowych CO

zawsze było jedną z najważniejszych przyczyn słabości partii.

Działo się to pod maską swobody przekonań , wolności dy
skusji i krytyki. Oportuniści wszelkiej maści zawsze atako
wali zasadę jednakowej dla wszystkich, twardej dyscypliny,
określając ją mianem dyktatury . Nie obawiamy się tego za
rzutu. Dla świadomych , wiernych idei marksizmu -leninizmu
członków w partii naszej istnieć będzie szeroka demokracja
wewnątrzpartyjna, zagwarantowana W
w statucie 0 czym
mówił już tow. Zambrowski. Dla oportunistów , dla nosicieli
73
wrogiej ideologii istnieć będzie w partii 'bezwzględna władza,
która nie pozwoli szerzyć im zamętu w partii i postawi ich
poza szeregami partyjnymi.
Dlatego też dla zupełnego wykorzenienia oportunizmu, dla
zapobieżenia jakimkolwiek bądź nawrotom :'oportunistycznych
tendencji - w zjednoczonej partii panować musi żelazna dy
scyplina – wszystkich jednakowo obowiązująca. Bez niej nie
możliwe jest osiągnięcie jedności woli i działania partii, urze
czywistnienie zasad centralizmu demokratycznego i zapewnie
nie należytej pracy wszystkich organizacji partyjnych i wszyst
kich członków . Jeżeli dyscyplina jest konieczna w partii
w walce o zdobycie władzy, to jeszcze większego nabiera ona
znaczenia po zdobyciu władzy , kiedy partia ponosi odpowie
dzialność za całe życie kraju. Lenin w następujących słowach
pisał w 1920 r. o znaczeniu dyscypliny dla utrwalenia władzy
klasy robotniczej .
,,Obecnie już na pewno prawie każdy świadom jest, że
bolszewicy nie utrzymaliby się przy władzy nie tylko dwa
i pół roku, ale nawet dwa i pół miesiąca bez najostrzejszej,
naprawdę żelaznej dyscypliny w naszej -partii, bez zupeł
nego i bezgranicznego poświęcenia się dla niej całej masy
klasy robotniczej ..
Każdy członek partii, pracujący w jakiejkolwiek organi
zacji w aparacie państwowym, na jakimkolwiek posterunku,
winien święcie przeprowadzać linię partii, realizować uchwały
kierowniczych organów partyjnych. Członek partii winien da
wać przykład zdyscyplinowania i świadomości bezpartyjnym
masom pracującym .
Wszystkie organizacje partyjne zobowiązane są ściśle
wprowadzać w życie uchwały kierowniczych organów par
tyjnych i mobilizować masy robotników i pracowników, mało
i średniorolnych chłopów , wszystkich pracujących, dla wy
konania uchwał partii . Tylko na podstawie żelaznej dyscypliny
może partia wykonać swoje zadania w przejściowym okresie
od demokracji ludowej do socjalizmu.
Moc dyscypliny marksistowsko - leninowskiej tkwi nie w
ślepym posłuszeństwie, ale w najgłębszym przekonaniu człon
ków partii o słuszności naszego dzieła, w głębokiej świado
mości i ideowości opartej na marksistowsko- leninowskiej na
uce o społeczeństwie, w oddaniu i wierności klasie robotniczej,
partii i krajowi.
74
 Tow . Stalin dal klasyczną charakterystykę dyscypliny pro
letariackiej:
„ ... Żelazna dyscyplina w partii nie jest do pomyśle
nia bez jedności woli, bez pełnej i bezwzględnej jedności
działania wszystkich członków partii. Nie oznacza to oczy
wiście, że przez to wyklucza się możliwość walki opinii
wewnątrz . partii. Przeciwnie, żelazna dyscyplina nie tylko
nie wyklucza, ale dopuszcza krytykę i walkę opinii we
wnątrz partii. Nie oznacza to również, że dyscyplina po
winna być ślepa. Przeciwnie, żelazna dyscyplina nie wy
klucza, ale uznaje świadomość i dobrowolność podporząd
kowania , albowiem tylko świadoma dyscyplina może być
>

naprawdę żelazną dyscypliną. Jednak z chwilą, kiedy wal

ka opinii została zakończona, krytyka wyczerpana i decy
zja przyjęta, jedność woli i jedność działania wszystkich
członków partii stanowi niezbędny warunek, bez którego
nie do pomyślenia jest ani jedność partii, ani żelazna dy
scyplina " .

