UNIVERZITET U SARAJEVU

PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET
ODSJEK ZA HEMIJU
I CIKLUS STUDIJA – OPŠTI SMJER

SINTEZA METALNOG KOMPLEKSA SA IMINOM

IZVEDENIM IZ SUPSTITUIRANOG
BENZALDEHIDA I L-CISTEINA

ZAVRŠNI RAD I CIKLUSA STUDIJA

Mentor: Kandidat:
Prof.dr. Sabina Begić Din Avdispahić

Sarajevo, juli 2021. godina

ZAHVALNICA

Završni rad je urađen na Katedri za opću i anorgansku hemiju, Odsjeka za hemiju,

Prirodno – matematičkog fakulteta, Univerziteta u Sarajevu.

Velika zahvala pripada mojoj mentorici prof. dr. Sabini Begić na ukazanom povjerenju, trudu i
podršci tokom izrade ovog rada, kao i ostalim profesorima i asistentima od kojih sam stjecao
znanja tokom svog četverogodišnjeg studija.

Najzad, zahvaljujem se svojoj porodici i prijateljima na nesebičnoj podršci.

Sadržaj :
1.0 UVOD

Pod pojmom metalni kompleks podrazumijevamo koordinaciono jedinjenje koje sadrži centralni
atom okružen klasterom jona ili molekula koje nazivamo ligandima.
Pod ligandima podrazumijevamo jon ili molekulu koji su donosioci bar jednog slobodnog
elektronbskog para preko kojeg se može vršiti hemijsko vezivanje.
Značaj kompleksnih spojeva je nemjerljiv, bez njih život kakvog poznajemo ne bi bio moguć, što
govori sama činjenica da je osnova hemoglobina (koji je neophodan za transport kisika u
organizmu) i hlorofila (bez kojeg je proces fotosinteze nemoguć) zapravo koordinaciono
jedinjenje.
S obzirom na to da je vrlo široka lepeza primjene ovih spojeva u različitim sferama života, od
katalizatora u industriji do antikancera u medicini, u proteklih nekoliko decenija došlo je do
ubrzanog razvoja metoda i tehnika sinteze kompleksnih jedinjenja.

Posebnu grupu kompleksnih spojeva, vrlo rasprostranjenu, čine oni u kojima se kao ligand
pojavljuje Šifova baza (imin). U pitanju su spojevi koji sadrže C=N vezu i koji se dobiju
kondenzacijom karbonilnog spoja (aldehida ili ketona) sa primarnim aminima u alkoholnom
rastvoru.
Budući da imaju slobodne elektronske parove na heteroatomima iznimno su dobri ligandi,
bidentatni, tridentatni i polidentatni, a zbog strukturne stabilnosti, relativno jednostavne
sinteze i izraženog antigljivičnog, antibakterijskog, antitumorskog i antioksidacijskog djelovanja
posvećena im je velika pažnja.

Infracrvena spektroskopija (IR) je nezaobilazna metoda u karakterizaciji sintetiziranog

kompleksnog jedinjenja. U pitanju je instrumentalna metoda za detekciju, odnosno
identifikaciju funkcionalnih grupa prisutnih u molekuli o kojoj ćemo detaljnije govoriti u ovom
radu.

Za karakterizaciju sintetizirane Šifove baze i metalnog kompleksa koristit ćemo noviju

generaciju instrumenta pod nazivom FT-IR. Ovaj instrument ne daje neposredan spektar već
interferogram koji se naknadno (Furijerovom transformacijom) prevodi u uobičajni oblik
spektra.
Zahvaljujući analizama spektara možemo potvrditi pretpostavljenu strukturu liganda i
kompleksa u cjelini.

Cilj ovog završnog rada jeste sinteza novog kompleksa Ru (III) sa Šifovom bazom izvedenom iz 2-
metoksibenzaldehida i L-cisteina, te praćenje koordinacije liganda na metalni centar FTIR
spektroskopijom.
2.0 TEORIJSKI DIO

2.1 Osobine rutenija

Rutenij (Ru) je hemijski element koji se nalazi u osmoj grupi i četvrtoj periodi Periodnog sistema
elemenata. Spada u grupu lahkih platinskih metala (gustoća 12,4 g/cm 3). Iako elektronske
konfiguracije ovih metala nisu sa velikom sigurnošću utvrđene, pretpostavlja se da je
elektronska konfiguracija Ru 4d7 5s1.
Tabela 1. Neke osobine Ru:

