‫فیزیک دوازدهم فصل اول ‪ :‬حرکت شناسی مبحث ‪ :‬معادالت حرکت با شتاب ثابت استاد مصطفی کبیری‬ ‫جزوه

‫جزوه آموزشی فیزیکفا‬

‫حرکت با شتاب ثابت ‪ :‬هر گاه شتاب متحرکی در لحظه های مختلف یکسان باشد‪ ،‬حرکت جسم را حرکت با شتاب ثابت می نامیم‪ .‬حرکت با شتاب‬
‫ثابت نوع خاصی از حرکت است و در زندگی روزمره با حرکت اجسامی که شتاب آنها ثابت یا تقریبا ثابت است زیاد سر و کار داریم‪ .‬جسمی که‬
‫روی سطح هموار سراشیبی در حال لغزیدن است‪ ،‬یا جسمی که در حال سقوط است و اثر مقاومت هوا بر آن ناچیز باشد دارای حرکت با شتاب ثابت‬
‫اند‪ .‬همچنین خودرویی که شروع به حرکت می کند‪ ،‬شتاب تقریبا ثابتی دارد‪.‬‬

‫معادالت حرکت با شتاب ثابت ‪ :‬ما از اثبات معادالت چشم پوشی می کنیم و معادالت را با توضیح مختصری در زیر لیست می کنیم و توجه خود را‬
‫به کاربرد معادالت در حل مسائل معطوف می کنیم‪.‬‬

‫معادالت حرکت با شتاب ثابت‬

‫معادله‬ ‫توضیح معادله‬
‫‪1‬‬ ‫معادله مکان – زمان (‪ x0‬و ‪ v0‬مکان و سرعت متحرک در لحظه ‪ t=0‬هستند)‬
‫‪𝑥 = 𝑎𝑡 2 + 𝑣0 𝑡 + 𝑥0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪𝑣 = 𝑎𝑡 + 𝑣0‬‬ ‫معادله سرعت ‪ -‬زمان‬
‫) ‪𝑣 2 = 𝑣02 + 2𝑎(𝑥 − 𝑥0‬‬ ‫معادله سرعت‪ -‬مکان (‪ v‬سرعت متحرک در مکان ‪ x‬و ‪ v0‬سرعت متحرک در مکان ‪) x0‬‬
‫‪𝑣+𝑣0‬‬
‫= 𝑣𝑎𝑣‬ ‫معادله سرعت متوسط (‪ v0‬سرعت ابتدا و ‪ v‬سرعت انتهای بازه زمانی حرکت است)‬
‫‪2‬‬
‫‪𝑣 + 𝑣0‬‬ ‫معادله مستقل از شتاب (مانند باال)‬
‫( = 𝑡∆ 𝑣𝑎𝑣 = 𝑥∆‬ ‫𝑡∆ )‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫معادله مستقل از سرعت اولیه ( ‪ v‬سرعت متحرک در لحظه ‪ t‬است)‬
‫‪𝑥 = − 𝑎𝑡 2 + 𝑣𝑡 + 𝑥0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫معادله جابه جایی در ‪ t‬ثانیه ‪ n‬ام (مثال‪ :‬جابه جایی در ‪ 3‬ثانیه دوم حرکت)‬
‫𝑡 ‪∆𝑥𝑡,𝑛 = 𝑎(2𝑛 − 1)𝑡 2 + 𝑣0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫معادله جابه جایی در ‪ n‬ثانیه آخر حرکت (‪ t‬در این رابطه زمان کل حرکت است)‬
‫𝑛 ‪∆𝑥𝑛 = 𝑎𝑛(2𝑡 − 𝑛) + 𝑣0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪∆𝑥𝑡,𝑛 − ∆𝑥𝑡,𝑚 = (𝑛 − 𝑚)𝑎𝑡 2‬‬ ‫معادله جابه جایی های متوالی (جابه جایی های متوالی تشکیل تصاعد حسابی می دهند)‬

‫نمودارهای حرکت با شتاب ثابت به صورت جداگانه در پست دیگری بررسی می شود‪.‬‬
 ‫فیزیک دوازدهم فصل اول ‪ :‬حرکت شناسی مبحث ‪ :‬معادالت حرکت با شتاب ثابت استاد مصطفی کبیری‬ ‫جزوه آموزشی فیزیکفا‬

