tmmob

makina mühendisleri odası

HAVUZ
KONFERANSI
BİLDİRİLER KİTABI

20 ŞUBAT 1999

İSTANBUL

MMO Yayın No: 214

 tmmob
makina mühendisleri odası

Sümer Sok. No: 36/1-A Kızılay/ANKARA

Tel : 0 312-2313159-231 3164
Faks : 0 312-231 31 65

MMO Yayın No : 214

ISBN : 975-395-293-7

Bu kitabın yayın hakkı MMO'ya aittir.

Kitabın hiç bir bölümü değiştirilemez, alıntı yapılamaz.
MMO'nun izni olmadan kitabın hiç bir bölümü elektronik, mekanik
fotokopi vs. yollarla kopye edilip kullanılamaz.

Dizgi : MMO istanbul Şube

Baskı : Yapım Tanıtım Yayıncılık San. Ve Tic. Ltd. Şti.
Tel : 0 212 216 51 49-50 Faks: 0 212 213 91 63
tmmob
makina mühendisleri odası

Bu bir MMO yayınıdır. MMO, bu makaledeki ifadelerden,

fikirlerden ve toplantıdan çıkan sonuçlardan ve basım
hatalarından sorumlu değildir.

YÜZME HAVUZLARINDA
STANDARTLARA UYGUNLUK
VE ETİK

Mak. Müh. Uzeyir ULUDAĞ

MMO İSTANBUL ŞUBESİ

MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI

BİLDİRİ NO :4
73
 YÜZME HAVUZLARINDA STANDARLARA UYGUNLUK VE ETİK

MalcMüh. Üzeyir ULUDAĞ

MMO İstanbul Şubesi Yönetim Kurulu Üyesi

Ülkemizde yeni ve gelişmekte olan iş alanı olarak görülen havuzculuk kendi sektörünüde
oluşturmuştur. Havuzlar insan sağlığını yakından ilgilendirdiğinden; tasarımından, yapımına,
işletmesine değin standartlara uygun yapılması önemli ve vazgeçilemez olmalıdır. Standartlara
uygun iş yapmanın çağdaş ölçü olduğu günümüzde ; konunun toplumsal yanını da düşünerek
ilgili meslek örgütleri "Toplum için iyi olan" olarak tanımlanan etik değerleri oluşturmak
zorundadır. İncelememizde Havuzculuk sektörü, standartlar ve etik konulan başlıklar altında
değerlendirilecektir.

1.0 HAVUZCULUK SEKTÖRÜ:

Özellikle İstanbul'da genelde ülke sathında, plansız programsız yapılaşma sonucu alt yapışız,
üst yapışız kentler meydana gelmiştir. Turizm adına doğal ve tarihi çevre katledilmiş, aynı
mantıkla çevre, doğa gözönüne alınmaksızın kalkınma adına sanayi yatırımları yapılmıştır.
Arabesk politikalar ve mantık sonucu; hava, su, toprak hızla kirlenmiştir. Başta Marmara
olmak üzere, denizler hızla kirlenmiş, biyolojik yaşam yok olma aşamasına gelmiştir. Denizler,
göller, ırmaklar, barajlar, diğer su havzaları insanların, canlıların faydalanamayacağı duruma
gelmiştir. Çevre kirliliği dünyanın sorunu olmakla birlikte, özellikle kalkınmasını tamamlamış
ülkelerde çevre teknolojileri de gelişmiştir. Ülkemizin; en acil çözümler üretilmesi, önlemler
alınması gereken başlıca sorunu, çevre kirliliğidir. Kent Yaşamının dayanılmaz stresi sonucu her
gelir grubundan insan için tatil yapma, kent dışında dinlenme ihtiyaç haline gelmiştir.

Yukarıda anlatmaya çalıştığım nedenler sonucu, yüzme havuzlan sağlıklı, güvenli yüzme
alanlan olarak değerlendirilmek zorundadır. Villa yaptıran varlıklı kişilerden yazlık site
kooperatifine giren orta gelirli kişiye kadar herkes yüzme havuzunu mutlaka düşünmektedir.
Yıldızlı, yıldızsız otel, motel, pansiyon yatınmcılan da havuzu olmayan tesis düşünmüyor. Son
yıllarda yerel yönetimler, özel kurumlar, Spor Bakanlığı büyük kentlerde açık, kapalı olimpik
yüzme havuzlan yaptırmaktadır veya proje aşamasındadır. Ancak bu yatırımların niteliği bu-
yana, kent nüfusu gözönüne alındığında yetersiz olduğu görülmektedir. Gelişmiş ülkelerde
çağdaş kentlerin planlanmasında 60-100 bin nüfus için kapak, açık olimpik boyutlarda yüzme
havuzu mutlaka düşünülmektedir. İstanbul'u örnek alırsak olimpik boyutlarda en az 100 tane
yüzme havuzuna ihtiyaç vardır.

2.0. STANDARTLARIN GEREKLİLİĞİ:

2.1. İNSAN SAĞLIĞI AÇISINDAN:

Yüzme havuzu suyu içme suyu niteliğinde olmalıdır. Su birçok bulaşıcı hastalık mikroplarının,
taşınması ve çoğalması için uygun bir akışkandır. Özellikle genel kullanıma açık havuzlarda,

75
havuz suyunun hazırlanması ve dezenfeksiyonu normlara, teknolojik gelişmelere uygun olması j
zorunludur. İnsan sağlığını doğrudan etkileyen bu konuda standartların oluşturulması, /
uygulanması için ilgili tarafların duyarlı olması ve çaba göstermesi gerekmektedir. Standartların
sistem dizaynını, malzeme seçimini, işletme, ölçümler, kontrol esaslarını kapsaması
gerekmektedir. Yapılan havuzları standartlar doğrultusunda denetleyebilecek kontrol
mekanizmalarını da oluşturmak gerekir. Kontrol mekanizmaları bağımsız ve dinamik olmalıdır.

Bu mekanizmaların, kamu yararını gözeten TMMOB'ye bağlı ilgili Odalarca oluşturulması

uygun olur düşüncesindeyim.

2.2. TÜKETİCİNİN KORUNMASI VE EKONOMİ: j

Yüzme havuzu tesisatı, genel tesisat uygulamalarından farklı olmamakla birlikte, birkaç
mühendislik disiplinini içerdiğinden kendine özgü yanlan vardır. Malzeme ve ekipmanların
çoğu ithal orjinli, yerli üretilen malzeme ithallerin kopyesi. Teknoloji oluşumu, kültürel alt
yapısı olmadığından ve bu alana büyük sermaye girmediğinden gerçekleşmemiştir. Tesisat
uygulamalarına baktığımızda yapılan havuzların çoğunun sağlıksız olduğu görülmektedir.
Sektörde düzenleme olmadığı sürece de sağlıksız yapılaşma devam edecektir. Standartların ve
denetim mekanizmalarının olmayışı tüketiciyi de ekonomik anlamda zarar vermektedir.
Elimizde sağlıklı bilgiler olmamasına rağmen Türkiye'de bir yılda irili ufaklı 1000'e yakın
havuz yapılmaktadır. Ayrıca her yıl daha önce yapılan havuzların tesisatının yenilenmesini de <
dikkate alırsak 3-4 trilyonluk bir tabloyla karşılaşıyoruz. /

Yüzme havuzlarının yapımında standartlar öncelikle insan sağlığı üzerine kurulmuştur. Bu

nedenle henüz başlangıcında olduğumuz sektörün gelişmesini sağlam temeller üzerine
oturtmak; proje , yapım, üretim ve işletme aşamalarında doğru, kalıcı ve katma değer yaratıcı,
milli servetin heba edilmesini önleyici, ülke ekonomisine girdiler sağlayıcı çaba içinde olmak,
konuyu meslek edinmiş kişi ve kuruluşların en başta gelen görevi olmalıdır.

2.3. STANDARTLARDAN ÖRNEKLER:

Havuzlara ait genel tanımlar ve sınıflandırmalar yapmadan standartlara geçmek mümkün *

değildir. Havuzlan hizmet gruplarına göre şöyle sıralayabiliriz:

1. Aile havuzlan
2. Küçük topluluklara hizmet veren havuzlar
3. Genel kullanıma açık havuzlar

Bu sınıflandırma havuz yapan herkes tarafindan bilinmesine rağmen, ülkemizdeki proje ve

uygulamacılar, aile havuzlarına yönelik malzemelerle, üçüncü gruba giren genel havuz
yapabiliyor, buna kimse müdahale etmiyor, yaptırım uygulanmıyor. Halbuki Fransız standartları •
bakın bu konuda ne diyor: "Bir ailenin özel kullanımı dışında kalan her tip yüzme havuzunu i
meydana getirmeye yönelik tüm kişi veya kuruluşlar, havuzun açılışından önce tesis ile ilgili,
belediyeye bildirimde bulunmak zorundadır. Bu bildirim tesisin yasayla belirlenen asgari
hijyenik normlara uygunluğunu doğrular içerikte teknik dosya ile yapılır. "En küçük boyuttaki
kollektif havuz dahi, genel kullanıma açık bir havuz gibi değerlendirilmeli ve ilgili normlar takip
edilmelidir. Burada havuz yapan projeci ve firmalara şöyle bir mesaj vermektedir. Genel
kullanıma açık bir havuz yaparsanız ticaretini yaptığınız şey "İNSAN SAĞLIĞI" dır. Bu
nedenle siz bu standartlarla asgari ölçüleri, tarif edilen normları uygulamaya mecbursunuz.
DİN 19643'te normun amacı şöyle belirtilmiştir;

"Havuz suyu niteliğini, sağlık güvenilirlik ve estetik açıdan doğru ve sürekli olarak sağlayarak
insan sağlığına zararlı koşullardan ve hastalık virüslerinden endişe edilmeyen havuz suyu elde
etmektir. Bu amaca, ancak cihaz seçimi-ölçümler, işletme ve kontrol olarak adlandırılan
işlemlerin gerekleri yerine getirilerek ulaşılır."

Örneklerden de görüldüğü gibi gelişmiş ülkelerde standartlar detaylandınlmış, kontrol

mekanizmaları oluşturulmuştur.

3.0 ETİK-İŞETİĞİ

Etik alanı felsefenin temel alanlarından biridir. Konusu "iyi" ve "kötü" olanın ne olduğu,
niteliklerinin neler olduğudur. Yalın anlamıyla etik, doğruya ve yanlışa ilişkin ortaya atılan
ölçütlerdir. Ölçütler demeti, toplumsal ahlak olarak adlandırılan kültüre, geleneğe bağlı olandan
ayrı açıklıkla belirtilmiş ve yazılı görevleri kapsar.

Mesleksel etik bir meslek kümesinde bir örgüt çerçevesinde insan ilişkilerine ait kuralların
geliştirilmesi, işlevsel hale getirilmesi ve kural dışı davranışların sınırlandırılması üzerinde
temellenmektedir. Bu açıdan mesleksel etik zorunlu olarak bir grupla, toplumsal bir küme veya
sınıfla ilişkilendirilen bir kavramdır.

Bir mesleksel kümeye ait olan, onunla özdeşleşen bireylerin kendi gruplarını biricik kılan
öğelerden biri de ortaya konulan etik kurallar ve görevlerdir Mesleksel bir grup kimliğine sahip
olan bireylerin grubu bağlayan, ilişkileri çerçeveleyen kurallara uygun davranmaları beklenir.
Bu kurallar dünyanın neresinde olursa olsun meslek adamını bağlamaktadır. İş ortamında
meslektaşlara ve diğerlerine nasıl davranılacağı, meslek adamı hizmeti alan ve meslek adamı-
halk ilişkisinin ne tür kurallara göre şekilleneceği; karar alma ve uygulamada ne tür ilkelerin
gözetileceği gibi konularda grup normlarının geliştirilmesi gereklidir. Mesleksel etik grup onu
koruduğu sürece yürürlükte kalan, meslek adamlarını belirli yönde davranmaya zorlayan, kişisel
eğilimlere sınır çizen kurallardan oluşur.

Bir mesleksel guruba ait grup kimliği ile bütünlük gösteren etik ilkeler genelde insanla,
toplumla ilişkilidir. Ancak bu yan doğrudan algılanamaz. Çoğu insan için bir meslek grubunun
ilkeleri ilgi dışı, bilinemeyen birtakım görevlerden ibarettir. Bununla birlikte günümüz dünyası
alanlan, mekanları, ülkeleri, yaşantılan birbirine kaynaştırmakadır. İletişim, toplumsal öğrenme
ve eğitim yoluyla bireyler doğrudan veya dolaylı olarak kendilerini ilgilendiren her sürece
yoğun duyarlılık göstermektedirler. Böylece yatırımcılar, iş adamları, mühendisler, mimarlar
salt ekonomik çıkar, kar maksimizasyonu ile hareket etmemek; yarann toplumsal ve ekolojik
pahalarını düşünmek durumunda kalmaktadırlar.

Mesleksel etik kendini bir aidiyetle, bir grup kimliği ile tanımlamanın sonucunuda gelişir ve
grup ne denli güçlü, bütünleşmiş ise o denli etkili hale gelir. Grup kimliği meslek adamları
arasında iletişim, duygu amaç-değer paylaşımı, dayanışma yoluyla ortaya çıkar. Meslek
örgütleri,Odalar bu olanakların yaşanmasına zemin hazırlamaktadır. Mesleksel örgütlenmelerin,
birliklerin grup kimliğini kazandırmada temel işlevleri vardır. Meslek adamları örgütlü oldukları
sürece grup niteliğini kazanırlar.

77
Çeşitli mesleksel örgütler kendi iş ilişkileri çerçevesinde özgün kuralları ve dürüstlük, sözünde
durma, insana-doğaya saygılı olma, gerçeği gizlememe, hakça davranma, haksızlığa karşı
koyma gibi genelliği olan değerleri etik kodlar seklinde düzenlemişlerdir.

Sonuç olarak iş ilişkilerini, topluma ilişkin yükümlülükleri düzenlemede meslek örgütlerinin

ortaya koyduğu ilkeler üç ana işlevi görmeye yardımcı olmaktadır. Bunlar, ilkelere uymayan
yada yetersiz üyeyi ayıklamak; meslek içi rekabeti düzenlemek ve meslek ideallerini
korumaktır. Meslek örgütünün bu işlevlerini yerine getirmesinde yasaların yanısıra, grup
kimliğinin belirgin ve bağlayıcı olmasının önemi vardır.

4.0 SONUÇ

Yüzme havuzlan ülkemizin gündemine girmiş durumdadır. Yerel ve ulusal basında

uygulamalardan doğan olumsuzlukları hep beraber izlemekteyiz. Sektörün yeni ve gelişmekte
olduğunu göz önüne alırsak, yapılması gerekenler daha da önem kazanmaktadır: Öncelikle,
sektörün meslek örgütünün, standartların uygulanması ve iş etiğinin oluşturulması konusunda
yoğun çaba göstermesi gerekmektedir. Sektördeki meslek örgütü kamu yararını gözeten
TMMOB'ye bağlı Demokratik Meslek Örgütleri ile iş birliğine girerek, bağımsız denetim ve
kontrol ( proje, yapım, işletme) mekanizmalarını oluşturma yoluna gidebilir. İlgili bakanlıklar ve
yerel yönetimlerle ilişkiye girerek konunun yasal alt yapısı oluşturulabilir.

Kaynaklan

1. 3.ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRE VE SERGİSİ PANELLER MEVCUT

DURUM ANALİZ RAPORLARI. MMO YAYIN NO: 203/3 f;

2. MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ, KASIM 1998

3. İSTANBUL TESİSAT KONGRESİ BİLDİRİLER KİTABI- 27-28 OCAK 1994, TMMOB

MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI
 tmmob
makina mühendisleri odası

Bu bir MMO yayınıdır. MMO, bu makaledeki ifadelerden,

fikirlerden ve toplantıdan çıkan sonuçlardan ve basım
hatalarından sorumlu değildir.

ÖZEL HAVUZ FİLTRASYON

SİSTEMLERİ TASARIMI,
İŞLETME VE BAKIMI

Mak. Müh. Önder TUZUNALP

ENSA LTD. ŞTİ.

MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI

BİLDİRİ NO :5
79
 ÖZEL HAVUZ FİLTRASYON SİSTEMLERİ TASARIMUŞLETME VE BAKIMI

MAK.MÜH. ÖNDER TÜZÜNALP

ENSA LTD.ŞTİ.