CZYSTOŚĆ I JEDNOŚĆ SZEREGOW

Wreszcie czwarta i ostatnia sprawa zagadnienie czy
stości szeregów partyjnych .
Jedność partii, jedność woli w partii, może być zapewniona
jedynie wtedy, kiedy do głosu w partii nie będą dopuszczone
elementy obce klasowo i ideologicznie. Źródłem wszelkiej
frakcyjności i dezorganizacji w partii rewolucyjnej są ele
menty oportunistyczne, drobnomieszczańskie, które przenikając
w różny sposób do partii, wnoszą ze sobą ducha rozkładu
i niewiary, wahania i oportunizmu.
Historia uczy nas, że wokół oportunistycznych frakcji
i grup skupiają się zawsze ludzie przypadkowi w partii
zdemoralizowani i bezideowi .
Dlatego, ażeby zapewnić niewzruszoną jedność szeregów ,
partia musi się oczyszczać nie tylko od jawnych oportunistów,
ale i od ludzi obcych, ciążących ku obozowi wrogów klaso
wych. Oczyszczając się od tych obcych elementów, partia
wzmacnia się i krzepnie .
Jest to szczególnie ważne i aktualne w naszych warunkach ,
kiedy zjednoczona partia jest decydującym czynnikiem w kra
ju, kiedy mamy jeszcze elementy kapitalistyczne w gospo
darce i społeczeństwie, wywierające nacisk na klasę robot
75
niczą , kiedy ideologia dnia wczorajszego posiada jeszcze pewne
wpływy śród mas, kiedy istnieje niebezpieczeństwo napływu
ludzi bezideowych i karierowiczów bez żadnego przywiązania
do partii , kiedy mimo akcji oczyszczającej -- pozostało jeszcze
w szeregach naszych niemało elementów chwiejnych , nader
słabych ideologicznie i niedojrzałych politycznie.
Rzeczą komitetów partyjnych na wszystkich szczeblach,
a przede wszystkim kół partyjnych, będzie ciągłe pobudzanie
czujności i troski o jedność partii i czystość szeregów par
tyjnych.
Pamiętać bowiem musimy o tym, jak mówił tow. Stalin ,
- że „ partia silna jest nie tylko przez liczbę swoich członków ,
ale przede wszystkim przez ich jakość i poziom “ .
Wreszcie , towarzysze, kilka słów o polityce organizacyjnej
naszej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej . Nie może
być między nami podziału na byłych peperowców i byłych
pepesowców. Łączymy się wszyscy w przyjaźni i koleżeństwie,
zlewamy się w jedną rodzinę partyjną, w jedną niepodzielną
całość ideologiczną i organizacyjną. Wszyscy przeniknięci je
steśmy wspólnymi zasadami marksistowsko-leninowskimi bez
względu na to, z jakiej partii kto z nas pochodzi . Musimy się
pod względem towarzyskim wzajemnie zbliżyć, ponagać sobie
wzajemnie przyjaźnie i koleżeńsko w podnoszeniu świadomo
ści ideologicznej i wyrobienia organizacyjnego. Musi nastąpić
między nami serdeczne zbratanie, wzajemne wyrównanie
w górę poziomu ideologicznego i organizacyjnego.
Jedność ideologiczna , jedność organizacyjna, jedność woli
i jedność działania wszystkich organizacji i wszystkich człon
ków, żelazna dyscyplina oto Polska Zjednoczona Partia
Robotnicza , która jako awangarda klasy robotniczej i mas pra
cujących Polski zrealizuje najszlachetniejszy i najszczytniej
szy swój cel, jakim jest zbudowanie ustroju socjalistycznego.
(D kugotrwałe oklas k i).
76
 STATUT
POLSKIEJ

ZJEDNOCZONEJ
PARTII

ROBOTNICZEJ
 Polska Zjednoczona Partia Robotnicza jest czołowym, zor
ganizowanym oddziałem polskiej klasy robotniczej -- przodu
jącej siły narodu polskiego. Polska Zjednoczona Partia Robot
nicza jest najwyższą formą organizacji klasy robotniczej i wy
razicielką interesów ludu pracującego miast i wsi.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza kieruje się w swojej
działalności zasadami marksizmu - leninizmu.
Utworzenie Polskiej Zjednoczonej partii Robotniczej kła
dzie kres trwającemu z górą pół wieku rozłamowi w szeregach
polskiej klasy robotniczej. Oznacza ono zwycięstwo marksiz
mu-leninizmu nad reformizmem i nacjonalizmem w polskim
ruchu robotniczym.
Powstanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wzma
ga siły klasy robotniczej i podnosi jej rolę kierowniczą w wal
ce ludu pracującego o umocnienie państwa demokracji ludo
wej , o ugruntowanie niepodległości Polski, o złamanie oporu
sił kapitalistycznych wspieranych przez obcy imperializm ,
o zbudowanie socjalizmu.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza stoi na gruncie so
juszu robotniczo -chłopskiego, kieruje walką małorolnych
i średniorolnych chłopów z wyzyskiem kapitalistycznym aż do
całkowitego jego zniesienia, dąży do stworzenia warunków dla
stopniowego i dobrowolnego przechodzenia mas chłopskich na
drogę gospodarki socjalistycznej.'
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza jednoczy inteligencję
z masami ludowymi w dążeniu do ustroju sprawiedliwości spo
łecznej, do upowszechnienia oświaty i kultury oraz rozkwitu
nauki i sztuki .
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza dąży do wszech
stronnego rozwoju młodego pokolenia i zapewnienia młodzie
79
 ży robotniczej , chłopskiej i inteligenckiej pełnych możliwości
nauki i pracy oraz otacza opieką ZMP - przodującą organiza
cję młodego pokolenia .
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza dąży do pełnego rów
nouprawnienia kobiet, do udostępnienia kobietom pracy
i działalności we wszystkich dziedzinach życia państwowego,
gospodarczego i społecznego, do roztoczenia przez państwo
opieki nad matką i dzieckiem .
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza współpracuje z par
tiami obozu demokratycznego dla dobra Polski Ludowej, jej
rozwoju i postępu.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza jest spadkobierczy
nią najlepszych tradycji bojowników narodu polskiego o wol
ność i postęp społeczny.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza jest spadkobierczy
nią rewolucyjnych tradycji polskiego ruchu robotniczego,
I Proletariatu, SDKPiL, KPP i lewicowego nurtu PPS.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza opiera swoją dzia
łalność na dorobku ideologicznym PPR, która w okresie hi
tlerowskiej okupacji stanęła na czele walki o wyzwolenie na
rodowe i społeczne, przygotowała warunki dla objęcia władzy
przez masy ludowe pod kierownictwem klasy robotniczej , a po
wypędzeniu okupanta przewodziła w walce o ugruntowanie
demokracji ludowej , rozbicie sił reakcyjnych i realizację re
wolucyjnych przeobrażeń społecznych .
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza przejmuje dorobek
odrodzonej PPS, która zrywając z reformizmem i nacjona
lizmem przedwojennej PPS i nawiązując do najlepszych tra
dycji lewicowego nurtu PPS i RPPS stanęła na grun
cie jedności klasy robotniczej i wniosła wydatny wkład w wal
kę z reakcją i w budowę demokracji ludowej w Polsce.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza działa zgodnie z za
sadami międzynarodowej solidarności klasy robotniczej i czer
pie nauki z bojowych doświadczeń polskiego i międzynarodo
wego ruchu robotniczego, a zwłaszcza z doświadczeń WKP(b),
czołowego oddziału światowego ruchu robotniczego, organiza
tora i kierownika zwycięskiej rewolucji i budownictwa socja
listycznego w Związku Radzieckim .
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza wiąże nierozerwal
nie sprawę utrwalenia niepodległości Polski i jej rozwoju ku
socjalizmowi z prowadzoną pod przewodem Związku Radziec
kiego walką międzynarodowego obozu demokracji i socjalizmu
1

