Ruchy polityczne na ziemiach polskich w

drugiej połowie XIX i na początku XX w.

Magdalena Zatorska, Sebastian Szklarek
KONSERWATYŚCI
• Konserwatyści głosili zachowanie tradycyjnych wartości i dążyli do ochrony polskiej tożsamości w warunkach zaborów.
• Opowiadali się za zachowaniem autonomicznych struktur politycznych i kulturowych wobec zaborców.
• Sprzeciwiali się radykalnym zmianom społecznym i politycznym, które mogłyby zagrażać polskości.
• Ruch konserwatywny skupiał przedstawicieli różnych grup społecznych, włączając szlachtę, duchowieństwo oraz burżuazję.
• Często ich poglądy były kształtowane przez katolicyzm, co prowadziło do bliskiej współpracy z Kościołem katolickim.
• Akcentowali rolę tradycji, narodowej historii i kultury w formowaniu tożsamości narodowej.
• Wielu konserwatystów angażowało się w działalność polityczną na różnych szczeblach, zarówno lokalnie, jak i międzynarodowo.
• Istniały różnice w poglądach, sięgające od umiarkowanych zwolenników reform po skrajnie konserwatywnych, często identyfikujących
się z nurtami narodowymi i nacjonalistycznymi.
• Część konserwatystów dążyła do porozumień z zaborcami, podczas gdy inni preferowali bardziej radykalne formy oporu, włączając
działalność konspiracyjną.
• Konserwatystyczne nurty polityczne stanowiły istotny, choć złożony element krajobrazu politycznego drugiej połowy XIX i początku XX
wieku na ziemiach polskich.
LIBERAŁOWIE
• Uważali, że poszukiwanie porozumienia z zaborcami nie przyniesie korzyści.
• Dążyli do postępu cywilizacyjnego przez prace organiczną i pracę u podstaw.
• Postulowali emancypacje kobiet oraz asymilacje Żydów.
• Byli krytykowani za głoszone idee.
• Konserwatyści zarzucali im radykalizm i nieszanowanie tradycji.
• Mieli oni własne organy prasowe
• W Galicji - "Nowa Reforma"
• W zaborze pruskim - "Dziennik Poznański", "Orędownik"
• W Królestwie Polskim - "Przegląd Tygodniowy", "Prawda"
SOCJALIŚCI
• W 1882 r. założyli w Warszawie Socjalno-Rewolucyjną Partię Proletariat. Pierwsza
partia socjalistyczna, lecz także pierwsza nowoczesna, masowa partia, z programem,
statutem oraz strukturą organizacyjną. Liderem został Ludwik Waryński. Chcieli oni:
• Poprawy położenia robotników w wyniku rewolucji socjalnej.
• Oczekiwali ogólnoświatowej rewolucji, która miała znieść
dotychczasowe ustroje państwowe.
• Zniesienie dyskryminacji kobiet.
• Chcieli wyzwolenia robotników, a nie narodu Polskiego.
• Działalność ich nie trwała za długo bo do połowy lat 80. XIX w. ich lidera aresztowano i
skazano na ciężkie więzienie, a czterech innych proletariarczyków powieszono.
SOCJALIŚCI CZĘŚĆ DRUGA
• Idea o polepszeniu sytuacji robotników przetrwała i od 1888 do
1893 roku działała partia II Proletariatu. Głównymi przywódcami
byli Ludwik Kulczycki, Feliks Perl oraz Stanisław Mendelson. W
programie podkreślano:
• Konieczność poprawy życia i pracy robotników.
• Upaństwowienie środków produkcji.
• Obalenie caratu.
• Te plany chcieli osiągnąć za pomocą gazet oraz strajków, ale
dopuszczano możliwość stosowania bardziej radykalnych metod
terrorystycznych.
SOCJALIŚCI CZĘŚĆ TRZECIA
• W 1892r. W Paryżu powstała nowa partia Polska Partia
Socjalistyczna (PPS). Na czele stał m.in. Bolesław Limanowski,
Edward Abramowski oraz Józef Piłsudzki.
• Główne postulaty PPS:
• Wywalczenie niepodległej, ludowej i demokratycznej
Rzeczpospolitej Polskiej.
• Poprawa sytuacji socjalnej robotników w wolnej Polsce.
• Musieli działać w konspiracji, dlatego swoje poglądy upowszechniali
za pośrednictwem nielegalnych pism np. "Robotnik"
SOCJALDEMOKRACI
• Socjaldemokraci:
• Powstanie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (SDKP) w 1893 r.
• Program antyniepodległościowy i rewolucyjny w odpowiedzi na program PPS.
• Cele: obalenie caratu, utworzenie państwa socjalistycznego, zniesienie własności prywatnej.
• Przywódcy: Julian Marchlewski i Róża Luksemburg.
• Spór między PPS a SDKP na kongresie II Międzynarodówki w 1896 r.
• Rozwój SDKPIL i aktywność w okresie rewolucji 1905 r.