Kavramlann karşıtlarını çağnştırmalcdüşüncenin bilinen kurgulanma yöntemlerinden biridir.Bu mantık içinde

inceleme konumuz olan ÖZEL HAVUZLAR ifadeside kendiliğindence! olmayan,yani UHE terminolojisinde
GENEL KULLANIMLI yada UMUMA AÇIK olarak adlandırılan havuz tipini akla getirmektedir. Gerçektende
yüzme havuzlan çok çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulabilirsede,en belirleyici.ve en temel sınıflandırma ÖZEL
VE GENEL KULLANIMLI havuzlar kategorizasyonudur. Adındanda anlaşılacağı gibi genel kullanımlı havuz-
lar,insanlann bir toplu taşıma aracım kullanılır gibi,yani birbirlerini tanımayan kişilerin anlık ve geçici olarak
bir araya geldikleri havuzlardır ve bu faydalanma doğal olarak belli kurallar çerçevesinde ve her aşamada em-
niyet kriterleri yüksek tutularak sağlanır. Ticari yada sosyal amaçlı olabilen bu faydalanma şekli pek tabiki ha-
vuzu kullandıran kişi yada kuruluşlara bir takım sorumluluklar yükler.Özel havuzların genel kullanımlı havuz-
lardan aynldığı temel nokta budur,zira her iki tipte su hazırlama tekniklerinin meydana getirdiği sonuçlar açı-
sındaiLparametrik değerlerin,konfor sıcaklıklannın kısaca havuz suyu tammlannın birbirinden farkı yoktur. An
cak 2. No.lu UHE talimatındada,ifade edildiği gibi özel havuzlar aile bireylerinin kullandığı havuzlardır,ve za-
man zaman gelebilen konuklar ve personel dahi bu tip havuzların kullanıcıları olarak değerlendirilmezler.Bu
tanımın sonucunda gelinen noktada ise sorumluluğun belli ölçüler dahilinde hukuksal alandan etiyolojik alana
kayması söz konusudur.Gerçektende ancak talebin doğru belirlenmesi kriterlerin iyi seçilmesi.meslek etiğine ri-
ayet,hem tesis maliyetlerinin optimizasyonunu hemde bunun yanında iyi tasarianmış,özel havuzlan ortaya çı-
karabilmektedir.
1 - Özel Havuz FHtrasyon Sistemlerinin Tasarımı
Bir yüzme havuzu birbirinden farklı fakat işlevsel olarak birbirlerini tamamlayan ve birarada
YÜZME HAVUZU olgusunu meydana getiren iki temel unsurdan oluşur bunlardan birincisi
havuz suyunu içinde bulunduran ve çok farklı tekniklerle imal edilebilen HAVUZ
ÇANAĞI,diğeride havuz suyunun hazırlanması ile ilgili teknik ve ekipmanın tümünü genel
olarak ifade eden FİLTRASYON SİSTEMİ dir.Havuz çanağı,estetik ekonomik
ve fonksiyonel tercihler neticesi,şekil ebat,malzeme ve imalat tekniği yönünden farklılıklar
gösterir.Filtrasyon sistemi ise suyun hazırlanması ile ilgili farklı teknik ve prosesleri kapsayacağı
gibi,boyutlandınlmasındada çevre etkisi,kullanma tipi ve sıklığı,kuUanıcı sayısı,yöresel klima gi-
bi faktörler dikkate alınır.Havuz çanağım filtrasyon sistemi olmaksızın yüzme havuzu gibi düşü-
nebilmek pratikte mümkün değildir; bununda nedeni KİRLENME(Pollution) olgusudur.
Kirlenmenin tanımı,etkileri,kaynaklannın çok iyi bilinmesi filtrasyon sistemlerinin doğru tasan-
nu için gerekli ilk şarttır.
1.1 Kirlenme
Kirlenme tanım olarak,herbiri başlı başına kirlilik ifade eden bir karakter çağnştırmasalarda,ha-
vuz suyunun en aranan özelliği olan BERRAKLIĞI m gittikçe artan şekilde bozan unsurların
tümünün meydana getirdiği etkiye verilen addır.Kirlenme hava akımı ile çok şekilde katı parti-
külün havuza dahil olması şeklinde olabiceği gibi,kullanıcılarda,üzerlerinde taşıdıkları mikroor-
ganizma ve partiküllerle,aynca ter ve mukoza salgılarıyla ve koruyucu olarak kullandıkları koz-
metik ürünlerin suya katılımıyla kirlenme olgusunda önemli pay taşırlar. Kirlenmeye karşı önlem
ve giderici tekniklerin oluşturulmasında bilinmesi ve unutulmaması gereken nokta şudur:
Gerek hava akımlanyla,gerekse insan yoluyla her türlü kirliliğin havuza ilk girdiği yer
havuzun su yüzeyidir.
Havuzda kirlenme mineral ve organik tabiatlı olabilir. Mineral tabiatlı kirlenme etkenleri havuz
çevresinde bulunabilen kum,kil,toprak vb.maddelerdir,kompilikasyon yaratmaz ve artış göster-
mezler ancak bulanıklak olarak tanımlayabileceğimiz ve havuz suyunda en aranan özellik olan
berraklığın karşıtı bir etki oluştururlar. Organik tabiatlı kirlenme İse daha ağır sonuçlar yaratır.
Hayvansal veya bitkisel kökenli artık ve partiküller,eriyik maddeler enfeksiyonlara,bakteriyel ve
yosun benzeri bitkisel oluşumlara uygun beslenme odağı oluştururlar. Tablo - 1 bu konuda daha

81
açıklayıcı bilgiler içermektedir.
1.2. Filtrasyon Sisteminin Unsurları
Havuz suyunda kirlenmenin incelenmesi ve kirlenmeye karşı kullanılan yöntemler esasında fil-
trasyon sisteminin ana unsurlarını ifade eder:
Mekanik Temizleme: Süspansyon haldeki katı partikülleri elimine eder.
Dip ve Yüzey Temizliği: Yüzeydeki partikülü dibe çökmeden,çökmüş partikülü ise vakum yo-
luyla giderir.
Kimyasal Temizleme : Filtrasyon sistemine yardımcı kimyasal ajanlar yoluyla diğer iki unsur
tarafından giderilemeyecek kadar ince kirliliği nötralize eder.
Havuz örtüleride filtrasyon sistemlerine yardımcı ve kirlenmeye karşı çok etkin bir önlem oluş-
tururlar.

KİRLENME RİSK OLUŞTURMA ETKİ GİDERİCİ UYGULAMA

Mineral Kökenli Tehlikesizdir Türbidite Filtre ile elimine edilir.
Kum Bulanık su
Kil
Toprak

Organik Kökenli Enfeksiyon odaklan olarak Yosun artışı ile bulanmış Filtre ile elimine edilir. +
Yaprak artış gösterebilirler yosun ve patojen mikroorganiz kimyasal ajanlarla nötralize
Böcek ve mikroorganizmaların malarla enfekte olmuş edilir.
Polen gelişimine uygun şartlar havuz suyu
Yosun hazırlarlar.
Bakteri
Mantar
Suda eriyik Direkt tehlike düşüktür. Uzun vadede suyun Kimyasal ajanlarla nötra
haldeki doğal
maddeler dengesinin bozulması söz lize edilir.+Kısmi su ilavesi ya-
konusudur ve mikroorga- pılır.
nizmalara beslenme ortamı
oluşur.

Tablo -1 Kirlenme Türleri Etki ve Karşı Önlemler

1.3. Filtreler
Havuz filtrasyon sistemlerinde filtreler vazgeçilmez unsurlardır.Filtre tanklarının içinde bulunan
filtreleyeci ortam üzerinden su geçişi esnasında suda bulunan partiküller burada tutularak suyun
berraklaşması sağlanır. Güvenilir olmak için filtre sistemleri tutmuş oldukları partiküllerin
kolayca dışan atılabilmesine olanak tanır özellikte olmaları gereklidir. Aksi takdirde tıkanma
fazlasının su geçişini engellemesi ve sistemin işleyişini nötralize etmesi söz konusudur.Bununla
beraber belirli seviyelerde kalan tıkanmanın normal olduğu ve hatta kum filtrelerinde bu duru-
munfiltrasyon hassasiyetini ve filtre performansını iyileştirdiğide unutulmamalıdır.Filtreler suda-
ki turbiditeyi bertaraf etmekte dezenfektan maddelerin işlevlerini etkin bir şekilde yapabilecek-
leri uygun ortam hazırlarlar.
Pratikte,özel havuzlarda uygulanan filtreler üç grupta sınıflanır.
- Kum filtreleri ( hydro - anthrasitli tiplerde dahil)
- Kartuşlu filtreler
- Diatomitli filtreler
Her üç tipte çeşitli yönlerden incelendiklerinde birbirlerine göre artı ve eksiler göstermektedir.
Bu durum daha net olarak TABLO - 2 de gözükmektedir.

82
 1.3.1. Kum Filtreleri
Hemen hemen her tip havuza uygun farklı kapasitelerde kolayca boyutlandınlabilen,dayanıklı
ve eskimeye kapalı filtrelerdir.Filtian maddenin ( kuartz kumu ) değişimi ortalama 5 senedir.Bu
nunla beraber her sene % 33 lük HCL ( 1 filtresi yetecektir) ile CaCO3 ve benzeri birikimlerin
gerekli olabilir.
ELEŞTİRİ: Haftada yaklaşık 0,5 - İm3 su sarfiyatı ( Ters yıkama) vardır.Fütrasyon inceliği
mükemmel değildir,optimal düzeydedir.
TAVSİYE : Düzenli olarak flokulan kullanılması hassas bir filtrasyon için gereklidir.
1.3.2. Diatomitli Filtreler
Diatomitli filtreler,mükemmel olmamalarına karşın filtrasyon inceliği bakımından en üst sınıfi
teşkil ederler,0,002 ila 0,005 mm çaplı partikülleri tutabilme özellikleri vardır ki,bazı büyük
bakteriler dahi bu tip filtrelerde tutulabilirler.Buna bağlı olarak bu tip filtrelerde flokulan kulla-
nımı gerekli değildir, hatta kullanılması halinde filtrenin birdenbire tıkanması söz konusudur.
Yüksek filtreleme kalitesinin yanısıra,düşük kimyasal madde tüketimi ve su sarfiyatının olma-
ması bu filtre tipinin belli başlı üstünlükleridir.
ELEŞTİRİ: Ekipman olarak hassastır ve diatomit şarjı belirli bir işletme maliyeti getirir.Çevre-
sel etkilerle fazla kirlenen havuzlarda filtrenin süratle tıkanması söz konusudur,gözeneklerin
çok küçük olmasıda dikkate alındığında suyun geçişi tamamen engellenir,bu durum bu tip filt-
relerin en büyük sıkıntısıdır,manometrenin sürekli takibi gereklidir.
TAVSİYE : Filtre seçimi yapılırken hesap sonucu bulunan ebadın bir üstünü seçmekte fayda
vardır.Dip temizliği yapılırken tıkanmaya karşı dikkatli olunmalı gerekirse filtre by-pass edile-
rek kanala direk süpürme yapılmalıdır. Sezon sonunda bütün elemanlar sökülerek itinayla temiz-
lenmeli ve kurutulmalıdır.
1.3.4. Kartuşlu Filtreler
Bu tip filtrelerin,az yer tutmalan,basit yapılı olmaları ve hassas filtrasyon yapabilmeleri ( 0,01
ila 0,02 mm) en büyük avantajlarıdır.
ELEŞTİRİ : Çevresel etkiler nedeniyle KİRLENME nin yoğun olduğu havuzlarda kullanılması
uygun değildir.Kartuşlann temizlenmesi genellikle çok başarılı netice vermez buna mukabil kar-
tuş yenilenmesi ise maliyetini yükseltecektir.
TAVSİYE : Dip temizliği yapılırken kartuşun özel bir file ile korunması,yada bazı firmaların
imalatında bulunan,sünger tipi kartuşların dip,süpürmesi esnasında kullanılması iyi neticeler
verir.
1.4. Filtrasyon Sistemin Diğer Elemanları
Boru sistemini besleyen pompalar hidrolik devrenin kalbi gibi çalışır. Geleneksel havuz pompa-
larında dizaynları gereği üç ana bölüm vardır,bunlar: ön filtre,pompa gövdesi,elektrik motoru.
Bazı pompalarda bu bölümler açıkça görülebildiği gibi monoblok tabir ettiğimiz daha kompakt
yapılı pompalarda vardır.Pompanın çalışması esnasında su ön filtreden girerek türbin bölümüne
ulaşır,türbinin dönüşü esnasında su pompa dışına doğru gönderilir.Bu işlev neticesi emiş tara-
fında bir vakum,çıkış tarafında ise bir basınç oluşur,bunun neticesi havuz suyunun dönüşümü
sağlanır.Emiş tarafındaki pompaya su akışının engellenmemesi pompanın sıhhatli çalışması açı-
sından öncelikle önemlidir.Pompanın çalışması esnasında manometredeki basıncın düşmesi bu
duruma işaret eden önemli bir bulgudur.Pompanın hava ile çalışmamasıda dikkat edilmesi gere-
ken bir diğer husustur.Modern pompalar " şelf priming" yani kendinden emiş özelliğinde olma-
sına rağmen havuzlarda emniyetli çalışma için pompaların su kotunun altında tesis edilmelerinde
yarar vardır.
Filtrasyon sistemi hidrolik devresi üzerinde yer alan diğer elemanlar ise şunlardır:
Skimmer : Su yüzeyindeki kirliliğin giderilmesi için tasarlanmış spesifik bir demandır.Pompa
vakumuna direk bağlanma sureti ile yüzeyden su emerek bu esnada yüzeydeki kirliliği özel se-
petinde toplar.Havuza açılan ağzında bulunan yüzer klape motorun çalışmadığı esnada skimmer
83
içindeki sepetin topladığı iri parçaların" havuza geri dönmemesini sağlar. Havuzun su
seviyesi skimmerin havuza açılan ağzının en az yansında olması gereklidir.Aksi takdirde
pompa hava emecektir.

Kum Filtreleri Kartuşlu Filtreler Diatomitli Filtreler

Filtre edici ortam Yaklaşık 0.5 mm Bir büyük veya birden 0.005 mm diatomit
granülasyonlu kuvarz fazla küçük kıvnmlı özel pudrası
kumu kartuş

Filtrasyon inceliği 20 - 40 micron 10-20 micron 2 - 5 micron

Haftalık bakım Ters yıkama Durulama Diatomitin tekrar

Fırçalama süspansiyon hale
getirilmesi

Sezonluk bakım Asitle muamele Asitle yıkama Filtrenin yeniden

diatomitle beslenmesi

Filtrasyon Flokulasyon Daha hassas kartuş Filtrasyon hassastır

inceliğinin kullanılması gerekli değildir.
arttırılması
Maksimum geçiş 50 m3 /h / m2 2m3/h/m2 4 - 5 m3/h / m2
hızı

Çalışma ömrü Kum hemen hemen hiç 1 - 2 sezonda bir kartuş

aşınmaz ortalama 6 değiştirilir. Havuzun işletme
senede bir değiştirilir. sonuçlarına göre
1 - 3 ayda bir
diatomit şarjı
yenilenir.
Tesis maliyeti Ortalama Düşük yüksek

İşletme maliyeti Haftada 0.5 - 1 m3 Kartuş temizliği ve Tıkanma takip

su harcanımı ve sürekli yenileme maliyeti edilmelidir. Aşın toz
flokulan kullanımı vardır vardır. Tıkanma takip ve polenlere karşı
edilmelidir. işletmede hassastır.

Otomasyon Presostat veya Pratikte çok zordur. Pratikte çok zordur.

kronolojik
kontrollü vanalarla
mümkündür.

Tablo 2- Filtre tiplerinin karşılaştırma tablosu.

