razvoj organskih spojeva -> Friedrich Whler -> 1828.

iz anorganskog spoja dobio organski

NH4OCN -> amonijev cijanat -> urea (karbamid)

primjene organskih spojeva: petrokemija, plastine mase, boje, lakovi, tekstil, lijekovi, kozmetika
karbonizacija: izluivanje ugljika taljenjem organskog spoja bez prisutnosti kisika
svojstva organskih tvari: nisko talite, veinom netopljivi u H2O, dobro topljivi u organskim otpalima,
lakozapaljivi, ne vode struju, kovalentne veze, van der Waalsove sile

Kvalitativna analiza organskog spoja

postupak odreivanja kemijskog sastava tvari, tj. odreivanja od kojih je kemijskih elemenata ili kemijskih
spojeva graena neka tvar
heteroatomi -> drugi atomi koji nisu C i H -> N, O, S, Cl, F
Dokazivanje C i H
aa iznad plamenika -> zamagljena (H2O(g)), pocrnjela (aa; ugljik)
Dokazivanje halogenih elemenata (Beilsteinova proba)
bakrenu ica(grijanje) -> bakrov(II) oksid stavimo u spoj(kloroform) i ponovno na vatru
zeleno obojenje plamena-> dokaz prisutnosti halogenog elementa
Dokazivanje N
zagrijavanje uzorka tvari -> crveni lakmus papir -> plavo
NH3(g) + H2O(l) -> NH4+ (aq)+ OH-(aq) pH>7
Dokazivanje S
NaOH i bjelanjak -> grijanje, dodavanje olovo(II)acetata -> smeo-crna boja dokaz
sulfidni ioni dokazuju se kationima olova

Kvantitativna analiza organskog spoja

podaci o koliini elemenata u spoju; omjer mnoina elemenata

empirijska formula -> najmanji omjer broja atoma u spoju
molekulska formula -> redni (stvarni) omjer atoma u spoju

polarna molekula -> graena od razliitih atoma, nesimetrina molekula

nepolarna molekula -> graena od istih atoma, simetrina molekula
zasieni organski spojevi -> atomi ugljika povezani jednostrukom vezom
nezasieni organski spojevi -> atomi ugljika povezani barem jednom dvostrukom ili trostrukom vezom
energija veze -> energija koja je potrebna da pokidamo vezu
to je duljina veze manja, to je energija veze vea
najjaa je trostruka, a najslabija jednostruka
trostruka != 3 jednostruke
model hibridizacije ili mijeanje orbitale -> sp3 hibridizacija -> sve jednostruke veze

Naini vezanja C atoma

ravni/otvoreni lanac
razgranati lanac
prstenasti/cikliki

1
 Strukturna formula

prikaz razmjetaja atoma u molekuli

1. projekcijska (Lewisova) strukturna formula

2. saeta (kondenzirana) strukturna formula

CH3 - CH2 - CH3
3. formula s veznim (valentnim) crticama

4. klinasta formula

2
 PODJELA UGLJIKOVODIKA PREMA NAINU POVEZIVANJA
alifatski (acikliki) svi atomi ugljika povezani su u ravne ili razgranate lance
prstenasti(cikliki) ugljikovi atomi povezani su u prsten
PODJELA UGLJIKOVODIKA PREMA VRSTI KOVALENTNE VEZE MEU UGLJIKOVIM ATOMIMA
zasieni ugljikovodici svi ugljikovi atomi u molekuli su povezani jednostrukim kovalentnim vezama
nezasieni ugljikovodici u molekuli postoji barem 1 dvostruka ili trostruka veza meu C atomima

ALKANI:
najjednostavnija, ali raznolika skupina ugljikovodika CnH2n+2 ; sigma veze
zasieni ugljikovodici/parafini (lat. parum affinis =slabo privlaan) -> slabo kemijski reaktivni

KONSTITUCIJSKI IZOMERI:
spojevi iste molekulske formule, ali razliite strukture
razliiti slijed C atoma
imaju razliita svojstva
HOMOLOGNI NIZ alkana ine alkani koji se redom razlikuju za jednu CH2- skupinu