‫مثال ‪ :1‬شکل زیر هواپیمایی را نشان می دهد که از حال سکون و با شتاب ثابت روی باند پرواز و در امتداد محور ‪ x‬شروع به حرکت می کند‪.‬‬

‫الف) چه مدت طول می کشد تا هواپیما به شرایط برخاستن برسد؟‬

‫ب) سرعت متوسط هواپیما در این بازه زمانی چقدر است؟‬

‫ج) جابه جایی هواپیما در این مدت چقدر است ؟‬

‫حل مثال ‪:1‬‬

‫𝑠 ‪𝑣 = 𝑎𝑡 + 𝑣0 → 95 = 2.2𝑡 + 0 → 𝑡 = 43.2‬‬
‫‪𝑣 + 𝑣0 95 + 0‬‬
‫= 𝑣𝑎𝑣‬ ‫=‬ ‫𝑠‪= 47.5 𝑚/‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑚 ‪∆𝑥 = 𝑣𝑎𝑣 ∆𝑡 = 47.5 × 43.2 = 2052‬‬

‫است ‪.‬‬ ‫مثال ‪ :2‬معادله ی مکان – زمان متحرکی که بر روی خط راست حرکت می کند به صورت ‪x=-t2+4t+4‬‬
‫الف) اندازه شتاب و سرعت اولیه و مکان اولیه متحرک را تعیین کنید‪.‬‬

‫ب) اندازه ی سرعت در چه لحظه ای صفر می شود ؟‬

‫ج) جابه جایی متحرک در ‪ 4‬ثانیه اول حرکت چقدر است ؟‬

‫حل مثال ‪ :2‬الف)‬

‫‪1‬‬
‫‪𝑥 = 𝑎𝑡 2 + 𝑣0 𝑡 + 𝑥0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪𝑥 = −𝑡 2 + 4𝑡 + 4‬‬

‫از مقایسه دو معادله باال به نتایج زیر می رسیم‪:‬‬

‫𝑚 ‪𝑥0 = 4‬‬
‫𝑠‪𝑣0 = 4 𝑚/‬‬
‫‪1‬‬
‫‪𝑎 = −1 → 𝑎 = −2 𝑚/𝑠 2‬‬
‫‪2‬‬
‫ب) در معادله سرعت‪ -‬زمان ‪ ،‬سرعت را برابر صفر قرار می دهیم‪:‬‬

‫‪𝑣 = 𝑎𝑡 + 𝑣0 → 𝑣 = −2𝑡 + 4‬‬

‫𝑠‪0 = −2𝑡 + 4 → 𝑡 = 2‬‬
 ‫فیزیک دوازدهم فصل اول ‪ :‬حرکت شناسی مبحث ‪ :‬معادالت حرکت با شتاب ثابت استاد مصطفی کبیری‬ ‫جزوه آموزشی فیزیکفا‬

‫ج) روش اول ‪ 4 :‬ثانیه اول یعنی از صفر تا ‪ 4‬ثانیه‪ ،‬چهار ثانیه دوم یعنی از ‪ 4‬تا ‪ 8‬ثانیه و ‪...‬‬

‫𝑚 ‪𝑡 = 0 → 𝑥1 = −(0)2 + 4(0) + 4 = 4‬‬

‫𝑚 ‪𝑡 = 4 → 𝑥2 = −(4)2 + 4(4) + 4 = 4‬‬

‫‪∆𝑥 = 𝑥2 − 𝑥1 = 4 − 4 = 0‬‬

‫روش دوم با استفاده از معادله جابه جایی در ‪ t‬ثانیه ‪ n‬ام ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫= 𝑛‪∆𝑥𝑡,‬‬ ‫𝑡 ‪𝑎(2𝑛 − 1)𝑡 2 + 𝑣0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫= ‪∆𝑥4,1‬‬ ‫‪(−2)(2(1) − 1)(4)2 + 4(4) = −16 + 16 = 0‬‬
‫‪2‬‬
‫مثال ‪ :3‬متحرکی با شتاب ثابت ‪ 2‬متر بر مربع ثانیه از سرعتش می کاهد و پس از طی مسافت ‪ 25‬متر روی خط راست متوقف می شود ‪ .‬سرعت‬
‫اولیه ی متحرک چند متر بر ثانیه است ؟‬