84
 Dip Süzgeci: Havuzun en derin noktasında bulunur. Hem filtrasyon amaçlı hemde temizlik ve
bakım esnasında kullanılır.
Süpürge Emiş Nozulu : Tercihan havuzun pompaya en yakın uzun kenarının ortasında ve su
kotundan kolay uzanabilmek için 30 cm aşağıda konulmalıdır.Manuel süpürgenin hortumu bu
nozula bağlanır. Bağlantının kolay yapılabilmesi için hortum ucundaki adaptörle uyumlu konik
tipler avantajlıdır.
Teiniz Su Besleme Nozulu : Hidrolik devrenin havuz istikametindeki son elemanıdır.Filtras-
yon sisteminin hazırladığı havuz suyu bu ağızlardan havuza döner/Ucunda 360 ° dönebilen ro-
til tipi başlık vardır. Bu başlıklar suya yön verebilir,yüzeye yönlendirilmesi tercih edilmelidir.
1.5. Filtrasyon Sisteminin Kapasitesinin Hesaplanması
Özel havuzlarda tesis edilen filtrasyon sistemlerinden beklenen havuz suyunun berrak,dezen-
fekte ve hatta dezenfektan özellikte,su parametreleri uygun sıcaklığının konfor şartlanın karşı-
lar seviyede olmasıdır. Giriş bölümündede bahsettiğimiz gibi genel kullanımlı havuzlardan farklı
olarak bu tip havuzlar sadece aile bireylerinin kullanımı için tasarlanmış,ticari ve sosyal beklen-
tilerin kural olarak genelde söz konusu olmadığı havuzlardır. Sektörün geleceğinin bu tip havuz-
ların maliyetlerini ulaşılabilir seviyelere çekmekte olduğu çoğunlukça kabul gören bir gerçek ol-
makla beraber; malzeme seçimi ve sistem konfigürasyonlannda yapılması gerekli optimizasyon-
lar hiçbir zaman performansı kısıtlı ekipman,az güvenilir sistem sonuçlarını beraberinde getir-
memelidir.
Filtrasyon sisteminin boyutlandınlmasında çevrimin hesaplanması öncelikle önem taşır.Havuz
suyunun tamamının filtre üzerinden bir kez geçirilmesi çevrim olarak adlandırılır. Çevrim dikka-
te alındığında iki karakteristik büyüklük önemlidir:
- Bir çevrim için gerekli süre
- Günlük filtrasyon süresi
Filtrasyon sisteminin güçlü olduğu oranda havuzun çevrim zamanının kısalacağı aşikardır.Böy-
lelikle sistemin bir günlük çalışması esnasında daha fazla çevrim elde edilecektir.Filtrasyon sis-
temi debi değeri olarak alt sınırda seçildiği takdirde filtreden su geçişi belki etkin fakat yavaş o-
lacaktır,buda günlük filtrasyon süresinin daha uzun tutulması gereğini doğuracaktır.Bir çevrim
için gerekli süre konusunda yaygın olarak 4 - 8 saat arası seçimler çeşitli norm ve standartlarda
yer almakta ve havuzun projelendirilmesi mühendis veya firmanın tercihi olmaktadır.Kullanıcı
sayısı,çevre faktörü,bulunulan klima,müşteri tercihi gibi unsurlar bu tercihte rol oynamaktadır.
Burada akıldan çıkarılmaması gereken husus şudur : Mühendisliğin tüm sahalarında olduğu gibi
filtrasyon sisteminin boyutlandırılmasındada yapılan mühendisilik seçimi daima iyiye dönük ve
güvenirliliğin ön planda olduğu yönde olmalıdır. Çevrim zamanı olarak özel havuzlarda 6 saat
seçimi pek çok normun uygun gördüğü doğru bir seçimdir. Ancak burada dikkat edilmesi gere-
ken konu pompa kapasitesinin belirlenmesinde nominal debi ile pratikte sağlanan gerçek debi-
nin birbirinden ayırtedilebilmesidir.Filtrasyon sistemi hidrolik devresinde pompa tarafından ha-
vuzun belli noktalarından emilen suyun filtre üzerinden geçirilerek havuza geri döndüğü bir ka-
palı çevrim söz konusudur.Filtreler hangi tip olursa olsun,işlevleri gereği sudaki partikülleri tut-
mak sureti ile yavaş veya hızlı,az veya çok tıkanmaya uğrayacaklardır. Bu tıkanmanın doğal so-
nucu olarak filtrede oluşan direnç hidrolik devreye bir manometrik artış olarak yansıyacaktır.
Pompa kısma eğrilerinden bildiğimiz gibi manometrik artış debide azalmayı beraberinde getir-
mektedir.Boyutlandınlan filtrasyon sisteminde tesbit edilen Hm manometrik değeri havuzun
kendine özgün hidrolik devresinin filtre temiz iken pompaya getirdiği toplam yük kaybıdır.
Filt e temiz iken tesbit edilip bir kenara not edilmesi gereken bu spesifik değer filtrenin partikül
tutmaya başlamasıyla gittikçe artacak ters yıkama ihtiyacının belirlendiğinde maksimum değeri-
ni bulacaktır. İşletme sonuçlarıyla sabitlendiği gibi ters yıkama ihtiyacının belirlendiği bu mano-
metrik artışlar yaklaşık % 30'a tekabül etmektedir.Bu nedenle 6 saatlik çevrim zamanı seçimi

85
en kritik şart olan ters yıkamadan hemen önceki filtrenin maksimum tıkandığı koşulu sağlamalı-
dır.Bir örnek vermek gerekirse toplam su hacmi 72 m3 olan bir havuz için 6 saatlik çevrime
denk gelen 12 m3 /h kapasiteli bir pompa seçimi yaptığımızda gerçekte filtre işletme süresinin
büyük bir kısmında 9 - 12 m3 /h arası bir debide çalışacaktır.Buda yapmış olduğumuz 6 saat se- j
çiminin işletme süresinin büyük bir çoğunluğunda sağlanamaması sonucunu getirecektir.Halbu- /
ki % 30 luk bir kapasite fazlası öngörülerek yaklaşık 15 m3 /h lik bir pompa tercih edilmesi ha-
linde bu durum tersine dönecek ve en kritik koşulda filtre üzerinde 12m 3 /h lık bir su geçişi el-
de edilecektir
Çevrim süresi kadar önem taşıyan bir diğer konu ise filtre boyutlandmlmasıdır.Filtreden su ge-
çişinin yavaşladıkça filtrasyon etkinliğinin artacağı unutulmaması gereken bir konudur. Çeşitli
filtre tipleri ile ilgili farklı filtre geçiş hızlan kabul görmektedir. Özel havuzlarda kum filtreleri
için kabul edilen maksimum geçiş hızı beher m2 den 50 m3 /h dır.Bu değer diatomitli filtrelerde
5 m 3 / h / m2, kartuşlu filtrelerde ise 2 m3 /h /m2 dir.Bir örnek vermek gerekirse 10 m3 /h lik filt-
rasyon debisinin gerekli olması halinde kum filtresinde 0.2 m2 filtre kesiti,diatomitli filtrede 2m2 j
kartuşlu filtrede ise 5 m2 gereklidir.Üst sınır değerine yakın noktalarda yapılan seçimlerin kritik /
işletme şartlan ve performans düşüklüğü getireceği dikkate alınarak iyi mühendisliğin gereği
olarak emniyetli seçimlerin yapılması genel olarak tavsiye edilir.
Filtre ve pompa seçimi dışında hidrolik devre elemanları üzerinde bazı önemli değerler dikkate
alınmalıdır.Boru devresi içinde akışkan hızının maksimum değeri 2.5 m /sn (basınç tarafi) emiş
devrelerinde 1-1.5 m/sn, besleme nozullannda püskürtme hızı 3 m/sn emiş süzgecinde
0.3 m/sn olmalıdır.Tüm bunlann dikkate alınması sorumsuz çalışan performansh,güvenilir ha-
vuz sistemlerini beraberinde getirecek, sektörün saygınlığını ve prestijini arttıracaktır.
2. Özel Havuz Filtrasyon Sistemlerinin İşletme Esasları
2.1 Günlük İşletme Süreleri j
Filtrasyon sisteminden alınan verim sistemin yeterli büyüklükte boyutlandınlması kadar günlük /
işletilme süresi ile de ilgilidir.Filtrasyon katı partiküllerin bir kısmını elimine eder. Organik artık-
lar havuz çanağında kaldığı takdirde oksidan ve dezenfektan maddelerin etkilerini azaltacaktır.
Enfeksiyöz mikroorganizmalann gelişmesi katı partiküllerden olduğu kadar eriyik haldeki orga-
nik maddelerin sebep olduğu organik kirlenmeye bağlıdır.Bu gelişmenin düzeyi öncelikle havuz
suyu ısısının derecesi ile daha sonra ise havuzu kullanan kullanıcı sayısı ile doğrudan ilişkilidir.
Özel havuzlarda yüksek sezonda günlük iki çevrim sağlanması güvenli bir işletme için doğru
sonuçlar veren bir uygulamadır.Bununla beraber sıcaklığa bağlı olarak bazı sayısal değerler ifa-
de edilebilir.
10° C altında : Enfeksiyon riski ve yosun gelişimi hemen hemen yoktur. ş
10° - 15° C : Riskler sınırlıdır,günlük 2 - 4 saatlik işletme süreleri yeterli olur. /
15° - 18° C : Mikroorganizma gelişimi yavaştır,6 saatten az olmamak üzere günde bir çev-
rim sağlanması yeterlidir.
18° - 22° C : Su ısısındaki 1° C lik her artış için ilave 1 saat öngörülmelidir.
23° C den itibaren : Mutlak surette günde iki çevrim sağlanmalıdır.
Kullanıcıların etkisi ise aşağıdaki şekilde formüle edilebilir:
3
Her yüzücünün 3 m su kirlettiği kabulü ile işletme süresine ilave edilecek zaman aşağıdaki gibi
hesaplanır:
T = 3xN / Debi
Burada N kullanıcı sayısını ifade etmektedir. j
Örnek : 70 m3 kapasiteli pompa debisi 15 m3 /h olan bir havuzda 22° C su sıcaklığında,4 yüzü- /
cünün kullanması halinde filtrasyon sisteminin günlük çalışma süresi şöyle bulunur:
6 h + 4 h + 12 / 15 = 10 h 48 min ( yaklaşık 11 saat)
Filtrasyon sisteminin tercihan gün içinde çalıştıniması uygundur çünkü gün ışığının özellikle yo-
sun gelişimi üzerinde etkileri fazladır.Bu gelişim sistemin çalışmasıyla oluşan su hareketi ile bü-

86
yük ölçüde engellenecektir.
2.2. Manometre Kontrolü
Havuzlarda hidrolik devre üzerindeki pompa ile filtre girişi arasında konumlandırılan manomet-
renin sistemin işleyişi ile ilgili verdiği hayati bilgiler vardır.Bunlann değerlendirilmesi manomet-
renin düzenli takibine bağlıdır. İyi bir montaj kolay görülebilir bir yere monte edilmiş ve hassas
çalışan,okuma skalası sistemin işleyiş değerlerine uygun bir manometreyi gerektirir.
Manometredeki yüksek basınç :
Burada sözü edilen yüksek basınç filtre temiz konumda iken ölçülmüş ve ölçüm yapılan havu-
zun hidrolik sisteminin özgün bir değeri olarak kabul edilen manometrik değerin üzerindeki
basınçlardır.Muhtemel nedenler şunlar olabilir:
Filtre tıkalıdır,az veya çok olabilir,ters yıkama kararını operatör veya otomasyon sistemi verir.
Basınç devresinde kapalı bir vana vardır.
Boru devresinde kalkerleşme nedeni ile çeper daralmaları olmuştur. (PVC borulu devrelerde
sıklıkla rastlanmaz.)
Bulunması gereken bir dış etki ile basınç devresinde tıkanma
Manometredeki düşük basınç :
Pompanın ön filtresindeki tıkanma
Skimmer filtresindeki tıkanma
Pompa fanının aralıklarındaki tıkanma
Emiş devresinde hava karışımı
Havuz su seviyesinde düşme
Emiş devresi üzerinde kapalı vana
Manometre konusunda iki uyan unutulmamalıdır:
- Pompa veya skimmer filtrelerinde meydana gelen tıkanma aynı anda tıkanmış bir filtreyi
maskeleyebilir.
- Havuz su seviyesine bağlı olarak sistem kapalı ikende manometre sıfirdan farklı bir konumda
duracaktır.
2.3. Su İlavesi
Su ilavesi havuzda yöntem olarak kabul edilmemekle birlikte kirlenmeye karşı alınabilecek ted-
birlerden biridir.Kişi başına 30 İt / gün taze su ilavesi uygulanmalıdır.Organik kirliliğin yüksek
seviyeye çıktığı durumlarda havuzda konsantrasyonların normal seviyeye ineceği düzeyde su
boşaltılarak taze su ilavesi su parametrelerin normale dönmesini sağlayacaktır. Stabilizan ihtiva
eden organik klorların uzun süreli kullanıldığı havuzlarda siyanürik asit ölçümleri düzenli yapı-
larak siyanürik asit seviyesinin kabul edilen seviyenin üzerine çıkması önlenmeli,çıkması halinde
ise yine taze su ilavesi ile normal seviyelere inilmelidir.Tüm bunların yanısıra genel bir teamül
olarak yüzme havuzlarının sularının tamamının 2 - 3 senede bir yenilmesi faydalı bir uygulama-
dır.
3. Özel Havuzların Filtrasyon Sistemlerinin Bakımı
Doğru projelendirilmiş ve işletme esasları dikkate alınarak çalıştırılan havuzlar su kalitesinin gü-
venilirliği ve sistem performanslılığı açısından tatmin edici sonuçlar sağlayacaktır.Kullanılan
ekipmanın verimli ve ömürlü çalışması ise bakımda belirli konularda hassasiyet göstermekle
mümkündür.
3.1. Haftalık Bakım
Özel havuzlarda genellikle on aşamalı bir haftalık bakım programı uygulanır.
1 - Çevre Bakımı: Havuzun çevresinde kullanıcılar tarafından kullanılan güneşlenme terası
çevre etkileride dikkate alınarak en az haftada bir kez fazla toz kaldırmadan ve havuz kenarın-
dan başlayarak dışarıya doğru süpürülmeli kaplamaların arasında bulunan derzler fırçalanmalı-
dır.

87
 2 - Su kesimi çizgisinin fırçalanması: Skimmerli havuzlarda su kesiminde oluşan izin düzen- /
li olarak haftada bir kez fırçalanması gerekli halde anti- kalker veya anti-gres malzemeler kulla-
nılmalıdır.Bazen su seviyesinin 1 - 2 cm düşürülmesi daha kolay temizlenmeyi sağlayabilir.PVC
kaplamaları havuzlarda bu temizlik yapılırken korozif malzemeler kullanılarak kaplamanın tah-
rip edilmesi yapılacak ciddi bir hatadır,çünkü lekeleri başlangıçta temizleyebilsek dahi dokuda >
oluşan aşınma zaman içinde çok daha çabuk ve aşın bir kir tutmaya zemin hazırlayacaktır. /
3 - Yüzey kepçesi ile temizlik : Havuz yüzeyinde gözle görülebilir yaprak benzeri partiküller-
den kurtulmanın en kolay yolu kepçe ile almaktır.Bunun dışındaki diğer tüm yöntemler en azın-
dan daha zahmetlidir.
4 - Dip süpürgesi ile temizlik : Dip süpürgesi ile temizlik özellikle açık havuzlarda mecburi
bir işlemdir.Bu işlemin en az haftada bir kez yapılması havuz iç kaplamasının yapısına görede I
değişiklik göstermekle beraber yosun benzeri istenmeyen oluşumlann yerleşmesine engellemek
açısından önemlidir.Filtrasyon sistemlerinin pompalannın genellikle 6 m3 /h ten küçük seçilme-
mesi istenir.Daha küçük pompalar dip süpürme işleminde güçlük yaratacaktır.Fazla güçlü pom-
palarda ise vakum üzerinde diğer devrelerinde vanalan kısmen açılarak süpürgenin rahat çalış- j
ması sağlanmalıdır.Dip süpürgesi esnasında ön filtrelerin ve filtre manometresinin dikkatle
takibi,özellikle diatomitli ve kartuşlu filtrelerde filtreyi koruyucu tedbirlerin alınması gereklidir.
5 - Skimmerlerin bakımı: Haftada bir kez skimmer sepetlerinin temizlenmesi skimmerin iç
yüzeylerinin gerekirse deterjan esaslı malzemelerle silinmesi, yüzer klapenin menteşesinin hare-
ketini engelleyen bir artık veya parçanın olup olmadığı kontrol edilmelidir.Bu işlemler esnasında
filtrasyon sistemi kapalı olmalıdır.
6 - Pompa ön filtresinin temizlenmesi: Pompa kapalı iken giriş ve çıkış vanalanda kapatıl-
mak sureti ile filtre sepeti sökülerek temizlenmeli tekrar hassas bir şekilde takılarak filtre kapağı
sızdırmayacak gibi kapatılmalıdır.
7 - Filtrenin bakımı: Kullanılan filtre tipine göre değişiklik göstermekle beraber yıkama veya j
ters yıkama olarak adlandırılabilecek bu işlem sistemin performansı ve sorunsuz işleyişi için ha-
yati önem taşımaktadır. Bu konuda başvurulacak ilk kaynak imalatçı firmanın tavsiye ve talimat-
larını içeren klavuz olmalıdır.
8 - Filtrenin düz yıkanması: Özellikle kum filtreleri için geçerli olan bu işlemde hem ters yı-
kama ile kabaran kum yatağının tekrar yerleşmesi hemde filtre ve boru devresi içinde kalan yı-
kama artıklannın havuza ulaşması amaçlanmaktadır.Her ters yıkama sonrası yapılması gerekli-
dir.
9 - Suyun analizlerinin yapılması: Günlük yapılan klor ve pH ölçümlerinin yanısıra haftalık
aralıklarla ve kaydedilerek havuz suyunda siyanürik asit seviyesi,toplam sertlik,toplam
alkalinite,toplam klor parametreleride ölçümlenmelidir. i
10 - Dozajların ayarlanması: Yine günlük olarak yapılan dezenfektan ve pH seviyeleri ayar-
lamalannın yanısıra filtrasyon sisteminde kullanılan teçhizatın özelliğinede uygun olarak hafta-
lık kapsamlı analiz neticesi çıkan değerlerin gerektirdiği düzenlemeler yapılmalıdır.