Redni broj 44
Metalni radijus (nm) 0,133
Jonski radijus za M3+ (nm) 0,077
Energija jonizacije (eV)
I 7,37
II 16,76
III 28,47
Koeficijent elektronegativnosti 2,2
Redoks potencijal za M2+/M (V) + 0,5
Talište (oC) 2310
Vrelište (oC) 3980
Gustoća (g/cm3) 12,4

Rutenij je tvrd metal, bijelo-sive boje. Izrazito je stabilan na zraku, u vodi i u kiselinama, čak i u
talinama alkalija. Cijanidi, karbonati i rastaljeni alkalni hidroksidi imaju nagrizajuće djelovanje na
Ru.
Rutenij se ne otapa niti u jednoj kiselini bez obzira na njenu koncentraciju niti temperaturu do
100 oC, što se ne može zaključiti iz navedene vrijednosti elektrodnog potencijala. Razlog je taj
što se ovaj metal lahko pasivira u kontaktu sa jakim oksidirajućim kiselinama.
Na temp višim od 800 oC prevlači se tankim oksidnim slojem, dok se na temp >1000 oC izdvajaju
isparljivi oksidi (RuO3 i RuO4).
Maksimalno oksidaciono stanje koje rutenij može postići u svom jedinjenju jeste +8. Međutim,
njegovi najstabilniji spojevi su oni u kojima postiže oksidaciono stanje +4 i +3.
Rutenij gradi kako oksoanione (RuO42-, RuO2(OH)42-, RuO4(OH)22-) tako i oksokatione (RuO22+).
Binarni spojevi ovog elementa su uglavnom ograničeni na halogenide (RuCl 3 je najznačajniji i
najčešće korišteni reagens u sintezi kompleksnih spojeva), okside i sulfide, međutim najveći broj
njegovih spojeva pripada kompleksnim jedinjenjima.
S obzirom da je Ru3+ mali visoko nabijeni kation, koji sadrži podesne atomske orbitale kojima
može primiti elektrone koji se doniraju od strane liganda, gradi ogroman broj kompleksnih
vrsta.
Najveći broj kompleksnih vrsta su one u kojima on postiže oksidaciono stanje +2 i +3. Kompleks
koji će se u ovom radu razmatrati sadrži Ru u oksidacionom stanju +3.
U slučaju +3 oksidacionog stanja Ru3+ predstavlja d5 sistem i gradi niskospinske komplekse
oktaedarske geometrije (t2g5 eg0), dakle sadrži 1 nesparen elektron u t2g setu.

2.2 Značaj kompleksa rutenija

Pored toga što Ru ima vrlo dobre katalitičke, termičke i električne osobine,posebnu pažnju ipak
treba posvetiti njegovim antitumorskim aktivnostima.
Kompleksni spojevi su Ru su iznimno važni i kao potencijalni lijekovi. Tri su najznačajnije osobine
koje čine Ru pogodnim za ljekovite primjene, a to su: brzina razmjene liganda, širok raspon
dostupnih oksidacionih stanja i posebno bitna karakteristika jeste ta što Ru ima sposobnost da
„oponaša“ željezo pri vezivanju sa vrlo bitnim biološkim molekula.
Kompleksi rutenija (III) koji pokazuju visoko antikancerogeno djelovanje su trans-indazolij
(bisindazol) tetrahlororutenat (III) (ru-ind) i trans-imidazolij (bisimidazol) tetrahlororutenat (III)
(ru-im). Ova dva kompleksa su trenutno u drugoj fazi kliničkih ispitivanja.
Ovi kompleksi imaju različito djelovanje iako su strukturno slični. Naime, trans-imidazolij je
ispoljio značajno efikasnost prema metastazama na pretkliničkim i kliničkim modelima, dok je
indazolij ispoljio odlično citotoksično dejstvo na ćelije primarnih tumora.
Također vrlo značajno djelovanje pokazuju i rutenij (II) arenski kompleksi. Ru(II) jon se lako
može stabilizovati η6 -koordinacijom aromatičnih sistema, koje vode stvaranju "half sandwich"
kompleksa. U ovom smislu, Ru(II) centar gradi pseudo-oktaedarsku tzv. "piano-stool"
geometriju, gdje aromatični prsten formira "sedlo", a preostala tri liganda "nogare" klavirske
stolice.
Slika 1. Opšta struktura Ru (II) kompleksa sa “piano-stool” geometrijom
Aktivnost kompleksa zavisi od tipa koordiniranog arenskog liganda.
Aromatični ligand stabilizira metal u nižem oksidacionom stanju (sprečava oksidaciju), a također
predstavlja i hidrofobni dio molekule koji omogućava pasivni transport kroz ćelijsku membranu.
Preostala 3 mjesta mogu zauzeti različiti –mono i –bidentatni ligandi.
Bitno je to da najmanje jedan halogenidni jon bude koordiniran na Ru. Razlog je taj što je
hidroliza vrlo bitan korak u mehanizmu antitumornog djelovanja.
Za razliku od Pt(II) kompleksa koji citotoksičnost ispoljavaju vezivanjem za DNK, mehanizam djelovanja
rutenijumskih kompleksa još uvijek nije potpuno razjašnjen