‫حل مثال ‪:3‬‬

‫‪𝑎 = −2𝑚/𝑠 2‬‬

‫سرعت نهایی ‪∆𝑥 = 0 , 𝑣 = 0‬‬

‫𝑥∆𝑎‪𝑣 2 = 𝑣02 + 2‬‬

‫𝑠‪0 = 𝑣02 + 2(−2)(25) → 𝑣02 = 100 → 𝑣0 = 10 𝑚/‬‬
‫مثال ‪ :4‬کامیونی با سرعت ثابت ‪ 18‬متر بر ثانیه در حال حرکت است ‪ .‬راننده ی کامیون ‪ ،‬اتومبیل ایستاده ای را در سمت مقابل خود و در فاصله ی‬
‫‪ 90‬متری می بیند ‪ .‬بعد از زمان عکس العمل ‪ ، t‬راننده ترمز می کند و کامیون شتاب ‪ -3‬متر بر مربع ثانیه می گیرد ‪ .‬مطلوبست ‪:‬‬

‫الف) حداکثر زمان ‪ t‬برای آنکه تصادف نشود چقدر است ؟‬

‫ب) قبل از ترمز کردن ‪ ،‬کامیون چه مسافتی را طی کرده است؟‬

‫ج) توقف چند ثانیه پس از آن که راننده ‪ ،‬اتومبیل را می بیند ‪ ،‬رخ می دهد ؟‬

‫حل مثال ‪ :4‬الف و ب) ابتدا مسافتی که کامیون با شتاب ثابت طی می کند تا بایستد را حساب می کنیم‪:‬‬

‫𝑥∆𝑎‪𝑣 2 = 𝑣02 + 2‬‬

‫𝑚 ‪0 = (18)2 + 2(−3)∆𝑥 → ∆𝑥 = 54‬‬
‫اگر قرار باشد تصادف نشود‪ ،‬کامیون باید (‪ )90-54=36m‬متر اول مسیر (زمان واکنش راننده) با سرعت ثابت ‪ 18‬متر بر ثانیه طی کند‪.‬‬

‫𝑠‪∆𝑥 = 𝑣∆𝑡 → 36 = 18𝑡 → 𝑡 = 2‬‬

‫زمان واکنش راننده کامیون ‪ 2‬ثانیه است و مسافتی که کامیون در این مدت طی کرده ‪ 36‬متر است‪.‬‬

‫ج)‬

‫𝑠‪𝑣 = 𝑎𝑡 + 𝑣0 → 0 = −3𝑡 + 18 → 𝑡 = 6‬‬

‫𝑠‪ = 2 + 6 = 8‬کل𝑡‬
 ‫فیزیک دوازدهم فصل اول ‪ :‬حرکت شناسی مبحث ‪ :‬معادالت حرکت با شتاب ثابت استاد مصطفی کبیری‬ ‫جزوه آموزشی فیزیکفا‬

‫مثال ‪ :5‬متحرکی در یک مسیر مستقیم با شتاب ثابت ‪ a1=5m/s2‬به حرکت در می آید و پس از مدتی حرکتش یکنواخت می شود و در نهایت با‬
‫شتاب ‪ a2=-5m/s2‬می ایستد‪ .‬اگر کل زمان حرکت ‪ 25‬ثانیه و سرعت متوسط در این مدت ‪ 20m/s‬باشد‪ ،‬زمانی که حرکت متحرک یکنواخت بوده‬
‫است‪ ،‬چند ثانیه است؟‬

‫حل مثال ‪ :5‬از رابطه سرعت متوسط برای کل حرکت خواهیم داشت ‪:‬‬

‫𝑥∆‬
‫= 𝑣𝑎𝑣‬ ‫𝑚 ‪→ ∆𝑥 = 𝑣𝑎𝑣 ∆𝑡 = 20 × 25 = 500‬‬
‫𝑡∆‬
‫دو حرکت با شتاب ثابت با اندازه ‪ ، 5‬چون سرعت های ابتدا و انتهایشان با یکدیگر برابر است ( سرعت نهایی اولی برابر سرعت اولیه دومی و‬
‫سرعت اولیه اولی برابر سرعت نهایی دومی) جابه جایی های یکسان و همزمان دارند‪ .‬یعنی خواهیم داشت ‪:‬‬

‫یکنواخت𝑡∆ ‪ +‬شتاب ثابت𝑡∆‪ = 2‬کل𝑡∆ ‪ ,‬یکنواخت𝑥∆ ‪ +‬شتاب ثابت𝑥∆‪ = 2‬کل𝑥∆‬

‫‪1‬‬
‫‪500 = 2 ( 𝑎𝑡12 ) + 𝑣𝑡2 → 500 = 5𝑡12 + 𝑣𝑡2‬‬
‫‪2‬‬
‫سرعت نهایی حرکت با شتاب ثابت اولی از رابه زیر بدست می آید‪:‬‬