88
tmmob
makina mühendisleri odası

Bu bir MMO yayınıdır. MMO, bu makaledeki ifadelerden,

fikirlerden ve toplantıdan çıkan sonuçlardan ve basım
hatalarından sorumlu değildir.

YÜZME HAVUZU SULARININ

ARITIMINDA KULLANILAN DERİN
YATAK (HACİM) FİLTRELERİ

Mak. Yük. Müh. Hikmet DURUSOY

DURTES MÜHENDİSLİK

MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI

BİLDİRİ NO :6
89
 Havuz suyu arıtımında çok önemli bir yeri olan filtrelerin genel bir tanımı yapılmış
ve standartlara uygun en çok kullanılan ve üretilen, derin süzme yataklı kapalı filtrelerin
teknolojik bilgileri sunulmuştur.

FİLTRASYON (SÜZME)

Filtreleme, sıvı içerisine karışmış katı maddelerin poröz bir ortamdan geçirilerek,
katı maddelerden anndınlmasıdır. Filtreler fıltrasyon tekniğin halamından aşağıda
belirtilen şekilde smıflandırabilir.

I- Süspansiyon maddeler, deliklerden büyükse, filtre sathında tutulabilirler. Bu

filtreleme sistemine satıh filtrasyonu denir (Izgaralar, delikli süzgeçler).

II- Filtre üzerindeki delikler takviye maddelerle kalınlaştırılarak küçültülür ve daha

ince süspansiyon maddelerinin tutulmalarını sağlıyorsa takviye yataklı satıh
filtrasyonu denir (Bobin,kartuş, seramik filtreler).

III- Filtreler üzerindeki delikler takviye poröz süspansiyon maddelerle küçültülür ve

daha ince süspansiyon maddelerinin tutulmalarını sağlıyorsa, yardımcı takviye
yataklı satıh filtrasyonu denir (Diotomat, (Kizelgur Filtreler)).

IV- Süspansiyon maddeler poröz bir kitle içerisinde derinlemesine tutuluyorlarsa

buna hacim veya derin yatak filtrasyonu denir.(kum, antrasit, bims, aktif
kömür, iyon değiştirici filtreler)

HAVUZ SUYU SİRKÜLASYON FİLTRASYONU

Sirkülasyon Filtrasyonu iki ana fonksiyona sahiptir.

1- Etkin mekanik filtrasyon ile, bulanıklığı, kirliliği hatta mümkün olduğunca bakteri
ve mikroplan sudan uzaklaştırmak.

2- Temizlenmiş, kristal berraklıktaki suyu, havuzda bulunan hafif kirlenmiş suyla

devamlı karıştırmak, suyun yoğunluğunu azaltmak havuz suyunu da berrak ve
sağlıklı bir su haline getirmektir.

Yukarıdaki anlatımdanda anlaşılabileceği gibi, kapalı devre sirkülasyonun da

havuz suyu kirliliği, havuza giren insanlar ve çevrenin etkisi ile bağlantılıdır. Sağlıklı
bir suyun temini ve salgın hastalıkların yayılmasını önlemek için, yasalar, umuma açık
havuzlann antma şartlannda, özel havuzlara oranla daha katı kurallar koymuşlardır Bu
şartlardan filtrelerde etkilenmekte, dolayısıyla umuma açık havuzların sularının
sirkülasyonun da kulanılan filtrelerin yapımıda özel şartlan gerektirmektedir. Alman
standarttan umuma açık havuzlarda kullanılan, Diotomat filtreler ile derin yataklı
filtrelerin imal ve şartlann standartlanna almıştır.

91
DERİN YATAKLİ FİLTRASYONUN G E N E L MEKANİZMASI

Su, tiltrasyon malzemesi tabakası içinden geçtiği zaman askı ve kolloidal

maddelerin hemen hemen tamamı tutulur; kimyasal özelliklerden bazıları değişir ve
içindeki bakterilerin miktarı azalır.

Bu netice bellibaşh dört olayın etkisi ile meydana gelir (Şekil 1).

• Mekanik Süzülme,
• Çökelme ve Adsorpsiyon, (Yüzeysel Çekim)
• Elektriksel Etkiler
• Biyolojik Değişiklikler,

Üitckı
e se
ve bıyolç,ıU etki-
nin ustun oltfucju
tubuka

10VUZU •)
Dibe .. /
COkmuş
ianeler
Kum •
tenesi \ çekme, elek-
Çökelime / trobtotık etki.
ve mekanik
süzme

Soların su-x N \
zulerek akışı V^ J qe<;emeıJıqf.
i;inmekanik olaruK
Yüzeye yapış- ,_ t u t u l a n taneler
mış taneler
ur tabakası

Şekil 1: Suyun kum filtrelerinde süzülmesini sağlayan

unsurların genel ve şematik görünüşü

Mekanik süzülme suretiyle su içinde bulunan kaba taneler, filtran malzeme

tabakasının üst kısmında, filtran malzeme tanelerinin birbirine temas ettiği kenarların
arasında ise her büyüklükteki askı maddeler mekanik olarak tutulur. Bazı küçük taneler
ile bakteriler çökelme, adsorpsiyon ve elektrostatik çekim neticesinde tutulur. Kum
taneleri arasındaki küçücük boşluklar birer çökeltme havuzu gibi çalışır ve su
içerisindeki kolloidal taneler ile bakteriler, yer çekimi, parçaların kitlelerinden dolayı
birbiri arasındaki çekme kuvveti ve taneler üzerindeki değişik elektrik yüklerinden
meydana gelen manyetik kuvvet tesirleri altında birbirlerine yapışıp büyüyerek bu
havuzlar içerisindeki tanecikler üzerine çökelirler. Filtran malzeme tanelerinin
yüzeyinede çökelen asta maddelerinden dolayı jelatinimsi bir tabaka meydana gelir ki
buda, askı maddelerinin daha kolay tutulmalarını sağlar.

92
FİLTRAN MALZEMELER

Filtran malzemeleri aşağıda belirtilen fiziksel özellikleri ile tanımlanırlar.

1- Tane Büyüklüğü ve Dağılımı: Filtran malzemenin 4 saat 120 °C

kurutulduktan sonra kalibreli bir seri elekten geçmeyen kısmının tartılması ile
saptanır.
2- Tane Sınıfı: İki elek arasında kalan yığındır.
3- Efektif Büyüklük: Diyagramın %10 bölümüne uyan kısmıdır. (Şekil: 2)

60

c
w

/ Ağri-l
/ / Kırılmadan evvel
E
c / / 9rill:
V / / Kırılmadan sonra
a»
c
aı / Kırılganlık:
/ Kay.pV.^-10)
üî
10
Elçk qöz acık lığ
/ /
Tane büyüklüğü

Şekil 2: Filtran Malzemenin Kırılganlık Grafiği

4- Düzgünsüziük Sayısı: Diyagramın % 60'lık bölümü ile %10'luk bölümünün

oranıdır, yani elekten kütlece geçen miktarın oranıdır. Oran 1,3 ile 1,6 arasında
bulunmalıdır.
5- Kürelik Özelliği: Tane alanının, tam küre alanına oranıdır.
6- Kırılma Özelliği: Kırılma deneyinden sonra elekten geçen miktarın
yüzdesidir.
Kayıp yüzdesi 10:9 . (x-10) olarak değerlendirilir. (Şekil: 2)
7- Asite Karşı Dayanıklılık: 24 saat beklemedeki % 20 tuz asidinde ki zayiat
olup zayiat % 2'yi geçmemelidir.
8- Kuru Yoğunluk: Dökme (gevşek) malzemenin birim hacminin kütlesidir.
gr/cnr kg/m3
9- Islak yoğunluk: Yıkama işlemi ve süzmeden sonra birim hacmin kütlesidir
gr/cm* kg/m3

93
 Ayrıca Antrasit, Aktif kömür, Bims gibi fıltran malzemeler nem, adsorpsiyon,
klor emme, artık kül miktarları, gibi değerleriyle de tanımlanmaktadırlar.

1- Silis Kumu ve Çakılı

Silis kumu ilk kullanılan filtrasyon malzemesi olup, bugün hala ana filtrasyon
malzemesi olarak kabul edilmektedir. Buna neden maliyetinin nisbeten ucuz olması,
kolaylıkla temin edilebilmesi ve bu malzeme ile ilgili yeierli miktarda tecrübeye sahip
olunmasıdır.

Filtrelerde kullanılan kum ve çakıl genellikle %90-98 silistir. Standantlar %90'dan

aşağı silis içeren keza konkasörden çıkan kınk kumun kullanılmasına müsade
etmemektedirler. Kumun tane yoğunluğu 2500-2700 kg/m3 dökme yoğunluğuda 1550-
1600 kg/m3 tür.

2- Hydroantrasit

Hydroantrasil + Antrasit kömürünün, kırılarak granüle edilmesi, termik işlemden

geçirilerek yoğunluğunun azaltılması ile elde edilmektedir. Genel olarak sanayide su
arıtımında deminirilasyon filtrasyonunda, su filtralizasyonunda üst filtrasyon malzemesi
olarak kullanılmaktadır. Yüzme havuzlarında genel olarak kullanılan iki tip
hydroantrasitin özellikleri aşağıda verilmiştir.

Hydroantrasit N
a- Tane büyüklüğü ve dökme yoğunluğu 0,6-1,6 mm 730 kg/m3
b- Tane büyüklüğü ve dökme yoğunluğu 1,4-2,5 mm 720 kg/m3
c- Tane yoğunluğu 1450 kg/m3
d- Porozitesi % 8,5

Hydroantrasit H
a- Tane büyüklüğü ve dökme yoğunluğu 0,6-1.6 mm 500 kg/m3
b- Tane büyüklüğü ve dökme yoğunluğu 1,4-2,5 mm 480 kg/m3
c-Tane Yoğunluk 1650 kg/m3
d- Porozitesi % 48,5

3- Bims

Bims volkanik bir malzeme olup, % 90 amorf silistir. Asit ile yapılan denemede
zayiat % 2'nın altında kalmıştır. Literatürlerde bilgi bulunmamasına rağmen fiziksel
özellikleri, poröz bir malzeme olan Hydroantrasit'e benzemektedir. Havuz filtrelerinde
1,6-2,5 mm tane büyüklüğünde üst filtre malzemesi olarak kullanılmaktadır.

• Tane Büyüklüğü 1,6 - 2,5 mm

• Dökme Yoğunluğu 600 kg/m3
3
• Islak Yoğunluğu 800 kg/m

94
4- Aktif Kömür

Aktif kömür, kömürün termal yolla aktif hale getirilmesi ile elde edilmektedir.
Yüzme havuzu sularının , klor, klor bileşiklerinden, keza ozon işleminden sonra artık
ozon ve ozon bileşiklerinden arındırılmasında kullanılmaktadır. Granüi halinde
filtrelerde kullanılmakta, toz olarak klasik derin yataklı filtrelere veya kiselgur filtrelere
verilmektedir.

A- Granüi Aktif Kömür

• Tane Büyüklüğü 1,6-2,5 mm

• Dökme Yoğunluğu 460 kg/m3
• Toplam Alanı 1000 m 2/gr.

B-Toz Aktif Kömür

• Tane Büyüklüğü 40 - 65 u mm
• Dökme Yoğunluğu 460 kg/m3
• Toplam Alanı 1000m 2 /gr

KİRLİLİĞİN İŞLİYEBİLECEĞİ YATAK DERİNLİĞİ

Kirliliğin filtre yataklarına işleme derinliği, sudan alınması istenen kirlilik, yapıcı
maddelerin bileşimi, yoğunluğu, durumu ve suda istenmeyen maddelerin filtrasyonda
tutulmaya karşı ölçülebilen reaksiyonlarına bağlıdır. Bunlar;

• Süzme hızı,
• Tanelerin çap ve bunların derinliğe göre değişimi,
• Tanelerin sıkışma durumu yahut porözitesi,
• Suyun sıcaklığı,
• Filtre yatağında müsaade edilen kirlenme yük kaybı ile toplam yük kaybı,

FİLTRE HIZI ve YATAK DERİNLİĞİ

Filtre hızı laminer bir akımı bozmayacak şekilde seçilmelidir.Türbülans akımda,

filtre yatağına çöken kirlilikler, yerlerinden koparlar ve yeniden kirliliğe neden olurlar.
Hızlı filtrelerde süzme hızı 4-20 m/h dir. Kirliliğin çok az olduğu bazı hallerde (yüzme
havuzu suyu gibi) bu hız 50 m/h hıza kadar çıkarılmaktadır. 1997 yılında yeniden
düzenlenen DİN 19643 normunda, filtre hızı max 30 m/h olarak kabul edilmiş, 1984'te
yayınlanan DİN 19643'de çift yataklı filtrelerde kabul edilen 50 m/h hız, son yayında
30 m/h hıza düşürülmüştür. Degremont, yüzme havuzu suyu filtrelerinde, tek yataklı
filtrede 40 m/h, çift yataklı filtrede (kum+bims, kum+antrasit) hızı 55m/h'e çıkarmıştır.

Belirli iriliğe sahip bir filtre yatağının yüksekliği kademe kademe arttnldığında,
süzülen suyun bulanıklığında bir noktadan sonra daha fazla bir iyleşme olmaz ve bu
yatak yüksekliği, gerekli yatak yüksekliği olup, bu derinlik aynı zamanda minumum
basınç kaybı verir.

95
 Fıltran mal/eme suyla yelen dokların tutulmasını sağlıyacak özellikte olmalıdır.
Diyer taraftan fıltran malzeme filtre çalışma süresinin uzun olmasını sağlamalı ve filtre
yıkandığı zaman, çamurlar taneler üzerinden kolayca atılabilmeli, yapışıp kalmamalıdır.
İnce fıltran malzeme pıhtıların geçmesine mani olur ve gayet berrak su verir, fakat filtre
uzun zaman çalışamaz hemen tıkanır. Buna göre ince taneli malzeme yerine daha iri
taneli fıltran malzemeden, daha derin bir yatak kullanmak, iki yıkama arasında daha
fazla su süzülmesini sağlıyacağından daha ekonomiktir. Yatak derinliğini büyütmek
hem yıkama suyu sarfiyatına hemde ilk inşa masraflarını artıracağından, bir sının vardır.
Filtrelerde yatak derinliği filtran malzeme iriliğine bağlı olarak, normal filtrelerde 800
mm. ile 2500 mm hatta, daha fazla derin seçilmelerine karşılık, yüzme havuzu suyu
filtrasyonunda DİN 19643'e göre ^1200 mm, Degromont'a göre 900 mm, ev tipi özel
filtrelerde derinlik 250 mm ile 600 mm arasında değişmektedir.

FİLTRAN MALZEME TANE İRİLİĞİ

Süzme yatağındaki fıltran malzeme homojen olmalıdır. Ancak bu sayede filtran

malzeme yatağının alt kısmıda üst kısmı kadar etkili olabilir. Diğer taraftan çeşitli
büyüklükteki fıkran malzeme taneleri; ters yıkanması sonunda kendi aralannda
yukandan aşağı inceden kalına doğru ince kum taneleri yukarıda kalın kum taneleri
aşağıda olmak üzere tabakalaşır. İnce kum taneleri yukanda kalması, sudaki maddelerin
filtre içine nüfuz etmeden satıhta tutulmasına, filtrenin çabuk tıkanmasına neden olur.
Basınç düşümü temiz filtrede yatak yüksekliği ile orantılı artar şada, kirlenmenin
seyrine bağlı olarak basınç düşüm eğrisi değişik parobol eğrileri gösterir. Şekil: 3-4.

FİLTRE

SU

mss olarak yutaktaki basınç

Oegromonl-Handbuch

1 fimi i fi Ura yatanında basınç seyri

I Kirltnmis filtre yatağında besme seyri
3 Kirlerimi* filtre yatağında basınç seyri
8C Tıkanmış yatakta basınç kaybı
Taranmış bölüm yataktaki aksi basınç göstermektedir.
Şekil 3: Homojen Olmayan bir Filtre Yatağında Basınç Seyri
96
 FİLTRE
A A' 1 T«miz filtre yotoğındo basınç seyri
2 Kirlenmiş filtrt yotogında bosınç seyri
3 Kirttnmis vt 2 m basınçta, tıkanmış bir
SU yotokta basınç soyri
E
o

1
3 B

O
10

mss olürak yataktoVı

Degromont Handbuch

$ekil 4: Homojen bir Filtre Yatağında Basınç Seyri

Üst fikrasyon tabakasının çabuk tıkanması önlemek ve fıltrasyon süresini uzatmak

için;

1- Filtre yatağını kabartmadan yatağın hava+su kombine yıkanmasını sağlamak,

(Yatak homojenliğini bozmadan)
2- Süzme tabakası üzerine yoğunluğu az ve kirliliğin derinlemesine nüfuz ettiği,
yıkama esnasında konumu değişmiyecek, daha iri taneli fıkran malzeme
kullanmak

Genel olarak üst fıltrasyon malzemesi antrasit ve bims'tir. Bims katalitik etki
dışında, hydroantrasit'in tüm özelliklerini taşımaktadır. Antrasit fıkran malzemenin üst
yatak olarak kullanılmasi ile aşağıda belirtilen faydalan sağlayabiliriz.