Lijekovi na bazi rutenija su posebno značajni u klinici zbog njihove niske toksičnosti.

2.3 Šifove baze

Kao što je navedeno na samom uvodu Šifove baze su spojevi nastali kondenzacijom karbonilnog
spoja sa primarnim aminom.
Šifove baze su jedinjenja kod kojih je karbonilna grupa aldehida ili ketona zamijenjena iminskom
grupom, a dvostruka veza između atoma ugljenika i azota, u iminskoj grupi, preko atoma azota
povezana sa alkil- ili aril- grupom, što ova jedinjenja čini izuzetno stabilnim. Šifove baze se još
nazivaju anili i azometini.
Reakcija dobivanja Šifove baze odvija se u prisustvu kiselog ili baznog katalizatora.
Slika 2. Mehanizam nastanka Šifove baze (Nukleofilna adicija na karbonilnu grupu):
Navedeni mehanizam se može opisati u nekoliko koraka. U prvom koraku dolazi do adicije
primarnog amina na karbonilnu grupu, te nakon protoniranja nastaje nestabilni karbinolamin.
Nakon nukleofilnog napada i transfera protona, dešavaju se eliminacija i nastanak Šifove baze,
koji se opet mogu prikazati u tri koraka: 1. Protoniranje OH grupe, 2, Eliminacija vode i
nastajanje iminijum jona koji se rezonancijom stabilizira i 3. deprotoniranjem iminskog azota
nastaje imin (Šifova baza).
S obzirom na to da su imini podložni hidrolizi, poželjno je da se sinteza Šifove baze vrši u nekom
nevodenom rastvaraču (često kotistimo alkohol etanol).
Svojstva dobijenog N-supstituisanog imina zavise kako od prirode amina, tako i od
prirode karbonilnog jedinjenja primijenjenog za sintezu.
Iako stabilnost Šifove baze zavisi od prirode supstituenata koji su prisutni u strukturi, općenito
možemo reći da izrazitu stabilnost pokazuju oni imini koji su nastali reakcijom aromatske
aminokiseline i aromatskog karbonilnog spoja.
Šifove baze su generalno bidentatni, tridentatni ili polidentatni ligandi koji mogu da formiraju
vrlo stabilne komplekse sa prelaznim metalima. Prisustvo slobodnog elektronskog para u sp 2
hibridizovanoj orbitali atoma azota iminske grupe, doprinosi izuzetnoj helirajućoj sposobnosti,
naročito kada se u blizini nalazi još jedan donorni atom, pa je moguće formiranje peto- ili
šestočlanih helatnih prstenova.
Promjenom vrste i položaja donornog atoma ili donorne grupe moguće je kontrolisati veličinu
helatnog prstena.
β-diketoni (R1COCHR3COR2) su važna klasa karbonilnih jedinjenja pogodna za sintezu imina. Za
β-diketone, karakteristčna je keto-enolna tautomerizacija tipa prototropije.
Slika 3. Keto-enolna tautomerizacija β-diketona:

Atom vodonika CHR3 grupe je aktiviran odgovarajućom C=O grupom, što dovodi do
premještanja protona i stvaranja konjugovanog sistema. Prisustvo grupe sa negativnim
induktivnim efektom u položaju R1 i/ili R2 pomjera ravnotežu u korist enolnog oblika
Enolni tautomer je stabilizovan intramolekulskim vodoničnim vezama, pa je manje polaran od
keto tautomera. Generalno, enolni tautomer reaguje sa odgovarajućim jonima metala
formirajući helatne komplekse. Visoka stabilnost ovih kompleksa je posljedica prisustva
rezonance, slične onoj u benzenovom prstenu. Zbog čega se oni mogu posmatrati kao
aromatični sistemi.
Za Šifove baze, sintetisane iz primarnih amina i β-diketona takođe je karakteristčna ketoenolna
tautomerizacija.
Slika 4. Keto-enolna tautomerizacija Šifovih baza