‫‪𝑣 = 𝑎𝑡 + 𝑣0 → 𝑣 = 5𝑡1‬‬

‫که با قرار دادن سرعت در رابطه باالیی خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪500 = 5𝑡12 + 5𝑡1 𝑡2 → 𝑡12 + 𝑡1 𝑡2 = 100‬‬

‫‪25 = 2𝑡1 + 𝑡2‬‬

‫با حل دستگاه دو معادله‪ ،‬دو مجهول باال خواهیم داشت ‪ t1=5s :‬و ‪ t2=15s‬که پاسخ مساله ‪ 15‬ثانیه است‪.‬‬

‫با توجه به مثال های باال‪ ،‬مشاهده می شود که هم مسائل ساده و هم مسائل پیچیده می توان از این مبحث طراحی کرد که برای یادگیری و حل آنها‬
‫کافیست جدول معادالت حرکت با شتاب ثابت را به ذهن بسپارید و بسیار تمرین کنید‪.‬‬

‫تمرین ‪ :1‬معادله ی مکان – زمان متحرکی در ‪ SI‬به صورت ‪ x=5t2+3t+4‬زیر می باشد ‪ .‬تعیین کنید ‪:‬‬

‫الف) مکان اولیه ‪ ،‬سرعت اولیه ‪ ،‬شتاب حرکت‬

‫ب) سرعت متوسط متحرک در بازه ی زمانی ‪ 1‬تا ‪ 3‬ثانیه‬

‫ج) معادله ی سرعت – زمان متحرک را بنویسید ‪.‬‬

 ‫فیزیک دوازدهم فصل اول ‪ :‬حرکت شناسی مبحث ‪ :‬معادالت حرکت با شتاب ثابت استاد مصطفی کبیری‬ ‫جزوه آموزشی فیزیکفا‬

‫تمرین ‪ :2‬اتومبیلی که بر روی خط راست با شتاب ثابت حرکت می کند در مدت ‪ 8‬ثانیه سرعتش را از ‪ 20‬به ‪ 30‬متر بر ثانیه می رساند ‪.‬‬

‫الف) مسافت طی شده توسط اتومبیل در مدت ‪ 8‬ثانیه چند متر بر ثانیه است ؟‬

‫ب) شتاب حرکت آن چقدر است ؟‬

‫فیزیک دوازدهم فصل اول ‪ :‬حرکت شناسی مبحث ‪ :‬معادالت حرکت با شتاب ثابت استاد مصطفی کبیری‬ ‫جزوه آموزشی فیزیکفا‬

‫تمرین ‪ :3‬معادله مکان – زمان جسمی که بر محور ‪ x‬حرکت می کند به صورت ‪ x=t2-6t‬زیر است ‪.‬‬

‫الف) جابجایی جسم در بازه ی زمانی ‪ 1‬تا ‪ 4‬ثانیه را حساب کنید ‪.‬‬

‫ب) مسافت جسم در بازه ی زمانی ‪ 1‬تا ‪ 4‬ثانیه را حساب کنید ‪.‬‬
 ‫فیزیک دوازدهم فصل اول ‪ :‬حرکت شناسی مبحث ‪ :‬معادالت حرکت با شتاب ثابت استاد مصطفی کبیری‬ ‫جزوه آموزشی فیزیکفا‬

‫تمرین ‪ :4‬اتومبیلی با سرعت ‪ 108‬کیلومتر بر ساعت در حال حرکت است‪ .‬راننده با دیدن مانعی ترمز می کند و در مدت ‪ 10‬ثانیه متوقف می شود ‪.‬‬

‫الف) شتاب حرکت را بیابید ‪.‬‬

‫ب) مسافتی که متحرک در این مدت طی می کند را حساب کنید ‪.‬‬

‫ج) سرعت متوسط متحرک در این مدت را حساب کنید‪.‬‬

‫تمرین ‪ :5‬متحرکی با شتاب ثابت و سرعت اولیه ‪ v0‬در ‪ 2‬ثانیه اول حرکت خود ‪ 13‬متر‪ ،‬و در ‪ 2‬ثانیه سوم حرکت خود‪ 25 ،‬متر را طی می کند‪ .‬شتاب‬
‫حرکت در ‪ SI‬چند است؟‬
 ‫فیزیک دوازدهم فصل اول ‪ :‬حرکت شناسی مبحث ‪ :‬معادالت حرکت با شتاب ثابت استاد مصطفی کبیری‬ ‫جزوه آموزشی فیزیکفا‬