1- Filtre hızının artırılabilmesi,

2- Yıkama suyunun daha az olması,
3- İki yıkama arasındaki çalışma peryodunun daha uzun olması,
4- Adsorpsiyon özelliği nedeni ile artık klor bileşiklerini kısmen tutabilmesi,
5- Suda katalitik etki göstermesi,

97
FİLTRAN MALZEME TANE BÜYÜKLÜĞÜ SEÇİMİ

I- Efektif çap 0,3 - 0,5 mm.

Az kirli sular ile bulanıklığı < 100 ppm silikaya kadar olan suların hızlı
fıltrasyonunda kullanılır. Süzme hızı 25 m/h hatta yüzme havuz suyu arıtılmasında hız
50 m/h çıkarılabilir. Yalnız su ile yıkama yapılırsada hava-su yıkamasınada
uygulanabilir. Yıkama suyu hızı 35 m/h kadar olmalıdır. Yük kaybı 6 mss'e çıkarılabilir j

2-Efektif çapı 0,6 - 0,8 mm.

Bulanıklığı < 50 ppm silikaya kadar, örneğin yüzme havuzu sularının
koagülasyonlu veya koagülant vermeden yapılan filtrasyonunda kullanılır. Filtre hızı
15 m/s hata 30 m/s'a kadar çıkarılabilir. Yalnız su ile yıkama yapılsada, hava su
yıkamaya daha uygundur. Ters yıkama suyu hızı 55 m/h kadar olmalıdır. Yük kaybı
4 mss çıkarılabilir.

3- Efektif çap 0,9 - 1,0 mm

Bulanıklığı < 50 ppm silikaya kadar, örneğin yüzme havuzu sularının koagülant I
verilerek yapılan fütrasyonunda kullanılır. Filtre hızı 30/h kadar çıkarılabilir. Ters -y
yıkama suyu hızı 65 m/h kadar olmalıdır. Yük kaybı 3 mss çıkarılabilir.

4- Efektif Çap 1,3-1,5 mm -1,5-2,5 mm

Sanayi sularının kaba filtrsyonunda ve filtrasyon malzemesinin altına taşıyıcı
yatak, keza yoğunluğu az olan filtran malzeme kullanılması halinde iki süzme yataklı
filtreerde üst yatak olarak kullanılır. Antrasit ve bims yataklarda ters yıkamanın hızı
50-65 m/h kadardır.

5-Efektif çap 3 - 25 mm i
Ana filtrasyon malzemesinin altında taşıyıcı yatak olarak kullanılır. >J

Bir fikir vermesi bakımından, aşağıda Alman yüzme havuzlan standardı DİN
19643'e uygun filtrelerdeki tane iriliği, yatak yüksekliği ve filtre hızlan verilmiştir.

SİSTEM I
Adsorpriyon - Floklama - Filtrasyon - Klorlama

1- Tek yataklı filtre

Tane büyüklüğü 0,71 - 1,25 mm I
Filtre yatak yüksekliği < 1,2 mt. -V
Filtre hızı £ 30 mt/h

2- Çok yataklı filtre

a- Aktif kömür dozajlamalı
Tane büyüklüğü kum 0,71-1,25 mm
Tane büyüklüğü Antrasit 1,4 -2,5 mm
Filtre yatak yüksekliği alt yatak ^ 0,6 m
Filtre yatak yüksekliği üst yatak ^ 0,6 m
Filtre hızı tatlı su 30 m/h j

98
 b- Aktif kömür dozajlamasız
Tane büyüklüğü a 0,4 - 0,8 mm
b 0,63 - 1,0 mm
c 0,71 - 1,25 mm
D 0,6 - 1,6 mm
E 1,4 - 2.5 mm
c- Kombinizasyon
Kum-Antrasit a/D - b/D - c/E
Kum-Bims Koku a/D - b/E - c/E
Kum-Linyit Kökü a/D - b/E - c/E
Kum-Petro Kökü b/D - c/E

Filtre yatak yüksekliği kum >0,6 mt.

Filtre yatak yüksekliği Antrasit > 0,6 mt.
Filtre hızı tatlı su < 30 ir.t/h
Yoğunluğa ^ 2000 mg/lt. deniz suyunda nda < 20 mt/h
Bütün filtrelerde filtre üst boşluğu; Yatak yüksekliği x %25 + 20 cm. dir.

SİSTEM II
Floklama - Filtrasyon - Ozonlama - Adsorpsiyon - Klorlama

1- Tek Yataklı Filtre

Tane büyüklüğü 0, 63 - ı,o mm
Tane büyüklüğü 0 ,71 - 1,25 mm
Filtre yatak yüksekliği >1,2 mt.
Filtre hızı 30 m/h
Yoğunluğu ^ 2000 mg/lt. Deniz suyunda < 20 m/h

2- Çok yataklı filtre

Bütün değerler Adsorpsiyon-Floklama-Filtrasyon sirkülasyonunda olduğu gibidir,
yalnız deniz suyu sirkülasyonunda deneysel olarak saptanmalıdır.

3- Adsorpsiyon filtre
Tane büyüklüğü kum 0,5 - 0,6 mm
Tane büyüklüğü aktif kömür 0,63 - ı,o mm
Tane büyüklüğü kum 0,71 - 1,25 mm
Tane büyüklüğü aktif kömür 1,6 - 2,5 mm

Yatak yüksekliği kum >0,4 m

Yatak yüksekliği aktif kömür >0,7 m
Filtre hızı < 50 m/h

Yine aşağıda bazı ev tipi filtre imalatçılarının tane büyüklüğü, yatak yüksekliği
ve filtre hızı değerleri bir fikir vermesi bakımından sunulmuştur.
 Hız m/h Efektif Tane Büyüklüüü mm Yatak Yüksekliği em
Bahama-Pool- Kum 50 0,4 - 0,7 25 - 30

Becker(Kum) 23 0,6 - 0,8 45

Behncke(Kum) 40 0,4 - 0,7 30

Berkfeld (Ham Dolamit) 40-60 0,4 - 0,7 50 j

Grünbeck (Kum) 60 0T7 •-•1 ,12, 2

0,7 60
1 •- 3
3 •- 7
Stiber(kum) 35 0 , 1 --0 ,0,7
0,1 7 35

Sta-Rite (kum) 50 0,4 -- 0,5 50

Rww-Filter (kum) 80 5 -- 8 8 20
3 5 20 ;
1 - 2 20

FİLTRENİN YIKANMASI

Her filtre, filtre yatağında tutulan maddelere bağlı olarak tıkanır. Tıkanma,
istenmeyen değerlerin üzerine çıkması halinde ve su kalitesinin bozulmasında filtre
yatağının yıkanması yapılır. Yıkamadan sonra filtre yatağı başlangıç durumuna geri
gelmelidir. Aksi halde filtran malzemenin dışarı çıkarılarak tamamen yıkanması veya
değiştirilmesi zorunlu hale gelebilir. j

Arıtılmış suyun kalitesi yıkama sisteminin ve hidroliğinin etkinliğine bağlıdır. Genel

olarak tıkanmaya neden olan kirlilikler, filtrasyonun tersi istikametinde verilen su
tarafından taşınır ve atılırlar. Bir filtran malzeme tanesinin veya birbirine yapışmış
şekilde kümeciklerin suya karşı gösterebilecekleri en büyük sürtünme direnci
kendilerinin sudaki ağırlıkları kadardır. Filtrenin aktif olan yatağındaki tanecikleri,
yukan doğru kaldırmaya yeterli miktardan daha fazla su geçirmek, taneciklerin daha iyi •
temizlenmesini sağlamaz. Fazla debi, taneleri birbirinden daha fazla uzaklaştırır,
dolayısıyla temizlenmesini zorlaştırır. Pıhtıların içine işlediği filtran malzeme yatağı,
fazla kabartılmadan, (yatak yüksekliğinin %10'u) tanecikler arasındaki temas sayısı en j
yüksek değerini bulabilmekte, böylece taneciklerin veya kümeciklerin birbirlerine çok /
sayıda sürtünmesi (Ovalanması) sonunda, tanecikler üzerindeki çamurların atılması ile
mümkün olmaktadır. Tane iriliği arttıkça, tanelerin birbirlerine çarpma kuvveti
artmaktadır. Dolayısıyla iri taneli filtran malzemeler, ince taneli malzemelere göre daha
kolay temizlenir, yeterki ters yıkama hızı ovalanma imkanını sağlasın. Şekil: 5 yıkama
suyu hızına bağlı zaman içerisinde kirliliğin azalmasını, Şekil:6 değişik filtran
malzemede tane iriliğine bağlı gevşetme hızlarını vermektedir.

100
 /
imi
y
/

— !00 t—:.
/

/
/

Tüne t o p ı rnm
>
-
Ş e k i l : 6 1 Ku-Ti
? Hyd: • o - Antrasit
3 Aktif Kcmur
Su s ı c G k l ığı ı 5 C

Şekil 5 : Yıkama Suyu Hızına Bağlı Şekil 6: Değişik Filtran Malz.

Zaman İçerisinde Kirliliğin Tane İriliğine Bağlı
Azalması Gevşetme Hızı
(BRUMMEL-FLICK) (AKD0L1T)

Üstünde çamur oluşmuş ve kirliliğin aşağı doğru derinleşmesine girmiş filtrede tane
iriliğine bağlı olarak kabartma işlemi ve yıkama yalnız su ile yapılabildiği gibi, iri taneli
filtre yataklannda bu kabartma, ve yıkama,
• Hava + su
• Hava + su kombine bir şekilde yapılabilmektedir.
Hava + Su kombine yıkama şeklindeki bir yıkamayı DİN 19643 norma koymamış
ancak hiç bir surette iki yataklı filtrelerde, yatak konumlannın değişmemesi bakımından
bu yıkama sisteminden kaçınılması önerilmiştir.Aşağıda örnek olarak Degromont
firmasının hava-su kombine yıkamalı tek yataklı bir filtrenin karekteristikleri verilmiştir.

• Efektif tane iriliği 0,7 - 1,5 mm

• Hava debisi 50 m?/h m2 Filtre Sathı
Hava ile birlikte yıkama suyu su debisi 5-7 nvVh m2 Filtre Sathı
Yıkama suyu debisi 15-2ûny/hm 2 Filtre Sathı

Yine Degromont firmasının tek yataklı kum filtrelerinde uygulandığı, tane iriliğine bağlı
olarak yıkama hızlan aşağıda verilmiştir. Degremont yıkama süresini 5-8 dakika olarak
vermektedir.

Ters Yikama Hızı Efektif Çap

25-35 m/h 0,35 mm
40-50 m/h 0,55 mm
55-70 m/h 0,75 mm
70-90 m/h 0,95 mm
1 Ol
DİN 19643 ise efektif çapa bağlı olarak yıkama hızlarını aşağıdaki gibi vermiştir.

Ters Yıkama Hızı Efektif Çap Kum Efektif Cap Antrasit

50-55 m/h 0,4-0,8 mm 0,6-1,6 mm

60-65 m/h 0,63-1,0 mm 0,6-1,6 mm
60-65 m/h 0,71-1,25 mm 1,4-2,5 mm

Yalnız su ile yıkamada yıkama süresi 6-7 dakikadadır. Hava + Su yıkamalı

filtrelerde hava hızı 60m3/h, yıkama süresi yukarıda veriler: hızlar içerisinde kalmak
şartıyla, yıkama programına göre;

Ön yıkama 3 Dakika
Hava ile Kabartma 5 Dakika

Durulama 3 Dakika

önerilmektedir.

KONSTRÖKSİYON
Kapalı filtre tanklar, çelik, elyaf takviyeli plastik veya polyesterden yapılmaktadır.
İmalat, basınçlı kaplar standartlarına uygun olmalıdır. Üst ve yan adam delikleri ^ 1800
mm çapa kadar filtre için ^ 05OOmm, ve daha büyükler için <z 600mm olmalıdır. Tek
süzme yataklı filtre için filtre yatağının üstünde, çift süzme yataklı filtrelerde hem üstte
ve hem iki yatak birleşim yerinde gözetleme penceresi konmalıdır. Bunun sayesinde
filtrenin yıkanması ve yatak durumu çok iyi takip edilebilir.

Taşma savağı ve ters yıkama suyu çıkış borusu korrozyana karşı korunma
durumuna bağlı olarak sökülebilir ve adam deliğinden çıkarılabilir, keza içeride
kullanılan civata ve somunlar, korrozyona dayanıklı malzemelerden olmalıdır. Filtrenin
iç kaplaması klor-kauçuk, epoksi boya ile boyanmah imkan varsa ebonit, cam, seramik
kaplanmalıdır. Ozon ile çalışan tesislerde iç kaplama için daha fazla itina
gösterilmelidir. Plastik ve paslanmaz çelik imalatta iç kaplamaya gerek yoktur. Gerek
boru dağılımı gerekse filtre platformu ile teşekkül ettirilen alt dağıtım sistemi suyun iyi
bir dağılımını sağlamalı süzme yataklarında kum taneciklerinin kaçmasına olanak
vermemelidir. DİN 19643, buna bağlı DİN 19605 boru dağıtımı ile filtre tabakası
oluşumunu, tariflerine almamıştır. Filtre platformu tam yatay olmalı, üstündeki meme
sayısı 60 adet/m2 den az olmamalıdır. Memeler basmaya, darbeye karşı dayanıklı ve
uzun ömürlü olmalıdır. Platform filtran malzeme yükünü ve kirlenmeden meydana
gelen basıncı karşılamak, için takviye edilmelidir. Platformsuz imal edilen filtrelerde,
dağılım boruları üzerine, daha iri taneli koruyucu yatak muhakkak yapılmalıdır.

İşletme ve gözetleme için ;

• Giriş ve çıkış basınç farkını gösterecek basınç farkı mometresi veya manometreler
konmalıdır.
• Ham su ve temiz su numune alma muslukları bulunmalıdır.
• Vanalar kolay bir işletmeyi sağlıyacak şekilde paslanmaz malzemeden olmalı ve
sistem otomatik bir işletmeye olanak verecek şekilde düzenlenmelidir.

102
• Gerek taban ve gerekse tavana otomatik çıkışma hava alma cJu/enı konmalıdır
• Kirli suyun serbest akış imkanı yoksa kirli su akışına gö/.etleme camı konmalıdır
• Filtrelerde yıkama suyu hızı ve filtre kirliliği basınç kaybı kontrolü için bilhassa grup
filtrelerin durumunda her filtreye ayn debimetre konmalı ve her filtre ayn ayn
yıkanabilecek şekilde kurulmalıdır.
• Şebeke suyu doğrudan yıkama işlemi için kullanılmamalıdır. Zira su sıcaklığı 22 °C
ve bazı hallerde 25 °C-34 °C dır. Şebeke suyunun 12-15 °C olması halinde çelik
filtre tabanının çekmesine ve tiki e memelerinin kınlmasına neden olabilir

Aşağıda tek ve çift yataklı DÜN 19643'a uygun filtrelerden birer örnek
sunulmuştur. (Şekil 7-8).

Eilî hT.Gl-jndıfma Otomatik havalandırma

Filtre yük.V, 25+2Ccm.

Ham su qirişi
Yıkama(Kirlı)
SU Çt'rCŞl

>200

Tamiz su çıkışı
Y ı k o m o suyu girişi

Şekil 7: Tek Yataklı Filtre

103
 1
Fil 2 rnvotjn ~jırnm C t o m r; 11 i< hv
• •-" • ~s"

U s t •J-'.-zr

gst f i l t r e hocmı

su gınşı /
Kirli su Ç:!<ISI I Fittrî yük-
D V,25+2Ocm

Gczetlerrt
camı

Van edam
d el IĞI

Jiltr» ."icrnası

-yıkerre hcvosı

Temiz su çıkışı
Yıkama suyu çirşi^ Air adam d i l i j ı

Şekil 3: Çift Yataklı Filtre

FİLTRE ARIZALARI VE BAKIMI

1- Filtre Yatağına Pıhtı Girmesi

Pıhtılar iki yıkama arasında kum tabakası içine tamamen nütiız edebilir ve filtrasyon
kalitesini
bozabilirler (Şekil :9). Pıhtı girme derecesi malzemenin porozitesine, filtrasyon hızına,
yük kaybına ve askıdaki maddelerin yoğunluğuna bağlıdır. Filtrenin sık ve efektif
yıkanması, keza filtrasyon hızının düşürülmesiyle bu sorun kaldmlabilir.

2- Çamur Topları
Çamur toplan pıhtıların kumla karışarak, kümelenip büyümesinden meydana gelirler.
Bunların çaplan 5-6 mm den 50 mm'ye kadar çıkar. Yoğunluğunun az olması nedeni
ile kum tabakasının üst taralında bulunur. Yoğunluğu kum yoğunluğuna erişen ve
geçen toplar, daha derinlere hatta taşıyıcı tabaka üzerine yapışabilir. Çamur toplanna,
• Yetersiz yıkamanın
• Suyıın çok bulanık olmasının
• Koagülasyonun yetersiz olması ve filtre yatağında sap
birikmesinin
neden olduğu inanılmaktadır.

