264

12) DRAVNA MATURA JESEN 2013.

TALITE
EL. VODLJIVOST, s
TOPLJIVOST U VODI
EL. VODLJIVOST, aq
Vidi i 1., ljeto 2013.

METALNI
velik raspon
vodi
ne
ne otapa se

IONSKI
visoko
ne vodi
esto dobra
da

KOVALENTNI
vrlo visoko
najee ne vodi
ne
ne otapa se

MOLEKULSKI
nisko
ne vodi
najee slaba
ne

D Vodena otopina natrijeva klorida prava je otopina tj. tekua homogena smjesa, a takve se smjese
najee i najlake razdvajaju destilacijom pri zagrijavanju voda isparava te u hladnijem dijelu
aparature za destilaciju kondenzira u drugu posudu, a vrsti natrijev klorid preostane u prvotnoj
posudi. Filtracija je mogua samo za heterogene smjese tj. kad su estice rasprene u tekuini
dovoljno velike da ne prolaze kroz pore filtra. Sublimacija je mogua samo za vrste smjese iji jedan
sastojak sublimira. Ekstrakcija je mogua kad postoji otapalo u kojem je otopljena tvar bolje topljiva,
a ne mijea se s prvotnim otapalom mnoga nepolarna (vrlo slabo polarna) organska otapala (npr.
heksan) ne mijeaju se s vodom, ali natrijev klorid je ionska tvar pa je u njima puno slabije topljiv
nego u vodi.

B Topljivost plina proporcionalna je njegovom tlaku iznad otopine. Kisik je sastojak zraka, pa je tlak
kisika proporcionalan tlaku zraka. Vidi i 5., ljeto 2013.

265

A Dobro crno vino trebalo bi biti prava otopina (otopljene jedinke sitnije su od koloidnih,
pojedinane su molekule).

B
Jednostavna
(primitivna) kubina:

Z = 1/8 8 = 1

Plono centrirana kubina

(gusta kubina):

Prostorno (volumno)
centrirana kubina:

Heksagonska:

Z = 21/2 +
261/6 + 3 = 6

C Svi atomi (i jednoatomni ioni) istog kemijskog elementa imaju isti broj protona (jednak njihovom
atomskom broju tj. rednom broju u periodnom sustavu elemenata). Anioni (Br) imaju vei broj
elektrona (za onoliko koliko im je naboj, tj. ovdje za 1). 81Br i 79Br imaju razliit broj neutrona (ta
brojka oznaava maseni ili nukleonski broj tj. broj protona + broj neutrona; 81Br ima 81 35 = 46, a
79
Br 79 35 = 44 neutrona).

266

D 1s2 2s2 2p6

C Punom strukturnom formulom (na krajeve i pregibe crtica dolaze atomi ugljika s odgovarajuim
brojem atoma vodika da budu etverovalentni) to je: HCCCH=CH2. Alkeni imaju prednost nad
alkinima pri imenovanju (jer je en u abecedi prije nego in).

A
N = nNA = m/M NA, dakle ako su mase m jednake (NA je Avogadrova konstanta), N je najvei kad je
molarna masa M najmanja.

B
pV= nRT
V = nRT/p = 0,1 mol 8,31 Pa m3 K1 mol1 273 K /101 325 Pa = 2,24103 m3 = 2,24 dm3
ili (0 C i 101 325 Pa su "standardni uvjeti") n = V/Vm
V = nVm = 0,1 mol 22,4 dm3/mol = 2,24
dm3

267

C
2Cl + 2e
Cl2
Za oksidaciju 2 kloridna iona trebaju protei 2 elektrona, dakle za oksidaciju 2 mola kloridnih iona
trebaju protei 2 mola elektrona. Faradayeva konstanta je naboj 1 mola elektrona tj. Avogadrova
broja elektrona, dakle naboj 2 mola elektrona je 2Faradayeva konstanta tj. 2 mol 9,65104 C mol1
= 19,3104 C = 193 000 C.

C
c(OH) = c(NaOH); pOH = log(c(OH)/mol dm3) = 2,3; pH = 14 pOH

D Potpunim sagorijevanjem ugljikovodika nastaju ugljikov(IV) oksid i voda (ako nastaje ugljikov(II)
oksid i/ili elementarni ugljik (aa), sagorijevanje je nepotpuno jer je time oksidacija nepotpuna, u
tim oblicima ugljik nema svoj maksimalni oksidacijski broj (4)). Potrebno je znati molekulsku formulu
butana (opa formula alkana je CnHn+2, a butan je etvrti) te napisati i izjednaiti jednadbu:
C4H10 + 5O2
4CO2 + 5H2O
Koliko jedinki nastaje iz jedne u jednadbi, toliko molova nastaje iz jednog mola.