‫تمرین ‪ :6‬دو متحرک روی خط راست با شتاب های ثابت ‪ a‬و ‪ a+1.5‬از یک نقطهشروع به حرکت می کنند و بعد از مدت ‪ ، t‬سرعت آن ها به‬
‫ترتیب ‪ 10‬و ‪ 22‬متر بر ثانیه می شود‪ t .‬چند ثانیه است؟‬

‫تمرین ‪ :7‬اتومبیلی روی یک خط راست با سرعت ‪ 30‬متر بر ثانیه در حال حرکت است‪ .‬راننده با دیدن مانعی در فاصله ‪ 165‬متر‪ ،‬با شتاب ثابت ‪3‬‬
‫متر بر مربع ثانیه ترمز می کند و درست جلو مانع می ایستد‪ .‬اگر زمان واکنش راننده ‪ t1‬و زمانی که حرکت اتومبیل کند شونده بود‪ t2 ،‬باشد‪ ،‬نسبت‬
‫‪ t2/t1‬چند است؟‬
 ‫فیزیک دوازدهم فصل اول ‪ :‬حرکت شناسی مبحث ‪ :‬معادالت حرکت با شتاب ثابت استاد مصطفی کبیری‬ ‫جزوه آموزشی فیزیکفا‬

‫تمرین ‪ :8‬قطار ‪ A‬به طول ‪ 200‬متر با سرعت ثابت ‪ 40‬متر بر ثانیه در حال حرکت است‪ .‬قطار ‪ B‬به طول ‪ 225‬متر که روی ریل مجاور توقف کرده‬
‫است‪ ،‬به محض اینکه قطار ‪ A‬کامال از آن عبور کرد‪ ،‬با شتاب ثابت ‪ 2‬متر بر مربع ثانیه در همان جهت حرکت قطار ‪ A‬شروع به حرکت می کند و‬
‫سرعت خود را به ‪ 50‬متر بر ثانیه می رساند و با همان سرعت حرکت خود را ادامه می دهد‪ .‬قطار ‪ B‬چند ثانیه پس از شروع حرکت‪ ،‬از قطار ‪A‬‬
‫سبقت گرفته و از کنار آن کامال عبور می کند؟‬
 ‫فیزیک دوازدهم فصل اول ‪ :‬حرکت شناسی مبحث ‪ :‬معادالت حرکت با شتاب ثابت استاد مصطفی کبیری‬ ‫جزوه آموزشی فیزیکفا‬

‫تمرین ‪ :9‬معادله مکان متحرکی در ‪ SI‬به صورت ‪ x=-t2+4t+20‬است‪ .‬حرکت آن از ‪ t=0‬تا ‪ t=8s‬تندشونده است یا کند شونده؟‬

‫تمرین ‪ :10‬دو متحرک روی خط مستقیمی به طرف یکدیگر در حرکت اند‪ .‬در زمانی که فاصله آن ها ‪ 1125‬متر است‪ ،‬سرعت متحرک اول ‪ 10‬متر‬
‫بر ثانیه تند شونده و سرعت متحرک دوم ‪ 20‬متر بر ثانیه و آن هم تند شونده است‪ .‬اگر شتاب متحرک اول ‪ 2‬متر بر مربع ثانیه و شتاب متحرک‬
‫دوم ‪ 4‬متر بر مربع ثانیه باشد‪ ،‬پس از چند ثانیه به یکدیگر می رسند؟‬
 ‫فیزیک دوازدهم فصل اول ‪ :‬حرکت شناسی مبحث ‪ :‬معادالت حرکت با شتاب ثابت استاد مصطفی کبیری‬ ‫جزوه آموزشی فیزیکفا‬

‫تمرین ‪ :11‬معادله سرعت‪ -‬زمان متحرکی که روی محور ‪ x‬حرکت می کند در ‪ SI‬به صورت ‪ v=-2t+4‬است‪ .‬بزرگی جابه جایی متحرک در ‪ 2‬ثانیه‬
‫سوم حرکت چند متر است؟‬