80
przeciw imperializmowi i faszyzmowi o pokój, wolność naro
dów, demokrację i socjalizm.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza stanowi jednolitą,
bojową organizację, która czerpie siły ze zwartości swych sze
regów, z jedności woli i jedności działania.
W szeregach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej obo
wiązuje jednakowa dla wszystkich, świadoma dyscyplina oraz
ofiarna praca dla urzeczywistnienia zadań stojących przed
partią.
Celem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej jest zbu
dowanie ustroju socjalistycznego, w którym zniesiony zostanie
wyzysk człowieka przez człowieka.

CZŁONKOWIE PARTII, ICH OBOWIĄZKI I PRAWA

Członkiem partii jest każdy , kto uznaje zasady programo
1 we partii, pracuje w jednej z jej organizacji, podporządko
wuje się uchwałom partii i opłaca składkę członkowską.
2 a)Członek partii udział
brać czynny jestobowiązany:
w życiu politycznym partii i kraju ,
walczyć ofiarnie o sprawę ludu pracującego z wyzyskiwacza
mi, z imperializmem, faszyzmem i reakcją we wszelkich posta
ciach, wzmacniać solidarność międzynarodową świata pracy,
wiernie służyć Polsce Ludowej i sprawie urzeczywistnienia
socjalizmu;
b) przeprowadzać w praktyce w swoim środowisku i miej
scu pracy politykę partii, uczestniczyć w zebraniach swojej
organizacji partyjnej, wykonywać uchwały władz partyjnych,
bezwzględnie przestrzegać dyscypliny partyjnej, strzec jedność
ci i czystości szeregów partyjnych;
c) nieustannie zacieśniać więź partii z klasą robotniczą
i z całym ludem pracującym , stale dbać o jego potrzeby, wy
jaśniać masom bezpartyjnym treść polityki i uchwał partii,
organizować lud do walki o wykonanie zadań stawianych
przez partię;
stale pracować nad podniesieniem poziomu uświadomie
nia politycznego, opanowywać zasady marksizmu -leninizmu,
które winny być drogowskazem w działalności każdego członka
partii ;
e ) przodować w pracy zawodowej, własnym przykładem
pobudzać bezpartyjnych do wzmagania wydajności i dyscypli
81
ny pracy, stale podnosić swe kwalifikacje zawodowe, strzec
społecznego warsztatu pracy i mienia narodowego.
Członek partii ma prawo :
3 a) wypowiadać się na zebraniach partyjnych lub w partyj
nej prasie w sprawach dotyczących partii;
b ) omawiać i krytykować na zebraniach partyjnych pracę
każdego członka i działacza partyjnego;
c) brać czynny udział w wyborach i być wybieranym do
władz partyjnych ;
d) być obecnym na zebraniach partyjnych, które mają po
wziąć uchwałę dotyczącą oceny jego działalności lub postępo
wania ;
e) zwracać się w każdej sprawie bezpośrednio do instancji
partyjnej dowolnego szczebla aż do KC włącznie.
4 Zasady przyjmowania członków do partii są następujące:
a) Przyjmowanie do partii odbywa się tylko indywidualnie;
członkiem partii może zostać robotnik, chłop małorolny i śred
niorolny , inteligent i każdy człowiek pracy, ideowy, aktywny,
cieszący się zaufaniem swego środowiska i oddany sprawie
socjalizmu.
Do partii mogą wstępować osoby w wieku od 18 lat. Mło
dzież w wieku do lat 20 przyjmowana jest do partii wyłącznie
z szeregów ZMP.
b) Przyjęcie na członka partii następuje po przebyciu okre
su kandydowania: okres kandydowania jest konieczny w celu
wdrożenia kandydata do wypełniania obowiazków członka
partii, sprawdzenia przez organizację partyjną jego oblicza po
litycznego i moralnego oraz zapoznania kandydata z linią po
lityczną i statutem partii ; okres kandydowania trwa 1 rok.
W wyjątkowych wypadkach okres kandydowania może być
skrócony do 6 miesięcy na podstawie uzasadnionej uchwały
właściwej organizacji partyjnej. Uchwała musi być zatwierdzo
na przez Komitet Powiatowy.
c) Po upływie okresu kandydowania kandydat składa pi
semną deklarację z wnioskiem o przyjęcie w poczet członków
partii, załączając opinie polecające, wystawione przez 2 człon
ków partii o co najmniej rocznym stażu partyjnym .
Członkowie KC i ich zastępcy nie udzielają kandydatom do
partii opinii polecającej .
d ) Sprawa przyjęcia kandydata w poczet członków partii
winna być omawiana i decydowana w jego obecności na ogól
nym zebraniu właściwej organizacji partyjnej (oddziałowej
82
w produkcyjnych zakładach pracy i instytucjach, gromadzkiej
na wsi, terenowej) po rozpatrzeniu jego pracy i zachowania
się w okresie kandydowania ; obecność opiniodawców nie jest
konieczna; organizacja podejmuje uchwałę o przyjęciu do
partii, względnie o odroczeniu przyjęcia lub o skreśleniu z listy
kandydatów.
W wypadku, gdy w danej miejscowości istnieje tylko gru
pa kandydatów, uchwałę o przyjęciu kandydata w poczet człon
ków podejmuje Komitet Gminny.
Uchwała o przyjęciu kandydata w poczet członków staje
się prawomocna po zatwierdzeniu jej przez Komitet Powiato
wy, po czym nowy członek partii otrzymuje legitymację człon
kowską.
e ) Członek partii, który wydaje opinię o kandydacie, wi
nien go dobrze znać i mieć przeświadczenie , że poleca partii
wartościowego towarzysza ; członek partii, który wydał opinię
polecającą lekkomyślnie lub w złej wierze, odpowiada za to
przed partią.
5 jak
sposób przyjmowania w poczetkandydatówjesttakisam
a więc przyjmowanie indywidualne, opinie polecające wysta
wione przez dwóch członków partii o co najmniej rocznym
stażu , uchwała właściwej organizacji partyjnej o przyjęciu
w poczet kandydatów. i zatwierdzenie jej przez Komitet Po
wiatowy.
W wypadku, gdy w miejscowości, w której mieszka zgła
szający się do partii, nie ma organizacji partyjnej, uchwałę
o przyjęciu w poczet kandydatów podejmuje Komitet Gminny.
Po zatwierdzeniu przez Komitet Powiatowy uchwały
o przyjęciu w poczet kandydatów wydaje się kandydatowi
legitymację kandydata.