Prisustvo karbonilne i imino grupe daje sposobnost β-ketoaminima da reaguju kao slabe baze i
kao slabe kiseline
Šifove baze i njihovi kompleksi imaju veliku primjenu u organskoj i analitičkoj hemiji, industriji
hrane i boja, biološkim procesima kao i u farmaciji.
Primjena i važnost Šifovih baza i njihovih kompleksa:

 Imini se upotrebljavaju kao jonofore u elektrohemijskim senzorima. Jon selektivne

elektrode sa modifikovanim PVC membranama se koriste za selektivno određivanje
Pb(II), Co(II) i Hg(II).
 U hromatografiji, pojedini kompleksi Ni(II) i Cu(II) sa β-ketoaminima (npr.
bis(acetilaceton)etilendiimin i bis(acetilaceton)propilendiimin) se koriste kao
stacionarne faze za odvajanje ugljovodonika, heteroaromatičnih jedinjenja, aldehida,
ketona i alkohola.
 Mnogi komercijalni inhibitori korozije sadrže imine zbog njihove sposobnosti da
spontano grade monosloj na površini koju štite, tako da se Šifove baze etilendiamina
primenjuju kao inhibitori korozije
 Šifove baze imaju veliku primenu kao prekursori u organskim sintezama. Četiri grupe
organskih reakcija u kojima veliku ulogu igraju imini su: a) adicija organometalnih
reagenasa ili hidrida na C=N vezu, b) hetero Dils-Alder reakcija za dobijanje šestočlanih
prstenova sa azotom, c) građenje odgovarajućih hiralnih kompleksa salena i d)
Staudinger reakcija sa ketenom u cilju dobijanja β-laktama.
 Mnogi kompleksi Šifovih baza sa jonima metala pokazuju visoku katalitičku aktivnost.
Njihova aktivnost zavisi od tipa i broja liganada, jona metala I koordinacionih mjesta.
Najznačajnije reakcije u kojima kompleksi sa Šifovim bazama pokazuju dobre katalitičke
osobine su: reakcije polimerizacije, redukcija tionilhlorida, oksidacija organskih
jedinjenja, redukcija ketone, epoksidacija alkena, aldolne reakcije, hidroksilacija ketone,
Henrijeve reakcije, sinteza bis(indonil)metana.
 Primjena imina kao intermedijera u biološkom procesima je dobro poznata. Najčešće
izučavana je transaminacija i glikacija (neenzimska glikozilacija) albumina koja dovodi do
stvaranja biomarkera za detekciju Diabetes melitusa tipa II
 Kada govorimo o njihovoj primjeni u farmaciji posebno je važno istaći njihovu
antibakterijsku I antifungalnu aktivnost, a pojedine Šifove baze se mogu koristiti i kao
antimalarici, antiviralni terapeutici, kao I antikanceri.

U ovom radu kao ligand koristimo Šifovu bazu izvedenu iz 2-metoksibenzaldehida i L-cisteina.
Kako smo koristili aromatski spoj u sintezi, dobili smo stabilan ligand koji nije podložan
polimerizaciji. Sintetiziran je ligand koji prema IUPAC nomenklaturi nosi naziv: [3-merkapto-2-((2-
metoksibenziliden)amino)propionska kiselina] :

2.4 Spektroskopske metode analize

Iz podataka dobijenih spektroskopskim metodama analize možemo izvesti zaključak o strukturi i

simetrijama unutar molekula. Spektroskopske metode se koriste za identifikaciju, određivanje
čistoće, za ispitivanje hemijskih osobina anorganskih spojeva (prvenstveno kompleksnih vrsta),
za određivanje kinetičkih parametara hemijskih reakcija itd.
Elektromagnetni spektar je raspon svih elektromagnetnih zračenja, u intervalu zračenja koje
koristi radio (dugotalasni kraj) do gama zračenja (kratkotalasni kraj), pokrivajući talasne dužine
od nekoliko hiljada kilometara do djelića veličine atoma.
Slika 5. Elektromagnetni spektar