C Trolani i etverolani ugljikovodini prstenovi su nestabilni (jer u njima kutevi meu CC vezama
jako odstupaju od tetraedarskih) pa cikloalkani za razliku od alkana s halogenim elementima poput

268
klora ne reagiraju supstitucijom nego adicijom uz pucanje prstena (atomi klora veu se po jedan na
svaki od dva C atoma izmeu kojih se prekine CC veza):



+Cl2  ClCH2CH2CH2Cl

A Alkeni najee reagiraju adicijom na dvostruku vezu: H3CCH=CHCH3 + Cl2

H3CCHClCHClCH3

D Fruktoza je ketoza u lanastom (neciklikom) obliku ima ketonsku, a ne aldehidnu skupinu (C=O
je predzadnji a ne zadnji C) kao ostali navedeni monosaharidi (aldoze). Tollensov reagens specifian
je dokazni reagens za aldehide (aldehid se oksidira u karboksilnu kiselinu, a Ag+ reduciraju u Ag pa se
izluuje "srebrno zrcalo").

269
B

D Glukoza je aldoheksoza ima 6 atoma ugljika (heksoza) i u ovakvom lanastom obliku ima
aldehidnu skupinu (aldo-). A je D-riboza (aldopentoza), B je fruktoza (ketoheksoza), a C je L-riboza
(enantiomer riboze koji ne postoji u prirodi jer su svi prirodni eeri D, vidi 9., ljeto 2013.).

A Proteini oboje tu otopinu ljubiasto zbog nastanka kompleksa peptidnih veza s Cu2+.
Ksantoproteinska reakcija je reakcija proteina koji sadre aromatske aminokiseline s duinom
kiselinom (uto obojenje). Tollensova reakcija je za aldehide i aldozne eere (vidi 16.). Lugolova
reakcija je za krob (tamnoplavo obojenje s otopinom joda i kalijeva jodida).

270

C
rH < 0 znai da je reakcija u napisanom smjeru egzotermna, u njoj se oslobaa toplina, pa joj ne
pogoduje dovoenje topline (nego hlaenje). Tada je reakcija u obrnutom smjeru (povratna reakcija)
endotermna tj. pogoduje joj dovoenje topline, pa dovoenje topline poveava koncentracije
reaktanata.

D Isparavanju vode pogoduje dovoenje topline (zagrijavanje). Iz toga se moe zakljuiti da je

promjena entalpije pozitivna, a to znai da je proces endoterman.

B
solH < 0 znai da je otapanje NaOH egzotermno tj. njime se oslobaa toplina i stoga se otapanjem
NaOH poveava temperatura reakcijskog sustava.

271

reakcija
6CO2(g) + 6H2O(l)
C6H12O6(s) + 6O2(g)
6H2(g) + 3O2(g)
6H2O(l)
6C(s) + 3O2(g)
6CO2(g)
6C(s) + 6H2(g) + 3O2(g)
C6H12O6(s)

rH / kJ/mol
-2802,2 (-1)
-285,8 6
-393,5 6
-1273,6

A
CH3COOH + CH3CH2OH
CH3COOCH2CH3 + H2O
n(CH3CH2OH) = n0(CH3CH2OH) n(CH3COOCH2CH3) = 1 mol 2/3 mol = 1/3 mol

B Konstanta ravnotee ovisi samo o temperaturi, a ne i o koncentracijama reaktanata i produkata.

272

C Na ravnoteno stanje sustava utjeu promjene koncentracije otopljenih tvari u otopinama i

plinova, a ne i vrstih tvari.

B Dodatkom tj. poveanjem koncentracije NH4SCN, koji je reaktant, ravnotea se pomie prema
produktima (Le Chatelierov princip) tj. nastaje vie crvenog Fe(SCN)3 (uz pretpostavku da u otopini
ima jo dovoljno FeCl3 da je to mogue, naravno) pa otopina postaje intenzivnije crveno obojena.

B Prema jednadbi, iz 4 plinovite jedinke nastaju 2, dakle pri nastanku produkta broj plinovitih
jedinki se smanjuje, pa poveanje tlaka pospjeuje nastanak produkta. Reakcija je egzotermna (rH <
0) pa nastanku produkta pogoduje odvoenje topline odnosno smanjenje temperature.