w na
Kandydat
6 udział członka
pracy swojej organizacjiskładkę
partiiopłaca partyjnej na bierze
partyjną, równi
z członkami partii, uczestniczy w jej zebraniach z głosem
doradczym ; kandydat nie może wybierać ani być wybierany
do władz partyjnych .
) ,
7 Członek( kandydat) partii, który zmienia miejscepracy
,
swojej organizacji partyjnej i zgłosić się do organizacji partyj
nej na nowym terenie. Odpowiednie dokumenty partyjne win
ny być przesłane drogą organizacyjną.
83
 8 Członek partii może być na mocy uchwały swojej organi
zacji partyjnej przeniesiony w poczet kandydatów . Uchwa
ła ta staje się prawomocna po zatwierdzeniu jej przez Komitet
Powiatowy .
Członek (kandydat) partii, który bez poważnych przyczyn
9 nie opłacał w ciągu trzech miesięcy składki partyjnej, prze
staje być członkiem (kandydatem ) partii ; uchwała w tej spra
wie winna być powzięta przez właściwą organizację partyjną
i zatwierdzona przez Komitet Powiatowy.

II

POSTĘPOWANIE W STOSUNKU DO CZŁONKÓW PARTII,

KTÓRZY POGWAŁCILI DYSCYPLINĘ PARTYJNĄ,
Członkowie (kandydaci) partii, którzy łamią dyscyplinę
10 partyjną, naruszają jedność partii, uchylają się od obo
wiązków partyjnych albo plamią swym postępowaniem imię
członka partii, pociągani są do odpowiedzialności partyjnej.
Wobec członka (kandydata) partii, pociągniętego do od
11 powiedzialności partyjnej, organizacje partyjne stosują
następujące kary : upomnienie, naganę, naganę z ostrzeżeniem,
czasowe usunięcie z odpowiedzialnej pracy partyjnej , społecz
>

nej i zawodowej , wydalenie z partii.

Wydalenie z partii stosuje się wobec członków , którzy
12 postępują niezgodnie z zasadami programowymi i pod
stawową linią polityczną partii, naruszają statut, zajmują dwu
licową postawę wobec partii, popełniają czyny sprzeczne
z etyką partyjną w życiu politycznym czy prywatnym . Wyda
lenie następuje na mocy uchwały, powziętej na zebraniu or
ganizacji partyjnej, do której dany członek (kandydat) należy.
Uchwała o wydaleniu staje się prawomocna po zatwierdzeniu
jej przez Komitet Powiatowy. Wydalonemu odbiera się le
gitymację partyjną .
Sprawy, wymagające dłuższego dochodzenia, rozpatruje Ko
misja Kontroli Partyjnej, która ma prawo podejmowania
uchwał o wydaleniu . W szczególnych wypadkach z prawa wy
dalenia z partii korzystają również Komitety Powiatowe, Ko
mitety Wojewódzkie i Komitet Centralny . Uchwała o wyda
leniu, powzięta przez Komitet Powiatowy , staje się prawomoc
na po zatwierdzeniu przez Komitet Wojewódzki.
84
 Wydalenie z partii jest najwyższą karą partyjną i może
być stosowane tylko w wypadkach poważnych przewinień, to
też przy wymierzaniu tej kary partyjnej należy kierować się
pełnym poczuciem odpowiedzialności, po uprzednim dokład
nym sprawdzeniu i rozpatrzeniu wysuwanych zarzutów . Ko
munikat o wydaleniu .z partii powinien być podany do wia
domości organizacji partyjnej, do której wydalony należał.
W wypadkach pomniejszych przewinień (jak np. opuszczanie
zebrań partyjnych, zaleganie w opłacie składek członkowskich
itp .) należy stosować inne kary partyjne i środki wychowaw
cze przewidziane w statucie.

13 do
Wydalonemu
wyższej 2 partii przysługujeprawoodwołaniasię
instancji partyjnej, która powinna zbadać
sprawę i w ciągu miesiąca powziąć decyzję lub skierować od
wołanie do Komisji Kontroli Partyjnej .

III .