• Róża Luksemburg (1870-1919):

• Działaczka polskiego, niemieckiego oraz międzynarodowego ruchu robotniczego.
• Współzałożycielka SDKP, działaczka w Socjaldemokratycznej Partii Niemiec.
• Udział w II Międzynarodówce i rewolucji w Warszawie i Petersburgu.
• Więzienie i zamordowanie w 1919 r. w czasie powstania robotniczego w Berlinie.
SOCJALDEMOKRACI CZĘŚĆ DRUGA
• Ruch socjalistyczny w Galicji i Śląsku Cieszyńskim:
• Utworzenie Polskiej Partii Socjaldemokratycznej Galicji i Śląska (PPSD) w 1897 r.
• Lider: Ignacy Daszyński, działania partyjne i oświatowe.
• Postulaty: poprawa bytu socjalnego, demokratyzacja państwa polskiego, umocnienie
tożsamości narodowej robotników.
• Aktywność polityczna w Sejmie Krajowym we Lwowie i w Radzie Państwa w Wiedniu.
• Wspieranie organizacji niepodległościowych w Galicji.
• Symbolika i kultura ruchu socjalistycznego:
• Pieśń "Czerwony sztandar" jako symbol ruchu socjalistycznego.
• Powstanie i popularność pieśni jako manifestu politycznego.
• Używanie pieśni podczas demonstracji i strajków robotniczych.
• Oficjalny hymn Polskiej Partii Socjalistycznej od 1937 r.
NARODOWCY
• Narodowcy:
• Powstanie Ligii Polskiej w 1887 r. i rola Zygmunta Miłkowskiego.
• Działalność Związku Młodzieży Polskiej Zet i jego cele.
• Zastąpienie Ligi Polskiej Ligą Narodową w 1893 r. z inicjatywy Romana Dmowskiego.
• Powstanie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego (SND) w 1897 r. oraz rola endecji.
• Zakres działania i wpływ endecji w różnych regionach Polski.
• Ustawa Ligi Polskiej, 1887 r.:
• Kontynuacja idei poprzednich organizacji dla odzyskania niepodległości Polski w granicach
przedrozbiorowych.
• Nawiązanie do programu byłego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego.
NARODOWCY CZĘŚĆ DRUGA
• Roman Dmowski (1864-1939):
• Działacz niepodległościowy i polityk endecki.
• Powstanie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego w 1897 r. pod jego przywództwem.
• Rola Romana Dmowskiego jako przywódcy i ideologa Narodowej Demokracji.
• Jego udział w rosyjskiej Dumie w latach 1906-1907.
• Utworzenie Komitetu Narodowego Polski i jego uznanie przez ententę na konferencji pokojowej w
Paryżu.
• Kontynuacja działalności po odzyskaniu niepodległości przez Polskę.
• Ideologia i działania narodowców:
• Różnice w programach organizacji narodowych.
• Koncentracja na odzyskaniu niepodległości i kształtowaniu polskiej tożsamości narodowej.
• Działania w dziedzinie edukacji, sportu, rzemiosła, przemysłu i handlu.
• Rola Towarzystwa Oświaty Narodowej (TON) i Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół.
• Postawy wobec socjalistów i Żydów oraz wzmożenie haseł antysemickich.
RUCH LUDOWY
• Ruch ludowy
• Początki samodzielnego ruchu ludowego wiążą się z Galicją, gdzie warunki polityczne
umożliwiały legalną działalność organizacji społecznych. Zapowiedzią powstania ruchu był
pismo "Przyjaciel Ludu" założone przez Bolesława Wysłoucha i jego żonę Marię, które
zachęcało chłopów do organizowania się w celu poprawy ich warunków życia.
• Bolesław Wysłouch (1855-1937)
• Bolesław Wysłouch, działacz ruchu ludowego w Galicji i Polsce, założył wraz z żoną Marią
Stronnictwo Ludowe oraz prowadził działalność oświatową wśród chłopów.
• Program Polskiego Stronnictwa Ludowego, 1903 r.
• Polskie Stronnictwo Ludowe postulowało demokratyzację prawa wyborczego, reformę
rolną oraz rozwój świadomości narodowej wśród chłopów.
RUCH CHRZEŚCIJAŃSKO - SPOŁECZNY
• Nauka społeczna Kościoła w Galicji: Ksiądz Stanisław Stojałowski odegrał istotną rolę w propagowaniu
nauki społecznej Kościoła wśród ludności Galicji, wykorzystując do tego celu dwa dwutygodniki:
"Wieńca" i "Pszczółki". Poprzez te gazety zachęcał wiernych do organizowania się oraz walki o szacunek i
godność. Gazety te również promowały polskie tradycje wśród chłopstwa oraz postulaty takie jak
rozdzielenie instytucji religijnych od państwowych, parcelację wielkich majątków ziemskich oraz
wprowadzenie bezpłatnego szkolnictwa.
• Działalność i konflikty Stojałowskiego: Działalność księdza Stojałowskiego wywołała konflikt zarówno z
Kościołem, jak i ze szlachtą. Postulaty księdza widziane były jako zagrożenie dla kontroli szlachty nad
chłopstwem, co spowodowało opozycję wobec jego działań.
• Powstawanie podobnych ugrupowań w Galicji: Pomimo działań Stojałowskiego, w kolejnych latach
powstały w Galicji podobne ugrupowania, jednak nie zdobyły one szerszego poparcia społecznego.
• Działalność chrześcijańska w Królestwie Polskim: W czasie rewolucji 1905 r. działało w Królestwie
Polskim Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich oraz istniały chrześcijańskie związki zawodowe.
Pomimo tych inicjatyw do 1914 r. nie powstała żadna partia polityczna odwołująca się do idei
chrześcijańskiej demokracji.
KONIEC