3
 IUPAC pravila za imenovanje spojeva:

1. Pronai i imenovati najdulji lanac ugljikovih atoma u molekuli. Ako postoje 2 lanca s jednakom
duljinom, odabire se onaj koji ima vie ogranaka. Imena alkana zavrava na nastavak an.
2. Pronai i imenovati supstituente(atome ili atomske skupine) bone ogranke upotrebom
odgovarajuih korijena imena alkana kojima se dodaje nastavak il.
3. Numerirati C atome na nain da alkilna skupina bude na ugljikovu atomu sa to manjim brojem.
Odgovarajui broj u nazivu spoja stavlja se neposredno ispred imena bonog lanca, od kojeg se
odvaja crticom bez razmaka.
4. Vie istovrsnih bonih lanaca oznaava se grkim prefiksom di-,tri-, tetra-, a numerira se to je
mogue manjim brojem.
5. Ako su na glavni lanac vezane dvije razliite skupine, ili vie njih, njihova se imena navode abecednim
redom ispred osnove imena, bez obzira kojim su brojem obiljeene.
6. Ako dvije razliite mogunosti numeriranja zapoinju istim brojem, odabire se ona koja ima manji
broj u prvoj razlici. No, ako dva naina numeriranja daju iste poloaje alkila, odabire se ona
numeracija u kojoj manji broj ima alkil koji dolazi prvi u nazivu.
7. Prstenastim strukturama dodaje se predmetak ciklo- neposredno ispred osnove imena.
STARIJI NAZIV ZA RAZGRANATE ALKIKE:
IZOPROPIL (CH3)2CH-
TERT-BUTIL (CH3)3C-
PROSTORNI IZOMERI- oblici molekule koji su posljedica rotacije oko jednostruke kovalentne veze
A zvjezdasta konformacija; B zasjenjena konformacija

SVOJSTVA ALKANA:
relativno stabilni spojevi
imaju niska talita i vrelita u usporedbi s organskim spojevima slinih relativnih molekulskih masa
talita i vrelita rastu s poveanjem broja C atoma u molekuli
talita i vrelita padaju s poveanjem razgranatosti
ne tope se u vodi, ali su dobro topljivi u organskim otapalima
topljivost alkana u vodi se smanjuje s poveanjem broja C atoma u molekuli
gustoa svih alkana manja je od gustoe vode, a gustoa nerazgranatih alkana poveava se s porastom
relativne molekulske mase
KARAKTERISTINE REKACIJE:
GORENJE
termokemijska jednadba gorenja propana -> rH<0
C3H7(g) + 5 O2(g) -> 3 CO2(g) + 4 H2O(g)
PIROLIZA
kemijska reakcija razgradnje spojeva pri visokoj temperaturi, a bez pristupa zraka
C4H10(g) -> 4 C(s) + 5 H2(g) -> rH>0
SUPSTITUCIJA
jedan ili vie atoma vodika zamjenjuje se s atomima nekog halogenog elementa
potrebna toplina ili UV zrake
CH4(g) + Cl2(g) -> CH3Cl(g) + HCl(g)
4
IZVORI I UPOTREBA ALKANA

nafta sloena tekua smjesa, ponajvie ugljikovodika

destilacija postupak odvajanja sastojka na temelju razliitih temperatura vrelita
vrelite temperatura kod koje je tlak pare tekuine jednak vanjskom tlaku
vrenje isparavanje ne temperaturi vrelita
hlapljenje isparavanje do temperature vrelita
petrokemija industrija prerade nafte
frakcijska destilacija postupak odvajanja pojedinih sastojka smjese na temelju temperature vrelita
vakuumska destilacija snieni tlak -> nie vrelite
frakcija nafte plin, benzin, petrolej, dizelsko gorivo, ulje za loenje, ulje za podmazivanje, parafin,
bitumen
petrokemijska industrija
katalitiko krekiranje C18H38 -> C9H20 + C9H18
lom viskoznosti - smanjenje viskoznosti(poboljavanje ulja)
katalitiko reformiranje zadovoljavajui oktanski broj
koksiranje dodavanje koksa iz bitumena
OKTANSKI BROJ
oznaka kvalitete tekueg motornog goriva s obzirom na izgaranje
(pokazuje njegovu antidetnacijsku vrijednost)
n heptan lako detonira o b 100
izooktan(2,2,4-trimetilpentan) koji ne detonira o b 0
mijeanjem ovih ugljkovodika dobivaju se goriva razliitih kvaliteta, s vrijednostima oktanskog broja
izmeu 0 i 100
MOVARIN PLIN metan nastaje truljenjem organskih tvari u anaerobnim uvjetima
PLINOVI KAO GORIVO U KUANSTVU propan i butan

CIKLOALKANI
CnH2n
ekvatorijalne veze gotovo u ravnini
aksijalne veze- gotovo okomite
konformacije cikloheksana
sedlasta/stolac
kolijevka/amac
fizikalna svojstva cikloalkana vrlo slina svojstvima alkana
kemijska svojstva
kutna napetost posljedica velikog odstupanja od 109,5 -> ini molekule reaktivnijima
adicije -> + H2 -> CH3CH2CH2CH2 - uz katalizator