BUDOWA ORGANIZACYJNA PARTII

I DEMOKRACJA WEWNĄTRZPARTYJNA
Budowa organizacyjna partii opiera się na zasadach
14 centralizmu demokratycznego:
a) wszystkie kierownicze władze partii od najniższych do
najwyższych są wybierane w sposób demokratyczny;
b) wszystkie władze partii obowiązane są składać okresowe
sprawozdania przed swoimi organizacjami partyjnymi;
c) przestrzeganie dyscypliny partyjnej i podporządkowanie
się mniejszości uchwałom większości jest bezwzględnie obo
wiązujące;
d ) uchwały i dyrektywy wyższych władz partyjnych mu
szą być bezwarunkowo wykonywane przez niższe .
15 Wszystkie
modzielnie organizacje
uchwały w isprawach
władze partyjne podejmują
swego terenu sa
. Uchwały
te nie mogą być sprzeczne z ogólną linią partii i z uchwałami
wyższych władz partyjnych .
16 go
Organizacje
podziału : partyjne zbudowane są według następujące
organizacje wojewódzkie i równorzędne miejskie w War
szawie i Łodzi ,

85
 organizacje powiatowe i równorzędne miejskie w miastach
wydzielonych oraz dzielnicowe w Warszawie i Łodzi,
organizacje gminne i równorzędne miejskie w miastach
nie wydzielonych oraz dzielnicowe w miastach wydzielonych,
podstawowe organizacje partyjne: zakładowe W pro
dukcyjnych zakładach pracy i instytucjach, gromadzkie na
wsi oraz terenowe w miejscach zamieszkania.
Najwyższymi władzami w partii są:
dla podstawowej organizacji – ogólne zebranie;
17 dla gminnej organizacji - ogólne zebranie lub konferen
cja gminna ;
dla powiatowej , dzielnicowej , miejskiej , wojewódzkiej or
ganizacji – konferencja powiatowa, dzielnicowa,, miejska, wo
jewódzka ;
dla całej partii – Kongres.
18 ngres, Konferencja Partyjna, ogólne zebranie człon
ków wybierają władze, które kierują bieżącą pracą or
ganizacji partyjnej .
19 Przy wyborach władz partyjnych każdy uczestnik ze
brania lub delegat na Kongres względnie Konferencję
ma prawo zgłaszać kandydatury i występować w sposób
uzasadniony przeciw zgłoszonym kandydaturom .
Wybory do władz partyjnych są tajne. Wybrani zostają
kandydaci, którzy uzyskali kolejno największą ilość głosów.
W celu omówienia ważnych zagadnień pracy partyjnej
20 komitety partyjne zwołują narady aktywu partyjnego .
Nieskrępowana i twórcza krytyka i samokrytyka, wy
21 pływająca z demokracji wewnątrzpartyjnej , jest warun
kiem rozwoju partii i świadomej, a nie mechanicznej dyscypli
ny w jej szeregach.
Demokracja wewnątrzpartyjna zapewnia wszystkim człon
kom prawo swobodnego i rzeczowego omawiania polityki
partii na zebraniach partyjnych .
Każdemu członkowi partii przysługuje prawo odwołania
się w obronie swego stanowiska do wyższej instancji partyj
nej , aż do Kongresu włącznie .
Demokracja wewnętrzna nie może być nadużywana dla
celów sprzecznych z interesami partii i klasy robotniczej,
w szczególności nie może być nadużywana dla jakiejkolwiek
działalności frakcyjnej .

86
 IV

NACZELNE WŁADZE PARTYJNE

Najwyższą władzą partii jest Kongres.

22 Zwyczajny Kongres partii zwoływany jest przez Ko
mitet Centralny raz na trzy lata. Terrain Kongresu , miejsce
i porządek dzienny ogłasza Komitet Centralny w prasie par
tyjnej nie później niż dwa miesiące przed dniem otwarcia
Kongresu.
Nadzwyczajny Kongres partii zwołuje się na mocy uchwa
ły Komitetu Centralnego bądź na żądanie co najmniej 12
Wojewódzkich Komitetów partii.
23 W Kongresie biorą udział z głosem decydującym dele
.

gaci organizacji partyjnych, wybrani na Kongres przez

Konferencje Partyjne. W Kongresie mogą wziąć udział z glo
sem doradczym członkowie partii, zaproszeni przez Komitet
Centralny .
24 Kongresjest
stawicielami prawomocny, o ileobecnidelegacisą
co najmniej połowy członków partii. przed
Ordy
nację wyborczą na Kongres ustala każdorazowo Komitet Cen
tralny zgodnie z zasadami demokracji wewnątrzpartyjnej.
25 Kongres:
a) rozpatruje i zatwierdza sprawozdania Komitetu Cen
tralnego i innych centralnych organów partyjnych ,
b ) uchwala (albo zmienia) program i statut partii,
c) ustala linię polityczną i taktykę partii ,
d) wybiera Komitet Centralny, Centralną Komisję Kon
troli Partyjnej i Centralną Komisję Rewizyjną, przy czym
ustala każdorazowo liczbę członków i ich zastępców w tych
organach,
e) może podejmować decyzje w każdej innej sprawie.
W okresie między kongresami Komitet Centralny zwo
20 łuje w razie potrzeby Krajową. Konferencję Partyjną,
w celu omówienia aktualnych zagadnień polityki partii .
W Konferencji biorą udział delegaci wybrani na plenarnych
zebraniach Komitetów Powiatowych.
Ordynację wyborczą na Krajową Konferencję Partyjną
ustala każdorazowo Komitet Centralny .
27 ną
W okresiemiędzykongresami najwyższą
jest Komitet Centralny, który władzą
kieruje całą partyj
pracą
partii.