273

D Jodovodina kiselina, HI(aq), kao i HCl(aq) i HBr(aq), jaka je kiselina (potpuno disocirana). Ostali
navedeni plinovi daju slabe kiseline (djelomino disocirane):
SO2(g) + H2O(l)
HSO3(aq) + H3O+(aq)
H2S(g) + H2O(l)
HS(aq) + H3O+(aq)
CO2(g) + H2O(l)
HCO3(aq) + H3O+(aq)

B "Moe biti Brnsted-Lowryjeva baza" znai da moe primiti H+. HPO42 + H+
H2PO4. Sve ostale
navedene u vodi mogu biti samo Brnsted-Lowryjeve kiseline (otpustiti H+). Brnsted-Lowryjeve baze
najee su negativno nabijene, a uvijek imaju barem jedan nevezni elektronski par.

C Prema Brnsted-Lowryjevoj teoriji, konjugirana baza nastaje tako da kiselina otpusti H+.
[Al(H2O)6]3+
[Al(H2O)5OH]2+ + H+

274
A U vodenoj otopini amonijeva klorida, NH4Cl, dolazi do hidrolize amonijeva kationa jer potjee iz
slabe baze (amonijaka), pa je otopina kisela (ima veu koncentraciju H3O+ nego ista voda i stoga pH
manji od 7): NH4+ + H2O
NH3 + H3O+

C Za otopine jednake mnoinske koncentracije, otopina jake kiseline (HCl) kiselija je nego otopina
slabe kiseline (CH3COOH) jer jaka kiselina potpuno disocira (c(H+) = c(HCl)), a slaba samo djelomino
(c(H+)<c(CH3COOH)).

C Izoelektrina toka je pH-vrijednost pri kojoj je aminokiselina ukupno neutralna, njene molekule u
otopini u prosjeku imaju naboj 0 (za aminokiselinu bez dodatnih nabijenih skupina to znai da je u
zwitterionskom obliku u kojem je pozitivan naboj NH3+ poniten negativnim nabojem COO, kao na
slici B). Kad je pH-vrijednost znaajno vea od toga (otopina znatno lunatija), aminokiselina je
negativno nabijena (i NH3+ je deprotonirana u NH2). Kad je pH-vrijednost znaajno manja od
izoelektrine toke, aminokiselina je pozitivno nabijena (COO je protonirana u COOH), kao na slici A.
Aminokiseline nikad nisu u neutralnom obliku kao na slici D, nego uvijek u ionskom ili zwitterionskom
obliku.

D Prosjean oksidacijski broj sumpora u jedinkama je:

A: 2x + 5(-2) = -2
x = 4
B: x + 4(-2) = -2
x = 6

275
C: x + 3(-2) = -2
x = 4
D: 2x + 3(-2) = -2
x = 2
Stvarni oksidacijski brojevi pojedinih atoma sumpora u jedinkama s dva atoma sumpora su
(vjerojatno ne treba znati strukture, ali dobro je znati odrediti oksidacijske brojeve iz danih
struktura):

A Ugljik je vezan jednom vezom na kisik koji je elektronegativniji od njega i trima vezama na vodike
koji su manje elektronegativni, pa mu je oksidacijski broj 1 + 3(-1) = -2. Budui da je u molekuli samo
jedan atom ugljika, mogue mu je odrediti oksidacijski broj i "na uobiajeni nain" iz molekulske
formule CH4O.

A Oksidacijsko sredstvo (oksidans) ono je to se reducira, pri emu se neto drugo oksidira. MnO4
reducira se u Mn2+ (smanjuje se oksidacijski broj Mn iz 7 u 2).

276

D Na katodi se odvija redukcija. Cu2+|Cu ima pozitivan redukcijski potencijal pa je redukcija Cu2+
pogodna (spontana) tj. Cu se izluuje iz vodenih otopina Cu2+:
K: Cu2+ + 2e
Cu

B Sn2+|Sn ima vei redukcijski potencijal nego Fe2+|Fe, pa se odvija redukcija Sn2+ pri oksidaciji Fe,
nastaje galvanski lanak za koji je E = E(redukcija) E(oksidacija) = E(Sn2+|Sn) E(Fe2+|Fe) = -0,14
V (-0,44 V) = 0,30 V > 0

A Na anodi se odvija oksidacija: 2Cl
2e + Cl2 (klor se iz zasienih otopina lake izluuje nego
kisik)  n(Cl2)/n(Cl) = 1/2  n(Cl2) = 1/2 n(Cl) = 1/2 n(KCl) = 1/2 m(KCl)/M(KCl) = 1/2 7,45 g/ 74,6
g/mol = 0,050 mol
V(Cl2) = n(Cl2)Vm = 0,050 mol 22,4 L/mol = 1,12 L ili V(Cl2) = n(Cl2)RT/p = 0,050 mol 8,31 Pa m3
K1 mol1 273 K /101 000 Pa = 1,12103 m3 = 1,12 L

277

2. dio

(tonije: 2-kloretan-1-ol)

278

C9H8O4
(Jedna crtica predstavlja jednostruku vezu, dvije dvostruku. Na svakom pregibu crtica nalazi se atom
ugljika s odgovarajuim brojem atoma vodika da bude etverovalentan.)