104
3- Filtre Yatağının Çatlaması ve Tıkanması
Kum tabakası u/.eıinc çöken maddeler, yıık ka\bı artıık^.ı. kum tabakası içerisine
doğru daha fazla itilerek kum tanelerinin birbirlerine daha sıkı yapışıp (bilhassa
köşeli malzemede) yatayın çekilmesine neden olmakta, bunun neticesi tabaka yan
duvarlardan ayrılarak, derin çatlak meydana gelmektedir.

4- Kum Kaybı
Sudaki eriyik ve sair maddeler kum taneleri üzerine çökerek onu kaplar onun
büyümesine neden olur. Bunlar yapışarak topakçıklar oluşur, ve yoğuniüğu
kumdan düşük olan bu topakçıklar ters yıkamada dışarı atılırlar.
Kabarma boşluğunun yetersiz bırakılması, yüksek hızlarda ters yıkamanın kum
veya tiltran malzemenin kaybına neden olmaktadır.

5- Kum Tanelerinin Büyümesi ve Taşlaşma

Kum tsıeleri sert sular ve yüksek PH derecelerinde bilhassa bikarbonat yüksek
sularda,
kireç taşı kaplanarak büyümekte ve kum taneleri birbirlerine yapışarak
taşlaşmaktadır.
Tedbir olarak, imkan vermesi ölçüsünde düşük PH dereceleri çalışmak veya
kısmen yumuşatılmış su kullanmaktır. Oluşmuş taşlaşma klorhidrolik asit çözeltisi
ve kireç taşına duyarlı porçöz gibi zayıf asitlle giderilebilir.

'inhfî.csm5 cva.ztrr,*
Yüzeydi' fittresyen

Şekil 9: Hızlı bir Filtrede Kum Yatağı Çatlaması, Pıhtı Girmesi

Özel ve genel kullanıma açık yüzme havuzlan için üretilen derin yatak
tiltrelerininin ülkemiz şartlarına uygun bir standardının yapılması gereklidir.

105
KAYNAKLAR, /

[ 1 ] - Gölhan, M., ve Aksogan , S., 1970, Suların Arıtılması, Matbaa Teknisyenleri

Basımevi, İstanbul

[2] - Degremont, 1991, Water Treatment Handbook, Lavoisier Publishing, Paris

[3 ] - Herschman, W., 1980, Aufbereitung von Schwimmbadwasser, Krammer-Verlag,

Düsseldorf.

[4] - Lindemann, D., 1993, Baedertechnik, Baerbel Lindemann Verlag, Schvvetzingen. /..

[5] - Dickmann, H., i973, Swimming Pools in Haus und Garten, Bertelsmann
Fachverlag, Gütersloh.

[6] - Deutscher Verein des Gasund Wasserfaches, 1983, Wasserversorgung

Wasseraufbereitung, Technisıche Regeln Arbeitsblatt W 210 - W211, Frankfurt.

[7] - DİN ,Deutsches Institüt für Normung, 1997, DİN 19643, Aufbereitung von
Schwimm-und Badevvasserbecken, Beuth Verlag GmbH, Berlin. }

[8] - DİN Deutsches Institüt fîir Normung, 1995 DİN 19605, Festbettfilter zur
Wasserauf bereitun, Beuth verlag Berlin.

106
 tmmob
makina mühendisleri odası

Bu bir MMO yayınıdır. MMO, bu makaledeki ifadelerden,

fikirlerden ve toplantıdan çıkan sonuçlardan ve basım
hatalarından sorumlu değildir.

SANTRİFÜJ POMPALARDA PLASTİK

MALZEME KULLANIMININ
AVANTAJLARI VE PLASTİK
KULLANIMINI SINIRLAYAN
FAKTÖRLER

Mak. Yük. Müh. İbrahim Hakkı UYSAL

TUM PLASTİK LTD. ŞTÎ.

MAKÎNA MÜHENDİSLERİ ODASI

BİLDİRİ NO :7
107
 ;'.::•••••: A K ! J A P ı . A S M K \ ı . \ /;'.:.•• .-.' ! . . \ \ ; \ : I \ ' ; \ A Y A \ I \.;: \ k i \ T ;« \ S I I K
;
K ; I . I . A N I M ! N I S I \ " ; ; < ; . A Y A N I - A K I I >KI.I R

Plastik bugün günlük yaşamımızdan uzay araçlarına kadar geniş bir alanda kullanılmaktadır.
Havuzlarda kullanılan santrifüj pompalarda da mukavemet değerlerinin sınırladığı güçlere kadar plastik
pompalar rakipsizdir denebilir.

Santrifüj pompalarda plastik malzeme kullanmanın avantajlanna bir göz atalım.

1- Plastik kimyasal maddelere karşı dirençlidir.

2- Plastik uygun seçildiğinde paslanmazlar, çürümezler. Korozyona karşı güvenle kullanılırlar.

3- İstenilen düzgünlükte, pürüzsüz yüzey elde edilebilir. Her zaman aynı yüzeyi alabilirsiniz.
Sürtünme kaybı azdır.

4- Parçalar kalıptan çıktığı gibi veya çok az bir işlemle kullanıma hazırdırlar.

5- Hafiftirler, balans istemezler, kalıpta ayarlamalar önceden yapılır.

6- İmalatları kolaydır, seri üretilirler, ucuzdurlar.

7- Boya kaplama gibi ilave işlem istemezler

8- Elektriği iletmezler, ilave bir koruma sağlayabilirler.

9- Isı iletim katsayılar düşüktür.

10-Metallere göre sessiz çalışma özelliğine sahiptirler.

11-Kolayca kaynak yapılabilir veya yapıştınlabilirler.

109
 Plastik malzeme kullanımını sınırlayan faktörler.

1- Mekanik dayanımları düşüktür. Uygulamada sınırlamalar getirir.

a-Sabit yük altında bekleme süresinin etkisi
b-Titreşimli yük altında bekleme süresinin etkisi
c-Çalışma sıcaklığının etkisi
d-Yükleme hızı etkisi

2-Çabuk çizilirler, yüzey sertlikleri azdır.

3-Uygun seçilmeyen plastikleri kimyasal maddeler etkilerler. Çatlamalar, şişmeler meydana gelir.

4-Isıl genleşme katsayıları yüksektir. Yaklaşık metallerden on misli fazladır. Planlamada ısı ile
boyutların oldukça değişeceği göz önünde alınmalıdır.

5-Ultraviyole ışınlarından etkilenebilirler.

6-Aynı malzeme kullanıldığı halde ürünün özellikleri imalat metoduna göre değişir.

Santrifüj pompanın sadece bir hareketli parçası vardır; dönen çark. Suya kinetik enerji bu çarkla
verilir. Mekanik dayanım açısından biz bu çarkı inceleyelim. Mekanik dayanım sadece çarkla sınırlı
değildir. Gövde, difFızör de göz önüne alınmalıdır.

Resmi verilen 2200devir/dak. 9beygir gücündeki pompa çarkının plastikten yapılması

istenmektedir. Mekanik dayanım açısından inceleyelim.
Kamanın çarka yapacağı basınç gerilmesi ve kanatlardaki eğilme gerilmelerini hesaplayalım.
Eğer maksimum torkun maksimum hızda gerçekleştiğini farz edersek:

BG = 2TC NT
75x60 N = 2200devir/dak
T = Tork (dönme momenti)
T = 9x75x60 = 40500 BG = 9
2Tı2200 13823

T = 2.930 kg/metre

Kamadaki Tork " T "

T = F xR F = Kamaya gelen kuvvet

R = Kamanın ortalama yarıçapı = 13 mm.
F = 2.930
R

F = 2.930
0.013

F = 225 kg kamaya tatbik edilen kuvvet

i ıo
Kamanın tatbik ettiği basınç gerilimi

Kama dayama alanı = 3 mm. x 40 mm. = 120 mm2

Kamadaki basınç gerilimi = 225

120

Basınç gerilmesi = 1.875 kg/mm2

Çark kanatlarındaki eğilme gerilimi

Mildeki Tork = 2.930 kg/metre

Çark üzerindeki kuvvet

T=KxR K = Kanatlara gelen toplam kuvvet

R = Çark kanatlarının ortalama yarıçapı 70mm.
K = 2.930
R
K = 2.930
0.070

K = 41.86 kg.

Bu 5 kanatla taşınacaktır.

W =_K = 8.37 kg. kanat başına

5
Bir kanat üzerine gelen eğilme gerilmesi
Her bir kanadı bir taraftan ankastre dikdörtgen kesitli düz bir kiriş gibi düşünürsek üniform
yüklenmiş kirişte:

o = M d/2 a = gerilim
I I = atalet momenti = bd~
12
a = Wh d/2
I M = eğilme momenti veya Wh
W = bir kanada gelen yük
o" = 8.37 x 13 x 3 h = kanat yüksekliğinin yansı = 13 mm.
100 x 63 b = kanat uzunluğu =100 mm.
12 d = kanat kalınlığı = 6 mm.

q = 8.37x 1 3 x 3 x 12
100x216

2
a = 0.18 kg/mm

111
 Plastiklerin ".ekme deneyinde tipik gerilme uzama eğrisi 1 No'lu şekilde gösterilmiştir. Birkaç
plastiğe ait eğri 2 No'lu grafikte verilmiştir. Çeliklerde gerilme ortalama kopma gerilmesinin 1/3'ü
kadar alınabilir. Plastiklerde de gerilme değerleri akma gerilmesinin altında elastikiyet sınırları içinde j
alınmalıdır. Plastiklerde genelde baskı deneyi de çekme deneyi karakterindedir. ••
Bazı platiklere ait sabit yük altında bekleme süresinin gerilmeye etkisi 3-4 No'lu eğride
gösterilmiştir.
Titreşimli yük altında plastikler yorulurlar. Yorulmanın şiddeti periyodik gerilmenin frekansına,
genliğine, genliğin şekline, sıcaklığına bağlıdır. Takviyeli plastiklerde çalışma gerilmesi kopma
gerilmesinin VVü kadar alındığında on milyon çevrime kadar çalışabileceği belirtilmektedir. Genelde
titreşimli yüklerde gerilme < Devamlı yük altında gerilme / 2 alınabilir.
Plastikler sıcaklıktan çok etkilenirler. Bazı plastiklere ait gerilmelerin sıcaklıkla değişimi 5-6-7
No'lu eğrilerle gösterilmiştir.
Yükleme hızı plastiğe kalıcı deformasyon yapmayacak şekilde seçilmelidir. Darbe direnci j
parçanın kırılmaması için yapılan işin bir ölçüsüdür. /
Çalışma ortamı sıvısına bağlı olarak plastiğin mukavemeti kuru değerin %20-%80'ni arasında
değişmektedir.
Yukarıda anlatılanların ışığında kamanın çarka uyguladığı basınç gerilmesinin çok yüksek
olduğu görülecektir.

En sert termoplastik malzemelerden biri olan poliasetal malzemeyi alalım:

Basma gerilmesi = 1120 kg/cm2

Çekme gerilmesi = 660 kg/cm2 alalım. jj

20 °C Basma gerilmesi = 1120 kg/cm 2

80 °C Basma gerilmesi = 560 kg/cm2

Emniyet faktörünü 4 alalım 560 / 4 = 140 kg/cm2

Devamlı yük altında olmanın etkisi , 140 / 2 = 70 kg/cm2
Çalışma ortamının %100 nemli olmasının etkisi 70 x 0.9 = 63 kg/cm2 = 0.63 kg/mm2

Kamadaki basma gerilmesi bu değerin üç katıdır.

/
Çark kanatlarındaki gerilmeleri inceleyelim:

20 °C Çekme gerilmesi = 640 kg/cm2

80 °C Çekme gerilmesi = 320 kg/cm2

Emniyet faktörünü 4 alalım 320 / 4 = 80 kg/cm2

Titreşimli yük altında kalmanın etkisi 80 / 4 = 20 kg/cm2
Ortamın %100 nemli olmasının etkisi 20 x 0.9 = 18 kg/cm2 = 0.18 kg/mm2

Bu hesapladığımız değerdir. Çark kanatlarını daha güvenli hale getirmek için konstrüksiyonda
değişiklik yapılmalıdır.

112
113
ŞEKİL : 1

B R
PLASTIKLERIN TIPIK ÇF.KMF. DIYAGRAMı

E = Al- 100
Ao lo

On = En büyük yükte çekme gerilmesi

GR = Kopma gerilmesi
as s Akma gerilmesi
a S x s Uzama gerilmesi
BB = En büyük kuvvette uzama
ER = Kopma uzaması
Ss = Akma gerilmesinde uzama
es.x = x% Deformasyonundan sonraki akma uzaması
ŞEKİL: 2

1 ? '/. .1
f.
ı ı ı
PUR Elcıstomer

Uzama z
M4
ŞEKİL : 3

13 ır.ui 1 ti w IWO IH o 1> 3u

s "t .. j .. — t t - t 1, 1

N/mm7 A6S
î
• 20 a C ~
—J
.. (.0 T
—il İ
2
6 0 """•
1.5

1
10ı
i
ı
10'
ur »"SAH
s/
st)
PSO
-i 5
•
— - PC
" ^ - ^ PPO/PS
3) •—••*«. " ^ POM
5 î .. 'İli*.
• • . . . . ;

*
7/6S
4

10 1 1
1
\ ,

._
^ - ^ P E hc rt

-—:—i—
6 - — PE wtich
2
10 10 10
1
İÜ
2
10
3

Devamlı Yükleme Süresi t

115
ŞEKİL : 4 imin 10nıin 1 h 1(1 1Wo IMo. 1 3 1OQ
4—-, I —i-. 4 —t v
Polipropilen için

10' 2 10"1 .10° 101 102 10 3 h 106

Devamlı yükleme süresi

ŞEKİL : 5

P9
SB
SAN
GF ]S - SAN
ASA
PVC hart
PVC t c h a g z d h I
P1FE/PE 5
GF25-PTFE/PE 10

20 (.0 60 C 200 .
Sıcaklık
116
ŞEKİL : 6

-60 -40 -20

Sıcaklık

1 1-
ŞEKİL . 7

PMHA
POM 5.
PPS 6
CA. 2 5 V . W M I
CAB. 10 " " 1
CP. 10 •• •• 2
PC. 7
Pl. 9 oB
PA 12 3

-60 -40 -20 O 20 10 60 60 100 120 UO 160 'C 200

Sıcaklık 9

118
tmmob
makina mühendisleri odası

Bu bir MMO yayınıdır. MMO, bu makaledeki ifadelerden,

fikirlerden ve toplantıdan çıkan sonuçlardan ve basım
hatalarından sorumlu değildir.

SORUNLU SULARIN HAVUZDAN

ÖNCEKİ ARITIMI

Mak. Müh. Erol YAŞA

UNİVERSAL MÜHENDİSLİK LTD. ŞTİ.

MAKÎNA MÜHENDİSLERİ ODASI

BİLDİRİ NO :8
119
 SORUNLU SULARIN HAVUZDAN ÖNCEKİ ARITIMI
MAK. MÜH. EROL YAŞA
ÜNİVERSAL MÜHENDİSLİK LTD. ŞTİ.

ÖZET
Günlük hayaümızda kullandığımız sular gerek çıktığı kaynaklarda, gerekse alım yapılan noktalarda genelde içme
veya kullanım amaçlarına uygun bulunmazlar. Yüzme havuzlarında kullanılacak sulann ise standartlarda da
belirtildiği gibi en az içme suyu kalitesinde olması gerekmektedir.

Bu tebliğimizde havuzlarda kullanılacak sulann fiziksel ve kimyasal şartlan kullanıma uygun olmadığmda. bu
sorunlu sulann havuzlara alınmadan önce yapılması gereken antma işlemleri konu edilmektedir.

1. Bölüm
Havuzlarda Kullanılacak Su Nasıl Olmalıdır :

Bu sulann herşey' den önce fiziksel, kimyasal, ve estetik olarak içilebilir özelliklere sahip
olması gerekir. Bu özellikler birçok standart ve normlarda belirtilmiştir.

Ülkemizde bu konuda geçerli olan standartlar TSE 266 ve G.M.T Md 424-425' dir.
Uluslararası istenen özellikler ise WHO (Dünya Sağlık Teşkilatı), EEC/80/778
(Avrupa Topluluğu) ve Amerikan US EPA standartlarında belirtilmiştir.

2. Bölüm

Doğada Suyun Bulunuşu :

Doğada bulunan toplam su kapasitesi sabittir.

Değişen, suyun kalitesi ve halihazır kullanılabilir olmasıdır.

Kısaca aşağıdaki rakamlara bakıldığında bu durum kolayca görülebilmektedir.