87
 Komitet Centralny występuje w imieniu partii na zewnątrz,
powołuje instytucje partyjne, kieruje ich działalnością, mia
nuje redakcje partyjnych organów prasowych, rozporządza
kadrami partii , zarządza majątkiem i kasą partyjną.
.
Komitet Centralny nadaje kierunek oraz kontroluje dzia
łalność członków partii , zajmujących kierownicze stanowiska
o znaczeniu ogólnokrajowym .
Plenarne posiedzenia Komitetu Centralnego odbywają się
w miarę potrzeby , nie rzadziej jednak niż raz na trzy mie
siące.
Do kierowania polityczną, bieżącą i organizacyjną dzia
28 łalnością partii Komitet Centralny wyłania Biuro Po
lityczne, Sekretariat partii i Biuro Organizacyjne. Liczebny
stan tych organów ustala Komitet Centralny. Komitet Cen
tralny wybiera przewodniczącego i sekretarzy Komitetu Cen
tralnego.
29 Do pracy nad wprowadzeniem w życie uchwał władz
partyjnych w poszczególnych dziedzinach Komitet Cen
tralny powołuje jako organa pomocnicze odpowiednie Wy
działy.
30 Komitet Centralny ma prawo odwoływać ze swego skła
du poszczególnych członków, o ile nie wywiązują się ze
swych obowiązków, oraz powoływać na ich miejsce nowych
członków spośród zastępców członków Komitetu Centralnego.
Zmiany te nie mogą przekraczać 1/5 składu KC, wybranego
przez Kongres.
Centralna Komisja Kontroli Partyjnej :
31 a) czuwa nad czystością szeregów partyjnych i obliczem
ideologicznym członków partii,
b) pociąga do odpowiedzialności partyjnej członków partii,
którzy łamią dyscyplinę partyjną lub naruszają zasady etyki
partyjnej.
c) z ramienia Komitetu Centralnego kontroluje pracę or
ganizacji partyjnych w terenie,
d) powołuje, w porozumieniu z Komitetami Wojewódzkimi,
Wojewódzkie Komisje Kontroli Partyjnej , a w razie potrzeby
Powiatowe Komisje Kontroli Partyjnej . Wojewódzkie Komisje
Kontroli Partyjnej ściśle współpracują z Komitetami Woje
wódzkimi, organizacyjnie zaś podlegają Centralnej Komisji
Kontroli Partyjnej .
88
 Centralna Komisja Kontroli Partyjnej pracuje pod kie
rownictwem Komitetu Centralnego. Komitet Centralny ma
prawo na wniosek CKKP dokonać zmiany składu osobowego
CKKP w liczbie nie przekraczającej s jej członków .
Centralna Komisja Rewizyjna sprawdza działalność apa.
32 ratu finansowego i gospodarczego Komitetu Centralnego
oraz czuwa nad gospodarką centralnych instytucji partyjnych .

WOJEWÓDZKIE ORGANIZACJE PARTYJNE

33 Najwyższa
jest władzą, wojewódzkiejw organizacji partyjnej
kon
ferencjami Komitet Wojewódzki. Komitet Wojewódzki
działa w myśl uchwał Komitetu Centralnego i pod jego kie
rownictwem.

34 Konferencje Wojewódzka zwołujeKomitet Wojewódzki

niż raz na rok. W Konferencji biorą udział delegaci wybrani
na Konferencjach Powiatowych i Miejskich według klucza,
ustalonego przez Komitet Wojewódzki.

35 Konferencja Wojewódzka rozpatruje i zatwierdza spra

sze zagadnienia pracy partyjnej na terenie województwa, wy
biera Komitet Wojewódzki w składzie 29 – 51 członków i
11 – 15 zastępców oraz Komisję Rewizyjną w składzie 3
członków i 3 zastępców.
36 wódzki
Do prowadzenia bieżącejpracyw partyjnej
wybiera egzekutywę składzie 11Komitet Woje
człon
ków, w tym pierwszego sekretarza i 22 - 4 sekretarzy,, oraz
za zgodą Komitetu Centralnego powołuje Wydziały.
Komitet Wojewódzki kieruje całokształtem pracy woje
wódzkiej organizacji partyjnej, rozporządza kadrami partyj
nymi na terenie swojej organizacji, kieruje redakcją woje
wódzkiego partyjnego organu prasowego, zarządza majątkiem
i kasą partyjną.
37 się nie rzadziej niż raz na dwa miesiące; posiedzenie egze
kutywy Komitetu Wojewódzkiego -- nie rzadziej niż raz na
tydzień.

89
 VI

POWIATOWE ORGANIZACJE PARTYJNE

38 Najwyższą władzą powiatowej organizacji partyjnej jest

Konferencja Powiatowa, a w okresie między konferen
cjami — Komitet Powiatowy.
Komitet Powiatowy działa w myśl uchwał wyższych władz
partyjnych pod kierownictwem Komitetu Wojewódzkiego.
39 Konferencję Powiatową zwołuje Komitet Powiatowy po
uzgodnieniu z Komitetem Wojewódzkim nie rzadziej niż
raz na rok. W Konferencji biorą udział delegaci, wybrani przez
podstawowe organizacje partyjne według klucza ustalonego
przez Komitet Powiatowy w porozumieniu z Komitetem Wo
jewódzkim .
40 wozdania
KonferencjaKomitetu
Powiatowa rozpatrujeizatwierdza,spra
Powiatowego, omawia najważniejsze
zagadnienia pracy partyjnej na terenie powiatu, wybiera Ko
mitet Powiatowy w składzie 21—33 członków i 10 zastępców
oraz Komisję Rewizyjną w składzie 3 członków i 3 zastępców.
41 Do prowadzenia bieżącej pracy partyjnej Komitet Po
wiatowy wybiera egzekutywę w składzie 7 - 11 człon
ków, w tym pierwszego i drugiego sekretarza, oraz powołuje
instruktorów .
Komitet Powiatowy kieruje nałokształtem pracy powia
1 42 towej organizacji partyjnej , rozporządza kadrami partyj
nymi na swoim terenie, zarządza majątkiem i kasą partyjną.
43 Plenarne,posiedzeniaKomitetuPowiatowego
; zwołuje się
Komitetu Powiatowego nie rzadziej niż raz na tydzień .
VII

