Chương 3

Bài 5. ĐẠO HÀM

GV: Nguyễn Lê Thi
Mục tiêu bài học
❖ Hiểu được khái niệm đạo hàm
❖ Tính được đạo hàm của hàm số tại một điểm
❖ Tính được tốc độ thay đổi
Nội dung chính
❖ Bài toán tiếp tuyến
❖ Định nghĩa đạo hàm
❖ Tốc độ thay đổi của hàm số
1. ĐẠO HÀM
1.1 Bài toán tiếp tuyến
➢ Hệ số góc cát tuyến:
𝑓 𝑎+ℎ −𝑓(𝑎) 𝑓 𝑥0 +∆𝑥 −𝑓(𝑥0 )
𝑚𝑃𝑄 = =
ℎ ∆𝑥

➢ Hệ số góc tiếp tuyến tại x0 :

𝑓 𝑎 + ℎ − 𝑓(𝑎) 𝑓 𝑥0 + ∆𝑥 − 𝑓(𝑥0 )
𝑚𝑡𝑡 = lim = lim
ℎ→0 ℎ ∆𝑥→0 ∆𝑥

nếu giới hạn tồn tại.

➢ Tính chất vuông góc của

pháp tuyến và tiếp tuyến
GV. NGUYỄN LÊ THI 5
𝑚𝑡𝑡 × 𝑚𝑝𝑡 = −1
 1.2 Định nghĩa đạo hàm
➢ Đạo hàm của hàm số 𝑓 tại điểm 𝑥 = 𝑎

𝑑𝑓 ′
𝑓 𝑎 + ∆𝑥 − 𝑓 𝑎 𝑓 𝑥 − 𝑓(𝑎)
ቤ ≡ 𝑓 𝑎 = lim lim
𝑑𝑥 𝑥=𝑎 ∆𝑥⟶0 ∆𝑥 𝑥⟶𝑎 𝑥−𝑎

Ký hiệu thường
Ký hiệu Leibnitz
➢ Tổng quát: đạo hàm của hàm số 𝑓 tại 𝑥
𝑑𝑓 ′
𝑓 𝑥 + ∆𝑥 − 𝑓 𝑥 𝑓 𝑡 − 𝑓(𝑥)
≡ 𝑓 𝑥 = lim = lim
𝑑𝑥 ∆𝑥⟶0 ∆𝑥 𝑡⟶𝑥 𝑡−𝑥

GV. NGUYỄN LÊ THI 6

Ví dụ 1. Hướng dẫn
Cho parabol
𝑦 = 𝑥 2 − 1 và điểm
𝑃 −1,0 .
1. Tìm hệ số góc
của tiếp tuyến với
parabol tại 𝑃.
2. Viết phương trình
pháp tuyến của
parabol tại 𝑃.

GV. NGUYỄN LÊ THI 7

Ví dụ 2. Hướng dẫn
Cho hàm số
𝑓 𝑥 = 3𝑥 2 + 1
Sử dụng định nghĩa đạo
hàm, tính:
f '( x)

GV. NGUYỄN LÊ THI 8

1.3 Đạo hàm của hàm xác định từng khoảng

Nếu f là hàm số xác định từng khoảng thì

𝒇′(𝒂) tồn tại (hữu hạn)
𝑓 𝑥 − 𝑓(𝑎) 𝑓 𝑥 − 𝑓(𝑎)
⇔ lim+ = lim− =𝐿
𝑥⟶𝑎 𝑥−𝑎 𝑥⟶𝑎 𝑥−𝑎
h𝒂𝒚 𝒇′ + 𝒂 = 𝒇′ − 𝒂 = L

trong đó, a là điểm mà tại đó hàm số f thay đổi định

nghĩa.
GV. NGUYỄN LÊ THI 9
Ví dụ 3. Hướng dẫn
Cho hàm số x  0 :
f (t ) − f ( x )
𝑓 𝑥 =൝
𝑥 3, 𝑥
≤0 f ' ( x ) = lim = 3x 2

𝑥, 𝑥 > 0 t→x t−x

Tính 𝑓′(𝑥), với mọi 𝑥
x  0 :
f (t ) − f ( x )
thuộc miền xác định
1
của hàm số.
f ' ( x ) = lim =
t→x t−x 2 x
f ( x ) − f ( 0)
x = 0 : f ' ( 0 ) = lim
x →0 x−0
f ' ( 0) không tồn tại
GV. NGUYỄN LÊ THI 10
1.4 Sự tồn tại đạo hàm
▪ Một hàm số được gọi là khả vi (có đạo hàm) tại x0 khi chỉ khi
giới hạn trong định nghĩa của đạo hàm là tồn tại hữu hạn.