Dünyamızda bulunan toplam suyun %97.6' sı denizler ve okyanuslarda tuzlu su olarak
bulunmaktadır. [1]

Okyanusların kapladığı alan ise 362033 x 103 km2, hacim 1350400 x 103 k m 3 ' dir.

Denizler ve Okyanuslardan buharlaşarak atmosfere karışan su miktarı yıllık 445 x 103 km3
(%0.0320), yağmur olarak tekrar geri dönen ise 412 x 103 km3 (%0.0291)' dır.
Karada bulunan sulardan yıllık buharlaşma 71 x 103 km3 (%0.0050), yağmur/kar olarak geri
3 3
dönme 104 x 10 km ve yüzdesi 0.0075 ' dir.

Kutuplardaki buzullar ise 17000 x 103 k m 2 ' lik bir alan kaplamakta ve 26000 x 103 km 3 ' lük
büyük bir hacim' e sahip olmaktadır. Buzulların toplamdaki yüzdesi ise % 1.9250 ' dır.
3 3
Doğada bulunan tatlı su kaynakları toplam nehir ve göller 126.7 x 10 k m ' le sadece
% 0.0095 'lik bir oran teşkil etmekte, yeraltı suları ise 7.000 x 103 k m 3 ' lük bir miktar ve
% 0 5060 ' hk bir oranla tatlı suyun en büyük kısmını meydana getirmektedir.

Tabi, bu su kalitelerinin ne kadar farklı oldukları ise hepimizin malumudur.

121
Yukarıdaki rakamlardan da görüleceği gibi ekonomik kullanılabilir su miktarı çok azdır ve
dikkatli kullanılması gerektiği çok açık görülmektedir.

3. Bölüm
Havuzlara Su Teinini ve Kalitesi :

Ülkemizde yüzme havuzlarına su çeşitli kaynaklardan temin edilmektedir. (

/.
Bunlar arasında:
Şebeke Sulan
- Kuyu, Sondaj ve Artezyen Yeraltı Suları
- Göl, Nehir Yerüstü Suları
- Tuzlu ve Tatlı Deniz Suları sayılabilir.

Bu sularda aranan özellikler aşağıdaki gibidir.

4. Bölüm
Estetik Görünüm : j

Havuza alınacak su bulanık olmayıp renksiz ve berrak olmalıdır.

Suda bulanıklığı meydana getiren askıdaki inorganik maddeler kil, kaya tozu, şilt, kalsiyum
karbonat, silis, demir, mangan, sülfür ve sanayi atıklarıdır. Aynca organik maddeler muhtelif
mikroorganizmalar, çürümüş bitki ve hayvan atıkları, kimyasal ve yağlı atıklar bulanıklığa
neden olurlar. Bulanıklık ölçüm birimi NTU (Nephalometric Turbidity Unit)' dır.

Çıplak gözle bakıldığında su 20 NTU' ya kadar berrak görülebilir. Bulanıklık 75 NTU' ya

vardığında su bulanık bir renk alır. Ancak havuzlarda kullanılan suyun 5 NTU' nun altında j
olması istenir. /

Aşın bulanık ve tortulu sulann havuza verilmeden önce bir ön filtrasyondan geçirilerek
bulanıklık derecesinin düşürülmesi gerekir.

Bu tür bulanıklığın giderilmesinde, kaynaktan gelen ve istenen suyun özellikleri, suyun debisi
(m 3 / h) dikkate alınarak mekanik kartuşlu veya multi-media kum filtreler arasından en
uygunu seçilir. Ancak, bu filtrelerin kesinlikle otomatik ters yıkamalı ve ters yıkamalar
sırasında sistemin suyunu kesmeyen türden olmalan gerekir.

Birde özellikle kum veya multi-media kum filtrelerde kullanılan filtre yatağı malzemesinin /
seçiminde su kalitesinin durumuna göre seçim yapılması, uygun gronometri ve filtrasyon
hızlarının kullanımı gerekir.

Aşağıdaki şekilde (Şekil: 1) multi-media bir filtrenin düzenleniş şekli görülmektedir. [ 2 ]

Bu filtrelerde, normal kum filtrelerin aksine, iri taneli ve daha hafif maddeler üst sıralara, en
ince ve en ağır maddeler ise en alta konacak şekilde düzenlenir. Böylece çok daha yüksek
hızlarda, 10 mikron filtrasyon kalitesine erişilir.

122
Bunun sonucunda, büyük debilerde, daha küçük filtreler kullanılarak hem ekonomi hem de
daha yüksek kalite sağlanır.

TREATED VVATER OUTIET

RAW VVATER İNLET

BITUMINOUS COAL
ANTHRACITE COAL
ŞANO

GARNET

Şekil: 1

5. Bölüm
Sertlik

Suyun içerisinde bulunan kalsiyum ve magnezyum iyonlarının yüksekliğinden meydana gelir.

Doğada sertliğin meydana gelişi aşağıdaki üç formülle kolayca açıklanabilir.

CO2 + H2O _• H2CO3 (1)

Denklem (l)'den anlaşılacağı gibi, suyun doğada bulunan CO2 ile birleşmesiyle ka«honik
asitler meydana gelir ve pH' mda düşme olur.

H2 CO3 + Ca CO3 "> Ca (H CO3)2 (2)

Asidik karakterde, pH' ı düşük sular aktığı yerlerde çevresinde bulunan kaya ve taşlan
çözümleyerek bünyesine katar ve kendini nötralize ederek, denklem (2)' den anlaşılacağı gibi
bünyesine kalsiyum bikarbonat alır, böylece sertliğini artırmış olur.

Ca (HCO3)2 + Isı -• H2O + CO2 + Ca CO3 (3)

Suyun içerisinde çözünmüş olarak bulunan kalsiyum bikarbonat ise ısıya maruz bırakıldığında
veya açık havuzlarda hava sıcaklığının yükselmesiyle kapalı havuzlarda ise kışın ısıtılma
esnasında çevresine çökerek, kireçtaşı şeklinde kabuklaşır, açığa çıkan CO2 ise atmosfere
karışır. Bu sertliğe, Geçici veya Karbonat Sertliği' de denir. Toplam Sertlik, Geçici ve Kalıcı
sertliklerin toplamına eşittir.

123
Meydana gelen bu kireç tabakası ve çökeltilen havuzlarda fayansların üzerinde yığılmalar
yaparak havuz estetiğinin bozulmasına, gereksiz kimyasal ve temizlik maddeleri
kullanılmasına, filtre kumlarının taşlaşmasına, boru, pompa ve vanaların tıkanmasına neden
olur.

Günümüz modern teknolojilerinde, sudaki sertliğin ve kirecin giderilmesine en etkin bir

yöntem olan otomatik rejenerasyonlu, reçineli iyon değiştirici "Su Yumuşatma Cihazları"
kullanılmaktadır.

Bunlar, reçineleri doyuma ulaştığında insan eli değmeden otomatik olarak re jenerasyon
işlemlerine (yeniden hayata geçirme) girerler.

Piyasada genelde zaman ve debi kontrollü olarak bulunurlar. Zaman kontrollü yumuşatıcılar
tek reçine tanklı (depodan önce kullanıldıklarında debi kontrollü' de olabilirler), debi
kontrollüler ise çift tanklı (tandem) olurlar, gerek depo öncesi gerekse depo sonrası
(hidrofor çıkışında) kullanılabilirler.

Aşağıdaki şekillerde (Şekil :2) bunlarla ilgili örnek şemalar verilmiştir.

SOFT WATER SOFT WATER

OUT HARD VVATER

İN

Şekil: 2

Bunların seçiminde, yumuşatılacak suyun Fransız Sertlik Birimi (° F ) olarak sertliği,

3
cihazdan geçecek suyun debisi (m / h) ve her bir tanktan iki rejenerasyon arasında geçirilecek
su miktarı (m3) esas alınır.

Rejenerant madde olarak bildiğimiz iri tuz (Na Cl) veya daha temiz bir yapıya sahip olan
tablet tuz kullanılır.

Zaman kontrollü cihazlann günde bir kez, debi kontrollü cihazlarda ise cihazın su sayacından
geçecek su miktarına göre günde birkaç kez rejenerasyon yapılabileceği dikkate alınmalıdır.

124
Seçim Örnekleri :

ÖRNEK 1 : (Özel Havuz - 45 m 3, Su Sertliği 20 ° F)

Bu yaklaşık 4.0 x 8.0 metre, özel bir havuzdaki su hacmidir. Burada tek tankh ve zaman
kontrollü bir yumuşatıcı kullanacağımız için yumuşatıcının günde birkaç kez re jenerasyon
yapacağı dikkate alınır. Cihazın büyük çıkmaması için, havuzun sezon başındaki ilk
dolduruşunun üç günlük bir zaman diliminde yapılması uygun olur, böylece günlük
15 m 3 ' lük bir dolum alınarak ;

Günlük iyonizasyon kapasitesi = 1 5 m 3 x 2 0 ° F = 300 m V* F olur.

Bir litre reçinenin iyon. Kap. = 6 m Y F alınacak

Seçilecek Cihazın Reçine Kap. = 300 / 6 = 50 İt. bulunur.

Tabi, bu cihazlarda havuzun yumuşak su ile dolması için üç gün beklemeye gerek yoktur, her
15 m 3 ' de (havuzun 1/3' ü) bir cihaz üzerinde bulunan bir düğmeye basılarak otomatik re
jenerasyon yaptırılır ve yeniden doldurmaya devam edilir.

ÖRNEK 2 : (Otel Havuzu - 450 m 3 , Su Sertliği 30 ° F)

Burada tandem (çift tankh) bir cihaz kullanılacak ve her tank günde birkaç kez rejenerasyon
yaptırılacaktır.

Buradaki seçimde iki noktaya dikkat edilir.

Birincisi, yumuşatıcı cihazda kullanılacak otomatik kontrol vanasının debisi, ikinci husus ise
tanklardaki reçine miktarının tayinidir.

Otomatik kafa debisi vana giriş / çıkış çapı ile ilgilidir.

Ev tiplerinde kullanılan 3/<" veya 1 " azami 4 m3 / h debili vanalar, burada yeterli olmazlar,
burada 1 V2" vanalı otomatik kafalar kullanarak, debiyi 8-10 m3/ h ' e kadar çıkarmak gerekir.

Bu şekilde havuzun üç günden önce yumuşak su ile dolması sağlanır.

İyonizasyon Kapasitesi = 450 / 3 x 30 = 4500 m3 x ° F

Cihaz tandem olduğundan, günde toplam 3 + 3 = 6 kez rejenerasyon yaptırılır ve tank başına
iyonizasyon kapasitesi:

4500 / 6 = 750 m 3 x ° F olur.

3
Bir litre reçine iyon. kap. ise = 6 m x ° F olduğundan, 750 / 6 = 125 İt Reçineli Tandem,
v
\ •:" otomatik kafaU b'\r dhaz seçilir.
Böyle bir cihaz doğrudan tesisata bağlanabildiği için devamlı kesintisiz yumuşak su verir ve
3
8 m / h ' lik bir debi ile havuzu üç günden daha az bir sürede, 56 saat' de doldurabilir.

125
Tabi ki havuzlar için düşünülen "Su Yumuşatma Cihazları", havuz doldurmanın dışında,
konutlar ve işletmelerde genel amaçlar için de kullanılacaktır.

6. Bölüm

Alkalinite :

Suyun kuvvetli asitleri nötrüleme kabiliyetine o suyun alkaliliği adı verilir.

Karbonat ve özellikle bikarbonat tuzlan alkaliliğin büyük bir kısmını meydana getirirler.
Zayıf asit tuzlan ve hidroksit iyonlarının suların içinde bulunması alkaliliğin artmasına neden
olur.

Alkalinite' yi bir formül olarak aşağıdaki şekilde verebiliriz. I

A = (OH) + 2 (CÖ3) + (H CO3) - (H+) + (B ~) (4)

A = Toplam Alkalinite (mg / İt)

(OH) = Hidroksid Alkalinitesi (mg / İt)
(CO3) = Karbonat Alkalinitesi (mg/lt)
(H CO3) = Bikarbonat Alkalinitesi (mg / İt)
(H) = Hidrojen İyonlan Konsantrasyonu
(B) = Diğer Tuzlardan Meydana Gelen Alkalinite (ihmal edilebilir)

Denklem (4)' tende görüleceği gibi Hidroksid, Karbonat ve Bikarbonat iyonlan suyun
alkalinitesini artırıcı, Hidrojen iyonlan ise düşürücü rol oynarlar.

H& v? sularında istenen Alkalinite Limitleri 80-120 mg / İt' dir.

Ülkemizde bulunan sular genelde yüksek alkalinitelidir ve düşürülmeleri gerekir.

Düşük akaliniteli sular genelde denizden "Ters Osmos" metoduyla elde edilen tatlı sularda
meydanagelir, dolayısıyla pH' lan düşük olur ve bu sistemlerden çıkışta Karbonat veya <
Bikarbonat ilavesiyle pH artınlır ve 7.0' nin üzerine çıkarılır. !:

Yüksek alkaliniteli sulann havuzlarda pH' lannın düşürülmeleri son derece zordur. Bu
nedenle, yüksek alkalinite' nin havuzdan önce düşürülmesi gerekir.

Alkalinite'nin düşürülmesinde genelde kullanılan metotlar aşağıdaki gibidir.

• Doğrudan Asit Nötralizasyonu

• Katyonik / Anyonik Klorür Reçineli Sistem
• Kostik Soda Takviyeli, Kuvvetli Asit Katyonik Reçine Yumuşatmalı ı
• Kireç / Soda Yumuşatma !..
• Kostik Soda Takviyeli, Zayıf Asit Katyonik Dealkalizer
• Reverse Osmosis veya Nanofiltrasyon
Bunlardan, havuzculann tercih edeceği en kolay yöntem hidroklorit veya sülfrik asit
dozlaması olacaktır. Ancak, unutulmamalıdır ki asitle çalışmak kolay değildir, sürekli kontrol
isteyen bir işlemdir, aşın ve kontrolsüz dozlamalarda bir takım sorunlara neden olur.

Alkalinitesi yüksek (200 mg / İt' nin üzeri) olan sulara asit dozlandığında CO2 açığa
çıkacağından, bunun degasör kullanılarak alınması gerekir.

Aşağıdaki formüllerde bu işlemler görülmektedir.

t
Ca (H CO3)2 + 2 H Cl ->• Ca C12 + 2 CO2 + 2 H2O (5)
Ca (H CO3)2 + H2 SO4 -• Ca SO4 + 2 CO2 f +2 H2O (6)

Diğer yöntemlerden Anyonik Reçineli veya Reverse Osmosis (RO)' li sistemler daha ziyade
domestik kullanımlar için düşünülmelidir.

7. Bölüm
Suyun Rengi

Suyun rengi, içinde bulunan yabancı maddelerden meydana gelir. Saf suyun rengi yoktur,
ancak fazla derin olursa su hafif mavi görünür.

Suya renk veren maddeleri iki ana grupta toplamak mümkündür.

1. Organik Maddeler
2. İnorganik Maddeler

Renk bakımından, içme ve havuz sularında önemli olanlar, genel olarak sularda meydana
getiren organik elemanlardır.

Doğada; ağaçlar, yapraklar, orman toprağı ve bataklık arazi gibi yerlerde bol miktarda
bulunan organik maddelerin dekompozisyonundan meydana gelen elemanların su ile teması
sonucunda renkli sular meydana gelir. Hümüs, alk yosunlan ve tanin suya renk veren başlıca
organik bileşiklerdir.

Hümüsü bol ormanlık arazi ve bataklık sahalardan gelen yüzeysel sularla, az derin kuyu
sularında renkli sulara fazlaca rastlanır.

Suya renk veren organik maddeler : [ 3 ]

1. Yaşayan bitkisel varlıklar

2. Çürümeye maruz kalan bitkilerin dekompozisyonundan meydana gelen maddeler
3. Topraktaki organik maddeler
4. Yukandaki organik maddelerin kombinasyonundan ileri gelen bileşikler olarak dört genel
grupta toplanabilir.

Suda renk meydana getiren İnorganik Maddeler olarak ise ;

1. Demir bileşikleri
2. Tekstil ve Kağıt Sanayi Atıksulan
3. Boyalar

127
Su içindeki askı halinde yüzebilen maddelerin verdiği renge "Görünen Renk", kolloid haldeki
organik maddelerden ileri gelen renge "Gerçek Renk" adı verilmektedir.

Suya bulanıklık veren maddeler görünen renge neden olmaktadır. Bulanıklığı giderilen bir
suda görünen renk de kalmamaktadır.

Gerçek rengi meydana getiren bitkisel veya organik menşeli kolloid maddeler genel olarak
negatif elektrikle yüklü olduğundan, suya atılan kimyevi çökelticilerin pozitif iyonları ile >
birleşerek çökelirler. 'j

Renk Birimi:

Renk, litrede miligram, potasyum kloroplatinat olarak platinyum miktarı ile ölçülür. j

Renk analizinde, 500 birim dendiğinde, bu , bir litrelik çözeltideki 1.245 g. kloro-platinat
içinde bulunan platin miktarı tam 0.5 g. yahut tam 500 mg / İt (ppm)' dir.