GMINNE ORGANIZACJE PARTYJNE

44 Najwyższą władzą gminnej organizacji partyjnej jest

ogólne zebranie względnie Konferencja Gminna, a w
okresie między konferencjami -- Komitet Gminny.
Komitet Gminny działa w myśl uchwał władz partyjnych
pod kierownictwem Komitetu Powiatowego.
45 Konferencję Gminna względnie ogólnezebranie wybor
Komitet Gminny
90
tem Powiatowym nie rzadziej niż raz do roku; zależnie od
liczebności organizacji gminnej w Konferencji biorą udział de
legaci gromadzkich organizacji partyjnych lub też ogół człon
ków. Sposób zwołania Konferencji ustala Komitet Gminny
w porozumieniu z Komitetem Powiatowym.
46 Konferencja
KomitetuGminnarozpatruje i zatwierdza sprawozda
najważniejsze
nienia pracy partyjnej na terenie gminy i wybiera Komitet
Gminny w składzie 7 – 15 członków..
Komitet Gminny wybiera sekretarza i jego zastępcę, któ
rzy podlegają zatwierdzeniu przez Komitet Powiatowy.
VIII

MIEJSKIE I DZIELNICOWE
ORGANIZACJE PARTYJNE

47 dają uprawnienia organizacji powiatowych. Organizacje

partyjne w miastach nie wydzielonych posiadają uprawnienia
organizacji gminnych.
48 Organizacje partyjne w większych miastach dzielą się na
W miastach na prawach wojewódzkich dzielnicowe organi
zacje partyjne posiadają uprawnienia organizacji powiatowych.
W innych większych miastach dzielnicowe organizacje par
tyjne posiadają uprawnienia organizacji gminnych.
IX

