Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

Jednym z ciekawszych zaburzeń psychicznych jest zaburzenie obsesyjno-

kompulsyjne (OCD). Jest to powszechne zaburzenie zaliczane do zaburzeń lękowych.
Występuje ono u około 2-3% dorosłych. Powoduje obsesyjne myśli oraz kompulsje.
Z początku bezsensowne obsesje i celowe regularne działania zmieniają się w rytuały
zaburzające funkcjonowanie. Choroba jest niesamowicie wykańczająca dla osoby
borykającej się z problemem jak i jej otoczenia. W pracy postaram się
scharakteryzować na czym polega to zaburzenie, przedstawić genezę jego powstawania
oraz sposoby radzenia sobie z nim

„Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne sprawia, że ludzie angażują się

w pozbawione sensu, rytualne zachowania, takie jak wielokrotne mycie rąk.”
(Zimbardo, Johnson, McCann, 2017). W cytacie została przywołana najbardziej
charakterystyczna cecha, która każdemu kojarzy się z zaburzeniami obsesyjno-
kompulsyjnymi, czyli częste, natarczywe i rytualne mycie rąk. Występujące rytualne
zachowania, niechciane i uporczywe myśli które nie dochowane wywołują
lęk są główną cechą OCD. Zaburzeniami pokrewnymi mogącymi iść w parze z OCD
jest dysmorfofobia, czyli nieadekwatne postrzeganie własnego ciała oraz zbieractwo
patologiczne, charakteryzujące się kompulsyjnym gromadzeniem przedmiotów
(Zawadzka, Czarkowska, Grajewska-Kulda, 2017).

Każdemu z nas przytrafiają się impulsywne niechciane myśli, natomiast aby

odróżnić zwyczajne natrętne myśli od tych obsesyjnych, które zaburzają codzienne
funkcjonowanie Seligman, Walker i Rosenhan (2003, s. 223) wyróżnili 3 kryteria które
nam w tym pomogą: (1) obsesje pochłaniają dużo czasu, wywołują awersję jednostki,
są przez nią niechciane i zaburzają jej funkcjonowanie, (2) mają swój początek
wewnątrz, a nie wynikają z sytuacji zewnętrznej, (3) jednostka nie potrafi ich opanować
ani się od nich oderwać. Obsesje powodują duże zmęczenie oraz lęk, który
może mieć swoje ujście przez kompulsje. Jednostki borykające się z tym problemem
usiłują ignorować impulsy lub stłumić je za pomocą innych myśli czy kompulsji takich
jak: wyrywanie włosów, ciągłe mycie rąk, drapanie, sprzątanie i sprawdzanie

1
(czynności natrętne), oraz modlenie się, powtarzanie słów, liczenie (czynności
umysłowe). Wszystkie wymienione przykłady według osoby zaburzonej mają za
zadanie pozbyć się lęku i cierpienia związanego z natręctwami.

„W zespole natręctw nie obserwuje się kompulsywnego wykonywania czynności

sprawiających przyjemność, np. picia alkoholu” (Zawadzka, Czarkowska i Grajewska-
Kulda, 2017). Rytuały są po prostu odpowiedzią na lęk towarzyszący natręctwom,
czasem zdarza się, że zajmują one sporą część dnia. Skutkiem tego jest zaburzone życie
osobiste oraz towarzyskie. U znacznej liczby osób borykających się z OCD
współtowarzyszy depresja a niektóre osoby niestety próbują popełnić samobójstwo.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne nie mają do końca wyjaśnionej

etiopatogenezy psychologiczno-biologicznej. Próbowano różnie tłumaczyć ten problem
za pomocą koncepcji psychologicznych, natomiast największą rolę odegrała koncepcja
psychoanalityczna. Najlepiej ukazuje czynniki psychospołeczne oraz biologiczne.

Jak w każdym problemie związanym z psychologią dużą rolę odgrywają

czynniki psychospołeczne. Nie każde OCD wywołane jest głownie przez nie, natomiast
nawet gdy największą przyczyną są czynniki biologiczne, psychospołeczne również
mają w tym swój udział. Zgodnie z psychoanalityczną koncepcją dla rozwoju nerwicy
natręctw znaczenie mają: konstytucjonalne nasilenie analno-sadystycznych impulsów,
przedwcześnie rozwinięte ego, silne, sztywne superego, konflikt pomiędzy id-ego-
superego, uraz w fazie analnej rozwoju psychoseksualnego (Rabe-Jabłońska, 2007).
Za przyczynę lub zaostrzeniem objawów OCD może odpowiedzialna być ciąża lub
poród, konflikty psychodynamiczy.

Za powstawanie objawów zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego

odpowiedzialne mogą być przede wszystkim cechy charakteru. Ważnym czynnikiem
jest skłonność do poczucia winy, skłonność do zamartwiania się. Jednostka ma
problem z nadmiernym poczuciem odpowiedzialności oraz niepewności. Można radzić
sobie z tym poprzez rytuały takie jak rytuały religijne oraz pracę. Następnym sposobem
radzenia sobie z tymi problemami są obsesje i kompulsję, które dają ulgę. Niestety, gdy
natręctwa nie dają spokoju lęk staje się silniejszy, mogą wtedy pojawić się również
objawy depresji.

Za objawy OCD odpowiedzialne mogą być uwarunkowania biologiczne. Mogą

współwystępować z wieloma schorzeniami neurologicznymi. Związane

2
są z uszkodzeniem czynności określonych struktur mózgu np. pląsawica Sydenhama i
choroba Huntingtona. Zaburzenia dotyczące jąder podstawy, kory oczodołowo-
czołowej, połączeń między tymi strukturami ośrodkowego układu nerwowego
stwierdza się nie tylko w tych przypadkach, ale także w OCD bez zmian
neurologicznych. (Rebe-Jabłońska, 2007) Najbardziej znaną hipotezą jest hipoteza
serotoninergiczna, która polega na wyjaśnieniu depresji jako produktu problemów z
równowagą lub poziomem niektórych neuroprzekaźników. Natomiast mimo, tego nie
stanowi wyjaśnienia patogenezy OCD.