▪ Có 3 trường hợp phổ biến hàm số không có đạo hàm tại c:

GV. NGUYỄN LÊ THI 11

1.5 Mối liên hệ giữa đạo hàm và tính liên tục
➢ Nếu hàm số 𝒇 có đạo hàm hữu hạn tại 𝒙 = 𝒂 thì hàm số 𝒇 liên tục
tại 𝒙 = 𝒂.
➢ Hệ quả. Nếu hàm số 𝑓 không liên tục tại 𝑥 = 𝑎 thì hàm số 𝑓 không có
đạo hàm tại 𝑥 = 𝑎
➢ Chú ý:
Nếu hàm số 𝑓 liên tục tại 𝑥 = 𝑎 thì hàm số 𝑓 chưa hẳn có đạo hàm tại 𝑥 = 𝑎.

GV. NGUYỄN LÊ THI 12

Ví dụ 4. Hướng dẫn
Chứng minh hàm số
−2𝑥 , 𝑥 ≤ 1
𝑓 𝑥 =ቊ
𝑥 − 3, 𝑥 > 1
liên tục nhưng không
khả vi tại 𝑥 = 1.

GV. NGUYỄN LÊ THI 13

1.6 Đạo hàm và đồ thị hàm số

▪ Nếu 𝑓 ′ 𝑥 > 0, ∀𝑥 ∈ 𝐼 thì đồ

thị đi lên trên 𝐼

▪ Nếu 𝑓 ′ 𝑥 < 0, ∀𝑥 ∈ 𝐼 thì đồ

thị đi xuống trên 𝐼

▪ Nếu 𝑓 ′ 𝑥 = 0, ∀𝑥 ∈ 𝐼 thì tiếp

tuyến tại điểm đó nằm ngang.

GV. NGUYỄN LÊ THI 14

 2. TỐC ĐỘ
THAY ĐỔI
CỦA HÀM SỐ
Tốc độ thay đổi trung bình của 𝑓 khi 𝑥 thay đổi một lượng ∆𝑥:
∆𝑦 𝑓 𝑥 + ∆𝑥 − 𝑓(𝑥)
=
∆𝑥 ∆𝑥
Tốc độ thay đổi tức thời của 𝑓 tại 𝑥

′
∆𝑦
𝑓 𝑥 = lim
∆𝑥→0 ∆𝑥

Tốc độ thay đổi tương đối của 𝑓 tại 𝑥:

𝑓′ 𝑥
𝑓(𝑥)

GV. NGUYỄN LÊ THI 16

Ví dụ 5. Hướng dẫn

Cho hàm số
𝑓 𝑥 = 𝑥 2 − 3𝑥 + 4

1. Tìm tốc độ thay

đổi trung bình của
𝑓 trên −2, −1.99

2. Tìm tốc độ thay

đổi tức thời của 𝑓
tại 𝑥 = −2.
GV. NGUYỄN LÊ THI 17
BTVN Hướng dẫn
Tổng sản phẩm quốc
nội (GDP) của một
quốc gia xác định bởi
g ( t ) = t 2 + 5t + 106
(tỷ đô la) sau 𝑡 năm
kể từ năm 2010.
1. Cho biết GDP thay
đổi với tốc độ bao
nhiêu vào năm
2017?
2. GDP thay đổi bao
nhiêu phần trăm
vào năm 2017? GV. NGUYỄN LÊ THI
18
 KẾT BÀI
Sinh viên cần lưu ý:
✓ Định nghĩa đạo hàm của hàm số tại một điểm
✓ Khái niệm khả vi
✓ Mối liên hệ giữa đạo hàm và sự liên tục
✓ Các tốc độ thay đổi của hàm số
 HOẠT ĐỘNG VỀ NHÀ

• Làm bài tập 3.1, 3.2, 3.3, 3.4.1, 3.4.2

A

• Xem lại bảng công thức đạo hàm

B của các hàm số cơ bản

• Chuẩn bị bài học 6

C
THANKS FOR WATCHING!