PODSTAWOWA ORGANIZACJA PARTYJNA

zasadnicze
49 ogniwo
Podstawowaorganizacja partyjnastanowi
organizacyjne partii. Każdy członek (kandydat)
partii musi należeć do podstawowej organizacji partyjnej.
Podstawowa organizacja partyjna nie może liczyć mniej
niż 3 członków partii.
Członkowie partii pracujący w fabrykach, kopalniach ,
przedsiębiorstwach, państwowych gospodarstwach rolnych,
urzędach, instytucjach itp. tworzą podstawowe organizacje
partyjne zakładowe przy zakładach , w których są zatrudnieni.
Członkowie partii, mieszkający i pracujący na wsi, tworzą
91
podstawowe organizacje partyjne gromadzkie w obrębie swo
jej gromady.
Członkowie partii, którzy w liczbie poniżej 3 pracują w ma
łych warsztatach, oraz rozproszeni bądź też nie zatrudnieni
w zakładach pracy - tworzą podstawową organizację partyj
ną terenową według ulic, bloków domów itp.
Zasięg terytorialny terenowej organizacji partyjnej określa
miejski lub dzielnicowy komitet partyjny.
Kandydaci do partij w miejscowościach, w których nie ma
organizacji partyjnej, tworzą grupy kandydatów działające
pod kierownictwem członka partij wyznaczonego przez Komi
tet Gminny .
Podstawowe organizacje partyjne i grupy kandydatów two
rzy się tylko na podstawie uchwały Komitetu Powiatowego.
50 Podstawowaorganizacjapartyjna
kierownictwo i wiąże cała,partie,i. jej
Za pośrednictwem członków partii ,, zorganizowanych w
podstawowych organizacjach partyjnych, partia przewodzi lu
dowi pracującemu w walce o urzeczywistnienie swego pro
gramu.
Do zadań podstawowej organizacji partyjnej należy :
a) organizowanie działalności wszystkich członków celem
wprowadzenia w życie linii partii na swoim terenie;
b) uświadamianie bezpartyjnych robotników, chłopów, pra
cowników umysłowych o słuszności polityki i hasel partij oraz
mobilizowanie ich do wykonania zadań, stawianych przez
partię ;
c) przewodzenie masom pracującym w walce o wykonanie
planów gospodarczych , o wzmożenie wydajności i dyscypliny
pracy, o rozwój współzawodnictwa pracy ;
d ) stała troska o poprawę materialnych i kulturalnych wa
runków życia mas pracujących, o zaspokojenie ich codzien
nych potrzeb ;
e) tępienie nadużyć, marnotrawstwa i biurokratyzmu na
swym terenie pracy ;
f) zwalczanie reakcyjnej propagandy, szkodnictwa gospo
darczego oraz wyostrzanie czujności mas ludowych wobec
wszelkich działań wrogów klasy robotniczej i Polski Ludowej;
g) dbałość o rozwój i należytą pracę organizacji zawodo
wej, Rady Zakładowej, miejscowej spółdzielni i innych orga
nizacji społecznych i gospodarczych ;
h) przyjmowanie do partij nowych członków (kandydatów );
i) praca nad podniesieniem ideologicznego i politycznego
92
uświadomienia członków i kandydatów oraz nad opanowaniem
przez nich zasad marksizmu - leninizmu;
j ) piecza nad politycznym , moralnym , zawodowym wycho
waniem młodzieży pracującej.
Zakładowe organizacje partyjne w zakładach i przedsię
51 ,
biorstwach ( fabrykach , kopalniach, warsztatach i węzłach
kolejowych, państwowych gospodarstwach rolnych itp .) kie
rują społecznym , politycznym i gospodarczym życiem zakładu
dla zapewnienia wykonania podstawowych dyrektyw partii
i rządu.
Organizacje partyjne, nie wkraczając bezpośrednio w admi
nistrowanie zakładem , które należy wyłącznie do dyrekcji, wy
powiadają się w sprawie wprowadzenia w życie na terenie za
kładu dyrektyw wyższych organów gospodarczych . W wy
padku niezgodności z dyrekcją organizacje partyjne mają pra
wo odwołać się do wyższych organów partyjnych i gospodar
czych - co nie wstrzymuje jednak wykonania postanowień
administracji. Organizacje partyjne przyjmują czynny udział
w opracowaniu i wykonaniu planów gospodarczych oraz po
noszą przed partią odpowiedzialność za ich wykonanie, jak rów
nież za warunki materialne i socjalne, w jakich pracuje za
łoga. Zakładowe organizacje partyjne wysłuchują na swych
zebraniach sprawozdań administracji o wykonaniu planów
produkcyjnych i stanie gospodarki zakładu, podejmują uchwa
ły, zmierzające do jak najlepszego wypełnienia zadań wyzna
czonych zakładowi przez partię i rząd.
Organizacje partyjne w ministerstwach, urzędach i insty
tucjach państwowych, samorządowych i gospodarczych pracują
nad stałym doskonaleniem aparatu administracyjnego, nad
wzmacnianiem dyscypliny pracy, zwalczają biurokratyzm i na
dużycia oraz sygnalizują wyższym władzom partyjnym nie
domagania swych instytucji. Organizacje partyjne w tych in
stytucjach nie ponoszą jednak bezpośredniej odpowiedzialności
za wykonanie całości zadań zleconych tym instytucjom przez
partię i rząd .
W
w przedsiębio
52 ków (i kandydatów ) partii przekraczaktórych
rstwach ii urzędach,w
, liczbaczłon
100, zakładowa or
ganizacja partyjna tworzy na podstawie uchwały Komitetu
Powiatowego organizacje oddziałowe.
W zakładowych organizacjach przedsiębiorstw produkcyj
nych, liczących powyżej 500 członków partii, poszczególnym
organizacjom oddziałowym mogą być przyznane, na mocy
93
uchwały Komitetu Wojewódzkiego, uprawnienia podstawowej
organizacji partyjnej.
53 Najwyższą władza
zebranie podstawowej
członków . organizacji partyjnej
Do kierowania pracą partyjną podstawowe organizacje, li
czące do 15 członków, wybierają sekretarza i jego zastępcę;
organizacje większe wybierają egzekutywę w składzie 3 - 7
osób . Egzekutywa wybiera ze swego grona sekretarza i jego
zastępcę.
Najwyższą władzą zakładowej organizacji partyjnej, po
dzielonej na organizacje oddziałowe, jest zależnie od liczebno
ści organizacji ogólne zebranie jej członków bądź też zakła
dowa konferencja partyjna. W organizacjach zakładowych li
czących do 500 członków zwołuje się ogólne zebranie, które
wybiera Komitet Zakładowy w liczbie 7 – 11 osób.
W organizacjach zakładowych liczących powyżej 500 człon
ków zwołuje się konferencję zakładową, w której biorą udział
delegaci organizacji oddziałowych . Konferencja wybiera Ko
mitet Zakładowy w liczbie 15 – 23 osób. Komitet Zakładowy
wybiera ze swego grona egzekutywę w liczbie 7 -- 11 osób,
w tym I i II sekretarza .
Wybory władz podstawowej organizacji partyjnej winny
odbywać się nie rzadziej niż raz do roku, w porozumieniu
z wyższymi władzami partyjnymi.
54 zacje partyjne odbywają systematyczne zebrania, na któ
rych podejmują uchwały , dotyczące pracy organizacji i po
szczególnych jej członków . Każdy członek powinien otrzymy
wać określone zadanie partyjne. Celem pobudzenia działalności
wszystkich członków i kontroli ich pracy organizacje liczące
powyżej 20 członków mogą być podzielone na grupy pod kie
rownictwem dziesiętników, wyznaczonych przez egzekutywę
danej organizacji.
X

ZESPOŁY PARTYJNE W RADACH NARODOWYCH

I WŁADZACH ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH

55 tworzą
Członkowie,
kluby,partii, zasiadający
działające , w Radach
pod kierownic Narodowvch
twem odpowied
nich komitetów partyjnych .

94
56 Członkowie partii wchodzący w składkrajowych,woje
wych , ZSCh, spółdzielni i innych organizacji społecznych
tworzą zespoły partyjne. Zespoły partyjne tworzą również
członkowie partii uczestniczący w zjazdach organizacji społecz
nych na okres trwania zjazdu.
Zadaniem zespołu jest przeprowadzanie linii politycznej
partij w danej organizacji społecznej, pogłębianie wpływów
i autorytetu partii oraz rozwijanie aktywności mas ludowych
dla urzeczywistnienia zadań stawianych przez partię.
Dla kierowania bieżącą pracą zespół wybiera przewodni
czącego. Zespół działa pod kierownictwem komitetu partyjne
go odpowiedniego szczebla .
XI

FUNDUSZE PARTII

Funduszepartii , powstająze
57 nin dochodów z
składek członkowskich,da
innych wpływów .

50 Wysokość składek członkowskich oraz innych świadczeń

7

XII

ZMIANA STATUTU

Zmiana statutu może nastąpić na mocy uchwały Kon

59 ,
gresu , powziętej większością 2/3 głosów.
 TREŚĆ
str.

Referat tow. R. Zambrowskiego 5

Koreferat tow. H. Świątkowskiego 53

Statut PZPR 79

‫کاسارا کام‬r y
Hec t o
 The Ohio State University

3 2435 01184 5401

JN6769A5P6523 001
O STATUCIE IZADANIACH ORGANIZACYJNYCH P

THE OHIO STATE UNIVERSITY BOOK DEPOSITORY

DAISLE SECT SHLF SIDE POS ITEM C

8 07 19 01 7 13 015 2