Amerikan EPA standartlarında, içme suyunda müsaade edilen azami Renk Birimi 15' dir. ,

Renk ve Organik Maddenin Giderilmesi: '

Renk ve organik maddeler, genellikle koagülasyon (pıhtılaşma), çökeltme ve filtrasyon

işlemleri yardımı ile giderilmektedir. Bu amaçla en çok kullanılan pıhtılaştıncı madde ı

"Alüminyum Sülfat" ' dır. /

Pıhtılaşma ancak belli pH dereceleri altında başarılı olabilmektedir.

Alimünyum sülfat ile iyi sonuç alınabilmesi için suyun pH' ı 5.5 - 6.8 arasında olmalıdır.

Bazı suların rengi ise Aktif Karbon filtrasyonu, Süper klorlama, Potasyum permanganat ve '
Ozon gazı ile oksitlenerek giderilebilir.
8. Bölüm ,
Demir ve Mangan f

Şebeke sularıyla doldurulmayan, yer altı sularının kullanıldığı durumlarda demir ve mangan
içerikli sular ülkemizde sık sık rastlanan sorunlardandır.

Demir içeren suların en büyük özelliği havuzun klorlanmasından kısa bir süre sonra suyun
renginin kahverengine dönüşmesidir.

Aynı durum pH' ı düşük suların (7.0' nin altında), metal (demir) havuz malzemesini
kemirerek havuz' a getirmesi ile de meydana gelebilir.
\
Demir ve manganez doğada genelde sularda çözünmüş Ferro (Fe ) bileşikleri olarak
bulunur, sonradan depolarda hava (oksijen) ile temas ettirildiğinde Ferri (Fe ) hale
dönüşerek ayrışır ve bulunduğu yerde çökelti meydana getirir.

128
TS-266' da müsaade edilen demir 0.3 mg / İt, mangan 0.1 mg / İt olmasına karşın Avrupa
Birliği Standardında (EU-80 / 778) bu değerler 0.2 mg / İt ve 0.05 mg / İt olarak
verilmektedir.

Dlmir ve manganez' in bulunuş şekilleri:

Demir ve manganez aşağıdaki dört şekilden biri veya birkaçı halinde sularımızda
görülmektedir. [ 3 ]

1- Asidik olmayan, berrak ve temiz yer altı sularında demir, ferro bikarbonat Fe H2 (CO3)2
şeklinde görülür, manganez de mangano bikarbonat halinde bulunur.
2- Asitli yüzeysel sularda demirin bir kısmı veya hepsi eriyik ferro sülfat halinde, manganez'
de mangano sülfat halinde bulunmaktadır.
3- Fazlasıyla renkli sularda, demir ve manganez organik kolloid halinde bulunmaktadır
4- Kırmızı sularda, demir genellikle eriyik olarak değil, asılı (suspensiyon) halde duran
hidroksid tanecikleri şeklinde bulunur.

Demir ve manganez bileşikleri' nin meydana gelişi :

İçme ve havuz sularındaki demir ve manganez' in giderilmesi, sonuçta bu madenlerin

eriyebilen şekillerinin oksitlenerek erimeyen şekillere sokulmasından ibarettir. Bu nedenle,
konuya önemli demir ve manganez bileşiklerinin eriyebilme miktarlan ile başlamak uygun
görülmüştür.

Aşağıda, Tablo : 1" de demir ve mangan bileşiklerinin suda eriyebilme dereceleri

gösterilmiştir.

Erime miktarı
Cinsi Formülü Erime derecesi (Fe veya Mn
olarak ppm)
Ferro bikarbonat Fe (HCO3)I Çok fazla 150
Ferro karbonat Fe CO 3 Fazla 31
Ferro hidroksit Fe (OH) 2 Az 4,2
Ferri hidroksit Fe (OH) 3 Çok az 0,01 den az

Mangano bikarbonat Mn (HCO 3 ) 2 Çok fazla 191

Mangano karbonat Mn CO 3 Fazla 31
Mangano hidroksit Mn (OH) 2 Az 1

Manganı hidroksit Mn (ÖH) 3 Çok az 0,01 den az

Tablo : 1

129
Demir ve mangan giderilmesinde kullanılan işlemler :

1- Havalandırma:

Demir ve manganez arıtımında ilk işlem olarak düşünülen yöntemlerden biridir. /

Demir ve manganlı sularda bazen birlikte görülen çürük yumurta kokulu hidrojen
sülfür (H2 S) gazı ile karbondioksit' in (C02) sudan ayrışmasını, böylece pH' in da bir
miktarı yükselmesini sağlayacağı için dikkate alınacak ilk işlemdir.

Reaksiyonlar genellikle aşağıdaki şekilde meydana gelir ;

++
4Fe + 8 H C Ö 3 + O2 + 2H2O ^ - ^ 4 F e ( O H ) 3 + 8 C O 2 1 (7)

Görüldüğü gibi suda erimiş halde bulunan ferro halindeki demir iyonlar' ı f«
havalandırmayı müteakip suda erimeyen ferri hidroksit haline geçip, çökelti haline '•
dönüşür bu çökelti daha sonra filtrelerde alınır.

Ancak manganez arıtımında havalandırma yalnız başına etkili bir metot değildir, ancak
daima diğer işlemlerle birlikte kullanılır.

Aşağıdaki denklemde bu işlem görülmektedir.

-1 V 2 02 -• Mn O (0H)2 + 2 C02T (8)

1

Demir ve manganez arıtımında pH' m yüksek olmasının çok büyük önemi vardır. 8 ile /
11 gibi yüksek pH derecelerinde arıtma demir' e kıyasla daha zor olan manganez' in
bile giderilmesi mümkün olur.

Oksidasyon' un yüksek pH değerlerindeki etkisi, 8' den aşağıdaki değerlerine kıyasla

birkaç kat daha fazla ve hızlıdır.

Ancak genelde demir ve manganın hava ile oksidasyonu, kimyasal maddelerle

oksidasyonuna kıyasla daha yavaş olur.

Havalandırma cebri ve tabi havalandırıcılar kullanılarak yapılır. /

2- Kimyasal oksidasyon:

Demir ve manganın kimyasal oksidasyonu klor (sodyum hipoklorit), klor dioksit,

potasyum permanganet gibi kimyasal oksitleyiciler ve Ozon gazı kullanılarak yapılır.

Bunlardan en çok kullanılan klorla yapılan işlemlerde meydana gelen reaksiyon

aşağıdaki şekilde olur.

2 Fe (H CO3)2 + C12 + Ca (H CO3)2 —• 2 Fe (0H)3 + CaC12 + 6 C02 ' (9) /

Bu denklemden anlaşılacağı gibi 1 ppm klor 1.6 ppm ferro iyonu u

oksitleyebilmektedir.

130
Ancak manganez' de durum farklı olur, pH 8.5 -10.0 arasında tutulmaz ise beher ppm
manganez iyonu için 1.25 ppm serbest klora gerek duyulur.

(9) formülünde görüldüğü gibi reaksiyonda meydana gelen ferri ve manganı hidroksit
çöküntüleri ise basınçlı bir kum filtresinden geçirilerek alınır. Filtre yatağına ayrıca
Mn 02 (Birm) maddesinin eklenmesi manganez arıtımında iyi netice alınmasını
sağlayabilir.

Ozonla yapılan oksidasyonlar, özellikle mangan gideriminde çok etkili olmaktadır.

Nötr ortamda, manganezin bazı organik bileşikleri dahi ancak ozonla oksitlenip
pıhtılaştınlabilmektedir.

3- Katalitik filtreler:

Bunlara 'Temas" veya "Oksidasyon Filtreleri" de denmektedir, genelde demir ve

manganezi 10 ppm' in altında olan sularda kullanılır.

Bir manganez cevheri olan pirolusit (Mn 02) iyi bir oksidasyon maddesi olduğundan
katalitik filtre yatak malzemesi olarak oldukça etkilidir. Piyasada "Birm" ve
"Manganese Greensand" adı altında bulunur.

Temas filtresi dizaynında filtrasyon hızı 10 - 20 m3 / h / m2 ve filtre yatak yüksekliği

0.9 - 1.0 m arasında alınır.

Birm' de pH' in 6.8' in üzerinde olması, suyun içerisinde yağ ve hidrojen sülfid gibi
maddelerin bulunmaması gerekir.

Manganez arıtımında etkili olabilmesi için pH' in 8.0 - 9.0 arasında tutulması gerekir.

4- İyon değiştirme :

Havuzlarda kullanılacak sert, demir / mangan içeren bazen pH' ı düşük bazen de
amonia içeren yer altı sularında en etkili ve en ekonomik arıtma şekli zeolit kökenli
katyon değiştiricilerle yapılan arıtmadır.

Buradaki kimyasal reaksiyonlar aşağıdaki şekilde olur.

Katyon değiştirici zeolit kristali bünyesindeki sodyumu verip bunun yerine sudaki
demir ve mangan iyonlarını alır.

N a 2 Z + Fe } (H CO3)2 "• Fe }Z + 2 N a H C O 3 (10)

Mn Mn

Zeolitin yeniden canlandırılması (rejenerasyonu) tuz yardımı ile ve aşağıdaki formüle

göre olur.

Fe }Z + 2NaCl - • N a 2 Z + Fe } C12 (11)

Mn

131
Zeolit yatağından ham su geçiş hızı 20 - 30 m3 / h / m2 alınabilir.

Piyasada "Crystal - Right" adı altında bulunurlar.

Ekonomi ve işletmede kolaylık sağlayan etkenler aşağıdaki gibi sıralanabilir. ,<

Sertlik giderici yumuşatma, demir ve mangan giderme işlemlerinin tamamı tek

Tankta ve tek geçişle yapılır.
Re jenerasyon için bildiğimiz iri tuz (Na Cl) kullanıldığından piyasada ucuz ve bol
miktarda bulunur.
Bazı yer altı sularında amonia (NH4) bulunması halinde, re jenerasyonlarda
cihazın kendi tuz tankında elektroliz yoluyla üretilen klor dozlaması yapılarak aynı
zamanda NH4 arıtması yapılabilir.
- pH ' ı düşük olan yer altı sulan' nın nötrlestirilmesi, demir ve mangan giderme
aynı anda yapılır. ,
Burada asidik karakterli hidrojen iyonları (H ) zeolit kristali tarafından absorbe /
Edilir, daha sonra rejenerasyon sırasında tuzlu su Salamurasına bırakılır ve
Çalkamayla gidere atılır.

9. Bölüm
Tuzlu Sular

Bazı yer altı sularının tuzlu olması, içerisinde bulunan klorür iyonlarının (Cl ~)
fazlalığıdır.

Kullanımda ve tatlı suyla doldurulması gereken havuzlarda bazı sorunlara neden /

olurlar.

Belli miktarda klorür suyun içerisinde hissedilmez, TS - 266' da müsaade edilen değer
200 mg / İt, maksimum limit ise 600 mg / İt' dir. Bu miktarın üzerine çıkıldığında
dilimiz suyun içerisindeki tuzu hissetmeye başlar.

Tuzlu kuyu, sondaj ve artezyen sulan, toplam çözünmüş madde miktannın (TDS)
artmasına neden olur. Bu değer WH0 (Dünya Sağlık Teşkilatı) standartlannda
maksimum 500 mg / İt (ppm)' dir.

Deniz suyunda ise, TDS Ege' de 35.000 ppm, Akdeniz' de 37.000 ppm' dir. /

Ege ve Akdeniz' de havuzlann bol olduğu tatil yörelerimizde, tuzlu yer altı sulannda
TDS' ler 20.000 ppm' e kadar çıkmakta ve bu sular antma teknolojisinde deniz suyu
kabul edilmektedir.

Klorür giderimi:

Klorür (tuz) giderimi pratikte Distilasyon ve RO (Reverse Osmosis) NF

(Nanofiltration) gibi membran teknolojisi kullanılarak yapılır. !

132
Bunlardan RO (Ters Osmos) uygulaması geçtiğimiz yıllarda gerek tuzlu kuyu
sularından gerekse deniz sularından tatlı su üretiminde oldukça yaygınlaşmıştır.

RO imalatında son yıllarda meydana gelen gelişmeler ve fiyatlardaki düşüşler RO

kullanımının yaygınlaşmasında başlıca etken olmuştur.

RO cihazlarında başlıca kullanılan yan geçirgen membranlar CTA (Selüloz Tri Asetat)
ve TFC (İnce Film Komposit)' dir.

Bunlardan CTA membranlann en büyük özelliği klorlu sulara dayanıkhk

göstermesidir.

Buna karşın TFC membranlarda bu özellik yoktur, bu nedenle klorlu suların RO

cihazına girmeden önce bir aktif karbon filtreden geçirilmeleri gerekir. Ancak TFC
membrarüann, selülozik membranlara kıyasla daha yüksek oranda mineral ayırma ve
arıtım kapasitesi vardır, geniş bir pH yelpazesine hitap ederler, bakteri etkilerine karşı
dayanıklıdırlar, ayrıca sıcak iklimlerde tercih edilirler.

Günümüzde ticari ve sanayi tip uygulamalarda daha çok TFC membranlar

kullanılmaktadır.

Osmotik basınç, suların tuzluluk ve TDS değerlerine göre değişir, örneğin, deniz
suyunda en yüksek duruma gelir. RO basınçlandırma pompası buna göre seçilir.
Örneğin, evlerde şebeke sularında pompasız, şebeke basıncı ile kullanılan RO
ünitelerinde 3.0 bardan, deniz suyunda 60.0 - 65.0 bar' a kadar çıkar.

Ayrıca RO sistemlerinde bilinmesi gereken diğer bir husus, kalsiyum ve magnezyum'

u yüksek sert aşın tortulu sular doğrudan RO cihazlarına verilmez, bir ön arıtmadan
geçirilirler.

Ön arıtma olarak bir ön sediment filtre ve otomatik tandem yumuşatıcılar kullanılır.

Ayrıca klorlu sularda yukanda değinildiği gibi aktif karbon filtreler kullanılır.

Tuzluluk oranı yüksek sert sularda reçineli iyon değiştirici yumuşatıcılar görev
görmeyeceğinden buralarda antiskalant sıvı madde dozlaması yapılır.

Tuzlu konsantrenin dışan atılması:

RO cihazlarına giren ham suyun tuzluluk durumuna göre belli miktan gidere atılır Bu
suyun tuzluluk konsantrasyonu yüksektir, yarı geçirgen membranı geçemeyen tuzlar
ve mineraller böylece dışan atılır

Bu nedenle cihaza girecek suyun debisi, antılan suyun debisi ve atılan suyun debisinin
toplamı olarak seçilir

Giriş Suyu Debisi = Arıtılan Su Debisi + Atılan Su Debisi

Arıtılan Su Debisi x 100 oranına da "Sistem Geri Kazanım Oranı" denir.

Giriş Su Debisi

133
Aşağıdaki şekilde (Şekil: 3 ) osmos membrana giren ve çıkan sular arasındaki denge
durumu gösterilmiştir.

Membrane Elemenl/Syttem

Fted Stnıam Permeals Strenm

C
°F F

Valve
Concenlrola Slrcem

U
F - PtedFlowRatt
C
F • Şolule Conctntratlon İn Feed
°P • P^triTnata Flow Rat»
C
P • âölut* Concantratlon İn Permeate Flecovery
C - Çpncantrata Flow Ratt
C • ^Oluta Concenlrallon İn Concenlrate (Expressed ac Percent)

Şekil: 3

Su sıcaklığının etkisi:

RO cihazı seçiminde dikkat edilecek diğer bir önemli husus, çalışılan su sıcaklığıdır.

Piyasada RO cihazlarının kapasiteleri genelde 25 ° C den verilmektedir, ancak bu

şartlarda giriş suyu sıcaklığı 10 - 15 ° C a kadar düşebileceğinden, kapasiteler bu
sıcaklıklarda oldukça azalır, seçimde bu hususun gözönünde bulundurulması gerekir.

Aşağıdaki diyagramda (Diyagram : 1 ) sıcaklığa göre kapasiteler verilmiştir.

5 5
60 65 70- 75 77 80;
a
Twnp«ratura, F

Diyagram: 1
134
Aşağıdaki şekilde (Şekil: 4) tipik bir RO sistemi şematik olarak gösterilmiştir.

....

w P
Pr«lr««tm«nl
Ritvsre* Otmotl* 1 w Slor«o«,T»nk.

Şekil: 4

KAYNAKLAR :

[ 1 ] Gray N. F . , 1994 Drinking Water Quality, John Wiley & Sons Ltd.
[ 2 ] WQA - Water Treatment Fundamentals, 1983
[ 3 ] Gölhan M. / Aksoğan S., 1970 Sulann Antılması, Matbaa Tekn. Basımevi

135