Według koncepcji Baxtera pierwotnym zaburzeniem jest nadmierna aktywacja

kory oczodołowo-czołowej, która nadmiernie aktywuje jądro ogoniaste. Te z kolei
hamują gałkę bladą i w ten sposób znoszą jej hamujący wpływ na wzgórze. Nadmiernie
wzbudzone wzgórze ponownie zwrotnie pobudza korę oczodołowo-czołową (Rebe-
Jabłońska, 2007). U przyczyn zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego leży również układ
noradrenergiczny. Niektórzy badacze stwierdzili, że po podawaniu pacjentowi
klonidyny następuje istotna poprawa stanu klinicznego. Przyczyną mogą być również
zaburzenia układu neuroendokrynnego oraz niektóre neuropeptydy np. arginina. Nadal
nie wiadomo czy OCD może być dziedziczone mimo wielu badań na ten temat.

W razie zaobserwowania objawów OCD u siebie lub bliskich należy

niezwłocznie skontaktować się w lekarzem psychiatrą, ponieważ dolegliwości tej
choroby są uciążliwe, powodują lęk, zaburzają codzienne funkcjonowanie. W gabinecie
zostanie przeprowadzony z nami wywiad. Lekarz prawdopodobnie da nam
do wypełnienia kwestionariusz na podstawie, którego może postawić diagnozę. Takim
kwestionariuszem jest OCI-R i jest to jedno z narzędzi do pomiaru objawów zaburzenia
obsesyjno-kompulsyjnego.

Podjęcie leczenia pozwala na przerwanie błędnego koła, którym są obsesje,

kompulsje i rytuały przynoszące chwilową ulgę. Szybka diagnoza pozwala zapobiec
różnym powikłaniom np. depresji. Leczenie OCD jest bardzo długotrwałe i złożone.
Składa się ono na psychoterapię i farmakoterapię. Przy lekkich objawach wystarczy
sama psychoterapia lub leki.

Aktualne standardy APA podkreślają brak udokumentowania skuteczności

terapii psychodynamicznej w tym zaburzeniu (Rzewuska, 2006). Najlepiej

3
udokumentowaną terapią pomagającą w leczeniu OCD jest terapia poznawczo-
behawioralna. Polega ona na stosowaniu technik samoobserwacji, ekstynkcji i
modelowania (Rzewuska, 2006). W trakcie sesji w gabinecie terapeutycznym
pacjent zostaje wystawiony na bodźce, które powodują u niego natręctwa. Osoba
stopniowo uczy się powstrzymywać od kompulsji, rytuałów oraz obsesji.

Terapia lekami trwa bardzo długo, czasem od kilku miesięcy do wielu lat.
Zarówno u młodzieży, jak i u dorosłych potwierdzono skuteczność stosowania
klomipraminy, fluwoksaminy, fluoksetyny, paroksetyny, i sertaliny (Rzewuska, 2006).
Skuteczne w leczeniu są również selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego
serotoniny. Często zdarza się tak, że próba odstawienia leków wiąże się z nawrotem
objawów OCD. Ryzyko wystąpienia nawrotów po odstawieniu leków jest większe, gdy
nie stosowano terapii poznawczo-behawioralnej.

Osoby chorujące na OCD nie są od razu przekreślone. Dzięki odpowiedniej

pomocy u 75% pacjentów zauważalne są pozytywne zmiany a ok. 25% przypadków
kończy się całkowitym wyleczeniem. Trzeba pamiętać natomiast, że zaburzenie może
powrócić, dlatego powinno się dbać o swoją higienę psychiczną. Warto też zapamiętać
ćwiczenia oraz techniki wykorzystywane w czasie terapii oraz te zalecone od lekarza,
aby korzystać z nich na co dzień. Gdy człowiek zauważy u siebie pierwsze objawy
nawrotów choroby, niezwłocznie powinien udać się do lekarza a on jeśli będzie to
potrzebne udzieli pomocy farmakologicznej lub psychoterapeutycznej.

Reasumując, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne jest poważnym zaburzeniem.

Przez ciągłe rytuały, obsesje, kompulsje a nawet przez wszystkich znane „ciągłe mycie
rąk” potrafi wykończyć człowieka do suchej nitki. Zaczynając się od małych,
niewinnych objawów może skończyć się na wykończeniu, braku siły oraz zaburzonym
codziennym funkcjonowaniu a w najgorszym przypadku do braku sensu takiego życia,
depresji aż ostatecznie popełnienia samobójstwa. Na szczęście nie ma nic na co nie
dałoby się zaradzić. Dzięki specjalistom oraz szybkiej interwencji jesteśmy w stanie z
powrotem funkcjonować normalnie. Trzeba natomiast pamiętać o jak najszybciej
reakcji, ponieważ jest to klucz do późniejszego leczenia i powrotu do zdrowia.

4
Bibliografia:

Rzewuska, M. (2006) Leczenie zaburzeń psychicznych.

Rabe-Jabłońska, J. (2007) Diagnoza i leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, tom 4 (4), 160- 174

Zawadzka, Agnieszka S. Czarkowska, Lidia D. Grajewska-Kluda, M. (2017) Charakterystyka wybranych

zaburzeń psychicznych – praktyczny przewodnik dla coachów.

Zimbardo, Philip G. Johnson, Robert L. McCann, V.(2017) Psychologia. Kluczowe koncepcje, tom 4.