Esteri.

sp2
(Na atomu ugljika tj. openito elemenata p-bloka prvenstveno 2. periode, sp2 hibridizacija odgovara
planarnoj (trokutastoj) geometriji, sp3 tetraedarskoj, a sp linearnoj:

279
hibridizacija
sp3
sp2
sp
)

broj orbitala
4 (s + 3 p)
3 (s + 2 p)
2 (s + p)

broj atoma vezanih uz sredinji

4
3
2

w(O, C9H8O4) = 4 Ar(O) / Mr(C9H8O4) = 64/180,17 = 0,355

Trovalentnim alkoholima (triolima).

geometrija
tetraedarska
planarna (trokutasta)
linearna

280

(cP = c0,R cR)

281

(-7,4 mmol dm3 je oditano s grafa kao c12 min,R c0,R, no ova brzina, preuzeta iz slubenih rjeenja,
zapravo nije srednja brzina troenja reaktanta nego srednja brzina reakcije da bi se izraunala
srednja brzina troenja reaktanta, strogo govorei, nije potrebno dijeliti njegovim stehiometrijskim
koeficijentom)

 

P 8,8 mmol dm


 7,33
R 1,2 mmol dm

Etoksietan ili dietil-eter.

(Kondenzirana strukturna formula je CH3CH2OCH2CH3.)

(Funkcijski izomeri su strukturni izomeri koji imaju drukiju funkcionalnu skupinu, u ovom sluaju
alkoholnu a ne etersku.)

282
Etanol.
(Simetrini eteri, koji imaju dvije iste alkilne skupine, nastaju dehidratacijom (reakcijom u kojoj se
izdvaja voda) odgovarajueg alkohola, npr. uz pomo sumporne kiseline pri prikladnoj povienoj
temperaturi pri drukijim reakcijskim uvjetima iz istih reaktanata nastaje odgovarajui alken
eliminacijom vode.)

R: MnO4 + 5e + 8H+
Mn2+ + 4H2O /2

O: 2Cl
2e + Cl2 /5

283

Disproporcioniranje.
(Disproporcioniranje je reakcija u kojoj se ista tvar i oksidira i reducira. Reakcija u kojoj je ista tvar
produkt i oksidacije i redukcije naziva se sinproporcioniranje ili konproporcioniranje.)

R: Cl2 + 2e
2Cl
O: Cl2 + 4OH
2ClO + 2e + 2H2O
2Cl2 + 4OH
2ClO + 2H2O /2

284
NH3(g) + H2O()
NH4+(aq) + OH(aq) ili
NH3(g) + H2O()
NH4OH(aq)

Bakrovi(II) ioni (Cu2+).

(Oni se reduciraju, primaju elektrone, napii polureakcije oksidacije i redukcije ako ti nije jasno.)

285

Cinkovi ioni, Zn2+(aq) ostaju u otopini jer eljezo ima pozitivniji redukcijski potencijal od cinka,
odnosno jer je cink jae redukcijsko sredstvo koje eljezo ne moe istisnuti iz vodene otopine njegove
soli.

Taljenje. (Toka A odgovara vrstom stanju, a B tekuem.)

Krivulja sublimacije. (Jer je to krivulja koja odvaja podruja vrstog i plinovitog stanja.)

Vodikove veze. (Stanje u toki B je tekue. Vodikove veze, kao i druge meumolekulske interakcije,
djeluju u tekuem i vrstom stanju, ali ne i u plinovitom jer su u plinovitom stanju molekule previe
meusobno udaljene.)

Na krivulji TZ.

286

T. (To se naziva trojna toka.)

Potrebno je povienje tlaka i smanjenje temperature. (Vidjeti iz dijagrama da je u toki C tlak vei i
temperatura manja nego u toki B.)

CaCO3(s)
(To je najslabije topljiva sol koja nastaje mijeanjem tih otopina tj. iz iona Na+, CO32, Ca2+ i Cl.)

Vodenom otopinom iona srebra (vodenom otopinom srebrova nitrata).

Ag+(aq) + Cl(aq)
AgCl(s)

ili AgNO3(aq) + Cl(aq)
AgCl(s) + NO3(aq)

287